Aqif Isaku BOTA JONE

Aqif ISAKU BOTA JONË

Biblioteka: Romane për fëmijë Redaktor: Rami Kamberi Recensent: Rrahim Sadiku Ballina: Sami Beqiri Lektor: Sahide Mustafa Korrektor: Nevzat Zeqiri Tirazhi: 1000 copë Libri u botua me ndihmën financiare të Ministrisë së Kulturës në Republikën e Maqedonisë

Aqif ISAKU

BOTA JONË (roman për fëmijë)

Tetovë, 2009

CIP - Katalogimi në publikim BKU "Sh. Kliment Ohridski" - Shkup 821.18(497.7)-1 ISAKU, Aqif Bota jonë / Aqif Isaku - Tetovë: "Çabej", 2009. 134 fq.; 20 cm.

ISBN 978-9989-150-52-4

Ka kohë që mes fushës së shpateve të Malit të Lartë

gjalllëron qyteza Gorrishtë. Kullat edhe sot shikimet i kanë me gjuhën e fustanellave dhe ngjyrën blu si në kohët e motit kur shqiponjat fluturonin qiellit për t’i treguar tokës se ne jemi rojtarët. Edhe rufetë i kapim me kthetra që në trojet tona të rriten lirshëm liridonët dhe liridonat në kulmet e kullave...

Kështu kishte lexuar Era në rrasën e dytë te Shkëmbi i Fidanishtes ku tundeshin djepat e ardhmërisë.

Sa për t`u treguar të tjerëve, edhe Era tek rrasa e tretë, kishte shkruar me shkronjat e tokës: Quhem Era. Jam njëmbëdhjetëvjeçare dhe ndjek mësimet në klasën e pestë. Thonë se jam shumë e bukur!

Në flokët e gjata me bishtaleca të lëshuara gjithmonë mbaj një fjongo të kuqe. Kam shumë dëshira. Dëshiroj të ëndërroj dhe të fluturoj me ëndrrat. I dua edhe lodrat. Në dhomën time të vogël kam njëmijë e një sosh.

Më të dashur e kam kukullën që për ditëlindjen e dhjetë ma ka dhuruar një shoqe nga fshati i tretë i malësisë së Malit të Lartë. Unë nuk ndahem nga kukulla.

Flejë dhe zgjohem me të.

5

Çdo mbrëmje me mikeshën më të dashur gjyshja më vë në gjumë duke më tregua përralla. Dhe, duke dëgjuar përrallat e ëmbla të gjyshes, në syçkat e mi vjen gjumi bashkë me ëndrrat. Ato më marrin me vete dhe më shëtisin mbarë rruzullit tokësor.

Herë-herë më shëtitin nëpër vendet më të bukura, herë më çojnë edhe aty ku nuk ka shkelur këmba e njeriut. Kaloj dete, oqeane, lumenj, male të larta…!

Unë jam e lumtur, por, lumturia ka një dhembje, të cilën duke ëndërruar kërkoj që ta shëroj, ndaj edhe jetoj me ëndrrat dhe për ëndrrat. Dua që ato të vijnë çdo natë dhe të mos më harrojnë kurrë.

Jam Era si Erë! Herë e ëndrrës, herë e zhgjëndrrës.

Herë pasqyra më duket rrasë, e herë rrasa pasqyrë. Gjuha s`më ndalet dot...

– Oh, harrova të them! Jetoj në një vendbanim të shquar për nga lashtësia.

Kështu një ditë Era i thoshte vetes duke u shikuar në pasqyrë, se pa dashur në shpirtin e saj lindi një ëndërr, ëndërr për të cilën e detyronte kukulla prej kashte Shpresa, të cilën ia kishte falur shoqja Nita e bija e staneve, që një ditë iku me lot në sy drejt tokës ku buka dhe uji shijen e kishin të hidhur, por shikimet plot shpresë.

Iku edhe nga vetja, për t`u takuar me një shok të pandarë, të cilit ia rrëfente ëndrrat që i kishte shënuar në 6

ditar, si dhe rrëfimin e zemrës i cili fshehte një dhembje që pa dashje i ishte strehuar në shpirt.

– Më dëgjon mik i dashur! – e fillon bisedën Era, duke iu drejtuar Shkodranit. Çdo natë më flasin ëndrrat! Një natë më thanë se ty të kemi zgjedhur mbretëreshë të përrallave! Shkruaj më thoshin se dikush duhet t`i përcjellë brez pas brezi ato që kanë ndodhur e ndodhin këtyre anëve. Ato na duhen. Do të jenë dëshmi e shumë të bëmave dhe legjendave, të cilat edhe sot e kësaj dite tregohen.

Mirë ju thash. Po si do të shkruaj, kur unë jam ende e vogël! Për shkrime të tilla duhet të jesh shumë më e rritur seç jam unë.

Mos kij dert më thanë. Ne jemi ato që do të mësojmë të shkruash. Ne i dimë të gjitha ndodhitë që nga lashtësia.

I pasur është ky vend me to. Këtu njerëzit janë rritur me legjendat, ashtu siç do të rritesh edhe ti Era e dashur. Ëndrrat sikur më detyronin, herë të bëhesha piktore e herë poete.

Dhe fillova në ditarin tim të shënoj atë që dëgjoja për ndodhitë e viteve të ikura, për të sotmen dhe për të ardhmen e malësisë së Malit të Lartë.

Për ta plotësuar amanetin e të parëve të mi dhe atyre që u flijuan për këtë tokë, për të mbledhur sa më shumë dëshmi, mu desh që të largohesha nga shtëpia për disa ditë.

7

Dhe, kur ëndrrat prapë fillonin me lojën e tyre, sërish dukesha në dhomë ulur pranë dritares me shikimet andej kah buzëqeshte hëna sikur fytyra e Nitës.

Nuk dija ç`të të bëja me dhembjen që ma shtonte kukulla Shpresë dhe vendosa të largohesha disa ditë nga shtëpia dhe t`i bie Malit të Lartë anembanë, për të kërkuar atë që më thoshin ëndrrat.

Mu kujtua shoku im Trimi dhe e ftova që të më priste te udhëkryqi i tretë i rrugës së shtatë, që të shpie drejt katundit Stani të malësisë së Malit të Lartë.

Besoj se keni dëgjuar për Trimin. Ai është nga katundet e malësisë së Malit të Lartë. Banon te stanet pranë Gurit të Shqipes, disa hapa rrugë nga buron Lumi i Bardhë, që emrin e kishte marrë nga një legjendë e këtyre anëve, kur një e bukur e kësaj malësie, në kërkim të dashurisë, duke qarë e kishte çarë Gurin e Trimave dhe ishte shndërruar në tri burime, kurse sytë e saj në dy liqene.

U nisa menjëherë pa i treguar askujt nga shokët dhe miqtë, pos gjyshes, madje nuk i tregova as mamit dhe babit.

Me të arritur te stanet, shoku im u habit kur iu shfaqa papritur dhe i kërkova që njërin nga stanet të ma jepte mua.

Filloi të bëjë shaka, duke menduar se jam me gjyshin ose ndonjërin nga prindërit. Jam vetë i thashë.

8

– S`ka problem tha, dhe më drejtoi te Stani i Pestë andej nga dukej lumi.

Nga një birucë e vogël e stanit e shikoja rrjedhën e lumit dhe pranë tij sesi ngriheshin shpatet e Malit të Lartë.

I shikoja malet e larta që e rrethonin hapësirën ku gjallëronin stanet dhe i jepnin hijeshi rrethinës, e ku herë pas here blegëronin delet dhe dëgjoheshin të lehurat e qenve. Kështu më kaloi dita e parë.

Por të nesërmen, mjegullat sikur donin që të më frikësonin! Kërkonin nga unë të isha e heshtur!? Nuk donin që në ditarin tim të rreshtoheshin vargje ose mbi fletë të dukeshin peizazhe.

Një pamje e tillë me një ngjyrë të mbyllur dhe disa krakëllima zogjsh ma shtonin dhembjen e shpirtit, që pa dashur ngulfatej në shtatin tim.

Kjo pamje, e cila mrrolej nga minuta në minutë, më shqetësonte edhe më shumë. Mjegullat, grija e maleve, dukej se depërtuan brenda stanit tim.

U bë kohë e gjatë që ndjeja trysninë e një trishtimi të tillë. Duke mos dashur që në shpirt ta ushqej frikën, nga valixhja nxora kukullën prej kashte, të cilën e kam kujtim nga një shoqe e cila e kishte kujtim nga një shoqe e ikur në botën e jashtme. Kujtoj se edhe sot jeton diku larg në skaj të Anadollit.

9

Dhe, për ta mundur frikën, kukullën e vura në skaj të komodinës prej thuprave të cilën e ka ndërtuar gjyshi i Trimit.

Më dukej se e shihja për herë të parë. Çuditesha sesi mikesha ime nga një lëvore kashte kishte bërë një krijesë që duket sikur ka shpirt dhe të flet. Ajo qeshte dhe krahët i mbante hapur; thua se më thërret, duke më folur: ti do të jesh Era për Erën! Do të ecish rrugëve të saja për ta kuptuar kukullën prej kashte dhe, në shenjë kujtimi do të jetosh përjetësinë e saj.

Nga mjegullat e kohës, sikur edhe shoqja mu drejtua sa për të ma tregua historinë e Erës të kohës së ikur. Po, atyre moteve kur jeta jetohej ndryshe!

E qeshur llafoste me mua shoqja ime, duke më treguar për një ngjarje e cila kishte ndodhur para shumë viteve në një kamp, ku familja e shoqes së shoqes sime e kishte vuajtur dënimin për arsye se gjyshi i tyre, dikur kësaj ane nuk kishte lejua që ata me uniformën që mbjellin trishtim, t’ia vinin flakën Stanit në të vetmin katund ku jeta jetohej me gjuhën e plisit dhe me shikimet e shqipes.

Më thoshte, se nuk kishte lejuar që t’i vihej flaka as edhe Stanit të Pestë ku jetonin dy pleq, të cilët motit i kishin qëndruar duke iu lutur Gurit të Shqipes që t`ua kthente të birin, të cilin ia morën uniformat e një perandorie, për të cilën thuhej se shekuj të tërë i merrnin 10

foshnjat e porsalindura, duke i lënë nënat me shikimet kah rruga që shpie deri tek buzëqeshja e shpresës.

Kështu më thoshte shoqja ime, – fliste Era para shokut të saj Trimit. Dhe vazhdonte të më tregonte, se Era Era kishte qenë e bija e Sokolit, i biri i Petrit Kodrës të cilin uniformat blu e gozhduan ditën e tretë të fundit të robërisë.

Më thoshte se aty moti, në një mbrëmje vere, ishin mbledhur të gjithë në lamën e kampit për të zhveshur misër.

Nëna e shoqes sime, e cila nuk ishte më e vjetër se tridhjetë vjeçe, siç dukej nga fytyra ajo, i ndihmonte nënës së saj. Pranë i rrinin ulur edhe dy pleqtë e kasolles së tretë. Të gjithë punonin, por nuk dinin se çdo t`u sjellë e ardhmja! I frikoheshin një jete të tillë. Por, jeta duhej jetuar!

Ashtu më thoshte shoqja ime dhe pleqtë e kasolles.

Ndaj...!?

Duke dëgjuar Era Erën, u bë shpirt i Erës dhe u shndërrua në Erë, duke e kthyer motin e kohës që shekujt ia kishin ndaluar orën.

Kështu e vazhdoi Era bisedën me Trimin, duke i thënë: – Afrohej mesnata. Sytë na mbylleshin për gjumë.

Nuk kishim urdhër që ta qëronim të gjithë misrin dhe ta fusnim nëpër koshere.

11

Kur u zgjova, në duart e mia pashë një kukull prej kashtës së misrit.

Në vend të falënderimit për kukullën, pleqtë duhej t’u përgjigjeshin pyetjeve të mia?!... Pyetjeve që doja t’i dija.

– Gjysh, kukulla a mund të dënohet?

– Të gjithë janë të dënuar!?

– Ata që janë dënuar, a e dinë ditën e mbarimit të tyre?....

– Dënimet që t’i jep dikush, mund të jenë të përjetshme...?!

– Kukulla, a pagëzohet...?

Flisja me vete sa që zëri im dëgjohej deri te guri i dytë i Lumit të Bardhë.

– Tani sa po e pagëzova, e quajnë Shpresë, – u përgjigj plaku i maleve.

Dhe, jepja e merrja unë.

Pak pas mesnate, misrin e kishin futur në koshere dhe unë me dy pleqtë u nisëm për në shtëpi.

Ditët kalonin. Unë rritesha sikur të më tërhiqte njeri për flokësh. Shkolla fillore ishte larg. Ishim shumë fëmijë.

Rrugës për në shkollë ecja e zbathur, sikur edhe shumica e moshatarëve të mi.

Pas shkollës merresha me punët e shtëpisë ose shkoja tek nëna që punonte te rrafshet e Arës së Madhe.

Vrapin si gjithmonë e mbaja tek plaku i maleve dhe plaka e tij. Ata kishin sajuar një punëtori të vogël dhe 12

gjithmonë do të krijonin diçka për mua; një palë nallane, stol e kushedi sesa gjëra tjera të vogla.

Unë shpesh shfaqesha para tyre me poezi dhe ditarin e jetës sime. Ua lexoja herë poezitë, e herë pjesë nga ditari.

Ata që më torturonin i emëroja me emra kafshësh, kurse atyre që më donin, u kushtoja poezi e tregime dhe i mbaja si më të dashur në ditarin tim. Ata më lëvdonin për poezitë që kishin dashuri dhe shpresë për të luftuar mllefin. Pleqtë dita-ditës pakësoheshin, kurse unë rritesha e rritesha!...

Mes nesh kishte fëmijë shumë të bukur. Unë shquhesha për bukurinë e fjalës, bile më kishte dalë nami për të thënat e mia!

– Era është shumë modeste – shpesh thoshte Trimi kur u rrëfente të tjerëve për mua, ndërsa të tjerët ma njihnin modestinë, sepse me të vërtetë thonë se jam shumë e bukur dhe fjalët e mia tingëllojnë ëmbël si mjalti.

Edhe pse pas ca muajsh do të kaloja në klasë të gjashtë, kukullën nuk e lëshoja nga dora, madje asaj i thosha që të shoqërohej edhe me kukullat tjera, të cilat i bëja nga leckat që i gjeja nëpër rrugë.

E tillë ishte jeta asaj kohe. Bukën shpesh e hanim edhe të mykur. Një copë bukë gruri ishte lumturi, e cila ndonjëherë kthehej edhe në fatkeqësi. Ai më i madhi ose më i forti, ta merrte nga duart.

13

Një ditë, nuk di babait nga i kishte rënë në duar një bukë e grurit, të cilën ma dhuroi mua dhe unë dola në rrugë për t`i parë fëmijët sesi lozin. Njëri prej tyre, më duket se ishte Ardiani, ma rrëmbeu bukën dhe iku.

Nga inati shkova te pleqtë që t`u tregoj se ç`më ndodhi, por ata më qortuan edhe më shumë.

– Buka duhet të ndahet me shokët dhe miqtë!

– E dija këtë, – i thashë plakut të maleve, por, ai nuk më kërkoi, ma mori me forcë.

– E ka detyruar uria, – ma ktheu përgjigjen plaku.

– Pse unë nuk ua rrëmbej të tjerëve kur më merr uria?

– Njerëzit nuk rezistojnë njësoj ndaj urisë dhe fatkeqësisë, – vazhdoi të më bind plaku i maleve.

Më kot pritja që të më kuptonte dhe t`i vinte keq për mua, që të mos më quaj fajtore. Dhe mendoja me vete që të mos i flasë më. Me këtë ide shkova në kasolle.

Shpikja lloj-lloj mendimesh për të akuzuar plakun dhe për ta urryer. Desha që të mbajë inat, por inati im zgjati fare pak.

Mëria ime para mirësisë së tij, shkrihej si fjollat e dëborës në dritën e rrezeve të diellit. Vendosa që ta takoj përsëri plakun e maleve dhe t’ia tregoj një tregim që e kisha shkruar për këtë ngjarje.

Pasi e mbarova dhe e lexova dy apo tri herë, ku unë dukesha si heroinë, kurse Ardiani si fëmijë i egër, i cili 14

vetëm më sulmonte. Ai sikur nuk më dëgjonte, por më pyeti: – A e ruan akoma kukullën prej kashte?!...

– Po, – i thashë, sa për të më dëgjuar se ende nuk më ka ikur inati i ditës së ikur.

– Po lodrat tjera, a i ruan akoma?

– Po, – ia ktheva përsëri. Edhe lodrat tjera i kam, por ç`lidhje kanë lodrat dhe kukulla me tregimin që e lexova.

– e pyeta plakun.

Pa iu përgjigjur pyetjes sime, ma ktheu: – Era, sot për ty do të ndërtoj një tavolinë të bukur, ku ti do të shkruash poezi dhe tregime për Ardianin. Për ëndrrën dhe dëshirën e tij për të pasur një copë bukë gruri, një palë këpucë si tuat dhe një çantë plot me libra e fletore, si dhe një tavolinë si ti që e ke në qytet, bile edhe një shtëpi si tënden, ku oborri të duket nga larg, ndërsa Ardiani duke i vaditur lulet skajeve të oborrit, me një këmishë si tënden dhe me pantallona ngjyrë qielli.

Nuk e kuptoja miku im, pse kjo mjegullinë mes meje dhe Erës rritej e rritej. Më dëgjon Trimi? Nuk e dija se pse shkriheshin mes vete mendimet dhe kohërat! Desha të di se për cilën Erë flet plaku i maleve.

Inati sikur filloi të më shtohet ndaj plakut! Me vete thosha se plaku s`më paska dashur kurrë, ndaj vendosa që t’ia kthej të gjitha dhuratat që m`i kishte dhuruar, madje edhe kukullën prej kashte. Vendosa që ta bëja këtë gjest në moment.

15

E doja një vendim të prerë ndaj plakut të maleve pa edhe ndaj plakës e cila nuk anonte në anën time, por më shikonte sikur unë isha e ngarkuar me faj. Nuk e merrja dot vendimin. Mendja më thoshte mos shpejto.

Ika ashtu siç e kisha zakon dhe vazhdova rrugën për te stani ku bëja gjumin. Edhe kësaj radhe nuk ndodhi gjë.

Pas dy ditësh, përsëri u duka tek Stani i Pestë. Trokita në derë. Plaku i maleve e kuptoi se desha që t`ia kthej dhuratat, bashkë me to edhe kukullën prej kashte Shpresën që e kisha dhuratë nga shoqja ime.

Ai nuk më tha gjë. I mori dhuratat dhe kukullën dhe i vendosi mbi tavolinën e tij të ndërtuar nga thuprat dhe vazhdoi siç e kishte zakon.

– Era, më tha, – të lutem ma jep dorën. Nuk mendova shumë dhe dorën time e shtriva mbi të plakut. Filloi të ma ledhatojë sikur herëve tjera kur dëshironte të më thoshte diçka me rëndësi.

Nuk e di sesi më erdhi që ta tërheq dorën. Mendoja se me tërheqjen e dorës sime nuk do t’i jepja mundësi për t’u pajtuar.

Ai sikur e lexoi mendimin tim dhe filloi të ma ledhatojë edhe më shumë, duke mu drejtuar se unë jam një vajzë shumë e zonja, vajzë që i duhesha kësaj ane.

Më fliste për vjershat që ia lexoja, tregimet e mia që i shkruaja për kafshët, për bukuritë e lumit dhe maleve që na rrethonin. Fjalët e tij sikur më thoshin që të mos gaboja më.

16

Dashuria për plakun filloi të më ringjallet. Lumturia dhe dëshira për të shkruar dhe menduar qartë e më qartë e kaploi tërë trupin tim.

– Eja, Era, – më tha, dhe bashkë hymë brenda në stan.

U afruam pranë tavolinës që ishte e ndërtuar prej thuprave dhe më tha: – Edhe kjo tavolinë është e jotja. E shikon!? Bashkë me tavolinën tuat janë edhe fletoret dhe librat, lapsat dhe ngjyrat si dhe vizatimet, madje edhe çanta prej lëkure është e jotja.

Në cep të tavolinës e shikoja një fustan shumë të bukur. Fustan me ngjyra të lehta vere dhe disa dredhëza që dukeshin nga ana e parme, bashkë me një gjethe ngjyrë jeshile.

– Të gjitha këto janë të miat?! – e pyeta plakun.

– Po, tuat janë. – më tha.

Sa kënaqësi! Sa e lumtur u ndjeva. Nga lumturia nuk e vëreja plakun sesi i radhiste lodrat që m`i kishte dhuruar, ashtu një nga një, si edhe kukullën prej kashte të shoqes sime. Pasi i radhiti të gjitha, më pyeti.

– Era, a e di se ku i kam marrë copëzat që i kam ndërtuar lodrat për ty?

– Jo, nuk e di! – iu përgjigja.

– Era, bija ime! Sa herë që gjeja dërrasa apo degë druri të baltosura ia jepja lokes që t`i lajë, ngase mendja më rrinte tek ti dhe mendoja se çfarë lodre të të bëja.

17

– Edhe unë gjysh e kam bërë të njëjtën gjë. Sa herë që gjeja fustane të grisura apo copëza të tjera që hidheshin nëpër baltë, i laja dhe i bëja lodra për fëmijët e qytetit.

– Po, mirë thua, – tha plaku. Por, a e di historinë e Shpresës, kukullës prej kashtës së misrit?

– Jo, – iu përgjigja.

– Kjo ka lindur nga copëzat e misrit të thatë, lëvoreve që i ndaja që të mos më shihte askush për të bërë një kukull që të gëzoja një fëmijë. Doja që një dhembje ta vrisja me një buzëqeshje.

– Era, ti nuk e di sesi duket njeriu kur i merret buka nga goja me kërbaç! Ti nuk e di sesi vritet ëndrra... ?! – foli plaku, sa për ta vazhduar bisedën.

– Jo, nuk e di! – i thashë.

– Po kur ta marrin bukën nga goja dhe të rrahin, të gënjejnë, a nuk duket se dikush ta ka vrarë edhe ëndrrën dhe jo vetëm ëndrrën, por edhe mua!?

– Nuk iu përgjigja. Mblodha krahët dhe e shikoja plakun me habi!

– Po ti çfarë duhet të bësh, Era?! – Vazhdoi plaku.

Duhet ta lësh që ëndrra të vritet dhe të mbetesh e përbuzur prej të tjerëve?! Apo ...

– Jo, unë duhet të hakmerrem për ëndrrën time të vrarë.

– Bija ime, – mu drejtua plaku përsëri. Ka ndjenja më të bukura dhe më fisnike se hakmarrja.

– Po, – ia ktheva.

18

– Por, a mund që ta marrish ndjenjën e vrarë, të baltosur, të zhgënjyer!? A mund ta ngresh nga balta shpirtin e shtrirë dhe të krijosh një varg, ku njerëzit të prekin, të shohin, të ndjejnë, ta kuptojnë urinë, trishtimin, zhgënjimin dhe dhembjen.

Nuk desha që të vazhdoja më shumë dhe u largova nga stani i plakut të maleve, me shpresë se nesër ndoshta do të jetë më ndryshe.

Duke ecur rrugës për te stani që ma dha Trimi, në lamën e tij ishin disa tavolina të shtruara dhe sikur Trimi më dha shenjë se ajo pranë drurit të vjetër ishte e rezervuar për mua, kurse të tjerat ishin për disa mysafir të ardhur nga larg, të cilët, kur mësova më vonë, kishin ardhur për të studiuar këto anë, se mos rastësisht këtu ka diçka, që njerëzve do t’u shërbente për shumëçka.

Përgjegjësi i cili komunikonte me një djalosh nga një qytet i Dheut të Lulëkuqeve, sikur donte të dinte edhe më shumë nga ajo që shihte. Kështu që përkthyesit i thoshte që të komunikojë me mua.

Sado që ai dëshironte të më pyeste, fjalët ia ktheja troç, – pa përgjigje.

Pse ke ardhur më thoshte, madje pse kaq e vogël ke ardhur vetë? A e di se prindërit të brengosen!? – e pyetje të tjera.

Nuk më pëlqente të flisja. Rrija e nemitur! Nuk e di se pse!?

19

Natyra është zemërgjerë në këto anë si njerëzit! – më thoshte i riu nga Dheu i Lulëkuqeve.

Nuk ua ktheva fjalët, por u nisa drejt stanit tim dhe u shtriva në krevat, ku rrezet e diellit shtriheshin gjithandej.

Herë mendoja për plakun e herë për kukullën prej kashte dhe lodrat e tjera që i lashë te ai. Më dilte para edhe fustani që kurrë nuk e kisha parë më të bukur.

Desha të dilja nga kolibja, por nuk dilja dot. Kjo sikur ma shtonte vetminë dhe pendimin. Mendoja se akoma lart në derë të stanit është kukulla.

I kujtoja fjalët kur ma dhuroi shoqja ime, se kukulla ka shpirt. Ëndërroja se flisja me të, ndaj dhe vendosa që ta pyes?

– Si shpjegohet buzëqeshja jote edhe kur trishtimi të shkel?!

– Ajo s`më kthente përgjigje, por, një zë sikur më erdhi nga larg.

Po, ishte zëri i plakut që e kalonte përroskën për të ardhur deri tek unë.

- Era, – më thoshte, ti shkruan poezi të bukura, tregime plot e përplot fantazi, ndaj eja se të presin lodrat, kukulla prej kashte dhe se kafshët dhe shpezët e pyllit janë tubuar vetëm për ty, bile sonte edhe lisat, gurët dhe lumi janë nisur kah stani ku ti bën gjumin! Duan që t`i dëgjojnë poezitë e tua.

– Poezitë e mia?!

20

– Po, poezitë tua, – ma ktheu zëri, duke më pyetur se ku dhe kur i kam krijuar ato bashkë me tregimet.

– Janë të shkruara në momente vetmie, – ia ktheva zërit. I shkruaja ditëve kur e mira dhe e keqja bënin luftë mes vete, kur trishtimi dhe pasiguria ecnin qytetit tim.

Janë të shkruara kur vuajtja më thoshte; shiko me sytë e mi! Shikoi fëmijët dhe jepu shpresë! Shikoi pleqtë dhe falu dashuri!

Era, përsëri më thërriste zëri që vinte andej nga Stani i Pestë. Mos vallë sytë dhe fjalët t’i fali vuajtja, që gëzimin ta kesh gjuhë shprese?!

– Po, është e vërtetë! – iu përgjigja zërit. Pastaj mendova: O zot! Mendova! Plaku i Stanit të Pestë dhe plaka, mos vallë i kanë dhënë shpirt kukullës dhe lodrave të tjera që zëri nuk më lë të qetë!?

Nuk di sesi mu dukë kukulla në skaj të derës dhe si ia nisi me pyetje: – Era, ti nuk ke më shumë se njëmbëdhjetë vite?

– Jo, nuk kam, – ia ktheva kukullës, e pastaj?!

– A do që ti të jesh unë, e unë të bëhem ti?

– Jo, nuk jam e gatshme për të vazhduar bisedën.

– E pse nuk më përgjigjesh Era?!

– Unë jam ajo që jam dhe ashtu dua të mbetem!

– Vetëm edhe për ca ditë nuk do të deshe të zëvendësohemi? – përsëri më pyeti kukulla.

– As për një minutë, – ia preva troç.

21

Nga jashtë u dëgjua një e lehur e qenit.

Sa herë që qentë lehnin, mua më kujtohej komandanti i kampit të së keqes. Shijen e shpullave të tij ende e ndjej.

Dhe, sërish mendja më shkoi te e kaluara e këtyre anëve dhe një ngjarje që tregohej me vite. Po, është rrëfimi i Erës së kohës së ikur!

Në kamp kishte një çezmë. Rrinim orë të tëra aty në radhë për një pikë ujë. Ndodhte që ujin nuk e shijonim kurrë. Shpesh gratë e uniformave blu vinin enët e tyre sipër enëve tona, e unë si zakonisht, kur pritja radhën, lexoja ndonjë libër.

Një ditë e shihja kusinë time sesi mbushej, por gëzimin ma ndërpreu gruaja e komandantit, duke e derdhur ujin e shtyrë që t`ia lëshoj vendin.

– Ti ke frikë nga njerëzit?!– me hidhërim e pyeta një plak që ishte aty, kur pashë se s`më del në ndihmë.

– Jo, – ma ktheu plaku! Nuk kam frikë, por kjo është e vetmja rrugë që t`i ikë kërbaçit.

Desha t’u ikë fjalëve, por plaku vijoi.

– Këto anë kanë shumë kampe dhe burgje, madje edhe vende ku të vrasin dhe siç e sheh, uniformat mbjella-keqe duan vetëm heronj që të ngopen.

Më dukej se u lodha nga fjalët e mia që jepnin përgjigje. Nuk e di se si dikush më goditi. Mbeta e shtangur dhe nga inati vuaja me mendimet se shkaktare e së keqes isha unë.

22

Pas dy ditësh shkova që ta takoj plakun dhe plakën te Stani i Pestë dhe u tregova se ç`më ndodhi, dhe pa dashje e pyeta: – Urtësi, a do të ishe pajtuar që dikush të të fyente dhe të të rrahë me çka do që i ofrohej në dorë?

Duke pritur përgjigjen nga plaku, me një po ose jo, ai mu përgjigj lehtë.

– Unë ujë mbushi pasi dielli të ikë pas Kodrës së Pestë. Atëherë edhe uji është më i pastër dhe më i freskët.

– Ti ke frikë nga policët apo..., – e pyeta përsëri.

– Jo bija ime, – tha ai. Kështu i ikë së keqes dhe ushqehesh me mirësi e dashuri.

Si zakonisht, fytyra e plakut fliste më shumë, duke më treguar se nuk kisha vepruar mirë, por nuk u ndala me kaq, ndaj fillova të flasë: – Nesër do të shkoj në krahun tjetër të bjeshkës, atje ku dielli duket pas nesh. Dua që të marr një qen. Dua që të kem edhe një mik.

Fytyra e tij filloi të qeshet si gjithmonë, ngase ishte mësuar me çmenduritë e mia, ndaj përsëri më pyeti: – Përse e do qenin?

– Me çka do ta ushqesh?

– Më duhet për t`u mbrojtur nga ata që më ngacmojnë, si dhe nga uniformat e urryera. Do ta ushqej me...

23

Doja të flasë edhe më shumë, por kollitja e tij më ndërpreu.

– Bija ime, ti do një qen, por?...

Pa e lejuar që të më ndërpresë më shumë, vijova mendimin: – Do ta marr një qen të vogël, por që është i shpejtë dhe që i nxjerr dhëmbët kur dikush do t`më ngacmojë. Do ta risë mes nesh dhe pastaj do ta ndërsej kundër uniformave që të trishtojnë shpirtin!

Dua që t’u hakmerrem për babanë dhe nënën time; dhe për të gjithë ata që edhe sot varret nuk i di se ku i kanë.

Më dëgjon plak i urtë, ja po të them; se gjurmët e dhëmbëve të qenit tim do të jenë hakmarrje për të gjithë ata të cilët ikën ose u vranë nga uniformat gjakpirëse pa pikën e fajit.

Dhe u nisa andej kah dukeshin pyjet, duke mos dashur që plaku të më flasë më tutje, por ai ia nisi: Në këtë botë ka shumë padrejtësi dhe shumë njerëz rrihen, burgosen, vriten, bile ka edhe tortura edhe më të këqija. Këtë të keqe nuk e zgjedh dot as edhe qeni yt, qen që ti dëshiron ta blesh.

Pa një pa dy, iu përgjigja: e si të tjerët e bëjnë lojën e tyre duke na i ndërsyer qentë të mëdhenj sa arushat!

I lodhur nga fjalët naive të mia, plaku ma ktheu:

24

– Po sikur gjaku i uniformave blu të jetë më i keq se dhëmbët e qenit dhe në vend që të vdesin ata, ngordh qeni yt ose ta vrasin para se ai t`i kafshojë.

Duke e ëndërruar hakmarrjen, plaku vazhdonte fjalët: – Era ime e dashur, çdokush sot apo nesër mund të vdesë, por fjala e bukur dhe mirësia nuk vdesin kurrë.

Ndaj dije se fjala e mirë dhe veprat e mira janë më të forta se qeni që dëshiron ta blesh. Ndaj urrejtjes përgjigju me dashuri, dashurisë më shumë se dashuri...

Ka të drejtë, thash me vete. Tani më shumë se kurrë më parë desha që të më urrenin uniformat mbjella-keqe.

Desha që me dashuri t’i bindja, se urrejtja nuk është fjala e fundit për njeriun dhe vetes i thosha: se plaku i maleve ka të drejtë.

Jashtë binte shi. Dëgjoheshin lehjet e qenve të uniformave blu. Si dukej, lehnin për kockat e mishit që ua hidhnin kuzhinierët e tyre.

Dhe, pa dashur nga shpirti më ngacmuan ca pyetje: – A s`më thua, ti moj Era, Që buzëqesh porsi pranvera!

Pse gjithmonë je e gëzuar, Dhe s`të shohë kurrë të hidhëruar!?

Vazhdonin pyetjet deri sa ngjyrat e agimit filluan të dukeshin pranë vrimave të stanit. Mora fletoren dhe fillova të shkruaj.

25

A dukemi edhe ne kur rreshtohemi që të marrim bukën si qentë?! A i lëpimë buzët edhe ne sikur qentë e uniformave që vetëm në shikim mbjellin frikë e trishtim?

A e kemi edhe ne lëkurën si të qenit dhe herë-herë jemi më të rrezikshëm se qentë?

Shkruaja lehtë e lehtë sa për t`i thënë plakut të maleve; se as poezia e as tregimi nuk janë hakmarrje, por lojë e jetës së përditshme nën thundrën e torturuesve të pamëshirshëm.

Unë vetëm e shënova në ditarin tim, sa për të tregua se Era shkruan për Erën! Erën që unë dëshiroja ta njihja!

Po, më kujtohet se ishte dita e shtatë që unë qëndroja te stanet e kësaj malësie.

Ditë me diell. Rrezet e tij trokisnin vrimave të stanit, duke më thënë zgjohu! Ashtu, duke luajtur lojën e mëngjesit, pa një pa dy u hap dera e stanit dhe u duk Trimi.

– Era, më tha, – sot më duket dita më e butë se ditët tjera: Sot kam vendosur që të ngjitem bjeshkëve...! Dua të shkoj deri te Kodra e Tretë.

– Ku?! – e pyeta me habi.

– Te Kodra e Tretë, – mu përgjigj.

Do të shkoj te Burimi i Zanave. Thonë se kësaj dite zanat dalin dhe lozin lugut të burimit dhe atij që arrin i pari i falin pavdekshmëri dhe dhurata tjera.

26

– Do të vij dhe unë, - i thashë Trimit, duke menduar se pas kaq ditëve, ku më shoqëronin ëndrra të këqija, një shëtitje do të më ç`lodhte, bile edhe do të kënaqesha me zanat e malit.

Duke u bërë gati për nisje, pranë portës u shfaqën edhe miqtë tjerë të ardhur nga larg, si dhe përkthyesi nga Toka e Lulëkuqeve.

– Jemi pajtuar me Trimin që të ecim deri te Kodra e Tretë dhe të pushojmë te Kroi i Vashave, – tha i buzëqeshur miku nga Dheu i Lulëkuqeve. Me ne do të vijnë edhe plaku i maleve dhe plaka e tij. Me siguri që do të kalojmë mirë, si mendon ti?

Nuk iu përgjigja, por në vete pa lëshuar zë pëshpëritja: – Sot do të kem një ditë sa të mirë, po aq edhe të keqe.

E dija se Trimi si gjithmonë është njeri i befasive. Është njeri me një pamje të qeshur! Fjalët e tij si gjithmonë ndjellin vetëm gëzime.

Edhe mysafirët e kishin pëlqyer idenë e Trimit. U pëlqente legjenda e Kroit të Vashave. U pëlqenin poezitë edhe tregimet e mia, e në veçanti romani që e shkruaja për shoqen time dhe kukullën e saj.

Njëri nga ta, që shqipen e fliste sikur fëmija në hapat e parë, mu drejtua: – Era, Trimi m’i ka dhënë shumë fletë nga romani yt. I kam lexuar me kujdes. Më pëlqen në veçanti hyrja e 27

romanit, ku shkruan se ne si të parët tanë jemi edhe sot.

Edhe atyre u mungonte liria. Edhe neve sot na mungon, ndaj i këndojmë asaj.

Fillova të qesh me të huajin, dhe ia ktheva fjalën: – Miku im, bëhet fjalë për shoqen time e cila sot jeton diku larg. Mendoj se është shumë larg, sa që nuk e di se edhe dielli a e takon ndonjëherë!

– Ke të drejtë, – ma ktheu dhe iku drejt rrugës që të shpie kah malet.

Nuk e di sesi mu kujtua shoqja ime Nita. Fytyra e saj e bardhë si dëbora që shkëlqente nga sytë e kaltër, me shikimet dua... sikur deshe të më tregonte diçka!? Por...

Nga kujtesa dhe hidhërimet që më shoqëronin, kërkoja se ku ishte fshehur gëzimi. Po, desha ta gjej gëzimin e saj, gëzimin e historisë së saj.

Desha që të pyes veten, se pse këto anë dhe stanet e mbanin emrin Stanet e Vajit!

Kushedi se kur kishin ndodhur gjërat më të këqija në këto anë, e herë mendoja se mos ishin legjenda dhe vetë legjenda i kishte pagëzuar me këtë emër.

Por, kukulla e shoqes sime dhe fjalët e plakut të maleve dhe plakës, sikur ishin një histori e një të vërtete.

Jo kot, më thoshte shoqja ime. Ruaje kukullën! Është e nënës sime. Mua nuk më duhet. Le t’i mbetet kësaj toke si dëshmi.

Nuk vonoi dhe marshi për të shkuar deri te Kodra e Tretë filloi.

28

Kroi i Vashave bri Malit të Pestë kishte edhe një gur të gdhendur me pamjen e një vajze e cila quhej Qyqe.

Thuhej se vajza e kishte dashuruar një djalë dikur.... Po, dikur kur nuk kishte uniforma në këto anë.

Vajza thoshin ishte shumë e pasur, madje edhe kështjella e familjes së saj dukej pas Gurit të Kuq që e kishte rrasën e shpuar, ku njerëzit asaj kohe i lanin mëkatet për t`u dukur sa më të dashur ndaj Zotit. Djali kishte qenë i varfër dhe banonte te Stanet e Ariut.

Edhe pse duheshin shumë kohë, babai i vajzës nuk u pajtua kurrë që vajzën ta martonte për djalin e varfër.

Nga plagët e dashurisë, thoshin se ai vdiq dhe se u varros nën dheun ku vajza u shndërrua në qyqe.

Kështu thoshte edhe plaku i maleve dhe plaka.

Duke i parë bukuritë e kësaj ane, shënoja në fletore. I shënoja edhe fjalët e plakut.

Duke vërejtur fytyrën time të rënduar nga legjendat dhe historitë e kësaj ane, i huaji mu afrua dhe më pyeti.

– Era, mos vallë të ka lodhur lartësia e malit?

– Jo, jo– i thashë, por disi më ngacmuan legjendat për këto anë.

Pasi u kthyem te stanet, u ula pranë tavolinës dhe fillova që t`i sajoj ato që i shkruaja.

Lodhja që e përjetova sikur iku nga unë. Por, dhembja më shtohej për qyqen dhe të dashurin e saj, e më pas për legjendat tjera të cilat edhe zanat i trishtonin.

29

Desha që t`i mbyll pak sytë, por mu shfaq kukulla dhe bashkë me kukullën edhe shoqja ime. Më dukej se ishte zverdhur e brejtur nga koha, saqë i ngjante një vajze të munduar dhe të rrahur nga dikush.

Kështu herë shkruaja e herë vizatoja. Ngjyrat sikur nuk i lëshonin pe njëra-tjetrës. Herë e kuqja, e herë ngjyra blu, kërkonin më shumë hapësirë.

Sa vuajtje thosha me vete ka pasur kjo anë. E herë e pyetja veten, por ne të qytetit; a kemi vuajtur dhe a vuajmë edhe sot!? Përgjigja sikur strehohej diku!

Kështu ika nga jeta e përditshme dhe fillova të ëndërroja një kohë të re.

Eh! Ç`të them për kohën!? Ishte një kohë që përgatitej të vijë mes nesh, kohë që vuajtja nuk llafosej kurrë. Se di sesi pa dashur dora më ra mbi një thesar plot e përplot stoli ari dhe argjendi. U befasova!

Natyra dukej ndryshe dhe s`di pse vuajtja më shtohej disi edhe në këtë botë. Tani ajo më ka ardhur ndryshe. Jo më nga torturat e as nga trishtimi apo uria ose nga shqelmat e as nga kafshimet e qenve, por nga dikush që as vetë nuk e dija.

U ktheva nga koha e paardhur dhe thashë me vete; se patjetër duhet ta vizitoj plakun e maleve dhe plakën te Stani i Pestë.

Trokita te dera dhe pritja që të më përgjigjet plaku ose plaka, por nuk merrja përgjigje. Dhe, befas Trimi u dukë para meje dhe më pyeti.

30

– Era, cilin plak e kërkon, të lutem?

– Plakun e maleve. – i thashë.

– Plakun e maleve!? – dhe filloi të qesh.

– Po këtu moj Era nuk banon askush. Ky stan ka mbetur i vetmuar që nga koha e luftës, më kupton?!

– Jo, – iu përgjigja. Nuk të kuptoj, ngase çdo mbrëmje unë e kam vizituar plakun. E di ti që plaku është gjyshi i shoqes sime apo jo?

– Jo, nuk e di, – ma ktheu. Por një gjë e di, se ky stan ka shumë vite që rri i boshatisur.

Duke mos dashur që t`i dëgjoja fjalët e Trimit, e hapa derën e stanit dhe fillova t`i kërkoj plakun dhe plakën.

Desha ta gjej edhe kukullën prej kashte si dhe lodrat tjera që m`i kishte dhuruar. Në moment nxora zërin dhe fillova që të thërras me të madhe: – Oooo ... oooo... oho plaku i maleve, më dëgjon?!

Unë jam Era. Të lutem, ma kthe përgjigjen se borxh ma ke tregimin dhe lodrat, e në veçanti kukullën prej kashte, Shpresën, kukullën e shoqes sime.

Britmat e mia u dëgjuan disa herë, por më kot. As plaku e as plaka nuk u dukën.

Dhe, rastësisht aty pranë kaloi një njeri në moshë dhe me siguri që kishte dëgjuar thirrjet dhe britmat e mia, ndaj u dukë para derës së stanit.

– Ç`ke moj bijë që bërtet kaq shumë?! Cilin plak e kërkon ti?

31

– Plakun e maleve! Të zotin e këtij stani, më kupton?

– i thashë duke mos e ndarë shikimin nga këndi i tavolinës ku si zakonisht ulej plaku.

– Të kuptoj moj bijë, – ma ktheu njeriu në moshë. Të kuptoj, por plakun që e kërkon ti, ka mote që është lart në qiell bashkë me plakën. Ishte kohë tjetër atëherë bija ime. Ishte koha e motit të tiranisë dhe plaku bashkë me plakën dhe mbesën e tyre, pasi ia vranë të birin dhe nusen, iku drejt tokës ku premtohej shpresa. Besoj se sot prehet diku në lulishtet e parajsës!

– Jo, jo, nuk është e mundur! – ia ktheva fjalën njeriut në moshë.

– Eh, bija ime! Ti me siguri nuk je mirë me kokën! O Trim, – foli plaku duke iu drejtuar Trimit. Nga e kemi këtë çupëlinë?

– Është shoqja ime e klasës, – i tha Trimi. Ka ardhur te stanet sipas amanetit të shoqes së saj, shoqes e cila ia ka dhuruar kukullën prej kashte.

Shpresë e quajnë kukullën e saj. Kështu i ka thënë shoqja Nita, e cila ka ikur diku ku tirania dhe e keqja janë larg syve të njeriut.

– Zot o Zot, mos ma keq! – pëshpëriti njeriu në moshë dhe iku.

Më në fund edhe Trimi më bindi se në Stanin e Pestë nuk jetonte as plaku i maleve e as plaka e tij.

U ktheva te stani im dhe fillova që t`i mblidhja fletët dhe vizatimet. Vendosa që nesër të shkoj në qytet, ngase 32

desha që të kthehem në shtëpi. E dija se edhe Trimi nesër do të vinte në qytet me mua.

Te shtëpia më pritnin me padurim gjyshja, gjyshi, babai dhe mami. Rruga që bëmë ishte e gjatë.

Duke ecur më kujtoheshin fjalët e plakut të maleve, historia e staneve, legjendat e Malit të Lartë, vajza Qyqe dhe dashuria e saj, zanat dhe loja e tyre. Më kujtoheshin të huajt dhe përkthyesi nga Toka e Lulëkuqeve. Desha të dija se pse kishin ardhur edhe ata tek stanet e malësisë së Malit të Lartë!?

Duke menduar, filluan të duken fshatrat e para të malësisë. Pushoja nga pak dhe shkruaja ose vizatoja ndonjë peizazh. Herë-herë desha të flisja me banorët e secilit fshat. Nuk desha që të më mbetej asnjë fletë e bardhë apo fletë vizatimi pa ngjyra.

Me të arritur para shtëpisë, bashkë me Trimin fillova që t’i zbritja nga kali punimet e mia.

Trokita në derë siç e kam zakon që të kuptojnë se në shtëpi kthehem unë.

– Mirë se u ktheve Era, – u dëgjua zëri i nënës nga brenda.

Bashkë me Trimin hymë në oborr dhe filluam që të përshëndetemi me të gjithë.

– Era, – foli gjyshi. Më duket se asnjë fletë nga ditari dhe vizatimi s`të paskan mbetur të bardha. Me siguri ke shkruar shumë poezi dhe tregime nga ato që i dua unë më shumë.

33

– Po gjysh, – iu përgjigja qetë. Kam shkruar poezi, tregime... bile edhe një roman, ia priti Trimi pa e mbaruar fjalën.

Pasi pushuam pak, fillova që t`i rreshtoja në bibliotekën time fletët dhe vizatimet. Këto janë poezi, këto tregime, këto fletë kanë të shënuara ndodhitë në malësinë e Malit të Lartë, moteve të uniformave që kalonin mbi këto stane, e në veçanti motin e uniformave që mbillnin frikë.

Këtu janë të shkruara fjalët e plakut të maleve dhe të plakës. Janë amanetet që mi dhuroi sesi të dukesh më e dashur. Si ta mundësh të keqen me të mirë, mllefin me dashuri... e këto fletë e kanë romanin që me siguri do ta pagëzoj Shpresa. Po, Shpresa, ashtu siç e quajnë edhe kukullën e shoqes sime që ma dhuroi për ditëlindjen time, tri ditë para se të ikte nga kjo tokë, për të arritur në tokën e shpresës.

Natën vonë sikur nuk donte të më merr gjumi.

Ndoshta e kisha nga buka që e tepruam pak me Trimin, e ndoshta nga ëndrra pa zhgjëndrra që te stanet nuk bisedova me plakun e maleve dhe plakën e tij.

Nuk e di se pse, dhe fillova që t`i shfletoja të gjitha tregimet. Më dukej sikur dikush më dëgjonte dhe fillova tregimin e parë që e shkrova para disa muajsh.

Fillova që ta lexoj tregimin “Bukuria është në mençuri”. Lexoja me zë saqë veshët e mi kënaqeshin kur i dëgjoja fjalët që më dilnin nga goja.

34

Po, lexoja tregimin për garën që duhej filluar mes fëmijëve të cilët më në fund gjyshja duhet që t’i vlerësonte, meqë ata nuk mund ta zgjidhnin bukuroshin apo bukuroshen e shtëpisë.

Kryeneçësia kurrë nuk ka munguar tek fëmijët, edhe pse njëri-tjetrin e donin dhe respektonin, dhe mes veti nuk kishin probleme. Por, të jesh i pari i shtëpisë nuk është pak, andaj gjyshja, për t`i kënaqur që të tre, iu drejtua me fjalët: – Mirë vogëlushë të mi, atëherë të fillojmë nga më i madhi, Labinoti.

Noti është i bukur si ylberi, i ngrohtë si dielli, i butë si qengji, i ëmbël si qershia dhe sa e sa i…! Ndaj e dua shumë, shumë, shumë!

Era është e bukur si hëna, e njomë si lulëkuqe, punëtore si bleta, e ëmbël si mjalti, e shkathët si sorkadhe, e këndshme si era, fluturon si flutur, ndaj edhe atë e dua shumë, shumë, shumë!

Genti është yll, më i bukuri ndër yjet që zbukurojnë qiellin! Ka gjë më bukur se ylli?! – ndaj edhe Gentin e dua shumë, shumë, shumë!

I dëgjuan fjalët e gjyshes, por nuk morën përgjigjen.

Gjyshja si gjyshe, s`mund t`i ndante! Për të, të tretë ishin më të bukurit në botë. I donte njësoj. Ndaj i thanë: – Gjyshe, ti nuk e caktove më të bukurin. The që të tre jemi të bukur. Të lutemi, thuaje të vërtetën. Cili është më i bukuri?!

35

– Pasi që nuk jeni të kënaqur me përgjigjen time, atëherë t`u tregoj se ku qëndron bukuria: Ajo nuk është në sytë, fytyrën apo trupin e njeriut. Është diku thellë në zemër e mendje. Ju jeni fëmijë të urtë, të sjellshëm e të mençur. Bukurinë e keni në mendjen tuaj. Mos e kërkoni tjetërkund!

Kështu disi fillova që ta rikujtoj të bukurën, dhe pa dashur fillova edhe tregimin tjetër që ta lexoja po në të njëjtën mënyrë.

Tregimi i dytë tregon për ëndrrën e një vajze që unë e pagëzova me emrin tim dhe me qëllim edhe e titullova “Ëndrrat e Erës”. Kështu që mes ëndrrave duken edhe poezi për nënën, babin, gjyshen, gjyshin....

Desha të dëgjoja sesi fillon tregimi, ndaj edhe zërin e ngrita më shumë. Ëndrrat, që sonte i erdhën Erës, ishin paksa më të çuditshme se të zakonshmet. Kishin dëgjuar sa e mirë është Era dhe sa shumë i do anëtarët e familjes.

Për këtë, vendosën ta shpërblejnë. Deshën t`i dhurojnë nga një poezi për çdo anëtarë dhe ta bënin poeteshë.

Kështu ëndrrat çdo natë i sillnin nga një poezi për çdo anëtarë të familjes. Era ishte e lumtur. Ajo gjithmonë deshe të shkruaj poezi, por nuk mundej. Dhe, gjashtë ditë radhazi ato ia sillnin, ndërsa ajo i shënonte në ditar të cilin e ruante në fshehtësinë më të madhe.

36

Së pari, i sollën një poezi për vetë Erën, poezi të ëmbël si për zemrën e saj të butë. E kishin titullua “Dua”, pastaj me radhë, poezi për mamin, për babanë, edhe një tjetër për lazdrakun e shtëpisë Gentin, të cilin e kishin portretizuar pikërisht si është ai tekanjoz, poezi me të njëjtin titull, që të vazhdojnë me poezinë që rrezatonte ngjyra ylberi, poezi për vëllain e madh të saj Labinotin-Notin, i cili është i bukur si ylberi dhe i butë si qengji.

Për gjyshin i kishin sjellë një poezi paksa brengosë-se, ngase ai është shëndetligë. Dhe, më në fund, në natën e shtatë, kur ëndrrat deshën t`ia tregojnë poezinë për gjyshen, Era bërtiti se për të ka shkruar një poezi vetë, të cilën edhe ua recitoi. Të mahnitura nga poezia e Erës, ëndrrat i thanë: – Të lumtë, të lumtë, Era! Qenke bërë poeteshë e vërtetë. Nuk ke më nevojë për ne. Vazhdo të shkruash dhe mos u ndal. Shkruaj për shkollën, mësuesen, shokët, atdheun dhe historinë e tij, bukuritë e natyrës; malet, fushat, lumenjtë, lulet, fluturën, bilbilin, ylberin e sa e sa të tjera. Ikën ëndrrat të gëzuara.

Kaloi një javë dhe Era vendosi t`u tregojë familjarëve.

Ata u habitën!

Pa ngurrua fare, njëra pas tjetrës i recitoi poezitë.

Gëzimi nuk kishte fund. Më i gëzuari ishte Genti, edhe pse frikohej se ndoshta poezia për të, nuk do ishte e mirë, ngase për nga sjelljet nuk e meritonte.

37

– Kur i ke shkruar lulëkuqja ime?! – e pyeti gjyshi.

– Në gjumë, – tha Era. Ëndrrat më mësuan.

– Ëndrrat! – bërtiti Genti me habi. Po pse s`më mësojnë edhe mua?

– Do të mësojnë, do të mësojnë, po si jo! Përmirësohu pak, bëhu i mirë dhe ëndrrat do të shoqërojnë edhe Ty. Ato i duan vetëm fëmijët e mirë, të sjellshëm dhe të urtë.

– Eee, eee, nuk di a mund të ndryshoj!

Por, unë edhe ashtu nuk i dua ëndrrat. Mbaji ti.

Minutat e orës së ikur tregonin se nuk do të zgjatë shumë dhe akrepat e orës do ta tregojnë kohën, se ora arriti numrin dymbëdhjetë.

Mua më duhej gjumi më shumë se buka, meqë isha tepër e lodhur, ndaj rashë të flejë që nesër e çlodhur të filloja me shkrimin e poezive dhe tregimeve, pse jo edhe me romanin.

Nuk e mbaj mend si më mori gjumi, por e di se më zgjuan të rënët e orës, madje i numëroja. Nuk ranë më shumë se gjashtë herë.

U çova dhe u nisa për në banjë. Me siguri thash se edhe Trimi është zgjuar.

Pasi bëra banjën, u nisa për në kuzhinë. Aty priste Trimi.

Në të ngrënë mëngjesin, Trimit i thashë se kemi shumë punë. Desha që t`i botoja dy përmbledhjet me poezi të cilat i shkrova që vitin e kaluar.

38

U nisëm rrugëve të qytetit dhe kërkonim ndonjë shtëpi botuese. Duke ecur ngadalë, para syve na u dukë shtypshkronja “DRINI”.

Trokita në derë me shpresë se do të bisedojmë rreth botimit, ndonëse jam shumë e re.

Nuk duhej pritur shumë kohë që të takoheshim me pronarin. E quanin Azgan. Nuk u vonova dhe ia dhashë shkrimet që kisha: si poezitë edhe tregimet.

S`më kujtohet si i ra atij që ta lexojë tregimin “Pse nuk erdhën ëndrrat”, tregim që bënte fjalë për vajzën Era e cila si gjithmonë i thërriste ëndrrat që ta shoqëronin.

Pronari i shtëpisë botuese lexonte rrjedhshëm, ndaj e dëgjoja me vëmendje.

Më pëlqeu kur ia filloi së lexuari. E dëgjoja me lakmi leximin e tij të mrekullueshëm! Më dukej se kurrë se kisha dëgjuar këtë tregim më parë.

Si çdo natë, Era dëshironte t`i vijnë ëndrrat. Për çudi, sonte nuk e zinte gjumi. Si t`i vijnë ëndrrat, kur nuk mund të flejë?! Në momentet e dëshpërimit, i afrohej dritares, sodiste qiellin e zbukuruar me hënën pesëmbëdhjetë në shoqërimin e miliona yjeve. Ç`pamje magjike!

Sa e lumtur është hëna! – pëshpëriste në vete. Kush nuk do t`ia kishte lakminë?! Ç`të bëj unë, në vetminë e natës?!

Ndaj iu drejtua hënës: – Bukuroshe, të lutem sillma gjumin dhe ëndrrat. Me to jam e lumtur! Ato janë mrekullitë e mia, andaj vetëm ti 39

me rrezet tua llastore, mund të më ndihmosh e askush tjetër! Do të të jem mirënjohëse tërë jetën. Do të shoqëroj kur të duash e sa të duash! Më ndihmo vetëm sonte! Nuk do të pendohesh! Unë, peng-ja jote, të premtoj!

Bisedonte me hënën por më kot. Gjumi nuk e merrte. Ç`të bënte? E shqetësuar vajti deri tek dhoma e gjyshes.

Gjyshja sa e pa, u habit! Ç`kërkon Era, në këto orë të vona të natës?!

Posa i tregoi hallin që kishte, ajo mori një hap dhe ia dha për t`ia ndalë dhembjen. Pasi e piu, u shtri në krevat.

Nuk vonoi shumë dhe e zuri gjumi. Ra në gjumë të thellë e të rehatshëm. Dhembjen ia morën ëndrrat dhe e hodhën diku larg, për të mos i`u kthye kurrë. Nuk lejuan shoqja e tyre të vuajë, ndaj Era flinte qetë.

Këtë e kuptoi mirë gjyshja e cila ishte shtrirë përkrah Erës.

Sa u zgjua në mëngjes, e pyeti gjyshen: – Gjyshe, pse hapa nuk mi solli ëndrrat, por vetëm gjumin?!

– Sonte ke qenë e lodhur, prandaj nuk të erdhën. Nuk deshën të të lodhin edhe më shumë. Kur të ç`lodhesh mirë e mirë, sërish do të vijnë. Do të luajnë me ty dhe do të të shëtisin në të katër anët e botës.

I erdhën mirë fjalët e gjyshes dhe buzëqeshi. Mezi që priste të vijë nata tjetër, me të edhe ëndrrat. Ç`të bësh, kur i do ato!

40

Sa këndshëm është që t`i dëgjosh tregimet nga goja e tjetrit, tregimin që e ke shkruar vetë, dikur sa për të thirrur ëndrrat, që nesër të dukesh ndryshe.

I ke tregimet e bukura, ma ktheu pronari. Edhe poezitë më pëlqejnë. Qe sa kohë shkruan? – më pyeti, duke i drejtuar sytë kah Trimi. Me siguri mendonte që Trimi ta merr fjalën.

– Era shkruan që tri vite. – foli Trimi.

– Që tri vite!? – dhe ktheu sytë kah unë pronari.

– Po, që tri vite, – ia ktheva përgjigjen. Kam të botuara edhe shumë poezi nëpër gazeta dhe revista letrare.

– Më vjen mirë! – mu drejtua pronari dhe filloi që t’i shfletojë fletët me tregime.

Nuk e di se pse, por e dëgjoja se përsëri lexonte nga tregimet e mia. Zëri i tij sikur më jepte kurajë, e në veçanti kur i dëgjoja fjalët të cilat herë dëgjoheshin nga një anë, e herë nga ana tjetër dhe atë me shumë ndjenja!

Po, lexonte tregimin “Edhe ëndrra është hartim”. Më pëlqente kur përmendej emri im dhe me padurim prisja që t’i dëgjoja fjalët nga rreshti në rresht.

– Nga shkolla Era sot erdhi e mërzitur. Rrinte në dhomë e vetmuar. Nuk fliste me askënd.

Të brengosur nga një situatë e tillë, asnjëri nuk merrte guximin e ta pyeste se çka e mundon. Pëshpëritnin ngadalë sa për ta kuptuar njëri - tjetrin, por, si ta pyesnin e të mos e lëndojnë, nëse ka ndonjë hall të madh.

41

Gjyshja si më plaka u tregua më e guximshme. Era nuk ia prish qejfin edhe kur është më e nevrikosur.

– Era, shko të lutem sillmi syzet, se gati humba në errësirë! Nuk shoh gjë!

Era ngriti kokën, shikoi nga gjyshja. Në sy ajo kishte syzet. U habit! Pse gjyshja kërkon syzet, kur ato i ka në sy?! Vallë, ç`ndodh me të?! A thua është bërë marroqe?!

Ndoshta edhe shtiret! Ndoshta e çfarë ndoshta, mendonte në vete. Qeshi.

– Gjyshe, syzet i ke në sy, si mund të mos shohësh?!

– Po ku moj bijë, ku i kam?!

– Në sy i ke gjyshe.

– Oboboo! – me të vërtetë i paskam, por, syzet e mia nuk duan t`i shohin njerëzit e brengosur. Ato janë mësuar të shohin vetëm të lumtur e të qeshur. Ja tani, meqë ti qeshe, fillova të shoh më mirë.

Era vrapoi tek gjyshja dhe e përqafoi. Gëzimi ishte i madh. U hoq brenga.

I rehatuar babai e pyeti: – Sot nuk ke kaluar mirë në shkollë, ashtu më duket?!

– Po babi, mësuesja për hartim na dha një temë paksa të rëndë, ndoshta për tjerët jo, por mua ashtu më dukej. Titullohej: ’’Kur qanë banka’’.

Shoqja ime e bankës Besa, kishte shkruar një hartim të shkëlqyeshëm. Mori lëvdatë nga mësuesja. Edhe shokët i duartrokitën gjatë. E si të ndjehem e lumtur, kur nuk munda t`i shkruaj as tri – katër rreshta.

42

Nuk më kujtohej gjë. Mendja mu bllokua. S`kisha ide!

– Qenka punë e lehtë! – tha mami.

Nesër të shkon puna mbarë. Nuk do të thotë se herën tjetër nuk do të vijnë mendime të mira. U qetësua pak, por assesi nuk mund t`i kalonte krejtësisht brenga.

Erdhi mbrëmja. Era ra të flejë më herët se çdo natë.

Donte në gjumë të harronte çdo gjë, të kalonte një natë të rehatshme.

Sa ra e zuri gjumi. Flinte qetë në natën pranverore, të shoqëruar nga meloditë e ëmbla të zogjve. Në dhomë hyri gjyshja, e puthi dhe shkoi pas punëve. Thurte ajo, një jelek për Erën, që për ditëlindje do t`ia dhuronte.

Dhe, si rëndomë i erdhën ëndrrat. Ëndërroi pikërisht klasën e saj me shokë e shoqe, sesi shkruajnë hartimin me të njëjtën temë: ’’Kur qanë banka’’.

Për çudi, kësaj here mendimet i radhiteshin njëri pas tjetrit pa kurrfarë problemi. E mbaroi hartimin. Lumturia i dha krahë, sa desh e fluturoi!

Mendonte se ia ka qëlluar temës. Shpresonte se do të marrë lëvdatë nga mësuesja dhe do t`i duartrokasin shokët.

E lexoi hartimin. Të gjithë mbetën gojëhapur. Ishte një hartim fantastik, më i mrekullueshëm se ç`mendonte.

Edhe mësuesja u mahnit!

Në të rrëfente se banka nuk u hidhërohet nxënësve si Era, Besa e shumë e shumë të tjerë. Por, si t`mos i hidhërohet Artanit çapkën?!

43

Kur sa hynë në klasë, përplas çantën mbi bankë, hipë mbi të, provon sa e mprehtë është thika e tij, me kompas shkruan emrat e shokëve, me ngjyra e njollos keq e më keq, e lëviz nga vendi vend…!

Sa bukur i kishte shprehur këto mendime. U zgjua në mëngjes tejet e lumtur.

– Do t`ua tregoj shokëve e shoqeve ëndrrën time. – tha duke e trimërua vetveten.

Sa vajti në shkollë e hynë në klasë, u tregoi shokëve ëndrrën. Ata u mahnitën!

– Çfarë hartimi! – u dëgjuan zëra. Besa u ngrit e para dhe e përqafoi. U ngritën shokët dhe duartrokitën gjatë. I treguan mësueses. Ajo e luti Erën që t`ia tregoj edhe asaj ëndrrën.

Pa ngurrim Era e tregoi. E gëzuar mësuesja tha: – Shih Era, edhe ëndrrat bëjnë hartim dhe atë, hartim të mrekullueshëm. Ato të sjellin mendime dhe ide të shkëlqyeshme, ndaj edhe kur të shkruani hartim të vërtetë, ëndërroni. Ëndërroni, ngase vetëm atëherë u vijnë mendime të mira. Edhe hartimi është ëndërr!

Xha Azgani zgjati dorën dhe m’i kërkoi edhe fletët tjera. Filloi të qesh dhe më përgëzoi për tregimet dhe poezitë.

– Vogëlushe, sot nuk mund të bëjmë asgjë, ndaj të lutem eja nesër, ngase nesër do të jetë i pranishëm njeriu i letrave. Edhe ai është si ti shkrimtar. Shkruan vjersha 44

dhe tregime. Me siguri e ke dëgjuar emrin e tij? Është shkrimtar i njohur i kësaj ane. A e ke lexuar romanin për fëmijë “Zana e malit”? Besoj se po, – ma ktheu fjalën përsëri, pa pritur përgjigjen time.

– Po, – i thashë, sa për t’u ndërlidhur në bisedë. E kam lexuar romanin “Zana e malit”. Bëhet fjalë për shkrimtarin Gojan Goja.

Po, – tha pronari. Pikërisht ai nesër duhet të vijë në qytet dhe do të diskutojmë për tregimet dhe poezitë e tua.

Vazhduam rrugën me Trimin drejt lumit të qytetit.

Nuk deshëm që kohën ta kalonim andej nga nuk ka freski.

U ulëm në një qoshe dhe vështronim sesi uji i lumit bënte lojën e tij.

– Me siguri bashkë me lumin vijnë edhe peshqit nga malet e larta. – foli Trimi.

– Me siguri, – ia ktheva dhe shfletoja fletët që i kisha përgatitur për botim.

– Të lutem, nëse ka mundësi që edhe unë të lexoj një nga tregimet! – mu drejtua Trimi.

– Me gjithë dëshirë, – pohova, duke ia ofruar tregimet.

– Do ta lexoj këtë tregim që e ke shkruar me ngjyrë të kuqe. Dhe ia filloi së lexuari.

Po, lexonte tregimin “Kush e ngacmoi Gentin”, një tregim që e kisha shkruar kur isha te tezja në banesën e saj, te rrokaqielli më i lartë i qytetit.

45

Sa bukur lexon Trimi thosha me mendjen time, kur dëgjoja fjalët që lexoheshin nga rreshti në rresht. Bukur më tingëllonin fjalët për Gentin çapkën, lazdrakun e shtëpisë. Çdo ditë kur Era dhe Noti janë në shkollë Genti luan me lodra. Bën mrekulli me to. Shpesh lëvdohet për krijimet e tij. Për to gjyshi gjithmonë e lëvdon, ngase Genti e do lavdin.

Me gjyshin kalon shumë mirë. Çdo mëngjes i blenë gazeta, meqë kioskën e kanë pranë shtëpisë.

Por, ç`ndodhi një ditë në banesën e tyre!? Kur Era lexonte lekturën, ndërsa Noti kryente detyrat e Genti luante me lodra, befas doli maçorri Xhimi dhe ia derdhi lodrat ashtu siç e kishte zakon. Sa u hidhërua Genti!

S`dinte se ç`bënte! Hidhte lodrat pa shikuar se ku bien.

Dhe, duke hedhur e qëlloi pasqyrën e derës së një ormani. Pasqyra plasi dhe u bë copë.

Në momentet e hidhërimit kur babai deshi ta qortojë Gentin për veprën e pahijshme, Era i doli në ndihmë.

- Babi, të lutem, më dëgjo mua! – tha Era. Genti nuk ka faj. Xhimi çdo ditë ia fsheh dhe derdh lodrat. Asnjëherë s`mund t`i gjesh në një vend. Si të mos hidhërohesh?! Po të isha në vend të tij edhe unë do të veproja ashtu.

Më vjen keq për pasqyrën e thyer, por ç`të bësh, ashtu ndodhi. Edhe Genti sigurisht është penduar.

46

Babai buzëqeshi. Ia zbutën zemrën fjalët e ëmbla rrëfyese të Erës.

– S`ka problem, nesër e rregullojmë pasqyrën. Të keni kujdes herën tjetër! – s`ka falje.

I tha këto fjalë dhe iku në dhomën tjetër. Nuk iu drejtua askujt, por Genti e kuptoi se janë për të. Vari kokën dhe vazhdoi lojën.

Këtë herë e shpëtoi Era. Ç`do të ndodh herën tjetër, askush s`mund ta dijë!

I ofrova Trimit edhe disa poezi që të lexonte dhe, pa dashur nxora nga çanta ime e vogël stilolapsin dhe disa fletë, sa për t`i shënuar disa mendime.

Gjatë të shkruarit më dolën edhe disa tregime, personazhet e të cilëve sikur i pëlqenin kohës. Doja që të sajoja një dashuri mes dy të rinjve. Një e re kërkonte përgjigje nga një i ri. Priste një po ose jo.

Nuk më kujtohej se cila ishte përgjigja, por gjithsesi u gëzova për personazhet, ngase ishte tejet idile.

Mendoja, mos vallë është Trimi ky djalosh, e unë vajza që pritja përgjigjen!?

Dhe, sërish Trimit i ofrova edhe disa fletë ku ishin shkruar ca poezi, të cilat ia kisha kushtuar Kushtrimit kur ishte larguar për në Gjermani verën e ikur.

Ia dhurova poezitë. E vërejta se i pëlqyen. Por, Trimi si trim që ishte, s`di pse filloi që të lexonte edhe një tregim duke i drejtuar sytë nga unë.

47

– Ky tregim më pëlqen shumë. Më dëgjon Era? – më tha, dhe nisi që ta lexojë tregimin, tregim që se di se pse i pëlqeu aq shumë!? Bëhej fjalë për tregimin “Ditëlindja e Gentit”.

Më kujtohet se e kisha shkruar për vëllain tim të vogël Gentin. Dhe kështu ia nisi tregimit për ditëlindjen e katër të tij. Po, mu ashtu ishte, siç e lexonte Trimi.

– Nesër Genti ka ditëlindjen. Në shtëpi përgatiten për kremte. Të gjithë mendojnë për dhuratat. Asnjëri nuk shpalos dëshirat. Secili do ta befasojë tjetrin.

Edhe dhoma duhet rregulluar si i ka hije një feste të tillë. Nuk është shaka, Genti mbush katër vjet.

Era, edhe kur nuk shihte ëndrra, kishte një fantazi përrallore. Bashkëjetonte me ëndrrat, ndaj ato e shoqëronin edhe kur ishte e zgjuar.

Vendosi që dhomën e mysafireve ta rregullojë vetë, siç ia ka ënda, bukur si në ëndërr, t`i mahnit dhe befasojë të gjithë.

Në shitore bleu e ç`nuk bleu. Nisi punën. Tavolinat stolisi me qirinj e zbukurime të çuditshme, ndërsa në qoshet e dhomës vari lampionë shumëngjyrësh, që shndrisnin ngjyra ylberi, sikur ta kishte vizatuar ylberin e vërtetë.

Pasi kreu punën, thirri gjyshen ta shohë dhomën e zbukuruar. Ç`të sheh ajo?! Parajsë e vërtetë!

– Ku i more këto ide, engjëllushe? Si t`u kujtuan? Mos të mësoi dikush?

48

Pyeste e pyeste gjyshja.

– Jo gjyshe, nuk më mësoi askush!

Të gjitha i kam menduar vetë. Kam shfrytëzuar edhe disa përvoja nga festimet e shoqeve të mia. Por, askush nuk e kishte zbukuruar më mirë. Besoj se të gjithë do të befasohen.

Zbardhi dita. Nëna nuk shkoi në punë. Përgatiste ëmbëlsirat. Babai do të mungojë për festë. Patjetër duhet të jetë në punë. Kish porositur tortën, të cilën vajti gjyshi për ta marrë në ëmbëltore.

Gjyshja me Erën vendosën pijet në tavolinë. Çdo gjë ishte gati për kremte. Filluan të vijnë mysafirët. E para erdhi halla. Solli një trotinet të vogël që Genti ta ngasë rrugëve. Më pas erdhi tezja me një komplet lodrash.

Kishte ç`të duash. Sa u gëzua Genti!

– Atëherë ta zbuloj edhe unë dhuratën! – tha gjyshja.

Nga ormani nxori një palë rroba të bukura, rroba princi! Kishin edhe këmishë dhe kravatë.

– Uh, – tha Genti! Do t`i vesh menjëherë. Dua të jem princ i vërtetë!

E ëma mori dhe ia veshi. Ç`bukuri! Edhe princërit do t`ia kishin lakminë. E puthën të gjithë.

Ehëë! – shpërtheu gjyshi. Dhurata ime është më e bukur dhe më me vlerë. Nga xhepi i palltos nxori një medaljon ari.

– Nipçe i dashur! – eja tek gjyshi. Genti shkoi me vrap dhe u ndal para tij. I vari medaljonin në qafë dhe i tha: 49

– Mbaje këtë medaljon se të bën të lumtur, të mbron nga të ligat, të bën të mirë, të sjellshëm dhe të urtë. Genti qeshi, lëkundi kokën në shenjë pohimi dhe u largua.

Meqë babai nuk ishte për festë, nëna solli dhuratën e tij. Nga rafti mori një libër me përralla dhe ia dha Gentit.Titullohej:’’Princi i vogël’’.

– Eh! – ku e dinte babai se unë jam bërë princ e ma ka blerë këtë libër?!

Që tani do të filloj t`i mësoj shkronjat dhe ta lexoj librin. Ky është libri i parë për mua, ndaj do ta kujtoj tërë jetën!

Mami i kishte blerë patina, ndërsa Noti një top.

Më në fund i erdhi radha Erës. Në dorë mbante një letër të palosur. E shpalosi dhe përpara të gjithëve filloi ta lexojë.

I dashuri vëlla, Genti.

Vendosa të ta uroj ditëlindjen me anë të kësaj letre.

Unë nuk kam para për të të blerë dhuratë të madhe. Nuk desha t`u kërkoj prindërve. Unë do t`i fal fjalët e zemrës sime. Dua të rritesh i lumtur dhe të jetosh sa malet.

Dua të jesh i urtë e i mençur. Harroi zënkat. Ato s`të bien të mirat. Maçorri shpesh më ankohet, andaj kij kujdes ndaj tij. Edhe mobiliet më ankohen nga sjellja jote.

Mendo për gjyshin dhe gjyshen. Ata të duan shumë, ndaj duhet t`i dëgjosh gjithmonë. Edhe me Notin sillu 50

mirë. Mos u hidhëro edhe nëse prindët të qortojnë. Ata ta duan të mirën.

Të dua sa tërë botën!

Motra jote, Era, Të gjithë mbetën me gishtin në gojë! E dinin sesa e zgjuar është Era, por se kaq, assesi.

– Kjo është dhurata më e madhe! Nuk blihet me para.

– tha gjyshi.

Genti vrapoi dhe e puthi fort. Në atë çast erdhën shokët. Secili në dorë mbante nga një dhuratë. Hynë në dhomë dhe u ulën nëpër karrige.

Nëna u solli ëmbëlsirat. Hëngrën sa hëngrën, kur në dhomë hyri gjyshja me një tortë të madhe. E vendosi në mes të tavolinës. Me katër qirinj stolisur madhështonte festën. Mbi të shkruante: Gëzuar ditëlindjen E katërt Genti!

Ishte tregimi, ku fjala është më e shtrenjtë se çdo dhuratë tjetër, qoftë edhe medaljon ari apo diç e ngjashme. Ishin fjalët e zemrës që Era ia falte vëllait. Fjalë të ëmbla plot urtësi, që rrallë kush mund t`i shprehte në momentet kur dhuratat e shtrenjta zbehnin çdo gjë. Por, 51

të gjithë ishin të lumtur me Erën dhe krenoheshin me zgjuarsinë e saj. Kështu së paku u shprehën anëtarët e familjes.

Pasi Trimi lexoi tregimet, i thashë që të nisemi për në shtëpi. Por, Trimi sikur nuk donte që të shkonim në shtëpi. Më ftoi që të pimë nga një lëng në lokalin e dytë, aty te kthesa e lumit.

Nuk e fshehja dot gëzimin. Mezi prisja që të më shoqëronte edhe më shumë Trimi.

Në katin e dytë të lokalit ku ishim të ulur, dukej edhe veranda dhe lumi që kalonte pranë. U gëzova për pamjen që shikoja.

Tani më nuk i kisha sytë kah Trimi, por shikoja verandën dhe rrjedhjen e lumit dhe në moment mu kujtua liqeni i Ohrit dhe Drini, lumi që nuk dihet; derdhet apo buron nga liqeni.

Më duket se edhe Drini edhe liqeni kanë ndjenjën time me të Trimit. Ëndrra sikur ma riktheu kujtesën, kur para katër viteve e kisha vizituar liqenin dhe qytetin e Strugës.

Më kujtohet se asaj kohe e kisha shkruar tregimin “Në plazhet e magjishme” dhe s`di si nxora fletën dhe nisa ta lexoj.

Duke lexuar, Trimi më luti që ai ta vazhdonte tregimin, kurse unë të dëgjoja siç e kisha zakon. Kështu Trimi ia filloi së lexuari, e unë e dëgjoja. Po, i dëgjoja fjalët që buronin nga goja e Trimit.

52

– Posa e zuri gjumi dhe rrezet e hënës ëmbël e përkëdhelnin, në syçkat e Erës erdhën ëndrrat. E morën dhe e çuan diku larg … larg në brigjet e një deti të madh. Ç`bukuri kishte aty?!

Plazhe të stolisura me kurora lulesh të lulëzuara nga njëqind pranvera, të rrethuara me drurë që s`të kishte parë syri. Ç`privilegj për një vajzushë?! Çfarë dhurate mund t`i dhuronin ëndrrat, veçse të gjendesh në mesin e bukurive përrallore!

Ecte Era në qetësinë kur pëshpërima paraqiste heshtje, a heshtja vetmi, në shoqërinë e ëndrrave, pa shokë e shoqe plazheve e nuk ndalej. Nga të shkonte e përcillnin bukuri të rralla me peizazhe të kopshteve nga përrallat e njëmijë e një netëve, secili më i bukur se tjetri.

Por, a e gjeti lumturinë në to?!

Duke ecur, skaj një plazhi pa fëmijë që luanin nëpër rërën e nxehtë. Ç`gëzim! Më në fund do të ndante lumturinë me dikë. Teksa u afrohej atyre, ç`të shihte?!

Fëmijë të bardhë, të verdhë, të zinj…! Luanin gëzueshëm.

Sa bukur shoqëroheshin Bumboja i Afrikës, Azijati Tang Tung, Billi nga Amerika, Bono i Amerikës Latine e sa e sa Bumbo, Tang Tunga, Billa e Bono…! Secili fliste gjuhën e vet, por çdonjëri kuptonte tjetrin!

– Si është e mundur të merren vesh, kur asnjëri nuk e njeh gjuhën e tjetrit?! – mendonte Era. Do të luaj edhe unë me ta. Dua të flas në gjuhën time, gjuhën e nënës. A ka lumturi më të madhe se të flasësh 53

në gjuhën tënde?! Por, si do të më pranojnë?! A do t`më kuptojnë mua?!…

U afrua tek ta dhe buzëqeshi. Edhe fëmijët i buzëqeshën. Sa u ul të luaj, përnjëherë u gjend në një plazh tjetër. Ishte më i bukur se i pari! Ç`befasi?! Edhe aty luanin të njëjtit fëmijë!

U drejtua drejt tyre dhe, sa u afrua, sërish ëndrrat e çuan në një plazh tjetër!

– O ëndrra të bukura, pse më befasoni?! – foli Era. Pse s`më lejoni të luaj me një shoqëri kaq të mrekullueshme?! Vallë, mendoni se më bëni të lumtur, duke më shëtitur plazheve të magjishme?!

Si thoni, ka fëmijë në rruzullin tokësor që lumturinë e gjen në vetmi, qoftë edhe në shoqërimin tuaj?! Jo, jo, e jo…! – andaj, më lejoni të luaj me ta.

Unë jam rritur në mesin e sa shokë e shoqeve…

Lumturinë gjithmonë e kam ndarë me shoqërinë. Nuk e dua vetminë. E kuptoj dëshirën tuaj për të më bërë të lumtur dhe se vetëm për mua i keni gjetur këto plazhe. Ju lutem, mos dëshpëroheni! Më kuptoni, kështu jam!

– Mirë vogëlushe, nëse dëshiron ashtu, ashtu le të bëhet.

Sonte ishim për ty e askënd tjetër. Deshëm të të bëjmë të lumtur. Por, meqë ti lumturinë e gjen në shoqërim të fëmijëve, atëherë do ta plotësojmë dëshirën. Dhe, me Erën në krahë, fluturuan drejt një plazhi tjetër.

54

Fluturuan në plazhin më të bukur që mund të shihej.

E kishin ruajtur për fund të rrugëtimit. Deshën pikërisht aty Era të shoqërohet dhe të luaj me fëmijët, në momentin kur t`i dilte gjumi që ta mbante në kujtim sa më gjatë.

Pasi që ishte lodhur dhe nuk dëshironte të shëtisë, ëndrrat e çuan atje. Edhe aty takoi të njëjtit fëmijë. Sa u gëzua!

Fluturoi si dallëndyshe dhe u gjend në mesin e tyre.

Filloi të luajë. Fliste gjuhën e vet, ndërsa fëmijët tjerë gjuhët e tyre. Sa bukur që merreshin vesh. Secili e kuptonte tjetrin! Si të mos kuptohen, kur fëmijët flasin me gjuhën e zemrës!

Ikën ëndrrat të gëzuara, duke e lënë Erën në gjumin e ëmbël dhe përkëdheljen e rrezeve të hënës!

Pasi e mbaroi tregimin Trimi, ashtu pandehur, sytë më shkuan nga dera e hyrjes së lokalit. Ishte shoqja e ime Drita. Ajo disi ma kishte inatin që nga e kaluara, kur ishim në foshnjore.

Po, në foshnjore. E mbaj mend shumë mirë, kur mi griste vizatimet qe na i jepte edukatorja. Nuk më duronte as kur lexoja ose recitoja vjersha. Se di pse, por më duket se ishte tepër xheloze. Nuk dëshironte që t’ia kalonte askush.

Desha që të mos e shihja, por ajo më pa dhe u afrua duke e zgjatur dorën për t’u përshëndetur.

55

– Si je Era? Dëgjova se posa je kthyer nga malet bashkë me Trimin. Kam dëgjuar se ke përgatitur disa poezi dhe tregime për botim.

U habita kur i dëgjova këto fjalë nga Drita. Sikur të kishte qenë me ne! Nga e mori vesh! – pëshpërita në vete. Kush i tregoi?! Mos vallë pronari i shtëpisë botuese?...

Nuk e zgjata shumë mendimin dhe e përshëndeta si gjithmonë, duke i thënë sesa e bukur dhe e zgjuar është.

Të dua shumë kur më bën komplimente! – ma ktheu Drita. Je shumë e këndshme. Dhe, pa nja pa dy mi kërkoi tregimet që t`i lexonte. Më pëlqejnë shumë tregimet tua, – më tha dhe nisi së lexuari.

Unë nuk bëra zë. Vura buzën në gaz dhe pritja se cilin tregim do ta lexonte.

Dhe ia filloi. Lexonte tregimin “Pse u hidhërua Besa”.

Më duket se këtë tregim ia kisha kushtuar Dritës edhe pse emri i saj nuk duket. E dëgjoja me sa ëmbëlsi e lexonte. Lexonte këndshëm!

Më pëlqeu pjesa e fundit e tregimit, andaj ia mora dhe fillova ta lexoj, pikërisht aty ku tregohej për pendimin e Besës për hakmarrjen që donte t`ia bëjë Erës dhe ikjet për t`u shoqërua me shoqe tjera.

Një natë pashë ëndërr ku luanim tenis me Erën. Në çdo lojë ajo ngadhënjente. Assesi nuk ia dilja me të. U hidhërova shumë. Nuk mund të duroja më, andaj vendosa t`i hakmerrem.

56

– Aha! – ky qenka shkaku i hidhërimit?! – e pyeti mamaja.

– Po, mami! – iu përgjigja dhe iuktheva me fjalët: Të lutem, eja të shkojmë e të pajtohemi të dyja. Bëra gabim të madh. Nuk e kuptova se ishte vetëm ëndërr. E mora me seriozitet. Të premtoj se kurrë më nuk do të veproj kështu. Edhe në lojë të vërtetë po të pësoj, humbjen do ta pranoj me nder. Do t`ia zgjati dorën dhe do ta përgëzoj për fitoren.

– Eja të shkojmë çupa ime! Tani je ashtu siç duhet.

Humbja duhet pranuar. Ashtu e ka gara. Sot humb, nesër fiton. Hidhërimi nuk ka vend.

Shkuan tek banesa e Erës. Trokitën në derë. Doli Era. U befasua kur pa Besën. U përqafuan gjatë. Nga sytë u rrodhën lot gëzimi.

Pasi mbaroi së lexuarit, Drita mu drejtua: – Me siguri këtë tregim ma ke kushtuar mua apo jo?

Të kujtohet zënka jonë Era. – Më kujtohet, – i thashë. Por dua të di se a të ka pëlqyer tregimi.

– Me siguri që po, – ma ktheu, duke më shikuar në sy sikur dëshironte të më thoshte se fajtore jemi që të dyja.

Ia lexova mendimet ngacmuese, por nuk desha që të zgjatem. Do të rrimë edhe pak me Trimin dhe do të ikim se kemi dalë që nga mëngjesi, – i thashë.

– E di, e di, – ma ktheu. Besoj se shpejt do t’i botosh poezitë edhe tregimet. Aha, të mos harroj, madje edhe 57

romanin do ta botosh. Po, po, mos u habit, romanin që e ke nisur te stanet e malësisë së Malit të Lartë.

Kam idenë se do të jetë një nga romanet më të bukura. Bile do t`ia tejkalosh edhe shkrimtarit më me zë të kësaj ane, shkrimtarit Gojan Goja. Të kujtohen poezitë dhe tregimet e tij apo romanet?

– Po, më kujtohen, – ia ktheva fjalën, duke dashur të dija se nga e mori vesh Drita që kisha qenë te stanet. Nga e mori vesh për romanin dhe se doja t’i botoja!?

Mbeta e heshtur për një çast, por ajo nuk heshti.

Filloi ta lexojë edhe tregimin tjetër. Po, tregimin që e kisha shkruar në klasën e katër, kur nuk doja që të ëndërroja, ndaj edhe e pagëzova “Nuk i dua ëndrrat”.

Lexonte sikur ajo ta kish shkruar e jo unë.

Sa i kreu detyrat e shtëpisë, Era u ul pranë televizorit dhe shikonte filma vizatimor.

Duke shikuar e zuri gjumi në karrige. Bënte gjumin e parë. Gjumin më të qetë dhe të ëmbël që ndonjëherë mund ta kaplojë fëmijën. E ëma e shikonte lakmueshëm!

Kënaqej!

E mori ngadalë dhe e çoi në dhomë. E shtriu në krevat, e mbuloi, e përkëdheli dhe e puthi në ballë. U largua duke thënë: – Pafsh ëndrra të ëmbla, princeshë e mamit!

Flinte e flinte Era! Nuk e zgjonin as zhurmat e automjeteve që pa ndalur qarkullonin pranë banesës së tyre.

58

Diku në orët e mëngjesit, nga dhoma e saj u dëgjua një piskamë. Vrapuan prindërit, vrapoi edhe gjyshja. Në dhomë ushtonte britma: – Nuk i dua ëndrrat, nuk i dua ëndrrat!

Të habitur prindërit dhe gjyshja e pyetën: – Ç`ke engjëllushe, ç`ke?!

– Nuk i dua ëndrrat, nuk i dua! – dëgjohej pa ndërprerë zëri i Erës. Gati sa s`ishte hutuar.

Babai e mori në krahë, e përkëdheli dhe filloi ta pyesë se çka i ka ndodhur.

Teksa u qetësua pak, filloi t`u tregojë se ç`kish ëndërruar. E kishin ndjekur disa bisha të çuditshme, sa që edhe në gjumë ndjente lodhje duke ikur prej tyre. Djersa i derdhej si vesa luleve në verë.

Që nga ajo natë Era nuk i donte më ëndrrat. Ato sikur e dëgjuan dhe nuk i vinin. Flinte qetë. Edhe pa ëndrra ndjehej e lumtur! Por, a mund të jetonte gjatë pa to?!

Gjithsesi se jo, andaj ëndrrat sërish i vijnë.

– Të lumtë Era, – foli Drita, posa e mbaroi leximin. Të lumtë dhe jam krenare që të kam shoqe. Më beso se shkrimtare si ty të rralla janë edhe në mbarë botën. Nuk e di se nga i merr fjalët, si të vijnë ëndrrat dhe sa i do njerëzit.

– Të lumtë dhe njëherë! Më lejo që edhe një tregim ta lexoj, sa që të dëgjojnë të tjerët dhe t’u them se mes nesh është edhe shkrimtarja. Më beso se të gjithë do të habiten. Kaq e re e plot fantazi. Dhe, nisi ta lexojë 59

tregimin që e kisha shkruar para disa muajsh, tregimin “Unaza magjike”.

Dhe ja, dëgjoheshin fjalët, bartnin mesazhe. I dëgjoja fjalët sikur rridhte lumi.

Duke ecur rrugëve të qytetit, para Erës befas doli një lypëse e vogël e bukur, më e bukur se Mona Liza edhe pse në trup mbante rroba të vjetra.

Sytë e saj larosh që i ngjasonin blerinës pranverore, shkëlqenin si margaritar.

Erës i erdhi keq, madje pikëllimi shtohej kur shihte se askush nga kalimtarët, nuk kthente as kokën pas fjalëve të saja: – Xhaxha, ju lutem një para!

Fjalët sikur i merrte era. Vazhdonte vogëlushja të shkojë njeri më njeri, por më kot. Ndihmë si ofronte kush.

Shikonte Era e hidhërohej. Nuk u besonte syve! Si është e mundur, askush të mos ia zgjatë dorën?! Në vete thoshte: – Ah, sikur të kisha para, do t`ia jepja të gjitha! Sa të pamëshirshëm janë njerëzit! Nuk u ndihmojnë fare të varfërve.

Duke shikuar lypësen e vogël, iu kujtua se në gisht të dorës së majtë mban një unazë që gjyshi ia kishte dhuruar për ditëlindje.

I kishte thënë se është unazë magjike dhe poqe se e mban vazhdimisht, ia plotëson të gjitha dëshirat.

60

Pa u mendua fare, hoqi unazën nga gishti dhe vrapoi pas vogëlushes. Sa e mbërriti, e kapi për krahu dhe i tha: – Merre këtë unazë, është e imja, ta dhuroj ty!

– Po kjo, po kjo, është shumë e shtrenjtë! – ia ktheu vajzusha e habitur.

– S`ka gjë, merre! – është unazë magjike dhe t`i plotëson të gjitha dëshirat. Do të bëjë të lumtur e të pasur ashtu siç jam unë. Nuk do të kesh nevojë të lypësh.

Vajzusha ngriti dorën dhe Era ia vuri unazën në gisht.

Vogëlushja qeshi. Qeshi edhe Era. Lypëses së vogël, duke falënderuar Erën për dhuratën, i shkëlqyen sytë nga gëzimi. E la rrugën. Vrapoi për në shtëpi.

Që nga ajo ditë Era nuk e pa më të bredh e lyp rrugëve. Ndoshta unaza e saj, me të vërtetë ishte bërë magjike për vogëlushen.

Pasi Drita e lexoi tregimin, vendosëm që unë dhe Trimi të ktheheshim në shtëpi.

Me të kthyer në shtëpi, pasi drekuam, Trimi shkoi te dhoma e tij, ndërsa unë fillova që të lexoja edhe një herë tregimin që e kisha shkruar ditën e parë që isha vendosur te stanet.

Si zakonisht, fillova të lexoj me zë. Lexoja tregimin që mbante titullin “Ditët e para të pranverës”, por më dukej sikur zëri më thoshte dëgjo!

Me ardhjen e pranverës pritnim që të lulëzojë jeta, ashtu siç lulëzojnë lulet kopshteve e livadheve.

61

Në vend të dallëndysheve, fluturuan plumbat dhe granatat. Jeta u bë e pamundur. Fillova ta urrej pranverën. Në vete thosha: gjer kur tek ne pranverat do të jenë të përgjakshme!? Gjer kur vuajtjet do zëvendësojnë gëzimin e lumturinë?!

Dhe, një ditë kur mendova se çdo pranverë do të jetë ferr dhe vuajtjet do të sundojnë zemrat tona, ndodhi ajo që pritej me shekuj.

Duke mos durua më torturat dhe dhembjet që na i shkaktonin, filloi lufta për liri. Luftë kur dëshira për liri, ishte më e fuqishme sesa njëmijë tanke dhe raketa të armikut.

Ndodhi pikërisht në pranverë, në mars, ashtu siç këndohet në këngë, të jehojë zëri i pushkës çlirimtare, pushkës që me krismat e saja ndalën çdo hov të armikut për të mbajtur të nënshtruar një popull, popull që kurrë nuk e duroi robërinë. Popull që njerëzimit i fali mijëra heronj, për të cilët u thurën vargje dhe u kënduan këngë.

U kënduan këngë për trimërinë e tyre, për sakrificën dhe dëshirën që atdheu të lulëzojë në liri.

Në këtë pranverë u derdh gjaku i njomë që mbuloi tokën, në vend të luleve që duhej të mbinin.

Por, lulet do të mbinë mijëra pranvera! Do të jenë më të bukura, më të njoma e më të freskëta, ngase amaneti i përcjellë brez pas brezi për liri u bë realitet.

Liria që lulëzoi në dheun tim, njomi varrezat me lulet më të bukura. Lule që kundërmonin erë lirie.

62

Ishte tregimi im kushtuar njerëzve të dheut tim, për heroizmin e tyre për të mbrojtur vatrat tona shekullore.

Thuhej se kësi trimërie nuk ishte parë dhe nuk kishte ndodhur tek ndonjë fis tjetër që nga kohërat e lashta, kur edhe toka ku është i ndërtuar qyteti im kishte qenë liqe.

Nuk e di se pse e lexova dhe se pse e shkrova këtë tregim, por shpirti më thoshte: shkruaje, kemi nevojë edhe për shkrime të tilla. Do t`u nevojiten brezave të ardhshëm, ashtu siç të parët na lanë shumë legjenda për këto anë.

Pas kësaj nisa së lexuari tregimin ”Si u bëra alpiniste”.

Gjatë një vikendi bashkë me shokët e klasës vendosëm të ngjitemi shkëmbinjve të Lumit të Bardhë.

Dëshironim të bëhemi alpinistë, ashtu siç shikonim alpinistët e vërtetë, të cilët kanjoneve të larta të lumenjve ngjiteshin me krenari.

Kjo kureshtje lindi edhe tek ne, andaj të tubuar në vendin e caktuar e nisëm marshin drejt kanjoneve të lumit.

Por, kishim një problem. Duhej të caktonim përgjegjësin e ekspeditës. Cili do të jetë ai, akoma nuk kishim biseduar.

Papritmas, andej nga Lumi i Bardhë erdhi një zë.

– Era do të jetë udhëheqësja e ekspeditës. – tha zëri.

Ajo është trimëreshë e madhe. Edhe terrenin e njeh mirë, sepse shpesh me Trimin i ka vizitua këto anë. Do t`ju 63

udhëheq shkëlqyeshëm ngase dëshira e saj është aq e madhe sa edhe vetë Mali i Lartë.

Pasi dëgjuam fjalët që na vinin nga kanjonet e Lumit të Bardhë, pa kurrfarë dileme Erën e caktuam udhëheqëse.

E nisëm aventurën tonë duke u ngjitur shkëmbinjve të lartë, sikur me vite të tëra të ishim ngjitësit më me përvojë.

Duke u ngjitur, andej nga mesi i një shkëmbi të rrëpirë, Trimit i rrëshqiti këmba edhe u var për litari.

Ulërima e shokëve jehoi malit!

Në një situatë kur duhej vepruar ashtu siç e kërkon nevoja, Era fluturoi si shqiponjë, po, po, si shqiponjë e vërtetë! Fluturonte me krahë të shqiponjës! Dhe përnjëherë u gjend pranë Trimit.

Trimi aspak i shqetësuar edhe pse ishte në situatë tejet të vështirë, u kap për trupin e Erës dhe së bashku fluturuan mbi Lumin e Bardhë dhe u ngjitën në majën më të lartë të shkëmbit.

Të habitur, ne me admirim e përcillnim situatën.

Pas një kohe të gjatë edhe ngjitësit tjerë arritën në majë të shkëmbit dhe vrapuan drejt tyre, duke e përqafuar Erën dhe uruar për trimërinë e treguar.

– Nuk kam veprua ndryshe nga ajo që edhe ju do të vepronit në situata të tilla. – tha Era. – Jo, Era! Ne nuk do të kishim mundur të veprojmë ashtu siç fluturove ti. Ne kurrë nuk do të mund të 64

bëheshim shqiponjë e ta shpëtojmë Trimin ashtu siç e shpëtove ti. Beso Era, kjo që ta themi është e vërtetë.

Andaj e falënderojmë zërin që erdhi andej nga Lumi që na tregoi se kush do të jetë udhëheqëse.

Duke biseduar me shokët, Erës i doli gjumi. Ndjehej krenare për veprën që kishte bërë, edhe pse ishte vetëm ëndërr.

E shkroi këtë tregim në ditarin e saj. Por, nuk deshe t`ua tregonte shokëve, ngase i dukej se e lëvdon vetveten.

Por, kjo gjithsesi nuk mund të zgjaste gjatë, andaj vendosi që t`ua lexojë, – foli Trimi.

Me të përfunduar tregimin, më doli edhe tregimi tjetër. Po, tregimi që ia kisha kushtuar shokut tim Gonit.

Më duket se e kisha shkruar tri ditë pa ikur për te stanet.

Dhe, sikur doja edhe një herë që ta lexoja. Tregimin e shkruaja sipas fjalëve të Gonit i cili ndodhet në mërgim.

Po, në mërgim gjendet qe disa vite. Dhe pa një pa dy fillova ta lexoja. Më pëlqen jo vetëm si tregim, por edhe si ndodhi. Kështu që zëri filloi të dëgjohej.

Mallëngjimi për vendlindjen kurrë nuk më është shuar. Çdo ditë i shikoj avionët të ngritur lart në qiell dhe pres që edhe unë një ditë të kthehem në vendlindjen time. Të kthehem aty ku dëgjohen meloditë më të bukura të zogjve, aty ku gurgullima e lumit në syçka të sjellë gjumin më të ëmbël. Më mungojnë këta në mërgim. Ndaj një ditë iu luta babait që të shkojnë në vendlindje. Të 65

takohem me shokë e shoqe, me të cilët dikur ndiqja mësimet në të njëjtën shkollë. Më mungon edhe blegërima e qengjave, që lazdrueshëm kërcejnë blerinave të Malit të Lartë.

Pas lutjeve të mia, një ditë vendosën që pushimet verore t`i kalojmë në vendlindje.

Dhe, nuk kaloi kohë e gjatë e u gjendëm në vendlindje. Gëzimin tim nuk mund ta përshkruajë askush!

Akoma pa mos i futur plaçkat në shtëpi, ika tek shokët. I takova të gjithë, ashtu siç ishim më parë në klasë. Bisedonim e bisedonim saqë kishim harruar kohën që kishte ikur. Tanimë muzgu kishte rënë. Por, për mua dhe shokët sikur rilindi përsëri dita. Vazhduam bisedën gjer në orët e vona të natës.

I kalova pushimet verore bashkë me shokë e shoqe më bukur se kurrë. Shpeshherë i vizitoja edhe katundet e Malit të Lartë, lahesha në ujin e kthjellët të Lumit të Bardhë, e herë peshkoja aty.

Pas dy javëve u ktheva në mërgim me kujtimet më të bukura për vendlindjen.

Që nga ky vit kurrë më nuk do të ndodh që për pushime verore, qofshin ato edhe vetëm një javore të mos i kalojmë në vendin më të bukur e më të dashur.

Ishte ky tregimi që ma rrëfeu Goni, për mallëngjimin që ndjente për vendlindjen, për mungesën e shokëve e shoqeve, bukurive mahnitëse të kësaj ane.

66

Ky tregim më shtiu që ta lexoj tregimin që më kujtonte ditët e para të shkollës, them ditët e para, kur për herë të parë u rreshtuam si nxënës të klasës së parë.

Gëzimi fëmijëror nuk kishte fund. Me padurim pritnim cingërimën e ziles. Por, dikur gjithkund nuk ishte kështu. Kishte fëmijë që nuk e përjetonin këtë gëzim. Nuk ishin të lumtur. Nuk u lejohej të shkonin nëpër shkolla!

Ishte një gjë befasuese dhe e neveritshme për mua.

Assesi që ta kuptoja se pse ndodhte ashtu!?

Sot edhe ata janë të lumtur! Edhe për ta shtatorët janë muajt më të dashur. Nuk janë si dikur!

Këtë ma tregoi një shoqe që e takova gjatë pushimeve në Shqipëri. Quhej Ardiana. Ishte nga Dheu i Lulëkuqeve. Këtë emër ia kishte vënë gjyshi për ta kujtuar një Ardianë të lagjes, një trimëreshë prej fëmije, që guxoi t`i dalë në ndihmë një nëne të plagosur, duke sakrifikuar jetën, duke u bërë edhe vetë caku i snajperëve të armikut.

Më rrëfeu edhe për shumë gjëra që ndodhën atje, që as në mendje nuk të shkonte t`i imagjinoje e lere t`i kuptoje. Andaj, unë ia kushtova një tregim që e titullova “Shtatori në Dheun e lulëkuqeve”.

Më kujtohet se ishte ditë që Shtatori posa kishte ardhur. Të rreshtuar dy nga dy me padurim prisnim që të hymë në klasë. Gëzimi ishte i madh. Por, a ndodh kjo gjithkund?

67

Kur me gjyshërit dhe gjyshet të kapur për dore hapëronim drejt vatrave të dijes të lirë e të gëzuar, një gjë nuk ndodhte në Dheun e Lulëkuqeve.

Ishte kohë e pakohë. Ishte kohë kur tirania dhe e keqja kishin kaluar në mllef. Shkollat u mbyllën. Fëmijëve nuk u lejohej që të ndjekin mësimet në bankat shkollore, ndaj ishin të detyruar që të mësojnë fshehurazi që të mos i gjente më e keqja, bile t`ua burgosnin edhe mësuesit!

E tillë ishte jetë në atë kohë. Gjendja dita-ditës keqësohej edhe më shumë. Nuk dihej se ç`të sjellë e sotmja, e ku e nesërmja!

Dhe, një ditë marsi, çdo gjë u bë shkrumb e hi. Flaka flakëronte në çdo anë. Tymi si re të zeza e mbuloi qiellin.

Dëgjoheshin krisma pareshtur! Shembeshin kulla e shtëpi. Njerëzit iknin në çdo anë. Piskamat e fëmijëve s`kishin të ndalur. Nuk kishin as bukë për të ngrënë.

Nënat vajtonin të vrarit e mallkonin të gjallit. Iknin duke mos e ditur se ku! Mblidhnin fëmijët si klloçka zogjtë. I bartnin kë krahë e shpinë të drejtuara kah pylli, për të kërkua strehim të sigurt e t`i shpëtonin.

Bukë u duhej për të ngrënë. Ku ta merrnin atë!? Ku ta gatuanin?! Çdo gjë ishte djegur. Edhe mielli, bashkë me të edhe të gjitha pajisjet. Askush nuk guxonte të dalë nga gërmadhat të cilat ta shtonim edhe më shumë trishtimin.

Mjerimi vinte e shtohej. Një nënë, duke mos dashur që fëmijët t`i vdesin nga uria, u kthye tek shtëpia për të 68

pjekur bukën e gatuar që pak para e kishte lënë në magjen e kuzhinës.

Në të nisur për tek kuzhina, u dëgjua një krismë.

Nëna e re u shtri për toke. Fëmijët filluan të bërtasin: nënë, nënë, a je gjallë?!

Por, zëri i saj nuk dëgjohej. Askush s`guxonte t`i dilte në ndihmë. Mizoria e armikut edhe më shumë shtohej.

Tanket dhe granatat nuk ndalnin krismat.

Dhe, kur askush se merrte guximin, vrapoi Ardiana dhe u hodh mbi trupin e pajetë të nënës së re.

Duke e ngritur nga toka dhe në t`ia vënë kokën në kraharorin e saj, një plumb snajperi e qëlloi për vdekje edhe Ardianën.

Vaji i fëmijëve më bëri që të mos shkruaja më. Dhe tregimin nga dhembja e ndërpreva, por në kokë gjithnjë më rri pamja mallëngjyese dhe e dhimbshme, dhe sikur më thotë që tregimin ta mbaroj.

Ju premtoj se një ditë tregimin patjetër se do ta mbaroj, që të jetë dëshmi e një ngjarjeje tragjike nga e kaluara jo e largët, kohë që kurrë të mos përsëritet më.

Nuk e di pse, por ky tregim më pëlqen më shumë nga tregimet tjera.

Më duket nga dhembja apo krenaria që tregonim si komb edhe në momentet më të vështira, sikur duket në tregimin “Do ta kuptosh më vonë, Era”.

Duke ecur rrugës takova xha Lisin, gjyshin e Benit që dikur kishte qenë kurbetçar në Vllahi.

69

Kishte pasur disa dyqane në Bukuresht. Dëgjova se dorën ia kishin prerë. Po, po, ia kishin prerë dorën e djathtë, mu atë dorë që për herë të parë preku Avetarin e Naum Veqilharxhit.

Thoshin se për Avetarin i kishte falur të gjitha që kishte pasur!

Një ditë e takova plakun duke ecur rrugës.

– A u lodhe, xha Lis? – e pyeta, por plaku nuk më dëgjonte.

Iu afrova dhe e ngacmova mu në atë krah që dora i mungonte.

I lëshoi sytë nga unë dhe filloi të qesh.

– A u lodhe, xha Lis? – Jo, bija ime! Por bëre mirë që më zgjove nga ëndrra.

– Nga ëndrra!? – e pyeta me habi.

– Po, nga ëndrra! I ëndërroja ditët kur në rrugën e shtatë të qytetit mbet i vrarë nipi im Guximi!

– Po, pse mbet i vrarë?!

– Eh, Era, Era! Edhe shekulli i ikur u mbyll me plagë për tempullin e dijes..

Ti asaj kohe me të qarë lajmërove ardhjen tënde, e moshatarët tu mbetën në pritje të asaj që na mungonte!

Unë me dorën e majtë mbaja Avetarin e vjetër që ta pagëzoja tempullin, që ti nesër të ecish shkallëve të tij në kërkim të asaj që ndodhi, që të ndezësh flakadanin që terrin ta bëjë dritë!

70

– Nuk të kuptoj, xha Lis!? Për cilin tempull e ke fjalën?

– E si nuk më kupton, moj Era?! Do ta kuptosh një ditë, kur do të bëhesh pjesë e pandarë e tij bashkë me mijëra shokë tuaj!

Ika në shtëpi duke u munduar t`i zbuloj të thënat e xha Lisit, fjalë plot urtësi, krenari e dhembje!

Se mora vesh sesi dhe pse u hap dera, por e pashë se u duk gjyshja e cila m’i vërejti dy pika lot në faqe. Po, pika loti të cilat më rrodhën dhe m`i lagën faqet e njoma.

Bija ime, – më foli gjyshja. Ti ke tregime të shumta, ndaj para gjumit të lutem që të lexosh tregimet ku i kujton shoqet dhe shokët.

Dhe, filloi ta lexonte tregimin që e kisha shkruar për Lonën. Fillova të buzëqesh! Me vete thashë: sa ëmbël lexon gjyshja! Zëri i saj filloi që të dëgjohej...gjithandej.

Lona është çupëlinë punëtore. Shpeshherë u ndihmon prindërve. Edhe gjyshit kur ka nevojë i ndihmon.

Një ditë, kur prindërit e saj shkuan të vizitojnë tezen në qytet, Lona mbeti në shtëpi me gjyshin e sëmurë.

Meqë gjendja e tij keqësohej, vendosi të shkojë e ta thirr mjekun.

Dhe, ashtu si e hutuar, hapi derën dhe vrapoi shkallëve teposhtë, doli në rrugë dhe u nis drejt ambulancës.

Në të mbërritur atje, filloi të bërtasë: – Më duhet mjeku! Më duhet mjeku! Gjyshin e kam të sëmurë.

71

Të gjithë e shikonin me habi. Çuditeshin sesi një vajzushë aq e vogël kërkon ndihmën e mjekut për gjyshin e saj dhe u larguan për t`ia lëshuar rrugën, për të arritur deri tek dera e mjekut.

Duke falënderuar njerëzit për mirëkuptimin, trokiti në derë.

– Urdhëroni! – tha mjeku. Hyr brenda.

Lona hyri. Kur e pa mjeku vajzushën e shqetësuar, me një zë të ëmbël e pyeti: – Ç`të mundon çupëlinë?!

– Xhaxhi mjek, gjyshin e kam të sëmurë! I nevojitet ndihmë e shpejtë.

Duke kuptuar situatën serioze, mjeku mori çantën dhe bashkë me Lonën ikën për në shtëpi, ku gjyshi priste ndihmë.

Pasi e kontrolloi dhe i dha injeksione, para se të largohet, iu kthye gjyshit: – Paskeni mbesë të shkëlqyeshme gjysh. Kjo është pasuria më e madhe për një shtëpi. Andaj krenohuni me të.

Kur dëgjuan për veprën e Lonës, gjatë u diskutua edhe në lagje.

Lona u bë heroinë. Të gjithë krenoheshin me veprën e saj.

Duke lexuar gjyshja tregimet e mia, mua më kishte zënë gjumi. Më kujtohet se derën e hapi Trimi për të më 72

treguar se duhet të nisemi për në qendër që të takohemi me pronarin e shtëpisë botuese.

Dhe, porsa e hëngrëm mëngjesin, u nisëm drejt qendrës. Pronari e kishte mbajtur fjalën. Aty ishte edhe shkrimtari Gojan Goja.

Pasi u përshëndetëm, shkrimtari Gojan m`i kërkoi të gjitha shkrimet. Iu afrova dhe e shikoja sesi do të veprojë.

Filloi që t’i hapë fletët një nga një dhe nisi të lexojë. Ia nisi me tregimin “Lulet për gjyshen”. Sa bukur e lexonte. Edhe artistët do t`ia kishin lakminë. E mahnitur nga leximi i tillë, thashë: – Sa zë të ëmbël paska shkrimtari, – dhe sy e vesh i drejtova nga ai, ndërsa ai lexonte e vetëm lexonte tregimet njeri pas tjetrit, si: Afrohej festa e tetë marsit, dita e nënave. Qëmoti Era kishte vendosur që mamit dhe gjyshes t`u dhurojë nga një tufë me lule.

Dëshironte që tufat të kishin lulet më të bukura të botës, sidomos ajo për gjyshen, meqë e donte shumë dhe i tregonte përralla. Po ku t`i gjente ato?!

Lulet që rriteshin në kopshtin e tyre nuk ia mbushnin syrin. Nëpër shitore lulesh çdo ditë shikonte, por nuk i pëlqenin. Kishte rënë në hall.

Festa afrohej e ku të gjente lule të tilla?! Mendonte ditë e natë dhe me këto mendime e merrte gjumi.

Meqë brenga si hiqej, kush tjetër përveç ëndrrave mund t`i ndihmonte?! Sërish i dolën në ndihmë. E 73

shndërruan në flutur. Sa iu gëzua ëndrrave! Tani mund të fluturonte; maleve, fushave, mund të kalonte dete e oqeane dhe t`i binte botës anembanë…

– Do të fluturoj livadh më livadh, fushë më fushë… vetëm e vetëm t`i gjej lulet që dëshiroj…! – tha Era, ndaj, hapi krahët dhe u ngjit qiellit.

Fluturoi sa fluturoi, lule si deshi nuk gjeti. U hidhërua.

Si të mos gjente tani, kur mund të kalonte çdo vend të botës, çdo qoshe të saj! Nuk humbiste besimin. Ndaj thoshte: – Patjetër do t`i gjej! Gjyshja ime e meriton. Ajo është gjyshja më e bukur dhe më e mirë në botë, andaj edhe lulet për të duhet të jenë të veçanta.

Dita ishte e bukur. Rrezet e diellit përkëdhelnin fluturat dhe bletët që fluturonin lule më lule.

Në një skaj të qiellit u panë disa re që era lehtë i shtynte. Papritmas riguan pika të imëta shiu. Rrezet e diellit thuaj që mezi e pritnin këtë. Së shpejti në qiell u dukë një ylber me mijëra ngjyra. Era u mahnit nga bukuria e tij!

– Ja dhurata për gjyshen! – klithi gëzueshëm.

Vrapoi ta kap ylberin dhe t`ia sjellë gjyshes. Teksa i afrohej, hop ta kap, në atë çast i doli gjumi.

– Oh! – pse më ike o ylber i bukur?! Si të shkoj te gjyshja pa dhuratë?! Ty të zgjodha prej njëmijë e sa luleve anekënd botës si dhuratën më të bukur e më të çmueshme!…

74

I tregoi ëndrrën gjyshes. Ajo e përqafoi dhe i tha: – Ti je zemra ime! Ti je dhurata më e bukur për mua!

Më fale përqafimin e ngrohtë që vetëm ti di të ma dhurosh… S`më duhet tjetër!

Mendoja se pasi e lexoi tregimin e parë do të pushojë, por nuk ndodhi kështu. Shkrimtari vazhdoi të lexonte me zë edhe tregimet tjera...

Në natën e kthjellët të zbukuruar me yje, pas një kodrine hëna nxori kokën. Shkëlqeu si nuse bukuroshe.

Rrezet e saja depërtuan në dhomën e Erës. Sa vinte e ngrihej hëna, dhoma shkëlqente më tepër.

– Eh! – tha Era. Do t`ia blej hënën gjyshes. Hënën pesëmbëdhjetë me gjithë llapëtimën e saj. Do t`ia dhuroj që t`ia sjellin dritën e syve… Sa mirë do të ishte. Do të ndjehej e lumtur. Nuk do të mbante më syze.

Por, si ta blejë?! Sa para kushton?! Kujt t`i drejtohej?!…

Në vezullimin më të bukur të saj, papritmas, disa re e mbuluan. Qielli u errësua. Hëna më nuk dukej. Sa u dëshpërua Era! Ia plasi vajit.

Në atë çast në dhomë hyri nëna. Kur e pa duke qarë e pyeti: – Pse qanë, vogëlushe e mamit?

– Retë ma morën hënën! Unë desha prej qiellit ta blej atë. Desha t`ia dhuroj gjyshes që t`ia kthejë shikimin. Nuk dua që edhe më tutje të mbajë syze. Ato e mundojnë shumë. Por ja, retë ma morën.

75

– Jo princeshë e mamit, ato vetëm e mbulojnë pakëz.

Era së shpejti do t`i largojë dhe hëna përsëri do të shndrisë qiellit.

Pa mbarua nëna fjalën, hëna sërish shkëlqeu. Edhe Era shkëlqeu nga gëzimi. Ç`ngazëllim! Nëna qeshte e nuk ndalej. E kuptoi sesa shumë Era e do gjyshen. Iu kthye saj me fjalët: – Bija ime, hëna nuk blihet. Ajo është dhuratë për të gjithë njerëzit e botës. Me të çdokush është i lumtur. Të gjithëve ua ndriçon e zbukuron natën! Ndaj, lute të lëshojë rrezet nëpër dritare që t`ia ndriçojë dhomën gjyshes, ndërsa Ty vogëlushe të të sjellë gjumin e ëmbël dhe ëndrrat, të cilat do të përkundin në djepin e magjishëm dhe do të rritin si lulen pranverore!

– Janë tregime të ëmbla, – foli dhe vazhdoi të lexojë tregimin “Si e gjeta Amerikën”....

Kaluan katër vite qëkur daja i Erës ka shkuar në Amerikë. Sa e ka marrë malli! Çdo ditë e merr në telefon dhe bisedon me të.

Fotografitë e tij i ka varur në mur. Çmallet duke i shikuar.

Shpesh edhe bisedon me to?!

Malli e ka marrë edhe për Erionin, djalin e dajës që është moshatar i saj. Edhe me te bisedon me telefon. Ai i tregon për Amerikën, për jetën atje, për shokët, shkollën e shumë e shumë të tjera.

76

Por, telefoni është telefon, fotografia fotografi, nuk mund të zëvendësojnë njeriun e gjallë. Shpesh mendon të shkojë t`i vizitojë.

Por, si të shkojë?! Si ta gjejë Amerikën?!

Një natë të bukur maji i erdhën do ëndrra të mira.

Nuk i kishin sjellë asnjë porosi. Sonte ishin vënë në disponim të Erës. Dëshironin t`ia plotësonin çdo dëshirë, ta shëtisnin ku të dojë e sa të dojë.

– Eh, moj ëndrra! Ku e dinit brengën dhe dëshirën time?! Dua të më çoni në Amerikë, në Çikago, atje ku jeton daja im Agimi. Se kam parë qe katër vite. Sa më ka marrë malli!

– Punë e lehtë, Era! Sa të mbyllësh e hapësh sytë, do të jesh atje. – thanë ëndrrat.

Era mbylli sytë një çik dhe i hapi. Para saj u gjend një qytet i madh e i bukur, me shtëpi të larta e rrugë të gjëra!

Qarkullonin nëpër to mijëra vetura. Secila më e bukur se tjetra. Sa u gëzua! Do të takohej me dajën që aq shumë e do. Po të mos e kishte fotografinë e tij, ndoshta edhe nuk do ta njihte. Çfarë befasie do të jetë për të kur do ta sheh Erën!

Duke ecur rrugës, para saj u dukë një burrë i pashëm, i lartë si lisi dhe i drejtë si qiriri. Era fërkoi sytë të sheh më mirë. Mos është daja Agim?! Më duket i njohur! Sa vinte e i afrohej atij, kuptonte se është daja i saj. U lëshua fluturimthi, hapi krahët dhe në të arritur tek ai, iu hodh në qafë.

77

Më në fund të gjeta! – të gjeta dajë me gjithë Amerikën!

E përqafoi fort dhe e puthte pa u ndalë. Nuk çmallej me të. Sa filluan bisedën i doli gjumi. Ç`dëshpërim!

E tradhtuan ëndrrat pikërisht kur e gjeti dhe donte të bisedonte me dajën. Nuk i lanë kohë të gjatë së bashku.

Nuk e takoi as familjen e tij. Nuk e njohu mirë e mirë as Amerikën, për të cilën kishte dëgjuar fjalë të bukura.

Deshi të vizitonte plazhet e magjishme të Havait, ato të Tahitit, e sa e sa …vende tjera.

Nuk i mundësuan ëndrrat të zbulojë, pse Amerika është Amerikë?! Pse e duan njerëzit?! Pse ajo është ëndërr e çdo të riu?!

Mbeti me këto kujtime. Ndoshta së shpejti do të vijë daja t`i vizitojë dhe në të kthyer e merr edhe Erën në Amerikë.

Po të ndodhte kjo, nuk do të kishte çupë më të lumtur në botë se Era! Unë mbeta e heshtur dhe vetëm i kujtoja titujt e tregimeve dhe gëzohesha që i pëlqenin, ngase e shikoja sesa me ëndje i lexonte. Ishte i mahnitur nga tregimet e mia. Dhe nuk vonoi as një minutë, ia nisi tregimit të radhës:” Në botën e çudirave”...

Në shkollë sot kishin mësuar lekturën:’’ Liza në botën e çudirave’’.

78

I pëlqeu shumë ky libër, ndaj edhe ajo dëshironte të jetë Liza, mbretëreshë e xhuxhëve dhe krijesave të çuditshme! Nga të shkonte mendja i rrinte tek ajo.

– Çdo të bëja sikur ëndrrat të ma plotësonin dëshirën e të më bënin Lizë?! A thua do të kisha bukurinë e saj?! Si do të gjendesha në atë mes?! A do të isha e lumtur?!…

Fliste në vete Era. Shpresonte në ëndrrat! Ndoshta më kanë dëgjuar, ndoshta e ndjejnë dëshirën time…!

Me padurim e priste natën. Mrekulli shpesh i kanë ndodhur, ndaj nuk do të ishte çudi që t`i ndodhin edhe sonte!

Si zakonisht, sa ra të flejë, në ta kapluar gjumi, i erdhën ëndrrat. E bënë princeshë, princeshë të mijëra xhuxhëve.

Jetonte në një pallat përrallor që vetëm ëndrrat mund t`ia dhuronin! Aty kishte gjithçka. Xhuxhët ishin punëtorë të vyer. Nuk linin punë pa kryer. Çdo urdhër e kryenin me përpikëri. Ishin tejet të gëzuar. Më në fund e gjetën princeshën e ëndërruar.

Dikur kishin pasur një princeshë të bukur e zemërmirë. E quanin Semiramidë. Por, një ditë ajo humbi pa mos lënë gjurmë. Sigurisht e kishin rrëmbyer princërit e vërtetë. Kishin pse?!

Bukuria e saj të mahniste. I ngjante zanës së malit. Në mbretëri nuk kishte të shoqe. Nuk u kthye më tek pallati i tyre, ndaj princeshën e re e emërtuan me emrin e saj Semiramidë.

79

Kalonte jetë të lumtur me ta. Por, meqë qe bërë princeshë dhe emri i pëlqente, ashtu në gjumë filloi të bërtasë: – Unë jam Semiramida! Unë jam Semiramida, princesha e xhuxhëve!

Zëri jehoi në tërë shtëpinë. U zgjuan prindërit dhe vrapuan pas saj. Hyrën në dhomë, ndërsa ajo vetëm bërtiste: – Unë jam Semiramida! Jam Semiramida!

Iu afrua babai dhe e lëkundi. Gjumi filloi t`i dalë ngadalë, ndërsa ajo nuk e ndalte britmën, por tani me një jehonë më të vogël.

– Jam Semiiraramiidaa, jam Seemiiiraaamiiiddaaa, Seeeee… princeeeeeesha… shsshshaaaaa… dhe i doli krejtësisht gjumi. Fërkoi sytë, pa se është në shtratin e saj dhe mbi kokë i rrinin prindërit, hapi gojën, ofkolloi një ooooooh të gjatë dhe tha: – Uh, paskam qenë në ëndërr!

Nuk deshi t`ua tregojë ëndrrën prindërve. Ata edhe nuk e pyetën. Deshën që fshehtësinë Era ta ruajë për vete.

Je e mrekullueshme Era, u dëgjua përsëri zëri i shkrimtarit i cili nuk e çonte kokën lart, por vazhdonte të lexonte tregimin e radhës “Në ishullin e humbur”...

– Ëndrrat sonte e çuan Erën në një ishull të largët që se kishte parë kurrë. Mbretëronte aty një heshtje 80

trishtuese. Sa u frikësua Era! Si të ndjehej ndryshe kur nuk takoi asnjë njeri?!

Filloi rrugëtimin nëpër labirintet e ngritura me mure jo të larta për të gjetur rrugën e shpëtimit e të largohej nga ky vend i tmerrshëm.

Ecte e ecte, por rrugëdaljen nuk e gjente dot. Frika vinte e shtohej. Në mendje i rrotulloheshin mendime të çuditshme. Nuk humbiste shpresën. Besonte se shpejt do t`ia dalë të gjendet në shtëpinë e saj.

Duke ecur në vete pëshpëriste: – Ah, sikur të kisha një llambë magjike, apo diç tjetër të më nxirrte nga kjo situatë e vështirë, do të isha njeriu më i lumtur në botë!

Duke menduar, papritmas para saj doli një plak me shkop në dorë. Era u tremb dhe e shikonte me habi. Ai buzëqeshi, pastaj me një zë të butë e të ëmbël i`u kthye Erës: – Kush të solli këtu, çupëlinë?

– Nuk e di!

– Po, a e di se ku je?

– Jo, – u përgjigj Era. – Pate fat që të takova i pari! – u shpreh plaku.

Ky është vendi i përbindëshave e bishave më të çuditshme. Prej këtu nuk ka dalë i gjallë askush. Asnjëri s`mundi ta gjejë rrugën dhe përfunduan në stomakët e tyre.

81

Pa u hamendur fare, plaku ngriti lart shkopin e tij, pëshpëriti ca fjalë të njohura vetëm për të dhe, para Erës u gjend një qilim i bukur.

– Hip mbi të! – tha plaku.

Ajo hipi. Plaku përsëri ngriti shkopin lart dhe pëshpëriti të njëjtat fjalë. Për çudi, qilimi bashkë me Erën fluturoi në qiell. Sa u gëzua! Me të madhe largohej nga ky ishull. Në rrugëtimin që bënte, kalonte vende të bukura, të magjishme… sa që e harroi frikën dhe brengën që kishte.

Fati i qeshi Erës. U zgjua nga gjumi duke pëshpëritur: Mbi të ligën, fiton mirësia!

Si thoni? – a ka të drejtë Era?!

Mendoja se do të ndalonte së lexuari, por nuk ndodhi ashtu siç mendoja unë. Tregimet vazhdonin njëri pas tjetrit, duke i përsëritur vetëm titujt e tyre. Jam duke e lexuar tregimin “Princi i ëndrrave të mia” – tha xha Gojani.

Ditë e ngrohtë pranvere. Zakonisht, si çdo pasdite dola të shëtis rrugëve pranë lëndinës të mbuluar me barin më të gjelbër që mund ta shihje! Pranë saj kalonte një përroskë e vogël me ujë të kulluar si loti. Duke kaluar aty pari, më joshi gjumi.

U shtriva në qilimin e blertë që natyra e kishte dhuruar. Nuk kaloi kohë e gjatë dhe më mori gjumi.

Flija qetë. Dhe, duke fjetur, papritmas u dëgjua një zë nga larg, aty nga ahishta: 82

– Era, Era, – më thoshte. Prite princin tënd! Prite se të vjen me kalë të bardhë!

E gëzuar u ngrita në këmbë dhe shikoja anembanë.

Për befasinë time, nëpër një dhiare princi me kalë të bardhë vinte nga drejtimi im!

E rritur për dy vite, unë me të vërtetë e ëndërroja princin e jetës. Desha të jetë princ si i përrallave; i bukur, i mençur dhe trim.

Pas ca sekondash kali i bardhë u ndal para këmbëve të mia. Unë nuk lëviza nga vendi. E shikoja princin! Më dukej se më në fund e gjeta princin e përrallave. Bukuria e tij të mahniste!

Duke menduar kështu, princi kërceu nga kali, mu afrua dhe më puthi në ballë. Në të më puthur në ballë, më ikën ëndrrat. Më doli gjumi!

Sa u dëshpërova! E kush nuk do të ishte dëshpëruar!? Të të ikë princi i ëndrrave mu në momentet kur e ke pranë syve, pranë zemrës!

Që nga ajo ditë fillova t`i mallkoj ëndrrat. Nuk desha të shkruaj poezi e as tregime. Por, nga larg përsëri më erdhi i njëjti zë. Më thoshte: shkruaj Era, shkruaj! Duke shkruar do ta gjesh princin e ëndrrave tua, që një ditë do bëhet princ i zemrës tënde!

Dhe vazhdova së shkruari. Princin e ëndrrave do ta pres! Patjetër se do të vijë, ashtu siç më thoshte zëri nga ahishta.

83

Shkrova edhe një tregim për princin, por për atë shpëtimtar, princ i cili gjithnjë, kur dikush ishte në rrezik, u dilte në ndihmë.

Këtë, dikur ma kishte treguar si përrallë gjyshja, dhe ja, unë e shkrova që të mos mbetet vetëm si legjendë e përrallë e pashkruar dhe të rrëfehet brez pas brezi, por të jetë e shkruar në fletë.

Erën e kishte rrëmbyer shtriga e maleve. Kështu më thoshte gjyshja. Ishte e bukur si princeshë. Mbante edhe emrin tim.

Lajmi për rrëmbimin e Erës mori dheun. Thuhej se vajzusha gjendet në një mal me pyje të dendura. Ishte aq i frikshim, saqë edhe ditën askush nuk guxonte të kalonte aty.

Në të dëgjuar për rrëmbimin e Erës, princi shpëtimtar vendosi që ta shpëtojë.

U vesh ashtu siç i kishte hije një princi dhe trimi që ishte, i hipi kalit dhe u nis.

Kali i tij kish një ndjenjë të çuditshme. Gjithmonë nuhaste drejtimin nga duhet nisur. U kthye në një anë, duke ia bërë të ditur princit se nga gjendet rruga që të shpie deri te shpëtimi i Erës. Dhe, fluturimthi nisi vrapin.

Nuk kaloi kohë e gjatë dhe ishin atje.

Që të mos i afrohet askush shtëpisë dhe ta shpëtojë Erën, shtriga plakë kishte vënë kurthe nga më të ndryshmet.

84

Por, princin sypatrembur nuk mund ta ndalte asnjë pengesë. Së pari me shpatën që vezullonte si ari, ia hoqi qafën një tigri të shkathët, pastaj edhe një përbindëshi që i përngjante kuçedrës, pastaj një gjarpri të madh, kështu me radhë, gjer kur shtriga ia lëshoi shqiponjën si më besniken dhe më trimen, por, në atë çast fluturoi thika që princi e hodhi, duke e goditur mu në zemër.

Pasi i kaloi të gjitha pengesat dhe i afrohej derës së shtëpisë, doli shtriga me një shpatë në dorë.

Dhe filloi lufta për liri a vdekje. Princi trim, me disa lëvizje të shkathëta arriti që ta godas me shpat shtrigën dhe ajo u shtri për toke.

Meqë më nuk kishte asnjë pengesë, u vu në kërkim të Erës.

Kërkoi dhomë më dhomë dhe më në fund e gjeti.

Sa u frikësua Era kur e pa të panjohurin në dhomë.

– Mos u friko, Era! Unë jam shpëtimtari yt.

– Shpëtimtari im! Por, unë mendova se kurrë nuk do të dal nga kjo shtëpi. Si është e mundur?! Kush të tregoi?!

Pyeste Era. – Era, eja të shkojmë në shtëpi, pastaj të tregoj sesi qëndron puna. Dhe me Erën, të hipur së bashku në kalë, ikën për në shtëpi.

Duke menduar për prindërit dhe anëtarët tjerë, Erës i doli gjumi.

– Oh, – paskam qenë në gjumë. Nuk do të dëshiroja që të më ndodhte me të vërtetë.

85

Për një moment desha që xha Gojani ta ndal leximin, por ai vazhdoi. I interesonte “Udhëtimi në hënë”. Deshe të dijë pak më shumë për hënën, bukuroshen e natës, dhe ia nisi: Një ditë do të ngjitem në hënë, thoshte Era sa herë që shihte hënën kur shkëlqente qiellit. Sa e bukur është ajo. Edhe shoqërinë e ka të bukur. Por, pse të mos jem edhe unë një ditë pjesë e asaj shoqërie aq të mrekullueshme?! Jo, assesi këtë shanse nuk mund ta lëshoj. Nëse sot kur jam e vogël jo, por, kur të rritem, patjetër. Do të bëhem kozmonaute dhe do të ngjitem në hënë. Dua të shijoj bukuritë e saja. Dua të di nga e merr atë shkëlqim, si rri në qiell e shumë gjëra të tjera. E ëndërronte një udhëtim të tillë, por kur do të ndodhte, s`mund ta dinte.

Sonte, sapo e kaploi gjumi, gjumë që çdo minutë të rrit sa një kokërr gruri siç thoshin gjyshet, Era ëndërroi udhëtimin e saj në hënë.

Gjendej në stacionin kozmik prej nga lansoheshin anijet. E veshur me rroba interesante i ngjasonte një kozmonauteje të vërtetë. Ekuipazhin e përbënin Era dhe dy kozmonautë. Përgatitjet kishin përfunduar dhe erdhi momenti i lansimit.

Hyrën në sondën kozmike dhe çdo gjë ishte gati për fluturim.

86

Filloi numërimi: 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 dhe nisje.

Anija fluturoi me shpejtësinë më të madhe. Kalonte gjithësinë dhe për disa çaste, do t`i afrohej hënës.

Nga dritarja Era me admirim shikonte jetën në tokë dhe nuk ndjente frikë fare. Sa e bukur dukej bota nga lart! Çfarë mrekullie?! Kurrë nuk e kishte parë ashtu tokën.

Gëzohej që është pjesë e saj.

Pas një rrugëtimi jo të gjatë, sonda kozmike ateroi në hënë. Dolën kozmonautët. Doli edhe Era. Hipën nëpër veturat që kishin marrë me vete. Me to udhëtonin nëpër hënë. Bënin mrekulli! Ishin të vetmet makina që mund të ecnin nëpër viset jo të rrafshëta të hënës. Si ndalte asnjë pengesë. Ecnin të lumtur.

Kaherë Era ëndërronte të fluturojë e të ngjitej atje.

Shpeshherë e luste fluturën ta ngrit në qiell dhe ta çojë në hënë, ta vizitojë bukuroshen e natës, të sheh si jetohet atje, e sa e sa të tjera…!

Dhe, ja që dëshira iu plotësua, gëzimi s`kishte fund.

Edhe pse e lumtur, diçka e brengoste?!

Nuk takoi njeri e as shtëpi nuk pa në hënë! Kjo e bënte kureshtare. Pse në hënë nuk mund të jetojë njeriu?!

A thua hëna që natën ndrin aq bukur, nuk i do njerëzit?! Mos vallë, bukurinë e ruan për vete?! Me të vërtetë është një fshehtësi e pazbuluar!

87

Duke medituar i doli gjumi. U hidhërua me gjumin. Si të mos hidhërohet kur nuk i mundësoi ta zbulojë këtë enigmë!

Tani jam duke e lexuar tregimin, për Gentin çapkënin, “Pse Genti e do shkollën”....

Nuk dua të rri në shtëpi. Edhe unë dua të shkoj në shkollë, – tha Genti. Sa të lumtur janë Noti dhe Era. Çdo ditë kur kthehen nga shkolla, lëvdohen për notat që marrin. Ç’të bëj unë, vetëm me lodra ta kaloj kohën?!

Edhe maçorri me qenushin më janë bezdisur.

– Po si të shkosh në shkollë, kur ti je i vogël dhe nuk di shkrim – leximin. – foli gjyshi.

– Po bre gjysh, mendon se unë nuk e di alfabetin?

Dëshiron të ta them? Dhe, pa një pa dy shpërtheu: – Ananasi është – a, banania– b, çokollata– ç, dardha– d, fiku– f, molla– m, qershia – q dhe e,e,e, eeee iu ndal goja, nuk i kujtoheshin fjalë tjera. I tha vetëm ato që i pëlqenin më tepër dhe gjërat që çdo ditë i hante.

– Gjysh, mjafton vetëm kaq të të tregoj se e di alfabetin. Prandaj edhe unë dua të shkoj në shkollë. Dua të marr pesëshe çdo ditë. Dua ta lexoj librin që ma ka dhuruar babi për ditëlindje. Shiko sa i bukur është.

Kushedi se sa fjalë të ëmbla ka në faqet e tij. Edhe emrin e ka të bukur: ’’Princi i vogël’’.

Mos u merakos Genti, – ia ktheu gjyshi. Do të vijë koha kur edhe ti do të shkosh në shkollë.

88

– Jo mor gjysh, nuk merakosem unë, por libri. Shih sa dhimbshëm më shikon nga rafti!

Ai me flet, më flet qetë. Unë e ndjej zërin e tij sa herë që hyj në dhomë. Më duket se më thotë: çfarë fëmije është Genti! Pse s`më merr asnjëherë në dorë. Shihni se çfarë pluhuri më ka mbuluar! – sigurisht nuk i pëlqej apo s`më do. Ky zë më ndjek hap pas hapi. Ja, pse dua të shkoj në shkollë.

Sa i bukur duket edhe tregimi i radhës “Përsëri në shkollë” vazhdoi shkrimtari...

Të veshur si për festë, me çanta në krahë nxënësit hapëronin të sigurt drejt shkollës.

Sa vinin e i afroheshin godinës, dëgjoheshin zëra të gëzueshëm. Oborri gumëzhinte si zgjua bletësh. Të gjithë ishin të lumtur. Do të takoheshin për herë të parë pas pushimit të gjatë veror. Do të tregonin për pushimet dhe përjetimet e tyre, për librat e lexuara e shumë e shumë të tjera.

Malli i ka marrë për shkollën, mësuesen, shokët, shoqet, bile-bile edhe për bankat shkollore.

Për pak kohë oborri u mbush me nxënës. Nuk vonoi shumë dhe u dëgjua cingërima e parë e ziles. Së shpejti nxënësit u gjendën në klasë. Filluan përshëndetjet dhe bisedat në mes tyre.

Më të rritur për një vit dhe të etur për dije, me padurim pritnin mësuesit për të filluar mësimet.

89

Edhe Era ishte pjesë e këtij vargani të milionët fëmijësh, nëpër mijëra vende të botës që pareshtur rrugëtonin vatrave të dijes. Minutat dukeshin të gjata sa miliona orë. Nervozizmi vinte e shtohej. Mezi pritnin takimin e parë me mësuesen.

Dhe, sërish u dëgjua zëri kumbues i ziles. Mësuesja me ditar në dorë hyri në klasë. Sa u gëzuan fëmijët. Të gjithë vrapuan pas saj. E përqafuan fort. Nuk e lanë as që t`i përshëndesë. Nga sytë u rrodhën lot gëzimi.

Teksa mori veten, mësuesja pëshpëriti: – Mirëserdhët zogjtë e mi! Gëzohem që ju shoh kaq të lumtur. Edhe unë mezi e prisja takimin me ju. Na priftë e mbara në një vit më të suksesshëm shkollor.

I tha këto fjalë dhe u ul për t`u qetësuar. Nuk mund t`i përmbante ndryshe emocionet nga takimi i parë.

Mendoja se do të ndalojë, por jo! – zëri sërish u dëgjua. Tani jam duke e lexuar tregimin “Pranverë me tri lule”....

Në shtëpinë time gjithmonë kam pranverë! Me këto fjalë kryeplaka e shtëpisë, priste dhe përcillte mysafirët.

Edhe në dimrin më të ftohtë me ngrica dhe borë, unë ndjej aromën pranverore. Pranvera më është më e bukur se pranvera, vera më e ngrohtë se vera, vjeshta më e begatshme se vjeshta.

– Po si mundet që gjithmonë të kesh pranverë? – i thoshin mysafirët.

– E mundur është e mundur!

90

Tek unë rriten tri lule të bukura që ma sjellin pranverën.

– Po moj gjyshe, nënë, hallë, teta apo siç e thërrisnin ata, me dy tri lule nuk del pranvera. Këtë të thënë, sigurisht e keni të njohur?

– Ha, ha, ha! – qeshi gjyshja. Po a nuk i shihni lulet e mia në dhomë që çdo ditë ma zbukurojnë shtëpinë!

Shikoni! Dhe u kthye nga Genti, Noti dhe Era. A nuk janë më të bukur se zambaku, trëndafili dhe lulëkuqja?!

Këta janë tri lulet që edhe dimrin ma bëjnë pranverë.

Po, po, tani e kuptuam. Paskeni të drejtë. Cilës shtëpi nuk do t`ia kishin sjellë pranverën me bukurinë dhe urtësinë e tyre.

Doja që të ndërhyja por shkrimtari Gojan vazhdoi të lexonte tregimin e radhës “Bisedë me mollëkuqen”, tregim që e kisha shkruar kur i bëja hapat e para si shkrimtare. Më kujtohet se gjyshja më thoshte se mollëkuqja është një insekt shumë i bukur dhe sjell fat.

Një ditë në një qoshe të dhomës pashë një mollëkuqe. Ishte shumë e bukur! Në ta parë iu afrova dhe ashtu me shpirtin e njomë të një fëmije, fillova bisedën me të. Kërkoja nga ajo që ta shoqërojë vëllain tim të vogël kur mbetet i vetëm në shtëpi, duke iu drejtua me një zë përkëdhelës: – Mollëkuqe, pse ke pika në shpinë?

– Të jem më e bukur.

91

– Po pse shkon lule më lule?

– T`i zbukuroj me pikat e mia.

– Pse ngjitesh e fluturon qiellit?

– T`ua fal ngjyrën e kuqe yjeve!

– Po pse viziton njerëzit, mollëkuqe?

– T`i bëj të lumtur, Era! – Atëherë vizitoje tim vëlla Gentin, kur unë dhe Noti jemi në shkollë.

– Mirë Era, nesër do të vij. Le t`më pres.

Do të bisedojmë e do të luajmë. Genti do të numërojë larat e mia, ndërsa unë do t`i tregoj përralla.

A thua se nuk do të ndjehet i lumtur?! Kush më mirë se unë do ta argëtonte?!

– Të lumtë, mollëkuqe! Me të vërtetë qenke ashtu siç thoshin! Sa do të gëzohet Genti!

Në të përfunduar tregimin, papritmas më erdhi një zë nga mali. Më dukej se ishte i plakut të maleve. Më thoshte: - Era, mjaft shkrove tregime të ëmbla si për zemrën tënde! Duhet të shkruash për të kaluarën e dhimbshme të popullit të Dheut të Lulëkuqeve, atje ku bozhuret kuqërrojnë si oqean i mbushur me ngjyrë lirie.

Shkruaj Era, se borxh ua kemi atyre që u flijuan për çlirimin e saj. Shkruaj për ata që rilindën si Feniksi në tokën e tyre të stolisur me plagë.

– Nuk di të shkruaj asi tregimesh, – ia ktheva zërit që më vinte nga mali.

92

– Mos u mërzit Era! Ëndrrat do të tregojnë. Ti vetëm mbaji mend dhe shkruaj.

Sa i dëgjova këto fjalë, zëri pushoi.

Dhe për amanetin e plakut të maleve, fillova ta shkruaj tregimin që e titullova “Liria lind nga loti”.

Më kujtohen fjalët e gjyshit kur më thoshte se liria fitohet me gjak dhe për të janë derdhur me tonë lot. Unë e shikoja me habi dhe nuk i kuptoja dot fjalët e tij. Më dukej se tallet me mua. Në vete thosha: nuk është e mundur një gjë e tillë! Nuk i kuptoja sepse isha tepër e vogël.

Por, sot kur jam rritur dhe kam parë e përjetua një gjendje të tillë, plotësisht pajtohem me gjyshin.

Sa vite iu desh popullit liridashës të Dheut të Lulëkuqeve që lotin e dhembjes ta kthejnë në lot gëzimi.

Për të u desh të luftohet e të sakrifikohet, ndaj liria erdhi si fryt i atij loti dhe gjaku të derdhur për mbrojtjen e vatrave shekullore; lot dhe gjak që u derdhën për një ardhmëri të lumtur e të ndritur.

Dhe, kur shoh sot moshatarët e mi nga Dheu i Lulëkuqeve them: e gëzofshi lirinë që u fitua me gjak e lot të derdhura.

E shkrova këtë tregim, që me të vërtetë në një natë të bukur, kur hëna ndriçonte dhomën time të vogël, ëndrrat ma dhuruan. E mbajta mend dhe e shkrova pikë për pike, ashtu siç ma treguan ëndrrat, sepse desha ta plotësoj amanetin e plakut të maleve.

93

Por, nuk munda e mos të shkruaj një tregim për dëshmorët e shekullit tonë.

Një ditë, më kujtohet se ishte fillimi i majit, aty në varrezat e dëshmorëve, duke kaluar me Trimin lexova një mbishkrim të një luftëtari të lirisë. Më dukej se ishte më i riu dhe e titullova: ”Para shtatores së dëshmorit”, të cilin e lexova në vazhdim.

Ishte natë. Sa i kishte mbushur tetëmbëdhjetë pranvera. Nga dritarja vërente rrebeshe plumbash që godisnin kullat.

Retë e kishin mbuluar qiellin mbi kullë. Sikur donin të shihnin pika loti në sytë e luftëtarit!

I vështroi retë dhe ktheu sytë nga faqja e murit të dhomës. E pa të varur karajfilen e gjyshit plak dhe kollanin me plumba që qëndisnin sofrën nën flamurin dhe bustin e Skënderbeut.

– Retë duan pushkë bir, – u dëgjua ushtima e zërit që vinte valë-valë nga malet, drejt lugut të fshatit Qafëshqiponjë, për të arritur në Drenas.

– Biro, u dëgjua edhe për të dytën herë zëri! Retë duan pushkë!...

Tri krisma u dëgjuan! Kambana e lirisë lëshoi thirrjen e saj.

Rreshtoheshin të rinjtë nga dy! Bëheshin togje, çeta!

U bë një ushtri!

Tufa lulesh dhe kurora nën valët e flamurit i rreshtonin të rinjtë dhe të rejat!

94

– Ku është shtati i luftëtarit të ri!? – pyeti Liridona.

– Nga malësia e madhe e deri në Çamëri, – foli Flamuri, duke drejtuar gishtin sa për të lexuar emrin e dëshmorit. E puthi pllakën në shenjë kujtimi!

E qeshur Liridona drejtoi sytë nga qielli, duke lënë shikimin te kulla e luftëtarit.

Pas kësaj, xha Gojani sërish filloi me leximin e tregimeve të mia, ashtu siç më thoshte ai, tregimeve të ëmbla, kësaj radhe tregimin “Pse se dua shiun”... Ç`më duhet shiu! Unë nuk jam bar që t`më rrit. Le të bjerr në kodrina, male e fusha. Atyre u duhet blerimi.

Mua vetëm ma shton mërzinë. Si, të mbyllem në dhomë e të mos lëviz askund?!…Jo, jo, kjo nuk është e mundur!

Unë dua të shëtisë, të luaj me shoqet…e sa e sa dëshira kam, kurse shiu mi ndërpret këto, ndaj si ta dua?!

– Mirë Era, edhe unë nuk e dua shumë shiun, por ç`të të bëjnë lulet, bari, drunjtë? Shiu është jetë për to, – tha gjyshja.

– Le të bjerr ku të dojë, vetëm në qytete jo.

– Dëgjo Era, – shiu është i dobishëm. Ai gjallëron natyrën, e bën të bukur.

– Gjyshe, le t`i duhet kujt t`i duhet, ndërsa mua e shoqeve të mia jo! – a më dëgjove dhe pikë.

– Po kush do ta vizatoj ylberin shumëngjyrësh në qiell?

– Dielli.

– Po si mund dielli, pa pikat e shiut?!

95

– Mundet gjyshe, mundet!

– Gjer më tani unë nuk kam parë e dëgjuar se në qiell mund të del ylberi pa diell e pika shiu, Era! Vrapoi Era tek çezma, mori gypin plastik, e vendoi në rubinetë, vuri gishtin në majë të tij, lëshoi ujin dhe, pas pak çasteve u vizatua një ylber i vockël e i bukur.

– Ja gjyshe, edhe pa shi mund të vizatohet ylberi.

– Po, po, e vërtetë është. Por, këtë ylber mund ta shohim vetëm unë dhe ti e askush tjetër.

– Punë e madhe! – me rëndësi është që ne e shohim.

Pas kësaj kokëfortësie të Erës, gjyshja nuk deshi të bisedonte më tutje me të. Ia la kohës të dëshmojë pohimet e saja, ndërsa Era le të përpiqet ta ndal shiun, poqë se ka mundësi.

Xha Gojani e lëkundi përsëri kokën dhe sikur pa dashje sytë i drejtoi nga dera sa për t`u thënë të tjerëve se tregimi i radhës është “Dy pika loti në sytë e gjyshit”....

Një mëngjes shtatori gjyshi me nipërit dhe mbesën dolën në shëtitje. Ecin të lumtur brigjeve të liqenit, bisedonin, kërcenin, luanin në rërë…, ndaj nuk e hetuan se i kishin rënë plazhit rreth e përqark.

Të lodhur nga shëtitja, u ulën pranë bregut për të pushuar. Me zili shikonin pamjet magjike që në ditët e vjeshtës natyra ua kish dhuruar. Qielli i kthjellët si loti me freski pranverore, liqeni i valëzuar…!

Bukuritë madhështoheshin me meloditë e zogjve që pa ndalur këndonin. Sa të lumtur ishin! Nuk ndjehej vapa 96

verore dhe gumëzhima e njerëzve. Çdo gjë frymonte në shushurimën e qetë të erës dhe valët e buta të liqenit.

Duke shijua bukuritë mahnitëse, gjyshi kishte përqendruar vëmendjen diku larg dhe dukej se është humbur në mendime.

– Gjysh, të lutem me trego, pse je zhytur në mendime kaq thellë?! – e pyeti Era. – Eh, bija ime! Më kujtohet një ditë e këtillë nga fëmijëria, kur me gjyshin dolëm të shëtisim si ne sot. Isha shumë i lumtur. Ai më rrëfente për fëmijërinë e tij dhe për ditët e pleqërisë. U preka shumë nga ato rrëfime. Më thoshte se shtatëdhjetë vjet kaluan si shtatë ditë. Unë nuk i besoja. Meqë sot jam në moshën e tij, ndaj me zili i kujtoj ato ditë.

– Gjysh, s`ke pse të mërzitesh! Ti je i shëndoshë si lisi dhe i freskët si ditët pranverore.

Qeshi gjyshi duke përkëdhelur Erën, por, në mendje i rrinte pleqëria e cila si shtrigë plakë erdhi pa e hetuar fare, me të gjitha të këqijat që vetëm ai i ndjente. Ndaj iu kthye Erës: – Dëgjo Era! – një ditë edhe ti ke për të kujtuar fjalët e gjyshit. Pleqëria vjen shpejt, është e padukshme.

I tha këto fjalë me lot në sy, gjersa fëmijët e shikonin me habi.

Era nuk deshi ta pyesë më. U kthyen në shtëpi, por fjalët e gjyshit i tingëllonin, si fjalët e një rrëfyesi të një ëndrre të çuditshme!

97

Je e çuditshme Era! Ke fantazi të paparë! Do të bisedojmë më vonë, sa t`i lexoj edhe ca tregime të cilat bëjnë fjalë për dhembjen tonë shekullore.

E kuptova se do të lexonte tregimet që ua kam kushtuar mërgimtarëve apo vëllezërve tanë në Dheun e Lulëkuqeve, por nuk lëshova zë. Mbeta e heshtur derisa shkrimtari Gojan të përfundonte leximet. Më duket se i shfletonte faqet, ku një tregim ia kisha kushtuar Editës.

Dhe ashtu ndodhi.

Filloi të lexonte tregimin për Editën.

Edita kohë të gjatë jeton përtej Adriatikut, në një qytet të bukur të Apenineve. Atje kanë vajtur që kur ishte dyvjeçare.

Ajo ka një dëshirë të madhe. Mbledh figurat e heronjve kombëtarë dhe i ruan si suvenire më të çmueshme në albumin e saj.

Sa herë që vijnë mysafirët në shtëpinë e tyre, me mburrje ua tregon ato.

Një ditë, duke e ditur dëshirën e Editës për figurat më të rëndësishme të historisë sonë të lavdishme, daja i dërgoi disa figura të gravura në bronze të njerëzve më të shquar siç janë: Nënë Tereza, Skënderbeu, Ismail Qemali, Naim Frashëri, Luigj Gurakuqi...

Të gjitha këta Edita i vendosi në dhomën e saj të vogël dhe çdo natë bisedonte me to sikur të ishin të gjallë.

98

Bisedonte, ngase ata me veprat dhe trimërinë e tyre e bënin krenare që i takon fisit të tyre. I ruante si sytë e ballit. Mbi to kurrë nuk mund të shihje pluhur! Secilit i kishte kushtuar edhe nga një poezi.

Edhe prindërit e saj ishin të lumtur. Lumturia ishte më e madhe kur e bija e tyre, duke ruajtur e çmuar figurat më të rëndësishme tonat e ruante edhe kombësinë, gjuhën dhe traditën!

Vazhdova me rrëfimin për Lizën, një shoqen time, që erërat e këqija bashkë me familjen e çuan larg vendlindjes, përtej Paqësorit në tokën e ëndërruar.

Dukeshim si dy të rritur edhe pse ishim fëmijë. Të na shihje ashtu të veshur me veshje kombëtare, të kaplonte zilia!

Festonim një kremte e cila kishte të bëjë me historinë tonë.

Nga biseda që bënim shkriheshim së qeshuri, ndërsa shikimet i kishim të drejtuara nga qielli blu, që me kthjelltësinë e tij të mahniste.

Këmbë e duar lëviznim nga shqetësimi, duke pritur me padurim të fillojë kremtja.

Aty e takuam edhe Lizën me motrën e saj Qëndresën.

Po, po, Qëndresën, për shkak të së cilës prindërit i kishin emigruar në Amerikë.

Ishte shumë e bukur. Bishtalecat me kordele ngjyrë rozë edhe më shumë e zbukuronin.

99

Dhe, në moment mu kujtuan fjalët e xha Lisit, kur më thoshte, se kohë të errëta ishin në këto anë.

Më tregoi se babai i Lizës Astriti, kishte dashur që foshnjën e porsalindur ta pagëzojë me emrin Qëndresë.

Nuk iu lejua ta pagëzojë me atë emër, me gjithë insistimin e Astritit, – më tha plaku i urtë. Emër i padëshiruar, bijë ishte atëherë!

Listë me emra të pëlqyeshëm për kohën i jepnin.

Astriti nuk u përkul. Nuk lejoi që fëmijën e tij dikush ta pagëzojë si të dojë. Nuk mposhti burrërinë dhe krenarinë e tij. E la foshnjën pa e regjistruar, por me emër që çdo ditë me ëmbëlsi e thërriste, Qëndresë.

– Era e dashur! – më rrëfente më tutje xha Lisi. Astriti me familjen dhe foshnjën e porsalindur, një natë ashtu heshtur, mori rrugën e mërgimit. Iku në Amerikë. Iku atje ku foshnjën mund ta pagëzosh me emrin që dëshiron.

Një ditë, andej nga Bostoni, më erdhi një kartolinë.

Ma kishte dërguar Astriti. Më përshëndeste dhe me tregonte se Qëndresa e tij i bën hapat e para. Edhe belbëzimet i ka të ëmbla! Ashtu më thoshte.

Me tregonte se është i punësuar dhe jeton një jetë të lumtur. Kështu kuptova për fatin e tyre, Era! Shpresoj se një ditë Qëndresën bashkë me familjen, do t`i kemi tek ne. Këtu është vendi i tyre. Këtu i kanë të parët. Këtu flitet gjuha e ëmbël e arbrit!

E ndjej se koha e re afrohet, Era! Atëherë, mijëra e mijëra të ikur do të kthehen në vatrat shekullore.

100

Dhe, përnjëherë iu ktheva vetvetes, sa për të mos më kuptuar se jam humbur në mendime.

E shikoja Qëndresën. Më dukej më e rritur se ç`ishte!

Fliste pastër gjuhën e nënës.

Por, për një kohë u përqendrova në koncertin që mbahej.

Në një moment, kur dëgjonim këngë apo pjesë skenike në gjuhën angleze, Qëndresa u kthye nga unë dhe më tha: – Era, ata që më njohin mirë do ta kuptonin buzëqeshjen time e cila thotë: “janë të këndshme, por nuk më pëlqejnë mua”!

E kuptova mirë se çka do të thotë Qëndresa. Vura buzën në gaz dhe e shtrëngova për dore. Buzëqeshja ime dhe shtrëngimi i dorës, mu dukë se thoshin më shumë se ç`priste Qëndresa.

Në të mbaruar koncerti, Liza dhe Qëndresa më thirrën mysafire në banesën e tyre. Pa hezitim e pranova ftesën dhe të tria shkuam në banesë.

Në të arritur aty, Liza më prezantoi para nënës së saj, duke i tregua se unë jam stërmbesa e Petrit Kodrës nga qyteza Gorrishtë, andej prej nga kanë ikur ata.

E buzëqeshur, nëna e Lizës, mu kthye: – Ajo që kam njohur më parë, ishte një vajzë tekanjoze, plot gjallëri! Ajo ishte Era e dikurshme. Po, kështu e njihja! Sot më dukesh shumë më serioze me vitet që ke.

101

– Po, teta Nora. E vërtetë është që kam ndryshuar.

Tani botën e kuptoj ndryshe. – ia ktheva tetës Nora, që mu kujtua nga ditët kur na vizitonte në Gorrishtë.

– Era e dashur! Më përkujtove ditët tona të lumtura në mëmëdhe, dhe dy tri pika loti iu derdhën faqeve.

E kuptova mallëngjimin e teta Norës për vendlindjen dhe familjen që kishte lënë atje, për të ikur nga torturat që u bëheshin njerëzve të kësaj ane.

Nuk desha ta pyes më, për të mos e shqetësuar edhe më shumë.

Duke kuptuar shqetësimin e nënës, Liza dhe Qëndresa më propozuan të dalim të shëtisim në qytet.

Dhe, nuk vonuam shumë e ikëm nga shtëpia. Dolëm në qytet.

Ecnim e bisedonim për shumë e shumë gjëra që këtu i shihja, dhe ashtu në moment, Qëndresës iu kujtua që të shkojmë ta vizitojmë kopshtin zoologjik.

Pasi u pajtuam, për pak kohë me taksi arritëm atje.

Bëmë disa hapa në kopsht. Kur ktheva kokën nga Liza, vërej se është e shqetësuar! Atë pamje nuk do ta harroj kurrë. Ishte zverdhur dhe më dukej se nuk i pëlqente shëtitja në mes kafshëve, ndoshta frikohej!?

Duke ecur ngadalë Liza u ndal pranë një kaprolli dhe filloi ta përkëdhel. I fliste fjalë të ëmbla. I fliste sepse butësia e shpirtit të tij ishte i njëjtë më shpirtin e fëmijës.

U frikohej egërsirave, duke kujtuar se çdo moment mund t`u vërsuleshin, ashtu siç vërsulen përbindëshit.

102

Pasi e shëtitëm të tërë kopshtin zoologjik, të lumtura u kthyem në shtëpi.

Por, sërish mu kujtuan fjalët e plakut të urtë, kur më thoshte: – Era, ka njerëz edhe më të egër se kafshët, të cilët me vrazhdësinë e tyre, mbjellin trishtim, frikë e urrejtje.

Po, po, këto fjalë vazhdimisht më kujtohen, sidomos tani, kur shoh Qëndresën e bukur, që vetëm për shkak të emrit që babai deshe ta pagëzonte, gjendet larg mëmëdheut!

Dhe sërish radhiten tregimet. Kësaj here do ta rrëfej tregimin për Lulen.

Lulja jeton në mëmëdheun e sagave, afër vendlindjes së babadimrit, aty ku sagat tregojnë më tepër se një rrëfim.

Aty tregohen shumë legjenda për trimërinë vikingëve, për urtësinë dhe gjakftohtësinë e tyre.

Duke i dëgjuar këto edhe Lulja filloi t`i admirojë.

Ishin legjenda të cilat u përngjanin legjendave tona, andaj i dukej se është në vendin e shqiponjave.

Këtu mësoi edhe për babadimrin që vite të tëra, duke kaluar botën anembanë; nëpër shi, borë, ngrica e acar, gëzon çdo fëmijë, duke u dhuruar dhuratat më të bukura.

Mësoi edhe për Hajdin dhe lojërat e saja të mrekullueshme, të cilën e kishte shikuar në televizor dhe gjithmonë e admironte, andaj shpeshherë deshe ta emitojë.

103

Edhe pse kalonte bukur, nuk e ndjente ngrohtësinë shpirtërore, ashtu siç e kishte në mëmëdhe.

Andaj, me padurim priste që të vijë vera dhe të kthehet në atdhe, atje ku e ka lënë gjyshin, shokë e shoqe që aq shumë i deshe.

Duke kujtuar sagat e viseve skandinave, mu kujtua një legjendë, të cilën gjyshja vazhdimisht ma rrëfente.

Flitej për flijimin e babait nga djali kur të mplakej.

Ishte bërë zakon që plaku të hidhej prej shkëmbi në humnerë, ku do ta gjente vdekjen e sigurt.

Nuk dihej se për ç`motive. Por, kjo traditë përcillej brez pas brezi.

Dhe kur i erdhi radha plakut të fshatit, xha Kolës, u nis pa droje, por, duke bekuar zotin që ia pat marrë të atin në moshë të re. I përcjellë nga nipi, me bastun në dorë, duke thënë se ky do të më përcjellë deri në majë të shkëmbit.

Dhe nuk munda ta lexoj më. Mu tha fyti. Sytë mu mbushën me lot. Trimi dhe Drita më shikonin me habi.

Duke ndjerë habinë e tyre, vazhdova leximin.

– Eh, – thash! Kjo baladë e ardhur nëpër kohëra, në këto vise na tregon se: “Ishte muaji maj, pranverë. Blerimi dhe aroma e kishin mbuluar Livadhin e Gjatë. Nusëronin lulet, drurët fletënjoma. Ndiheshin këmborë, gurguj gurgullimash.

Kënga e një fyelli në mes blegërimash.

104

Diku ndali plaku dhe i tha të birit: Biro, këtë këngë e dua mu në mes të gjirit dhe lërmë të pushoj, të rri një copë herë, sa të më ngopet shpirti me pakëz pranverë!...

Më pakëz pranverë ndër aq shumë kujtim, që sot e sulmuakan bukur mendjen time. Dua të eci nëpër vite, dua të kujtoj kur vija shpesh këtu dhe, kur njomesha nga vesa sipër gjer në gju. Ah, këtu jam takuar shpesh me një bareshë. Kishte zë të ëmbël! Ishte si laureshë! Ku i linte gjurmët, vesa përshkëndiste! Plot një mot u deshëm, e askush s`e dinte.

Nuse do ta merrja, vajzën gëzimplotë, e më pas do bëhej, biro, nëna jote. Po t`i mbyll pak sytë, s`jam ky që më sheh! Ndjej një zemër tjetër që në gjoks më rreh.

Po ç`t`i bëjmë jetës”?!

Nuk e di se pse e shkrova dhe pse e lexova këtë tregim, por shpirti më thoshte: shkruaje, kemi nevojë edhe për legjenda të tilla.

– Janë tregime të mira, – u dëgjua përsëri shkrimtari dhe filloi të lexonte edhe tregimin për hallet e Gjinit....

Një ditë kur Gjini mbeti i vetmuar në lagje, dhe kur ndjeu mungesën e shokëve, atëherë e kuptoi sesa keq është të jesh i vetmuar.

Nuk dilte nga shtëpia. Rrinte në dhomë dhe nuk largohej askund.

Në të kuptuar për problemin e Gjinit, gjyshi iu afrua ashtu heshtur dhe filloi ta pyesë se çka e mundon.

105

– Gjini, nuk më dukesh në rregull, diç të mundon!?

Më thuaj ç`ke? – e pyeti gjyshi.

Pa i dhënë përgjigje, Gjini e pyet Gjyshin.

– Gjysh, a ke qenë ndonjëherë i vetmuar?!

– Jo! Po pse më pyet, Gjini?

– Të pyes gjysh, sepse mendoj se më keq se të jesh i vetmuar nuk ka. – iu përgjigj ai.

– E pse të jesh i vetmuar Gjini!? – tha gjyshi. Ti ke plot shokë e shoqe. Lagja jonë është e madhe, apo jo, Gjini?

– Gjysh, gjysh, ju nuk e kuptoni se kam mbetur pa shokë. Edhe ata pak që janë nuk shoqërohen me mua!

– Ç`broçkulla thua Gjini!? – foli më me seriozitet gjyshi.

– Nuk janë broçkulla e as mahi, gjysh! E vërtetë është se unë ndjehem i vetmuar. Edhe shokët që kanë mbetur në lagje nuk shoqërohen me mua.

– Gjini, sigurisht ka diçka mes teje dhe shokëve. Nuk mund të largohen aq lehtë. Ndoshta je hidhërua me ndonjërin apo ke bërë ndonjë problem, kështu e kuptoj, – tha gjyshi. Andaj të lutem ma trego të vërtetën.

Gjini uli kokën për toke dhe nuk deshi të flasë.

– Gjini, të lutem edhe njëherë. Tregoje të vërtetën. – insistoi gjyshi.

– Gjysh, – me gjysmë goje foli Gjini. Po unë Tonit i dhashë një shuplakë në klasë, Lules ia grisa fletoren, Mirit ia theva vizoren, Artanin e shqelmova kur luanim futboll.

106

Bëra edhe disa gabime tjera që nuk më kujtohen në moment.

– Të lumtë, Gjini! Ti paske qenë hero i madh! Beso se edhe unë pas kësaj që më tregove, të jam hidhëruar.

Gjini vari kokën dhe heshtte. Nuk i dilte fjalë nga goja.

Por, gjyshi nuk mbeti me kaq. Kërkonte nga ai të dijë sesi do të veprojë, që shokët t`i kthehen përsëri.

– Gjysh, unë jam ky që jam! Nuk mund të ndryshoj.

Andaj shokët po qe se duan të shoqërohen me mua, le të shoqërohen pa mos u kërkua falje!

Qeshi gjyshi duke lëkundur kokën! Pëshpëriste në vete: Eh, Gjini, Gjini im! Me këtë kokëfortësi tënden vështirë do ta kesh tërë jetën dhe e mbaroi bisedën. E la që problemin ta zgjidh vetë Gjini kur t`i kujtohet atij.

Tregimet lexoheshin dhe ne që ishim të pranishëm vetëm e dëgjonim shkrimtarin Gojan.

Ja e nisi edhe tregimin që ja kushtoja Dritanit, fëmijës së lagjes sime, një djaloshi shembullor që me sjelljen e tij mahniste çdo njeri.

Ishte ditë e diel. Dritani ecte rrugës së qytetit që mes nesh ishte e njohur si rruga e lojës.

I shikoi shokët dhe shoqet sesi me lojën e tyre i frikësonin bilbilat dhe pëllumbat, madje edhe çerdhen e dallëndyshes e kishin goditur disa herë me guralecë.

Sytë i drejtoi andej nga vinte një cicërimë dhe hap pas hapi arriti deri te një kaçubë. Aty pa dy zogj 107

dallëndyshesh, të cilëve ende nuk u kishin dalë puplat.

Cicërimat e tyre sikur i thoshin Dritanit; na ndihmo të lutemi, se lojën tuaj nesër do ta shoqërojnë këngët tona.

Mes shputave të dorës, Dritoni i vendosi dallëndyshet dhe filloi të ecë drejt shokëve. Ecte dhe për çudi, edhe një cicërimë dëgjohej.

– Drita, – thirri Dritoni! Eja të lutem të më ndihmosh.

Drita nuk u vonua dhe bashkë me Redonin iu afruan Dritanit.

– Bëtë mirë që erdhët, dhe njërën dallëndyshe ia dha Dritës e tjetrën Redonit.

Ju lutem, më pritni tek çerdhja e dallëndyshes! Më duket se edhe një cicërimë më thërret dhe hapëroi drejt qershisë.

Aty, pranë një guri, ishte një harabel i plagosur.

Dukej se dikush e kishte goditur me gur!

Me harabelin dhe dy dallëndyshet Dritani dhe shokët shkuan te veterinari për t`u dhënë ndihmën e duhur.

– Keni bërë mirë foli xhaxhi Agim. Zogjtë janë pasuria jonë dhe filloi t`i mjekojë.

Dritani nuk mbahej nga gëzimi dhe bashkë me shokët u kthyen tek rruga e lojës.

– Ejani, ju lutem – foli Drita. Ejani se Dritani na fton për një bisedë.

Të gjithë u afruan tok. Dëgjoni foli Dritani. Sot nuk kemi vepruar mirë, ndaj ju lutem që të gjithë bashkë të 108

betohemi se kurrë nuk do të gjuajmë më pas zogjve dhe se kurrë nuk do t’i lëmë pa ndihmë.

Të gjithë u betuan dhe nga ajo ditë dallëndyshet dhe zogjtë si dhe harabeli i Dritonit na shoqërojnë me këngë, ndërsa ne lojën tonë e bëjmë më të këndshme.

– Nuk do të lexoj më tregime. – tha shkrimtari Gojan dhe papritur i hapi edhe fletët e romanit.

– Je e mrekullueshme! – foli edhe njëherë dhe e zgjati dorën për të më uruar për punën time.

Era, nesër ti do të jesh shkrimtare me zë e këtyre anëve. Me siguri do të botohen tregimet, poezitë dhe romani, por më habisin edhe shkrimet që flasin shumë për data historike, në veçanti për motin e kohës së uniformave blu te stanet e malësisë së Malit të Lartë.

– Era, gëzohem! Edhe njëherë të them suksese dhe vetëm suksese. Ti nesër do të jesh shkrimtare me zë. Do të krenohen me ty këto anë dhe të gjithë ata që në shpirt e kanë dashurinë dhe mirësinë.

Pasi u përshëndetëm me Shkrimtarin Gojan Goja, i cili më premtoi se të nesërmen do të m`i dhurojë të gjitha librat e tij, bashkë me Trimin u nisëm të shkonim në shtëpi. Isha shumë e lumtur.

Në ndërkohë, Drita dhe Trimi të cilët tinës e kishin lexuar edhe një tregim timin, më thanë: – Era, na duket se fsheh një tregim dhe se nuk do që ta lexosh para se të të botohet, apo jo? Mos të duket vallë më i miri dhe e ruan vetëm për vete!?

109

Mbeta e shtangur për një moment. E kuptova se Drita dhe Trimi e kanë lexuar dhe s`kisha nga t`ia mbajë, u ktheva nga xha shkrimtari dhe ia dhashë fletën me tregimin “Ardhmëria është në ardhmëri”.

Xha Gojani e mori, e shikoi titullin dhe tha: – Era, paske një tregim me titull shumë interesant.

Sigurisht edhe përmbajtja e tij është e bukur dhe pa vonuar as një minutë, filloi leximin.

Isha duke shkruar një tregim për një revistë shkollore, por Ardi dhe Gresa nipi dhe mbesa, sikur donin nga unë të kuptonin se pse dukem aq i mërzitur dhe të qeshurën e kam humbur.

– Gjysh, – e para foli Gresa, mbesa ime. Pse dukesh sikur të kesh humbur diçka!? A mos vallë je i sëmurë apo...

– Jo, jo! Nuk kam humbur e as nuk më mungon gjë, por nuk di sesi t`ia filloj tregimit që nesër dua ta dorëzoj në redaksi.

– Të tregojmë ne, – folën njëzëri nipi dhe mbesa. Ti gjysh vetëm na trego se çka dëshiron.

– Po, ja, – u thashë! Dua të shkruaj për një titull: “Ardhmëria mes ardhmërisë”...!?

– Është e lehtë ajo që do, folën që të dy. Të tregojmë ne.

– Do të më tregoni ju?

– Po, ne, pse çuditesh gjysh?!

110

– Të çuditshëm jeni, – u thashë, por tregimi do më shumë sesa që ju dini për të...

Desha të vazhdoj, por fjalët e nipit dhe mbesës më ndërprenë. Dhe nisa të shkruaj atë që thoshin nipi e mbesa.

– Është e lumtur! Fytyra i qesh! Sytë i flasin , se ecjet i ka në kërkim të asaj që më mungon.

Vijat e ballit duket se i premtojnë shpresë. Duart sikur e presin pëllumbin që duhet patjetër të pushojë dhe t`i lajmërojë, se porosia nga qielli është e flamurtarit, e buzët sa të mbyllura me padurim presin t`i thonë: “Babi eja, të presim”!

Flokët dhe kordelja ngjyrë blu e bëjnë edhe më të dashur, e veçmas kaçurrelat mbi supe, të lidhura me bishtaleca dhe të shoqëruara me fjolla ngjyrë ari që kërkojnë të arrijnë deri në supe, ku duket bluza e kuqe dhe në mes shqiponja dykrenore e shkruar me shkronja që kanë pamjen e pëllumbit: ”Unë jetoj me ty”!

Dy mollëza që i derdhen në fytyrë sikur lëshojnë ngjyrë gjaku, ngjyrë që kuqërrojnë edhe mjekrën që flet, se më mungon supi i flamurtarit dhe, faqet të shoqëruara me lot sikur duan t`i thonë kohës mjaft! Mjaft ma vodhët ujin e liqenit të syrit! Mjaft ma morët gjakun e rritës!

E ngjyrave blu, që treten mes ngjyrave të ylberit deri te shkronjat që shkruajnë ARDHMËRI, është fjala e cila buron nga shpirti i Ardhmërisë “Unë jam ardhmëria”...

111

– Ju lumtë, ju lumtë, – fola me të qeshur dhe fillova t`i puth në ballë nipin dhe mbesën.

Tregimi mbaroi.

– Mbaroi!?

– Po ne gjysh as që të thamë gjë të shkruash!

Bisedonim sesi duket ardhmëria në ballinën e revistës, revistë që përditë na shoqëron dhe na mëson sesi duhet të dukemi nesër.

– Mbaroi, dhe prapë fillova të qesh, duke u bërë gati që t`ua lexoj tregimin.

Pasi e dëgjuan, më përqafuan dhe nisën të vallëzojnë, duke e hedhur lart e më lart shaminë e njëzet e tetës, bashkë me petalet e një luleje që ma kishte falur miku im poeti, që shkruan me penë e që shënon data me krismë pushke, miku i Premtimit dhe Shpresës babait të ardhmërisë.

– Tani e kuptova, se pse e fsheh tregimin Era! – tha shkrimtari. Këtu e gjeta mesazhin, mesazh për jetën, shpresën, ardhmërinë, për botën tuaj. Shtriu dorën dhe shtrëngoi dorën time, më përqafoi dhe më uroi suksese në punën krijuese.

Dhe ja, sot mbushet plot një vit nga dita kur shtëpia botuese “DRINI” promovoi pesë librat e mi. Dy përmbledhje me poezi, dy libra me tregime dhe romanin Shpresa.

Mendoj se vitin që vjen do të botohen edhe dy libra që përshkruajnë fatin historik të kësaj ane.

112

Unë akoma shkruaj poezi, tregime dhe romane. Nga çdo anë e kësaj toke shënoj dëshmitë e ngjarjeve të shekujve të ikur. Më inspirojnë ëndrrat, e herë ëndrrat e gjejnë inspirimin tek unë.

Nuk di pse, por Dritën sot e kam mike më të ngushtë.

Ajo tregimet dhe poezitë e mia si dhe romanin i lexon çdo ditë. Më thotë se ndjen kënaqësi. Kurse me Trimin jemi më shumë se shokë dhe çdo pranverë shkoj te stanet e tij dhe çdo ditë ngjitemi deri te Kodra e Tretë e malësisë së Malit të Lartë.

Se di pse të gjithë më thonë se jam bukuroshe! Më dëgjon Shkodran? Unë mendoj se jam ajo që jam, Era, e cila i do miqtë dhe të gjithë ata që falin dashuri dhe mirësi.

– Je e këndshme, Era! – foli Shkodrani dhe kërkoi që t`ia lexoj fundin e romanit Shpresa.

Do ta lexoja me gjithë dëshirë, por së pari dua që ta dëgjosh një tregim që ia kam kushtuar një arbëreshi të vogël, më kupton, një vëllai që jeton larg në tokat italiane, andaj të lutem më dëgjo.

Albi ka lindur në fshatin Albanezi, fshat diku në jug të Italisë.

Të parët e tij kanë ardhur para disa qindra viteve këtu.

Familja e tij, si edhe e shumë arbëreshëve e kanë ruajt traditën e lashtë të dheut të shqiponjave.

113

Edhe gjuhën e flasin në arbërishten e vjetër. Këtë e kanë amanet nga të parët e tyre dhe ky amanet përcillet brez pas brezi.

Albi me admirim flet për prejardhjen e tij, dhe kurrë nuk e fsheh atë. Lëvdohet me trimërinë dhe urtësinë, humanizmin e njerëzve të gjakut të tij që ia dhanë njerëzimit.

Kush nuk do të lëvdohej e krenohej me trimërinë e kryetrimit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, urtësinë e Ismail Qemalit, humanizmin e Nënë Terezës, mprehtësinë e Naim Frashërit dhe Gjergj Fishtës e sa të tjerë.

Albi me babanë vite të tëra në mëngjes dalin të shëtisin në ajër të pastër. Duke ecur arrijnë gjer te një kodrinë pranë fshatit dhe aty, si edhe gjyshi i tyre që vepronte dikur, kthehen nga lindja dhe i luten Zotit për dheun e të parëve, që edhe më tepër të lulëzojë, që njerëzit të jetojnë të lumtur.

Për çudi, një shqiponjë flatërmadhe çdo ditë afrohet pranë tyre dhe shikon ritualet e Albit dhe të babait.

Në të mbaruar me ritualet, shqiponja merrte rrugën drejt dheut të arbrit. Fluturonte ngadalë, ndërsa Albi dhe babai e shikonin me admirim. U dukej se ajo i përcjell uratat gjer te Arbëria e stërgjyshërve të tij.

Një ditë në shkollë mësuesi i gjuhës u dha një hartim me temë ; ”I bukur është atdheu im”!

114

Albi e shkroi hartimin duke ia kushtuar rreshtat më të bukura, rreshta që ia donte zemra dhe i thoshte mendja që t`i shkruajë, duke ia filluar: Ishte ditë e parë e javës. Gjini sa i qeshur, po aq edhe i mërzitur. Në klasë mësuesi kërkonte nga nxënësit që t`i rrëfenin për kullat e tyre.

Fliste mësuesi, ndërsa Gjini kthente kokën nga dritarja që kishte mbetur e hapur, sa për t`i thënë Gjinit që shikimet t`i drejtojë nga valët e detit, për t`i treguar se kulla e tij edhe sot qëndron me dyer të hapura, duke pritur bashkë me rrethinën Plaka, nëse jo më shumë, të paktën njëherë në jetën e tij, mes dy arbëreshëve të qëndiset lashtësia Ilire.

Nga ëndrra e zgjoi thirrja e mësuesit, duke e thirrur në emër dhe duke i folur me një gjuhë që edhe në Albanezi Gjini nuk e kishte dëgjuar.

Ku ta kuptonte Gjini, kur kullat në Albanezi flasin arbërisht!

Nuk të kuptoj, – ia ktheu fjalën mësuesit.

Mësuesi mbet i habitur me pamjen e fytyrës së Gjinit.

Sikur deshe të thoshte: Gjini, të sollën dallgët në këto anë dhe, për të qenë banor i kësaj toke, do ta mësosh këtë gjuhë, se s`bën ndryshe!

Por, sytë e Gjinit flisnin ndryshe! Dukeshin sa Deti Jon, po aq dhe ai Egje. E mes vetullave, sikur i qëndronte Olimpi, po me atë flakë që dikur mburreshin shtretërit e 115

pellazgëve që i kish kënduar Homeri me pellazgjishten, gjuhën e stërgjyshërve Ilir!

I shtrëngonte dhëmbët Gjini, sikur deshe t`i thotë mësuesit të zgjaste kokën tek dritarja dhe të dëgjonte edhe zërin e nositëve, se edhe ata e flisnin gjuhën e Gjinit.

– Mësues, a më dëgjon? Në shtatin tim janë malet, në kraharor janë fushat. Vaditen dhe freskohen nga gjaku blu i Pirros së madh, ai që në këto troje me shpatë i çante kokat e bajlozëve, ndërsa me shputat e këmbës zhdukte gjembat që donin të kryqëzonin.

– Gjini, – foli mësuesi po me atë gjuhë që Gjini se kishte dëgjuar kurrë. Pse Gjini nuk flet?! Pse s`kupton!?

Gjini në ëndërr ia ktheu përgjigjen me lojën e fjalës, njëjtë sikur shpatat kur kryqëzoheshin ditëve të motit të madh, kur Dhimitër Rëra kalorësi i Skënderbeut, i bekuar nga Gjergji i madh i ndiqte hap pas hapi azhuret që donin të mposhtnin jehonën e burrërisë së Pirros.

Mësuesi sikur ia lexoi mendimin Gjinit dhe po me të njëjtën gjuhë i foli: – Gjini, ishin shekuj përplot bubullima kur i pari i fisit tim kish lëshuar Ulpianën. Kish kaluar shtatë kodrat për të arritur në Raguzë dhe me një anije pa vela, duke çarë ujin e detit me shpatë arriti në oborret e Albanit, sa për të lindur Konstantinin e Madh.

Por, mua sot më ka mbetur vetëm gjaku nëpër damar, e gjuhën sikur ma kanë lidhur nyje shtatë gjarpërinjtë e kohës , që bota i emëronte kuçedrat e zjarrit.

116

Sikur u kuptuan mes veti. Gjini filloi të qesh bashkë me shokët e klasës, të cilët kishin gjakun e Gjinit dhe gjuhën e mësuesit!

Dhe, pandehur aty ia behu shkrimtari Gojan. U përshëndetëm dhe treguam për ditët që i kemi kaluar që prej kur nuk jemi parë.

Më pyesti se a kam vazhduar me shkrime e shumë, shumë të tjera. Unë qesha. Nuk desha të tregoj për tregimet që vazhdimisht i shkruaja, por Trimi si gjithmonë e dha përgjigjen.

– Xhaxhi Gojan, Era nuk e ka ndalë shkrimin, bile-bile e ka rritur edhe cilësinë. Tani më lexoi disa tregime. Sa të bukura ishin! Së paku kështu mua më dukeshin.

– Eh, Era, Era! Nuk deshe të më tregosh për tregimet që i ke shkruar, – tha xha Gojani duke lëkundur kokën.

– Jo, xha Gojan! Sa desha të të tregoj, por Trimi ma mori fjalën. Andaj të lutem mos u hidhëro. Ja tërë tregimet që i kam shkruar! – dhe ia lashë përpara.

Xha Gojani i mori, u hodhi një shikim, u kthye nga unë dhe më tha: – Të kuptoj Era! Nuk të hidhërohem! Por unë si shkrimtar i kësaj ane desha të di nga e njohe Artën e Artës!? Prandaj do ta lexoj tregimin. Dhe, pa humbur kohë filloi: Po kush nuk e njeh Artën nga Arta! Ajo ka qenë disa herë tek ne me nusen e dajës tim. Shumë herë më thoshte se në tokën çame bukuritë nuk shterojnë kurrë.

117

Nga ajo e mësova trimërinë e Bubulinës dhe zgjuarsinë e Marko Boçarit.

Mësova për vuajtjet e popullit të lashtë çam në tokën e arbrit. Por, një ditë ndodhi ajo që ndodhi! Ikën nga vatrat shekullore dhe u shpërndanë gjithandej. Akoma nuk dihet sesa ishte numri i të ikurve. Vatrat e tyre mbetën jetime. Të vetmuara duken edhe sot, edhe pse janë të banuara.

Sa i lexoi këta rreshta, zëri i shkrimtarit u shter dhe nuk mund të lexonte më. Sytë iu mbushën me lot. I pikëlluar dhe i tronditur nga rrëfimet për çamët dhe katrahurat e tyre, mu kthye: – Era moj, më bëre për të qarë! – dhe fshiu lotët. I la tregimet dhe nuk deshi të lexonte më.

– Xha Gojan, ndoshta vitin e ardhshëm do t`i botoj tregimet që i kam titulluar: ”Fletë nga ditari i Artës nga Arta”, – fola sa për ta gëzuar pak.

– Më qetësove Era e dashur! Beso, kësi tregimesh nuk e di a mund të shkruaj edhe unë, andaj të përgëzoj.

Vazhdo të shkruash sepse tregimet i ke jashtëzakonisht të bukura.

Dhe kur u qetësua krejtësisht, u hodhi edhe një shikim tregimeve dhe ndau për lexim tregimin: ”Bota jonë”.

– Nga të lindi personazhja Diellza në këtë tregim, Era? – më pyeti Shkodrani.

118

– Eh, more Shkodran! Diellzën ma sollën ëndrrat nga Toka e Arit të Zi, tokës ku Diellza i dashuronte moshatarët e saj si ata që jetojnë në lumin e Verdhë, duke u dhuruar buzëqeshjet nga qyteti ku buzëqesh shtatorja e lirisë.

– Ti moj Era, s`të paska mbetur pëllëmbë e botës pa u shkrua na librat tua! Por, dua të di, pse tregimin ku si kryepersonazhe duket Diellza e ke pagëzuar “Bota jonë”?!

– Shkodran, Shkodran! Ëndrrat më thonë gjithmonë se fëmijët kanë një botë dhe një ëndërr, që dielli gjithmonë të buzëqesh si zemrat e tyre me shumë dashuri!

– Era, a thua një ditë ëndrrat tua do të trokasin në derën time?

– Si jo, Shkodran! Ëndrrat trokasin gjithmonë tek dyert e zemrave ku burojnë dashuritë! Më kuptove pra, kështu është bota jonë! Botë ku fëmijët janë të lumtur!

Kanë lojëra dhe ëndrra të përbashkëta. Botë ku fjala e mirë e sfidon të ligën, ku lojërat zëvendësojnë luftën e të keqen, prandaj e pagëzova kështu.

Sërish xha Gojanit iu mbushën sytë me lot. Por, kësaj here nuk ishin lot hidhërimi apo dhembshurie, por lot gëzimi për tregimet e mia të mrekullueshme! Nuk fliste.

Vetëm lëvizte kokën e mblidhe krahët pa asnjëfarë komenti. Nuk i besohej se një vajzushë si unë mund të shkruajë tregime kaq të bukura.

– Më duket se këto tregime ju kanë befasuar, ngase janë paksa më të vështira për t`i kuptuar dhe sigurisht do 119

të thoshit; sesi Era me këtë moshë mund t`i shkruaj, – u fola me një zë të butë, kur i pashë se më shikonin me habi.

Ju thashë që më parë, se ëndrrat janë ato që më ndihmojnë në shkrimin e tyre. Edhe këto tregime ato m`i treguan, ndërsa unë vetëm shkruaja atë që më thoshin, andaj mos u befasohuni!

Duhet t`i kuptonit edhe fjalët e Trimit kur thoshte se: Era jo vetëm që shkruan, por shkruan edhe me një cilësi më të lartë, sepse gjërat fillova t`i shikoj pak më ndryshe, ndërsa edhe fantazia ime dita-ditës vjen e zhvillohet.

Kështu vazhdoja të shkruaj herë tregime të ëmbla e herë nga ato më të dhimbshmet.

Dhe vazhdova bisedën, duke u treguar se një tregim tjetër e kam shkruar vitin e kaluar kur isha te Lulja në vizitë dhe mua më duket se është më i bukuri ndër të gjitha tregimet që i kam shkruar, të titulluar "Bisedë me fotografinë" dhe i luta që ta dëgjojnë leximin, sa për t`i bindur se kam të drejtë.

Sot u zgjova më herët se ditët tjera. Duhej të shkoj në qytet, andaj sa i lava sytë, dola nga shtëpia dhe nisa rrugës për të arritur tek libraria ku duhej të blija ngjyra që më nevojiteshin për pikturat e mia.

Ecja kokëvarur e ngadalë meqë shiu i lehtë që rigonte nuk më lejonte që ta shpejtoja hapin.

Duke ecur takova shokun tim Donin që me vite nuk e kisha parë. Pasi u përshëndetëm, biseduam për ditët e 120

bukura shkollore, për shëtitjet e përbashkëta rrugëve të qytetit, lojërave nëpër parqe e shumë gjëra tjera.

Ashtu si në shaka i thash; se për pak nuk do ta njihja po të mos e kishte kthyer kokën. Doni qeshi dhe më ftoi për një pije në restorantin më të afërt.

Pa hezituar fare pranova ftesën dhe shkuan në restorant.

Aty më tregonte për ditët e kaluara larg vendlindjes, ditë që i dukeshin të gjata sa një vit.

Për ta ngacmuar pak, nxora fotografinë që e ruaja që nga klasa e tretë.

Doni i habitur ma mori prej dore dhe filloi ta shikojë me mallëngjim. Filloi t`i numërojë shokët e shoqet.

I kujtohej Gimi, kur në një lojë futbolli u hidhëruan për një zënkë të vogël. Por, hidhërimi nuk zgjati më shumë se pesë minuta. Ashtu kalonim ne në atë kohë.

Ishim si një familje e lumtur.

– Të lutem, Era, – më tha Doni. Më trego për jetën këtu, për shoqërinë. Ç`ndodh me ta? Ku janë? E di se keni kaluar kohë të vështira. E di se shumica janë shpërngulur nga vendlindja për të kërkuar vendin e ëndërruar, për një jetë sa më të lumtur. Të lutem Era, më trego! Jam tejet i shqetësuar. Dua të di gjithçka për ta. Dua të di se a janë të lumtur!? A e kujtojnë vendlindjen!?

Mua, edhe pse me prindërit jetojmë mirë, mendja më rri tek vendlindja, te shoqëria e dikurshme. Beso Era, atë jetë kurrë nuk mund ta kesh në botën e huaj. Atje, 121

gjithmonë je i huaj. Edhe buzëqeshjet nuk janë si në vendlindje.

– Doni i dashur, – ia ktheva me butësi. Shumica prej shokëve e shoqeve janë në mërgim. Ikën në ditët kur plasi lufta dhe nuk u kthyen më. Edhe mua më ka marrë malli për ta. Por kam fotografitë tona dhe çdo ditë çmallem duke i shikuar. Kështu e kaloj kohën, bile për ju shkruaj edhe poezi e tregime!

– Poezi dhe tregime! – tha Doni!

– Po, – ia ktheva. Kam shkruar shumë. Shpresoj se një ditë do t`i botoj sikur tregimet, poezitë dhe romanin kushtuar shoqes sonë Dita, që e titullova me të njëjtin emër.

– Të lumtë, të lumtë! – ma ktheu Doni. Ti nga e gjithë gjenerata na e paske kaluar! Qenke bërë shkrimtare.

– Po, po, Doni. Kam shkruar shumë tregime dhe poezi. Për këto kam marrë shumë lëvdata.

– Të përgëzoj edhe njëherë Era. – tha Doni.

Orët kalonin e ne nuk e kuptonim se dielli ishte ngjitur në kupën e qiellit.

Atëherë mu kujtua se duhet shkuar në librari të blej ngjyra. Këtë ia thash edhe Donit, duke i premtuar se nesër shihemi përsëri.

Të nesërmen, siç u morëm vesh, dolëm te parku i qytetit për t`u takuar si takoheshim dikur. Për befasinë time dhe të Donit, aty ishin të gjithë shokët e shoqet e klasës sime të dikurshme! Kishin ardhur për pushime 122

përveç Dardanit, i cili dy-tri ditë para se të ndaheshim, ma dhuroi një fotografi të tij, dhe ashtu në të qeshur më tha; këtë do ta kesh kujtim gjer sa të jesh gjallë. Është fotografi shumë e bukur. Aty Dardani me kaçurrelat ngjyrë gështenjë dhe sytë larosh, duket si një artist i vërtetë dhe sa herë që gjeja kohë, e shikoja dhe bisedoja me të përmes fotografisë.

U përshëndeta me të gjithë dhe filluam bisedat, më pas edhe lojërat të cilat i luanim dikur.

Aty kuptova se Dardani më nuk është gjallë. Këtë ma tregoi Dija, e cila kishte dëgjuar nga tezja e saj për fatin e zi të Dardanit dhe familjes së tij, në ditët kur lufta mori hovin më të madh.

Një granatë e armikut e kishte goditur banesën e tyre dhe të gjithë kishin mbetur të vdekur. Ranë përjetësisht në altarin e lirisë.

– Nuk e dija, me të vërtetë nuk e dija Dija, – thash dhe ia shkrepa vajit.

Teksa u qetësova pak, u tregova shokëve e shoqeve për fotografinë që Dardani ma kishte dhuruar.

U rrëfeva për bisedat e mia me Dardanin nëpërmes fotografisë.

Sot, kur kuptova për fatin tragjik të tij, u premtova shokëve se amanet ia kam fotografisë që të bisedoj çdo ditë me të. Ashtu edhe veproj. Çdo natë i lexoj poezi dhe tregime, ndërsa në mëngjes ia tregoj ëndrrat e mia.

123

Nuk e di sesa do të zgjasë, por jam e lumtur që ngushëllimin e gjej te fotografia.

– Të pëlqeu ky tregim Shkodran?! Bëhet fjalë për një kohë disa dekada para se të lindnim ne. Atë mot, kësaj ane toka quhej ndryshe. Më tregonte edhe gjyshi, se qyteza ku kishin jetuar Dita dhe shokët e saj, siç e quan sot, quhej Arbëri.

Këtë tregim e gjeta në ditarin e Ditës në shtëpinë e tezes sime, që dikur e kishte shkruar dhe mbeti si dëshmi e kohës së ikur.

Edhe ajo kishte shkruar, ashtu siç shkruaj edhe unë sot.

– I këndshëm, por edhe i dhimbshëm është edhe ky tregim. Tani të lutem që të më lexosh diç nga romani Shpresa, – më tha Shkodrani.

Me dëshirën më të mdhe Shkodran, por, më mirë do të doja që romanin ta lexosh vetë kur të del nga shtypi, më kupton. Nuk dua që të jem prezentë kur ta lexosh, e aq më tepër që unë ta lexoj.

Mund të të them se Shpresa – kukulla prej kashte i mbeti kohës me legjendën e vet dhe, sado që të kalojnë vitet, do të jetojë herë me emrin Shpresa, e herë me emrin Era. – Po, Era! – E unë do të jem vetëm një emër, si Era. Ndoshta dikush do të thotë; i lumtë Erës, që Erës i dha jetë që t’i jetojë motet, bashkë me emrin Shpresë.

124

– Era, a nuk mund të paktën faqen e fundit të ma lexosh?

– Të lutem Shkodran, mos më detyro! – iu luta ëmbëlsisht.

Si duket edhe Shkodrani u pajtua me mendimin tim dhe nisëm të bëjmë rrugë rreth Lumit të Bardhë, duke shikuar rrjedhën e tij sesi me lojën i josh kalimtarët.

Ecëm deri te Ura e Gurit. Shkodranit sikur i interesonte se... sikur donte të dinte diçka më shumë për ta... Ia lexoja fytyrën se këtë e kërkonte nga unë.

– Era, të lutem, a nuk më thua diçka!?

– E, ç’të të them Shkodran?!

– Era, dua të di se ç`ndodhi me Trimin dhe Erën!?

– Miku im, – ia ktheva fjalën duke ia zgjatur dorëshkrimin e romanit. Ja mere dhe lexoje në shtëpi dhe do ta kuptosh.

Mua më duket se mes tyre ka diç më shumë se miqësi dhe, nisa hapin drejt shkallëve të Lumit të Bardhë që të shpie deri te kroi i qytetit.

Dhe, papritmas e dëgjova zërin e Trimit! Më thërriste fuqishëm: – Eraaaa.... Eraaaa.... Eraaaa....

Jehona e zërit sikur trokiste te dera e kopshtit të kraharorit tim.

I hapa sytë që të shikoja, se mos vallë Trimi i staneve të Malit të Lartë kishte ardhur në qytet, por më kot. Po, i kot ishte shikimi. Pos zërit që dëgjoja, nuk shihja gjë.

125

Vetëm e ndija lehtë dorën e Shkodranit sesi më kapi për dore, duke më thënë fjalën që se kisha dëgjuar kurrë: – Era, nuk mund të kuptoj se kush është Era e kush Era. A nuk më thua vallë, se cila je ti, e cila është Era!?

Nuk e zgjata shumë dhe iu drejtova Shkodranit.

– Shkodran, mes meje dhe Erës nuk ka dallime. Herë unë jam Era e Erës dhe herë, Era është Era e Erës.

Sikur koka iu mbush me mjegull Shkodranit dhe pa dashje fërkoi sytë, thuaj se ikte nga një ëndërr që nuk e kishte dashur kurrë.

Kur arritëm te skaji i udhëkryqit të tretë, u përshëndetëm. Shkodrani mori krahun e majtë, ndërsa unë krahun e djathtë të rrugës.

Kaloi më shumë se një muaj. Gati në çdo librari të qytetit buzëqeshnin librat e mia.

Shkodrani, më thoshin shoqet e shkollës, i kishte kërkuar mësuesit të gjuhës që t’i tregonte pe për pe për librat e mi.

Një ditë, pas ca kohësh, papritmas u takuam.

– Era, – më tha Shkodrani. E di, më beso se e di se cila Erë je ti dhe filloi të buzëqesh, duke e hapur romanin te faqja e njëqind e trembëdhjetë.

– Të lumtë Shkodran, – i thashë dhe ia zgjata dorën që të ecnim buzë liqenishtes, sa për të më kuptuar se shëtitja ime ishte me ëndrrat e ëndrrave.

Biseduam gati dy orë dhe më në fund e kuptova se edhe Shkodrani e kishte kuptuar se cila Erë jam unë.

126

Ikëm drejt shtëpive dhe nuk u pamë më.

Unë, edhe sot jam me Trimin te stanet e Maleve të Larta. Por, kësaj radhe, nuk shkruaj as poezi e as tregime.

Jam duke e pikturuar kasollen e pestë, ku plaku i maleve me plakën gdhendin lodra për fëmijë të tjerë, ndërsa unë me kukullën prej kashte fjalosemi për ngjyrat që i hedh në pëlhurë.

Kukulla prej kashte i do bardhësitë, e unë e dua ngjyrën blu. Kacafytemi deri në orët e vona dhe më pas dalim bashkë deri te brigjet e Lumit të Bardhë për t`u freskuar.

Bashkë pimë ujin e Lumit të Bardhë dhe qeshemi për zënkat tona, madje me zënka na merr edhe gjumi. Po, herë në ëndërr, e herë në zhgjëndërr.

Të paktën, kështu më thotë Trimi.

Nuk e di sesi, por duke pikturuar, sikur filloi të duket bari në rrasën e tretë; rrasë, ku shkruhej me një gjuhë tjetër; gjuhë të ëmbël e të kuptueshme!

127

ËNDRRAT NË BOTËN E FËMIJËVE Jo rrallë ngjet që për veprat mjaft voluminoze kritiku mund të thotë shumë më pak sesa vetë vepra, e cila disponon me një varg të tërë vlerash natyrash të ndryshme. Se i e tillë ajo vetvetiu të imponohet, jo vetëm me bukurinë artistike që ka, por edhe me thellësinë kuptimore, me misionin që ka zënë ta kryej, me flukset ideologjike që rrezatojnë kah një moment i rëndësishëm sociologjik, me dramacitetin që rezulton përmes vlerash konfliktuoze, të cilat si zakonisht japin sintezën humanitare, porositë dhe zgjidhjen e situatave të ndërlikuara mes alternativave të ndikuara pozitivisht.

Pra, sikur detyrohemi të mendojmë se shpeshherë vargu është personifikim i poetit, kurse tregimi apo më mirë thënë proza është dashuria ndaj botës që të rrethon. Jo rastësisht themi kështu sa për t’u ndërlidh me romanin “Bota jonë“, të poetit dhe prozatorit Aqif Isaku i cili i ka këto elemente, elemente të cilët në të shumtën e rasteve brenda gjeografisë së romanit e karakterizojnë personalitetin atdhetar e human që e kultivon një shpirt që i ka kaluar kufijtë e tokës së tij dhe mëton që të ngjitet shkallëve ku e shpie imagjinata, për të sfiduar gjuhën e së keqes dhe për të dhuruar gjuhën e dashurisë.

128

E gjithë bota e romanit, na jep të kuptojmë personalitetin e një fëmije, botën e një vajzushe e cila pos atdheut dashuron edhe botën e ëndrrave ku jeta jetohet ndryshe nga moti i kohës, botë e ëndrrave që dhuron jetë e dashuri dhe, në kërkim të ëndrrave shpalos karakteret e njerëzve si dhe shfaq dashuri për dashuri.

Era, kjo vajzushë e cila pa asnjë hezitim e vë veten në shërbim të dashurisë ndaj njerëzores, duke mos e harruar edhe atdheun si një gjeografi ku gjendet vendlindja e saj, është simbolika e vendosmërisë, qëndresës, që kthehet në motin e kohës dhe në kërkim të mirësisë, takon motet për t`i sfiduar, duke i hedhur në letër ëndrrat dhe dëshirat për të fituar pavdekshmërinë.

Sepse vetë Era është bota e ëndrrave që brenda shpirtit të saj jeton ideali më i lartë – dashuria ndaj botës së fëmijëve.

Kështu që romani “Bota jonë” i Aqif Isakut hapet me pamjen e një gjeografie ku jeton dhe ëndërron Era, e cila ndjeshëm shpreh dashurinë ndaj tokës dhe fëmijëve, dashuri e cila shndërrohet në mall.

Ajo dashuri nuk vdes, nuk harrohet, nuk vyshket, nuk shteron dhe nuk plaket kurrë. Dashuria ndaj natyrës që ajo e do dhe i mungon shumë, e shtynë të bëhet poete, tregimtare dhe romansiere, që të ushqehet më gjuhen e vet, sepse fëmijët nuk mund të mbesin viktimë e natës.

Në ecje Era ka ëndrrat si dhe kujtesën që lidhet tërësisht më moralin e njeriut të kësaj ane dhe 129

përvujtëria e tyre në kërkim të lumturisë dhe dashurisë së madhe për lirinë që ndër duart e uniformave blu dhe uniformave tjera nga dita në ditë shtrydhej.

Sikur për të gjithë poetët edhe për Erën në ecje, na mëson shkrimtari Aqif Isaku se edhe mërgimi do të mbetet ëndërr e shpirtit. Jeta e bashkë-vendëseve të saj në mërgim është dimër edhe pse ndryshe e kishte imagjinuar. Në mërgim çdo stinë qenka dimër, edhe pse Era ka në shpirt edhe stinën e pestë qe e mban ngrohtë gjithnjë. Ajo është stina e dashurisë. Vetminë në mërgim pa të dashurit, në një lagje të panjohur, ku nuk ke me kënd të bisedosh dhe sytë i drejton andej nga të përcjellë malli, meditimet. Era, kjo shkrimtare e lindur nga shkrimtari Aqif Isaku nuk e harron as edhe arbëreshin e vogël Albin, i cili në dhe të huaj nuk e kupton gjuhën e mësuesit, ndaj kërkon sqarim nga babai se pse mësuesi nuk flet arbërisht.

Nga e gjithë kjo që u lartshkrua kuptojmë se romani “Bota jonë” i Aqif Isakut gjithsesi i takon atij grupi veprash që të hapin horizontin kontenplativ, e lënë të hapur mundësinë e konstatimit të qartë dhe përmes konkretësisë episodike të paravihet me vlerën e vet, jo si e imponuar, por si eksponat para të cilit vizitori gjithsesi do të ndalet për një kohë më të gjatë.

Ndaj lirshëm mund të themi se tematika e këtij romani është marrë nga koha që e jetojmë si dhe 130

shoqërohet me shumë motive e tema nga periudhat e ndryshme të popullit tonë.

Këtë tematikë shkrimtari Aqif Isaku e zhvillon përmes një numri të matur personazhesh, që do të thotë se shkrimtari s’ka ambicie ta shtojë numrin e personazheve pa nevojë, që pastaj shumë prej tyre të na dalin të zbehtë dhe, kjo metodë e të shkruarit as që e varfëron strukturën e romanit, për t`i lënë pezull zhvillimet e dramave brenda tij, por përkundrazi, brenda romanit gjallërojnë drama të natyrave të ndryshme.

Kryepersonazhja Era, në veçanti, dëshmon se Aqif Isaku me një mjeshtri të rrallë në romanin “Bota jonë” i ka sajuar personazhet, duke i motivuar me mjeshtri të duhur dhe, pothuaj se në asnjë rast nuk lëvizin pa ndonjë shkak.

Nga faqja në faqe vetë kryepersonazhja Era, me energjinë e saj na dëshmon se atdhedashuria dhe humanizmi janë dy pikat që edhe vetë shkrimtarin e detyruan të krijojë një roman të këtillë.

Ky lloj motivacioni vlen për personazhet pozitive edhe pse personazhet e natyrës negative, duken si hije apo si sfond që mbetet i mundur nga humania.

Bota fëmijërore në romanin “Bota jonë“ është faktori esencial përmes së cilës zhvillohet ideja qendrore, kështu që e tërë filozofia e romanit apo më mirë thënë e tërë filozofia e strukturës ideore të romanit qëndron në 131

konstatimin se: njerëzorja dhe kombëtarja janë pasqyrë e njeriut që tokës së vet i betohet.

Kjo ide i kthen fëmijët kah atdheu dhe njerëzorja, ua forcon ndjenjën kombëtare dhe i kthen kah patriotizmi si e vetmja komponentë morale të trashëguar nga të parët, duke e ngritur lart krenarinë e të parëve, për të qenë të dashur për të tjerët.

Dhe, më në fund mund të themi se: sado që bota njerëzore i ka të metat e veta që gjithsesi edhe sot janë dominante, bota e fëmijëve sipas shkrimtarit Aqif Isaku të metat e kësaj bote sikur nuk do që t’i jetësojë.

Ndaj me romanin në fjalë shkrimtari me kryepersonazhen Era, na detyron që të keqes t’i themi ndal dhe mirësisë t’i hapim shtigje.

Rami Kamberi

132