Salient Perehitanga 21 - Kohinga 88

Page 1


TE REO MĀORI

Perehitanga 21, kohinga 88

Rāhina 15 o Māhuru

TE AO MĀRAMA

HĒ KŌRERO NĀ NGĀ ĒTITA

Ko tēnei mea te āhuru mōwai he tāwharau e whakamaru, e tiaki ana i te tangata. Ehara te takonga a te tauira Māori i te tako ngāwari, inā hoki i te taiao Pākehā o te whare wānanga nei, ā, inā hoki i ngā tau tata nei kua kitea i te kaha tāmi o Ngāi Māori e te ao tōrangapū. Nā tēnei, kua tino kitea i te matawaenga o te āhuru mōwai mā mātou ngā tauira Māori.

Ko te kaupapa o Te Ao Mārama i te tau nei e whakamana ana i te whakaohonga o tō mātou wharenui, Te Tumu Herenga Waka, me te whakatūwheratanga o tō mātou pā, Ngā Mokopuna, ki te kura o Kelburn. Ko te marae rā te whakatinanatanga o te āhuru mōwai mā mātou ngā tauira. Ko tēnei mea te ‘Tumu Herenga Waka’ he pou herenga waka – ka herea ko ngā waka o ngā tauira, e ngā tauira, i ā rātou e takahi ana i te ara mātauranga ki te whare wānanga nei. Ko te kaupapa o tētahi o ngā waiata i waiatatia e te kapa haka i tae atu ki Huinga Tauira ko te whai ruruhau i te poutokomanawa hei ārai i ngā tāmitanga, i ngā pēhinga o te ao hurihuri. Kua tino pā te iti o ngā wāhi Māori o te whare wānanga ki ngā tauira i konei whaimua i te tūwheratanga o Ngā Mokopuna, o Te Herenga Waka.

Ehara i te mea he wāhi ā-tinana nahe te āhuru mōwai. Ko te āhuru mōwai he tangata pea – he toka tū moana, he pou e whakaū ai i a koe; he taiao e whakaū ai i wā mātou wawata, i te pūtake o tā mātou piki i te aka mātauranga; he wāhi e whakamāori ai mātou i a mātou anō. Ko tā mātou hiahia mō te kaupapa o Te Ao Mārama, ko te whakapuaki i ngā kōrero ā ngā tauira e pā ana ki te āhuru mōwai, ā, kia whakaohoho, kia whakakipakipa i te ngākau tauira kia tutuki pai ai i ngā wawata. Ko tēnei mea te āhuru mōwai he mea whakamana i tō mātou rangatiratanga me tō mātou mana motuhake i ēnei wā e kaha rongo ana i ngā kōrero teka e tāmi ai i te hunga Māori. Ko te kaupapa nei ka hamahama i te kōrero: hākoa te aha, ka whawhai tonu mātou kia tū ai te āhuru mōwai, āke, ake, ake.

I ēnei whārangi kua whakapuaki, kua whakaputa i ngā tini kōrero mō tēnei mea te āhuru mōwai – he tuhinga ōkawa, ōpaki, rotarota, aha raini. Ko ēnei tuhinga e tohu ana i te naianeitanga o te āhuru mōwai, ā kāti, o te āpōpōtanga o te āhuru mōwai anō hoki.

Ko te tūmanako ia ka rata pai tāu pānui i tēnei whakaputanga o Te Ao Mārama!

Aria, Kaea, Taipari

Tārai Whakapapa

Nā Manuhuia Bennett (Te Whānau a Hinetāpora) (he/him)

E whanga ana anō i tōku waharoa o Te Apa Māreikura a Māui Tikitiki a Taranga. Whakarongo pīkari rā te taringa ki te hou o te Kihikihi e āki kau ana ki te ātea. Ka kakapa mai te kara o Poukairangi kia tohu noa mai, kia tohu noa atu ki te iti, ki te rahi, ki te motu whānui. Tēnei te mauri whakapiki, tēnei te mauri whakakake, hei!

Ka whārōrō mai rā tōna whakairo ki runga ki te pou haki. He Kihikihi ana manu ki uta te ū ai mō te ake tonu atu. Ka whiti te rere ki Te Wheke a Muturangi konā rā ia ka rehu ki te mahau. Ko te mahau o te here, ko te mahau o te waka, ko te mahau o Te Tumu Herenga Waka, hei!

Kia toka ia rā ko te pae, ko te tūranga ki ngā matua tīpuna. He reo reitū, he puna wairua, he reo paihere ki te ira kawakawa. Ka whakanoa rā ko te tapu i te ātea, tū ana rā a Tū, takoto rā a Papa. Haere mai rā, haere mai rā, haere mai ki runga i ahau, hei!

E koro mā, e! E Ruka, e Moko, e Paaka, e Pā Tākirirangi! Ko te reo taraiti, ko te reo tararahi, ka niko te kupu, ka niwha te kōrero. Kia rongo atu au ki te rere o te kani me ōna kōrero. Āpiti hono, tātai hono. Āpiti hono, tātai hono, hei!

Ka kai atu rā ngā mata ki te kani tuarongo. Ko te pou tēnā o Māui Tikitiki, o Whātonga, o Tautoki, o Tara! Kia whai atu au i tōna tāhu, he mangopare, he ngoru, e kō. Pūkana whakarunga! Pūkana whakararo, hei!

Kia mātai atu rā ngā mata ki te takapau wharanui. He here nihoniho, he here roimata, he tukutuku poutama, e Rata! Ko te kiri kāpia, ka tokona ki runga, ka niko te herenga i te pakitara. Ko te pātaka kai iringa hoki o te kupu, o te kōrero, hei!

Kia hoki mai au ki te waharoa, ki te tomokanga. Ka rere te Kihikihi, ka rere te kīkiki. Hei pōhiri, hei karanga ki te iti, ki te rahi, ki te motu whānui! Ka huri au ki te herenga waka, he tārai whakapapa, hai!

Kawepūrongo...

Te whaikōrero tuatahi o Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po

Te Huihui o Matariki

Chi Huy Tran (Te Kā'ui Maunga, Rereahu, he/him)

I te Koroneihana i tēnei tau i kauhau atu a Te Arikinui Nga wai hono i te po ki Tūrangawaewae marae, koia ko tōna kauhau tuatahi ki te marea nō tōna eke ki te tūranga rā. I hoki mahara ia ki te tau kua pāheke whaimuri i te matenga o tōna pāpā a Kīngi Tuheitia, “Ā, i aua omanga rā, ahakoa pēhea nei te pīrangi, te tohe, te inoi rānei kia mutu te heke o te roimata, tōna au, he au Waikato, tōna puna, manawa whenua ake nei, manawa whenua ake nei, manawa whenua ake nei.”

Nā, ka anga whamua te Kuini i te whakarewanga o ētahi kaupapa pūtea taketake ake nei – koia ko ‘Ōhanga ki te Ao,’ he hui pūtea taketake, ā, he kaupapa haumi kia whakapakari ai te pūkoro Māori, ā, kia motuhake ai te mana pūtea o tātou a Ngāi Māori hoki.

I whakanuia e Tukuroirangi Morgan te aro hou o te Kuini me tāna kaha tautoko i ngā kaupapa pākihi ka pā e ngā reanga maha. Kua whakahihiko, kua whakaohooho ngā kōrero ā te Kuini i te marea o te hunga i tae atu ki te Koroneihana, ā, ko Debbie Ngarewa-Packer tērā i kōrero mō te manawa ora, mō te manawa nui ki ngā wawata mō ngā reanga whakaheke.

I tōna kauhau, i pōhiritia e te Kuini tētahi ara hou mō tātou a Ngāi Māori, “Ehara taku Māoritanga i te mea ka ara noa mehemea he hoariri tōku, he kaupapa tohe rānei tāku, kāo. Taku Māoritanga kei roto i taku kōrero Māori, taku Māoritanga kei roto i taku tiaki i te taiao, taku Māoritanga kei roto i te pānui me te ako i taku hītori. Taku Māoritanga hoki, ahakoa iti, kei roto i taku kōwhiri kē i taku ingoa Māori tēnā i taku ingoa Pākehā, he nui ngā momo whakatinanatanga o te Māoritanga, kaua kau noa i ngā wā o te porotū.”

Whakaahua: Te Huihui

He tirohanga hou: Te Wero nui ā Te Pāti Reipa i mua i 2026

Whaimua i te pōtitanga whānui 2026, ka huri te aro a Reipa whaimuri i tā rātou hinga i te pōti pāerotanga ki Tāmaki Makaurau. I puta te ihu ā Oriini Kaipara, nō Te Pāti Māori, me te tatauranga pōti neke atu i te 6000. I tohu atu a Peeni Henare, nō Reipa, i ētahi take i hua ai ko Oriini te toa; ko te puna tuku pōti iti (27.1%) me ngā raru ā ētahi mahi ā Reipa i ā rātou i te kāwanatanga. Ko ētahi atu mema o Reipa, pērā i a Willie Jackson, i whakamana i te kōrero nei me whakapakari ake te hononga a Reipa ki te hunga pōti Māori, hei tā Willie e tino kite ana i te nukunuku, i te nekeneke

o te aro, o te tautoko hoki o te hunga pōti Māori. I kitea e te kairahi o Reipa, a Chris Hipkins, i te pakari o te tuku o Te Pāti Māori, inā hoki i tā Peeni whai tūranga kē ki te whare paremata.

I te whanga mai o 2026, ka tika me aro a Reipa me Te Pāti Māori ki te whakapakari i te hononga i waenga i a rātou kia whakapakari i tā rātou hononga ki te hunga pōti Māori.

He karere tautoko i te wehenga a Green MP Benjamin Doyle

I wehe a Benjamin Doyle, nō Te Pāti Māori, i tōna turu ki te Whare Paremata nā te nui o te tāmi o ngā kōrerorero whakaweti, o ngā kōrero kino i te ao ipurangi (āe, ko koe tērā Winnie ). Kātahi anō a Doyle i uru atu ki paremata i tērā tau, ā, nāna i whāki atu i te nui o ēnei taimaha hārukiruki – koia ko ngā kapatau mate ki a ia, otirā ki tōna whānau. Ahakoa te nui o te mamae, kua kite hoki i te nui o tōna kaha i tōna tiaki i tōna whānau.

te take e wehe ana ia.

Hei tāna karere, i hoki mahara ia ki ngā marama whakapiki hauora i hua ai tēnei kōwhiringa, ā, i tuku mihi hoki ki tōna waimarie kia tū hei māngai mō ōna hāpori. I kōrero hoki mō ōna taimahatanga me te kī, “Ko te whānau te mea nui o te ao,” koinei

Ko tāna karere he tohu o ngā taimahatanga ka pā atu ki ngā kaiarahi pērā i a ia. E tautoko ana mātou i a Benjamin rātou ko tōna whānau i tēnei wā – kia kaha e hoa!

ealities many public figures face, especially those who are targeted with hate and violence. We stand with Doyle and their whānau in this time of need. Kia kaha e hoa !

Whakaahua: Te Huihui

He Āhuru Mōwai

Ka hoki ki te tīmatanga, nō te Nōta ahau, whānau mai, tipu atu ki Whangārei. He Koroātia tōku pāpā, ā, he Māori tōku māmā. Nō taku ohinga atu, horekau au i tipu ake, i whakaū ana ki Te Ao Māori. Hoi nō, he tohunga raranga taku Māmā, ā, kei a ia te mātauranga Māori o taua ao, konā noa anake taku kitenga ki tō

mātou Māoritanga i a au e pakeke ana.

E whakapapa ana au ki a Ngāti Uenukukōpako o Te Arawa, e noho ana ki Rotorua. Pērā i te tokomaha o te hunga Māori nō ngā tāone nui, nā te tawhiti atu o tō mātou marae, kāore au i tino noho ki reira – tērā pea kotahi, e rua noa iho ngā wā i tae atu. Nō reira,

I a au e tono ana ki Te Herenga Waka, tiro ai ki ngā Karahipi, i tau ko te karahipi Totoweka te tatau o te whakaaro, he karahipi mō ngā tauira Māori.Konā rā ia i ui atu au ki tētahi o ōku hoa, he mema nō Ngāi Tauira. Matomato ana te whakaaro e tika ana kia whiwhi au i tēnei karahipi, ahakoa kāore au i noho ki taku whenua? Ahakoa ka kore nei taku ingoa e whiu ki te marae? Nānā te kōrero,

Koia nei ahau, ki tētahi tāone hōu, whaiwhai ana i runga i tētahi karahipi Māori, whai ana i tētahi tohu mātauranga kua tohua e te ao Pākehā. Kia pono aku kōrero, horekau au i te paku mōhio he aha tāku e mahi nei, he aha rānei ngā ara ka kawea ahau e taku tohu. Nā i karapinepine atu au ki tētahi kaupapa Māori, he mahi rangahau te mahi, nō konā au hiahia kia whakawhiti i aku akoranga i hei te wāhanga tuarua, ā, ka uru atu au ki te karaehe Māori e kiia nei ko MAOR123. Nā taua karaehe au i whiwhi ai i tētahi mēte, he tangata kaha ki te manaaki, ki te akiaki i ahau i ngā wā katoa. E mara mā, me kimi koe i tētahi mēte, hei hoa haere. Me he tangata manaaki, he tangata akiaki, ka pana i a koe ki ngā wāhi kāore koe e māia ki te kuhu atu. Nā tana tautoko, ka tīmata au ki te whai i ngā karaehe reo Māori, ā, i haere au ki taku parakitihi tuatahi mō te kapa haka o Ngāi Tauira.

kapa haka, nā te kapa haka anō au i awhi ki te whāwhā haere ki taku Māoritanga, hei noho tahi anō hoki ki ētahi atu tauira Māori. I ū tonu au ki ngā parakatihi, ā, i whai wāhi ki taku whakaaturanga tuatahi kii tētahi Cultural Night. I tae mai katoa aku hoa noho whare ki te mātakitaki, ā, ahakoa kāore aku mahi i te tino tika, i

tino whakahīhī au ki ahau anō.

I te mutunga o tērā tau, i whakahaere a Ngāi Tauira i tētahi haerenga ki te Nōta. I a au te whakaaro ka kore au e uru ki te tīma, hoi nō, i tae mae te tono kia piri tahi au ki te roopu, ā, i whakaae mārika.Nō runga i ngā ahuatanga o taua haerenga, i nui ake taku noho ki ngā marae, ka whānui ake hoki taku mōhiotanga ki ngā tikanga. Nā, i kotahi wiki te roa o te haerenga ki te Nōta, mahi ana i ngā wero, mahi ana i te mahi ngahau. Ko te mea tino pai ki au ko te kite atu i taku hoa akiaki, taku hoa karahipi, nānā anō te hari i tana kitenga mai me tana kaha tohatoha i ngā kōrero tuku iho o tana kāinga. Wehe ana au i taua kaupapa me ngā hoa hou e 30.

I te Hakihea, i whiwhi au i te tino manahau ki te whai wāhi atu ki te pōwhiri mō te whakaohoohotanga o tō tātou marae, a Te Tumu Herenga Waka, me te whakatuwheratanga o tō tātou Pā Kaiao, a Ngā Mokopuna. He pā mataora ēnei wāhi mō ngā tauira me ngā kaimahi Māori. Ahakoa kāore au i whai wāhi nui ki ngā parakatihi kapa haka i tēnei wāhanga, ka waimaria te noho noa iho ki ēnei wāhi whānui, ka whai wāhi hoki ki ngā kaupapa maha. Nō reira, ki te tangata e hiahia ana ki te whāwhā ki tōna Māoritanga, areare mai! Whōatu ki ngā tini kaupapa. Ki te māharahara rawa koe ki te kuhu atu me tō takitahi, kimihia he hoa kia takitini te haere. Ina ka hanga pukumahi koe, ka kore kore e tae ki ngā mahi hākinakina, ki ngā mahi kapa haka rānei, me ū tonu ki tō tātou pā, mā reira koe e hono atu ki ngā tāngata whakapuare kuaha. Nā rātou anō au i akiaki, i tautoko, ko rātou taku korowai whakamarumaru. Ko Ngāi Tauira taku wāhi haumaru, ā, nei au ka tū, noho whakahīhī ki āku hononga, kua tino manawareka hoki. Ka hanga rerekē pea tō haerenga, hoi nō ki te takahi whakamua, māu ka kimi i tō āhuru mōwai.

MAMA

Ko te mahi o te whāea ko te whakarite i tōna taiao whakatupu.

Mō ngā marama e iwa, nāu ahau i kawe, i whakamahana, i manaaki.

I tāku putanga ki te ao mārama, i ūpoko pakarū tonu koe ki te

Nāu ahau i tautoko i ngā wā pōuri.

Nāu ahau i aroha i ngā wā taimaha.

Nāu ahau i kihi i ngā ata.

Ā, nāku koe i mihi aroha i ngā pō.

Ko ō ringa atawhai tōku kāinga mō te āke ake.

He reo motuhake tā tāua.

He reo rerekē ki te reo o te whāea me tāna tamāhine, Ngā wāhine e rua o tō tāua whare kikī i ngā tāne.

Ahakoa ō whakaaro he rite kē au ki a pāpā, kei te mārama tāua

Ehara i te mea i hia ahau kia hoki tāua ki te reo Pākeha, i harikoa ahau i runga i te whakaaro o te reo Māori e rere ana ki waenga i a tāua.

I tau mai te māngere me te āmaimai ki runga i a au i tētahi mea hōu.

Engari, i te rā nei, i raru tāku whakawhiti i tētahi kupu Māori ki te reo Pākehā.

Inanahi rā, i mārama ahau i tō whakamahi i te kupu ‘mātau’, kaua ko te ‘tātau’.

I panoni taku aronga, i panoni ōku whakaaro. Kei te ora ahau ki te reo.

Kei te mōhio ahau ki āku hapa, kāore anō ahau kia piki ki tō taumata.

Ka kawe koe i te reo o ō tāua tūpuna, ā, ko tāku he whakahoki ki te reo Pākehā.

I ia rā, ka wāea atu au, ka wāea mai koe – me mātua kōrero.

Ki te pā mai he raru, ka huri tōtika au ki a koe.

I te marama o Haratua, i whāki mai koe, “Kei te kōrero Māori ahau

I kohetengia koe e Papi. I kite ia i tōku āritarita me tō āheitanga. “He aha te take kāore kōrua i te kōrero i te reo Māori?” Koia nei

Hīkaka katoa ahau, he momo hīkaka ka rongo i te whakaaro o te

mua i te kakenga.

I pōhēhē ahau ka tū tēnei kaupapa mō ngā rā e toru pea, heoi,

Engari, ehara i te mea me kōunga rawa tōku reo i tēnei ara e wero mai ana.

Kua ako kē au kia areare ngā taringa. Kua tohua ahau ki te tuku pātai.

Kua tupu tōku wairua i te hā o ēnei kupu, me tō rātou kaha hoki.

Kua tau ki runga i ahau te māramatanga, arā, ko ngā āhuatanga rerehua o tō tātou reo kei waho

hoki i ngā kupu.

Nā te tuku i tēnei reo ki te ao ka rongo ahau i ōku mātua tūpuna, i ō rātou kare-ā-roto i a rātou e

kōrero Māori ana hoki.

Kua ako au i tētahi tirohanga anō, i te whakapapa o te reo e hīkoi tahi ai māua ko tōku ao nō

mua ki te ao e tū mai nei. Hīkoi tahi ai māua ko tōku whāea.

Nā tēnei ara i huaki ai ōku whakaaro ki tētahi ao hōu.

Mai i tōku whānautanga mai, ko tōku whāea tōku wāhi haumaru. Engari, kua huri tētahi mea.

Kei te kite ahau i ngā āhuatanga tūhonohono o te reo o tōku whāea, ōna kupu me ōna tikanga.

He tauawhi mai tawhiti. He herenga ki tōku whāea, ki ahau ake nei anō hoki.

te Ao

Nāu ngā kupu kore aroha i whakararau

Patua ai ahau kia maringi atu ā-roimata aua kupu

Tautini noa e pērā ana I kawea e taku toto tāu taumaha

Pāheke iho ana i aku ringaringa

Engari kāore he aha ki a koe

Tē kitea taku āhuru mōwai i a koe

Ānō nei kua mauheretia

Ko aku tini takarepa i kōrerotia

Kāore i rawaka aku whakamana ā-kura

Ka pā mai ana te ahotea o ngā whakamātautau ā-ture, Ko rātou taku toka tū moana.

Ao te pō, pō te ao, kei te whāngai i a au

Ka tiro ki au kia mōhio pū ai e whakahā tonu ana

Te kapakapa a taku manawa te matenui

I te mau ahau i tēnei auwhi

E here ana e ō kupu, e tō ahikauri.

Engari nā rātou ahau i whakamatara

I whakananoa e au te take e whaihua ana au ki a rātou

Engari kāore he paku aha ki a rātou

Ka tau mai te mamae o te ao ki runga o aku pokohiwi, he rite tonu ki ngā toka o Moeraki te taumaha

ka noho rātou ki au

I kore rawa

kia tū ai ahau hei tamāhine māu tē kitea taku āhuru mōwai i a koe

Engari kua kitea i a rātou

Nā rātou i whakaora ai te ngākau kāore i mamae i a rātou, ngā roimata i ūkui kāore i whakaputaina e rātou

I tapitapi i ngā moka i pēnei ai au kua pakaru rawa

He haumaru, he aroha rātou

He mea whakanui taku rā whānau e rātou

E mōhiotia ana aku kī hātākehi e rātou

Nā rātou e rere tonu ana te toto ki roto i ōku ia-auraki

He haumaru, he aroha rātou

Nā rātou ahau i whakaako he rongoā tō te tangi

Kua tukua e au taua kōrero ki tāngata kē

Me taku inoi kia ora tonu ai

Heoi nā rātou i tuku tuatahi ki au

Nā rātou aku roimata i ūkui,

taku mamae i whakaora ki te katakata, Aku mataku i whakaumu

He haumaru, he aroha rātou

Ko Marino, ko ōku tuhi māreikura

i ngā taumaha hārukiruki, ngā roimata i te toru karaka i te ata

me ngā moepapa i te whā,

i reira tonu rātou

i puri rātou i aku ringa

I whakatangi i ngā waiata a aku tino pēne

I tangohia e tētahi ngā kutikuti mai i aku ringa

Ka mea atu au kua kore

taku whakairo i tōku ake tinana

Pakaru mai ana tā rātou hurō

I whakananoa e au te take e whaihua ana au ki a rātou

Heoi kāore he aha ki a rātou

Nō reira ka pērā taku tautoko atu

i ā rātou kaupapa

Anō nei te tino whaea kēkē ka hurō au

Ka whakamā katoa rātou i te kaha o taku tautoko

I ngā taumaha hārukiruki ko au hei tuarā mā rātou

Ahakoa mai i te wharenoho nei o Joan Stevens kua wehe mātou

Ōtira ka tautoko hoki au i ā rātou winitanga

He ahakoa ka tū ki Pārengarenga

Nā te mea he haumaru, he aroha rātou.

Ko Marino, ko ōku tuhi māreikura.

(Ngāpuhi, Ngāti Kahu) (she/her)

He Reo Mihi ki a Tu

Raro iho i te ātārangi o tētahi rā hou, ā, i mua i te tākiri mai o te ata

Ki te taha o te rori ngū, e noho maru ai tētahi taraka kahurangi

Te kaitiaki i te kāinga rua o te huihuinga tauira nei

Pā mai ana te mahana o tō kapu kawhe, he oranga ngākau, he whakamoemiti

Me he hoa tautoko mōu i a koe whakarite ai i te pōhiri mō ngā tauira

Huraina ngā waewae tapu, nō wīwī nō wāwā, nō hea rā

Hīkoi ki te pīti o tō pahū

Nei au, takoto ai, whātoro ana taku tinana i runga i te ātea, totohu ana ki te one

Pāinaina ai i te māhana o Tama-nui-te-rā, ka tiro atu au ki te rangi paki o mua

Ki konei koe e poipoi ana i ēnei tauira hou, me he tupu rō maara

Rite tonu ki ngā peara wai māori, nāu mātou e hiki mai i te papa o te awa

Kei rō kāuta e pararē ana i ngā rangi rōreka, mai ngā haora moata

Tae rawa atu ki ngā pō roa, ngā pō uriuri, ngā pō tangotango

Reka ana ko ngā kai ka whāngai mai mā runga pune hiriwa

Reka ana ko te kotahi o te katakata me ko ngā hīhī o te rā e whiti mai ana

Nei au hiki ai i taku kapu, kikī rawa i te ngākau reka

Anei ngā hua o tō whakapau wera hei hākari mōu

Haoa ngā hua ki tō kupenga pūrerehua, ngata noa

Anā te wairua me te mauri o te whare nei, ko koe rā, e Tu ana hei kaitiaki

Nā Matagi Vitolio (Ngāi te Rangi, Ngāti Ganginui, Ngāti Pukenga, Ngā Pōtiki. Aleisa and Falefa of Upolu; Lelepa and Safune of Savai’i) ((he/him)

Tama nō Te Iwi Te Ara o Tūkōrehu ki te Tāone Nui

Arā ngā tini kōrero mo Tāmaki Makaurau kua pā mai ki ngā taringa o Tūkōrehu - te tāone nui e Tutuki ai ngā moemoeā o te tangata. Te nui o ngā whare tāroaroa, ngā tiriti e hamumu ana, te whiringa ahurea, te wāhi e whai ara ai te katoa i tēnei ao. I runga i āna mahi katikati hipi me te kohi huarākau i te raumati, i rite tēnei pūru taimata 20 te pakeke me ōna $2,600 ki te koke whakamua. I kake ia i te pahi, wehe ai i tōna papa kāinga, hikaka ki te whai i tōna ake ara (i mua i te timata i āna maki ako).

Mīharo katoa a Tūkōrehu i tēnei tāone hirahira nei; ngā rama kōnapunapu, ngā reo e hamuhamu ana i ngā kōkona katoa o te tāone, ngā mahi ngahau, ngā kai nō whenua kē, i tau te māramatanga ki runga i a Tūkōrehu ‘he ao nui tēnei’. I konei, i karawhiu ia i ngā pēhitanga nō te kāinga, rongo ai i te reka o tōna tū motuhake i tēnei ao.

Heoi, kāore i roa i rongo ia i te kawa o te ao tūturu. I aha rā ki a Tūkōrehu? I patua ia e ngā utu nui o te tāone nei. I ngā wiki e rua i Tāmaki ia noho ai ki tētahi whare pakupaku me te mākū ki te taha o ētahi tokowhā, i ngau kino nei ngā utu o te whare i ōna pūtea. Arā hoki te taha ki te kai - ohorere katoa ia i te nui o te utu o ngā kai te tikanga ia he paku te utu. Ahakoa te pai o te tereina me te pahi, i mate tonu ia ki te utu i te $5 tāra ia te wā. Ia wā ka wehe a Tūkōrehu i te whare, me āta kaute ia i ngā utu

mō ngā pahi katoa. Ki te haere a motokā ia, arā te $6 e ia hāora mō te papawaka e tatari ana ki a ia. Nā tēnei, kua memeha tōna wawata o te taraiwa haere i te tāone nui nei.

I te huringa o te wiki tuatoru, i huri te āhua o ngā taumatahatanga ki runga i a ia. Pukepuke ana ngā rīhi paru o te whare ki te kāuta, pakarū ana te mīhini kawe hau i te wharepaku, hoihoi ana hoki ngā tiriti o te tāone nei e raru ai tāna taka ki te moe. Ki te taha o āna mahi, tukutuku haere ia i āna tono ki tēnā wāhi, ki tēnā wāhi, me tōna āmaimai i te tirohanga o te tono o ēnei wāhi mahi: “mē whai wheako koe ki ēnei mahi.” I hoki ōna mahara ki te mahana o te kāinga. Kaua ko te mahana pēnei ki a Tamanui-te-rā, heoi, ko te mahana o te hononga o tētahi ki tētahi, he āhuatanga kua mimiti i Tāmaki.

Ahakoa te tini o ngā uauatanga ki runga i a ia, i aro kē ia ki ngā akoranga o ēnei wheako. I ako ia ki te tiaki pūtea, i ngā ara pahi me ngā ara tereina, ki te tunu hoki i ngā momo kai ehara nō te kāinga. I whai hoa ia nō Samoa, India, me South Africa, rātou katoa i kawe i ō rātou ake pūrākau. I ūpoko pakarū ia i roto i āna mahi katoa e pupū ake ai tōna puna mōhio.

I tāna taenga ki te wiki tuawhā, i pau katoa ōna pūtea i te pēke.

Nā Mana Puketapu Hokianga (Te Āti Awa, Ngāti Kahungunu, Ngāti Rahunga I te Rangi, Ngāti Ruapani) (he/him)

Ngēngē, hiakai, me te koremahi,i mōhio a Tūkōrehu karekau tētahi ara e ora pai ai ia ki Tāmaki. Nā tēnei, i kake anō ia i te pahi,ki tōna papa kāinga hoki ai. I tāna hokinga ki te kāinga, ngū katoa te pahi, ko ngā rama kaha o te tāone i tīramarama ki muri i a ia. I tau te māramatanga ki runga i a ia: he wāhi kapokapo ngāo a Tāmaki.

I tōna taenga ki te kāinga, i rerekē te tirohanga o Tūkōrehu ki tōna kāinga. I reka ake te rongo o te taiao, i kaha ake te tīramarama o ngā whetū i te rangi, i mahana ake ngā reo o tōna whānau. I roto i ōna pahupahu mō āna mahi i te tāone nui o Tāmaki, i te kawe tonu ia i ngā akoranga o Tāmaki. I rongo ia i te uaua, te āmaimai, te ataahuatanga anō hoki o te tū motuhake i tēnei ao, ahakoa i reira ia mō te kotahi marama anake. I wero te tāone rā i a ia, ā, a tōna wā, ka hoki anō a Tūkōrehu ki taua pakanga! Heoi, mō te wā nei, kei te kāinga ia e rongo ana i ngā kupu whakaiti me te whakaparahako i a ia, ngā kupu kī tonu ki te aroha. He pūrākau hōu kei waenga i te whānau, ā, ko te ingoa o tēnei pūrākau ko, “te wā i wehe te whanaunga ki te tāone nui me te hoki kore pūtea mai”.

Te hokinga ki te Āhuru Mōwai

Nā Shay McEwan (Te Aitanga-a-Māhaki, Ngāti Pāhauwera, Ngāti Porou ) (she/her)

Mai rā anō he pōhēhē nōku me ora noa.

I whakaaro au, ki te haere tonu, ki te ea i ngā mahi, ki te noho hei kanohi kitea, ki te kore e whakatā, ka kore tōku ao e hinga. Engari mā te aha te mōrehurehutanga, he mārō, he mōwhakiwhaki. Ki te tuwhera te ngākau, ka pōrukuruku ngā kapua o te mamae.

Kāore au i mōhio i te mōteatea tōku ngākau, kāhore mō tōku pāpā anake, engari tētahi taniwha kē. Te tūāpapa haumaru o tōku ao. Tēnā āhuatanga mahana e tiaki nei i a koe, ahakoa ngā aupiki me ngā auheke o tō ao he wāhi kia hoki atu, ka mutu he tangata kia taute mai.

Āhuru Mōwai

I tō tātou tamarikitanga, i te nuinga o te wā, ko te māmā te āhuru mōwai tuatahi. Koia tō tātou kāinga tuatahi. Nāwai, nāwai, ka hahana taua āhuatanga haumaru ki ō tātou mātua, ki tō tātou whānau, ki tō tātou whenua. Ko te whakapiringa ki tēnā ki tēnā, ko te whai aroha herekore, koia te tūāpapa o tō tātou tirohanga ki te katoa, ki a tātou anō hoki. Pākikini ana te ngākau ki te motu taua piringa.

Engari, kopī katoa taua momo haumaru. Ki te wehe taua tangata e pupuri nei i tō haumaru, ahakoa he mātua, he kaumātua, tētehi kē rānei e pupuri kaha ana i a koe me tō tūnga i tēnei ao. He pākikini e kore e ngaro, ā, e maunu ai tō ao.

Mōku ake, ko tōku Pāpā tēnā.

Rarahi ana ko tōna aroha. Rite tonu tana tū ake ki te kōrero, kia mau i ngā karu o te katoa. He kanohi kitea, kaupapa atu, kaupapa mai. Nō tōna ngohengohe, ka whakatōririki te koi o tēnei ao. I tōna

matenga, i hoihoi haere te ao, ka mokemoke haere. I pohēhē haere tōku ao, engari, ka ngaro au i ngā kupu ki te whakamārama i tēnei.

Mā te Mōteatea te Whakapiringa e Motu

I te ao mātai hinengaro, he nui te kōrero mā ngā whakapiringa, ngā hononga ki waenganui i ō mātou kaitiaki, ngā āhuatanga ka kawe ki te ao, me ngā āhuatanga o te nohonga haumaru, tōna korenga rānei. E ai ki te mātauranga Māori, ehara ēnei whakapiringa i te āhuatanga takitahi. He mea tuku iho, mai rā anō. He āhuatanga wairua, nō te whakapapa ki ngā tūpuna, ki ngā wāhi, ki ngā pūrakau anō.

I te matenga o tōku Pāpā, i motu te tūāpapa o tōku ao, ā, ki ngā kokonga ōku ko ia anake i mōhiotia. Anō nei i motua te here e hono ana i a au o nāianei, ki au o mua.

Engari, ka hopukina koe e pūkatokato.

He Ara Kōpikopiko te Ara Whakaora

Ā, i nehua taua mamae, taua pākikini. I pororaru au i a au anō. I whakakaha au i a au anō, me te kore noa e pā mai taua mamae, kia kaua ia e kōrerotia.

He roa, he pōturi, he uaua te ara whakaora. Ehara i te mea he ara tapatahi, āno nei ka puta ki te ao marama. Heoi anō tāu, he whakatau kia haere tonu, kia whakaraerae i a koe anō i tēnei ao e kīia nei me maro kē. He hoki atu ki ngā tāngata, ki te whenua, ki ngā āhuatanga e noho haumaru nei i tō ngākau.

He wā roa mōku kia mārama i tāku āheinga ki te tuku i tōku

ngākau kia rere. Ki te mārama e pai ana ki te mokemoke mō tōku pāpā, ahakoa te roa o tōna matenga. Kia waiho i taua whakaaro “haere tonu”, kia kawe kē i tōna maumaharatanga.

I tīmata te kite i ia i roto i ngā mea pakupaku. I te kakara o te ua kua taka ki te raima; i te pukukata o tētehi; i ngā waiata i hamumu ia i te wā kāore tētehi i reira. I tīmata au ki te kōrero ki a ia, ā hinengaro nei. Ka pupū ake ngā kōrero ā kupu, ā maharatanga, ā iho anō hoki.

Nā, i tīmata te hoki o te whatumanawa ki te ora.

Te Hokianga ki te Āhuru Mōwai

Ehara i te mea me ‘wāhi’ tō āhuru mōwai. I ētehi wā he tangata, i ētehi wā he rongorongo, i ētehi wā ko te hū o te mauri, o te tinana e whai ana i tētehi wā uaua, i ētahi wā ko te aroha mutunga kore.

Ko tōku ipo tēnā e tiaki nei i au. He āhuru mōwai i roto i tōna mānawanawa, i tōna āiotanga mai ki au. E mārama ana ia ki tōku mamae, ā, ka pōwhiritia, hei aha te tū kaha me te whakatika i a au anō. I whai wāhi noa māku i roto i tōna ao. Ka mutu, i whai wāhi au māku anō.

Ā, i whai hoki au i tēnā āhuatanga i te hokinga ki tōku whakapapa, i te hokinga atu ki tōku reo, i te hokinga atu ki ngā kōrero tuku iho i mau kaha e tōku pāpā. I pōwhiritia te whenua, ngā moana, me ngā karakia e au kia hoki tōku whatumanawa ki te ora.

He Āhuru Mōwai mō

Tangata Kē

Ko tōku whakapono, kāore tātou e hoki noa ki te haumaru, engari, mā tātou kē e waihanga. Ka āta waihanga i roto i ō tātou hononga, i ō tātou hāpori, i ngā tini kaupapa hoki. Ko tātou tēnā haumaru – whītiki tauā, whītki tāua, whītiki tātou.

Mō te Māori, ehara te whakaora i te ara takitahi. He takitini kē. Ko te whakapapa, ko te whanaungatanga, ko te tūwhera i ngā tatau mō ērā ka hoki mai ki te kainga.

Koinei te hokinga ki tōku ao. Te hīkoi roa ki te noho ahikā i tōku ao

Nō rēira, ko tōku tirohanga mo te āhuru mōwai, he whakareretanga. Ko tōku pāpa. Ko tōna humārie kia tiaki, kia kawe i ngā hara, kia tūwhera i ōna tatau mā mātou katoa. Ā, ka whakaaro au ki tōku hiahia kia kawe tonu, kia whai i ōna tapuwae i roto i ngā mea iti.

He kōrero. He kai. He taunga i ngā wā e āwhiowhio haere ana te ao. He wā kia hoki ki a koe anō, ki a tātou anō hoki.

Ka Whai Hua te Hokinga Roa

Ki te takahi tonu koe i tō ara ki te oranga, ko tēnei tāku; kāhore he rātaka, kāhore he ara tika. Āe, he ara roa i ētahi wā, he ara kōpikopiko, he ara tīwekaweka, engari, he āheinga kia takahia.

Kei te pai te makere i te kiri mōrehurehu kia whai wā mō tō taha ngohengohe. Kei te pai te mokemoke ki ngā tāngata. Kei te pai te toro atu ki tētehi. Kei te pai te hoki ki te kāinga, ki a koe anō, ki tō whakapapa, ki ēnā wāhanga o tō tuakiri i whakamoe, e tatari ana kia whakaoho anō, kia hoki ki te āhuru mōwai.

Ā, i tō hokinga, ehara i te hokinga takitahi.

He hokinga takitini.

Nā, kia hīkoi kotahi ai tātou.

Te Pā Kaiao

Nā Kaea Hudson (Ngāti Hine, Ngāti Awa, Tūhoe) (she/her)

I te ono o Tīhema i tērā tau, i tū ai he kawanga whare hei whakaara i Te Pā Kaiao, Ngā Mokopuna, hei whakaoho i te marae o te whare wānanga, Te Tumu Herenga Waka anō hoki.

Nō mua mai o te whitinga o te rā, i hui tātou ki Kelburn Parade, tatari ai kia tīmata te reo karanga. Kua tae te rangi, kua roa te wā. Kua hanga moata taku taenga atu ki te whare wānanga, he tuatahitanga tēnā - ka timata ngā kawanga hei te haurua i te whā karaka i te ata. Ka tatangi te pūtātara, ka tīmata te hīkoi atu i te huarahi koni ake i Te Pā Kaiao ki te waharoa.

Nō te tau rua mano rua tekau mā tahi, moe ai tō tātau whare, ā, e tohu ana tēnei kaupapa i tōna whakaohotanga. Whaiwhai ana tātou i ngā puhi, i ngā tohunga, ka āta maruwehi te titiro ki a rātou e kaha tukuna ana i ngā karakia. Mutu ana ngā karakia, ka kuhu tātou, ka amio i te whare me te tauware atu ki ngā poupou, “ata mārie”, “kua mokemoke ana ahau ki a koe”, “pai te kite anō i a koe”. Mō te tokomaha o ngā tauira, he tuatahitanga tēnei ki roto i te marae. Hei au, he āhua rite ki te hoki ki te kāenga, koinei te marae i pōhiritia e au i taku tau tuatahi.

Kua ea te tāwhanga, kua whakaoho tō tātou wāhi haumaru.

Ka huri ki te whakaara i Te Pā Kaiao, i Ngā Mokopuna. I hīkoi mātou ki roto, tauware ai ki ngā pātū, koia tonu e karakia ana ngā tohunga. Ka mātai te aro ki ngā mahi toi, te taonga pounamu ki roto i te wharekai me ngā manu huia kei muri i ngā arapiki o te papa tuarua. Ko te tīmatanga tēnei o te hanga mahara ki Ngā Mokopuna. I te pō, i pohewa tātou ka pēhea te noho me te mea nei kua whakaara te pā, kua whakaoho te marae. Nō te wharekai tuatahi ki Kelburn Parade te ingoa o Ngā Mokopuna. Kua hanga hou te whare, heoi, kua noho matike te manaaki. Nei tō tātou whare hou.

Hei whakakapi i ngā kawanga, i neke mātou ki te pokapū o te whare wānanga mō te parakuihi me te mahi waiata. Kua roa tātou e whakaharatau ana, kua whakapau wiki kia whakarauora i ngā waiata tawhito o Ngāi Tauira. Wana nei te whare, wana hoki tātou. Kātahi anō tātou ka timata te parakuihi, ā, rere ana ngā kōrero mai i a Rawinia Higgins, te Tumu Ahurei, mai i ngā kaihanga whare me ētahi atu. I pai te rangi, ā, nā te aroha o ngā kaikōrero ka hihiko taku ngākau mō te tau kei te heke mai. Te oho moata, te tāria toru tau, ka tika rawa!

Me pēwhea He aha te TAKE o te kohi moni

Nā Aria Ngarimu (Ngāti Porou, Ngāti Kahungunu, Rongomaiwahine, Te Whānau-ā-Apanui) (she/her)

I ngā wiki kua pahure, i whai wāhi au ki te whakarongo ki ngā kōrero o Te Kahukura Boynton (te Māori Millionaire) e hāngai ana ki te kohi moni. Mai i ōna kōrero, i timata ahau ki te whakaaro mō ngā hononga rerekē a tēna, a tēna o tātou ki tēnei mea te moni. Kei te mōhio tātou e ngau kino nei te āo pohara i te iwi Māori, me ō tātou whanaunga nō Te Moananui-a- Kiwa. E mārama pai ana te nuinga o tātou ki te āmaimai o te utu i ngā nama. Ko te nuinga ō tātou kua kite i ēnei āhuatanga, i tupu ake i tēnei ao, e rongo ana rānei i tōna kawa i te wā nei. Nā tēnei, kua tupu ake ētahi whakaaro ki waenga i a tātou mō tēnei mea te moni:

“He iwi matapiko te hunga whai”
“Ka

huri tō

āhua i te moni”

“Kaua mā te moni e ora ai

te ngākau”

...Tōna nei tika ēnei kōrero. Arā ētahi tangata he whai, ā, he matapiko hoki. Mō ētahi o tātou, ka huri ō rātou āhuatanga ki te tangata. Ehara hoki te moni i te ara ki te hari me te koa. Engari, koia anake nei ngā āhuatanga me whakaarotia? He ao matatini tēnei, inā hoki i te taha ki te moni. He wāhanga nui tā te moni i ō tātou oranga katoa, nō reira, maha ngā āhuatanga o te moni me āta tirohia.

Mehemea ko koe te momo ka kaha tautoko i te tangata, hoki ki tō hāpori, manaaki i te taiao, ako i tō reo, e kore te moni e tīni i ēnei āhuatanga ōu. Mā te moni e āhei ai koe ki te kawe i ngā mahi e aro ana ki ō wāriu.

Mā te moni e wātea ai tātou ki te whakapau wā me te whakapau kaha ki ngā mahi e hiahia ana, wātea ki te tuku i ō tātou wā ki te whānau, me te tautoko i ō tātou whānau me ō tātou hāpori ā moni nei. Nā Te Kahukura i whakamārama mai: Ehara i te mea ka huri tō āhua i te moni, engari ka rahi ake ngā āhuatanga o tō ngākau. Pai mai, kino mai anō hoki.

Ko te take i kaha tupu ēnei momo whakaaro ki waenga i a tātou ko ngā wāriu o te hunga whai ō ēnei rā. Ko ngā hunga whai o inaianei kāore i te whakaaro nui ki ngā hiahia o ētahi atu. Mā te āta whakawhanake pūtea ki ngā kaupapa rerekē o te iwi, o ngā hāpori e kaha tāmia ana e te korekore e ora ai rātou. Ngā kaupapa pēnei ki ngā papakāinga e manaaki ana i te hunga rawa kore me te whāngai pai i ngā whānau mai i ngā māra me ngā takutai. Me whakapau wā, kaha, me te moni ki ngā kaupapa e titi ana ki te ngākau.

Tokomaha o tātou kāore i ako i ngā pūkenga tiaki pūtea. I taku wehenga i te kura, i ako ahau ki te “noho pukumahi, whai mahi pai, kaua e whakamahi i ngā pūtea o tētahi atu, whakatahangia ētahi pūtea mēnā e taea ana”. Arā ētahi kāore i waimarie ki te ako i ēnei tohutohu. Heoi anō, pakupaku ana ēnei kupu āwhina. He aha te take ka tere pau a tātou pūtea? He aha te take kāore i te tino mōhiotia tēnei mea te KiwiSaver ki waenga i a tātou? He aha te take kāore tātou i te whakarite ara whai pūtea hei āpitihanga ki te ara matua?

Ehara i te mea me whai tātou i te ao o te hunga whai rawa pēnei ki ngā whare nui rawa me ngā motokā hōu. Engari me aro tātou ki ō tātou wariu, kia kaua e warea kē ngā whakaaro ki te moni. Me panoni kē ō tātou whakaaro ki te moni, e mimiti ai tō tātou here kaha ki te moni. Ki te moata tō tātou kawe i ēnei mahi, ka tere whanake ō tātou rauemi me ō tātou rawa mō ā tātou tamariki, mokopuna.

Ngā Rangahautira

Nā Nathaniel Cashell (Ngāpuhi, Ngāti Tūwharetoa, Ngāti Maniapoto, Ngāti Toa, Ngāi Tahu) (he/him)

Tāmati Durie-McGrath (Ngāti Kauwhata, Ngāti Raukawa ki te Tonga, Rangitane, Ngāti Rangatahi) (he/him)

Ko te whāinga matua o Ngā Rangahautira ko te poipoi me te Ko te whāinga matua o Ngā Rangahautira ko te poipoi me te raupī i ngā tauira Māori o Te Kauhanganui Tātai Ture o Te Herenga Waka. Ka tutuki ēnei whāinga mā te whakaoho me te whakaara mai anō i ngā tikanga a kui mā, a koro mā e noho muna ana ki roto i ā tātou tauira mohoa nei. Ko te manako ia, mā ēnei tikanga te rangatiratanga o te tauira e whitawhita mai anō, ā, kawea ai ērā pūmanawa me ērā āhuatanga puta noa ki Ngāi Māori whānui, te haere ake nei.

I hua mai a Ngā Rangahautira i tētahi rōpu tauira iti i te tau 1986, koia ko Tā Justice Joe Williams, ko Ani Mikaere, rātou ko Toni Waho. Mai i rānō mātou o Ngā Rangahautira i ū ki ngā mahi tuarā, pērā i te tuku kōrero ki te Komiti Whakahaere Kaimoana i te tau 1982, me te kōtuitui i te tikanga Māori ki ngā akoranga ture i Te Kauhanganui Tātai Ture i te tau 1984. Ko tērā tira, tae rawa mai ki a mātou i ēnei rā tonu, kua whakaohooho, kua ākiakina, kua whakakipakipa e te kōrero a Te Kooti Arikirangi: “Mā te ture anō te ture e āki.”

Tō Mātou Ingoa

I te tau 1988 i koha mai te ingoa ‘Ngā Rangahautira’ e Hōhua Tutengaehe, he rangatira nō Matakana, ā, nā Pāpā Moana Jackson tāna tautāwhi i tono. Ko te ingoa rā he hononga kupu; ko te rangahau, te ranga, me tira – i ahu mai i te kupu ‘rangatira.’ Ka hono tēnei ingoa i ngā whakaaro o te whakakotahitanga o te rōpu nei, me tā mātou whakatewhatewha i te mātauranga. He ingoa e tautoko ai i ā mātou i tēnei ao ture - he ao e tāmi ana i a Ngāi Māori. He tohu o tā mātou hiahia kia whakamana ai te ao Māori i te ao ture, i te ao kāwanatanga.

Tā Mātou Tohu

I hangaia tā mātou tohu e Barry Te Whatu rāua ko Mary Jane Waru i te tau 2006. Kei reira te manaia e mau ana he hama kōti, he puka hoki i mua i te poutama. Ko ēnei mea e tohu ana i te tūākiri, i te ture, i te tutukinga o te māhi, ā, me te whai i te ara poutama o te mātauranga.

Te Tau Nei

Nā mātou te waimārie, te maringanui kia tutuki i te nui o ngā kaupapa whakahirahira, koia ko ngā mahi awheawhe me ngā whakataetae kaupapa Māori. Nā, ko te whakataetae whakarite i tū ai ki Te Tumu Herenga Waka me te whakataetae moot i tū ai ki te Kōti Matua tawhito. I whai wāhi hoki mātou ki te Hui ā Tauira i tū ai ki Tāmaki Makaurau. Ā kāti, i tatū atu he tira nō mātou ki Naarm, ki te Whenua Moemoeā kia whai wāhi ki ngā iwi taketake ō reira – he tuatahitanga mā mātou.

E hīkaka ana mātou kia oti pai, ki oti tika ai te tau nei, ā, nei rā te whakawhētai atu ki a rātou i whai wāhi, i ū ki ngā kaupapa o te tau nei! Kaua e wareware, he nui kē ngā kaupapa whakahirahira e whanga mai ana!

Tirohia ā mātou taunga pae pāpāho pāpori:

Instagram: @nga_rangahautira

Facebook: Ngā Rangahautira 2025

Ngā mihi maioha!

Ngā Rangahautira ki Naarm - Indigenous Exchange

Nā Phaedra Chin (Te Rarawa, Te Aupōuri) (she/her)

Aria Ngarimu (Ngāti Porou, Ngāti Kahungunu, Rongomaiwahine, Te Whānau-ā-Apanui) (she/her)

I te tau nei, i taei atu a Ngā Rangahautira ki Naarm, ki te Whenua Moemoeā mō te wiki kotahi.

I ara ake tēnei kaupapa nā tētahi hui tūpono i tērā tau. I pōhiritia e Te Kauhanganui Tātai Ture tētahi tira ture taketake nō te kura ture o Melbourne ki Te Herenga Waka. I noho rātou ki ngā marae whakawhanaunga ai, ā, āta kōrerorero ai i ngā tikanga Māori me ngā tikanga o ngā iwi taketake nō Te Whenua Moemoeā – he kaupapa i arahina e Professor Eddie Cubillo. I a rātou e whakatōmene ana i tō mātou whare ture, ka tūpono e rātou te rūma MPI iti, nā, i reirā a Jimmy Fiso e ako tonu ana. Nā tēnā kōrero ka puta ko te haerenga nei.

I oho ake mātou i ngā hāora o te rūrū kia koke atu, ā, ko ngā kaupapa o te rā tuatahi ko te ako i te whakapapa o te whenua, ngā mana whenua, ā, kia pōhiritia mātou ki ‘Country’ e ngā tāngata Wurundjeri nō te Kulin Nation.

I tipi haere atu mātou i te Whare Wānanga o Melbourne, ā, te roa hoki o te hīkoi i te mea ko rātou te kaipupuri whenua nui tuarua ki Naarm. I ako mātou i ngā kōrero o ngā awa i rere i te whenua i aua wā, he puna kai, he puna ora mō te iwi Wurundjeri, ā, ināianei kua huna aua awa i raro i ngā whare me ngā whīra, pērā ana a Kumutōtō ki Te Whanganui-a-Tara.

I te rā tuarua, i whai wāhi mātou ki ētahi kauhau mō te ao ture o tērā whenua, ā, i tiro haere i te kura ture hoki. He pūnaha ture aka haumi tō Ahitereiria, e wāwāhi ana i te mana kāwanatanga ki te Commonwealth me ngā kāwanatanga ā-rohe. I āta wānanga mātou i te ‘2023 Voice to Parliament Referendum,’ nāna i whakatakoto tono kia panoni i te ture kāwanatanga o Te Whenua Moemoeā. I pēnei kia whakamana i ngā iwi taketake, hei whakatūria hoki he māngai mō ngā tāngata whenua kia āta tohutohu i ngā pūnaha kāwanatanga mō take taketake. Ahakoa i hinga te pōti, e wānanga ana te rohe o Victoria i ā rātou ake Tiriti. Tokotoru o ā mātou tauira, ko Nate, Kaea rātou ko Tamati, i kauhau atu tā rātou kaupapa rangahau, ko Te Rauhī i te Tikanga, ki tētahi hui tuatahi o ngā mahi rangahau mātauranga taketake. Whaimuri i tērā, i whai wāhi mātou ki tētahi whakaaturanga e pā ana ki ngā mahi toi o ngā tāngata whenua o reira, i reira ētahi mahi toi

65,000 tau te pakeke.

Nā, i tā mātou mārama ki te horopaki ngā pūnaha hāpori me te ao tōrangapū o Naarm, te Rohe o Victoria, me Te Whenua Moemoeā whānu, i te rā i whai ake, i peka atu mātou ki ētahi rōpu matua tautoko ana i ngā iwi taketake i te ao ture. I haere mātou ki te Rōpu Ratonga Ture Taketake o Victoria, he whare ture ā-hapori i reira toha ai i ngā ratonga kore utu ki ngā tāngata whenua o reira. E aro ana rātou ki te ture tūmataiti, te ture whānau, me te ture hara. I pōuri te ngākau ki te rongo i ngā taumaha hārukiruki o ngā iwi taketake o reira ki te ao ture, ā, i kitea hoki e mātou ngā ritenga o ā rātou wero ki ngā wero o mātou o te kāinga.

I te ahiahi, i whai wāhi mātou ki te Treaty Authority, he kāhui motuhake e whakahaere ana i ngā tukanga Tiriti ki Victoria. Nā te kōhungahunga o te kaupapa rā, ehara i mea ngāwari kia āta mārama. I wānanga tahi mātou ko ētahi o ngā kaimahi o te Treaty Authority mō ngā momo mahi e mahia ana e rātou - he whakanui i te mātauranga Tiriti, he mahi ā-hāpori, ki ngā ‘Traditional Owners Treaties’ e hāngai ana ki ngā take nui o ngā tino rangatira ki ērā rohe.

I te rā tuawhā, i kauhau a Maggie Munn, ā, i ui tahi ai mātou ki a ia kia kōrero ki ānā mahi ki te Poka Pū Ture Mōtika Tangata hei tumuaki mō te rōpū First Nations Justice. He nui ngā tauira e hia ana kia whai wāhi ki ngā mahi ture mōtika tangata, nā reira i harikoa rawa a Maggie ki te whakautuā ā mātou urupounamu. Whaimuri i te kauhau rā, i haere mātou ki te First Peoples’ Assembly of Victoria - ko rātou ngā māngai o ngā iwi taketake o ngā whenua, o ngā moutere rā i ngā whakaritenga Tiriti. He reka ngā kōrero o ā rātou wawata mō ngā mahi Tiriti, te pūnaha whakaritenga e hia ana e rātou. I te ahipō, i tae atu mātou ki te kauhau mō te mātauranga ture taketake. Ko ngā kaikōrero ko Eddie Cubillo, te tiamana o te Treaty Authority, ko Jidah Clark, me tētahi kanohi e mōhiotia ana e mātou, arā, ko Dr Carwyn Jones. I tā mātou rā whakamutunga, i whakarongo mātou ki a Rita Seumanutafa-Palala rāua ko Dylan Asafo e kōrero ana mō ngā hua o tā rāua rangahau tohu kairangi e pā ana ki ngā ture o Te Moana-nui-a-Kiwa. Nā, pōhiritia mātou e rātou ki te rūma o ngā tauira o Te Moana-nui-a-Kiwa ki te inu kava, ki te kōrero, ki te

waiata tahi hoki!

I te tōnga o te rā o tā mātou haerenga ki Naarm, i tau mai te wairua whakamiha, te wairua whakawhetai ki runga ki a mātou nā ngā wheako katoa o te wiki whakahirahira nei. Nā, ko ngā kauhau, ngā wānanga, ngā kōrero i wero i a mātou, ā, i kikī ake te puna pātauranga mō ngā wheako taketake i te ao ture ki Victoria, ki Te Whenua Moemoeā.

Whakaaturanga ki te Potter Museum of Art: 65000 Years – A Short History of Australian Art

Mai mauī ki te matau: Emma Barnes-Wetere, Stacia Haitana, Phae Chin, Kaea Tibble, Aria Ngarimu, Metiria-Hinekorangi Doyle, Tamati Durie-McGrath, Kaea Hudson, Associate Curator Shanysa McConville, Jimmy Fiso, Ngārewarewa Tata, Katie Wells, rātou ko Nathaniel Cashell.

I ā mātou e hoki mahara ana ki tā mātou tū kotahi ai me ā mātou whanaunga taketake ki te Whenua Moemoeā, kua tau te haepapa ki runga i a mātou kia koke tonu ēnei kōrero. Ehara i te haerenga ako noa iho mā mātou o Ngā Rangahautira, he whakamaharatanga mō ā tātou pakanga tahi, ā kāti mō ā tātou wawata tahi hoki.

Kauhau: “Dreaming on Indigenous legal education: workshopping indigenous Justice pedagogies"

Ko Ngā Rangahautira rātou ko Jidah Clark, Dr Carwyn Jones, ko Eddie

He wānanga telenoa ki Oceania Institute – te rūmao ngā tauira nō Te Moana-nui-a-Kiwa ki te Whare Wānanga o Melbourne.
Cubillo.
Murrup Barak - te poka pū iwi taketake o te Whare Wānanga o Melbourne

Te Hiranga o te Tanga Whenua

Nō roto i taku whānau ka rere he kohinga kīwaha ki tōku whare, ‘He aha te mea nui o te ao?’, ‘Kia tau te rangimārie!’, ‘He aha te kai o te rangatira, he kōrero!’. Heoi anō, kāore he mea i tū atu i te kīwaha, ‘He iti pounamu’. Ahakoa tōna hangariki, he tāonga. Nō konei ka toko ake te whakaaro i ahau e ohia nei ki te tānga whenua o ngā tauira Māori ki Te Kura Hoahoa, ōna pāinga, hāunga i tōna iti.

Nō taku kōrero tuatahi ki tauira kē atu mō te whakaara i te roopu ‘Te Paepaeroa’, i muia tēnei mea te tānga whenua ki te tatau o te whakaaro, me te mea hoki, te whakaara tonu i te kaupapa nei. Ki Te Aro, koia tonu kei a koe ō ake tāngata, engari he iti noa te wā ka taea e koe te noho tahi ki a rātou. Nō te tau nei, nō te mahutanga ake o Te Paepaeroa, huhua tonu ngā whakatutukitanga. Ko ngā mea kua tutuki i a mātou ko te hanga i ngā hononga ahumahi, ko te whai tautoko mō ngā tauira Māori, wana katoa i au!

Kaingākau ana te porihanga, inā noa atu te mea o nāianei, ki te tangata me āna whakatutukitanga takitahi, me te aha, ka ware ki āna mahi takitini. Ko te āheinga ki te kuhu ki tētahi wāhi, ahakoa tōna tokoiti, he tangata e mārama pū ki ngā āhuatanga e pā ana i a koe. Ko tēnei mea te tānga whenua me te whanaungatanga, he mea whakapiki wairua mā ngā tauira Māori ki ngā whare wānanga.

Ko tā te Māori, he mea nui te āhua me te hoahoa o te taiao whaihanga. Ka noho ko ngā whare, ko ngā mahi toi, ko ngā taonga hei tohungia i te ōkikotanga o ngā tikanga, engari i ngā rā o nāianei, he āhua kūrakuraku te whakamana i ngā tikanga, arā, te mea nui o te ao. He taha whakawhanaunga tā te Tohu Hoahoa, ā, he taha ka whakatōpana i ngā tauira kia mahi i ngā mahi takitahi. Ka mutu, ka noho mauhere te tauira ki ngā mahi whakawhiti, ki ngā mahi whakapaipai, ki ngā mahi haehae pepa mai i ngā mahi whakawhanaunga ki ngā hoa, ngā mahi tūhonohono ki ngā whānau anō hoki.

Kuhuna atu ki te rūma whānau me te kite atu i te tokomaha o ngā tauira e mahi ai i ngā mahi, wauwau ana ki ngā akoranga, whakariterite ana i ngā pepa, he tohu pai tēnā. He mea nui te whakawhanaunga, te tūhonohono tētahi ki tētahi, marika ana tēnei mō te Māori, i te mea mā reira e tipu ai te tangata. Ehara i te mea kei te rūma whānau ngā tauira Māori katoa e whai ana i te Tohu Hoahoa. Engari, ko te mea nui kia mōhio ngā tauira he wāhi mā rātou hei toro atu. Ko tāku tūmanako, ka rāhiri ēnei mahi i ngā tauira Māori ki te whare wānanga, hei akiaki i a rātou, hei whakamana i a rātou, hei whāngai i a rātou. Ahakoa kātahi anō kia whakaara he roopu pēnei, ka hanga harikoa ahau i te mea he wāhi ki konei hei whakatau i te hunga hiahia, me te manako ka tipu haere te tānga whenua nei mō te āpōpō.

He

iti? Āe. He pounamu? Āe, mārika!

Ngā Taura Umanga Māori Commerce Students Association

Kia ora e te whānau,

Ko Ngā Taura Umanga tētahi o ngā rōpū tauhokohoko mō ngā tauira Māori ki Te Herenga Waka. Ko tā mātou mahi he tautoko i ngā tauira Māori katoa e whai ana i te mātauranga tauhokohoko, mā te whakatū wāhi kia ita ai, kia hono ai, kia tupu ai te tauira.

Ko te āwhina i ngā tauira Māori te tino aronga o tā mātou kaupapa, kāore ko ngā mahi ki te karaehe anake, heoi, ko te kaha tōnui i te ara whakawhanaungatanga, i te ara whaiutu anō hoki. Ko tēnei tō tau tīmatanga, tō tau whakamutunga rānei, kei konei mātou hei ringa hāpai i a koe, ā, kia whakarite i a koe mō te ara kei tua.

Ngā mahinga:

• Ara Mātauranga: He whakatū wānanga ako, he whakahaere hononga tauira, me te kaha akiaki i a koe kia tutuki ai ngā mahi.

• Ara Whanaungatanga: He whakawhanake i ngā tauira tauhokohoko hei whānau mā te whakawhanaungatanga.

• Ara Whaiutu: He waihanga huarahi me te whaiwāhi ki te hono atu ki ngā mātanga me ngā pakihi i te ao tauhokohoko.

Ngā Kaupapa:

Pō Patapatai – Hepetema

Te Wiki o te Reo Māori Kaitahi – Paraire 19 Hepetema

Hui Pūkete Māori – Hepetema

Hui-ā-tau – Oketopa

Hono mai ki tā mātou Pukamata me te Paeāhua @ngatauraumanga.

Ngā mihi nui,

Kaleb Rongokea (Tūhoe, Ngāti Porou)

Tumuaki

Ngā Taura Umanga

Nā Kaleb Rongokea (Tūhoe, Ngāti Porou) (he/him)

A. Te wharekai

I. Te rūma NT

Ko tēhea momo koe? (nā Ngā

Words by Amiria-Rose Monga (Ngāti Whātua, Te Uri o Hau, Cook Islands, Tahiti) (she/her)

1. Kei hea tō tino wāhi mahi ki Ngā Mokopuna?

E. Ngā tēpu ki waho o Āwhina

O. Te wāhi momi (hei aha ngā tēpu)

2. He aha ō tino hū ki te wharekai?

A. Ngā hū omaoma (kia māwhero) kia kakama, kia tere tāu haere

E. Karakataira

I. Kamupūtu

6. E ngēngē haere ana koe, kei hea tō tino wāhi moe?

A. Ngā moenga marae, kei ngā rekereke o ōku tūpuna

E. Te moe ki te kura? E kāo, ka hoki au ki te kāinga

I. He paku moe pea ki te tēpu mahi, ā, ka whakarīrā hei te 15 mīniti

O. Te rūma NT – Paraikete? Āe. Pera? Āe. Kua wātea he hōpa, he pēke pīni rānei? Kua kēhi..

7. Tō tino tae?

A. Te whero o Āwhina

O. Hū rekereke (whiripi whoropa)

3. Ka whai wāhi koe ki tēhea kaupapa o Ngāi Tauira hei tērā wāhanga?

A. Parakuihi hei te Mane

E. Hākinakina

I. Kapa Haka bleh

O. Hei te pō kanikani!

4. Te taunga tuatahi whaimuri i ngā pre’s?

A. Kāore he wāhi tū atu i Siglo me Boston

E. The Residence (inā hoki i ngā pō Tāite)

I. Sassy’s (tahi ko J&M’s)

O. Shady Ladyyy

5. Kei ā koe te AUX, he aha tō waiata?

A. He waiata nō Te Tira Waiata o te Pukawai

E. Love Season - J Boog

I. Normal Girl - SZA

E. Te kikorangi o Te Whanganui-ā-Tara

O. He mea kura huna, kāore pea koe i te mōhio ki tēnei waiata…

I. Te kākāriki o te Pōhutukawa

O. Pango, mangumangu ake nei

Ko tēhea whakataukī ka tino pā ki te ngākau?

A. Haere taka mua, taka muri; kaua e whai

E. Kāore te kūmara e kōrero mō tōna ake reka

I. He rau ringa e oti ai

O. Ahakoa he iti, he pounamu

A. He wai ārani ki te kāuta xx

I. He kapu tī

9. Tāu inu hei hoa haere ki te kai $8 o te marae?

E. He wai Māori māku

O. He Live Plus mai Hapuwei

10. Ina hia āwhina koe, ka pātai atu ki a wai?

A. Tina

E. Tu

I. Shon

O. He mema o te kōmiti whakahaere o NT

momo ringawera Ngā Mokopuna)

He ‘A’ te nuinga - Te Whakatinanatanga o te ‘Tītaoratanga’

Ko koe te tuatahi kia kohi rīhi. Ko te kāuta tō kāinga rua, ā, e mōhio ana koe i ngā kokona katoa o te wāhi rā. Kua pokea te raumanga ki te hanga o tō tinana, ko tō ingoa tērā kua tuitui ki tētāhi tī tāora, ā, kua mātua mōhio koe ki ngā waiata o Tu. “Whakatematau, ki te taha o te miraka,” te kōrero a Tina i a ia e tohu ana i te pouaka toenga kai, he mea māu anake. Mēnā e hīkoi ana koe ki te tahataha o Ngā Mokopuna, kāore e kore kei reira tētahi e pōhiri ana i ā koe kia kai tuatahi i ngā hua paraoa reka.

He ‘E’ te nuinga - E Tu!

Ehara pea i te mea kei reira katoa ō pūkenga tunu kai, ā, ki tō whakaaro, he mahi tīwekaweka kē. E mataku pea ana koe i ngā weriweri e kauria ana i te wai o te puoto, ā, ehara koe i te tangata ngutu pī. Nā, tērā tētahi tangata kī tahi e haereere ana i Ngā Mokopuna, e hiki tēpu, e hiki tūru ana. Ā tōna wā ka piri pāua kōrua ko Tu, ā, he pai ki ā koe te mahi mārire ai i āu haepapa. Me mātua mōhio koe ki te whakatakotoranga o ngā tēpu hei tā te hiahia ā Tu, ā, kia tika te takoto o ngā tūru, kia kaua e warewaretia te anga 45 tīkiri.

He ‘I’ te nuinga - Te Āwhina o Āwhina

He rā anō ki te pā. Kua harirutia kē te rūma NT katoa, ngā kaimahi Āwhina hoki e koe. Kua whakarīrā koe mō te kotahi hāora, ā, kua tae te wā mō te kai o te rānui ki te marae. Nā, kua pau haere te kai ki tō perēti, ka īnoi atu a Shon ki a koe kia mukua koe ngā tēpu. Kāhore rawa koe i te karo i te tono a Shon, ā, mea rawa ake kei reira te pātara wairehu, kei reira te muku. Me whakahoki koe i te pepa me te tote, ngā perēti wātea hoki. Whāki atu ki ō hoa kia kaua e tatari rātou māu, he mahi kei te haere.

He ‘O’ te nuinga - Te Kaikaro Mahi

Kua roa tō noho ki te wharekai, he ngutu tewha, he ngutu pī, he ngutu huia. Ko te tūmanako ia ka tae mai a ‘Te Whakatinanatanga o te Tītaoratanga’ kia kohi i āu rīhi. Whāia ka tau mai te hiamimi, nā, ka haere koe ki te wharepaku i ā ētahi e tiki tī tāora ana, i ā ngā kaimahi Āwhina e kimi kaihāpai ana. Kua kaha te tangi o tō wāea DND, ko tō whāea tēnā me te whāwhai hoki o tōna ringi atu ki a koe! Ararā, nei hoki ko te wā henga! Ahakoa tēnā, kei konei koe inaianei – me te iti hoki o ngā rīhi e toe ana. Wī, kua roa tō whakamaroke i te

Ngāi Tauira te iwi

Ko Ngā Rangahautira, ko Te Taura Umanga, ko Te Paepaeroa, Te Hōhaieti ngā hapū

Ko Kelburn Campus te maunga

Ko Ngā-roimata-o-ngā-tauira-ture te awa

Ko Whānau House te marae

Ko te #4 bus te waka te House Temara

Ko Tū Temara te rangatira

Iwi-scopes:

Muriwhenua: “Nōku te Rerenga Wairua tae noa ki Maunga Taniwha. Tēnei te whare o Muriwhenua, tēnei te pou ka tū.” Ira kati, Ngāpuhi mā.

Ngāpuhi: Koia ko Ngāpuhi Nui-Tonu, hoi, kei hea a Ngāpuhi Ngū-Tonu?

Te Arawa: Te Arawa Māngai Nui. Nui mārika.

Kahungunu: Rukua te moana, kaua ko ngā kūwhā o wāhine kē atu. “I tēnei pō, i tērā pō…”

Tainui: E kore te kūmara e kōrero mō tōna ake reka, e hoa mā. Ahakoa tēnei, ko He Aha Kei Taku Uma tētahi o ngā tino waiata iwi.

Tūhoe: Ngā tamariki o te kohu – te kohu o te auahi o te hikareti, o te haurehu. Koia ko Tūhoe i te ao, i te pō kei te wāhi momi.

Kāti Māmoe: Ka aroha.

Te Aitanga-a-Māhaki: Taringa nui, taringa roa, taringa tino mōmona! Kua rongo koe i ngā kōhimuhimu katoa o te Pā.

Pangakupu

1. David Seymour.

2. Kāore taku …

3. Matariki mā …

4. Te moutere tino iti o Te Whanganui a Tara.

5. Te atua o te nguha me te kāuta.

6. Kuini o THW me ngā pihikete.

7. Te parata o Ngake.

16. Te iwi tino whai rawa o Aotearoa.

17. Hūtukauhoe, �

18. Kupu whakarīrā mō ātaahua, �

19. He wīwī,

20. Tō hia … !

21. He kupu anō mō te kapa,

22. Te … o Te Reo Māori, rōpū.

8. I ahu mai a THW i whea? ��

9. Taku whare onamata, taku whare …

10. Kia mau ki ngā kupu …

11. Kahungunu … pāua.

12. Mai te awa ki te moana.

13. Tērā atu tekau.

14. He piko he taniwha, he piko he taniwha.

15. Te iwi tino nui rawa o Aotearoa.

23. He kupu anō mō Ngāti, NT.

24. … te taniwha.

25. He kupu anō mō te mauri.

26. Wheo …, �

27. Ko te … te whare o te whakaaro nui, �

28. … pants, �

29. a, e, i, o, u.

30. MAOR1113. Tērā atu tekau. (ngahuru)

“Tukuna mai he kapunga oneone ki ahau he tangi maku. E kore au e ngaro, he kakano i ruia mai i Rangiãtea.”

Ko ēnei whakataukī e kapo ana i te mauri o āku mahi toi kua hua i te puka nei. Hei tā te kaupapa nei, ko te āhuru mōwai, ka toko ake te whakaaro ki a rātou ngā tauira Māori e noho tawhiti ana i te kāinga, i ō rātou whānau kia ako ki te whare wānanga nei. Ko te oko he tohu kua kaha kitea i ngā mahi toi Māori i ēnei rā, ā, i ngā rā ō mua. I ēnei mahi toi, ka whakaahuatia te kawenga o te ringa, te nohonoho tāone, te konene, te kāinga, ā kāti i te urutaunga o Ngāi Māori ki ngā momo hangarau hou. Koinei te ao o te tauira e noho tawhiti ana i te kāinga.

Ahakoa tō āhuru mōwai – taiao mai, rōpu tauira mai, ō hoa, he whakamaharatanga o te kāinga – ko tēnei mahi toi he mea whakamahara kia poipoi, kia taute i tērā ipu whenua.

He kōrero mō te ringatoi:

Emily Lyall (Te Whakatōhea, Te Whānau-ā-Apanui)

I tutuki tōku tohu Toi Ataata Māori ki Toioho ki Apiti i tērā tau. Nā, i reira au ako ai i ngā ariā toi o nehe, o naianei hoki, ā, ko ōku kaiako ko Karangawai Marsh, ko Erena Arapere-Baker, ko Kura Te Waru Rewiri, rātou ko Bob Janke. Kīhai au i here ki te tāera kotahi, ko tāku he mahi toi kia whakapuaki i ōku ake wheako, i ōku ake whakapapa. I tēnei tau kua tau mai au ki Te Herenga Waka kia whai i te tohu paerua i ngā mahi whare tongarewa, i ngā mahi taonga tuku iho – ko te tūmanako ia ka whai wāhi au ki ngā mahi whare tongarewa, whare toi i raro i te maru o te tirohanga Māori.

Whai mai i taku paeāhua kia tirohia ngā momo toi, ngā kōrero anō hoki @teaoemily <3

ĒTITA:

Kaea Hudson (Ngāti Hine, Ngāti Awa, Tūhoe)

Aria Ngarimu (Ngāti Porou, Ngāti Kahungunu, Rongomaiwahine, Te Whānau-ā-Apanui)

Taipari Taua (Muriwhenua, Ngāpuhi) - Kaiētita reo Māori

KAIWHAKAWHITI REO:

Manuhuia Bennett (Te Whānau a Hinetāpora o Porourangi, Ngā Pūmanawa e Waru o Te Arawa, Te Rohe Pōtae o Mōkai Pātea)

RINGATOI:

Emily Lyall (Te Whakatōhea, Te Whānau-ā-Apanui)

Sophia Soljak (Ngāti Uenukukōpako & Ngāti Raukawa)

Ataraira Cameron (Ngāti Ranginui, Waitaha-ā-Hei, Ngāti Rangiwewehi, Ngāti Hinerangi)

Nathaniel Cashell (Ngāpuhi, Ngāti Tūwharetoa, Ngāti Maniapoto, Ngāti Toa, Ngāi Tahu)

Hannah Higgison (Ngāti Whātua)

Lewis Johnson (Rongomaiwahine, Ngāti Kahungunu, Rongowhakaata, Rangitāne, Ngāti Īnia)

Kaea Tibble (Ngāti Porou, Ngāti Tūwharetoa, Ngāti Raukawa ki te Tonga)

Huia Whakapūmau Winiata (Ngāti Raukawa, Ngāti Toa Rangatira, Ngāti Whakaue, Ngāti Tūwharetoa)

Te Waikamihi Lambert (Ngāti Awa, Ngāti Ruapani, Tūhoe, Ngāpuhi)

Taipari Taua (Muriwhenua, Ngāpuhi)

Xanthe Banks ((Ngāti Rārua, Rangitāne, Ngāti Kuia, Ngāti Apa ki te Rā Tō)

KAITUHI:

PRODUCER:

Te Huihui o Matariki Chi Huy Tran (Te Kā'hui MaungaTaranaki Tūturu, Te iwi o Maruw'aranui, Te Āti Awa; Ngāti Maniapoto - Rereahu; Witināma, Tipete)

Manaia Barnes (Ngati Tūwharetoa ki Kawerau, Ngati Rangitihi, Te Arawa Whānui)

Manuhuia Bennett (Te Whānau a Hinetāpora o Porourangi, Ngā Pūmanawa e Waru o Te Arawa, Te Rohe Pōtae o Mōkai Pātea)

Nathaniel Cashell (Ngāpuhi, Ngāti Tūwharetoa, Ngāti Maniapoto, Ngāti Toa, Ngāi Tahu)

Tamati Durie-McGrath (Ngāti Kauwhata, Ngāti Raukawa ki te Tonga, Rangitane, Ngāti Rangatahi)

Hannah Higgison (Ngāti Whātua)

Mana Puketapu Hokianga (Ngāpuhi, Ngāti Ruapani, Ngāti Kahungunu, Te Ātiawa, Kāi Tahu)

Kaea Hudson (Ngāti Hine, Ngāti Awa, Tūhoe)

Lewis Johnson (Rongomaiwahine, Ngāti Kahungunu, Rongowhakaata, Rangitāne, Ngāti Īnia)

Shay McEwan (Te Aitanga-a-Māhaki, Ngāti Pāhauwera, Ngāti Porou)

Rēne Meihana (Kāti Kuia, Waikato-Tainui)

Amiria-Rose Monga (Ngāti Whātua, Te Uri o Hau, Cook Islands, Tahiti)

Aria Ngarimu (Ngāti Porou, Ngāti Kahungunu, Rongomaiwahine, Te Whānau-ā-Apanui)

Temepara Reihana (Ngāpuhi, Ngāti Kahu)

Kaleb Rongokea (Tūhoe, Ngāti Porou)

Sophia Soljak (Ngāti Uenukukōpako & Ngāti Raukawa)

Ruby Stuart (Whakatōhea, Tūhoe, Ngāti Porou)

Taipari Taua (Muriwhenua, Ngāpuhi)

Phaedra Chin (Te Rarawa, Te Aupōuri)

Amaia Watson (Ngāti Kahungunu ki Heretaunga)

Matagi Vitolio (Ngāi te Rangi, Ngāti Ranginui, Ngāti Pukenga, Ngā Pōtiki. Aleisa and Falefa of Upolu; Lelepa and Safune of Savai’i)

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Salient Perehitanga 21 - Kohinga 88 by Salient - Issuu