Hermes 65: Euskara eta Immigrazioa

PENTSAMENDU ETA HISTORIA ALDIZKARIA REVISTA DE PENSAMIENTO E HISTORIA SEPTIEMBRE 2020 IRAILA. Nº 65 ZBK. 5€

A OS N U IA AM ILIB O R ER E AM TER LID RIZ O EAGA T I T BEA KI UR UBIR Z NO ZZ EGU KAIT ORE KO R HA RKA M ZA PI A GO BIOT O LUN N E C CIS NGUR TA N FRA ARA ZAPA OS IO RI EN JUL MAR ONSO REGI E ALF LO IG TXEA Z E PEL EKO ZQUE RR VA AU TZA A I N A AM ARA

XABIER AIERDI: LA PANDEMIA NOS DEBERÍA HACER MÁS HUMILDES

Empieza a trabajar en tu sueño

Ekin zeure ametsa lantzeari

BBK Ekin, el nuevo programa BBK de apoyo a personas emprendedoras con proyectos empresariales en Bizkaia.

BBK Ekin, Bizkaian enpresa-proiektuak dituzten ekintzaileei laguntzeko BBKren programa berria.

Una iniciativa innovadora y diferente que tiene en cuenta todas las necesidades del emprendimiento.

Ekimen berritzaile eta bestelakoa, ekintzaileen beharrizan guztiak kontuan hartzen dituena.

QUÉ BUSCAMOS • • • •

proyectos viables radicados en Bizkaia que generen desarrollo y empleo con componente social no constituidos o sin actividad

ZER BILATZEN DUGU • • • •

QUÉ OFRECEMOS • • • • •

un salario promotor de 38.000€ servicios de gestoría y consultoría mentoring personalizado de alto nivel financiación para la puesta en marcha apoyo en la búsqueda de inversores

Más información www.bbk.eus/bbkekin

proiektu bideragarriak Bizkaian kokatuak garapena eta enplegua sortzen dutenak osagai soziala dutenak eratu barik edo jarduera barik daudenak

ZER ESKAINTZEN DUGU • • • • •

38.000€-ko sustatzaile-soldata aholkularitza-zerbitzuak goi-mailako mentoring pertsonalizatua abian jartzeko finantzaketa inbertitzaileak bilatzeko laguntza

Argibide gehiago www.bbk.eus/bbkekin

Ziur naiz bati baino gehiagori harritu egin zaiola izenburu hau, bi kontzeptu hauek elkarri lotuak ikustea ez baita oso ohikoa. Horixe nahi izan genuen Sabino Arana Fundazioan Erramun Osaren gidaritzapean “Inmigrazioa eta euskara: ikuspegi berri baten beharraz” izeneko mintegia antolatu genuenean. Hurrengo orrialdeetan, irakurle, dituzu lan saio hartan egindako hausnarketen bilduma. Sakona, ikuspuntu desberdinak biltzen dituena, orotarikoa, berritzailea, zientifikotasunaren zorroztasuna eta dibulgazioa elkartzen dituena, etab. Zalantzarik gabe gaiaren inguruan erreferentziazko dokumentua bilakatuko dena. Hauxe gure ekarpen xumea guretzat hezur mami eta ardatz den gai batean, euskararena alegia.

Aniztasuna dugu XXI. mendeko gizartearen ezaugarri nagusia. Gustatu edo ez, globalizazioaren, mugikortasunaren eta konektibitatearen ondorioz gero eta mestizoagoak gara eta izango gara. Honek hamaika ondorio eta eragin ditu, arlo guztietan, bai eta hizkuntzaren alorrean ere. Behin baino gehiagotan esan izan dut euskararen txaluparen -edo baporearen- erronka nagusia hizkuntz hegemonikoen itsasoaren ur handitan ibiltzea zela. Horretarako hizkuntz komunitatea sendoa, irekia, kolore askotakoa, erakargarria… behar dugu. Hizkuntz komunitate hori eraikitzea dugu erronka.

Hurrengo orrialdeetan zenbait klabe aurkitu ahal izango dugu. Irakurri eta gero, eta zailtasunak zailtasun, ondorio bat atera dut: erronka honi aurre egin eta gainditzea, neurri handi batean, gure esku dagoela.

EDITA: SABINO ARANA FUNDAZIOA MANDOBIDE, 6-3º. 48007 BILBAO. T: 94 405 64 50 idazkarit za@sabinoarana.eus www.sabinoarana.eus DIRECTOR: JOSÉ ANTONIO RODRÍGUEZ RANZ. COORDINADORA DE EDICIÓN: OLGA SÁEZ. OBRA GRÁFICA: JULIÁN CAMILO BRICEÑO SEPÚLVEDA (DETRITO).

FOTOGRAFIA: TXETXU BERRUEZO. DISEÑO: LGRTM. IMPRIME: FLASH IMPRESIÓN. D.L.: BI-986-01. ISFN: 1578-0058

ERRAMUN OSA

4

LIDE AMILIBIA

8

BEATRIZ OTERO

16

EGUZKI URTEAGA

24

HARKAITZ ZUBIRI

30

GORKA MORENO

36

BIOTZA PIKO

44

FRANCISCO LUNA

52

JULEN ARANGUREN

62

ELKARRIZKETA: XABIER AIERDI

68

MARIO ZAPATA

78

ALFONSO RIOS

88

PELLO IGEREGI

96

AMAIA AURREKOETXEA - ARANTZA VAZQUEZ

100

APUNTE DEL DIRECTOR

106

ERRAMUN OSA

HERRITAR BERRIAK: AUKERA ETA ERRONKA BERRIAK

S

asoi batean, ikasmaterialen edota hedabideen bitartez, munduan bestelako koloreak eta kulturak bazirela antzematen genuen, baina ez zen ohikoa gure auzo-herrietan errealitate hori zuzenean ikusaraztea, bereziki, herri ertain eta txikietan. Ikuspegi hori, ordea, zabaldu egin beharko genuke. Iraganean, askotariko arrazoiengatik, europar herritarrak, tartean gure erkideak, munduan barrena barreiatu ziren eta, Europan ziren erlijio borroketatik, txirotasunetik, bai eta jazarpen politiko edo itolarri sozialetatik ere ihesi. Sasoi bateko europarrek ibilbide hori egin zuten askatasunaren eta bizi oparoago baten bila edota familia egitasmo bat garatzeko asmoz. Orain, arrazoi berberak tarteko, bestelako lurraldeetatik gure artera hurreratzen zaizkigunean, gogoan izan beharko genuke iragan hori, gu ere munduan ibili ginela, hain zuzen, inor baztertzeko eta mehatxu gisa hartzeko joera oro alboratuta.

Aspaldi adierazia dute Europako erakunde ugarik, intolerantziari aurre egiteko, Europako zein gainerako lurraldeen arteko herritarrak elkar ezagutzea, kultura eta hizkuntza desberdinetara, errealitate desberdinetara hurreratzea garrantzitsua dela. Arrazoi beragatik du Europak “Aniztasunean bat eginik� leloa. Hortaz, gure artera etortzen direnak aukera gisa hartu beharko genituzke, gizartea ehuntzeko, askotarikoagoa egiteko, ikusmira zabaltzeko, tolerantzia lantzeko, bai eta gizartearen aurrerabidean urrats erabakigarriak egiteko ere.

Gure Herria askotarikoa da, jatorriz, pentsaeraz, kulturaz eta hizkuntzaz anitzak diren herritarrez osatua... Eta Herri honek baditu aldagai batzuk, landu eta belaunez belaun ondokotasun utzi nahi direnak, gure hizkuntza, euskara, tartean dela. Horrela, Sabino Arana Fundazioak eta Euskaltzaindiak azken urteetako lankidetza-bideari segida emanez, “Immigrazioa eta euskara: ikuspegi berri baten beharraz� izenburuko mintegia antolatu zuten joan den urtean, abenduaren 12an. Mintegiaren helburua iritziak, egitasmoak, esperientziak eta errealitateak partekatzea izan zen, betiere, gure artera etorritakoak, haien izaerari eutsiz eta garatuz, asimilatzea baino integratzea helburutzat dutenak.

Ale honetan, aipaturiko mintegian azaldutakoak labur-zurrean jaso eta beste aditu batzuen hausnarketak ere jaso dira, betiere, gaiaren inguruan, gizartean ezagutza zabaltzeko eta askotariko iritziak partekatzeko ekarpena egitea bilaturik. Edozein gisaz, hausnarketa horren inguruabarrean, badugu bide esanguratsua eginkizun, gure ikuspegiaz landa, etorri berriek gurekiko duten ikuspegiarekin alderatzea bilatzen duena, antzematen dituzten zailtasunak zein bestelakoak hurbiletik jasoz eta, hartara, bi ikuspegiokin, denok elkar hartuta, sintetizatzeko ahalegina eginez. Norabide horretan egin behar ditugu urratsak etorkizunean, Fundazioaren leloa gogoan eta bera zertxobait moldatuz, atzokoan finkatu behar baitugu gaurko eta biharko euskal gizartearen geroa, etengabe berritzen eta gaurkotzen den gizarte berri eta berritzaile batean.

4

PERSONAS INMIGRANTES: NUEVAS OPORTUNIDADES Y RETOS

H

ubo un tiempo en el que sabíamos de la existencia de otros colores y culturas en el mundo, principalmente, a través de los materiales escolares y la televisión, pero no era habitual visualizar esa realidad en nuestros barrios y pueblos, especialmente en los más pequeños. En cualquier caso, del mismo modo que los ciudadanos europeos se dispersaron por el mundo a causa de un sinfín de razones, también se acercan hasta nosotros hoy en día un gran número de personas desde otros muchos territorios por iguales o parecidos motivos.

En lo relativo a Europa, hace tiempo que numerosas instituciones del llamado viejo continente han manifestado que, para combatir la intolerancia, es importante el conocimiento mutuo de la ciudadanía europea y el de las personas que hoy en día habitan Europa y con las que vienen desde otros lugares, así como el acercamiento a las diferentes culturas y lenguas, a las diferentes realidades sociales. Por esa misma razón, Europa utiliza el lema “Unida en la diversidad” desde el año 2000. Atendiendo a ese lema, deberíamos considerar a esas personas que conviven con nosotros como una buena oportunidad para tejer una sociedad más cercana, más tolerante, abierta al mundo, una sociedad mas empática y vertebrada.

Es una evidencia que, hoy por hoy, nuestro País es plural y que está conformado por ciudadanos y ciudadanas de diversos orígenes, pensamientos, culturas y lenguas... Pero también tiene unas características propias que desea preservar y transmitir de generación en generación, entre ellas, nuestra lengua, el euskera. Así, la Fundación Sabino Arana y Euskaltzaindia, en la senda de la colaboración mantenida por ambas instituciones durante los últimos años, organizaron el pasado 12 de diciembre el seminario titulado “Inmigración y euskera: sobre la necesidad de un nuevo enfoque”, con el objetivo de intercambiar opiniones, reflexiones y perspectivas acerca de la relaciones entre las personas migrantes y el euskera.

Este número recoge un resumen de las ponencias expuestas en aquel seminario y, además, se complementa con los ideas de otros expertos en esta cuestión, tan de actualidad en el contexto europeo y mundial. En cualquier caso, tenemos un camino, aún hoy, por recorrer, el testear la opinión que les suscita nuestra sociedad, el recabar propuestas, necesidades y retos que nos plantea la propia población migrante. Solo así podremos intentar elaborar entre todos una síntesis que nos ayude en la difícil tarea de construir una sociedad mas abierta, más libre, más tolerante, una sociedad cambiante, que a su vez se renueva continuamente y que se asienta en nuevos valores.

5

CÁMARA MENTAL: FOTOGRAFÍAS IMAGINARIAS EN LA ÉPOCA DEL COVID 19. “¡Utiliza la fotografía como arma!” John Heartfield.

Soy una persona que toma fotografías con el cerebro, en donde los ojos cumplen la función de objetivo, el hipocampo es el carrete y el revelado es un collage de fragmentos fotográficos de diversas fuentes y temporalidades para construir estas capturas, las cuales transitan entre lo onírico y los axiomas de lo real.

He construido una cámara mental que cabe perfectamente en el concepto de “máquinas de la imaginación” de Georges Didi-Huberman, las cuales crean espacios de ilusión, denunciando además el espacio real como aún más ilusorio.

En el estado de alarma y confinado, lo primero que pensé fue en que todo lo que estaba sucediendo cabía perfectamente en el concepto de lo distópico, pero al analizar desde otra perspectiva, me encontré con el postulado de heterotopía planteado por Michael Foulcault, el cual define como la “disposición de las cosas en sitios tan diferentes que no se encuentra un lugar común”. Frente a la utopía, que representa una promesa de futuro y estabilidad, la heterotopía inquieta por su conflictividad e inestabilidad. Las heterotopías proponen espacios en crisis y de desvío; ordenamientos concretos de lugares incompatibles y tiempos heterogéneos.1 Inspirado por este concepto y sorprendido por como la situación con el Covid 19 esta poniendo un poco de cabeza el orden establecido en la sociedad contemporánea, las bibliotecas y archivos digitales del dominio público, me han servido como punto de partida para reconstruir, criticar y materializar mis pensamientos en época de pandemia, los cuales puede usted estimado lector, escrutar en esta edición de la Revista Hermes.

1. TARTÁS RUIZ Cristina, GURIDI GARCIA Rafael (2013) “Cartografías de la memoria. Aby Warburg y el Atlas Mnemosyne” en: EGA. Revista de Expresión Gráfica Arquitectónica, Editorial Universitat Politècnica de València.

JULIÁN CAMILO BRICEÑO SEPÚLVEDA (DETRITO).

Artista digital que utiliza principalmente la técnica del collage para elaborar sus proyectos los cuales por lo general tienen como punto de partida situaciones insólitas reales.

Ha participado en varias exposiciones colectivas en Bogotá, Cali, Bucaramanga, Berlín, Barcelona, Valencia, Alicante, Venecia, Rouen, Bilbao, Copenhague, Marsella, Madrid y Sète.

LIDE AMILIBIA BERGARETXE

GIZARTE POLITIKETAKO SAILBURUORDEA EUSKO JAURLARITZA

MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA

M

igraziorako Euskal Itun Soziala 2019ko azaroaren 30ean aurkeztu zen, eta alderdi eta gizarte-erakunde askok bat egin dute harekin dagoeneko. Itunaren testuak ez du hertsiki zehazten nola antolatu behar den immigrazioa euskarara edo euskara immigraziora. Itunaren helburuak izaera integrala du, eta dimentsio arauemaile orokorragoak jasotzen ditu.

Migraziorako Euskal Itun Sozialak honako premisa hau du abiapuntu: immigrazioa, Euskadin, egiturazko errealitate bat da. Etorkizunean etorkinak ezinbestean Euskadiren parte izango direla ere onartzen du.

Itunak gizarte-errealitate berri bat aitortzea dakar berekin, gero eta kudeaketa konplexuagoa eskatzen duena. Izan ere, migrazioa gero eta askotarikoagoa da, eta kontuan hartu beharreko aldagai gehiago ditu. Hala: 1. Egon badaude jatorri migratzailea izanik Euskadin jaio diren biztanleak, baina atzerritar izaten jarraitzen dute oraindik ere.

2. Atzerrian jaiotako biztanleen beste multzo handiago bat Espainian nazionalizatu da jada, 3. Eta, azkenik, multzo handiena atzerrian jaio eta atzerritar izaten jarraitzen dutenek osatzen dute.

4. Horrez gain, errefuxiatuen, iragaitzazko migratzaileen eta bidaiderik gabeko adingabe eta gazte atzerritarren (BGAA/BGGA) kopuruak txikiagoak dira, baina adierazgarriak.

8

1~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

Oso egoera bereziei eta zehatzei dagokienez, Ituna testu arauemailea eta deklaratiboa dela gogoratzea komeni da. Xedatzen du, baina ez du behartzen. Ez da tratatu bat. Ados jarri nahi izate bat da. Hasiera berri bat jartzea da; aldarrikatzen dugun hori eraiki nahi dugula iragartzea. Egintza performatibo bat da. Ikuspegi bat da.

Itunak aniztasunaren kudeaketarekin lotutako alderdi guztiak indartzen ditu, hizkuntza-aniztasuna barne; eta modu estrategikoan sustatzen du euskararen sustapena, gure hizkuntza eta Euskadiko jatorrizko hizkuntza den aldetik.

Hizkuntzen kudeaketa ez da Itunaren ondorio bat, baina Eusko Jaurlaritzak hasieratik martxan jarritako konpromisoa eta kudeaketa indartzen ditu Itunak; Eusko Jaurlaritzak esku hartzeko dituen bide ugarien bitartez egin izan du hori, eta, batez ere, Hezkuntza Sailaren bitartez, bai eskolaren bitartez, bai helduen hezkuntzaren bitartez.

Ikuspegi horretatik, 2020an, geure buruari ezin diogu galdetu zer den egin beharreko lehenengo gauza. Izan ere, XXI. mendearen hasieratik gaude bide horretan. Honako galdera hauek beharrezkoagoak dira: Egiten ez dugun zer egin behar dugu? Nola hobetu dezakegu egiten dugun hori?

Itunaren oinarrian konpromiso bat dago: immigrazioa euskal gizartearen zati bat dela onartzea. Eta, konpromiso hori abiapuntu hartuta, zigorgabetasuneremurik ez baliatzeko eta ez sortzeko, eta diskriminazio-jardunbiderik ez eragiteko konpromisoa hartzen dugu gure gain.

Jakin badakit immigrazioaren eta euskararen arteko loturaren auziak tratamendu teoriko bat izan duela joan den hamarkadako erdialdeaz geroztik; hor izan dira Ikuspegiren azterlanak, Unesco Etxearen edo Soziolinguistika Klusterraren eta Ikuspegiren arteko ekimen partekatuak, Mario Zapataren azterlanak… eta beste hainbat erakunde eta pertsona batzuek egindakoak.

Itunean arreta jarriz, funtsezko hiru dimentsioren bidez uler daiteke biztanle atzerritarrak gehienetan bide arruntak erabiliz kokatzen direla, eta bideak jarri behar ditugula haiek integratzeko eta gizartean gora egiteko. Testuinguru horretan, atzerritarren immigrazioa ez da oztopo euskararentzat. Euskararen alde ahulenetakoren bat areagotu dezake, baina Espainiatik etorritako immigrazioa euskarara modu natural batean sartzen joan zen bezala, hori bera egingo dute gaur egun atzerritik datozen biztanleek ere, edo Euskadin jaio eta oraindik ere atzerritartzat jotzen ditugun horiek.

Hiru dimentsioak honako hauek dira: 1. Tokiko esparruari eta eguneroko integrazioari ematen zaion garrantzia.

2. Hezkuntza-sistema inklusibo bat edukitzearen garrantzia.

3. Eta, azkenik, euskara kohesioko hizkuntza dela jotzea.

ZER DA MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA? Migraziorako Euskal Itun Soziala Immigrazioaren aldeko Itun Sozialaren eguneratzea da. Bizikidetzaren aldeko konpromiso hori 2011n hasi zen, Patxi Lopez lehendakariaren legegintzaldian; Imanol Zuberok eta Daniel Innerarityk koordinatu zuten, eta hainbat arlotako adituek parte hartu zuten1.

Testu haren helburua hirukoitza zen: · Gizarte- eta erakunde-akordio zabal bat lortzea, gizartearen gero eta aniztasun handiagoa kudeatzeko oinarrizko printzipioen inguruan eta aukeraren ikuspegitik.

1. Xabier Aierdi, Hithem Abdulhaleem, Maya Ahrame, Amelia Barquín, Jose Angel Cuerda, Javier Galparsoro, Juana Goizueta, Abdoulay Gueye, Eloina Mayo, Lucía Martínez Odriozola, Ramón Múgica, Norma Vázquez eta Eduardo Ruiz Vieytez.

2~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

9

· Gizarte- eta erakunde-eragileei eskatzea immigrazioaren eta aniztasunaren inguruan konpromiso zehatzak bere gain hartzeko. · Etorkinen etorrerak dakarren gizarte-eraldaketako prozesu handia positibotzat hartzeko mezua bidaltzea gizarte osoari.

Jatorrizko testu hark 41 puntu zituen, hamaika ataletan banatuta.

Hamaika atal horiek hauexek ziren: 1.

Euskal gizarte pluralagoa 2.

Giza eskubideak eta herritartasun inklusiboa 3.

Immigrazioa eta aniztasuna, aukera-leihoa Euskadirentzat 4.

Emakumeak eta immigrazioa 5.

Integratzearen/txertatzearen ikuspegia 6.

Narratiben eta diskurtsoen funtsezko garrantzia 7.

Tokian tokiko esparruaren eta eguneroko integrazioaren garrantzia 8.

Hezkuntza inklusiboa 9.

Euskara, hizkuntzak eta integrazioa 10. Praktikoa ere izan nahi duen Ituna 11. Zailtasunei modu positiboan aurre egitea eta etorkizunari itxaropenarekin begiratzea Arretaz begiratuta, hamaika atal horiek immigrazioaren eta aniztasunaren kudeaketa-esparruko jardunbideen programa osoaren hariak eta ardatzak dira praktikan.

Zalantzarik gabe, hor dauden guztiak badira, baina ez dakigu diren guztiak hor ote dauden.

GIZARTEAN ZABALTZEKO HUTS EGINDAKO BI AHALEGIN, ETA BERRESKURAKETA BAT Ituna gizartean zabaltzeko bi ahaleginek huts egin zuten, ez zutelako politikarien babes nahikorik izan. Lehenengoa, 2012an, Patxi Lopezen gobernuarekin. Bigarrena, 2015ean, Iñigo Urkulluren lehenengo gobernuarekin.

2015ean, jatorrizko testuari atariko bat erantsi zitzaion, Itunarekin bat egiteak maila praktikoan zer esan nahi zuen azaltzeko. Atariko horrek zera zioen: “Itunarekin bat egiteak berekin dakar haren oinarrizko printzipioen eta baloreen inguruan oinarrizko konpromiso bat nork bere gain hartzea, eta horren arabera jokatzea, bai bakarka eta bai erakunde bezala.”

2018an “Herritartasunaren, Kulturartekotasunaren eta Immigrazioaren Esparruan Jarduteko V. Plana” diseinatu eta idatzi zen, Gizarte Politiketako Sailburuordetzak sustatuta, eta Ituna berreskuratu eta eguneratzeko beharra zegoela eskatu zen hainbat sektoretatik. Hala, V. Planaren 9. orrialdean zera esaten zen: “Testuinguru horretan, ezinbestekoa da Immigrazioaren aldeko Itun Soziala delakoari berriz heltzea, adostasun politikoko dokumentua izan dadin eta ezar ditzan esparru honetan “jokatzeko” koordenatuak EAEko gizarte osoari begira, eta, era berean, geroago, Gernikako Estatutuaren babesean, araugintza-garapena egiteko aukera eman dezan, immigrazioari eta herritartasunari buruzko EAEko politikaren oinarriak atzerritar jatorriko pertsonen eskubideen eta betebeharren ikuspuntutik jasota, eta pertsona eta kolektiboei estaldura eta segurtasun juridikoa emanda”.

10

3~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

V. Planaren barneko neurri estrategikoetan, helburu hau zegoen: “diskurtso politikoa sortzea eta kulturartekotasunaren eta immigrazioaren kudeaketa birkokatzea agenda eta jardun politikoaren leku zentral eta estrategiko batean, etorkizuneko euskal gizartea eraikitzeko giltzarri moduan (Herri Proiektua)� eta helburu horren barnean, zera proposatzen zen 4.1.5 puntuan: Euskadiko Immigrazioari buruzko Itun Soziala. Bizikidetzaren aldeko Konpromisoa berriz indartzea, parlamentuko eta indar politiko nahiz gizarte-eragile guztien kulturarteko itun bidez, joko politikoaren mugak eta arauak ezar daitezen esparru honetan.

IKUSPEGI BERRIZTU BAT, 2019 URTEAN 2019an, 2015eko itunari Share proposamena gehitu zitzaion, baita printzipio etikoa ere: Migrazioari dagokionez, jaso beharko genukeena eskaintzea da printzipio etiko nagusia, baldin eta gu ere antzeko egoera batean suertatuko bagina.

Itun honek honako ardatzak ditu: 1.

Migrazioa ez da egoeraren araberako gertakaria, baizik eta munduan, Europan eta Euskadin gertatzen den egiturazko egoera bat.

2.

Etorkinek, asilo-eskatzaileek, Adingabe eta Gazte Atzerritarrak (BGAA/BGGA), iragaitzazko egoeran daudenek eskubideak eta betebeharrak dituzte, eta eskubide eta betebehar horiek bideratu egin behar dira.

3.

Etika demokratikoko dimentsioa ere badu eta etika unibertsalaren funtsezko premisetako bat da besteei ez egitea besteek geuri egiterik nahi ez duguna. Migrazioari dagokionez, jaso beharko genukeena eskaintzea da printzipio etiko nagusia, baldin eta gu ere antzeko egoera batean suertatuko bagina.

4.

Migratzaileak mehatxu gisa aurkezten dituzten diskurtso indartsuak mundu osoan ari dira ugaritzen.

5.

Sintoma kezkagarriak agertzen dira: kanpoko zein barruko mugak modu faktikoan berrezartzen dira; errefuxiatuen eta etorkinen giza eskubideen aitorpenak atzera egiten du; gorroto diskurtsoak; adierazpen politiko-instituzional argiko xenofobia agertzen da; eta ezin da migrazio-politika erkiderik eraiki.

6.

Populismo xenofoboaren mehatxua hortxe dago, eta bere burua egituratzeko eta demagogiaren bitartez barreiatzeko asmoa dauka.

Migraziorako Euskal Itun Sozialerako proposamen hau oztopoen eta aukeren testuinguru horretan dago kokatuta.

7.

Bere helburuek proiekzio etiko, prebentibo eta proaktiboa dute. a. Itun honen helburu etikoa erantzun solidario eta erantzulea sendotzea da, migratzaileen beharrizanei dagokienez. b. Helburu prebentiboa, berriz, zeharkako batasun sozial eta politikoa eratzea da, xenofobiaren aitzakiapean sortutako populismoen asmoak ezerezean uzteko. c. Eta helburu pragmatikoa da migrazioaren erronkari gure gizartearen hazkunde- eta aurrerabide-prozesuaren parte gisa heltzea.

Migraziorako Euskal Itun Sozial hau sinatzen duen pertsona, entitate eta erakunde orok ondoko abiapuntu hauek partekatzen dituzte: A. Premisa politikoa: pluraltasuna. Dibertsitatea gure historiaren eta nortasun kolektiboaren funtsezko zatia da. Beste kultura eta jatorri

4~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

11

barneratuko duen euskal gizartea defendatzen dugu, kulturarteko pluraltasunaren balioekin konprometitutakoa eta herritartasun inklusiboa eraikitzen lagunduko duena.

B. Premisa etikoa: elkartasuna. Migrazioaren erronka berriak interpelazio etikoak dira, eta horrek elkartasuna, diskriminazio eza eta etorkinen zein bertokoen eskubide eta obligazioak parekatu beharra eskatzen du, eta halaxe onartzen dugu, konpromiso partekatu gisa.

C. Premisa pragmatikoa: beharrizana. Euskal gizarteak, familien babeserako politikez gain, immigrazioa behar du, lanaren eta demografiaren inguruko beharrizanei erantzun ahal izateko. Euskadiren hazkundeari dagokionez, datozen hamarkadetako immigrazioa onerako izango da, eta guk aukera gisa helduko diogu gai horri.

Hau guztia oinarri gisa hartuta, Itunak barneratzen dituen edukiak hauek dira: 1.

Itun honen asmo nagusia zera da, gizarte gisa herritartasun askotariko eta inklusi­bo baterantz aurrera egitea. Herritartasun horri jarraiki, guztion funtsezko askata­sunen, eskubideen eta betebeharren ardatza ez da izango nazionalen eta atzerrita­rren arteko bereizketa, guztiak ere egoiliar izatea baizik. · Euskadi ere beti izan da herrialde askotarikoa, historian zehar erlijio, hizkuntza eta kultura desberdinak elkarrekin bizi izan diren herrial­ dea. Atzerritarrek gehitutako aniztasun berriek ez dute zertan ustekabea izan euskal herritarrentzat. Aniztasuna gure historiaren eta gure identitate kolektibo propioaren zati da. Aitzitik, Euskal Herriaren es­perientzia historikoa lagungarri izan beharko litzaiguke elkarbizitzari erantzun hobea eta egokiagoa emateko, betiere bereizgarri izan genuen aniztasun-mailan oinarrituta. · Etorkinak ez dira “Gure arteko Besteak”. Izan ere, guztion artean gaurdanik erai­kitzen ari garen etorkizuneko euskal “GUaren” zati dira jada. Une honetan, ‘gu’ zibiko eta gutxieneko bat da eraiki beha­ rrekoa, zeinen eraikuntzan guztiek duten parte-hartze efekti­borako eskubidea. · Integrazioa ezinezkoa da pertsona guz­tien eskubideak aitortzen eta bermatzen ez badira. Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsa­la, berdin­tasunaren ideala eta diskriminaziorik ezaren printzipioa ditugu abiapuntu. Eskubide eta askatasunen le­ge-murrizketei aurre egitea da gure apustua, berdintasunean oinarritzen diren eta aniztasuna zorrotz errespetatzen duten politika publikoak sustatuz.

2.

Printzipioetan oinarritutako ikuspegi horrek ezin digu egiazko egitate bat ezkutatu, hau da, immigrazioa oso ondorio positiboak izaten ari dela jada gure gizartearentzat. Ondorio horiek neurtu eta objektibatu egin daitezke, eta ez datoz bat immigrazioaren fenomenoa arazo bat baino ez dela dioten diskurtsoekin. · Aniztasuna aukera handia da euskal gizartearentzat. Gizarte askotarikoenak dira abe­ratsenak ere bai. Aniztasun horrek datozen urteetan bere potentzial guztia zabal dezala, horixe da gure erronka. · Lan egitera datoz etorkinak Euskadira. Immigrazioak oso ondorio ekonomiko positiboak ditu gizarte hartzaileentzat. Izan ere, biztanleria aktiboaren eta emakumeen jarduera-tasaren hazkundea bultzatzen du, zuzeneko eta zeharkako zergen eta Gizarte Segu­rantzako kotizazioen bidez diru-kutxa publikoetarako ekarpena egiten du, kontsu­moaren hazkundea bultzatzen du eta enpresa-ekimen berriak sortzen ditu.

12

5~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

· Atzerriko etorkinek bertako biztanleek baino ezegonkor­tasun eta kalteberatasun handiagoko egoeran bizitzeko eta lan egiteko arriskua dute.

Aniztasunaren aldeko apustua, egiazkoa izan dadin, guztien gizarte-eskubideak baliatzeko aukera bermatuko du­ten banaketa-politikak eta politika unibertsalistak behar dira. · Emakumeak ezkutatu egin dira migrazio-diskurtsoetan. Badira gizarte hartzaileetan sendo erroturiko estereotipo batzuk emakume etorkinak otzantasuna­rekin lotzen dituztenak, haien ekimen-gaitasuna eta kontrako egoeretan bizirauteko trebetasunak ukatzen dituztenak. Genero-berdintasuna fun­tsezko printzipioa da gure elkarbizitza ahalbidetzeko, eta milioika emakumeren borrokari es­ker lortu da. Printzipio ukaezina da, emakumezkoen biztanleria guztiari bermatu beharrekoa, haien jatorrizko herrialdea edozein dela ere. Berdintasun eraginkorrerako politika bat gauzatzeko, etxeko es­parruko lan-merkatua kontrolatu eta arautu behar da, familia berriz elkartzeko po­litikak bideratu behar dira, eta euskal emakume guztiei, bertako eta etorkin, lana eta familia uztartzea ahalbidetuko dieten gizarte-politikak abian jarri behar dira.

3. Etorkinen gehiengo handi batek Euskadin geratu nahi du. Geratzeko borondate hori kontuan hartuta, gogoeta egin behar dugu indarreko ideien eta ideia horietatik ondorioztatzen diren erroldatze­ko, erregularizatzeko, berrelkartzeko eta nazionalizatzeko mekanismo eta proze­suen inguruan. · Ez da bidezkoa legeek geratzeko borondate hori ez bultzatzea eta etorkinak salbuespen-egoera batean uztea. Ikuspegi horrek ar­gitasun-ahalegina eskatzen du administrazio guztietan, eguneroko integrazio-prozesuak sine die ez geroratzeko. Lege-aurreikuspenek eguneroko integrazio hori bultzatu eta babestu egin behar dute, oztoporik jarri gabe. · Integrazioa gizarte honetan bizi garen pertsona guztien arteko moldatze-prozesu dinamikotzat jotzen dugu, bi noranzkokoa. Gizarte­ratzea ez da egoera bat, prozesu sozial eta dinamikoa baizik, luze irauten due­na, etengabe errepikatu eta berritu behar dena, eta errealitate berrira egokitzeko elkarren arteko esfortzua eskatzen duena, bai etorkinen aldetik, bai gizarte hartzai­learen aldetik. · Oso garrantzitsua da immigrazio eta integrazio-politikak hauteskunde-inguruabarren mende ez geratzea, ezta parlamentuetan gertatzen diren gehiengoen arabera gorabeherarik izatea. Itun hau sinatzen duten erakundeek konpromisoa hartzen dute alor horretan politika irmoak sustatzeko, genero-indarkeriaren aurkako bo­rrokan edo antzekoetan atxikitakoen antzekoak, hain zuzen ere. · Eskolak funtsezko egitekoa du etorkizuneko euskal herritar diren etorki­ nen seme-alabak gizarte hartzailera egokitzeko. Ikasle guztien ekitatea eta aukera-berdintasuna bultzatu behar du hezkuntza-sis­temak, hezkuntza-ibilbidea amaitzen dutenean gizartean eta lan-merkatuan inte­ gratzeko aukera berak izan ditzaten. · Euskal Herrian bi hizkuntza ofizial daude. Euskal gizarteari dagokio bi hizkuntzak ikasteko eta erabiltzeko aukera ematea gurera iristen direnei. Euskara etorki­nen kolektibora hurbiltzeko eta etorkinen artean sustatzeko eginkizuna antolatze­rakoan, euskara sendotzeko eta euskal gizartean presentzia handiagoa izan dezan lortzeko moduari buruzko hausnarketa zabalagoa egin behar dugu. Era berean, Beste herrialdeetatik datorren biztanleriak dakizkien eta erabiltzen dituen hizkuntzak onetsi eta balioetsi beharko ditugu.

6~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

13

4. Immigrazioa fenomeno globala bada ere, integrazioa, gizarte-kohesioa eta elkarbizitza tokian tokiko espazioan gertatzen, kudeatzen eta bideratzen dira.

Udalek irizpide komunak eta baliabide nahikoak behar dituzte lan hori modurik egokienean egiteko. · Euskal erakundeen maila guztiak sustatzen ari dira jada etorkinen integrazioa bul­tzatzera bideratutako politikak eta ekimenak. Gizarte zibila ere oso proaktiboa izan da arlo horretan, eta laguntza eta harrera eskaini die pertsona iritsi berriei. Hain baliotsua eta beharrezkoa den lan horrek guztiak, joera unibertsalistako gizarte-politika batzuekin batera, neurri handi batean, agerian uzten du Euskadin zergatik ez den arazo larririk sortu immigrazioaren inguruan. · Etorkinen integrazioaren esparruan esku hartzen duten erakunde-eragile eta gizar­te-eragile ugarik aukera garrantzitsuak eskaintzen dituzte eta gure erakunde eta gizarte-egituraren aberastasunaren eta aniztasunaren adierazgarri da hori. Kontra­partida gisa, eraginkortasuna lortzeko beharrezkoa da EAEko barne-esparruan in­tegrazioari buruzko euskal politikaren erantzukizunak, rolak, eskumenak, tresnak eta baliabideak argi eta garbi definitzea.

Era berean, erakunde- eta gizarte-maila guztien arteko lankidetza-mekanismoak definitu behar dira. Azkenik, erakunde eta gizarte-maila guztien arteko lankidetza-mekanismoak definitu behar dira.

5. Immigraziorako Itun Sozial honek zentzuzko esparru bat osatzen du, printzipio eta balioen inguruko konpromiso bat, eta praktikara ere bultzatzen duen dokumentu izatera iritsi nahi du. Sinatzen duten erakundeek ahalegina egin behar­ko lukete bakoitzak bere esparruan printzipio eta balio horiek aplikatzeko, au­toebaluazioko elementu gisa erabilita, dagokien funtzionamendua aztertzeko im­migrazioaren eta aniztasunaren gaiarekin zerikusia daukan guztian. · Ituna sinatzen duten erakunde eta instituzioek konpromisoa hartzen dute immigrazioari buruz aurreiritzietan eta gehiegizko orokortzean oinarrituta sortu diren diskurtso estigmatzaile guztiak gogotik baztertzeko, eta, aldi berean, euskal gizarteari dei egiten diote arrazismoaren eta xenofobiaren era ireki eta sotilei aurka egiteko eta inpunita­te-esparru guztiak indarrik gabe uzteko eta salatzeko. · Komunikabideek etengabeko prestakuntza sustatu behar dute estereotipo negatiboen erreprodukzio akritikoa eta gizarteak etorkinak kriminaliza ditzala saihesteko. Arreta berezia jarri behar dute kolektibo homogeneo gisa ez tratatzeko eta alor horri buruzko jardunbide egokien dekalogoak errespeta daitezen kon­promisoa hartzeko. · Immigrazioa eta harekin batera doazen aniztasun berriak denon artean guretzat eta gure seme-alabentzat zer euskal gizarte nahi dugun berriz pentsatzeko aukera eta pizgarria izan behar dute. Epe laburrera begira, zailtasun-iturri izan liteke errealitate berri hau. Ez dugu hau ezkutatu behar; aitzitik, onartu eta aldaketa sozialeko prozesu guztietan izaten den gauza normaltzat hartu behar dugu. Zailtasun horien adierazpideak kontuan hartu behar ditugu, modu konstruktiboan aurre egiteko eta gainditzeko. Hartzen ditugun konpromiso eta erabakiekin asma­tzen badugu, etorkizun hobearen oinarriak jartzen ariko gara.

BIBLIOGRAFIA: EUSKO JAURLARITZA. Enpleguko eta Gizarte Politiketako Saila (2019). Migraziorako euskal itun soziala www.euskadi.eus/contenidos/informacion/migrazioituna/es_def/adjuntos/ITUNA.pdf (Kontsulta: 2020/05/15)

14

7~7. MIGRAZIORAKO EUSKAL ITUN SOZIALA ETA EUSKARA. LIDE AMILIBIA BERGARETXE

BEATRIZ OTERO

UPV/EHU GIZARTE ETA KOMUNIKAZIO ZIENTZIEN FAKULTATEA

EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK

J

atorri atzerritarra duten pertsonek gure gizartean erakusten duten presentzia aztertzen saiatuko gara, bi alderdiri erreparatuz: alde batetik, aniztasuna euskal gizartearen ezaugarri gero eta nabarmenagoari eta, bestetik, migrazio-fluxu eta gure inguruko lan-aukeren arteko harremanari. Hortaz, Estatistikako Institutu Nazionalak (EIN) erroldari buruz eskaintzen dituen datuak, batez ere, erabiliko ditugu.

EZAUGARRI NAGUSIAK 2019ko urtarrilaren 1eko datarekin EINek argitara emandako datuen arabera, EAEn bizi diren pertsona guztien % 10,1 jatorri atzerritarrekoak dira (aurreko urtean, % 9,4 izan zen). Jatorri atzerritarreko biztanleriaren ehunekoa gainontzeko autonomi erkidegoekin konparatzen badugu, EAE Espainiako batez bestekoaren azpitik dago (% 14,4), eta Madril edo Mediterraneo itsasoko ertzeko erkidegokoetakoa baino txikiagoa da. Hala ere, azken urtean atzerritarren kopuruak izan duen gorakadari soilik erreparatzen badiogu, Euskadi termino erlatiboetan gehien hazi diren erkidegoetatik hirugarrena da, Aragoi eta Nafarroako Foru Komunitatearen atzetik.

Lurraldeen arabera, EAEn, Arabak du jatorri atzerritarreko pertsona kopururik handiena (% 12,1). Ondoren, Gipuzkoa (% 10,2) eta Bizkaia (% 9,4) datoz.

Azken urtean jatorri atzerritarreko pertsonen ehunekoak biztanleria guztiarekiko modu bertsuan egin du gora hiru lurraldeetan (+ % 0,7).

16

1~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

1. TAULA. BIZTANLERIA OSOA ETA ATZERRITAR JATORRIKOA ESPAINIAN, ESTATUKO AUTONOMIA-ERKIDEGOEN ARABERA (KOPURUAK ETA EHUNEKOAK), 2019 2019 BIZTANLERIA OSOA

ESPAINIA ANDALUZIA ARAGOI ASTURIAS BAELAR UHARTEAK KANARIAK KANTABRIA GAZTELA ETA LEON GAZTELA MANTXA KATALUNIA VALENTZIA EXTREMADURA GALIZIA MADRIL MURTZIA NAFARROA EAE ERRIOXA CEUTA MELILLA

47.026.208 8.414.240 1.319.291 1.022.800 1.149.460 2.153.389 581.078 2.399.548 2.032.863 7.675.217 5.003.769 1.067.710 2.699.499 6.663.394 1.493.898 654.214 2.207.776 316.798 84.777 86.487

ATZERRITAR JATORRIKO BIZTANLERIA

6.753.098 825.949 181.644 77.962 265.035 417.932 51.851 187.591 209.058 1.468.299 860.592 45.772 234.017 1.290.465 238.785 99.211 221.992 45.905 10.930 20.108

ATZERRITAR JATORRIKOEN %

14,4 9,8 13,8 7,6 23,1 19,4 8,9 7,8 10,3 19,1 17,2 4,3 8,7 19,4 16 15,2 10,1 14,5 12,9 23,2

1998 % ATZERRITAR JATORRIKOEN %

2,9 2,5 1,4 2,1 6,8 5,3 1,7 1,6 1 3,2 4,1 1 3,4 4 2,4 1,8 1,3 1,6 7,3 15,1

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

Atzerritar jatorriko pertsona horien jatorriari dagokionez, EAEn jatorri atzerritarreko hamar pertsonatatik ia erdia (% 49,3) Latinoamerikako herrialde batean jaioa da. % 17,6 Europar Batasunean. Eta % 14 Magreben. Gaur egun, EAEn finkaturik dauden hamar jatorri nagusiak honako hauek dira: Maroko (24.867 pertsona), Kolonbia (22.124), Errumania (15.952); Bolivia (11.706), Nikaragua (11.155), Ekuador (8.654), Venezuela (7.746), Paraguai (7.062), Brasil (6.856), Portugal (6.763). Jatorri horiek EAEn bizi diren atzerriko jatorriko biztanleen % 55,4 biltzen dute.

Jatorri atzerritarreko biztanleriak azken urteotan (1998-2019) Euskadiko dinamika demografikoan eragin positiboa izan du. Immigrazioak konpentsatu egin du bertako biztanleriaren galera. 1998 eta 2019 bitartean 86.510 bertako pertsonako saldo negatiboa bizi izan du, baina biztanleria-kopuruaren hazkundea ahalbidetu du. Horrela, 1998 urtearekin alderatuta, EAEn 109.148 pertsona gehiago bizi da.

1. GRAFIKOA. EAEKO ATZERRITAR JATORRIKO BIZTANLERIAREN OSAERA, EREMU GEOGRAFIKOEN ARABERA, 2019 (%) LATINOAMERIKA

49,3

EUROPAR BATASUNA

17,6

MAGREB

14,0

GAINERAKO AFRIKA

7,5

ASIA

6,7

GAINERAKO EUROPA

3,9

AEB ETA KANADA

0,9

OZEANIA

0,2

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

2~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

17

Ikuspegik 2015. urtean argitaratu zuen Immigrazioaren eragin sozioekonomikoa EAEn txostenak, EAEko atzerriko immigrazioaren eragin ekonomiko eta demografikoan sakontzen duenak, honako hau ondorioztatu zuen, besteak beste: immigrazioak jaiotza-tasa gordina handitzea ahalbidetu du, egitura demografikoa gaztetzean mendekotasun-tasa murriztu egin da eta eragin positiboa izan du zahartze-tasan.

ANIZTASUNA Aniztasuna geratzeko etorri den ezaugarria dela esan dezakegu. EAEn, biztanle batzuk atzerriko nazionalitatea dute, beste batzuk jaiotzez atzerritarrak dira (beste herrialde batean jaio dira) eta nazionalitate espainiarra dute, beste batzuk nazionalitate espainiarra eta guraso atzerritarrak dituzte (aita, ama edo biak beste herrialde batzuetakoak dira) eta, azkenik, Espainian jaio eta nazionalitate atzerritar/espainiarra dutenak ere badaude. Nahaste horrek guztiak gure inguruetan immigrazioa errealitate gero eta errotuagoa dela erakusten du.

Etorkin jatorrizko biztanleriaren artean, % 33,9, hamarretik hiru pertsonak Espainiako nazionalitatea lortu dute. Baina beste kolektibo esanguratsu bat ere badaukagu: Espainian jaio arren, Espainiar nazionalitatea lortu ez dutenena; batik bat, afrikar jatorrizkoa. Kolektibo horrek % 7,1 osatzen du etorkin jatorrizko biztanleria osoan. Bide batez, datu horiek kolektibo horien baitan bigarren belaunaldi baten agerpenaren inguruko informazioa ematen digute. Nolabait esanda, immigrazioa sustraitu egin da gure gizartean eta bigarren belaunaldia gure tartean dugu, etorkizunean bertakotu egingo delarik, eta erronkak finkatzen lagundu behar digu. Ezin gaitezke bizi eta ezin dezakegu joka euskal gizarteko kide ez balira gisa.

2. TAULA: ATZERRIKO JATORRIKO BIZTANLERIA, JAIOLEKUAREN ETA NAZIONALITATEAREN ARABERA

ESPAINIARRA NAZIONALITATEA

ATZERRITARRA GUZTIRA

ESPAINIAN 1.968.710

JAIOLEKUA ATZERRIAN 75.258

GUZTIRA 2.043.968

17.074

146.734

163.808

1.985.784

221.992

2.207.776

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

Jatorriei dagokienez, argi ikusten da latinoamerrikarren artean nazionalitatea lortu dutenen ehunekoa handiagoa dela. Arrazoi ezberdinak daude gertakari horren atzean. Guztira, nazionalizatu direnak % 32 dira. Alde batetik, Latinoamerikako jendea beste zenbait tokitakoa baino lehenago iritsi zen eta, bestetik, gainontzeko jatorri batzuekin alderatuta (Afrika edota Asia, adibidez) nazionalitatea lortzeko baldintza malguagoak dituzte. Horrez gain, nazionalitate bikoitza lortu dezakete, euren jatorrizkoari uko egin gabe. Ezin dugu ahaztu Latinoamerikako immigrazioa dela EAEn lehenesten duguna, gure immigrazio erakarria.

Europar jatorriko biztanleriaren kasuan, badaude ere hainbat kontu. Europar Batasunaren barnekoak izanik askotan ez dute espainiar nazionalitatea lortzeko interes edo beharrik. Bereziki, espainiar nazionalitatea eskuratzeak eurenari uko egitea badakar.

Erronkak erronka, euskal gizartea apurka-apurka aniztasunaz janzten ari da. Ikuspegik urtero egiten duen Barometroaren azken datuen arabera, euskal hiritarren gehiengoak badaki immigrazioaren gertakaria egiturazkoa dela eta datozen urteetan atzerritar jatorriko pertsona gehiago iritsiko dela. Elkarrizketatuen % 73,9 uste du datozen bost urteetan Euskadin immigrazioa hazi egingo dela.

Gainera, pertzepzio hori igo egin da azken urteetan (+6,4 puntu, aurreko urtearekin alderatuta); aitzitik, jaitsi egin da murriztu egingo dela edo berdin mantenduko dela uste duten pertsonen ehunekoa.

18

3~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

2. GRAFIKOA. ATZERRIKO NAZIONALITATEA DUTEN BIZTANLEAK ETA ATZERRIAN JAIOTAKO BIZTANLEAK, EREMU GEOGRAFIKOEN ARABERA, EAEN, 2019 (%)

GUZTIRA

7 31

61

OZEANIA

0 63

37

GAINERAKO ASIA

7 24

69

PAKISTAN

10 8

82

TXINA

19 15

66

LATINOAMERIKA

2 45

53

3 45

52

GAINERAKO AFRIKA

14 15

72

MAGREB

14 18

69

GAINERAKO EB

6 28

66

EB

10 23

67

IPAR AMERIKA

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

ES/ATZ [7,3%]

ATZ/ESP [32%]

ATZ/ATZ [60,8%]

3. GRAFIKOA. HURRENGO BOST URTEETAKO EGOERARI BEGIRA, IMMIGRAZIOAK EAEN, ZURE USTEZ… BEHERA EGINGO DU BERDINTSUA IZANGO DA

10,0

2017

5,0

2018

2019

3,9 28,4 18,2 15,2

GORA EGINGO DU

54,5 67,5 73,9 7,2

ED/EE

9,3 7

ITURRIA: IKUSPEGI. BAROMETROA 2019. JATORRI ATZERRITARRA DUTEN BIZTANLEEN INGURUKO PERTZEPZIOAK ETA JARRERAK

LOTURA EGOERA SOZIOEKOMIKOAREKIN Xabier Aierdik ondo adierazten duen bezala, migrazio-fluxuak ez dira batere kaotikoak, baizik eta gizarte hartzailearen beharretara egokitzen dira.

Orokorrean, atzeraldi ekonomikoko aldi baten ondoren, eta indize makroekonomikoak hobetzean, migrazio-fluxuek goranzko joera izan ohi dute. Hurrengo grafikoan ikus daitekeen bezala, 2009ra artekoa, ekonomia-hazkundeari loturik, jatorri atzerritarreko biztanleriaren kopurua etengabe handitu zen. Hurrengo urteetan atzerriko jatorriko biztanleen kopuruak behera egin zuen, atzeraldi ekonomikoarekin batera. 2015etik aurrera, krisia gainditu izanaren kontakizunari eusten zioten adierazle makroekonomikoetan gero eta konfiantza handiagoa zegoenez, EAEn erroldatutako atzerritar jatorriko pertsonen kopurua handituz joan da pixkanaka, azken urteetako gorakada nabarmenduz. Atzeraldi ekonomikoaren ondoren eta indize makroekonomikoen hobekuntzarekin, gora egin du migrazio fluxuak, nabarmen azken urteetan gainera.

Gaur egun, EAEn jatorri atzerritarreko hamar pertsonatatik ia erdia (% 49,3) Latinoamerikako herrialde batean jaio da. Proportzio horrek, neurri handi batean, euskal gizartearen ezaugarriei erantzuten die eta gure lan-egituraren ezaugarriekin zerikusia du: EAEko zahartze-tasa altuarekin, eta dagozkion pertsonen zaintza eta etxeko lanekin, eta ostalaritza eta hirugarren sektoreko ekimenekin, hots, zerbitzuen gizartearekin.

4~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

19

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

2019 *

2018

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

4. GRAFIKOA. ATZERRITAR JATORRIKO BIZTANLERIAREN URTETIK URTERAKO HAZKUNDE ABSOLUTUA EAEN, 1998-2019

*BEHIN-BEHINEKO DATUAK

5. GRAFIKOA. ATZERRIAN JATORRIKOEN EHUNEKOA JATORRIAREN ARABERA EAEN ETA LURRALDE HISTORIKOETAN, 2019 EAE

ARABA

BIZKAIA

GIPUZKOA

EUROPAR BATASUNA

17,6

13,1

17,2

20,5

GAINERAKO EUROPA

3,9

4,7

2,9

5,0

MAGREB

14,0

22,1

11,2

13,7

GAINERAKO AFRIKA

7,5

9,4

8,2

5,4

EE.UU Y CANADÁ

0,9

0,5

1,0

1,0

LATINOAMERIKA

49,3

43,1

52,8

47,4

TXINA ETA PAKISTAN

2,6

2,1

3,1

1,9

GAINERAKO ASIA

2,3

3,7

1,3

3,0

OZEANIA

1,9

1,2

2,1

2,0

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

Logika horiek, neurri batean, lurralde historikoen jatorri bakoitzaren pisuan aurkitzen ditugun zenbait ezberdintasunen atzean daude. Esate baterako, Gipuzkoan, Europar Batasuneko jatorria duten biztanleen ehunekoa handiagoa da.

Araban, Magrebeko jatorria dutenen ehunekoa handiagoa da; izan ere, jatorri horretako biztanleek Bizkaian eta Gipuzkoan baino lan-aukera gehiago dituzte Araban, nekazaritzak lurralde horretan duen pisuari esker eta, aurreko urteetan, eraikuntzak izandako gorakadari esker. Bizkaian, latinoamerikar jatorria dutenak gehiago dira, eta batez ere zaintza-lanetan, etxeko lanetan eta ostalaritza eta zerbitzuetan aritzen dira.

Atzerritar jatorriko pertsonen sexua eta adina bat datoz, neurri handi batean, lan-logika horiekin. Populazio atzerritarraren gaztetasunak argi frogatzen du nagusiki lan egitera etortzen direla; izan ere, ia denak populazio aktiboari dagozkion adinaren baitan kokatzen dira. Horren harira, jatorri espainiarreko biztanleen banaketarekin alderatuta, nabarmendu behar da 16 eta 44 urte bitartekoen artean dagoen ehunekoa bikoiztu egiten dela jatorri espainiarreko biztanleen artean dagoenarekin alderatuta (% 63,3 vs. % 30,6, hurrenez hurren). Deigarria da, halaber, atzerriko jatorriko biztanleen artean soilik % 4,6k dituela 65 urte eta gehiago. Adin-tarte horretan, ordea, Espainiar estatuko jatorrizko biztanleriaren ia laurdena dago (% 24,3).

20

5~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

6. GRAFIKOA. EAEKO BIZTANLERIAREN ADIN TALDEEN ARABERAKO BANAKETA (JATORRIAK), 2019 0-15 URTE

16-44 URTE

45-64 URTE

65 URTE BAINO GEHIAGO

14,6 Bertakoak

6,6

Atzerritar jatorrikoak

30,6 63,3 30,5 25,5 24,3 4,6

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

Bertakoen artean, emakumezkoak gizonezkoak baino gehiago dira baina atzerrian jaio diren pertsonen artean (nazionalitatea lortu eta lortu ez dutenen artean) emakumeen presentzia handiagoa da. Euskadin, immigrazioaren feminizazioak gure ingurunean aurkitzen dituen lan hobiekin zerikusia du. Zerbitzuekin lotu ohi dira; bereziki, eremu pertsonaletan: etxeko lanak, zaintza, orokorrean, eta mendekotasunaren arreta.

7. grafikoan ikusten dugunez, immigrazioaren euskal eredu feminizatu bat dugu. Horrela, aurreko nazionalitateen ordez datozen Latinoamerikako hurrengoak gero eta feminizatuago daude.

Halaxe gertatzen da nazionalitate garrantzitsuenekin. Esaterako, Kolonbia eta Ekuadorreko etorkinen ostean Nikaragua, Paraguai eta Hondurasko biztanleak heldu direnean.

2014ko EAEko Etorkin Atzerritarrei buruzko Inkestaren arabera (EABI)1 Euskadin lanean ari ziren bi emakume etorkinetatik batek etxeko lanen sektorean egiten zuen lan. Etxeko lanen garrantzia biztanleria femenino landunetan erakusten da, emakumeen jatorriaren arabera. Logikoki, ehuneko altuenak jatorri latinoamerikarra zuten emakumeen artean zeuden. Horrela, Paraguaiko hamar emakumetatik ia bederatzik (%Â 87,6) sektore horretan egiten zuten lan, eta joera hori areagotu egin zen 2010-2014 urteetan.

7. GRAFIKOA. ATZERRIAN JAIOTAKO BIZTANLEEN EMAKUMEEN EHUNEKOA JATORRIAREN ARABERA, EAEN, 2018 (%) NICARAGUA

75,9

HONDURAS

72,3

PARAGUAI

70,8

EKUATORE GINEA

69,2

BRASIL

68

FILIPINAK

66,1

BOLIVIA

61,9

KUBA

61,8

DOMINIKAR ERREPUBLIKA

61,5

MEXIKO

61,4

ERRUSIA

60,9

KOLONBIA

59,1

UKRAINA

56,3

PERU

56,2

TXINA

55,5

EKUADOR

54,6

VENEZUELA

54,4

TXILE

53,2

AEB

52,4

FRANTZIA

51,3

NIGERIA

51,3

URUGUAI

50,8

ARGENTINA

50,5

ALEMANIA

50,5

ERRUMANIA

49,7

BULGARIA

46,2

ERRESUMA BATUA

43,9

PORTUGAL

40,4

ALJERIA

38,4

ITALIA

38,4

MAROKO

38

MAURITANIA

37,3

PAKISTAN

27,4

SENEGAL

17,5

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

1. Aldagai horietarako ez daukagu datu eguneratuagorik

6~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

21

AFRIKAR JATORRIKO BIZTANLERIA EAEN Edonola ere, logika horri ihes egiten dioten biztanle-mugimenduak ere badaude; esaterako, Afrikako populazioaren migrazio-fluxuak.

Hurrengo grafikoan ikus daiteke, adibidez, krisi ekonomikoko garaian, oro har, migrazio-fluxuak jaitsi egin zirela, magrebtar biztanleriaren kasuan izan ezik.

Magrebtarren fluxuak mantendu egin ziren. Hau da, krisiarekin Latinoamerika zeharo urrun dago eta Magreb eremua alboan. Hazkunde garaietan, Magrebek alboan jarraitzen du, baina soziologikoki Latinoamerika hurbildu egiten da.

8. GRAFIKOA. JATORRIZKO EREMU NAGUSIEN URTETIK URTERAKO HAZKUNDEAREN BILAKAERA, 1999-2019 (KOPURU ABSOLUTUAK).

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

ITURRIA: EINEN DATUAK OINARRI HARTUTA EGINA

EUROPAR BATASUNA

MAGREB

LATINOAMERIKA

2019

2018

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

-2.000

ASIA

EABI-ri esker, kolektibo horren integrazio-dinamika batzuk azter ditzakegu.

Afrikako biztanleriaren langabezia-tasak, oro har, atzerritarren artean altuenak dira EAEn, eta, logikoa denez, okupazio-koefiziente baxuenak badituzte. Bestalde, Euskadin bizi diren biztanle atzerritar guztien aldean, Afrikako biztanle gehienek lehen mailako ikasketak edo gutxiago dituzte eta bigarren edo hirugarren mailako ikasketak dituztenen ehunekoak txikiagoak dira.

3. TAULA. 16 URTEKO ETA GEHIAGOKO ATZERRITAR JATORRIKO BIZTANLEAK. IKASKETA MAILA, JARDUERA, OKUPAZIO ETA LANGABEZIA-ADIERAZLEAK, JATORRIZKO EREMU GEOGRAFIKOAREN ARABERA. 2018 (%) LEHEN MAILAKOAK EDO GUTXIAGO

EBKO MENDEBALDEA ERRUMANIA ETA EBKO EKIALDEKO BESTE HERRIALDE BATZUK MAGREB ARGENTINA, TXILE, URUGUAI KOLOMBIA, EKUADOR, PERU BOLIVIA PARAGUAI BRASIL, VENEZUELA, DOMINIKAR ERREPUBLIKA LATINOAMERIKAKO GAINERAKO HERRIALDEAK TXINA SENEGAL AFRIKAKO GAINERAKO HERRIALDEAK MUNDUKO GAINERAKO HERRIALDEAK GUZTIRA

BIGARREN MAILAKOAK EDO LH EM

LH GM EDO HIRUGARREN MAILAKOAK

JARDUERA-TASA

LANGABEZIA-TASA

OKUPAZIOKOEFIZIENTEA

44,2

20,4

35,4

74,0

6,2

69,4

28,3

51,5

20,3

77,3

14,7

66,0

62,4 19,3 27,8 37,1 36,2 28,7 33,1 56,7 71,4 49,3 39,4 39,5

27,1 43,5 47,8 49,2 51,5 45,1 38,6 33,7 24,5 37,8 28,4 38,7

10,5 37,2 24,4 13,6 12,2 26,2 28,3 9,6 4,1 12,9 32,2 21,8

61,7 81,0 83,0 77,6 84,6 79,3 89,7 81,1 80,3 71,9 74,3 77,0

37,3 14,7 15,3 19,3 10,4 23,3 15,1 0,0 30,9 42,4 15,6 19,5

38,7 69,1 70,4 62,6 75,8 60,8 76,2 81,1 55,5 41,4 62,7 62,0

ITURRIA: AEI 2018. EUSKO JAURLARITZA. ENPLEGUKO ETA GIZARTE POLITIKETAKO SAILA. EOE

Aldi berean, bertako biztanleek kolektibo horrekiko begikotasun txikiagoa dute, batez ere magrebtarrei dagokionean, azken hori baita, hain zuzen ere, Afrikako kolektiboaren barruan gehiengoa. Argi eta garbi, euskal gizartearentzako magrebtarrak dira kulturalki eta unibertso sinbolikoei dagokienez, urrunen ikusten direnak.

Amaitzeko eta garai oso kritikorik ezean, logikoki immigrazioak gora egin beharko luke datozen urteotan; Latinoamerikako biztanleria oso ondo egokitzen da gure lan-premien egiturara; osaerari buruz ez da berrikuntza nabarmenik sumatzen eta dagoeneko EAEko biztanleriaren baitan egiturazko egintza bat da. Ez dakigu eta zaila da aurreikuspenak egitea, baina agian COVID 19ak hankaz gora ipini lezake panorama hau. Koronabirusa ezustekoa den moduan, bere ondorioak ere halakoak izango dira, eta seguruenik ondorio kaltegarri nabarmenak ekarriko ditu enpleguarentzat, oro har, eta etorkinenean, bereziki.

22

7~7. EAEKO IMMIGRAZIO EZAUGARRIAK. BEATRIZ OTERO

EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK

EGUZKI URTEAGA

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA SOZIOLOGIA ETA GIZARTE LANGINTZA SAILA LAN HARREMAN ETA GIZARTE LANGINTZA FAKULTATEA

I

par Euskal Herriak eraldaketa soziodemografiko nabarmenak izan ditu azken boladan, hamar urtean bertako biztanleria % 9,6 hazi baita eta biztanleria gehigarri hori, maila handi batean, Frantziako hainbat eskualdetatik baitator, bai eta, nahiz eta proportzio apalagoan izan, Frantzia kanpotik ere.

Biztanleriaren ugaritze eta anizte horiek erronka berriak dakarzkiote euskarari eta, batik bat, hizkuntza biziberritzeko eginkizuna duten erakunde publikoei. Izan ere, ondoko galderari erantzun behar diote: zein da euskararen etorkizuna bermatzeko modua geroz eta jendetsuago eta anitzagoa den gizarte batean?

Arazo horri ihardetsi aurretik, atariko ohar batzuk egitea premiazkoa da, bai euskarari dagokionez, bai immigrazioari buruz.

Euskararen kasuan, gogoratu behar da ez dela hizkuntza koofiziala Ipar Euskal Herrian, Frantziako konstituzioak argiki baitio frantsesa dela Errepublikaren hizkuntza, nahiz eta konstituzioaren 75-1. artikuluak “eskualde hizkuntzak” aitortzen dituen Frantziako ondare gisa (Urteaga 2019: 132). Aitzitik, sortu berria den Euskal Elkargoak, euskara aitortu du Iparraldeko hizkuntza bezala, aitortza horrek ez badauka inplikazio juridiko handirik ere. Era berean, hizkuntza-legeria azpigaratua dago Hexagonoan, Espainiarekin alderatuta. Egoera horrek berme juridiko eza badakar ere, aukerak sortzen ditu euskararen aldeko hizkuntza politika handinahi bezain finantzatu bat osatu eta garatzeko, beti ere Iparraldeko erakunde publikoek borondate hori badaukate.

Era berean, euskara sustatzen duen lehen politika publiko esanguratsua 2000. urtean gauzatu da, urte horretako abenduan, hainbat erakundek Euskal

24

1~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

Herriko Hitzarmen Berezia (2001-2006) izenpetu baitzuten. Bederatzi atal barnebiltzen ditu, horietariko lehena hizkuntza politikari sagaratua zaiolarik, gai horrek daukan garrantzia agerian utziz. Hitzarmen horrek, Obragintza Publikoa-Hizkuntza Kontseilua bikotea aurreikusteaz gain, hizkuntza politika osatze, gauzatze eta ebaluatze aldera, euskararen ezagutza, transmisioa eta erabilera sustatzeko xedez, finantzatutako eta obratutako hainbat neurri aurreikusten ditu. 2004az geroztik, euskara biziberritzeko ardura daukan instituzioa Euskararen Erakunde Publikoa da, haren barne daudelarik Frantziako Estatua, Akitania Berriko Eskualdea, Pirinio Atlantikoetako Departamentua eta Euskal Elkargoa. Euskalgintzako elkarteez osatutako Aholku Batzorde bat itsatsia zaio (Urteaga 2019: 46).

Immigrazioaren kasuan, gogoratu behar da, Bigarren Mundu Gerraz geroztik, estatistika etnikoak debekatuta daudela Frantzian, Okupazioaren garaian (1940-1944) datu horiek erabiliak izan baitziren juduak atxilotu eta deportatzeko.

Horrek, ikertzaileen lana zailtzeaz gain, oztopo handiak baitauzkate datu oso bezain eguneratuak eskuratzeko, erakunde publikoen jarduna baldintzatzen du ez baitaukate diagnosi zehatz bezain kuantifikaturik etorkinen kopuru, fluxu eta kokapen geografikoari buruz, osatu eta martxan jartzen dituzten immigrazio politiken egokitasun eta eraginkortasuna baldintzatuz. Horrez gain, kultura errepublikazalea dela-eta, administrazio publikoek garatzen dituzten immigrazio politikak, bereziki, eta gizarte politikak, orokorki, ez dituztenez nortasun kolektiboak eta talde etnikoak aitortzen, lurraldetuak dira eta ez daude gizatalde zehatz batzuei norabidetuak.

Halaber, historikoki, Frantzia eta, maila txikiago batean, Ipar Euskal Herria, immigrazio herriak izan dira XX. mendean zehar, etorkin uholde ezberdinak ezagutu baitituzte: 1930-1940-1950. hamarkadetan, espainiarren eta portugesen immigrazioa; eta, 1960-1970-1980. hamarkadetan, magrebtarren immigrazioa.

Hala ere, fluxu migratzaileak nahiko egonkorrak dira azken hamarkadetan. Alabaina, Ipar Euskal Herriak jasotzen duen immigraziorik ugariena Frantziako eskualdeetatik datorrena da. Zentzu horretan, ikuspegi soziolinguistiko batetik, etorkin eta atzerritar nozioak bereiztea komeni da. Izan ere, pertsona bat atzerritarra izan daiteke etorkina izan gabe (Lapurdin bizi den gipuzkoar bat esaterako) eta beste bat etorkina izan daiteke, legearen ikuspuntutik, atzerritartzat jo gabe (Frantziako bazterren batetik Iparraldera etorri eta bertan bizi den gizaseme bat, adibidez).

Atariko ohar horiek egin ostean, ikusi dezagun zein den euskararen egoera eta bilakaera Ipar Euskal Herrian.

JOERA SOZIOLINGUISTIKOAK 2016an, Euskararen Erakunde Publikoak egindako inkesta soziolinguistikoaren datuei erreparatu ezkero, jakinik soilik 16 urtetik gorakoak galdekatuak izan direla, hizkuntza gaitasunaren mailan, biztanleriaren % 20,5 elebidun aktiboz osatua dago, % 9,3 elebidun hartzailez eta % 70,1 frantses hiztun elebakarrez (Office Public de la Langue Basque, Gouvernement Basque et Gouvernement de Navarre 2017: 3). Euskal hiztun gehienak Lapurdin biltzen direlarik, 23.000 pertsona alegia, lurralde horrek euskal eledunen proportziorik apalena dauka (% 8,4). Aldiz, biztanle gutxiago dituzten Nafarroa Beherea eta Zuberoa, eremu euskaldunagoak dira, bertako biztanleriaren ia erdiak (% 49,5) euskaraz baitaki. Gaitasunaren bilakaerari so egiten badiogu, ikus genezake, 1996 eta 2016 bitartean, euskal hiztunen gainbehera % 5,9koa izan dela, eta bakarrik % 0,9koa izan dela 2011-2016 epean.

Horrek esan nahi du, proportzionalki, galera leuntzen ari dela. Are gehiago, azken bost urteetan, gainbehera hori eten da elebidun aktibo eta hartzaileen kopuru absolutuari begiratzen badiogu, 74.000 baitira 2016an, 73.000 zirelarik 2011n.

Hizkuntza transmisioaren mailan, urte bereko datuek diote % 21,7k euskara jaso duela gurasoengandik, horietariko % 15,9k euskara bakarrik hartu

2~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

25

duelarik (Office Public de la Langue Basque, Gouvernement Basque et Gouvernement de Navarre 2017: 10). Hor ere, ezberdintasun nabarmenak daude lurraldeen arabera, Nafarroa Beherea eta Zuberoan, biztanleriaren erdiak baino gehiagok (% 56,5) euskara jaso baitu bere gurasoengandik, horietariko % 46,8k euskara bakarrik jaso duelarik eta %9,7k euskara eta frantsesa jaso ditu. Kasu horretan ere, galera % 10,5ekoa izan da hogei urtean, % 26,4tik %15,9 ra igaroz 1996 eta 2016 bitartean, baina azken bost urteetako atzeratzea txikiagoa izan da.

Euskararen erabileraren kasuan, Iparraldeko biztanleriaren % 18,3k euskara baliatzen du eta horietariko %8,1ek erabilera intentsiboa dauka, alegia, frantsesez bezainbeste ala gehiago baliatzen duela euskara (Office Public de la Langue Basque, Gouvernement Basque et Gouvernement de Navarre 2017: 20). Aldi honetan ere, euskararen erabilerak ezberdintasun nabarmenak uzten ditu eremuaren arabera, euskara trinkotasunez erabiltzen dutenak % 0,8 baitira Baionako hirigunean, % 9 Lapurdi barnealdean eta % 27,9 Nafarroa Beherea eta Zuberoan. Bilakaerari dagokionez, hor ere, erabilerak 5 puntuz behera egin du 1996 eta 2016 bitartean, % 13,3tik % 8,1era igaro baita, nahiz eta gainbehera leundu den azken bost urteetan. Kontuan izan behar da, euskararen erabileran, bi faktore nagusik eragiten dutela, hiztunen motibazioa alde batera utzita, alegia, norberaren inguruan dagoen euskal hiztunen dentsitateak eta euskararen gaineko gaitasunak (edo, hala badagokio, gaitasun erlatiboak).

Azkenik, euskararen aldeko neurriak hartzeari dagokionez, galdekatutako herritarren % 35,3 euskara sustatzearen alde dago, % 47,5 ez dago ez alde, ez aurka, eta soilik % 17,1 kontra dago (Office Public de la Langue Basque, Gouvernement Basque et Gouvernement de Navarre 2017: 26). Aldeko jarrera erabat lotua dago euskarazko hizkuntza gaitasunari, zeren % 66,7koa da elebidun aktiboen kasuan, % 52koa elebidun hartzaileen baitan eta bakarrik % 23,9koa erdaldunen artean. Era berean, nabarmenagoa da Nafarroa Beherean eta Zuberoan (% 55), Lapurdi barnealdean (% 37,6) eta, zer esanik ez, Baionako hirigunean baino (% 26,4). Horrez gain, herritarren 10etik 9k diote (% 93,3k), etorkizunean, euskaraz zein frantsesez jakin beharko dela eta % 60,2k nahiko luke seme-alabek irakaskuntza elebiduna jasoko balute.

JOERA DEMOGRAFIKOAK Ipar Euskal Herriaren egoera eta bilakaera demografikoari dagokienez, derragun 309.673 biztanle dauzkala gaur egun, alegia, duela hamar urte baino % 9,6a gehiago. 159 udalerrietatik 100ek bertako biztanleria hazten ikusi dute, 57k apaltzen ikusi dute, eta gainerako bietan egonkortu da. Era berean, hazkundea % 11koa izan da Lapurdin eta % 6koa Nafarroa Beherean; Zuberoan, aldiz, % 4ko beherakada izan da (Roux 2019).

Lapurdi da lurralderik erakargarriena, 26.099 biztanle irabazi baititu bolada horretan, Iparraldeko biztanleria osoaren % 85 harturik. Guztira, 263.157 pertsona bizi dira eremu horretan. Zehazkiago, Baionak 6.730 biztanle irabazi ditu hamar urtean, 50.000 biztanleko langa erraz gaindituz, 51.228 bizilagun baitauzka. Une berean, Angeluk 1.000 biztanle inguru irabazi ditu epe berean, 38.929 dituela kontuan izanik (Roux 2019). Halaber, sei udalerri batzen dituen Aturriko eskualdeak % 15eko hazkundea izan du, 2.683 biztanle gehituz. Errobiko eremua ez da atzean gelditu, 30.000 biztanle dauzkalako, hau da, duela hamar urte baino 4.177 gehiago (+% 16,2). Zentzu horretan, Larresoro (+% 41) eta Basusarriren (+% 30,7) adibideak esanguratsuak dira oso. Lapurdi hegoaldeko biztanleria ere hazi da (9.094 biztanle gehiago): Ahetze (+% 46,5), Urruña (+ %33), Senpere (+ %30), Arbona (+% 19,8) eta Hendaiako (+% 18), kasurako (Roux 2019).

Nafarroa Behereko hazkundea motelagoa izan arren, garrantzitsua da.

2007 eta 2012 bitartean 1.447 biztanle irabazi ostean, 347 pertsona gehiago

26

3~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

hartu ditu azken bost urteetan. Guztira, 31.832 pertsona bizi dira lurralde horretan.

Hala ere, egoera ezberdina da herriaren arabera, zeren, 49 udalek biztanleak irabazi dituzte, 24k galdu eta 2tan biztanleria egonkortu da (Roux 2019). Bidaxuneko udalek ezagutu dute hazkunderik handiena (+% 17), Akamarre (+% 24), Samatze (+% 21) ala Bardoze (+%17,7) adibide direla. Iholdi-Oztibarre eremuan, egoera anitza da, zeren Ibarrole (-% 15,4) eta Suhuskune-k (-% 11,7) biztanleak galdu dituzte, baina Armendaritzek, Irisarrik eta Iholdik irabazi dituzte. Garazi-Baigorriko eskualdean, datuak egonkorrak dira eta, Amikuzen 350 biztanle gehitu dira, 9.726 bizilagun edukitzeraino.

Zuberoako egoera larriagoa da, biztanlegabetzeak jarraitzen duelako, biztanleria % 4,1 apaldu baita hamar urtean. Gainera, galerarako joera hori areagotu da azken bost urteetan, 439 pertsona gutxiago bizi baitira lurralde horretan azken bost urteetan, 2007 eta 2012 bitartean 192 galdu zituelarik (Roux 2019). 500 biztanletik gorako zazpi herrik biztanleak galdu dituzte, Barkoxe (-% 12,7), Atharratze (-% 12,1) ala Sohüta (-% 6,5) herrien adibideak esanguratsuak direlarik. Joera antzekoa da biztanle gutxien dituzten herrietan.

Bilakaera demografiko horiek berebiziko garrantzia daukate ikuspuntu soziolinguistiko batetik, hiru arrazoirengatik, funtsean. Batetik, Zuberoa bezalako eremu euskaldunenek biztanleak galtzen dituzte, batez ere, zaharrenak hiltzen direlako eta gazteak kostaldera baitoaz ikasi eta lan egitera, lurralde dinamikoagoak eta erakargarriagoak baitira. Bestetik, Nafarroa Behereko lehengo arnasgune soziolinguistikoak geroz eta gutxiago dira, biztanle berriak erakartzen baitituzte eta horietariko asko ez baitira euskal eledunak. Azkenik, Lapurdi gisako eremu ez-euskaldunak, barnealdeko euskal hiztunak jasotzen ditu eta hiztun berriak sortzen ditu irakaskuntza elebidunaren hazkundeari esker, baina Euskal Herrian jaio ez diren pertsona gehiago erakartzen ditu eta euskararen berreskuratzea zailtzen.

IMMIGRAZIOAREN EGOERA ETA BILAKAERA Bilakaera demografikoen azterketa baliogarria da biztanleriaren fluxuak ulertzeko; alta, ez digu pertsona horien jatorria argitzen. Gaindegiaren datuen arabera, Iparraldeko biztanleriaren artean, “% 42,8 Euskal Herritik kanpo sortutakoa da” (Gaindegia 2019). Joera hori are eta nabarmenagoa da biztanleriaren zatirik handiena biltzen duen Baiona-Angelu-Miarritze eremuan, non kopuru horrek % 60 gainditzen duen. Bestela esanda, Baionako aglomerazioan bizi diren bizilagunen 10etik 6 ez dira Euskal Herrian sortutakoak eta, beraz, ez daukate, hasiera batean behintzat, atxikimendu berezirik euskal hizkuntza, kultura, nortasun eta lurraldearekin.

Horietariko gehienak Frantziako herritarrak dira (% 39,2) eta, zehazkiago esanda, “Akitania Berrikoak (% 9,4), paristarrak (% 8,5) edo Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées-ekoak (% 4,3), nagusiki” (Gaindegia 2019). Pertsona horien datu soziodemografikoek agerian uzten dute, maila oso nabarmen batean, helduak direla, aktiboak ala erretiratuak izan daitezkeela. Izan ere, ondarea eta erosahalmena daukaten erretretadun ugari Ipar Euskal Herrira bizitzera doaz, bizi-kalitateaz gozatzera. Halaber, beraientzako eta beraien seme-alabentzako bizi orekatu baten bila dabiltzan aktibo askok lurralde horren aukera egiten dute, betiere bertan lana aurkitzen badute.

Frantziatik kanpoko “herritarren proportzioa, aldiz, (...) txikia da (%3,7)”, nahiz eta zerbait hazi den azken hamar urteetan (Gaindegia 2019). Multzo horretan, heren bat Portugalen jaioa da eta beste horrenbeste Magreben, Aljerian eta Marokon, batik bat. Horri gehitu behar zaio espainiar naziotasuna duten pertsona ugari ere bertan bizi direla, kontuan izanda, horietariko gehienak Iparraldean bizi eta Gipuzkoan lan egiten duten euskal herritarrak direla, 1990. hamarkadan mugatik hurbil dauden herrietan (Hendaia, Urruña eta abar) etxebizitza erosi baitzuten, une horretan, prezioak apalagoak baitziren.

4~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

27

Horrez gain, “migrazio fluxuei buruzko datu zehatzik gabe ere, 2006 urteaz geroztik Frantzian jaio diren herritarren proportzioa 4,3 puntu handitu dela baiezta daiteke (+21.100 pertsona). Azken hamarkadan zehar, batik bat, Paris eta orain arte lurraldean presentzia txikia zuten Frantziako beste erregioetako herritarrak etorri dira” (Gaindegia 2019). Eta Frantziako jatorria duten herritarren ia erdia (% 46), Lapurdiko kostaldean eta, bereziki, Baiona eta bere inguruan metatzen da (Gaindegia, 2019). Era berean, Frantzian “jaio ez diren herritarren artean ere, migrazio fluxua positiboa izan da, baina proportzio oso apalean” (Gaindegia 2019).

ETORKIZUNEKO AURREIKUSPENAK Etorkizuneko aurreikuspenei erreparatzen badiegu, bai euskararen mailan, bai alor demografikoan, joera kontrajarriak ageri dira.

Euskararen kasuan, 2016ko inkesta soziolinguistikoaren joerak baieztatzen badira, kontuan izanda 16 urtetik gorakoak galdekatuak izan direla eta belaunaldi berriak aurrekoak baino proportzio handiago batean eskolatuak daudela sail elebidunetan, elebidun oso eta hartzaileen kopuru absolutuak gora egiten jarraitu beharko luke 74.000 hiztunen langa gaindituz. Baina, ikusteke dago euskal hiztunen proportzioa, Iparraldeko biztanleria osoarekiko, egonkortuko den ala ez, bilakaera demografikoari zeharo lotua dagoela jakinik.

Argi dagoena da, irakaskuntza elebidunak, murgiltze ereduan ala sail elebidunean, gorantz egiten jarraituko duela. Gaur egun, euskarazko irakaskuntza jasotzen duten lehen mailako ikasleen kopurua % 40,9koa da (Commission Interministérielle 2016: 48). Urteroko hazkundea % 4,7koa izan da eta joera horrek jarraitu beharko luke hurrengo urteetan. Horrez gain, euskarazko irakaskuntza eskaintzen duten lehen mailako eskolen proportzioa % 68koa da. Era berean, murgiltze eredua eskola publiko eta pribatu konfesionaletako 38 ikastetxetan ematen ari da (Erremundegi eta Teyseyre 2019) eta kopuru horrek gorantza egin beharko luke. Hazkunde hori gurasoen eskaerari eta Hezkuntza Ministerioaren prestutasunari lotua dago, maila handi batean. Bigarren mailan ere, bai irakaskuntza eskaintzak bai bertan izena eman duten ikasleen kopuruak gora egiten jarraitu beharko luke, lehen mailako datuak ikusita, eskola ibilbidean zehar galerak gutxitzen ari direla jakinda eta eskaintzaren aniztasuna kontuan izanik.

Demografiaren kasuan, aurreikuspenek iragartzen dute, 2030erako, azken hamar urteetan ikusi den joerak jarraitu ezkero, Ipar Euskal Herrian bizi diren herritarren kopuruak gora egingo duela nabarmen, 340.000 biztanle inguru izateraino.

Horietariko gehienak Frantziako eskualdeetatik etorriko dira eta Hexagonoaren kanpotik datozen pertsonen kopuruak zerbait gora egin dezake, Europara datozen fluxu migratzaileak hazten ari baitira, baina fluxua ez litzateke nabarmena izan behar. Aurreko joerek jarraitzen badute, biztanleri gehigarri hori, maila handi batean, kostaldean kontzentratuko da. Era berean, Zuberoa, usten jarraituko da eta, aldiz, Nafarroa Behea eta, proportzio handiago batean, Lapurdi, haziko dira.

ERRONKA NAGUSIAK Testuinguru soziolinguistiko eta soziodemografiko horretan, euskarak hainbat erronkari aurre egin beharko die bere etorkizuna bermatze aldera.

Lehenik eta behin, ezinbestekoa da euskarari berme juridikoa eskainiko dion legeria onartzea, batik bat, Frantziako konstituzioaren 2. artikulua aldatuz eta, bide batez, Hizkuntza Gutxituen Eurokarta izenpetuz eta gauzatuz.

Bigarrenik, hizkuntza politika egitasmo berri bat osatzea premiazkoa da azken urteetan gertatu diren bilakaera demografiko eta migratzaileak kontuan

28

5~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

hartuz. Izan ere, gaur egun indarrean dagoena 2006an osatu zen, printzipioz lau urterako. Kontua da, geroztik, lurraldea erakundetzeaz eta egoera soziolinguistikoa eraldatzeaz gain, errealitate soziodemografikoa aldatu dela, ziztu bizian, gainera.

Hirugarrenik, irakaskuntza elebidunaren eskaintza orokortzea garrantzitsua da, datuek erakusten baitute eskaintzak eskaera sortzen duela. Legeak baimentzen du, irakasle postuen sorrera Hezkuntza Ministerioaren esku badago ere.

Bere baitan, lehentasuna murgiltze ereduari ematea komeni litzateke, bai ikastolak indartuz bai murgiltze eredua orokortuz irakaskuntza publiko zein pribatu konfesionalean, lehenik, ama eskola eta lehen mailan eta, ondoren, bigarren mailan. Gaur egun, ama eskoletan, murgiltze ereduaren esperimentazioa 38 eskoletan aurrera eramaten da, 19 publikotan eta beste horrenbeste pribatutan (Erremundegi eta Teyseyre 2019).

Laugarrenik, helduentzako euskarazko eskaintza bultzatzea ezinbestekoa da, batik bat, aktiboei eta jubilatuei zuzendua. Izan ere, Iparraldera bizitzera datozen gehienak ez dira hezkuntza sistematik igaroko. Hori dela eta, helduek euskara ikas dezaten, dirulaguntza ekonomiko, erraztasun administratibo eta zerbitzu egokituak eskaini behar zaizkie.

Bosgarrenik eta azkenik, guztiei erakutsi behar zaie euskara dela Ipar Euskal Herrian integratzeko modurik aproposena, ez baita soilik hizkuntza propioa, baizik eta hizkuntza komuna ere izan daitekeela. 2001ean, CSA Institutuak egin zuen zundaketa batek erakusten zuen, Baiona-Angelu-Miarritzen, beraien haurrak sail elebidunetan eskolatzeko prest zeuden gurasoek, batik bat, ez zirelarik Ipar Euskal Herrian jaioak, beraien erabakia justifikatzen zutela esanez Iparraldean integratzeko modu bat zela (ICB 2017).

Erronka berri horiei aurre egin ezean, euskarak arazoak ukan ditzake Ipar Euskal Herrian biziberritzeko.

BIBLIOGRAFIA COMMISSION INTERMINISTERIELLE (2016). Rapport d’évaluation de l’Office Public de la Langue Basque, 2016ko abuztua. http://cache.media.education.gouv.fr/ file/2016/26/3/2016-034-RAPPORT_OPLB_definitif_ 310816_640263.pdf ERREMUNDEGI, Ekhi eta TEYSEYRE, Oihana (2019). “Eskola zakuan, euskara gutxi”, Berria, 2019ko abenduaren 22a. https://www.berria.eus/paperekoa/1986/002/001/2019-12-22/eskola-zakuan-euskara-gutxi.htm GAINDEGIA (2019). Euskal Herria: harrera herri bat, bi errealitate. https://www.gaindegia. eus/eu/immigrazioa-harrera-herri-bat-bi-errealitate INSTITUT CULTUREL BASQUE (2017). Sondage sur l’apprentissage de l’euskara (2001). https://www.eke.eus/fr/culture-basque/euskara-la-langue-des-basques/enseignement/ haurrentzako_ erakaskuntza/csa_inkesta OFFICE PUBLIC DE LA LANGUE BASQUE, GOUVERNEMENT BASQUE ET GOUVERNEMENT DE NAVARRE (2017). VIème Enquête Sociolinguistique. Pays Basque Nord 2016. 2017ko uztailaren 5a, Baiona.

ROUX, Willy (2019). « 309 673 habitants au Pays Basque Nord », Mediabask, 2019ko abenduaren 30a. https://www.mediabask.eus/eu/info_mbsk/20191230/3096-au-pays-basque-nord URTEAGA, Eguzki (2019). La nouvelle politique linguistique au Pays Basque. Paris: L’Harmattan.

6~6. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA IPAR EUSKAL HERRIAN: EGOERA ETA ERRONKAK. EGUZKI URTEAGA

29

IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT

HARKAITZ ZUBIRI

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA

I

kastetxe horretan ikasleen %Â 90 baino gehiago etorkina da. Ekonomikoki, baldintza kaskarretan bizi dira. La Florida auzoan asko dira 35 eta 40 metro koadro artean dituzten etxebizitzak, eta jendez gainezka daudenak. Ohikoa da argindarra sare orokorretik hartzea, etxebizitzatik kable bat luzatuz, araudiaren kontra, ordaindu behar ez izateko, askok alokairua ordaintzen ez duten bezala. Ez zaie iristen. Bartzelonaren hegoaldean dago, Hospitalet de Llobregat udalerrian. Ikastetxeak Joaquim Ruyra du izena. Umeak hiru urterekin has daitezke bertan, eta hamabi urtera arte ikasi, Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza osoa, baina ez da arruntena. Autobus-ikastetxea dela esaten dute, ume asko sartu eta atera egiten direlako ikasturtean zehar, hainbeste, ezen ikasturtearen hasieran ateratzen dituzten gelako argazkiak eta amaierakoak oso desberdinak diren.

Aurreiritzietatik abiatzen denak pentsatuko du ikastetxe horretan emaitza txarrak izango dituztela, giro liskartsua, absentismoa, familiekiko harreman gatazkatsua. Zorionez, Joaquim Ruyra ikastetxean, aurreiritziak horixe besterik ez dira, aurreiritzi. Eskola horrek urteak daramatza sekulako emaitza akademiko onak lortzen: Kataluniako batez bestekoaren gainetik beti, eta tarteka Kataluniako eliteko eskolen emaitzen gainetik. Hizkuntzen arloan ere ondo dabiltza: familietan inork ez daki katalana, baina ikasleak Kataluniako batez bestekoaren gainetik dabiltza emaitza akademikoetan.

Ez dago mirakulurik. Irizpide egokien eta lan onaren emaitza da. Baina onena ez da hori. Oraindik gutxi dira, baina onena da gero eta ikastetxe gehiago doazela bide horretatik.

30

1~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

ESKOLAK IZAN AL DAITEZKE ERALDATZAILEAK? Coleman txostenaren itzala oso luzea da. Aukera berdintasuna ikertzea zen bere helburua. Ikasleen jatorri etnikoa, erlijioa eta nazionalitatea hartu zituen kontuan. Lagin zabala zuen: 645.000 ikasle eta 40.000 ikastetxe. Baina analisia egiterakoan, akats handia egin zuen (Flecha; Buslón 2016): testuinguru sozioekonomikoa eta familien igurikipenak aintzat hartu zituenean, korrelazio soila zena harreman kausala balitz bezala ulertu zuen. Ondorioztatu zuen eskolek ez dutela eraldaketa sustatzeko ahalmenik eta, beraz, ikasle bakoitzaren lorpen akademikoak bere jatorri sozio-kulturalaren araberakoak izan ohi direla. Antzeko ideiak zabaldu zituzten Pierre Bourdieu-k eta Jean Claude Passeron-ek (1970) eta Samuel Bowles-ek eta Herbert Gintis-ek (1976), besteak beste. Erreprodukzioaren teoria zen hura.

Coleman txostenaren ondorioak okerrak zirela argi utzi zuten 1973an, Harvard Educational Review aldizkari itzaltsuan. Black Response deitu zioten artikulu ezagunenari (Edmonds et al. 1973). Udaberriko ale horretan bertan, Lester Thurow-ek (1973) azaldu zuen hezkuntza arloko ekintza eraginkorrak gai zirela desberdinkeriari aurre egiteko. Ez zen teoria bakarrik. Esate baterako, hamar urte lehenago, 1963an, hezkuntza zientzien arloan inoizko egile aipatuena den Paulo Freirek praktikan erakutsi zuen zenbaterainoko ahalmena izan dezakeen hezkuntzak: 45 egun behar izan zituen alfabetatugabeak ziren 300 langile xume (nekazaritza eremukoak, garbitzaileak, zerbitzariak, artisauak, arotzak…) alfabetatzeko. Harrezkero, adibide eredugarriak ez zaizkigu falta.

Stanford Unibertsitateko Linda Darling-Hammond ikertzaile ezagunak eta bere lankideek (Darling-Hammond et al. 2016) sustatu eta ikertu zuten AEBetako San Frantziskoko badian dagoen East Palo Alto Academy Bigarren Hezkuntzako ikastetxearen bilakaera. Emaitza akademiko txarrak zirela eta, itxi egin zuten institutua 1976an, eta ikasleak egunero autobusez eraman zituzten alboko udalerriko ikastetxeetara. Erabateko porrota izan zen. Ikasleek emaitza akademiko kaskarrak lortzen jarraitu zuten. East Palo Alto udalerri txiroa da, eta indarkeriak markatu du urte luzez: AEBetan hilketaren hiriburua deitu zioten 1992an, 30.000 biztanleko udalerri horretan 39 erailketa izan zirenean. Alboko udalerria, Palo Alto, aldiz, diruduna da. Sillicon Valley-ren bihotza dela esaten dute. Google eta Facebook Palo Alton sortu zituzten, eta gaur egun Apple, Hewlett Packard, eta Tesla, besteak beste, bertan daude. Baina ikasle horiek Palo Altoko ikastetxeetara bidali zituztenean, ikastetxe horiek ordura arteko eredua garatzen jarraitu zuten, eta, ondorioz, ekimenak ez zuen arrakasta izan.

Institutua berriro irekitzea izan zen konponbidea, baina guztiz eraberritutako oinarriak erabiliz. Eskola eraldatu zuten. Testuinguru soziokulturala, berriz, ez zen aldatu. Familien % 84rentzat, ingelesa ez zen lehen hizkuntza, familien % 64tan, inork ez zituen Bigarren Hezkuntzako ikasketak bukatu, eta familien % 90etan, unibertsitateko ikasketak zituen inor ez zegoen. Lehen, 1976an itxi zutenean, ikasleen herenak bakarrik lortzen zuen ikasketak denbora egokian bukatzea. Berriro ireki zutenetik, ikasleen % 92 graduatzen da nori dagokion denboran, eta ikasleen % 90 onartzen dituzte unibertsitatean.

Ikerketek ez dute zalantzarako tarterik uzten, nola eskala txikiko ikerketek, hala eskala handikoek. Stanford Unibertsitateko Sean Reardon-ek (2017), adibidez, AEBetako 45 milioi ikasleren 300 milioi test aztertu zituen, hizkuntzari zegozkion emaitzak tartean, eta ondorioztatu zuen garrantzitsuena ez zela jatorri soziokulturala. Izan ere, jatorri soziokultural berdineko ikasleek emaitza oso desberdinak lortzen zituzten: eskola barruti batzuetan, 5 urtetan egiten zutena egiteko, beste eskola-barruti batzuek 6 urte behar izaten zituzten.

Zein da eraginkortasunaren gakoa?

2~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

31

INPAKTU SOZIALARI BURUZKO EBIDENTZIAK Raquel Garcíak eta Miquel Charnecok, Hospitalet de Llobregat-eko Joaquim Ruyra ikastetxeko zuzendariak eta ikasketaburuak, etengabe azaltzen dute beren ikastetxean ez dagoela mirakulurik. Gakoa, ikerketa zientifikoa aintzat hartzea dela, ebidentzia zientifikoek erakusten digutenaren bidetik jotzea. Bizitzaren hainbat arlotan, ez dugu zalantzarik izaten: ezinbestekoa iruditzen zaigu ebidentzia zientifikoetan oinarritzea. Hezkuntzan, ordea, ebidentzia zientifikoak kontuan hartzea ez da beti hain ohikoa. Ebidentzia zientifikoa zer den eta zer ez bereiztea ere kosta egiten zaigu maiz.

Baina ebidentzia zientifikoak erabiltzearen alde egiten dugunean ere, ez digute ebidentzia guztiek berdin balio.

Ebidentzia zientifikoak, oro har, oso interesgarriak dira, baina are argigarriagoak dira inpaktu sozialari buruzko ebidentzia zientifikoak. Azken horiek azaltzen dute nondik jo daitekeen gure ekimenen bidez eragiteko ahalmena izan dezagun.

The Lancet aldizkarian, 2020ko otsailean argitaratu zituzten 2019ko koronabirus berria zeukaten gaixoei buruzko datuak (Huang et al. 2020). Baliagarriak izan dira gaixoen ezaugarriak zeintzuk diren ikusteko eta, beraz, eskertzen da haien berri izatea, baina datu horiek ez dute argibiderik ematen konponbideei buruz. Gaixotasunari aurre egiteko ebidentzia eraginkorrek laguntzen dute langintza horretan: esate baterako, 2019ko abenduan argitaratu zuten txertoa ekoizten lagundu dezakeen ikerketa bat (Kato et al. 2019) eta 2020ko urtarrilean azaldu zuten zenbait botikak zuten eragina (Sheahan et al. 2020). Azken horiek inpaktuari buruzko ebidentziak dira.

Demagun ikerketa batek ondorioztatzen duela maila sozioekonomiko apalenetan dauden ikasleek 5 aldiz aukera handiagoa dutela ikaskuntza maila oinarrizkoenetan egoteko, maila altuagoa duten ikasleekin alderatuta. Diagnostikoaren ikuspegitik izango litzateke baliagarria, baina ez liguke argibiderik emango abiarazi beharko genituzkeen ekimenei buruz.

Euskarari dagokionez, ikerketak garbi utzi digu eskolak ekarpen erabakigarria egiten diola euskararen ikaskuntzari (Soziolinguistika Klusterra 2018). Baina, aldi berean, datuek erakusten digute oraindik ikasle askoren ezagutza oso apala dela (ISEI-IVEI Eusko Jaurlaritza 2018): D ereduan dago ikasleen % 73,6 LH4n eta ikasleen % 66,5 DBH2n, baina LH4ko ikasleen % 8,47 eta DBH2ko ikasleen %10,87 ez da hasierako mailara iristen, eta, era berean, hasierako maila ikasleen % 62,6k bakarrik gainditzen du LH4n, eta ikasleen % 54,4k DBH2n. Hasierako mailan dagoen ikasleak “komunikazio-gaitasun mugatua du eta nolabaiteko zailtasunak ditu euskarazko testuak ulertzeko. Gai da ipuinetan, albiste laburretan, liburuxketan eta antzeko gertuko ahozko eta idatzizko testuetan datuak identifikatzeko. Era berean, testu laburretan eta argietan zentzu orokorra eta ideia nagusiak identifikatzen ditu” (ISEI-IVEI Eusko Jaurlaritza 2018, 25).

ZER DA HIZKUNTZA BAT IKASTEA? Ikasi nahi den hizkuntzan izaten diren interakzioak dira gakoa. Horixe erakutsi du berariaz bigarren hizkuntzen ikaskuntza aztertzen duen ikerketak: zenbat eta interakzio gehiago, hobeto (Mackey; Gass 2015; Mackey; Goo 2017; Keck et al. 2006). Adostasun zabala dago interakzioaren garrantziaren inguruan (Loewen; Sato 2018), eta, beraz, interakzioak nola sustatu identifikatzea da helburu nagusia (Mackey; Abbuhl; Gass 2012).

Hizkuntzak ikastea ez da bakarrik erronka kognitiboa. Batez ere, prozesu soziala da. Tresna bat (hizkuntza) erabiltzen ikastea da, baina ez tresna erabiltzen jakiteko gogo soilagatik. Helburua da testuinguru sozialean hobeto moldatzen lagunduko digun tresna bat erabiltzen ikastea (Van Lier 2000). Ekintzara bideratutako ikuspegi hori sustatzen du, besteak beste, Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuak (Europako Batzordea 2001), zeinak ulertzen duen hizkuntza ekintza sozialerako tresna dela.

32

3~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

Ez da barrutik ateratzen den gertakari indibiduala. Aitzitik, ikaskuntza lehenik interakzio sozialetan gertatzen da, eta gero, interakzio horiei esker, norbanakoak interakzioetan erabili duena barneratu egin dezake (Vygotsky, 1980; 1986). Beraz, gizakion gaitasun neurobiologikoak ezinbesteko oinarriak dira hizkuntzak ikasteko, baina hizkuntza ikastea goi mailako prozesua da eta, garatu ahal izateko, derrigorrez, norbanakoen jarduera kognitiboa interakzioan sartu behar da testuinguru sozialarekin eta materialarekin (Lantolf; Thorne 2006). Testuingurua, beraz, funtsezkoa da. Mintzakideek goitik behera baldintzatzen dute interakzioa, bai mintzakide garaikideek bai iraganekoek, orainaldian oihartzuna egiten duten elkarrizketa kate luzeetan, eta horregatik da eraginkorragoa jarduera ahalik eta dialogikoenetan murgiltzea, askoz aberasgarriagoak direlako (Bakhtin 1981; 1986).

Hezkuntza eredu dialogikoaren eraginkortasuna garbi utzi dute hainbat ikerketek, bai eskala handikoek, bai eskala txikikoek (García-Carrión et al. 2020). Esate baterako, Cambridge Unibertsitateko Robin Alexander-ek (2018) 9-10 urteko 5.000 ikasleko eta 208 irakasleko lagin bat aztertu zuen 20 asteko esku-hartze batean, eta ondorioztatu zuen hezkuntza dialogikoaren ereduari jarraitzen ziotenek 2 hilabeteko aurrerapena lortu zutela hizkuntzaren, matematikaren eta zientziaren ikaskuntza prozesuan, eredu dialogikoa baliatu ez zutenekin alderatuta. Unibertsitate bereko Christine Howe eta bere kideak (2019) antzeko ondorioetara iritsi ziren 9-11 urte arteko 72 ikasgela eta 48 ikastetxe aztertu zituztenean: hezkuntza dialogikoari jarraitzen ziotenek emaitza hobeak lortu zituzten hizkuntzan eta matematikan.

Ikerketa horien ikuspegia zehatz ulertzea komeni da, hobekuntza zerk eragiten duen garbi identifikatu nahi badugu. Interakzio dialogiko guztiek ez dute lortzen ikasleek pentsamendu eta ulermen maila handiak lortzea. Parte-hartzaile guztien ideiak entzuten, balioesten eta kontuan hartzen direnean gertatzen dira interakzio dialogikoak (Mercer; Howe 2012). Ikasgeletan hain ohikoak diren IRE (Initiation-Response-Evaluate, Hasi-Erantzun-Ebaluatu) eta IRF (Initiation-Response-Feedback, Hasi-Erantzun-Feedbacka) ereduek ez dute horretarako aukerarik ematen, irakasleak monopolizatzen duelako hitza ikasgelan edo, zenbaitetan, ikasle gutxi batzuek pixka bat parte hartzeko aukera bakarrik izaten dutelako.

Bigarren hizkuntzen ikaskuntza sustatzeko, partaidetza eraginkorra bermatzea ezinbestekoa da (Storch 2002). Hainbat ikerketek erakutsi dute interakzio kolaboratiboa dela eraginkorrena (Swain 2000; Watanabe; Swain 2007; Kim 2008; Fernández Dobao 2012; Storch; Aldosari 2013). Baina interakzioak ez dira berez sortzen, testuinguruak ahalbidetzen ditu, eta horregatik komeni da ikasleentzat erronka handiko egoerak sortzea eta, aldi berean, erronka horiei aurre egiteko beharrezkoak diren laguntzak eskaintzea; hau da, igurikipen handiak ezinbestekoak dira, baina, horrekin batera, ikaskuntzaren azpiegitura eraginkorra eskaini behar da (Hammond; Gibbons 2005).

Irakaslea erdigunean duten eskoletatik jarduera kolaboratiboagoetara pasa behar da (Mehan; Cazden 2015), eta horretarako, ekimen zehatzak behar dira. Horixe eskaintzen dute hainbat ikerketek. Hezkuntza dialogikoaren bidetik, nabarmentzeko modukoa da Includ-Ed proiektua (Flecha 2015): Europako 7 herrialdetan, iraupen luzeko 26 kasu aztertu zituen, eta gerora ere hamaika ikerketa egin dituzte ildo beretik, eta frogatu dute hainbat ekintza oso eraginkorrak direla diskurtso monologikoa gainditzeko eta interakzio ahalik eta aberatsenak sustatzeko; talde elkarreragileak eta literatura-solasaldi dialogikoak ikertu dituzte gehien, eta erakutsi dute oso ondo funtzionatzen dutela testuingurua edozein dela ere, ikasleen profila edozein dela ere. Ekimen horietan, funtsezkoak dira talde heterogeneoak eta kolaboratiboak osatzea, eta familien parte-hartzea sustatzea hezkuntza prozesuan. Ikaskuntza ingurune interaktiboak sortzen direnean, sinergia oso aberasgarriak pizten dira, elkarri laguntzen dioten korronteak: ikaskuntza akademikoa sustatzeak indartu egiten ditu balio prosozialak, elkartasuna eta laguntasuna kasu, eta, alderantziz, balio prosozialek erraztu egiten dute ikaskuntza akademikoa (Villardón-Gallego et al. 2018).

4~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

33

BERRI ONAK EUSKARARENTZAT Ohikoa baino minutu batzuk lehenago irten ziren jolastokira. Senide asko zituzten zain. Zirkulu bat osatu zuten denen artean. Irakasle batek mikrofonoa eskuan hartu zuen eta bertaratutako guztiak gonbidatu zituen parte hartzera. Musika hasi eta berehala hasi ziren umeak kantuan: “Guk euskaraz, zuk zergatik ez?”. Hamarkada batzuk lehenago pentsaezina zen argazkia ikus zitekeen eskola hartan: munduko leku askotatik etorritako jendea elkartu zen han, eta, bukatu zutenean, pozik joan ziren etxera. Hurrengo egunean, berriro bueltatuko ziren ikasgelara eta berriro helduko zioten eguneroko erronkari. Eskola horretan, ume gehienek euskarazko maila apala dute oraindik, baina ikastetxea hezkuntza dialogikorantz aldatzen ari den heinean, hasi dira hobekuntza nabaritzen. Ikas komunitate bat dira. Joaquim Ruyra ikastetxeak jarraitzen duen ereduan oinarritzen ari dira.

Eskolak espazio oso bereziak dira. Sekulako potentzialtasuna dute. Beste leku batzuetan lortu ezin daitekeena erdietsi daiteke. Ume askorentzat, zenbait aukera sortzeko leku bakarrak dira eskolak, eta horregatik garatu behar da eskolen potentzialtasun osoa. Ez da besteen umeekin burutazioak esperimentatzeko leku bat. Ondo funtzionatzen duten ereduak praktikara eramateko esparruak baizik. Eskoletan, aukera izan dezakete harreman onak ikusteko eta ikasteko, askotan gelatik atera gabe mundua ezagutzeko, mila eta bat ezagutzaz jabetzeko eta makina bat gauzetan trebatzeko, lagun onak egiteko, maitemintzeko. Hizkuntzak dira horietarako guztietarako sarbidea. Eskolako hizkuntzak ondo ikasten dituztela bermatu behar dugu, gako baitira ateak irekitzeko.

Ez alferrik, nazioarteko hitzarmenek helburu hauek guztiak jasotzen dituzte.

Nazio Batuen Erakundeak hitzartu zituen Garapen Iraunkorrerako Helburuen artean, laugarrenak zehazten du “pertsona guztientzat kalitatezko hezkuntza inklusiboa eta ekitatiboa” bermatu behar dela eta “bizi osorako ikaskuntza aukerak” sustatu behar direla (NBE 2015). Etxeko hizkuntza edozein dela ere, bermatu egin behar da ikasleak eskolako hizkuntzetan ondo moldatuko direla, ondo ikasiko dituztela (UNESCO 2011; 2016). Hori da erronkaren neurria.

Berri onak dira euskararentzat. Helburuak argi daude, eta bitartekoak badauzkagu. Hizkuntzak pertsonen artean hobeto moldatzeko goi mailako tresnak dira. Pertsonen multzoa aberatsagoa den heinean, hizkuntza aberatsagoa izango da. Munduko hamaika lekutatik etorri den jendeak euskara bere egiten duen heinean, euskarak sendoago hartuko du arnas. Bide hori, ezinbestean, eskola eraldatzaileetatik pasatzen da.

ERREFERENTZIAK ALEXANDER, Robin J. (2018).

Developing dialogic teaching: genesis, process, trial. Research Papers in Education, 33, 561– 598. doi: 10.1080/02671522.

2018.1481140 BAKHTIN, Mikhail Mikhailovic (1981). The dialogic imagination: Four essays (Vol. 1). Austin: University of Texas Press.

BAKHTIN, Mikhail Mikhailovic (1986). Speech genres and other late essays. Austin: University of Texas Press.

BOURDIEU, Pierre; Passeron, Jean Claude (1970). La Reproduction. Éléments pour une théorie du système d’enseignement. Paris: Les Éditions de Minuit.

34

BOWLES, Samuel; Gintis, Herbert (1976). Schooling in Capitalist America. Educational Reform and the contradictions of modern social thought. New York: Basic Books, Inc. Publishers.

DARLING-HAMMOND, Linda; Ramos-Beban, Nicole; Padnos Altamirano, Rebecca; Hyler, Maria (2016). Be the Change. Reinventing School for School Success. New York: Teachers College Press.

EUROPAKO BATZORDEA (2001).

Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching, assessment. Cambridge: Cambridge University Press.

EDMONDS, Ronald; Billingsley, Andrew; Comer, James et

5~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

al. (1973). A Black Response to Christopher Jencks’s Inequality and Certain Other Issues. Harvard Educational Review, 43(1), 76-91. doi: 10.17763/haer.43.1. g8n8710253744kp3 FERNÁNDEZ DOBAO, Ana (2012).

“Collaborative writing tasks in the L2 classroom: Comparing group, pair, and individual work.” Journal of Second Language Writing, 21 (1), 40-58. doi: 10.1016/j. jslw.2011.12.002.

FLECHA, Ramón (2015). Successful Educational Actions for inclusion and social cohesion in Europe.

Berlin: Springer.

FLECHA, Ramón; Buslon, Nataly (2016). 50 años después del

Informe Coleman. Las actuaciones educativas de éxito sí mejoran los resultados académicos. International Journal of Sociology of Education, 5(2), 127-143. doi: 10.17583/ rise.2016.2087 GARCÍA-CARRIÓN, Rocío; López de Aguileta, Garazi; Padrós, María; Ramis-Salas, Mimar (2020). Implications for Social Impact of Dialogic Teaching and Learning.

Frontiers in Psychology, 11, 140. doi: 10.3389/fpsyg.2020.00140 GASS, Susan M., & Mackey, Alison (2015). Input, interaction, and output in second language acquisition.

In Bill Van Patten; Jessica Williams (editoreak), Theories in second language acquisition, 180-206. New York: Routledge.

HAMMOND, Jennifer; Gibbons, Pauline (2005). What is scaffolding? In Anne Burns; Helen de Silva Joyce (Eds.), Teacher’s Voice’s 8: Explicity supporting reading and writing in the classroom (pp.

8–16). Sydney: National Centre for English Language Teaching and Research, Macquarie University.

HOWE, Christine; Hennessy, Sara; Mercer, Neil; Vrikki, Maria; Wheatley, Lisa (2019). Teacher–Student dialogue during classroom teaching: does it really impact on student outcomes? Journal of Learning Sciences, 28, 462–512. doi: 10.1080/10508406.

2019.1573730 HUANG, Chaolin; Wang, Yeming; Li, Xingwang et al. (2020). Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet, 395, 497–506. doi: 10.1016/ S01406736(20)30183-5 ISEI-IVEI, Eusko Jaurlaritza (2018).

Ebaluazio Diagnostikoa 2017.

Txosten exekutiboa. Retrieved from http://www.isei-ivei.hezkuntza.net/ eu/detalle-informes-home?p_p_ id=KAIOAContenido_WAR_w24m ContenidoWARportlet&_KAIOAContenido_WAR_w24mContenido WARportlet_idArticulo=1639440&_ KAIOAContenido_WAR_w24m ContenidoWARportlet_idPlantilla=2226984 KATO, Tatsuya; Takamia, Yoshihiro; Deo, Vipim Kumar; Park, Enoch Y (2019). Preparation of virus-like particle mimetic nanovesicles displaying the S protein of Middle East respiratory syndrome coronavirus using insect cells. Journal of Biotechnology, 306, 177-184. doi: 10.1016/j.jbiotec.2019.10.007 KECK, Casey; Iberri-Shea, Gina; Tracy-Ventura, Nicole; Wa-Mbaleka, Safary (2006). Investigating the empirical link between task-based interaction and acquisition: a quantitative meta-analysis. In: John M. Norris; Lourdes Ortega (editoreak), Synthesizing Research on Language Learning and Teaching, 91-132.

Philadelphia: John

Benjamins.

KIM, Youjin (2008). The contribution of collaborative and individual tasks to the acquisition of L2 vocabulary. The Modern Language Journal, 92(1), 114-130. doi: 10.1111/j.1540-4781.2008.0 0690.x LANTOLF, James P. & Thorne, Steven L. (2006). Sociocultural Theory and the Genesis of Second Language Development. Oxford: Oxford University Press.

LOEWEN, Shawn; Sato, Masatoshi (2018). Interaction and instructed second language acquisition. Language Teaching, 51(3), 285-329. doi: 10.1017/ S0261444818000125 MACKEY, Alison; Abbuhl, Rebekha; Gass, Susan M. (2012).

Interactionist approach. In: Susan M. Gass & Alison Mackey (editoreak), The Routledge handbook of second language acquisition, 7-24.

New York: Routledge.

MACKEY, Alison; Gass, Susan M. (2015). Second language research: Methodology and design. New York: Routledge.

MACKEY, Alison; Goo, Jaemyung (2007). Interaction research in SLA: A meta-analysis and research synthesis. In Alison Mackey (editorea), Conversational Interaction in Second Language Acquisition, 407-449. Oxford: Oxford University Press.

MEHAN, Hugh; Cazden, Courtney (2015). “The study of classroom discourse: early history and current developments”. In Lauren B. Resnick; Christa Asterhan; Sherice N. Clarke (editoreak), Socializing Intelligence Through Academic Talk and Dialogue. Washington, DC: American Educational Research Association. doi: 10.3102/978- 0935302- 43- 1_2 MERCER, Neil; Howe, Christine (2012). Explaining the dialogic processes of teaching and learning: the value and potential of sociocultural theory. Learn. Cult. Soc. Interact. 1, 12–21. doi: 10.1016/J. LCSI.2012.03.001 NAZIO BATUEN ERAKUNDEA (2015). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. Retrieved from https://sustainabledevelopment. un.org/post2015/transformingourworld/publication REARDON, Sean F. (2017). Educational opportunity in early and middle childhood: Variation by place and age. Stanford Center for Education Policy Analysis, 17-12.

Retrieved from https://cepa. stanford.edu/sites/default/files/ wp17-12-v201712.pdf SHEAHAN, Timothy P.; Sims, Amy C.; Leist, Sarah R. et al. (2020).

Comparative therapeutic efficacy of remdesivir and combination

lopinavir, ritonavir, and interferon beta against MERS-CoV. Nature Communications, 11, 222. doi: https://doi.org/10.1038/s41467019-13940-6 SOZIOLINGUISTIKA KLUSTERRA (2018). EAEko ikasleen euskararen erabilera eskola-giroan (20112015). Arrue proiektua.

STORCH, Neomy (2002). Patterns of interaction in ESL pair work. Language Learning, 52(1), 119–158. doi: 10.1111/14679922.00179 STORCH, Neomy; Aldosari, Ali (2013). “Pairing learners in pair work activity.” Language teaching research, 17 (1), 1-18. doi: 1362168812457530.

SWAIN, Merrill (2000). “The output hypothesis and beyond: Mediating acquisition through collaborative dialogue.” In James P. Lantolf (editorea), Sociocultural theory and second language learning, 97-114.

Oxford: Oxford University Press.

THUROW, Lester (1973). Proving the Absence of Positive Associations. Harvard Educational Review, 43(1), 106-112.

UNESCO (2011). Children need to be taught in a language they understand. EFA Global Monitoring Report 201 3/4. Retrieved from http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/ED/GMR/ pdf/language_factsheet.pdf UNESCO (2016). If you don’t understand, how can you learn?

Policy Paper 24. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ ark:/48223/pf0000243713 VAN LIER, Leo (2000). From input to affordance: Social-interactive learning from ab ecological perspective. In James P. Lantolf (editorea), Sociocultural Theory and Second Language Learning.

Oxford: Oxford University Press.

VILLARDÓN-GALLEGO, Lourdes; García-Carrión, Rocío; Yáñez-Marquina, Lara; Estévez, Ana (2018).

Impact of the interactive learning environments in children’s prosocial behavior. Sustainability, 10, 21-38. doi: 10.3390/su10072138 VYGOTSKY, Lev S. (1980). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard: Harvard University Press.

VYGOTSKY, Lev S. (1986).

Thought and language. Massachusetts: The Massachusetts Institute of Technology.

WATANABE, Yuko; Swain, Merrill (2007). Effects of proficiency differences and patterns of pair interaction on second language learning: Collaborative dialogue between adult ESL learners. Language teaching research, 11(2), 121-142. doi: 10.1177/136216880607074599

6~6. IMMIGRAZIOAREN BERRI ONAK EUSKARARENTZAT. HARKAITZ ZUBIRI

35

GORKA MORENO EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA IKUSPEGI - EUSKAL IMMIGRAZIOAREN BEHATOKIA

EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA

1. SARRERA Artikulu honetan, euskararen eta atzerritik etorri den immigrazioaren inguruko hainbat gogoeta egingo dira. Agerikoa denez, etorkinen integrazioari buruz hitz egiten denean, hizkuntzak berebiziko garrantzia du (Europar Batzordea, 2011).

Gizarteratzeko lehenengo urratsetako bat da eta tokian tokiko hizkuntza menperatzeak integraziorako ateak ireki ditzake, bai gizarte maila zein lan merkatuan.

Gure kasua konplexuagoa da, bertan bi hizkuntza baitaude –euskara eta gaztelania Hegoaldean eta euskara eta frantsesa Iparraldean− eta horrek berezitasun batzuk dakartza euskara eta immigrazioaren arteko harremana landu nahi badugu. Horri lotuta, ezin dugu ahaztu euskararen egoera aipaturiko beste bi hizkuntzen aurrean eta horrek sortzen duen testuinguru asimetriko eta diglosikoa.

Testuingurua abiapuntutzat hartuta, hurrengo lerroetan hainbat gogoeta eta hausnarketa egingo dira euskara eta etorkinen arteko harremanaren inguruan.

Lehenik eta behin, bertako populazioak dituen aurreiritzi eta estereotipoei ekingo diegu, bertako gizarteak gaiaren inguruan duen iritzia hobeto ezagutu ahal izateko.

Bigarren atalean, datu zehatzetara joko dugu, horien bidez euskara eta immigrazioaren inguruko lotura nolakoa den zehazteko eta aurreko estereotipoen aurrean errealitateak zer esaten digun jakiteko. Atal horretan, euskararen erabilera eta D eta B ereduetako matrikulazio kopuruak aztertuko dira.

36

1~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

Aurreko guztia aipatu eta gero, azken ondorio eta gogoetak biltzen dituen atala aurkeztuko da, betiere nahi eta ikuspegi idealista edota normatiboak alde batera utziz; eta errealitatetik abiatzen den azterketa eginez.

2. IRITZI ETA USTEAK Atal honetan, sarreran aipatu bezala, uste-iritziak aztertuko ditugu, zehazki, Euskal Immigrazio Behatokiak urtero egiten duen Barometroaren (Ikuspegi, 2018) datuak kontuan izango ditugu. Izan ere, gure gizartearen zenbait sektoretan errotuta egon daiteke etorkinek eten dezaketela euskara arloan egin diren urratsak edo, gutxienez, oztopo bat izan daitezkeela hizkuntzaren normalizazio prozesuan, nagusiki, oso euskaldunak diren eremu geografikoetan.

Ondoko tauletan, iritzi horiek gurean duten indarra aztertzen da. 1. grafikoan, zehazki, euskarari eta euskal identitateari lotutako hainbat baieztapen agertzen dira eta horien inguruko adostasun maila.

Euskarari dagokionez, gehienek uste dute etorkinen etorrerak ez duela euskararen garapena geldiaraziko, inkestatuen % 71,2k, hain zuzen ere. Baieztapen horrekin ados daudenak, ordea, % 20 izango lirateke.

1. GRAFIKOA. EUSKARAREN ETA EUSKAL IDENTITATEAREN INGURUKO HAINBAT BAIEZTAPENEN ADOSTASUN MAILA. 2018.

Euskararen garapena geldiaraziko du

20,7

5,6

71,2

2,3 2,2

Gaur egun euskara nagusi den eremuetan euskaraz gutxiago hitz egingo da

16,8

6,5

74,5

Abertzaletasunaren helburuak geldiaraziko ditu

15,9

11,0

68,7

Euskal nortasuna galtzea ekarriko du

9,3

7,8

80,0

ITURRIA. IKUSPEGI EUSKAL IMMIGRAZIOAREN BEHATOKIA.

ADOS

EZ ADOS, EZ KONTRA

4,5 2,8 KONTRA

ED/EE

Euskara nagusi den lekuetan, etorkinak iristearen ondorioz gutxiago hitz egingo dela uste dutenen kopurua ere oso mugatua da: % 16,8k bat egiten du baieztapen horrekin; kontra daudenak, aldiz, % 74,5 dira.

Hortaz, argi ikusten da, euskararen inguruan dauden estereotipo horiek ez direla nagusi euskal gizartean eta beste batzuekin konparatzen baditugu – dirulaguntzak, lan-merkatua, matxismoa…− askoz ere pisu txikiagoa dutela gurean.

2. GRAFIKOA. ATZERRIKO ETORKINEN IRISTEAK EUSKARAREN GARAPENA GELDIARAZIKO DUELAKO BAIEZTAPENAREN ADOSTASUN MAILAREN BILAKAERA. 2004-2018.

71,4

57,0

66,8

66,6

55,5

60,5

63,8

58,9

70,2

71,7

73,2

58,1

71,2

17,8

26,0

22,1

21,9

27,6

24,0

23,9

27,9

15,0

21,2

18,5

19,4

20,7

2004

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

ITURRIA. IKUSPEGI – EUSKAL IMMIGRAZIOAREN BEHATOKIA.

ADOS

KONTRA

2~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

37

Bilakaera kontuan hartzen badugu −2. Grafikoa−, argi ikusten da etorkinek euskara geldiaraziko ez dutela pentsatzen dutenak gehiengoa osatu dutela beti.

Interesgarriena, baina, bada ikustea talde horren hazkunderik nabarmena azkeneko urteetan gertatu dela, 2014. urtetik aurrera, hain zuzen ere. Urte horretatik aurrera, ia-ia urtero % 70ren gainetik ibiltzen da iritzi honen aldekoen taldea.

Laburbilduz, datuek esaten digutenaren arabera, euskal gizarteak ez du kezkatzeko zantzu gehiegirik islatzen etorkinek euskararen garapen eta normalizazio prozesuan izan dezaketen eraginarekin. Gehiengo handi batek estereotipo horri garrantzirik ez diolarik ematen. Dena den, iritzien atalean gaude eta errealitatean den eragina aztertzea ezinbestekoa da. Era berean, interesgarria da kezka dutenen % 20ren artekoen ezaugarriak zein diren jakitea, horrela, gai honetan gehiago sakondu ahal izateko, baina eskaini ditugun datuekin, hori ezinezkoa zaigu.

3. ERREALITATE APUR BAT Behin iritzi eta usteak alde batera utzita, datu zehatzetan sakonduko dugu eta, ildo horretan, erantzun beharreko lehenengo galdera honako hau da: Etorkinek euskaraz hitz egiten al dute? Galdera horri erantzuteko, Eusko Jaurlaritzak lau urterik behin etorkinei egiten dien inkestaren datuak ditugu (Eusko Jaurlaritza, 2019), bertan hizkuntzaren inguruan ere galdetzen delarik.

3. GRAFIKOA. ETORKINEN EUSKARA ETA GAZTELANIAREN ERABILERAREN BILAKAERA. 2010-2018.

5,6

69,7

36,2

0,6

62,7

37,9

1,3

58,9

42,3

2018

2014

2010 ITURRIA: EUSKO JAURLARITZA.

EUSKARA

GAZTELANIA

BESTE BATZUK

3. grafikoan ikusi daitekeenaren arabera, aurreko galderaren erantzuna ezezkoa da. 2010. urtearekin konparatuta −% 1,3ko erabilera−, 2018koak hobeak dira, etorkinen % 5,9k euskara erabiltzen baitu komunikazio-hizkuntza bezala.

Dena den, agerikoa denez, oso kopuru txikia da, are txikiagoa gaztelaniaren erabileraren datuarekin konparatzen badugu. Izan ere, 2018. Urtean, atzerritarren % 69,7k gaztelania erabiltzen zuen komunikazio-hizkuntza gisa, baina arlo horretan ezin dugu ahaztu latinoamerikarrek EAEn etorkin guztien % 49,3 osatzen dutela. % 36,2k beste hizkuntza batzuk –zenbait ama-hizkuntza− darabiltzate.

Normala denez, denbora igaro ahala, jatorrizko hizkuntzek indarra galdu egiten dute eta bertokoak –nagusiki gaztelania− gero eta gehiago erabiltzen dira, grafikoan ondo ikusi daitekeen moduan.

4. grafikoan, euskararen erabilera azter dezakegu jatorriaren arabera.

Europa Mendebaldeko populazioa da euskara gehien erabiltzen duena komunikazio hizkuntza bezala, hots, jatorri horretako % 11,3k. Ondoren, Senegal −% 8,4−, Txina −% 8,2− eta Errumania −% 7,9− herrialdeetako biztanleak dauzkagu.

Gutxien erabiltzen dutenen artean, Paraguai −% 0,2− eta Latinoamerikako gainerako herrialdeetatik etorritakoak −% 2− izango genituzke.

38

3~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

4. GRAFIKOA. ETORKINEN EUSKARAREN ERABILERA JATORRIAREN ARABERA. 2018.

EUROPA MENDEBALDEA SENEGAL CHINA ERRUMANIA MAGREB BOLIVIA GUZTIRA KOLONBIA, ECUADOR, PERU ARGENTINA, TXILE ETA URUGUAY GAINONTZEKO AFRIKA DRAZIL, VENEZUELA ETA...

GAINONTZEKO MUNDUA GAINONTZEKO LATINOAMERIKA PARAGUAY

11,3 8,4 8,2 7,9 7,7 7,3 5,9 5,9 5,1 4,0 3,1 3,0 2,0 0,2

ITURRIA: EUSKO JAURLARITZA.

Datu horiek ikusita, pentsa daiteke gaztelania ama-hizkuntza izatea traba bat izan daitekela euskara erabiltzeko. Agerikoa da horrek eragina izan dezakeela, baina ezin dira beste aldagai batzuk ahaztu grafikoan ikusten den errealitatea hobeto ulertzeko; eta horien artean, etorreraren urtea edota hainbat jatorriren kokapen geografikoa kontuan hartu behar ditugu. Latinoamerikako jatorria duten hainbat etorkin azkeneko urteetan iritsi dira; era berean, zenbaitetan, eremu ez-euskaldunetan bizi dira. Horrek guztiak ere eragina dauka datuak interpretatzerakoan.

Beraz, ondorioztatu dezakegun lehenengo ideia da etorkinek euskara gutxi erabiltzen dutela. Dena den, ezin dugu ahaztu Euskal Herrian bizi diren etorkinen kopuru handienak eremu ez-euskaldunetan bizi direla. Nolabaiteko asimetria dago euskararen mapa soziolinguistikoaren eta etorkinen maparen artean. Hori ezin da inondik inora ahaztu, etorkinik gabe geneukan errealitateak gaur egungo errealitatea baldintzatzen baitu, eta euskara gutxi erabiltzen den lekuetan zaila izango da etorkin batek euskara ikastea.

Hori ikusirik, pentsa dezakegu baikor izateko aukera gutxi dagoela. Hala ere, gauzak ez daude hain garbi. Pentsatzen badugu etorkinek euskara ikasiko dutela, argi dago aurreko paragrafoetan aurkeztu diren datuak oso onak ez direla.

Baina hurbilpen hori egokia al da? Etorkinek euskara ikasiko al dute? Beste garai bateko etorkinekin, Espainiako beste erkidegoetatik etorri zirenekin, hain zuzen, gertatu dena adibidetzat dugu. Oso gutxik ikasi zuten eta orain ere oso gutxik ikasiko dutela izan beharko litzateke abiapuntua, ez gustatuko litzaigukeen abiapuntua, baizik eta badena.

Eta hori horrelakoa bada, arreta beste esparru batzuetan jarri behar dugu, eskolan, hain zuzen ere. Beste garai batzuetatik ere, badakigu etorkinen seme-alabek euskara ikasi dutela eskolan. Hortaz, hizkuntza ereduen matrikulazioen nondik norakoak aztertzea interesgarria izan daiteke (Eusko Jaurlaritza, 2018), hurrengo grafikoan ikusten den bezala.

Grafikoan agertzen diren datuak aztertu baino lehen, bertan agertzen diren hiru kategorien inguruko argipenak eskainiko dira. Horrela, bada, Eusko Jaurlaritzak 2018. urtean egindako txosten horretan, lehenengo aldiz jasotzen dira etorkinei loturiko seme-alaba guztiak. Bertakoen kategoria bi gurasoak Espainian jaiotakoen taldea da, kopuru aldetik, ezbairik gabe handiena. Bigarren taldea jatorri atzerritarra duten ikasleena da, hau da, atzerriko nazionalitatea dutenek edota atzerrian jaiotakoek osaturikoa. Azkeneko kategorian, aldiz, aurrekoa biltzen da, baita ere euren gurasoetako bat –edo biak− atzerrian jaio diren ikasleena ere; horrela, eskoletan gertatzen ari den aniztasuna batzen da azken kategoria horretan.

4~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

39

5. GRAFIKOA. HIZKUNTZA EREDUEN MATRIKULAZIOA JATORRIAREN ARABERA. 2017-2018 IKASTURTEA. 4,7

24

71,2

8,7

27

63,6

4,2

24

73,1

ANIZTASUNA

JATORRI ATZERRITARRA

BERTAKOAK ITURRIA: EUSKO JAURLARITZA.

A

B

D

Sailkapen hori garrantzitsua da; izan ere, txosten hori egin arte ematen ziren datu gehienak ikasle atzerritarrarenak ziren, aniztasunaren zati bat bakarrik agertzen zelarik eta, horregatik, errealitatearen argazki txikitua ematen zuen, nonbait.

Datuei helduta, aipatzekoa da kategoria guztietan euskara nagusia den hizkuntza ereduak nagusitzen direla. Bertakoen artean, D eta B ereduek matrikulazio guztien % 95,7 osatzen dute; orobat, aniztasuna izendatu dugun taldean, bi eredu horiek % 95,2 osatzen dute eta soilik jatorri atzerritarra dutenen artean jaisten da zertxobait (% 90,6).

A ereduari erreparaturik, indar txikia daukala ikus dezakegu; soilik jatorri atzerritarra dutenen artean igotzen da ehunekoa −% 8,7−, baina betiere oso kopuru apaletan. Hori azaltzeko, kontuan hartu behar dugu talde horretako zenbait nerabe edo gazte izanda etortzen direla eta horrek ere baldintzatu egiten du matrikulatzeko modua eta irizpideak.

Lehen aipatu bezala, hizkuntza ereduen auzian, ezin dugu ahaztu euskararen mapa eta zenbait lekutan A eredua ia desagerturik dagoela –Gipuzkoan eta, maila apalagoan, Bizkaian− eta beste batzuetan oraindik baduela indar apur bat –Araban−, 6. grafikoan ikusi daitekeen moduan.

Araban, A eredua nagusi da −% 35,6− heldu berrientzat –ohiko matrikulazio epez kanpo−, baina Gipuzkoan kopuru hori % 2,8koa da, D eredua hedatuena izanik, % 72,7 betetzen duela. Beraz, oso errealitate ezberdinak topa ditzakegu lurralde historikoaren arabera.

Dena den, datuek esaten digutena da atzerrian jaiotako gurasoen semealaba gehienak B eta D ereduetan matrikulatzen ari direla. Beraz, orain dela urte batzuk indar gehiago izan zezakeen ideiak, etorkinen seme-alabak A ereduan matrikulatuko zirela, alegia, baina gaur egun ez du sostengu enpirikorik. Eta zentzu horretan, aztertu diren azkeneko datu horiek baikorrak izateko modua ematen digute.

6. GRAFIKOA. IKASLE ATZERRITAR IRITSI BERRIEN BANAKETA HIZKUNTZA EREDUAREN ARABERA ARABA ETA GIPUZKOA. 2017-2018.

35,6

33,1

31,3

ARABA 2,8

72,7

24,5

GIPUZKOA ITURRIA: EUSKO JAURLARITZA.

40

5~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

A

B

D

Miraririk ez da egongo, eta beste garai batzuetan bezala, etorkinen semealaben euskara maila guraso euskaldunen seme-alabena baino apalagoa izango da, baina horrek ez du esan nahi ikasi egingo ez dutenik; eta berriz ere aipagarria da azken hiruzpalau hamarkadetan gertatu den prozesua eta zer nolako emaitzak atera diren. Ildo horretan, euskara eta immigrazioarekin egun gertatzen ari dena orain 30-40 urte jazo zen beste erkidego batzuetatik etorritakoen seme-alabekin.

4. HAINBAT ONDORIO Artikuluan, euskara eta immigrazioari buruzko hainbat datu aztertzen saiatu gara. Lehenik eta behin, iritzi eta usteei begira. Horren harira, euskal gizarteak ez du pentsatzen etorkinek arriskurik dakarkiotenik euskararen garapenari eta hori berri ona eta pozgarria dela uste dugu.

Bigarrenik, euskararen ezagutza eskasa da etorkinen artean; azken urteetan, ezagutza handitu den arren, gaztelania da nagusi eta etorkin gehienek hizkuntza hori ikasten dute, baina ezin dugu ahaztu EAEko etorkinen erdiak ia-ia gaztelaniaz badakiela hona etorri baino lehen. Ezagutza eza hori ez genuke ondorio ezkor gisa interpretatu beharko, baizik eta gizarte errealitatearekin lotuta dagoen ondorio gisa. Gaztelaniak –edo frantsesak– gurean askoz ere praktikoagoak dira ia leku guztietan gizarteratzeko zein laneratzeko eta hori ezin dugu ahaztu. Hasierako abiapuntua izan behar dugu, beste erkidego batzuetatik etorri ziren etorkinen kasuan bezala, euskara oso gutxik ikasiko; eta horrek ez du esan nahi gauzak gaizki egiten ari direnik, ezinezkoa dena, ezinezkoa da.

Dena den, etorkin batek euskara ikasi nahi badu, ate guztiak irekita izan behar ditu eta baliabide guztiak eskaini behar zaizkio, baina jakinda hori salbuespena izango dela eta ez araua, gutxienez, Euskal Herriko eremu gehienetan.

Gainera, ez diezaiegun eskatu gure buruari eskatzen ez dioguna… Ematen du etorkinak iritsi baino lehen bertoko guztiok euskaraz dihardugula eta gaztelania eurak etorri eta gero agertu egin dela berriz gurean. Gure errealitate soziolinguistikoa zein den badakigu eta etorkinen etorrerarekin ez da asko aldatu. Beste era batera esanda, hipotesi zentzuzkoena da etorkin gehienek euskara ez dutela ikasiko; horrela, lehenengo belaunaldia, hein handi batean, belaunaldi galdua izango da euskarari begira.

Baina bigarren belaunaldian dago erronka, etorkinen seme-alabekin, hain zuzen ere, eta hor lehenengo belaunaldiak badu zeresana. Zentzu horretan, agian ez du pena merezi hainbeste ahalegin egitea etorkinek euskara ikas dezaten – nahiz eta ikasi nahi duenak alfonbra gorria izan behar duen−; eta bai ikus dezaten zer garrantzitsua izango den euren seme-alabentzat.

Euskal Herriko hizkuntza bat delako eta integraziorako tresna garrantzitsua delako; baina ez genuke ahaztu behar gizarte-mailari begira euskarak izan dezakeen indarra eta eragina. Euskal Herrian bizi diren etorkinen zati garrantzitsu bat behe-mailakoak dira (Aierdi, 2014) eta behe-mailakoentzat euskarak gizarte-igogailuarena egin dezake oso modu argian. Gaur egun, administrazio publikoan lan egiteko –eta beste hainbat sektoreetan ere− euskara derrigorrezkoa da eta behe-mailakoentzat administrazio publikoari loturiko lanpostuak dira sarritan gizartean goranzko mugikortasuna izateko aukera nagusietako bat. Hori ere ikusi egin dugu dagoeneko beste erkidego batzuetatik etorri ziren etorkinen seme-alabekin –ni tarteko−.

Dinamika sozial hori guraso etorkinek argi izan dezaten saiatu beharko ginateke, horren ondorioz, euskararen aldeko apustu sendoa egin dezaten. Eta apustu sendoa euskara oinarri duten eskoletako hizkuntza ereduak izan behar dira. Eta hor ere datuak nahiko baikorrak dira, B eta D ereduak dira nagusi

6~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

41

etorkinen zein horien seme-alaben artean (Moreno, 2017). Honezkero, hemen jaio diren etorkinen seme-alaben eta bertokoen matrikulazio datuak oso antzekoak dira. Dena den, talde batzuetan, nolabaiteko jarrera ezkorrak antzeman dira zenbait kasutan (Fouassier, 2017), eta horiei aurre egiteak berebiziko garrantzia du.

Diskurtso pragmatikoa eman dezakeen arren, gizarte-geruzapena ezin dugu alde batera utzi euskara etorkinen artean sustatzeko erabili behar diren estrategietan pentsatzen dugunean, eta horrek goranzko gizarte mugikortasunean izan dezakeen indarra azpimarratu behar dugu.

Lehen aipatu bezala, etorkinen seme-alaben euskara maila guraso euskaldunak dituzten umeena baino apalagoa izango da gehienetan, baina hori normala da, lehen gertatu da eta orain ere gertatzen da. Gurean ere, eremu geografikoaren edo gurasoen euskara mailaren arabera, baditugu maila ezberdinak euskararen ezagutzari dagokionez eta inor ez da gehiegi asaldatu. Berriz ere ematen du etorkinei gehiago eskatu behar diogula.

Euskararekin, beste batzuetan gertatu den bezala, ibaiaren irudia datorkigu burura. Ibaia txikia denean, ur emari txikikoa eta indar handikoa da; handiagoa denean, askoz ere zabalagoa eta abiadura apalagokoa.

Erabaki beharko dugu euskararentzat zer nahi dugun, eta gure kasuan, argi dago etorkinen etorrera aukera bat dela, ez mehatxu bat, aukera euskararen urak zabaldu eta euskal hiztun gehiago izateko. Eta hori lortzeko eskola da joko-zelaia, partida bertan dago. Euskal hezkuntza sistemak etorkinen seme-alaben nolanahiko euskalduntzea lortzen badu, bide onetik joango gara.

Euskararen munduan dihardutenentzat gogorra eta nekeza izan daiteke behin lorpen batzuk eskuratuta, berriz atzera egin beharra eta orain dela 30-40 urteko egoerara bueltatzea zenbait kasutan, baina euskararen ezaugarriak direla eta, egoera hori behin baino gehiagotan gertatuko da. Hizkuntza txikia izaki, askotan, korrika egin behar da etengabe berdinketa besterik ez lortzeko eta oso gutxitan irabazteko, baina hori da patua eta, zenbaitetan, hori onartzea ez dago gaizki; are gehiago globalizazio garai hauetan. Horregatik, nahiago hiztun gehiago lortzea.

Amaitzeko, immigrazioaren eta euskararen egoerari buruzko iritzia bi hitzetan eman beharko bagenu, honako hau esango genuke: Argiak ilunak baino gehiago, aukerak arriskuak baino indartsuagoak.

BIBLIOGRAFIA Aierdi, Xabier (2014). “Hizkuntza praktikak hiri mundu eta mundu hirietan: Anbibalentziaren presentzia”. Euskera, 59 (2): 503-544.

EUROPAR BATZORDEA (2011). Qualitative Eurobarometer Migrant Integration. Aggregate Report, maiatza in ec.europa.eu/public.../ql_5969_migrant_en.pdf Eusko Jaurlaritza (2018). Atzerritar jatorriko eskolatzea EAEko eskola-sisteman. Diagnostikoa eta esku hartzeko neurri berriak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

Eusko Jaurlaritza (2019). Encuesta de la Población Inmigrante Extranjera 2018, https:// www.euskadi.eus/web01-s2enple/es/contenidos/estadistica/epie_tablas_estad_2018/ es_def/index.shtml Fouassier, Maite (2017). “Aniztasuna ikasgeletan: hezkuntzaren alorreko ahotsak”. Haur eta gazteen aniztasuna EAEn. (Oker izendatutako) bigarren belaunaldiak. Bilbo: Ikuspegi. https://www.ikuspegi.eus/documentos/investigacion/eus/gazte_aniztasuna/P2_CAP1_ voces_educacionEUS.pdf Ikuspegi (2018). Barometroa. Jatorri atzerritarra duten biztanleen inguruko pertzepzioak eta jarrerak. Bilbo: Euskal Herriko Unibertsitatea. https://www.ikuspegi.eus/documentos/barometros/2019/bar_CAE_2019_EUS.pdf Moreno, Gorka (2017). “Adituen Ikuspegia”. Haur eta gazteen aniztasuna EAEn. (Oker izendatutako) bigarren belaunaldiak. Bilbo: Ikuspegi. https://www.ikuspegi.eus/documentos/ investigacion/eus/gazte_aniztasuna/P1_CAP3_personas_expertasEUS.pdf

42

7~7. EUSKARA ETA IMMIGRAZIOA: ESKOLAN DAGO PARTIDA. GORKA MORENO

BIOTZA PIKO

GASTEIZKO BERRITZEGUNEKO LEHEN HEZKUNTZAKO AHOLKULARIA

ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK EUSLE EKIMENA

ESKOLAKO KOMUNIKAZIO-HIZKUNTZAREN ESKURATZEPROZESUA BIZKORTZEKO ETA HOBETZEKO PROIEKTUA

“

Atzerritar jatorriko eskolatzea EAEko eskola-sisteman. Diagnostikoa eta esku hartzeko neurri berriak” (EUSKO JAURLARITZA, 2018) txostenak erronka gisa ezartzen du gure hezkuntza sistemara etorri berriak diren atzerriko ikasleen hezkuntza-harrera eta -erantzuna hobetzeko bidean aurrera egitea: “Epez kanpo eskolatu behar diren atzerritar jatorriko ikasleen kopuruak gora egin du pixkanaka, eta, bereziki, bakarrik dauden edo adinean aurrera doazen adingabeen kopuruak gora egin duenez, beharrezkoa da Eskolatzeko Lurralde Batzordeen irizpideak egokitzea, etengabe berrikustea eta harrera eta arrakasta egokia errazteko baliabide egokiak bultzatzea”. Txosten horrek azpimarratzen du, halaber, ikasle etorri berriek, oro har, beren jatorrizko herrialdeetan kalitatezko hezkuntzarako sarbide mugatua izan dutela eta haien eskolatzea eten egin dela. Egoera horrek porrota eta eskola uzteko arriskua areagotzen ditu.

Gure erkidegoan, 2003-2004 ikasturtean hasi ziren ikasle etorkinei arreta emateko programak eta planak eta ikasturte horretan sortu zen Hizkuntza Indartzeko Irakaslea (HIPI), eskolatze berantiarreko ikasleen gizarte- eta hizkuntza-egokitzapenari erantzuna emanez. Egun, indarrean dugun Heziberri 2020 hezkuntza-eredu pedagogikoaren markoak ildo estrategiko hau ezartzen du: “Eskola inklusiboak ikasle guzti-guztiei eskaini behar dizkie hezkuntzan aurrera egiteko aukera berberak, bai eta ikasketetan eta beren bizitzan ezinbesteko gerta lekiekeen edonolako laguntza ere (curriculumean, beren bizitzan, laguntza materiala...), nor bere autonomia garatzeko gai izan dadin inguru bat eraikitzea, horixe

44

1~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

da kontua, bai eta hura pertsonen bizimodura egokitzea ere, neska-mutilen artean egon litezkeen desberdintasunei aurre egin eta talde nahiz pertsona zaurgarrienei beharrezko gerta lekizkiekeen babes eta laguntza espezifikoak bermatzeko” (EUSKO JAURLARITZA, 2018).

Bestalde, EAEn egindako kanpo-ebaluazioek erakusten dute eskola-porrota, hein handi batean, komunikazio-hizkuntzan gaitasunik ez izatearen ondorio dela. Horren harira, 2017ko Diagnostiko Ebaluazioari buruzko txostenean honako hau adierazten da: “Ikasle etorkin ia guztiek lortzen dituzten emaitzak dira, gaitasun guztietan, bertako ikasleenak baino nabarmen okerragoak”. Baina honako hau ere azpimarratzen da bertan: “Hala ere, etengabe murrizten ari dira bi taldeen puntuazio-aldeak (ikasle etorkinak eta ikasle autoktonoak)” (ISEI-IVEI, 2018).

Testuinguru horretan, batetik, ikasturtean zehar eskolatzen diren atzerritar jatorriko ikasleen kopurua gora doa etengabe, eta bestetik, gero eta handiagoak dira gizarte- eta hizkuntza-eskakizunak. Beraz, horrek guztiak ikuspegi eta metodo berriak garatzera eramaten gaitu ezinbestean, ikasle horien hezkuntza-arreta eta -murgiltzea errazteko, etorkizunean arrakasta akademikoa eta soziala erdietsi dezaten.

Horregatik, ikasle bakoitzaren behar espezifikoak behar bezala identifikatu behar dira, eta, era berean, tresna eta baliabide eraginkorrak diseinatu eta ezarri, ikastetxeek ikasleei emango dieten harrera indartu eta hautemandako beharren araberako hezkuntza-erantzun edo -ibilbide espezifikoak garatzeko. Europako Kontseiluak adierazten duen bezala, ikasleen inklusioa eta eskolan arrakasta lortzea hizkuntza-gaitasunen mende daude neurri handi batean. Ikasle batzuk desabantailan egon daitezke, baina denek, beren hizkuntza errepertorioa edozein delarik ere, eskolako hizkuntzan komunikatzen ikasi behar dute. Eskolako hizkuntza(k) menderatzea funtsezkoa da eskola-arrakasta lortzeko eta gizartean aurrera egiteko (COUNCIL OF EUROPE, 2019).

Horrela, beharrezkotzat jo zen berariazko plangintza bat diseinatzea eskolako komunikazio-hizkuntzaren eskuratze-prozesua bizkortzeko eta hobetzeko; hizkuntza baita inklusiorako eta curriculuma eskuratzeko tresna nagusia.

EUSLE EKIMENA BERARIAZKO ESKU HARTZEKO PROPOSAMENA ESKOLA INKLUSIBOAREN MARKOA

Hezkuntza Sailak bultzatutako Hezkuntza inklusiboa garatzeko esparru -planak (2019-2022) ikasle guztiek beren gaitasun pertsonalak eta bizitzarako konpetentziak ahalik eta gehien garatzea du helburu, irteera profilean aurreikusitako oinarrizko konpetentziak lortze aldera (EUSKO JAURLARITZA, 2019). Inklusioa bide baten moduan ulertu behar da, ikasle guztien ikaskuntza, partaidetza eta lorpen akademikoa xede dituen bide baten moduan, alegia. Hezkuntza inklusiboak paradigma-aldaketa dakar, beraz, egoera berri guztiei erantzun ahal izateko eskubide-berdintasunaren, ekitatearen eta gizarte-inklusioaren printzipioetan oinarrituz.

Hori dela eta, haur eta gazte guztiei ikuspegi inklusibotik modu pertsonalizatuan erantzuteko beharrezkoa da ikasle guztientzat balio duten estrategiak sustatzea eta haien garapen pertsonal eta akademikoa mugatu dezaketen oztopoak gainditzen laguntzea. Horretarako, erabat aldatu behar dira hezkuntzaren egitura, funtzionamendua eta proposamen pedagogikoak. «(...) ikaskuntzarako oztopoak ez daude berariaz lotuta ikasleen gaitasunetara; aitzitik, metodo eta material zurrunekiko elkarrekintzan sortzen dira» (MEYER & David, 2007)

2~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

45

ABIAPUNTUA: KULTURARTEKOTASUNA

Eskolak mundu anitz batean bizitzeko herritarrak prestatu beharko ditu, eta horretarako funtsezkoa da identitate kultural guztiak aitortu eta balioestea, kohesioa eta gizarte berdinkidea lortzeko bidean. Baina ezin ditugu lotu immigrazioa eta kulturarteko hezkuntza; izan ere, kulturartekotasuna gure errealitatea ikusteko eta aztertzeko modu berri bat da. Diskurtso hau ez da ikasle atzerritarrentzat soilik, ikasle guztientzat eta hezkuntza komunitatearentzat da.

KULTURARTEKOTASUNA KONTZEPTUAN BI ESANAHI BILTZEN DIRA:

Kultura: jatorri askotariko ikasleek gure gizarteari eta eskolari ematen dizkioten hizkuntzak, ohiturak, munduaren ikuskera, sentsibilitateak eta abar ikusaraztea eta balioestea da, elkar ezagutzea eta elkarrengandik ikastea sustatzea.

Artekotasuna: eskolara egokitzeko prozesua bizkortzea, ikasleen artean eta hainbat jatorritako familien artean harremanak eta elkarreragina sustatzea.

Kulturartekotasunak eta haren hezkuntzak, beraz, hizkuntzen arteko, kultura eta erlijioen arteko harremanak balioesten ditu. Bizikidetza aniztasunean eskatzen du, hiru printzipiotan oinarritua: berdintasuna, desberdintasunak onartzea eta eragin-truke positiboa.

“Herri bateko ikastetxean ikasleen % 30 etorkinen seme-alabak direnean getthoa dela diogu, baina Bilboko English School ikastetxean % 30 Europako etorkinen seme-alabak badira, ez da getthotzat hartzen. Kultur aniztasunaz mintzo gara, baina faktore sozioekonomikoa ere hor dago” (GARCÍA, 2008). M. Zapata (Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua) ZERTARAKO EUSLE EKIMENA?

Gure gizarteak, eta haren baitan eskolak, badaki zer den etxeko hizkuntza ez den hizkuntza batean ikastea eta irakastea. Eskolaren erronka nagusietako bat da, hizkuntza(k) ondo ikasteko, modu eraginkorrean irakastea. Zer hartu behar da kontuan? Nola bideratu irakaskuntza? Beharrezkoa dirudi hainbat alderdiri buruz hausnarketa egiteak eta murgiltze ereduek erakutsi digutena eta funtzionatzen duena aldarrikatzeak: • Hizkuntza ikasteko hasierako urratsetan, zer?

• Arrakasta akademikoa lortzeko, zer?

Galdera horiei erantzuna emateko, EUSLE ekimenak berariazko plangintza proposatzen du atzerritar jatorriko ikasleek eskolako komunikazio-hizkuntzaren eskuratze prozesua bizkortu eta hobetu dezaten eta, hala, kalitateko hezkuntzarako sarbidea izan.

Ekimen honetan, Lehen Hezkuntzako eta Bigarren Hezkuntzako EAEko ikastetxe publikoetan eskolatutako ikasle etorri berriek hasierako komunikazio-gaitasuna lortzea da helburua (A2 maila), eta, ondoren, berariazko laguntza ematea jakintza-arloetako curriculuma lantzeko behar duten komunikazio-gaitasuna ematea. “(…) irakasleei galdetzen badiezu zein den geletan dagoen arazorik handiena, hizkuntza esango dizute, eta ez elkarbizitza edo elkar trukea. Irakasleak batzuetan galduta ikusten du bere burua, ez dagoelako tresna linguistiko nahikorik” (GARCÍA, 2008). J. Ibarra ( Kulturarteko teknikaria, Berritzeguneak) ZER BEHAR DU? HEZKUNTZA-KOMUNITATEAREN KONPROMISOA

Oraindik ere eskoletan ikasle berrien sarrerak ezustean harrapatzen gaitu eta egoera horrek, aitor dezagun, tentsioa ekartzen du; izan ere, irakasle batzuek ezintasuna sentitzen dute beste herrialde, kultura eta hizkuntzetako ikasleekin lan egitean. Irakasleen kezka gehienak hizkuntzen irakaskuntzaren inguruan agertzen

46

3~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

dira: zein hizkuntzari eman lehentasuna, nola irakatsi curriculuma hizkuntza berri batean, nola integratu gelan eskolako hizkuntza ez dakien ikasle bat...

Jabetu beharra dugu, kulturartekotasunaren eta inklusioaren ikuspegitik, ikasle horien harrera eta arreta hezkuntza-komunitate osoaren zeregina dela, eta ez soilik, esku-hartze zuzena izango duten profesionalena. Ikastetxe osoa inplikatuta dago eta denon parte-hartzea funtsezkoa da; harrera-plan sendoa garatu behar du ikastetxeak.

HARRERAREN GARRANTZIA ETA IKASLEEN HAZKUNTZA EMOZIONALA ESKOLA ARRAKASTARA HELTZEKO

Ezinbestekoa da ikasleen egoera emozionalarekin zerikusia duten alderdiak kontuan hartzea inklusio eraginkorra eta hezkuntza-aukeren aprobetxamendua bermatzeko.

Ikasle etorri berrien hazkuntza emozionalaz, etikoaz eta sozialaz arduratu behar du eskolak; izan ere, ikasle atzerritarrek ez dute gure funtzionamendu soziala ezagutzen, ez dute lagun eta familiartekoen sarerik, edo talde txiki eta isolatuetan eraikitzen dituzte euren harremanak. Beraz, autoestimua garatzeko, etorri berriek harreman zabalak behar dituzte, eskolako zereginetan arduradun eta partaide sentitzeko.

Horren barruan, jatorrizko kultura eta ezagutzei zor zaien aitortza eta begirunea daude. Atzerriko ikasleen eskolatze arrakastatsua haien hizkuntza eta kultura aintzat hartzearen mende dago. Ondorioz, ikasle etorri berrien hizkuntza- eta kultura-erreferenteak kontuan hartu behar dira eta eskola-jardueran ageriko egin. Aldi berean, hezkuntza-komunitateak hizkuntza-aniztasunaren aldeko jarrerak sustatu behar ditu, aberastasun komuna baita. Eskolak badu zereginik taldeen arteko harremanak sustatzeko, bertan jaiotakoen eta etorri berrien artean zubiak eraikitzeko.

Horregatik, harrera egitean, gizarte-integrazioa eta eskola-egokitzapena baldintzatu ditzaketen zailtasun sozialak eta afektiboak murrizteko jarduketa aurreikusi behar da. Hezkuntza komunitateko kideen enpatia-gaitasuna, etorri berrienganako itxaropen handiak, inklusioarekiko konpromisoa, komunikazioa eta kultura- eta hizkuntza-aniztasunarekiko pertzepzio positiboa dira harrera errazten duten elementuak. Esparru horretan, interesgarritzat jotzen da gainerako ikasleak harrera-prozesuan inplikatzea, laguntza-estrategien bidez (adibidez, ikasle enbaxadorea...). Harrera on batek horiek guztiak aurreikusi behar ditu eta hala proposatzen da EUSLE programan.

EUSLE GELA, IKASLEEN BEHAR ESPEZIFIKOEI ERANTZUTEKO GUNEA

Eskolak, dudarik gabe, erantzukizun handia dauka ikasle etorri berrien arrakasta akademikoan eta, hartara, bere konpromisoa ezin daiteke azalekoa izan: gure hizkuntza ofizialak menderatzea ezinbestekoa zaie ikasleei. Murgiltze prozesuak ikasle etorri berrien berariazko beharrei erantzun behar die hezkuntza-sisteman sartzen diren unean. Hizkuntzan murgiltzeak prozesu mailakatua eta sekuentziatua izan behar du, hasierako harrerarekin hasten den ibilbideak gidatua, eta, batez ere, erreferentziako gelan errotua, gainontzeko ikasleekin lanean.

Hori dela eta, EUSLEk baldintza hau du abiapuntu: hizkuntza ikasteko berdinen arteko harreman- eta lankidetza-testuingurua beharrezkoa da, baina are beharrezkoagoa, eskolako komunikazio-hizkuntza ikasteko lan intentsiboa eta espezifikoa, erabileran oinarritua. Hasiera batean, lanketa horrek berdinekiko interakzioan aritzeko aukera emango du, ondoren, curriculuma modu arrakastatsuan lantzeko.

Horrela, erreferentziako gelako jardueretan pixkanaka parte hartzea proposatzen du murgiltze-programa honek eta, batez ere, oinarrizko komunikazio-trebetasunak eskuratzea. Aldi berean, baloratu egiten da ikasleek zein arlotan

4~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

47

(gorputz-hezkuntza, plastika, musika …) jardungo duten gainontzeko ikasleekin. Horretarako, ekimenean parte hartzen ari diren ikastetxeek ordu-banaketa aztertu behar dute eta erabaki komunikazio-hizkuntza zer unetan landuko den espezifikoki EUSLE gelan eta gainerako ikasleekiko elkarrekintza zein unetan bultzatuko den.

Ekimen honetan, ikasle etorri berrien arretaren oinarrizko printzipioetako bat da murgiltze-programa erreferentzia-gelarekin partekatzea. Hala, murgiltze espazioa irekia da, funtzionamendu malgukoa, eta hizkuntzaren ikaskuntza sustatzen duena eskola inklusiboaren testuinguruan. Horregatik, ikasleen beharrizan eta ezaugarrietatik abiatuta, ikasle horientzako curriculumerako sarbideari lotutako erabakiak hartu dituzte ikastetxeek, metodologiari eta antolaketari dagokienez.

Ikastetxearen hezkuntza-proiektuaren atala da, eta, ondorioz, bere hizkuntza-proiektuaren parte izan behar du.

LAN-PLAN PERTSONALIZATUA: NORBANAKO JARDUERA PLANA Ikasleek lan-plan pertsonalizatua dute. Hala, ikastetxeak erabakitzen du ikasleek zer neurri eta laguntza behar dituzten, lehenik eta behin, eskolako komunikazio-hizkuntzari dagokionez, eta ondoren, curriculumeko arlo eta ikasgaiei dagokienez, bai eta zer ebaluazio-irizpiderekin ebaluatuko den ikasleen lana.

Bidenabar, azpimarratu behar dugu ikasle bakoitzaren egoera emozionala eta integrazioa oso kontuan hartzen diren alderdiak direla eta, horrenbestez, lan-plan horretan jaso eta aplikatzen dira.

Norbanako Jarduera Planaren abiapuntua hasierako ebaluazioa da. Ikasle etorri berrien alderdi emozionalaz eta sozio-afektiboaz zein kurrikularraz informazioa jasotzeko aukera ematen dio ikastetxeari ebaluazio honek: batetik, izaerari, jarrerei, ikasteko ohiturei, eta ikasleen abileziei dagozkien alderdiak aztertzen dira, eta, bestetik, ikasleek dagoeneko eskuratuta dituzten gaitasun akademikoak, matematikoak eta komunikatiboak. Irakurtzeko eta idazteko trebeziak, ahal den neurrian, ama-hizkuntzan edo jatorrizko herrialdeko eskolatze-hizkuntzan aztertzen dira. Ikastetxe guztientzako balorazio tresna komun bat proposatzen da.

FAMILIAREN INPLIKAZIOA ETA ERANTZUNKIDETASUNA Hizkuntza ikasteko murgiltze-programa honen hartzaile nagusiak ikasleak badira ere, ezin alde batera utzi familien parte-hartzea eta lankidetza. Familiak erabateko eragina du seme-alaben sozializazio- eta ikaskuntza-prozesuan.

Ikastetxean, familien inplikazioa funtsezkoa da balioak partekatuko dituen eta hezkuntza-helburuen lorpenean parte hartzea sustatuko duen hezkuntza-komunitatea lortzeko. Horregatik, familiekiko komunikazio- eta lankidetza-kanalak ezarri dira eta estrategia parte-hartzaileak bultzatu, familiekiko elkarrekintza eta lankidetza lortze aldera.

Hori dela eta, ikasle etorri berrien familien konfiantza eta segurtasuna hobetzeko hainbat estrategia eta jarduerak proposatzen ditu harrera-protokoloak.

“Guraso etorkinekin lan egitea ere garrantzitsua da. Amak errudun sentitzen dira haurrari hango bizimodua ezin diotelako eman eta gatazka hori landu beharra dago. Ekimenak oso arrazionalak dira eta emozioak lantzea funtsezkoa da” (GARCÍA, 2008). V. Mendoza (irakaslea eta psikoterapeuta) EUSLE GELAK EAEko hezkuntza-sistemara Lehen Hezkuntzako 4., 5. eta 6. mailetara eta Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. mailetara etorri berri diren ikasleei eskolako komunikazio-hizkuntza ikasteko geletan Europako Erreferentzia Markoaren araberako A2 hizkuntza maila lortzea da helburua. Etapa bakoitzean, LH edo DBH bi gela daude eta horrenbestez bi maila lantzen dira: A1 eta A2.

48

5~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

Hogeita lau (24) hilabetez aritzen dira ikasleak EUSLE programan erreferentziako gelarekin elkarlanean: A1 gelan hezkuntza sistemara etorri berri diren ikasleak, eta A2 mailan gainontzekoak. Helburua A2 maila erdiestea da eta.

Horretarako. 24 hilabeteko denbora-tartea aurreikusi da. Denbora tarte hori luzatu daiteke 36 hilabetera ikasleen jatorria, aurreko ikasturteetako eskolatzea, eskolara duten egokitzapena e.a. kontuan hartuta.

Ordutegi aldetik, ikasgelako laguntza- eta harrera-gelako-ordutegiak malgutasunez planifikatzen dira, ikasle bakoitzaren lan-planaren arabera, ikastetxe bakoitzaren aniztasunari erantzuteko antolaketa-ereduaren barruan. Eusle gelako oinarrizko ordutegiak eskatzen du egunean bizpahiru saio ematea, hau da 10 bat ordu gutxienez eta gehienez 12 ordu astean zehar. Hala ere, ikasleen egoeraren eta ikastetxeen aukeren araberako egokitzapenak egin dira.

Hizkuntza ikasteko parekoekin harreman- eta lankidetza-testuingurua behar-beharrezkoa da, baina, aldi berean hizkuntzaren berariazko lanketa ere beharrezkoa da. Ordu kopuru horiek aukera ematen diete ikasleei erreferentzia gelan ere gainontzeko kideekin harreman eta lankidetzan aritzeko.

EUSLE-GELA ETA HIZKUNTZEN IKAS-IRAKASKUNTZA PROZESUA

Murgiltze-gelako programazioa diseinatzeko eta ikasleen banakako lan-plana garatzeko erreferentzia-esparrua ikuspegi komunikatiboa da. Hizkuntzak, berez, objektu izateari uzten dio, eta eguneroko bizitzan komunikatzeko eta elkarreragiteko tresna bihurtzen da. Hizkuntza berriak ikastetxe barruko eta kanpoko sozializazio prozesuan laguntzen du.

Ikuspegi integratzaile bat proposatzen du EUSLE programazioak komunikazioan oinarrituta; hala, hizkuntza ikasteko edukiak lotzen ditu hainbat egoera komunikatiborekin. Komunikazioa dago gelako programazioaren muinean, ikasleak hasieratik bertatik hasiko dira hizkuntza erabiltzen ataza komunikatiboei erantzuna emanez: euren burua aurkeztuko diete gainontzekoei, egindako bidaia azalduko dute, beren biografia kontatuko dute, errezetak azalduko dituzte‌ hau da, hizkuntzaren komunikazio funtzioak (agurtu, eskatu, galdetu, konbidatu‌) testuinguratuta proiektuen bidez. Horrekin batera, pixkanaka, gelako edukiak (matematika, gizarte zientziak‌), curriculumari lotuak, eskuratzen joango dira pixkanaka.

Ikerketek erakutsi dutenez (HIK HASI, 2007), ikasleen erreferentzia gelako gai kurrikularrekin lotura egiteko metodologiarik egokiena hizkuntza eta edukiak modu integratuan ikastea da. Proiektu bidezko lanketak aukera ona ematen du lanketa hori bideratzeko. Horixe da, hain zuzen ere, Eusle geletan garatzen ari den programazioaren oinarria.

Oro har, planteamendu honetan, bigarren hizkuntzen ikaskuntzaren arrakasta lortzeko printzipio hauek hartu dira kontuan: 1.- Bigarren hizkuntza ikasteko prozesua luzea da. Ikerketek diote 2 urte nahikoa duela ikasle etorkin batek elkarrizketa arruntetan hitz egiteko, haietan parte hartzeko aukera baldin badauka, baina 5-7 urte bitartean behar dituela hizkuntza akademikoan trebatu eta haren kideek duten maila lortzeko.

2.- Hizkuntza menperatzeko ez da nahikoa ikasleek eskolako komunikazio-hizkuntzan oinarrizko trebetasunak lortzea. Oinarrizko maila horrek, A2, gure kasuan, ez du esan nahi ikasle etorri berriak hizkuntza-akademikoa menderatzen duenik. Izan ere, hizkuntza-akademikoak ahalegin kognitibo handia eskatzen du, ez du testuinguruaren laguntzarik, pentsamenduaren beste trebetasunak erabiltzea eskatzen du eta, gainera, lotura handia du ikaslearen

6~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

49

aurretiko ezagutzarekin. Horregatik, ikasle etorkinekin hizkuntza akademikoa esplizituki landu behar da, eta hizkuntza mota hori ulertzeko eta garatzeko estrategiak ere bai (EUSKO JAURLARITZA_ZUBIRIK ZUBI).

3.- Bigarren hizkuntza eta edukiak integratu egin behar dira, bata bestearekin batera ikasten baita. Indartze saioetan ere, curriculuma landuz, oinarrizko hiztegia, harremanetarako elementuak eta eskolarako behar diren eduki eta trebeziak ikasten dira.

4.- Ikasleengan hizkuntza ikasteko gogoa piztu behar da. Hizkuntza ikasteko interesa ez da berez sortzen eta, hortaz, ariketa errepikakorrek, sinplekeriak edo erronka kognitiborik ezak, konexio faltak… asperdura besterik ez dakarte. Ezagutzak ikasleentzat zentzua izan behar du, eta interesa piztu behar du (zerbait aurkitu, zerbait konpondu, zerbait hobeki ulertu, eraiki, aldatu…).

5.- Elkarrekintzan ikasten da hizkuntza, besteekiko harremanetan.

Faktore afektiboek garrantzi handia dute hizkuntzen ikaskuntzan. Hizkuntza berriaz mintzatzen diren lagunak izateak ikasteko gogoa eta aukerak bultzatzen ditu.

6.- Lehen-hizkuntzak garrantzi handia du. Ikasleen hizkuntzek presentzia izan behar dute eskolan eta irakasleek horretarako erak bilatu beharko dituzte. Alderdi emozionalari begira, ikasleen hizkuntzei estimua adierazi behar zaie: irakasleak eta ikasleek hitz batzuk ikas ditzakete, ikasleen hizkuntzetan posterrak egin daitezke –ongi etorria emateko, zoriontzeko, agurtzeko...–.

7.- Lehen-hizkuntza garatzeak bigarren hizkuntzaren ikaskuntzari biziki laguntzen dio. Familiari euren hizkuntza, ahalik eta modu aberasgarrienean, erabiltzen jarraitzeko aholkatu behar zaio. Ahal delarik, ikasleei beren familia hizkuntzan irakurtzen eta idazten ere irakatsi behar zaie.

8.- Ikaslearen lehen-hizkuntzaren ezaugarri nagusiak ezagutu behar ditugu. Lehen hizkuntzen ezaugarriek eragina dute ikasleek ikasiko duten euskaran eta gazteleran. Irakasleak identifikatu behar ditu ezaugarri horiek oztopoei aurre egiteko eta, horrenbestez, ikasleei laguntzeko.

9.- Ikasleen eta familiaren motibazioa sustatu behar da. Zenbait herri eta hiritan, kanpotik etorritakoek ez dute ulertuko beren semealabek zergatik ikasi behar duten kalean sarritan entzuten ez duten hizkuntza bat. Gizarte honetan, euskara dela zenbait ateren giltza azaldu beharko zaie, alegia, herri honetan eta zentzu guztietan “bat gehiago” izan daitezen horrek duen garrantzia eta abantaila.

FORMAZIOAREN GARRANTZIA

Eusle ekimenak arrakasta izango badu, ikastetxearen inplikazioa eta konpromisoa behar ditu eta, batez ere, irakasleen formazioa, bai EUSLEn aritzen diren profesionalena, bai erreferentziako gelan aritzen diren gainontzeko irakasleena ere.

Horrenbestez, 2019-2020 ikasturtean, hainbat formazio-saio antolatu dira Hezkuntza Berriztatzeko zerbitzuek, Berritzeguneek, bideratuta, bai ikasle etorri berriekin aritzen diren irakasleekin, HIPIak (Hizkuntza Indartzeko Irakasleak), bai ikastetxeko gainontzeko irakasleekin eta zuzendaritza-batzordeekin ere.

50

7~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

Formazioen baitan, alde batetik, hizkuntzen didaktikari lotutako alderdiak jorratu dira, hala nola hizkuntza jabekuntza prozesua, hizkuntzen ikas-irakaskuntza bideratzeko proiektu bidezko lanketa, komunikaziorako gaitasuna garatzeko gelako estrategiak eta planteamendu didaktikoak… Bestetik, ikasle etorri berrien harrera, hasierako ebaluazioa eta programazioak egiteko eta lan-planak diseinatzeko gidalerroak eman dira.

ZER EKARRI DU EUSLEK ETA ZER BEHAR DU? ZENBAIT GOGOETA ETA ONDORIO

Eusle ekimenari esker honako hauek lortzen ari dira ikasle etorri berriak: 1. Alderdi afektiboari dagokionez, ikasleak babestuago sentitzen dira.

Egoerari aurre egin diezaioketela sinesten dute. Erreferentziako gelan ere onartuak dira.

2. Talde kohesioa lortu da: ikasleak pixkanaka ezagutuz eta gelako dinamikak eta materialak ezagutuz EUSLE gelako tutoreak ikasleen kohesio giroa lortzen ari dira; askotan jarduera partekatuak planteatzen dituzte A1 eta A2ko ikasleekin batera burutzeko.

3. Zubi lana sortu da Eusle gelako irakasleen eta erreferentzia gelako tutoreen/irakasleen artean. Arlo eta ikasgaietan material egokituak sortzen (ez da erraza baina) eta aplikatzen ari dira EUSLE gelako ikasleekin.

4. Hizkuntzaren jabekuntza prozesu luzea dala jakinda ere, ikasleak baliabideak eskuratzen ari dira euskaraz komunikatzeko. Eusle gelakoen hizkuntza maila, batzuetan, erreferentzia gelako ikasle batzuena baino hobea da.

Hala ere, ekimenak, proiektua den heinean, baditu oraindik ere zenbait alderdi hobetu beharrekoak: 1. Hizkuntza Indartzeko Prestatutako Irakasleek (HIPI) berariazko formazio sakona beharko lukete HIPI lanean hasi aurretik.

2. Ebaluazio gaia, zorrotz, sakon, aztertu behar da: ikasle hauek jakintza-arloetan kalifikatzetik salbuetsi, esaterako, eta euren lorpenen arabera ebaluatu. Egiten dutena deskribatuz, beste erkidego batzuetan egiten den antzera. Ebaluazio aginduak aukera eman beharko lioke egoera honi, momentu honetan eskaintzen ez diona.

ERREFERENTZIAK COELHO, E. (2016). Eskola kulturaniztunetan irakastea eta ikastea. Euskal Herriko Unibertsitatea. Argitalpen Zerbitzua.

COUNCIL OF EUROPE. (2019). Plurilingual and intercultural education: Definition and Founding Principles. Obtenido de https://www.coe.int/en/web/platform-plurilingual-intercultural-language-education/the-founding-principles-of-plurilingual-and-intercultural-education EUSKO JAURLARITZA. (2018). Atzerritar jatorriko eskolatzea EAEko eskola-sisteman. Eusko Jaurlaritza argitalpen zerbitzua.

EUSKO JAURLARITZA. (2019). Eskola Inklusiboa garatzeko Esparru-Plana. Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzua.

EUSKO JAURLARITZA. (d.g.). Heziberri 2020: Hezkuntza-eredu pedagogikoaren markoa.

EUSKO JAURLARITZA_ZUBIRIK ZUBI. (d.g.). Zubirik Zubi. https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/dia6/eu_2027/adjuntos/zubirik_zubi/materiales_educacion_primaria/HASIERA. htm helbidetik eskuratua GARCÍA, M. (2008). Elkarbizitza da giltza. Argia, 1-16.

HIK HASI. (2007.eko ekainak 1). Hizkuntzen irakaskuntza iritsi berriekin. 119.

IBARRA, J. (2012). Integración lingüística del alumnado inmigrado. Textos de didáctica de la lengua y la literatura(61), 9-21.

ISEI-IVEI. (2018). Txosten Exekutiboa Oinarrizko Hezkuntzaren egoerari buruz (2017). Irakas-Sistema Ebaluatu eta Ikertzeko Erakundea.

MEYER, A., & David, R. (2007). Teaching every student in the digital age: Universal Design for Learning. Education Tech Research (or. 521-525). en PETA. (d.g.). Learning to learn in a second language. http://www.iteachilearn.com/cummins/ bicscalp/htm helbidetik eskuratua.

8~8. ESKOLA INKLUSIBOA: ATZERRITAR JATORRIKO IKASLEAK. BIOTZA PIKO

51

FRANCISCO LUNA

EXDIRECTOR DEL INSTITUTO VASCO DE EVALUACIÓN (ISEI-IVEI)

ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA

D

esde hace algunos años, las sociedades avanzadas occidentales, y de forma específica e intensa, los países europeos, se vienen nutriendo de grandes movimientos de población. El fenómeno de la inmigración, junto a otros profundos cambios sociales y culturales, está configurando sociedades cada vez más diversas y heterogéneas. Este fenómeno impregna de manera aguda los sistemas educativos que, por un lado, se enriquecen con la creciente presencia de alumnos y alumnas, y de familias, de etnias, culturas, religiones, lenguas y costumbres distintas y, por otro lado, complejizan el hecho educativo y exigen reforzar, a veces con dificultades, el carácter inclusivo e igualador de la educación, especialmente en las enseñanzas básicas obligatorias.

Aunque la presencia del alumnado inmigrante en nuestro sistema ha sido menos intenso y más tardío que en otras comunidades autónomas y países de nuestro entorno, sin embargo, poco a poco nos hemos situado en una posición intermedia a nivel estatal. En 2017, en Euskadi, el 7% del alumnado de E. Primaria y el 6,7% del de ESO era inmigrante (MEFP 2019). Lo importante es que el sistema educativo vasco ha mostrado desde muy pronto su compromiso con la atención específica a este tipo de alumnado. Este empeño, por fortuna, se ha mantenido de manera constante a lo largo del tiempo a pesar de los cambios en el signo político de los distintos equipos que han dirigido el Departamento de Educación (PNV, Socialistas y EA).

52

1~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

La atención al alumnado inmigrante acogido en nuestros centros escolares ha tenido y debe seguir teniendo algunas características distintas debido a las particularidades específicas y diferenciadoras de nuestro sistema educativo: su carácter bilingüe, pero con dos lenguas en distinta situación sociolingüística; el reparto equilibrado entre redes educativas, pública y privada, pero con un gran desequilibrio entre ambas en cuanto a la acogida de este tipo de alumnado o, entre otros, el compromiso estratégico y permanente por acoger e integrar en los centros ordinarios a todo el alumnado, sean cuales sean sus características personales y familiares.

De manera general, la enseñanza bilingüe se ha preocupado habitual y principalmente de organizar procesos educativos que permitan la adquisición y uso de una segunda lengua desde el ámbito escolar a grupos homogéneos lingüísticamente, en nuestro caso la situación más frecuente ha sido la enseñanza del euskara a alumnado cuya lengua familiar y, en muchos casos, su entorno sociolingüístico es total o predominantemente castellanohablante. Este proceso ha sido sin duda exitoso desde la implantación de los modelos lingüísticos en 1983, hasta el punto de que los indicadores educativos sobre la situación de nuestro sistema educativo son en muchos casos de excelencia y el crecimiento de la opción familiar por modelos bilingües ha llevado a que en estos momentos el modelo lingüístico predominante en nuestras aulas sea el modelo D. El probado éxito de este tipo de programas con la población autóctona es uno de los argumentos clave que se utilizan para justificar la política lingüística que se sigue en la escolarización del alumnado extranjero.

Hay mucha información, datos y resultados escolares en relación con el alumnado inmigrante escolarizado en nuestros centros docentes; así mismo, disponemos de informes, documentos e investigaciones universitarias sobre la integración de estos estudiantes, sus características, su situación educativa y los retos que presenta su escolarización y su atención educativa. Son, entre otros, documentos e informes elaborados por organismos oficiales, como el Instituto Vasco de Evaluación e Investigación Educativa (ISEI-IVEI1) del Departamento de Educación, o por el Observatorio vasco de Inmigración-Ikuspegi2 de la Universidad del País Vasco (EHU/UPV). Remitimos a toda esa abundante y amplia información para disponer de más datos de los que es posible analizar en el limitado espacio de este artículo.

En este artículo, nos centraremos de manera preferente en aportar algunos datos y reflexiones con el objetivo de intentar desterrar, en unos casos, algunas ideas preconcebidas y, en otros, matizar datos erróneos sobre la situación de este alumnado en nuestro sistema y el desarrollo de su competencia en comunicación lingüística en euskara.

A) E L COMPROMISO MAYORITARIO DE LA POBLACIÓN INMIGRANTE ESTÁ A FAVOR DE LA EUSKALDUNIZACIÓN DE SUS HIJOS E HIJAS.

Con cierta frecuencia, vemos noticias e informaciones sobre la acumulación de alumnado inmigrante en centros de modelo A, considerando esta situación como una circunstancia insostenible desde un punto de vista educativo y como un obstáculo para su inserción e integración social. Y sin duda lo es. Pero como consecuencia de esta información se puede llegar a pensar que la mayoría del alumnado inmigrante se escolariza en este modelo, cuyos resultados en euskara están muy lejos de los objetivos lingüísticos planteados para las etapas obligatorias.

1. http://www.isei-ivei.hezkuntza.net/eu/inicio 2. https://www.ikuspegi.eus/es/

2~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

53

De hecho, hay datos contundentes que parecen avalar y confirmar esta aseveración: por ejemplo, según los datos de la Evaluación de diagnóstico3 de 2017 (ISEI-IVEI 2018) realizada por el Departamento de Educación del Gobierno Vasco, el 53% de los estudiantes de 4º de E. Primaria y más del 65% del alumnado de 2º de ESO escolarizado en el modelo A público era alumnado inmigrante, mientras que este tipo de alumnado solo representaba el 10,7% de todo el alumnado escolarizado en el modelo D público y era aún más reducido en el modelo D de la red privada concertada, donde solo llegaba al 3,1% de todo su alumnado.

Sin embargo, tal y como se puede apreciar en los siguientes gráficos, en 2017, el 93,2% de todo el alumnado inmigrante de 4º de E. Primaria estaba escolarizado en modelos bilingües y sobre todo en el modelo D, que acogía al 65,3% del alumnado de origen extranjero. Solo el 6,8% de este tipo de alumnado estaba matriculado en modelo A. Estos datos de E. Primaria son muy importantes porque son los que nos indican cuáles serán las tendencias futuras en el desarrollo de los diferentes modelos lingüísticos y, si no cambian las condiciones, cuál será probablemente el comportamiento en la escolarización del alumnado inmigrante.

IMAGEN 1. EVALUACIÓN DE DIAGNÓSTICO 2017.

NÚMERO DE ALUMNOS Y ALUMNAS Y PORCENTAJE SOBRE EL TOTAL DE ESTUDIANTES INMIGRANTES EN 4º DE E. PRIMARIA EN CADA MODELO LINGÜÍSTICO. MODELOS BILINGÜES: 93,2%

65,3%

1200

70,0 60,0

1000

50,0

800

40,0 600

27,9%

1134

400 200 0

6,8% 118

485

MODELO A

MODELO B

30,0 20,0 10,0 00,0

MODELO D

Nº DE ALUMNOS Y ALUMNAS

% DE ALUMNADO

En cuanto al alumnado inmigrante de 2º de ESO, el 77% estudiaba en modelos bilingües, repartidos en porcentajes cercanos entre modelo B (27,9%) y D (65,3%). Contrariamente a lo observado en la etapa educativa anterior, en Secundaria Obligatoria todavía cerca de un cuarto de todos los estudiantes inmigrantes asistían a centros de modelo A, especialmente de la red pública.

Por lo tanto, contrariamente a lo que en muchos casos se suele pensar, la práctica totalidad de las familias inmigrantes ha optado por escolarizar a sus hijos en modelos bilingües, especialmente en el modelo D, y, por la propia evolución de los tres modelos lingüísticos, esta tendencia se verá reforzada y confirmada a corto y medio plazo.

3. La Evaluación de diagnóstico es un estudio estandarizado externo impulsado por el Departamento de Educación y desarrollado por el ISEI-IVEI. Su objetivo es disponer de datos sobre el rendimiento del alumnado en varias competencias curriculares (euskara, castellano, inglés, matemáticas y ciencias). Tiene carácter censal y se lleva a cabo con todo el alumnado de 4º de E. Primaria y 2º de ESO en todos los centros docentes sostenidos con fondos públicos. Hasta el momento se han llevado a cabo siete ediciones de este estudio (2009, 2010, 2011, 2013, 2015, 2017 y 2019), pero el último informe oficial publicado corresponde a la edición de 2017.

54

3~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

IMAGEN 2. EVALUACIÓN DE DIAGNÓSTICO 2017.

NÚMERO DE ALUMNOS Y ALUMNAS Y PORCENTAJE SOBRE EL TOTAL DE ESTUDIANTES INMIGRANTES EN 2º DE ESO EN CADA MODELO LINGÜÍSTICO. 700

36,7%

600

70,0

40,3%

60,0 50,0

500 400

40,0

23,0%

625

300 200

30,0 20,0

568

100

10,0

356

0

00,0

MODELO A

MODELO B

MODELO D

Nº DE ALUMNOS Y ALUMNAS

% DE ALUMNADO

B) LOS RESULTADOS DEL ALUMNADO INMIGRANTE EN EUSKARA SON SIGNIFICATIVAMENTE MÁS BAJOS QUE LOS DEL ALUMNADO NATIVO, PERO SE VA REDUCIENDO LA DISTANCIA COMPETENCIAL ENTRE AMBOS GRUPOS DE ESTUDIANTES.

En todas las ediciones de la evaluación de diagnóstico, las puntuaciones globales de los estudiantes de origen extranjero en comunicación lingüística en euskara son estadísticamente inferiores a las de sus pares nativos, tanto en educación primaria como en secundaria obligatoria. Esta brecha se da no solo en esta competencia lingüística, sino también en todo el resto de las competencias analizadas en este estudio censal. Donde menos diferencia se da entre ambos grupos es en comunicación lingüística en castellano.

En el gráfico 3, se presenta la evolución de las puntuaciones globales en euskara de todo el alumnado autóctono e inmigrante escolarizado en 4 º de E. Primaria. Como se puede apreciar, en 2017 la diferencia de puntuación llega a los 26 puntos, sin duda una distancia importante entre ambos grupos, con un resultado del alumnado inmigrante, 223 puntos, muy alejado todavía de la media de Euskadi, que se sitúa en los 247 puntos.

Sin embargo, hay un dato muy positivo que tiene que ver con la progresiva reducción de estas diferencias, desde los 47 puntos de 2009 hasta los 26 de 2017. Es decir, la distancia en estos nueve cursos se ha reducido en 21 puntos. Para valorar este hecho hay que tener en cuenta que esa reducción se debe básicamente a la mejora de la competencia del alumnado inmigrante, que en el periodo considerado ha incrementado en 18 puntos sus resultados en euskara.

350

IMAGEN 3. 4º E. PRIMARIA. EVOLUCIÓN DE LOS RESULTADOS DEL ALUMNADO NATIVO E INMIGRANTE EN COMPETENCIA EN EUSKARA. 252

250

256

258

205

220

253

250 229

223

249 225

223

200

150

100

50

0

47 ED2009

36 ED2010

35 ED2011

ALUMNADO NATIVO

24 ED2013

25

26

ED2015

ED2017

ALUMNADO INMIGRANTE

DIFERENCIA

4~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

55

350

IMAGEN 4. 2º ESO. EVOLUCIÓN DE LOS RESULTADOS DEL ALUMNADO NATIVO E INMIGRANTE EN COMPETENCIA EN EUSKARA. 261

253

250

188

258 201

259

250 212

207

252 216

220

200 150 100

65

60

52

50 0

ED2009

ED2010 ALUMNADO NATIVO

ED2011

47

35

ED2013

ED2015

ALUMNADO INMIGRANTE

32 ED2017 DIFERENCIA

En el caso del alumnado inmigrante de 2º de ESO la diferencia es también estadísticamente significativa entre ambos grupos y es mayor en todas las ediciones que la percibida en la etapa precedente. Pero, de manera similar a lo señalado con anterioridad, también se observa un positivo progreso en los resultados del alumnado inmigrante, cuya diferencia con los autóctonos pasa de los 65 puntos en 2009 a los 32 en 2017, con una mengua de más de un 50%.

Como se ha señalado en la etapa anterior, también en esta etapa la mejora de los resultados del alumnado inmigrante se debe a la subida de 32 puntos en su puntuación global en estos nueve cursos, que contrasta con la constante pérdida de puntuación desde 2011 del alumnado nativo.

En conclusión, parece claro que el alumnado inmigrante muestra todavía una insuficiente competencia en euskara que es preciso mejorar, ya que se encuentra muy lejana de la media de Euskadi. Sin embargo, hay varios datos positivos a tener en cuenta: por un lado, las puntuaciones del alumnado inmigrante en E. Primaria son, en general, algo más altas que las de sus iguales de ESO, lo que indicaría una mejora futura en la siguientes etapas; por otro lado, la competencia del alumnado extranjero ha mejorado de manera importante en ambas etapas, tanto porque su puntuación ha crecido continuamente en estos nueve cursos, como porque se ha reducido de manera significativa la brecha entre la puntuación de ambos grupos de estudiantes.

C) L OS RESULTADOS EN EUSKARA DEL ALUMNADO INMIGRANTE NO SON BAJOS SOLO POR SER INMIGRANTES, SINO SOBRE TODO POR SU SITUACIÓN SOCIOECONÓMICA.

Es cierto que los resultados globales del alumnado inmigrante en euskara, y en el resto de las competencias básicas, son significativamente más bajos que los del alumnado autóctono, pero los datos no indican que obtengan peores resultados por su condición de inmigrantes, sino por los mismos procesos que reducen las perspectivas de éxito escolar de los nativos de nivel socioeconómico y cultural bajo. De hecho, como veremos, gran parte de las diferencias de resultados de los inmigrantes en euskara se puede explicar por sus características socioeconómicas y culturales, aunque esta variable no explique la diferencia en su totalidad.

Según se señala en el ya citado Informe ejecutivo de la evaluación de diagnóstico 2017: “más de siete de cada diez alumnos y alumnas inmigrantes se encuentran en el nivel bajo de ISEC4 en ambas etapas. En el nivel alto de ISEC solo 4. ISEC (Índice socioeconómico y cultural): En este índice se incluyen aspectos rela­cionados con el nivel profesional familiar, el nivel máximo de estudios de la familia y la posesión y consumo de una serie de bienes materiales y culturales que la experiencia previa ha determi­nado que son especialmente relevantes (número de libros en casa, lectura de prensa diaria y re­vistas especializadas y tener ordenador y acceso a Internet, etc.). A partir de los datos individuales, se calcula la media del alumnado de cada centro. Este valor está centrado en 0 –correspondiente a la media de la Comunidad Autónoma– con una desviación típica de 1. Se ha dividido el total de la población en 4 niveles: bajo, medio-bajo, medio-alto y alto.

56

5~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

se encuentra alrededor del 3% del alumnado inmigrante, nueve veces menos que en el caso del alumnado nativo” (ISEI-IVEI 2018:68). Es decir, la mayoría del alumnado de origen extranjero sufre una situación de marginalidad socioeconómica y de segregación laboral, de forma que, como en el caso del alumnado autóctono de bajo nivel de ISEC, este entorno constituye el factor primario de las diferencias en rendimiento en general y, por lo tanto, también en euskara.

En 2017, el alumnado de 4º de E. Primaria con bajo nivel de ISEC obtiene en euskara 226 puntos, una puntuación muy cercana a la alcanzada por el alumnado inmigrante, 223. Algo similar ocurre en 2º de ESO, donde el alumnado con bajo nivel económico tiene una puntuación de 230, resultado algo superior al del alumnado inmigrante, 220.

Pero, como se puede apreciar en los gráficos siguientes, hay un dato interesante y positivo: en ambas etapas se da una tendencia de acercamiento de las puntuaciones de estos dos grupos: desde los 22 puntos en 2009 a los 3 puntos de diferencia en E. Primaria en 2017 y desde los 37 a los 10 en ESO, en el mismo periodo.

223

ED2017

ED2009

100

ALUMNADO INMIGRANTE

188

232

228

201

207

233

226

230

212

216

220

ED2017

225

225

ED2015

229

260 240 220 200 180 160 140 120 100

ED2013

226

ED2011

223

230

ED2010

220

238

IMAGEN 6. 2º ESO. EVOLUCIÓN DE LAS PUNTUACIONES COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA EN EUSKARA DEL ALUMNADO INMIGRANTE Y DE QUIENES TIENEN ISEC BAJO.

ED2009

150

205

233

ED2015

200

231

ED2013

227

ED2011

250

ED2010

IMAGEN 5. 4º E. PRIMARIA. EVOLUCIÓN DE LAS PUNTUACIONES COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA EN EUSKARA DEL ALUMNADO INMIGRANTE Y DE QUIENES TIENEN ISEC BAJO.

ALUMNADO CON ISEC BAJO

Otra forma de confirmar la influencia del ISEC en los resultados del alumnado inmigrante es comparar las puntuaciones de estos dos grupos de estudiantes y analizar qué pasaría en esas puntuaciones si estadísticamente detrajéramos el impacto de esta variable, el ISEC, en los resultados. Es decir, si ambos grupos partieran de una situación socioeconómica similar.

Los datos que se presentan a continuación corresponden, por un lado, a las puntuaciones medias brutas alcanzadas por los estudiantes inmigrantes y nativos del modelo D en Comunicación lingüística en euskara en la edición de 2017 y, por otro, a cómo quedarían esos resultados si se detrajera la influencia socioeconómica y cultural.

Como podemos apreciar, si se descuenta la influencia del ISEC, los resultados del alumnado autóctono bajarían 7,3 puntos en E. Primaria y 8,8 puntos en ESO; mientras que subirían 4,3 puntos y 3,7 puntos en los inmigrantes. Este hecho provoca que los 25 puntos de diferencia en 4º de E. Primaria se reducirían a la mitad, 13,5 puntos, y que el reajuste sería aún mayor en 2º de ESO, ya que pasaría desde los 21 puntos a los 9.

Esto significa que estas dos variables (ISEC y origen) conjuntamente tratadas tienen una enorme influencia en los resultados y explican una parte importante de la varianza de los mismos en ambas etapas. Además, en E. Primaria, el 60% de esa influencia puede atribuirse a las características socioeconómicas del alumnado, mientras que en ESO llega hasta el 81%.

6~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

57

IMAGEN 7. ED17.

PUNTUACIÓN DEL ALUMNADO NATIVO E INMIGRANTE DEL MODELO D EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA EN EUSKARA. 270 260 250 240 230

259,5

255,1

250,8

247,7

25,2

234,2

229,9

241,9

21,3

13,5

220

238,2

8,9

210 PUNTUACIÓN MEDIA

PUNTUACIÓN CONTROLANDO EL ISEC

PUNTUACIÓN MEDIA

4º E. PRIMARIA ALUMNADO NATIVO

PUNTUACIÓN CONTROLANDO EL ISEC

2º ESO ALUMNADO INMIGRANTE

DIFERENCIA

D) ENTRE EL ALUMNADO INMIGRANTE HAY TANTA VARIEDAD DE RESULTADOS EN EUSKARA COMO ENTRE EL ALUMNADO AUTÓCTONO EN MODELO D, AUNQUE SUS RESULTADOS NO SIEMPRE DEPENDEN DE SU NIVEL DE ISEC.

Teniendo en cuenta lo señalado en los párrafos anteriores, puede pensarse que los resultados del alumnado inmigrante en euskara son en todos los casos bajos, sobre todo por influencia de su situación socioeconómica.

Sin embargo, a veces el uso de etiquetas globales como “extranjeros” o “inmigrantes” suele ocultar una realidad: en todas las competencias, y por lo tanto también en euskara, se da una gran variedad en el éxito o fracaso escolar de los inmigrantes y esta variedad no depende de su nivel de ISEC, de manera semejante a como ocurre con el alumnado autóctono.

En el siguiente gráfico de dispersión, se refleja la relación entre el ISEC y la puntuación en Comunicación lingüística en euskara de todo el alumnado de 4º de E. Primaria escolarizado en el modelo D que tomó parte en la evaluación de diagnóstico de 2017 (el comportamiento del alumnado de 2º de ESO es similar). Se ha diferenciado en color verde al alumnado inmigrante y en color azul al autóctono. De la lectura del gráfico se desprenden varias conclusiones: - La mayoría del alumnado inmigrante se concentra en el cuadrante inferior izquierdo, es decir, nivel inferior a la media del ISEC del modelo D y resultados en euskara por debajo de la media del modelo lingüístico. Son datos que ya habíamos visto reflejados en gráficos anteriores.

- En ambos grupos de estudiantes se da una positiva, constante e intensa correlación entre ambas variables: las diagonales azul y verde, denominadas rectas de regresión, son en ambos casos inclinadas; es decir, a mayor nivel de ISEC, mejores resultados en euskara. Una baja correlación entre ambas variables revelaría una alta equidad en nuestro sistema porque estaría indicando que el ISEC tiene escaso impacto en los resultados, pero esta situación no es la que se aprecia en el gráfico.

- La correlación es más intensa en el caso del alumnado nativo que en el inmigrante (la inclinación de la diagonal es menor), esto puede deberse a que el alumnado inmigrante se concentra mayoritariamente por debajo del nivel medio de ISEC del modelo D (cuadrantes superior e inferior izquierdos).

- Aunque la influencia del ISEC es clara, este influjo es limitado y no automático. Es decir, no hay una relación mimética entre nivel ISEC o de exclusión familiar y éxito o fracaso en esta competencia lingüística. En el gráfico se puede apreciar con claridad que en un mismo nivel de ISEC se da una gran diversidad de resultados en euskara, tanto entre el alumnado nativo como entre el extranjero. A modo de ejemplo, en el gráfico se encuadran en rojo dos estudiantes

58

7~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

IMAGEN 8.

4ºE. PRIMARIA. RELACIÓN ENTRE PUNTUACIÓN EN COMUNICACIÓN LINGÜISTICA EN EUSKERA E ISEC DE ALUMNADO NATIVO E INMIGRANTE.

PUNTUACIÓN EN COMUNICACIÓN LINGÜISTICA EN EUSKERA

336 PUNTOS PUNTUACIÓN MEDIA DEL MODELO D: 253

NATIVOS INMIGRANTES 130 PUNTOS ISEC MEDIO DEL MODELO ISEC INDIVIDUAL

inmigrantes con el mismo nivel de ISEC (-2,0) cuyos resultados difieren 210 puntos y en ese mismo nivel socioeconómico se dan todo tipo de puntuaciones entre ambos extremos. Parece que la acción educativa del centro y las propias potencialidades del estudiante posibilitan la obtención de resultados que están por encima de lo que sería esperable según su nivel de ISEC.

ALGUNAS CONCLUSIONES Y CUESTIONES A TENER EN CUENTA En los párrafos anteriores, hemos visto que actualmente la opción mayoritaria de las familias de origen extranjero es escolarizar a sus hijos e hijas en modelos de inmersión lingüística y que su presencia en propuestas de aprendizaje de lengua a través de una asignatura (modelo A) es totalmente minoritaria y decreciente. Así mismo, hemos podido comprobar que, en general, los resultados en euskara del alumnado inmigrante son los que le corresponden por su situación socioeconómica y cultural; de hecho, su comportamiento es muy cercano al mostrado por el grupo de alumnos y alumnas autóctonos con condicionantes familiares parecidos.

Finalmente, por un lado, hemos verificado que la competencia en euskara del alumnado inmigrante ha mejorado de manera clara en los últimos cursos, reduciendo significativamente la brecha lingüística con sus iguales autóctonos y, por otra parte, hemos constatado que gran parte de la diferencia de rendimiento del alumnado de origen extranjero es atribuible a su situación socioeconómica y cultural.

Esta descripción, sin duda, positiva del aprendizaje del euskara por parte de la población de origen extranjero no debe inclinarnos hacia la autocomplacencia, en primer lugar, porque hay grandes ámbitos de mejora (los resultados del alumnado inmigrante en euskara siguen siendo todavía claramente deficientes) y, en segundo lugar, porque es urgente hacer enormes esfuerzos para eliminar situaciones injustas y segregadoras en nuestro sistema educativo (por ejemplo, combatir y eliminar el fenómeno de las “concentraciones artificiales” (Carbonell, 2002); es decir, la concentración en determinados centros, habitualmente de carácter público, de un gran número de estudiantes extranjeros de modo que su representación en la escuela es muy superior a su número en el territorio).

Para terminar, una última llamada de atención. Hemos hablado, sin duda con razón, del éxito educativo de nuestro modelo bilingüe, fruto de un ingente esfuerzo docente, social, político y económico durante décadas. Pero nos hemos

8~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

59

encontrado que, con la llegada del fenómeno de la inmigración a nuestras aulas, en muchos casos se ha optado por una cierta transposición mecánica de los criterios, procedimientos e instrumentos del enfoque de enseñanza bilingüe a la nueva, compleja y heterogénea realidad del alumnado inmigrante, sin tener suficientemente en cuenta que la realidad del alumnado inmigrante en nuestro sistema comporta situaciones muy diferentes en nuestras aulas, en algunos casos no previstas y que necesitan respuestas diferenciadas.

BIBLIOGRAFÍA -C ARBONELL, F (2002). “Las dificultades de integración de los alumnos inmigrantes: síntomas y causas. Propuestas de mejora”, en II Jornadas Interculturalidad en la Región de Murcia. Murcia: Consejo Escolar de la Región de Murcia, 29-49. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uac t=8&ved=2ahUKEwjx_K-Pw_noAhUS1xoKHdMTA7sQFjAAegQIARAB&url=http%3A% 2F%2Fenxarxats.intersindical.org%2Fnee%2Fdificul_imm.pdf&usg=AOvVaw1bAAMW3tGPCrbZ-m7-0Y3 (Consulta: 07-04-2020).

- ISEI-IVEI (2016). Ikasle etorkinak Euskadin. Ezaugarriak eta emaitzen analisia. Ebaluazio diagnostikoa 2015. http://www.isei-ivei.hezkuntza.net/eu/detalle-informe-ed?p_p_id=KAIOAContenido_ WAR_w24mContenidoWARportlet&_KAIOAContenido_WAR_w24mContenidoWARportlet_idArticulo=1461186&_KAIOAContenido_WAR_w24mContenidoWARportlet_ idPlantilla=2226984 (Consulta: 07-04-2020) - ISEI-IVEI (2018). Ebaluazio diagnostikoa. Txosten exekutiboa. 2017. http://www.isei-ivei.hezkuntza.net/eu/detalle-informe-ed?p_p_id=KAIOAContenido_ WAR_w24mContenidoWARportlet&_KAIOAContenido_WAR_w24mContenidoWARportlet_idArticulo=1639440&_KAIOAContenido_WAR_w24mContenidoWARportlet_ idPlantilla=2226984 (Consulta: 03-04-2020) -L UNA, Francisco (2011). “Rendimiento educativo del alumnado inmigrante en las evaluaciones del sistema educativo vasco”, en Evaluar la competencia lingüística del alumnado inmigrante. Bilbao: Universidad de Deusto. Deusto Digital. Serie Maior, vol 4, 87-107.

-M inisterio de Educación y Formación Profesional-MEFP (2019). Sistema estatal de indicadores de la educación 2019. http://www.educacionyfp.gob.es/inee/indicadores/sistema-estatal/edicion-2019.html (Consulta: 03-04-2020).

-V ILA, Ignasi (2006). “Lengua, escuela e inmigración”. Cultura y Educación nº 18 (2). 127142. https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=%22Lengua%2C+escuela+e+in migraci%C3%B3n%22+I+Vila (Consulta: 05-04-2020).

60

9~9. ALUMNADO INMIGRANTE Y APRENDIZAJE DEL EUSKARA. FRANCISCO LUNA

JULEN ARANGUREN ZARAUZKO UDALA GIZARTE ZERBITZUAK IMMIGRAZIO ETA KULTUR ANIZTASUNAREN TEKNIKARIA

MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA

H

emen irakurriko dituzunak lan-eskarmentuan oinarritutakoak dira; oso testuinguru zehatz batean, hain zuzen ere, Zarautzen egindako lanaren emaitza. Zarautzek baditu berezi egiten duten ezaugarri batzuk, hizpide diren eta uztartu nahi ditugun bi gaitan: immigrazioa eta euskara.

Alde batetik, herri euskalduna da, 23.301 biztanle ditu1, eta euskaldunena da tamaina horretako herrien artean. 2016ko datuen arabera, zarauztarren% 74,14 da euskalduna eta beste % 11 ia euskalduna2. Horrek esan nahi du herrian % 15 baino ez direla euskaraz ez dakitenak. Horietatik asko, baina ez gehienak, azken hamarkada eta erdian atzerritik iritsi diren bizilagunak dira.

Beste alde batetik, Gipuzkoako gainerako herriekin alderatuz, immigrazio gutxiago jaso du Zarautzek. EUSTATen datuen arabera3, zarauztarren % 8,3 da atzerrian jaiotakoa. Kopuru horri, garai batean erbestean jaiotakoak (Mexiko, Venezuela, Frantzia) eta nazioarteko adopzioak kendu behar zaizkio. Beraz, nire estimazioa da zarauztarren % 7,5 inguru izango dela azken urteotan atzerritik iritsi diren etorkinak, 1.800 lagun inguru.

1. E USTAT (Datu estatistikoak) https://eu.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/zarautz.html (Kontsulta: 2020-03-28).

2. Z ARAUZKO UDALA https://www.zarautz.eus/eu/-/datu-soziolinguistikoak (Kontsulta: 2020-03-28).

3. E USTAT (Datu estatistikoak) https://eu.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/zarautz.html (Kontsulta: 2020-03-28).

62

1~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

Immigrazio apala dugu, hortaz, eta gainera “atsegina”; izan ere, ez baita gauza bera herrian nagusiki pakistandar jatorriko immigrazioa izatea edo, gurean bezala, gehiengoa nikaraguar jatorrikoa izatea. Ez ditugu berdin hartzen, ezta berdin ikusten ere, sinpatia maila ezberdinak baititugu jatorriaren arabera. Oro har, zenbat eta gure antz handiagoa izan, orduan eta hobeto hartzen ditugu atzerritik iristen ari zaizkigun bizilagunak. Hori ematen du aditzera Euskal Immigrazioaren Behatokia den IKUSPEGIk jatorri atzerritarra duten biztanleen inguruko pertzepzioak eta jarrerak neurtzeko argitaratzen dituen barometroetan4.

Beraz, euskalduna den eta immigrazio apala eta atsegina duen herri bati buruz arituko gara. Zalantzarik gabe, migratzaile etorri berriak euskarara hurbiltzeko testuinguru aproposena.

Nolanahi ere, jakitun naiz ez dela hori Euskal Herriko testuinguru ohikoena eta ez dakit zenbateraino izan daitekeen Euskal Herriko beste testuinguru soziolinguistiko batzuetara eramangarria.

Horrenbestez, alde batetik, gertakari berri bat dugu gure herrietan: nazioartetik iritsitako immigrazioa, zenbait euskaltzalek kezka moduan bizi dutena; lehendik ere motela eta malkartsua izaten ari da euskalduntzea oztopatu edota gutxienez geldotuko duelakoan. Amelia Barquinek “Mesfidantza Kulturala” gisa definitu zuena: “Badago sentimendu bat euskaldun batzuek adierazten dutena eta azterketa merezi duena: etorri berriekiko mesfidantza −«kulturala» esan dezagun−. «Hori bakarrik falta zitzaigun» moduko bat” (Amelia Barquin 2008)5.

Eta bestetik, gizartearen gehiengo zabalaren nahia, borondate politikoaren bitartez gauzatzen dena, euskara biziberritzeko politikak egin daitezen.

Eta, horretarako, ezinbestekoa da bizilagun berri horiek euskarara erakartzea. Aurrerago ikusiko dugu nola, baina hori egin baino lehen, ariketa ona izan daiteke bestearen lepoan jartzea.

Behin, Nikaraguatik gure herrira lanera etorritako emakume batek zera esan zidan: hona etorri aurretik, berak ez zekiela Espainian gazteleraz aparte beste hizkuntzarik hitz egiten zenik. Marcela deituko diogu emakume horri (izena asmatutakoa da baina historia eta emakumea bera benetakoak dira).

Marcelaren migrazio-ibilbidea paradigmatikoa da Zarautzen: emakume nikaraguarra da; nekazaritza-eremu batekoa, Somoto inguruko migrazio ibilbideari bakarrik ekin dio, horretarako, familia osoa zorpetuz; adin txikiko seme-alabak ditu, bere amaren zaintzapean utzi dituenak. Hasieran ez du paperik, badaki gutxienez hiru urte itxaron beharko dituela horretarako eta paperak izan arte ez duela berriz bere familia ikusiko. Badaki lan baldintza kaskarrak onartu beharko dituela; zaintza lanetan arituko da, gure atso-agureak zaintzen. Hasiera batean, behintzat, etxeko barruko langile gisa arituko da jo eta su lanean; horrela, behintzat, ez du alokairurik ordaindu behar izango eta diru gehiago izango du etxekoei bidaltzeko.

Bere asmoa hemen hiruzpalau urtez egotea da, lan asko eginez eta ahalik eta gehien aurreztuz, bueltatzen denean bere familiari etorkizun oparoagoa eskaintzeko aurreztutakoari esker: haurrak eskola hobeetara bidali, negozio txiki bat jarri, edota etxetxo bat erosi. Baina denborak aurrera egin ahala, bueltatzeko grina ahituko zaio eta Euskal Herrian geratzeko borondatea gailenduko zaio, 4. I KUSPEGI (Barometroak) https://www.ikuspegi.eus/documentos/barometros/2019/bar_CAE_2019_EUS.pdf (Kontsulta: 2020-03-28).

5. B ARQUÍN, Amelia (1965). Immigrazioa eta euskara: gogoetarako zenbait gai. Jakin aldizkaria, 165 (2008) 75-97.

2~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

63

hemengo bizitza kalitatea hobea delako eta, batez ere, uste duelako jaioterrian baino etorkizun oparoagoa izango dutela bere seme-alabek. Gainera, emakumea izanda, hemen askatasun handiagoa duela nabaritzen du eta bere alabak bere herrian baino bizitza hobea izango duela.

Beraz, aurrerantzean nahi bat baino ez du izango, nahi itsu-itsua: bere seme-alabak ekartzea. Horretarako, paperak izan beharko ditu, eta gutxienez, eta onenera jota, Euskal Herrira iritsi zenetik lau urte pasatu ondoren eta bere lehendabiziko egoitza baimena berritzen duenean izango du bere seme-alabak legez ekartzeko aukera, baldin eta, etxebizitza errentan hartuta badauka eta hilean diru-sarrera nahikoak baditu. Baldintzak betetzen baditu, Marcelak bere haurrak legez ekarriko ditu, eta ezin baditu baldintzak bete, turista gisa ekarriko ditu eta oporretarako legezko epea amaitu eta gero, hemen geratuko dira egoera administratibo irregularrean.

Behingoz, urte asko elkarrengandik urrun pasatu eta gero familia berriz elkarrekin biziko da. Ipuina ez da, baina, hemen bukatzen amaiera zoriontsu batekin. Akaso Nikaraguan utzi zituen seme-alabak, honezkero, ez dira umeak, nerabezaro bete-betean dauden gazte koskortuak baizik. Eta askotan, beraiek ez dute etorri nahi izaten; amona utzi, lagunak ere bai, eta abar. Amarekin haserre daude txikitan utzi zituelako, eta ez dute bere agintea onartzen eta etxeko giroa gatazka-leku bihurtu da. Gainera, ingurune berri batera egokitu beharra dute gazte horiek, lagun berriak egin. Eta eskolan ikasturte bat beherago jarri dituzte eta ulertzen ez dieten hizkuntza batean hitz egiten diete, den-denek irakasle nahiz eskolako kideek gaztelania ulertu eta hitz egiten badute ere.

Eta ingurumari horretan, non geratzen da gure euskara? Zer garrantzi izan dezake euskarak Marcelarentzat, Euskal Herrian bizi eta lan egiteko euskara beharrezkoa ez denean? Ez Zarautzen, eta ez beste inon. Eta gainera, badago jende asko, bertan jaioak direnak eta euskaraz ez dakitenak, eta beste batzuk, euskaraz jakin arren, beti erdaraz mintzo direnak. A zer nahasmena izan behar duen buruan gure Marcelak eta bere familiak!

Horrenbestez, alde batetik gure nahia dugu, gure borondatea; eta bestetik, bestearen, alegia, atzerritik etorritakoaren, premia. Nahita erabili ditut gure kasuan nahia hitza eta etorkinarenean premia. Izan ere, gure nahia gure herria euskalduntzea da, baina hori ez da etorri berriaren nahia, eta, gainera, beste “premia� batzuk ditu etorri berri horrek. Bere Maslowren piramidean6 sartu ere ez da egiten euskara. Horrela, testuinguru horretan, gure egitekoa da euskara Marcelaren Maslowren piramidean sartzea, erpinean bada ere.

Beraz, gakoa honetan datza: gure nahia nonbait Marcelaren premiarekin gurutzatzea. Hau da, euskalduntzea eta integrazioaren arteko bidegurutzea aurkitu edota eraikitzea. Eta uste dut dagoeneko badela bidegurutze hori, gutxienez, euskarak presentzia soziala duen herrietan. Integrazioaz ari naizenean, gizarteratzeaz ari naiz, nagusiki, alderdi kulturalista bigarren mailan jarriz.

Zer da euskara Marcelarentzat? Marcelarentzat, bera baino hobeto bizi den jendearen hizkuntza da euskara.

Gaur egun, euskarak, beste garai batzuetan ez bezala, prestigio soziala du. Eta horrek berealdiko garrantzia du bizilagun etorkinak euskarara erakartze aldera. Eta horretaz azkar konturatzen dira gure bizilagun migratzaileak. Normalean, gizarte bateko kide ausart, argi eta prestuenek hartzen dute migratzeko hautua. Pertsona horiek, beti ere orokorrean hartuta, erraztasun handiagoa dute 6. ECONOMIPEDIA https://economipedia.com/definiciones/piramide-de-maslow.html (Kontsulta: 2020-04-02).

64

3~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

egoera berriak ulertu eta inguru berrira egokitzeko. Sekula migratu ez dutenak baino askoz ere erresilienteagoak dira, eta hori kontuan ez hartzea izaten da sarritan pertsona etorkinekin lan egiten dugunon akats arruntenetakoa.

2014ko abenduan, ikerketa bat egin genuen Zarauzko Udalean Parekidetasun Sailarekin elkarlanean. Ikerketak ez zuen helburu zientifikorik, etxe barrurako egindako arlo-lana izan zen, gure informazio kanalak eta esku-hartze programak egokitzea xede zuena. Horrela, Venezuelatik iritsitako langile bat kontratatu eta lokutorioetara bidali genuen atzerritik etorritako emakume zarauztarrei galderak egitera.

Guztira 57 emakume izan ziren galdetegia erantzun zutenak eta lagina txikia bada ere, unibertsoa Zarauzko emakume etorkin guztiak izanda, 57 bada ondorio batzuk ateratzeko moduko kopurua.

Askotarikoak izan ziren galderetan jasotako gaiak: etxebizitza, harremanak, paperak, indarkeria matxista eta abar. Horien artean, baita euskara ere.

Ikerketan, migrazio prozesu guztietan bezala, hiru garai bereizten ziren migrazio prozesuan: etorrera (iristen diren unetik 3 urte igaro arte) kokatzea (3. urtetik zazpigarrenera) eta finkatzea (zazpigarren urtetik aurrera). Aldiak gutxi gorabeherakoak dira, eta pertsonaren arabera alda daitezke. Hala eta guztiz ere, migrazio prozesua bere osotasunean ulertzeko balio digute denborazko hiru kategoria orokor horiek.

Euskarari dagokionez, bi gauza erakutsi zizkiguten datuek: 1. Migratzailearen errotze prozesuak aurrera egin ahala, gero eta garrantzi handiagoa ematen diotela euskara ikasteari. Hala eta guztiz ere, galdetutako gaien artean, garrantzi gutxien ematen zioten aldagaia zen.

Beraz, euskara ikastea ez da pertsona horien Maslowren piramidean sartzen, hots, ez da beraien lehentasunetan sartzen.

2. Aldi berean, galdera hau egin genien: zer garrantzi du zuretzat zure seme-alabek euskara ikasteak? Etorrera garaian zeuden emakumeek ez zuten galderari erantzun, seme-alabek jatorrizko lurraldean zituztelako eta, gehienetan, beraien asmoa hiru urte igaro baino lehenago jatorrizko lurraldera bueltatzea baitzen. Baina, seme-alabak hemen zituztenentzat, galdetutako gaien artean garrantzi handiena ematen zioten kontua zen, jatorrizko herrialdera dirua bidali edota harreman sozialen aurretik. Beraz, hurrengo belaunaldiarekiko asmoetan, bai sartzen dutela euskara pertsona migratzaileek nork bere Maslowren piramidean. Badakite, konturatu dira, euskara jakiteak beraien seme-alabei aukera gehiago emango diela hemen hobeto bizitzeko; gizartean gora egiteko giltza da beraientzat, ongizatearen igogailua, beraiek baino hobeto bizi direnak bezala bizitzeko sarbidea, betiere, gurean euskara administrazio publikoan lan egiteko beharrezkoa den artean.

Hasieran, eta orokorrean, etorkinak ez du euskararekin lotura afektiborik izango, instrumentala da hizkuntzarekiko jarrera. Eta hori kontuan izan beharko dugu. Horrek Pakistandik etorritako bizilagun batek aurretik hitzartutako ezkontzak defendatzeko erabilitakoak dakarzkit gogora. Berarentzat, bakoitzak bere arrazoiak ditu ezkontzeko, eta hasieran maitasunik ez badago ere, etorkizunean elkarbizitzak sortzen omen du maitasuna.

Nik antzeko zerbait irudikatzen dut etorkinen eta euskararen artean.

Hasieran komenentziazko ezkontza bezalakoa izango da: etorkinen behar instrumentalen (bizi-baldintzak hobetu) eta euskal gizartearen nahiaren artean (euskara biziberritu). Baina denborak aurrera egin ahala, etorri berrien euskararekiko

4~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

65

lotura, instrumentala izateaz gain, sentimentala ere izatera irits daiteke. Eta hori guri, bertokooi, dagokigu, gizarte zibilari, azken batean, eta administrazioari, batez ere, hori lortzeko lan egitea eta baliabideak jartzea dagozkio.

PROPOSAMEN ZEHATZAK HELBURU MAILAKATUAK IZAN:

Helburu errealistak eta mailakatuak izan behar ditugu gai honetan. Etorkinen gehiengoa ez da euskaldunduko; areago esanda, oso gutxi izango dira heldutan gurera iritsitako atzerritarren artean euskaldunduko direnak. Egon badaude, eta euskaltegietako ikasleen artean, atzerrian jaiotako ikasleen portzentajea gero eta handiagoa da.

2008an, “Gure Saltsan” telebista saioa ekoitzi genuen Erlo telebistan.

Berez, gastronomiari buruzko telebista saioa zen; kanpotik etorritako bizilagun batek bere jatorriko jaki bat prestatzen zuen euskaraz eta, bide batez, bere migrazio ibilbidea kontatzen zigun. Berritzailea izan zen saioa, ez zelako ohikoa kanpotik iritsitakoak joritasunez euskaraz hitz egiten entzutea eta, horregatik, Telebistaren Argia saria eman zioten 2009an7. Ez zen erraza izan kamera aurrean jartzeko prest izan eta euskaraz ondo moldatzen ziren etorkinak aurkitzea.

Topatu genituen eta ekarri behar izan genituen Azkoititik, Sakanatik, Berangotik, Sopuertatik, Goizuetatik eta Euskal Herriko beste bazter batzuetatik. Harrezkeroztik, hamabi urte joan dira eta egoera aldatu egin da, orain ziur naiz “Gure Saltsan” berri bat ekoitzi ahal izango genukeela bakarrik Zarautzen edo gure eskualdean, atzerritik iritsitako migratzaile euskaldundutakoen eskutik.

Hala eta guztiz ere, kontuan izan behar dugu ez dela esanguratsua izango heldutan euskalduntze prozesua arrakastaz bukatuko dutenen etorkin kopurua.

Hori dela eta, hauexek proposatzen ditut: 1. Euskalduntzeko borondatea duenari alfonbra gorria jarri eta erraztasunak eskaintzea. Horrek, gaur, helduentzat euskalduntzeko dugun irakaskuntza sistema berrikustea eskatzen du, batez ere, ikasleak horretarako ordaindu behar duen dirua, bai zenbatekoari dagokionez, baita ordainketa-epeei dagokienez ere.

2. Berariazko ikastaroak antolatzea: ekimen labur, malgu eta zehatzak etorkinak euskarara hurbiltzeko, jakinda ez dutela euskara ikasteko erabat balio, baina bai, zenbait kasutan, euskara ikasten hasteko eta beti euskararen aldeko jarrera ereiteko, alegia, hizkuntzarekiko lotura sentimental hori lantzen hasteko. Horrela, hamaika izan dira xede horrekin Euskal Herriko herrietan barrena egindako ekimenak: ostalarientzako edo zaintzaileentzako berariazko euskara ikastaroak, Aisa ikastaroak, euskara-harrerako ikastaroak eta abar.

3. Bestelako ekimenak antolatzea, euskara beraiena ere badela sentiarazteko, nahiz eta hitz egin edo ulertu ez, beren herriko hizkuntza dela eta beraien seme-alabena ere baden neurrian, berea ere badela sentiaraztea. Horrenbestez, integrazioaz ari gara, eta horretarako, kulturartekotasuna izango da erabiliko dugun integrazio eredua. Horrekin esan nahi dut gure hizkuntza eta kulturarako ateak zabaltzearekin batera, abiapuntua beren jatorrizko kulturaren aitortza jaso behar duela gure aldetik.

7. ARGIA https://www.argia.eus/sariak/urtez-urte.php (Kontsulta: 2020-03-28).

66

5~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

Esandakoaren adibiderik onena Eibarren topatu dut8, Euskaraldian. Ahobizi eta belarriprest-ekin batera, kategoria berri bat sortu zuten, bihotzgoxo izenekoa, euskara ulertu ez baina euskararen alde daudela adierazteko. Hain zuzen ere, horrelako ekimenak dira egitasmo eraginkorretarikoak migratzaile etorri berriak euskarara hurbil daitezen; izan ere, hizkuntza jakin gabe, euskararekiko sentimenduzko harremana garatzen hastea ahalbidetzen dute.

HASIERA-HASIERATIK:

Etorkinak euskarara hurbiltzeko hasiera-hasieratik has gaitezke lanean: Informazioa:

Ugari dira kanpotik iritsitakoen harrera lantzen duten herriak; gehienek harrera gidak dituzte; beste batzuek taldekako saioak egiten dituzte; beste batzuek, hitzaldi sortak...

Ez da nahikoa euskara ere badela aipatzea; hizkuntza egoeraren berri ere eman beharko diegu eta hor bidaide ona izan daiteke alderaketa beraien jatorrizko lurraldeetako hizkuntzekin egitea. Zenbaitetan, antzeko prozesuak bizitzen ari baitira beren herrietan; historikoki baztertuta egon diren bertako hizkuntzei garrantzia ematen hasi zaie Ameriketako hainbat lurraldeetan.

Harrera euskaratik:

Lehenago aipatu dudan bezala, Euskal Herrian bizitzeko euskara beharrezkoa ez denez, euskara ikastea ez dago etorri berriaren lehentasunen agendan. Beraz, etorri berriak helduera unetik euskarara hurbiltzea nahi badugu (besterik gabe jarrera lantzeko bada ere), zerbait eskaini behar dio euskarak iritsi berri horri. Lehen aipatu dugun euskararen arlo instrumental hori garatu beharko dugu.

Eta euskarak badu gaitasun hori herri euskaldunetan. Euskaldunak beste modu batean hartuko du, lau hitz badira ere, euskaraz zerbait egiteko ahalegintzen den kanpotik etorri berri hori.

Eta hori baino garrantzitsuagoa da euskarak herrian integrazioa erraztuko duen harreman-sarea ehuntzen lagunduko diola, eta harreman sarea izaten da lana edo etxebizitza aurkitzen laguntzen duena. Euskara kontuan hartuko duen harrera sistema horrek arrakasta izateko, ezinbestean, bikotea behar du; tokiko bazkidea eta herriko eragileak, esate baterako, euskalgintzakoak, etorri berriei harrera euskaratik egiten badiegu euskalgintzako eragileek; gizarte arloko beste eragileekin elkarlanean harreran parte hartu beharko lukete harrera-sare hori ehuntzen.

Marcelak ez du euskara ikasiko; bere seme-alabek seguru aski, bai. Ez dakigu zer jarrera izango duen Marcelak euskarari buruz. Baina guk badakigu migratzaileek atzerritik etortzen jarraituko dutela, gaur behar ditugulako eta etorkizunean ere beharko ditugulako.

8. E IBARKO UDALA https://www.eibar.eus/eu/kultura/albisteak/eibarko-udalak-ere-euskaraldiari-hasiera-eman-dio (Kontsulta: 2020-03-28).

6~6. MIGRATZAILE ETORRI BERRIAK ETA EUSKARA. JULEN ARANGUREN

67

“LA PANDEMIA NOS VA A PASAR FACTURA COMO SOCIEDAD, NOS DEBERÍA HACER MÁS HUMILDES. SERÁ FUNDAMENTAL QUE EL ÁMBITO POLÍTICO SUMINISTRE SEGURIDAD Y CERTIDUMBRE”

ENTREVISTA: KIKE SANTAREN

68

~23. XABIER AIERDI

Xabier Aierdi Urraza (Zeberio, 1957) es uno de los sociólogos vascos más reconocidos.

Buena parte de su actividad profesional y también personal la ha dedicado a la reflexión y también a la acción sobre el fenómeno de la inmigración y la búsqueda de la integración de los inmigrantes, sin olvidar los derechos y las políticas sociales en sus diversos ámbitos.

No en vano fundó y fue director del Observatorio Vasco de Inmigración, Ikuspegi, de 2003 a 2011 y fue fundador también, junto a José Antonio Oleaga, de Begirune, el Laboratorio de Investigación en Inmigración, ahora refundado como Fundación en la que, una vez jubilado, continúa colaborando.

Licenciado en Sociología y Ciencia Política por la Universidad de Deusto y en Periodismo por la UPV/EHU, doctor en Sociología por Deusto y profesor de la UPV/ EHU desde 1980 a 2017, ha sido director del Departamento de Sociología de la universidad pública vasca en tres fases, presidente de la Asociación Vasca de Sociología y también vicepresidente de la Federación Española de Sociología.

Un virus, un ‘bichito’, está amenazando nuestra salud y hasta nuestra vida, ha cambiado nuestra manera de vivir y de relacionarnos, ha puesto patas arriba nuestros sistemas sanitarios, económicos, políticos y sociales en todo el mundo, ha recortado nuestra libertad… ¿Nos ha venido a poner frente a nuestro propio espejo?

Sí, en la medida en que una cosa minúscula puede desarticular lo que creemos que son estructuras imperecederas. Al final, son dos elementos: el elemento virus y el elemento contagio. Sin la figura del contagio, esto sería sobrellevadero pero el contagio nos genera todos los terrores humanos de los que tenemos historia desde que sabemos algo. Genera terror. Sí pone en tela de juicio todo, porque te obliga a paralizar todo lo que tenías en marcha y dispara tendencias que ya venían de hace tiempo.

El miedo nos ha metido en nuestras casas.

Esta idea de paralización, de confinamiento, nos ha sorprendido.

Y nos sigue sorprendiendo pensar que la única solución es quedarte en casa, es una idea brutal. Por otro lado, tememos que todo lo que se veía venir, con el mundo digital, con la revolución tecnológica, se acelera y se intensifica. Este bichito nos genera mucho temor y mucha incertidumbre, rompe casi todas las seguridades que teníamos y debilita una seguridad que es fundamental, porque la ciencia, la tecnología, no lo puede resolver todo.

Entonces esperamos soluciones milagrosas, porque en el fondo otra de las cosas importantes del ser humano es que frente al terror y la incertidumbre lo que quiere es recetas milagrosas. Y no existen.

De alguna manera esta pandemia nos viene a corroborar aquello que dijo Mario Benedetti de que cuando creíamos que teníamos todas las respuestas resulta que nos han cambiado las preguntas.

Sí, todavía estamos en los antecedentes de lo que viene. En los

2~10. XABIER AIERDI

69

últimos 25-30 años, en la Sociología hay un diagnóstico muy claro de que casi ninguna de las respuestas que hoy por hoy estamos poniendo sobre la mesa resuelve casi ninguno de los problemas que tenemos. En el fondo, nosotros hemos vivido unas vidas lineales. Si vemos la vida de nuestros padres, pues no tuvieron estudios, aunque algunos sí, empezaron a trabajar en un determinado lugar, desarrollaron toda su vida ahí o en algo muy similar porque pudieron cambiar, tuvieron una esperanza de vida razonable, estuvieron 40 años en un mismo sitio, se casaban, la mujer normalmente estaba en la casa, el hombre en general en la fábrica, la relación era cásate con un buen marido, esa mujer gestionaba el mundo, lo rehacía tres veces: el desayuno, la comida y la cena, terminaban educando a los hijos, si a alguno le daba por estudiar la vida parecía que había cumplido todos sus fines, se terminaban jubilando, algunos cogían una segunda residencia o volvían al pueblo… era un mundo lineal en el que sabías todos los siguientes pasos que se iban dar.

Hoy en día no sucede eso.

HAY QUE PONERSE A PENSAR YA EN UNA ESPECIE DE RENTA UNIVERSAL, BÁSICAMENTE POR CERTIDUMBRE, ESTABILIDAD SOCIAL Y PORQUE NO PODEMOS IR CONTRA LA TECNOLOGÍA

Hoy estamos en un mundo postlineal. Hoy básicamente es más la ruptura en esa línea, el socavón, el agujero, un precipicio… tenemos más cortes que continuidades. Vamos a vivir una sociedad discontinua y no tenemos unas recetas para esa sociedad. Probablemente nuestros hijos ya están asentados en esa cultura de “esto va de una cosa muy limitada en el tiempo, que hay que aprovechar tan pronto como se tenga la oportunidad y del largo plazo no podemos preocuparnos porque no lo tenemos”. Mientras que lo nuestro estaba pensado y hecho en función del largo plazo, lo de ahora está pensado en función del carpe diem famoso pero sobre todo la instantaneidad.

Volvemos a lo de las preguntas y las respuestas.

Entonces, es verdad que nos han cambiado las preguntas, y las preguntas son muy diferentes. Y algunas rompen totalmente lo existente.

Yo, por ejemplo, estoy obsesionado con la idea de la integración social en un mundo en el que no va a haber empleo y el trabajo que hay es brutal y la gente que estamos somos muchos. Es verdad que ahora no tenemos respuestas sobre todo para tres ámbitos: el de la política, el del empleo y el de la organización familiar, que son los tres núcleos que nos han dado continuidad, tranquilidad, seguridad, certidumbre. Ahora todo eso, pero todo, hace aguas.

Todo es incertidumbre.

Sí, y además va a ser todavía más incierto. El bichito este ha venido a intensificar esa sensación. La política ahora mismo es muy limitada para la gestión de un fenómeno de este tipo. Son las limitaciones de una fase de globalización, donde los procesos económicos son globales pero los procesos políticos siguen siendo locales. Muchas veces el político medio no puede responder a las necesidades que tiene su propia población. No puede porque están en otra liga.

Esta debería ser una época en la cual debería haber un gabinete permanente de pensar en un futuro que cada vez es más cercano. El futuro ya no son cien años, ni 30 ni 20, el futuro es diez años. Si te dicen que para 2030 la población activa del mundo va a ser del 12%, hay que ponerse las pilas.

¿Cómo se resuelve esa ecuación?

Desde luego, no en la economía. La economía no va a dar ninguna solución. En la economía está la resolución de lo que puede ser la capacidad de

70

3~10. XABIER AIERDI

producir, la productividad, el suministro de materiales, de alimentación… pero ese es un problema y los otros son un problema social, el problema político y un problema moral sobre cómo nos organizamos.

Si no está en la economía, está en la política.

Sí, pero en lo político-social diría yo, en lo moral. Porque sobre la política inciden los distintos intereses que pueden ayudar a que las cosas se resuelvan o puede ser que los intereses sean centrífugos y es muy difícil que la política pueda aunar esto si no puede dominar parte de la economía.

Al respecto hay teorizaciones y alguna puesta en práctica de una especie de renta universal…

Creo que esos son elementos sobre los que hay que ir pensando.

Yo pondría algunos mandamientos: no hablarás mal de la RGI como primer mandamiento; no ligarás la RGI a la empleabilidad; está muy bien eso de no hay mejor integración social que un buen empleo, pero eso no va a suceder; y cuarto, pónganse a pensar en una especie de renta universal. Básicamente

PONDRÍA UN NOTABLE A LA RESPUESTA DE LA CLASE POLÍTICA A LA PANDEMIA Y UNA NOTA MUY ALTA AL COMPORTAMIENTO CIUDADANO

por certidumbre, por estabilidad social y porque lo que no podemos hacer es ir contra la tecnología. El avance es fascinante, las cosas que se pueden hacer hoy son la décima o la centésima o la millonésima parte de lo que se podrá hacer dentro de veinte años. Hay que pensar desde ese futuro que ya está aquí, hacerlo la parte económica, la social y la política, porque hay elementos que están en contra. Hoy tenemos una moral individual, en el buen sentido, no solo egoísta, con una dificultad de generar comunidad colectiva. Eso está en el trasfondo. Un país pequeño como el nuestro tiene que darle muchas vueltas a la cabeza. Muchas. Tiene que haber ya un gabinete permanente de reflexión.

Retomando el asunto de la pandemia, desde el punto de vista más ciudadano, más social, a las administraciones se les ha acusado de actuar tarde y mal, de tomar medidas controvertidas… ¿Cómo cree que ha sido la respuesta de las administraciones?

Yo lo he visto en términos en general positivos. Distinguiría, por ejemplo, la estrategia que en un determinado momento pudieron intentar implementar

4~10. XABIER AIERDI

71

Boris Johnson o Bolsonaro o Trump de lo que ha sido el resto de dirigentes mundiales. Yo calificaría de notable la respuesta de la clase política en general a la situación de la pandemia. Porque en el fondo la pandemia les ha puesto en su sitio pero han sabido asumirlo. Desde el momento en que eres consciente de que no tienes ni idea de ante qué estás, tienes que tener una posición de cautela metodológica: esto es lo que sabemos, lo que sabe la ciencia, vamos a establecer una interacción ciencia-política y a partir de aquí, a ver si tenemos suerte. Entonces, fuera de los ámbitos de interés en desestabilizar un gobierno, de ‘quítate tú para ponerme yo’, diría que la respuesta ha sido muy positiva.

¿Y en Euskadi?

HA HABIDO UNA CRIMINALIZACIÓN DE LOS JÓVENES POR SU ACTITUD DURANTE LA PANDEMIA, CUANDO LA JUVENTUD ES MODÉLICA SOCIALMENTE Y LES ESTAMOS HACIENDO EL MAYOR TIMO HISTÓRICO

Estoy bastante de acuerdo con lo que se ha podido hacer en Euskadi, con lo que se ha podido hacer en España, en Francia, en Italia… Lo que se ha hecho es utilizar la lógica de iremos viendo. Se habrán cometido torpezas, pero gran parte de ellas han sido lógicas porque en estas condiciones no podías hacer otra cosa. Muchas veces, socialmente se busca un chivo expiatorio, que es el que te puede contagiar, e institucionalmente buscas el chivo expiatorio que es la política, que es a quien se le echa todas las culpas. En general se ha actuado razonablemente bien. Además, han hecho otra cosa fundamental, que es generar certidumbre o la menor incertidumbre posible. Porque una sociedad lo que busca en el fondo es seguridad y certidumbre. A la gente lo que no le gusta es vivir en el desamparo o en la desatención.

Pero se ha improvisado mucho.

Claro, luego en un momento determinado no tienes EPI. Pero es que en las actuales condiciones económico-globales de producción las EPI ya no se fabrican aquí. Pero de eso no tendrá culpa solo la política.

Porque luego, cuando yo soy consumidor, estoy buscando lo barato.

A mí cuando la gente me habla del comercio de proximidad me parece ciencia ficción, porque no van a existir ese tipo de soluciones. Por una sencilla razón: por las condiciones.

En la gestión de la pandemia en el Estado español se instaló el mando único. ¿Fue eficaz?

Yo me imagino que sí. Detalles al margen, como aquellos uniformados que salían al principio, en el fondo creo que sí. Ahora viviremos la fase del mando diseminado. Pero el equilibrio tarde o temprano se buscará en diferentes combinaciones entre el mando único y el diseminado.

Lo que se ha venido llamando cogobernanza…

Eso es. Desde esa perspectiva.

Ha habido un fenómeno curioso, aunque no tanto tal y como está la política española, y es que se han producido críticas desde la izquierda a gobiernos de derecha y desde la derecha a gobiernos de izquierda, pero con argumentos similares, idénticos.

Las críticas son las mismas, y da la impresión de que es aquello de ‘quítate tú para ponerme yo’. ¿Se podía haber hecho algo en esta fase sin improvisación? No. Si uno analiza el fenómeno de la pandemia, sumas globalización, economía actual, el fenómeno del turismo, y por dónde se han movido esos tres

72

5~10. XABIER AIERDI

ejes se ha extendido la pandemia. Y según ha ido llegando es cuando hemos dicho: parece que nos va a afectar a nosotros.

Nos ha cambiado la vida de repente.

El mundo funciona sobre estructuras rutinizadas. Las rutinas en el mundo actual tienen muy mala prensa porque nos gustaría vivir en un permanente recomienzo, no nos gusta repetir el día. Pero el mundo va a seguir funcionando sobre rutinas. Entonces, la improvisación (que puedes llamarlo innovación o innovación de urgencia) solo puede hacerse reinventando algunas rutinas que vayan a sustituir a las antiguas y que son en ese momento lo único que tienes. Al final hasta hemos rutinizado la mascarilla, cosa que hace tres meses nos parecería algo imposible. Es más, los pocos asiáticos que podíamos ver por Bilbao hace un año con mascarilla nos parecían vomitivos. Ahora estamos en esa fase, estamos inventando rutinas para afrontar una nueva situación.

TENEMOS QUE DESLINDAR EMPLEO DE DERECHO A VIVIR, PONER EL DERECHO A VIVIR EN EL CENTRO DE LA REFLEXIÓN

¿Cómo serán esas rutinas?

A mí me preocupa mucho qué nos van a traer las rutinas del futuro. Que una rutina del futuro sea el trabajo desde casa, la precarización que va a traer eso, la cantidad de costes que se van a trasladar al trabajador, el debilitamiento del trabajador no teniendo un marco presencial con el resto, pérdida de derechos laborales, trabajar a destajo como autónomo… me preocupan ese tipo de tendencias que ya estaban. Me preocupa el mercado online…, cosas inevitables, por otro lado.

Otra cosa que ha venido a demostrar la pandemia es que el teletrabajo y la enseñanza online no son la panacea.

No, porque hay elementos comunitarios, de presencialidad, que son insustituibles. En la enseñanza, por ejemplo, la presencialidad es insustituible, aunque solo sea para afrontar la presencia de un profesor desagradable, para hacer un chiste con el de al lado o ponerle un mote al profesor. Aunque solo sea

6~10. XABIER AIERDI

73

para eso, la presencialidad es fundamental. En el trabajo, lo mismo. Eso no tiene precio. No es la panacea, pero tenemos que ir preparándonos para que gran parte de las actividades vayan a desarrollarse en el futuro de esta forma. Esto no va a desaparecer, sino que se va a intensificar.

¿Qué le ha parecido al comportamiento ciudadano durante las diferentes fases de la pandemia, que nos está retratando a todos?

Yo también le pondría una nota muy alta al comportamiento ciudadano.

Diría que en un estado de shock nos metimos en nuestras casas y lo llevamos lo mejor posible, nos hemos adaptado bien. Ha habido una cuestión entre shock, miedo, temor y adaptación. La idea de shock es muy importante porque según Naomi Klein, cuando estamos en estado de shock es cuando nos pueden cambiar todas las normas del juego y para cuando vuelves del shock el juego ha cambiado. Eso ha sucedido y sucederá. Una vez ya en la fase de desescalada, hemos podido tener unas actitudes un poquitín suicidas pero controladas. Cuando has estado en una situación de confinamiento basta que salgas de ella, que lo primero que quieres hacer es indagar los límites. Eso es un comportamiento tan humano como inevitable, ineludible. Ahora estamos en la fase de ajuste.

¿Hemos sido suficientemente responsables?

A grandes rasgos, hay un debate sobre si la responsabilidad tiene que ser del ciudadano, de las instituciones… al final todos tenemos que ser corresponsables y no tenemos que estar extremando demasiado las situaciones, pero tenemos que hacer una especie de discurso de la responsabilidad, que tiene que coincidir con la eficacia de la institución y de alguna forma sería importante buscar un círculo virtuoso entre institución y comportamiento personal. El asunto es generar una confianza por parte de los ciudadanos en que las instituciones lo

74

7~10. XABIER AIERDI

están haciendo razonablemente bien. Y también es importante una confianza por parte de las instituciones de que los ciudadanos lo están haciendo razonablemente bien. Que se vea que estamos en la misma película, es la clave de este nuevo escenario.

Hemos vivido un confinamiento, estamos viviendo el distanciamiento social, el recelo del otro, los policías de balcón... ¿Nos va a pasar factura como sociedad?

NO VA A HABER EMPLEO PARA TODOS, SE VA A NECESITAR MUY POCA GENTE EMPLEADA, QUIZÁ UN 12% EN 2040. HAY QUE QUITAR MUCHO MIEDO A LA SOCIEDAD, PORQUE LO VA A VIVIR CON TEMOR

Sí, pero no sé cómo se va a plasmar en términos sociales ni culturales ni socio-cultural-políticos. No sé hacia dónde irá. Ahora mismo, la liberación sería que apareciera esa vacuna milagrosa, eso es lo que estamos esperando todos. En cada época se espera la llegada de un Moisés salvador, pero ahora solo puede venir de la ciencia. Habrá que ver cómo incardinamos este temor que se nos ha interiorizado, esta situación vital económica de seguridad que se nos ha trastocado. No sé lo que va a surgir. Pero un poco más empequeñecidos en nuestra arrogancia, sí. Nos debería hacer más humildes. A partir de ahí, por parte del mundo institucional y político hay que articular un debate muy serio. La mejor forma de que las pasiones, las emociones, no se descontrolen en un momento determinado es que desde el plano institucional y político se ofrezcan unas garantías, unos límites y unos contrapesos para que la gente no arremeta unos contra otros. El filósofo y político judío Avishai Margalit decía que una sociedad decente es aquella en la que las instituciones no humillan a las personas y una sociedad civilizada es aquella en la que las personas no se humillan entre sí. Para hacer eso es muy importante que el ámbito institucional, el ámbito político, sepa suministrar algunas seguridades. Eso va a ser lo fundamental.

Ha apuntado antes algo, pero se ha criticado mucho el comportamiento de la juventud. ¿Ha habido una criminalización de los jóvenes?

Sí creo que ha habido una criminalización de la juventud en el sentido de atribuirles las formas de actuar más negativas en una época en la que se pedía responsabilidad. Sí ha habido una criminalización de la juventud, y la juventud ha demostrado también que durante todo el confinamiento han aguantado. Yo lo tomaría como una cuestión que necesariamente tenía que suceder. La condición humana también tiene sus elementos que son inevitables. Que los jóvenes salieran desaforados al día siguiente a la calle y se juntaran entre ellos era inevitable. Ahí se ha aprovechado para canalizar toda una leyenda contra la juventud cuando la juventud, hoy por hoy, es modélica socialmente. Vivimos en el mayor timo histórico que la sociedad está haciendo con la juventud. Primero les insultamos como ninis, y por otro lado les decimos: tú estudia, haz un máster, estáte dispuesto a sacrificar años de trabajo en malas condiciones y resulta que les estamos vacilando porque no les damos ningún futuro. Por otro lado, nos alarma que se preocupen solo de lo suyo, que no tengan hijos, etc. cuando hoy una pareja de 25-26 años o tienen unos empleos estables o no pueden desarrollar nada de lo que a nosotros nos venía como algo rutinario y para ellos es ciencia ficción. Les pedimos unos requisitos que luego, cuando llegan a la ventanilla, no les sirven.

Ahora el covid ha venido a agudizar la situación.

A agudizarlo, sí. Ellos viven una lógica de vivir al día porque su ubicación en el mundo es esa. Pero luego habrá un movimiento pendular y los jóvenes terminarán comportándose como los mayores.

8~10. XABIER AIERDI

75

Otro de los mantras ha sido el de que la pandemia no conoce fronteras, que ataca a todos por igual, a ricos y pobres.

La pandemia es una cuestión de clase, como casi todos los fenómenos.

Como la crisis. La crisis afecta a los pobres, y los saca del mapa. El problema es que los pobres normalmente no tienen portavoz. La pandemia sí conoce de clases sociales, de países, de grupos de población.

¿Cómo se explica el fenómeno del negacionismo?

Es una pregunta realmente difícil. Aquí puede haber elementos de onda larga y otros más cercanos. Hay una parte actitudinal en las personas que es muy difícil de cambiar y alguien que es partidario de las conspiraciones, todos los hechos le llevan a eso y a ver cómo cuadran los hechos desde esa visión conspirativa. Desde esa visión conspirativa el mundo es siempre más sencillo.

Las lógicas conspirativas lo explican todo y eso también resulta muy tranquilizador. Y en la onda larga metería lógicas de relativismo, que ha establecido que casi todas las visiones tienen el mismo valor. Eso es lo que subyace. Hay mucho de narcisismo, egocentrismo y luego, intereses y utilizaciones políticas.

Las personas mayores han sido el sector más castigado por el covid-19. Se ha repetido mucho que hay que repensar el modelo de las residencias. ¿Hay algún modelo válido en nuestro entorno?

El modelo válido es el que elimine la vulnerabilidad. En el modelo de las residencias pasa como en otros ámbitos. Va a ser un mundo que cada vez aporte mayores beneficios económicos. Todos esos servicios los están gestionando ahora empresas. El modelo de inmigración en Euskadi es muy feminizado, venimos de unas familias amplias que van reduciéndose y el cuidado de las personas mayores donde antes se hacía en la familia y a través de una mujer, ahora se hace a través de una mujer latinoamericana y la familia de alguna manera se libera de eso. La ley de la dependencia en el fondo es una ley pensada para que, con una ayuda del Estado más lo que ponga la familia, esa situación sea viable.

Salir de su propia casa puede ser muy traumático para los mayores.

A la gente seguramente lo que le gustaría es que le cuidasen en casa.

Y el modelo más interesante puede ser ese, con un servicio muy profesionalizado, con servicios sociales muy potentes pero al final eso se llama estado de bienestar. Y en esto cada vez se está invirtiendo menos. Hay que pensar que en los países nórdicos un 25% de la población vive del Estado y de servicios

76

9~10. XABIER AIERDI

personales que presta. Aquí en las residencias depende de en quién radique la gestión. Es un modelo que se está debilitando. Y cuando te enteras que detrás de un montón de residencias hay fondos buitre no puedes esperar nada. Las instituciones tienen que tomar cartas en el asunto. Tiene que haber un debate muy potente sobre cómo contribuimos al mantenimiento del estado de bienestar sobre la moralidad o no del fraude, sobre cómo queremos ser atendidos en el futuro, sobre el papel que deben cubrir las instituciones y no delegar en otras entidades, sobre el grado de privatización de las residencias. Hay que generar nuevos debates. Tiene que haber una apuesta muy potente por el cuidado de las personas mayores.

Vivimos una crisis sanitaria, económica, política, social, de confianza, de valores, climática… ¿Cómo salimos de esta? No si vamos a salir mejores o peores, sino cómo salir.

Yo diría que sentándonos en una mesa sin soluciones o recetas previas.

Cuando uno ve el tipo de producción y de consumo que tenemos, tienen razón los ecologistas. Cuando tenemos una crítica del modelo de turistificación, probablemente también tengan razón los ecologistas y los antiturismo. Pero luego tenemos que pensar si a nosotros nos gusta ser turistas y no nos gusta que haya turistas en nuestro territorio. El modelo de producción, de consumo y de movernos por el mundo tiene que tener límites. Para mí la única gran verdad de los últimos sesenta años es cuando el ecologismo dijo aquello de que el mundo tiene límites. Entonces, viene la pregunta: ¿si el mundo tiene límites las personas tienen que tener límites? Y si tienen que tenerlos, ¿qué tipo de límites? Porque no puede haber un orden moral si la gente no se supedita al grupo. Esto es previo a la política, y es algo que la política también debe promover. Tenemos una crisis de empleo, una crisis política que es, por un lado, desafección política y por otro que la política está reñida con la economía. La economía genera tsunamis y los políticos pueden poner como mucho un balde para recoger agua.

Estamos metidos en una gran contradicción, en un mundo razonablemente incomprensible donde no somos conscientes de las consecuencias de nuestras acciones pero estas acciones en el largo plazo nos perjudican.

¿Qué hacemos entonces?

Pensar, pensar tranquilamente en el medio plazo. En el largo plazo es muy difícil con un mundo tecnológico como este porque siempre que hay un gran cambio tecnológico hay un cambio de sociedad que queda revolucionada.

Todo esto debería llevarse a una mesa y ver el modelo de sociedad deseable y rearticularlo para abajo. Si queremos pensar cómo queremos que sea Euskadi y el mundo en los próximos 30 años y en los próximos cien, hay que poner lo social en el centro y el resto de subsistemas alrededor, porque si no, terminamos hablando solo de innovación tecnológica, y la innovación tecnológica en este momento lo que hace es cargarse lo social, la cultura y lo político. Inevitablemente.

Y también, o sobre todo, el empleo.

Se va a necesitar poca gente empleada. Un 12% de población activa según algunos analistas será suficiente en 2030. ¡Un 12%! Ahora estamos en un 55-60%, según las zonas. Es que ahora lo que se necesita es consumidores, no productores. Tenemos que deslindar empleo de derecho a vivir, tenemos que poner el derecho a vivir en el centro de la reflexión. Ver qué mínimos de decencia, de una vida decente, de un trabajo decente, la idea del reparto de trabajo…

Esto significa que hay que quitar mucho miedo a la sociedad, porque la gente lo va a vivir con temor.

10~10. XABIER AIERDI

77

MARIO ZAPATA

SOZIOLOGOA, SOZIOLINGUISTIKA ETA MIGRAZIO GAIETAN ADITUA

MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA

H

onako galdera hau genuen abiapuntu: ÂŤImmigranteen gizarteratze prozesuaren ezaugarriak, hizkuntzaren aldetik. Nola eta zein baldintzetan euskaldunduko dira immigranteak?Âť. Gure ekarpena gizarteratze prozesu delako horren esparru zehatz batekin lotu dut: harrera linguistikoarekin.

Ekarpen honek azken urteotan egindako lanak ditu oinarri, besteak beste, Soziolinguistika Klusterrak 2016an saritutako lana. Sarituriko lan hori, berez, BAT aldizkarian argitaratu zen (Zapata 2017), baina hor aurkezturikoa ikerketa akademiko sakon baten zati bat besterik ez da. Horrexegatik, ikerketa hura oinarri harturik, aurretik argitaraturiko artikulutik harago doa testu hau eta hemen jasotako elementu nagusiak ez dira aipaturiko artikuluan agertzen. Izan ere, artikulu hura administrazioz kanpoko harrera-eragileen jardueran jarri zuen arreta, eta honetan elementu orokorrei erreparatuko diegu bereziki.

Artikulu honetan jasoko diren aipuak, hain zuzen ere, aipatu berri dugun ikerketa kualitatibo horretatik atera ditugu, egindako hogeita bi elkarrizketa sakonetan jasotako testigantzetatik.

ABIAPUNTUA ETA MARKOA Euskaltzaindiak eta Sabino Arana Fundazioak antolaturiko jardunaldiaren izenburua bera ikuspegi berri baten beharraz mintzo zen eta, hain zuzen ere, horrekin loturik dago gure ekarpenak mahai gainean jarritako abiapuntua: marko teorikoaren definizioan berezko ikuspegiaren beharra.

Hori, zehazki, ondoko bi elementuekin lotzen dut: aniztasun etnokulturalaren begirada eta estaturik gabeko komunitateen berezko ikuspegiarekin.

78

1~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

Aniztasun etnokulturalaren begiradari dagokionez, gure ustez, immigrazioaren ikuspegia motz gelditzen zaigu fenomeno hau kudeatzeko. Batetik, subjektuaren definizioan immigrante kategoriak edo etiketak, nolabaiteko iraungitze data duelako. Bigarrenik, immigrazioaren eremu kontzeptualetik kanpo gelditzen delako, migratzaileen seme-alaben errealitatea. Azken horietako asko, berez, ez dira migratzaileak, baina familiako errealitate etnokultural bati loturik daude eta haien identitate etnokulturalean hori ere presente dago.

Beste alde batetik, ikuspegi berri hori estaturik gabeko komunitate etnokulturalen berezko begiradarekin lotzen dut. Izan ere, aniztasun etnokulturalaren kudeaketaren inguruan dauden eredu teorikoen balioa ukatu gabe, estaturik gabeko nazio eta/edo komunitate etnokulturalen ikuspuntutik berez eredu teoriko propioa erabiltzeko beharra ikusten dut. Izan ere, hau agerian gelditzen da, nabarmen, euskararen biziberritzearen ikuspuntua aintzat hartzen denean.

Adibide praktiko gisa, mahai gainean jarriko dugu John Berryk kulturalizazio ereduez egin zuen definizioa,(integrazioa, asimilazioa eta abar). Definizio hori, esaterako, erabat distortsionatzen da helmugako herrialdean bi kultura eta bi hizkuntza daudenean, gurean bezala, bertako berezko hizkuntza gutxiagotutakoa delarik.

Izan ere, gure abiapuntuzko hipotesiaren arabera, gutxiagotutako hizkuntza ikasteak bertakoa izatearen sentimendu argiagoa ekartzen du (norberaren zein besteen pertzepzioan), hizkuntza nagusia ikasteak baino. Gurean, esaterako, integratuak sentitzeko, euskarari garrantzia ematen diote batzuek: “zure haurra doa… euskara ikasten dute edo oso kanpo gelditu daitezke eta zu ere bai.” [A2·G·Eu].

Alabaina, integrazio/inklusio terminoetan, eremu euskaldunagoetan ere, euskara ikasi gabe jendea integratua senti daitekeela ikusten da: “bizi ahal zara lasai asko eta guztiz integratuta baita euskaldunen artean, eta zurekin gaztelaniaz egiten dute”. [E3·G·Eu].

Atal honekin bukatzeko, azken ñabardura. Hizkuntzekin loturiko elementuak aztertzen ditugunean, elkarrekiko aitortzaren printzipioa oinarri, bi norabideetako begirada erabili dugu: euskararen zein harrera eskatzaileen jatorrizko hizkuntzen trataera aztertu dugu. Ikuspegi integratzailea, esan dezagun, baina dis-simetria kolokan jarri gabe, hau da, euskarak, gutxiagoturiko hizkuntza bezala, biziberritze prozesua garatzeko lehentasunezko trataera behar duela baztertu gabe.

MIGRAZIOA ETA EUSKARA: BEGIRADA HISTORIKOA Jardunaldiaren helburuen artean, immigrazioaren fenomenoak euskararen biziberritze prozesuan izaten ahal duen eragina aipatzen zen. Migrazio prozesuek hainbatetan zailtasunak ekartzen dituzte gutxiagotutako hizkuntzen biziberritze prozesuetan. Ermua, esaterako, 1.677 biztanleko herri txikia zen 1950an; 20 urteren buruan, bere populazioa ia hamar aldiz handitu zen (14.651). Horrelako aldaketa demografiko batek, nahitaez, ondorio nabarmenak ditu maila sozialean, kulturalean zein linguistikoan.

Migratzaileen gizarteratze prozesua eta euskalduntzearen arteko dialektikari dagokionez, begirada historikoak ere ekarpen batzuk ekartzen dizkigu, hain zuzen ere, XX. mendeko 60. eta 70. hamarkadetako immigrazioarekin gertatutakoa ikusteko. Lagin bezala, EAEko populazioaren hizkuntza gaitasunaren inguruko datuak aztertzen baditugu, jatorriaren aldagaia oinarritzat harturik, honako hau ikusten dugu 1986, 1991 eta 1996ko zentsuetako datuetan: EAEtik eta NFKtik kanpo jaiotakoen artean, euskara zekitenen kopurua % 2 edo % 3 besterik ez zen.

Eta beraien seme-alabek euskara ikasi dute? Prospekzio Soziologikoen Kabineteak 1983an egindako Euskararen borroka ikerketan, datu adierazgarriak agertzen ziren: guraso biak Euskal Herritik kanpo sortutakoak zituztenen artean, soilik % 6k Ongi edo Nahiko Ongi egiten zuen. Berriz, guraso biak bertan jaiotakoak zirenean % 48k Ongi edo Nahiko Ongi egiten zuen. Bestetik, 80.

2~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

79

hamarkadan A ereduaren indarra oso handia zen (baita 90. hamarkadan ere) eta gure hipotesia da guraso biak Euskal Herritik kanpokoak zituzten horietako askok eredu horretan ikasi zutela. Izan ere, 2005ean Gasteizen egindako ikerketa kuantitatibo batean, A eredua hautatzen zuten amen profila hau zen: Arabarra edo EAEkoa zenean % 16, Estatuko beste lurraldeetakoa zenean %30 eta Estatuz kanpokoa zenean % 50 inguru (Zapata 2011: 126).

KOKAPENA: MIGRAZIO PROZESUAK Migrazio prozesuetan fase ezberdinak bereizten dira. Ohikoena hiru fase bereiztea dugu: aurre-migrazioa, migrazioa eta migrazio ondokoa. Hala ere, prozesu konplexua da eta ez da beti homogeneoa, migratzaile guztien baldintzak ez direlako berdinak.

Migratzaileen abiapuntuzko baldintzak eta migrazio prozesua, hein handi batean, jatorrizko zein helmugako herrialdeen egiturazko faktoreekin loturik ere agertzen dira: ekonomikoak, politikoak, soziokulturalak.

Faktore soziokulturalen artean, hainbat gaietan, joera ezberdinak ikusten dira jatorrien arabera, esaterako, migrazio-proiektuan: “Kolonbiako jende gehienak ziur aski umeak ekarriko dituzte honera […] Nikaraguakoen kasuan […] oso gutxi ekartzen dituzte honera”. [A5·G·Er].

Faktore politiko-administratiboak ere agertzen dira, gobernuek, definitzen dituzten immigrazio politiken arabera horretan eragiten dutelako: “Han estado trabajando en Francia o en Italia, que […] se puso duro con la inmigración hace dos años y se vinieron para acá”. [AE1·N·Er]. Alabaina, politika horiek estatu-nazioen eskuetan gelditzen ohi dira betiere.

Aurre-migrazio fasea, helmuga duten herrialdera iritsi arte, kasu batzuetan, oso gogorra izan daiteke. Baina helmugara iritsi eta gero, oro har, lehenengo garaia ere konplexua izanen da: prozesu administratiboak, ziurtasun-eza, lan egoera prekarioa eta, maiz, estutasun ekonomikoak. Batzuk, denbora pasa ahala, egoera sozioekonomikoa hobetzea lortzen dute eta beste batzuk ez.

Eusten diotenen artean, migrazio prozesu horren fase bat, familia berrelkartzea izan daiteke, familia atzean utzi dutenen kasuan: “Ume hori etortzen da 15 urterekin […] 4 edo 5 urtetan ez da egon amarekin […] eta inkorporatzen (sic) da hona”. [A2·G·Eu]. Seme-alabentzat, kasu askotan, prozesu gogorra eta gatazkatsua da, eta maiz agertzen den ideia da honakoa: migratzeko erabakia gurasoena da, ez beraiena.

Itzuleraren ideia edo mitoa ere oso presente dago migrazio-prozesuan. Izan ere, hainbat ikerketetan azaldu denez, migratzaile askoren hasierako asmoa epe labur edo ertain batean itzultzea da. Kasu askotan, asmo hori ez da betetzen, baina uste horrek egokitzapen prozesua baldintzatzen ahal du: “En general, vienen con la idea de no quedarse, y (…) cuando vienen con esa idea tienen muy pocas ganas de pensar en el futuro próximo. Pero se quedan y no hacen planes, no asesoran bien su vida, ni la educación de sus niños, y eso produce muchos problemas”. [AE8·A·Er].

Horretan ere, proiektuaren inguruan ezberdintasunak egon daitezke komunitatearen arabera: “yo creo que la mayoría de la gente [Bulgariakoa] no viene para quedarse. […] Los búlgaros que hemos comprado casa aquí seremos muy pocos”.

[AE3·N·Er].

Azkenik, migrazio prozesuak oso dinamikoak dira. Ikuspuntu geografikotik, oro har jendea toki batetik bestera mugitzen da, lan eta bizi baldintza onenen bila presente dago: “yo vengo por el tema puntual trabajo y al final, no sé si hoy voy a estar en otra comunidad”. [A5·G·Er]. Horrek eragina badu hizkuntzen inguruan hartzen diren erabakietan: “con el tema de trabajo de mi marido, me he recorrido Cataluña, […] Valencia […] y ahora el País Vasco. […] al final voy a escoger un modelo en castellano, porque no sé a dónde vamos a parar”. [A5·G·Er].

80

3~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

HARRERA ETA HARRERA-SAREAK Harrera, berez, migrazio fasearekin loturik dago, migrazioa gauzatu ahala nola edo halako harrera elementuak ematen direlako, bereziki hasierako garaian.

Migratzaileak, eragile askoren eta ezberdinen eskutik jaso dezake harrerarekin lotzen dugun informazioa eta laguntza: ezagutzen edo ezagutu dituen norbanakoak batetik eta, bestetik, mota guztietako eragile egituratuak. Kontzeptualki, harrera informala eta harrera formala gisa izendatu ditugu.

Harrera informala jatorrizko herrikide eta lagunen harreman-sareekin lotzen dugu. Harrera formala, nolabait egituratuak dauden eragileekin lotzen dugu (administraziokoak zein administrazioz kanpokoak).

Esku-hartzearen ikuspuntutik, sare informalean eragitea oso zaila da, komunikazio orokor elementuen bidez, zehazki lokalizatuak ez ditugun norbanakoengana iritsi beharko genukeelako. Sare formalen kasuan, berriz, eragileak zehaztuak daude eta aukera gehiago daude eragiteko, kasu honetan, harrera linguistikoa kudeatzeko.

SARE INFORMALA Harrera informala bereziki jatorrizko herrikide eta lagunen sorturiko harreman-sareetan gertatzen da.

Askok iritsi aurretik kontakturen bat badute eta, kontakturik ez dutenen artean, batzuek halako laguntza bilatzen dute herrikideen aldetik edo: “Cuando viene alguna persona de fuera, lo primero que va a buscar es un lugar de encuentro donde se encuentra más gente, la mayoría de la gente, de su nacionalidad”.

[AE8·A·Er].

Sare informal horretan, hasieran bederen, harreman horizontal gutxi izaten dira bertoko pertsonekin: “para que una persona extranjera cree una red social con personas de aquí, hacen falta muchos, muchos años”. [A3·B·Er]. “[…] las vidas están paralelas (…) no hay puntos de convergencia”. [AE5·A·Er]. Euskararen gaiaren ikuspuntutik, sare informalaren osaerak baldintzatuko du euskararen inguruan jasoko duena eta/edo jasoko ez duena.

Esaterako, hizkuntza-ereduei dagokienez, lagunak edo jatorrizko herrikideek batzuetan eredu edo bidea ematen diete etorri berriei, seme-alaben matrikulazioan. Horrelako ildo bat aldatzea zaila izan daiteke, kanpoko faktoreek eragiten ez badute. Gasteizen bizi den Paraguaiko komunitateak tinko eusten dio jatorrizko hizkuntzari, guaranierari, baina gehienek seme-alabak A ereduan matrikulatzen dituzte: “Casi todos los paraguayos, nuestros descendientes están en la clase A, el de castellano”. [AE4·A·Er].

Askok, iritsi aurretik, kontaktuak dituzte eta jasotako informazioak migrazio prozesuaren norabidean eragiten ahal du. Esaterako, batzuentzat egoera soziolinguistikoaren inguruko aurre-informazioa helmuga hautatzeko faktore bat izan daiteke: “[…] llegaron una gente de Barcelona a ver si hay la posibilidad de trabajo acá. (…) ‘es que no entiendo…’. ‘está en euskara’ le decía yo, ‘pero eso ¿no exigen?’, ‘no, aquí no te exigen, aquí es opcional’”. [AE1·N·Er].

SARE FORMALA Harrera formala, berriz, administrazioaren zein gizarte eragileek antolaturiko sareekin lotzen dugu.

Administrazioa esaten dugu, baina administrazioen atal asko loturik egon daitezke harrerarekin, hala nola: udal zerbitzu orokorrak (errolda); gizarte zerbitzuak; Lanbide eta INEM;, Osasun Zerbitzuak; hezkuntza atalak (eskolak, Eskolatze Batzordeak) eta Euskara Zerbitzuak. Hauei dagokienez, maila ezberdineko administrazioak ere baditugu: tokian tokikoak, herrialde eta erkidego mailakoak eta estatukoak ere.

4~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

81

Administrazioz kanpoko eragile sozialen atalean, aurretik egindako lanetan (Zapata 2013) agerian jarri dugu sare honen garrantzia kuantitatiboa zein kualitatiboa. Izan ere, Euskal Herri mailan migratzaileen harrerarekin nola edo hala loturiko eragileen kopurua oso handia da (2013an, 1.000 inguru eragile). Hartan definitutako sailkapenaren ildotik, nagusiki honako hauek bereizi ditugu: urgazpeneko eragileak, sindikatuak, aniztasun etnokulturalaren inguruan osaturiko elkarteak (bereziki: migratzaile elkarteak eta erlijio elkarteak), hezkuntzako eragile sozialak eta euskalgintzako eragileak.

Harrera formala, oro har, definituriko zirkuitu moduko batzuetan eskaintzen da (hara jo behar da, harrera jasotzeko. Alabaina ezin dugu bistatik galdu migratzaile guztiak ez direla zirkuitu horietatik igarotzen edo oso modu mugatu batean pasatu soilik. Horrexegatik, hain zuzen ere, garrantzitsua da harreraren inguruko jarrera proaktiboagoa izatea (administrazioaren aldetik, bereziki), berez ohiko zirkuituetara hurbiltzen ez direnengana iristeko.

INFORMALA VS FORMALA Bi harrera bide horiek, batzuetan, osagarriak izan daitezke: “Yo creo que tienen mucho peso las redes familiares y de amistad, pero siempre vienen a contrastar la información aquí”. [A6·N·Er].

Bestetan, baina, bide batetik eta bestetik jasotakoek talka egin dezakete.

Kasu horietan, zer? Sare informalek pisu handia dute migrazio prozesuaren lehenengo urratsetan; batzuetan hor dira iristean hasierako laguntza eman dieten pertsonak eta haiekiko halako leialtasun sentimendua ere egon daiteke: “azkenean, garrantzi handia dauka, lagundu dizun horrek, berarekin bazaude… edo familia”.

Bestetik, bi eragile mota horien artean harremanak daude. Batzuetan, administrazioak zeregin batzuk besteen esku utzi ditu eta bestetan, eragile sozialek administrazioen hutsuneak betetzen dituzte. Idealena, beraien arteko osagarritasuna egotea litzateke, baina batzuetan, nolabaiteko lehia edo tentsioa antzematen da.

HARRERAREN DIMENTSIOAK Harrera ulertzeko eta gauzatzeko ez dago bide bakarra. Askotan, harrera administrazioko gizarte zerbitzuetan planteatzen den ohiko formatuarekin lotzen da, gizarte-ekintza delakoarekin. Baina harrera hortik harago doa. Harrerak dimentsio ezberdinak hartu beharko lituzke: administratibo-legala, sozio-laborala, psikosoziala-emozionala, soziokulturala eta abar.

Harrera integralaren goraipamena egiten da, baina inork ez du horrelakorik eskaintzen. Administrazioa horretarako baliabide gehien duen eragilea izanik ere, nekez bete ahal ditu batera dimentsio guzti-guztiak. Izan ere, aipatu bezala, administrazioak atal ezberdinen bidez eskaintzen du harrera, modu deszentralizatu batean (atal ezberdinen bidez: gizarte zerbitzua, lan zerbitzua eta abar).

Hori horrela, eragile sozial batzuek osagarritasunaren ideia mahai gainean jartzen dute, beraien mugak gainditzeko eta ahalik eta esparru gehien hartzeko.

Esaterako, asistentziaren esparruan aritzen diren eragile batzuk, larrialdiko harrera eta zerbitzuak eskaintzen dituzte: janaria, erregularizazio administratiboa, lana…

Urgentziazko lan horiek jorratzeko lehentasunetik eta batzuetan ezintasunetik, beste eragile batzuekin elkarlanean aritzeko aukera plazaratzen dute: “lo que hacíamos […] era dirigir a los padres y madres a Denon Eskola [que] tenía un programa […] dirigido precisamente a hijos e hijas de inmigrantes para conocer los modelos”.

[A1·A·Er].

Honako hau azpimarratu behar da: asistentzia esparruko eragile horiengana jotzen duten pertsonen egoera, oro har, oso prekarioa da, eta, kasu horietan, eragile horientzat ez da erraza harreran elementu kultural eta linguistikoak sartzea: “era tan brutal la situación en que se encontraba la gente que poco a poco dejamos de informar [euskararen inguruan]”. [A3·B·Er].

82

5~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

Halaber, eremu honetan lanean hasi ziren euskalgintzako eragile gehienen jarduera, hutsune bat betetzeko sortzen da, harrera dinamikan hizkuntza eta kultura txertatzeko: “kezka zen udalerri euskaldunetan, bada, ez zegoela hizkuntzaren ikuspuntutik harrera planik beste jatorri batzuetako herritarrei harrera egiteko orduan”.

[E1·G·Eu].

Aurrekoa egiteko ere, beharrezkoa da oinarrizko ikuspegi multidimentsionala izatea. Esan nahi baita, bakoitzak dimentsio bat edo batzuk jorratzen baditu ere, gainerakoak aintzat hartu behar ditu. Esaterako, harrera administratibo-legala edo sozio-laborala eskaintzen dituen eragileak, elementu psikosozial-emozional edo soziokultural batzuk aintzat hartu beharko lituzke (adibidez, zein da bere jatorrizko kultura eta hizkuntza). Halaber, harrera linguistikoa eskaintzen duen eragileak, esaterako, harrera-eskatzaileen egoera sozioekonomiko edo legalen inguruko informazioa izatea.

BI NORABIDETAKO BEGIRADA: ANIZTASUN LINGUISTIKOAREN AITORPENA Hasieran, teoriarekin lotu dugu elkarren arteko aitorpenaren printzipioa, baina metodologian ere ikuspegi hori erabili dugu eta euskararen egoerari begiratzeaz gain, aniztasun linguistiko exogenoa ere aztertu dugu. Ikuspegi bikoitz -edo anitzhori agertuko da ondoko ataletan: egoeraren analisia egitean, baita harreraren nondik norakoa duen harreran nola tratatzen den aztertzean ere.

Estereotipo bat ere mahai gainean jarri behar dugu. Izan ere, maiz halako inferentzia egin izan da: jatorrizko hizkuntza gutxiagotua duten komunitateek, halako sentsibilitatea izan beharko dutela hemengo egoeraz. Aurretik ikusi dugun bezala, guaranierari irmoki eusten dioten Paraguaiko komunitateen jokabideak ez du euskararen aldeko konpromisorik erakusten (Gasteizen, haurrak modu orokortu batean, A ereduan matrikulatzen dituztela).

Baina, elkarren aitorpena nolabaiteko printzipio etikoa dugu, aniztasun etnokulturalaren onarpenarekin loturik.

TESTUINGURU SOZIOLINGUISTIKOA Euskararen egoera orokorraren inguruan ez gara hemen luzatuko. Baina eskuartean dugun gaiarekin loturiko hainbat elementu ekarriko ditugu mahaira.

Euskararen egoera soziolinguistikoak edo bizindar etnolinguistikoaren aldagaiak pisu handia dauka, alegia, eragin handia dauka etorri berrien zein harreragileen pertzepzioetan, jarreretan eta portaeretan ere. Migratzaileen kasuan, bereziki, horrek markatzen du hizkuntzak eguneroko bizitzan duen pisua eta hizkuntza ikasteko nolako motibazioak -integratzaileak zein instrumentalak- sortzen diren.

Kasu batzuetan, bereziki euskarak pisu gutxi duen eremuetan, etorri berriek ia ez dute euskararen berri: “Ellos [migratzaileak Iparraldean] el euskara no lo conocen, no saben ni que existe”. [A4·I·Er]. Beste batzuetan, informazio okerra dute edo ikuspegi estereotipatua: “el euskara lo hablan casi más en familia aquí, no?” [AE1·N·Er].

Harreragileen kasuan, gehienek euskararen inguruko jarrera positiboa adierazi arren, batzuetan beraien portaera eta jokaera praktikoa, euskararen bizindar etnolinguistikoarekin loturik agertzen zaigu. Hain zuzen ere, batzuek halako portaera pasibo edo negatiboak adierazten dute: “El sólo hecho de estar acá ya se les complica […] entonces para no complicarles, les digo, comienza con esto [A eredua]”.

[AE1·N·Er].

Migratzaile batzuek gurean dagoen gatazka linguistikoa ikusten dute eta, euskara erabiltzeko animatu direnen artean, baten batek gatazka bere azalean ere bizi izan du: “fui a la frutería y pedí en euskara […]’, ‘que a mí no me hables, que soy de Valladolid’. […] o sea, que no puedes andar adivinando”. [AE7·G·Eu].

Bestetik, euskarak pisu handia duen eremu demolinguistikoetan, hizkuntza gatazkarako elementu berriak ere agertu dira:

6~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

83

“Si todos los carteles se emiten en euskera […] pues yo que no entiendo euskera no sé lo que iba a pasar en Markina, y no puedo participar. […] para que nosotros podamos enterarnos también, tienes que hacer una pequeña voluntad de hacer los carteles en euskera en gran formato, y al menos en pequeño formato en castellano para que nosotros lo entendamos”. [AE2·B·Eu].

Beste maila batean, testuinguru soziolinguistikoaz ari garenean, aniztasun linguistiko exogenoa ere hor koka genezake.

Migratzaileen profil etnokultural eta etnolinguistikoa oso anitza da. Batzuk, jatorrian gutxiagotutako hizkuntzaren baten hiztunak dira (kitxuera, guaraniera, amazigh eta abar). Gurean, ikuspuntu soziolinguistikoa euskararen egoeraren kudeaketari loturik dago, bereziki. Aniztasun etnolinguistiko exogeno horren kudeaketa, Soziolinguistikaren ikuspuntutik ere oso interesgarria da.

Jatorrizko hizkuntzaren transmisioan eta erreprodukzioan, familiatik kanpo ere, lan handia egiten ari dira gurean bizi diren komunitate batzuek. Errumaniako eta Bulgariako komunitateak modu egituratu batean -eskolak eta ikastaroaklanean ari dira seme-alabek haien kultura eta hizkuntza jaso dezaten. Errumaniera eta bulgarieraren pareko dinamika ikusten ahal dugu arabierarekin, elkarte eta komunitate islamikoen eremuan.

Guaraniera eta kitxueraren kasuan, erreprodukzioa maila informalean ematen da, baina egoera sendoa sumatu dugu komunitate horien harreman-sareetan.

Hizkuntzak indartsu agertzen dira, jatorrizko estatu-nazioetan gutxiagotutako hizkuntzak izan arren: “entre paraguayos nunca hablamos en español, siempre en guaraní. […] tengo otro hijo […] que en Paraguay hablaba sólo castellano […] y acá tuvo que adaptarse a hablar en guaraní, aquí en España”. [AE4·A·Er].

Senegalgo jatorria dutenen artean ildo bereko kasuren bat ikusi dugu: jatorrian bizi izandako hierarkiarekiko haustura. Senegalen frantsesa dute hizkuntza ofiziala eta wolofera nagusitutako hizkuntza egoeran dago. Horietaz gain, gutxiagotutako egoeran badira beste bost hizkuntza: diolera, malinkera, pularrera, sererera eta sonikera. Batzuek, migrazioan, jatorrizko hizkuntzen transmisioari eusten dioten bitartean, ez diote eusten nagusitutako hizkuntzen transmisioari: “tengo un amigo que es serer, la mujer es diola y el hijo ha nacido aquí. El hijo habla diola, habla serer, y habla euskera (…). Wolof un poco (…)”. [AE2·B·Eu].

Gurean euskararekin gertatzen den bezala, komunitate horietan kezka dute haien hizkuntzen transmisioarekin eta sozializazioarekin: “cuando nosotros estamos reunidos y los niños están hablando entre ellos es una pena que están hablando en castellano. […] nosotros lo que queremos es que hablen en búlgaro”.

[AE5·A·Er].

HIZKUNTZAK HARRERAN Eragileen eta hizkuntzen arteko harremana ikuspuntu ezberdinetatik azter litezke. Ahalik eta ikuspegi osatuenean jorratzeko hau lantzea funtsezkoa litzateke: eragile horiek adierazten duten jarrera zein jokaera: hemengo hizkuntzekin -bereziki euskararekin- zein migratzaileen jatorrizko hizkuntzekin. Hori guztia, bereziki, harrera programen ikuspuntutik.

Ikusi bezala harrera-eskatzaileak jatorri anitzekoak dira eta beraien jatorrizko hizkuntzak ere hamaika dira.

Hizkuntzen ikuspunturik, hizkuntzen kudeaketak harreran bestelako bi funtzio izan ditzake. Batetik praktikoa, komunikazioa bermatzeko. Bestetik sinbolikoa: harrera-eskatzaileen hizkuntzei dagokionez, haiekiko errekonozimendu erakusteko, eta, hemengo egoera linguistikoari dagokionez, egoera ikustarazteko eta hemengo hizkuntzekiko -euskararekin bereziki- jarrera eta portaera positiboak lortzeko.

84

7~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

EUSKARAREN INGURUAN Harrera eta euskararen arteko harremana maila ezberdinetan azter daiteke, besteak beste, ondoko hauetan. Batetik, euskara bera, hizkuntza gisa, harreran duen erabilera komunikatiboa zein sinbolikoa. Bestetik, euskararekin loturiko informazioa. Hirugarrenik, eragileen jarrera euskararen inguruan. Azkenik eragileen jokabidea, modu praktikoan transmititzen dutenarekin eta eskaintzen ahal duten laguntzarekin.

Euskarekiko jarrera, harreraren testuinguruan, elementu edo aldagai ezberdinekin lo daiteke. Batzuk norberaren baitakoak -adierazten den iritzi/atxikimendu orokorra, hizkuntza bereganatzeko/ikasteko interesa, erabilera- eta beste batzuk -harrera-eskatzaileei zuzendutako sustapena- kanpora begirakoak edo.

Eragileek euskararen inguruan agertzen duten jarrera, oro har, positiboa dela esan liteke. Inork ez du euskararen inguruko iritzi orokor negatiborik adierazi.

Euskararen inguruko sustapena maila abstraktuan agertzen denean ere, oro har, inork ez du sustapenaren kontrako jarrerarik erakusten. Hala ere, kontrakotasun eta aldekotasuna continuum baten moduan harturik, maila ezberdinak agertzen dira, abstrakziotik kontu zehatzetara jotzen dugun heinean.

Sustapenaren inguruko lan hau, oro har, abiapuntuzko hausnarketa dugu.

Kasu batzuetan hausnarketa prozesu sakon eta/edo iraunkor batez ari gara eta bestetan, besterik gabe, gai baten edo batzuen inguruan une zehatzen batean hartutako erabakiaz. Euskalgintzako eragileen abiapuntua hein batean ezberdina da, erabakiaren zentzua eta helburua jatorri etnokulturalen gaiari heltzea izan baitzen.

Euskararen erabilera harreragileen jardueran, esan bezala, hizkuntzen kudeaketak harreran bi funtzio izan ditzake: komunikatiboa eta sinbolikoa. Horiek aztertuko ditugu orain.

Erabilera komunikatiboari dagokionez, hizkuntzen kudeaketaren ikuspuntutik, hizkuntzen erabilera antolatzeko bi aktoreak hartu behar dira aintzat: harreragile zein harrera-eskatzailea. Biek komunikazioa emititzen eta jasotzen dute. Komunikazioa da helburua, baina lehen adierazi bezala, komunikazioan -alde linguistiko hertsiaz gain- hainbat elementu kontuan hartu behar dira. Horietako bat, testuinguru soziolinguistikoa edo joko-eremua dugu.

Jendartean euskararen presentzia sinbolikoa -errotulazioan, esaterakoaurrera badoa ere, oraindik ez dago normalizatua hainbat eremutan. Esaterako, eragile askoren errotulazio formalean zein informalean gaztelania -edo frantsesa Iparraldean- zen nagusi eta, kasu askotan, euskara ez zen agertzen edo ez modu orekatu batean.

Erabilera sinbolikoa ere, kasu honetan, ahozko arretan egin daitekeen erabilerarekin loturik dago. Izan ere, eragile baten dinamikan nolabait protokolizatua baitago euskararen erabilera harrera-eskatzaileekin, oinarrizko hitz batzuk sartzeko: “euskarazko agurra jasotzen dute eta gehien erabiltzen ditugun adierazpen guztiak ere euskaraz helarazten dizkiegu”. [E2·B·Eu].

Soziolinguistikaren esparruan belaunaldien arteko transmisioa edo jarraipena hizkuntza sozializazioaren ikuspegiarekin osatzen da, hain zuzen ere, gure egoera abiapuntu, haur kopuru handi batek euskara bereganatzen duelako eskolaren bidez eta ez soilik –edo nagusiki– gurasoengandik.

Helduen euskalduntzeaz aritzeko gure fokua hasiera pixka bat zabalduko dugu, euskara eta gaztelaniaren arteko egoera alderatzean ezberdintasun handiak ikusten dira: berariazko ikastaroak, eskolak dohainik, laguntzak.

Aipatu den bezala, irakaskuntzaren esparruan hutsune handia dago koxkorturik etortzen diren migratzaileen seme-alabekin. Berez, nekez ahal dute D ereduan matrikulatu (6, 7, 8 edo 13, 14 urteekin murgiltze programa batean sartu);

8~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

85

euskara ikasteko aukera galtzen dute irakaskuntza sistema formalean eta kasu gehienetan ez dute harremanik euskararekin (A ereduetan matrikulaturik, euskara ikasgaian ere “salbuetsirik”, batzuetan bizi diren herritik kanpo ere).

JATORRIZKO HIZKUNTZEN INGURUAN Harrera programetan oso zaila da harrera-eskatzaile guztien hizkuntzak erabiltzea, kontuan harturik egun zerbitzu horien jasotzaileen aldetik dagoen aniztasuna.

Alabaina, jatorrizko kultura eta hizkuntzekiko jarrerak eta praktikak -erabileraz harago- bestelako jokabideetan islatzen dira. Izan ere, hizkuntza horien aitorpena bestelako elementu sinbolikoen bidez egin daiteke.

Hain zuzen, harreragileen jarrerak eta jokabideak aztertzeko elementu ezberdinei erreparatzen ahal diegu. Alde batetik aniztasunaren inguruko adierazpenak. Bestetik, jatorrizko hizkuntzen erabileraren kudeaketa harreran, presentziaren zein errekonozimenduaren ikuspuntuetatik. Hirugarrenik familia transmisioa-sozializazioa. Azkenik, jatorrizko hizkuntzen jabekuntza-ikasketa.

Erabilera komunikatiboari dagokionez, harrera-jasotzaileen hizkuntzak ugariak dira: frantses, ingeles, arabiera, italiera, portugesera, wolofera, fula, lingala, banbarera, e.a.

Horietako batzuen egoera nolabait normalizatua dago eta beste batzuk jatorrian gutxiagotutasun egoeran daude.

Harrera-eskatzaileren hizkuntza profila tarteko, ahozko harreran oso egoera ezberdinak izaten dira. Batzuek nola edo hala gaztelaniaz komunikatzeko gaitasuna dute. Beste batzuek -etorri berriek, bereziki- ez dute gaitasunik gaztelaniaz, edo oso mugatua… Edozein modutan ere, aintzat hartu beharreko elementua hau da: komunikazio hizkuntzen alde praktikoa, besteak beste, harreraren kalitatearekin loturik dago. Bereziki egoerak bereziak direnean, komunikazioa bermatzea oso garrantzitsua baita.

Erabilera sinbolikoari dagokionez, ahozko arretan hizkuntza guztiak erabiltzea ezinezkoa izanik ere, aitortza ariketak egiteko aukera dago: “hablo árabe, las cuatro frases que tú puedas decir, que él se identifique…”. [AE5·A·Er].

Aitortzarako bestelako bidea harrera-eskatzaileen datuen inguruko bilketarekin lotu dugu. Izan ere, jasotzen diren datuek, nolabaiteko aitorpena adierazten dute: “¿Tú eres de Burkina Faso? ¿hablas mòoré?” “¿Y cómo sabes que en Burkina se habla mòoré?”.” [AE5·A·Er].

Familia transmisio-sozializazioaren esparruan, jarrera eta jokabideak bereizi ditugu.

Jarrera ezberdinak egon daitezke jatorrizko hizkuntzen transmisio-sozializazioaz. Abiapuntuzko diferentzia dugu gaiaren inguruko hausnarketa egin duten ala ez. Baina, hausnartu bai ala ez, familia transmisioa-sozializazioaren inguruko jarrera ezberdinak egon daiteke: aldekoa, kontrakoa eta neutroa edo pasiboa.

Jatorrizko hizkuntzen jabekuntza-ikasketari dagokionez, egun joerek familia transmisioa eta sozializazioa batera lantzeko joera dago, tandem moduan elkarrekin jorratzeko. Hortaz, jabekuntza hizkuntza ikasteko prozesuarekin lotzen dugu, familia transmisiotik kanpo ematen den ikaste prozesuarekin. Alabaina, azter daiteke hainbat praktika familia transmisioaren hutsunea betetzera datoz eta oso hurbil daude familia sozializazioaren esparruarekin edo helburuarekin.

BIBLIOGRAFIA ZAPATA, Mario (2011). “Euskara eta immigrazioa» in EAEko immigrazioari buruzko 2010eko urtekaria. Zarautz: Ikuspegiak, 123-132.

ZAPATA, Mario (2013). Aniztasunaren gida = Guía de la diversidad = Guide de la diversité, Bilbo: Gite-IPES. ZAPATA, Mario (2017). “Administrazioz kanpoko harrera-eragileak eta hizkuntzen trataera, euskararen eremu geolinguistikoan». Bat: Soziolinguistika aldizkaria, 102 (2017) 11-34.

86

9~9. MIGRATZAILEEN HARRERA LINGUISTIKOA. MARIO ZAPATA

ALFONSO RIOS

CCOO EUSKADIKO EUSKARA ARDURADUNA

KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA

ERAIKI NAHI DUGUN GIZARTEA. GUZTION ERANTZUKIZUNA Euskara eta gaztelania Euskadiko herritar guztien ondare dira. Ezin da bi hizkuntzetako bat ere arrotz moduan hartu. Biak ditugu hizkuntza ofizialak Euskadin, eta biak erabiltzen dira populazioaren talde zabaletan. Egia da eremu gehiagotan gaztelania dela ezarpen eta erabilera handien duena, baina eremu geografiko batzuetan, euskararen erabilera da gailentzen dena.

Jakin ondo dakigu, bizikidetzarako gai esanguratsuaz ari garela. Pertsonen arteko komunikazio gaiak dira, beraz, hizkuntza komunitateen arteko liskarrak saihesteko asmoz, elebitasuna indartzea beharrezkoa dela uste dugu. Ildo horretan, euskararekiko laguntza da landu behar dena, egunerokotasunean gaztelaniarekiko berdintasun handiagoa lor dezan.

Elebitasunari egin dakiokeen mesederik handiena herritarrak baztertuta ez sentitzea da, hizkuntza bata edo bestea ez jakin edo ez erabiltzeagatik, hau da, pertsona guztiek beren hizkuntza eskubideak uneoro errespetatuta sentitu behar dituzte. Pertsona guztien hizkuntza-eskubideak errespetatzeak, gizarte kohesionatu bat eraikitzen laguntzeaz gain, gizarte-haustura desegiten ere laguntzen du. Hortxe horren garrantzia.

Ildo horretan, administrazio publikoak, zerbitzu publikoetan herritarrekiko duen arreta bi hizkuntzetako edozeinetan emateko aukera eman behar du. Administrazio publikoan euskaraz ematen den arreta gero eta finkatuago

88

1~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

dago eta aurrerapausoak ematen ari dira %Â 100ean bermatuta egon dadin.

Enpresa pribatuan, ordea, ez da behar beste egin bi hizkuntzen arteko bizikidetzaren alde, ez eta, adibidez, bezero edo erabiltzaileekiko harremanak euskaraz izan daitezen.

Beharrezkoa da jendeak hautematea zubiak dituela zeharkatzeko, eta ez harresiak gainditzeko. Hori baita euskararen hedadura bermatuko duena, benetako eta eguneroko hedapena, azterketak edo probak gainditzean bakarrik oinarritu gabe (eta gero eskatzen den esparruetan ez erabili). Euskaraz ez dakiten pertsonek hizkuntza ikastera animatzeko senti dezaketen pizgarria gai estrategikoa da, eta esan dezakegu gauza ordezkaezin eta lehen mailako beharra dela. Hizkuntza-bizikidetza arriskuan jar dezakegu dakitenek ez erabiltzeagatik, baina are arriskutsuagoa izango da hizkuntza ezagutzen ez dutenek ikasi nahi ez izatea.

Ezin dugu alde batera utzi gure gizartea etorkinei esker hazten ari dela.

Hazi ez ezik, aberastu ere egiten da haiei esker. Alderdi kulturaletan aberasten da, hasiera batean berritasun moduan eta ondoren kolektiboan sartu eta parte hartzeagatik. Hori da gizarte bati gerta dakiokeen gauzarik onenetako bat, kultur aniztasunean aberasteak elkartasun balioetan aberastea sustatzen duelako.

Etorkinak ere gure gizartearen parte dira eta errespetatu beharreko hizkuntza-eskubideak dituzte. Beraiek ere haustura sozialik gabeko gizarte batean bizi nahi dute, beraz, gizartea kohesionatzen lagunduko dute.

Duela gutxi, Eduardo J. Ruiz Vieytez Deustuko Unibertsitateko Gizarte eta Giza Zientzien Fakultateko dekanoak, populismo xenofoboaren arazoak eta arriskuak aztertzen zituen prentsa-artikulu batean gogorarazi zuen “aniztasuna, gizarte aske baten ezaugarri osasuntsua da�. Hobe dugu, gure etorkizunerako, hitz horiek oso gogoan izatea, oroimenean ahaztu eta ezkutuan gorde gabe.

CCOOn egoeraren diagnostikoa egin dugu eta ondorioztatu dugun egoeran, euskararen sustapena oztopatzen duten zenbait elementu hauteman ditugu, euskarak gure gizartean duen presentzia nolabait distortsionatzen dutenak. Proposamen batzuk egin ditugu, hauteman ditugun arazoei irteera emango diotelakoan.

Horren guztiaren inguruko dokumentua (http://ccoo.eus/db745719d9 c0f80095913ff81e33a070000056.pdf) Eusko Legebiltzarreko taldeei aurkeztu diegu eta egiten ari diren balorazioa positiboa da.

ENPLEGAGARRITASUNA SUSTATZEKO ETA KLASE-ARRAKALARI AURRE EGITEKO TRESNA Euskara enplegagarritasun-faktore da, une honetan lan-merkatuan baldintza hobeetan sartzeko aukera ematen duelako. Hala da administrazio publikoan, eta gure ustetan, enpresa pribatuan ere hori gertatzen ari da. Lanpostu jakin batzuetan aritzeko euskaraz jakitea baldintza da gaur egun, batez ere, publikoarekiko arreta duten lanpostuetan.

Euskararen ezagutza goranzko bidean doa, argi eta garbi. Une honetan, Euskadiko biztanleen erdiak baino gehiagok du euskararen ezagutzaren bat eta euskaraz aise mintzatzen direnek gorantz jarraitzen dute.

Euskaldun pasibo deritzegunen kopurua adierazgarria da; halakoek euskarazko elkarrizketa bat uler dezakete eta euskararen erabilera zabaltzen laguntzeko talde esanguratsua da, euskararen inguruko ezagutzaren bat duten

2~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

89

neurrian erabiltzen hasteko motibazioa izan baitezakete. Baina horretarako ikasketa epe bat eta beste hainbat baliabide beharko dute.

Euskararen ezagutza edo ikastearen inguruko arazo bat klase arrakalan islatzen da: Lanbideren estatistikek diotenez, langabezian dauden pertsonen %Â 90ek ez daki euskaraz.

Beraz, errealitate horren gainean hausnartzea beharrezkoa da, sortu den arrakala hori betikotzen ari delako eta sortu nahi dugun gizarte kohesionatua lortzeko oztopo izan daitekeelako. Jende askoren desabantaila eragiten du egoera horrek, ezin dutelako euskara enplegagarritasun faktore moduan erabili, beste pertsona batzuen aldean, abiapuntu beretik hasten badira ere.

Gogorarazi behar dugu etorkinak −gure gizartean sartzen diren une jakin horretan, behintzat− zailtasun handiekin iristen direla hizkuntza ofizialetako bat edo biak ez jakiteak sortzen dizkienez gain, beste zailtasun batzuk ere badituztelako. Ezin dugu onartu, beraz, klase arrakala are handiagoa izatea hizkuntza ez ezagutzeagatik, eta hori leuntzeko neurriak hartzea beharrezkoa da.

CCOOren ustetan, beharrezkoa da euskara ikastearen doakotasuna lantzea. Erarik errazena ikasturteko matrikula ordaintzea litzateke, gehienez ere, 72,36 euroko tasa ezarrita (2019 urterako hizkuntza eskolako tasa ofiziala) eta ez euskaltegian ikasturteak izan dezakeen 700 euro baino gehiagoko kostua. 72,36 euro horiek ikasturtea gainditu ostean bueltatuko lirateke, ziurtagiria eskuratzean. Eredu horri beharrezkoa deritzogu C1 maila eskuratu arte, hori delako administrazio publikoan eta sektore pribatuan oso hedatuta dagoen hizkuntza eskakizuna.

Esan dugun moduan, beharrezkoa deritzogu enpresa pribatuan ere aurrerapausoak emateari euskararen hedapenari dagokionean, bertan ere euskararen ezagutza enplegagarritasun faktore delako, ez bakarrik administrazio publikoan. Matrikularen kostua gakoa da euskara ikasi edo hobetu nahi duten pertsonentzat, baita horrek eskatzen duen denbora ere; horregatik, urteko liberazio programa ezinbestekoa da. Beharrezkoa da Eusko Jaurlaritzak liberazio programa hori finantzatzea, norbanakoen prestakuntza baimenen antzeko finantzazio sistema sortzeko diru partidak bideratuz.

Argi eta garbi, herritar guztiei zuzendutako neurriak dira, baina, etorkinek ere jasoko dute horien onura. CCOOren ustetan, euskara ikasi eta ezagutza hobetzeko beharrezko neurriak dira. Bidezko hizkuntza politika sustatzen lagunduko dute eta hizkuntzaren ezagutzan hutsetik hasten direnek ere jasoko dutelako onura, neurri handi batean.

EUSKARAREN EZAGUTZA EGIAZTATZEA: MALGUTZEKO BEHARREZKO URRATSAK Hainbat arrazoirengatik, euskararen ezagutza maila egiaztatu behar duten pertsona askok frustrazio handia izaten dute gramatika eskakizunak direla eta, azterketa ezin gainditurik aurkitzen dutelako euren burua askotan.

Sarri, euskaldun zaharrei gertatzen zaie, euskaraz modu arinean hitz egiteko gai diren arren, aipatutako azterketa gainditzeko adinako ezagutza gramatikalik ez dutelako.

CCOOrentzat, hori da egiaztapen-sisteman identifikatu dugun gehiegikerietako bat. Eta kezkagarriena da sortzen den frustrazio horrek ez duela laguntzen gizarteko sektore jakin batzuetan euskararen erabilera sustatzen.

90

3~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

Hori esanda, uste dugu ez dela batere eraginkorra gramatika-azterketa bat ez gainditzeagatik, hizkuntza-eskakizun jakin bat egiaztatzen ez duena, euskaraz adierazi eta elkarrizketa arina izateko gai izanda, enplegu publikoan ezin sartzea.

Ez da ulergarria, eta ez du hizkuntza bultzatzen laguntzen, egiaztapen sistemak euskararen erabilerak berak baino garrantzia handiagoa hartzea; horregatik uste dugu beharrezkoa dela euskararen ezagutza egiaztatzeko sistema hori ikuspegi komunikatiboago batetik lantzea, eta ez hain formaletik.

Ikuspegi filologiko eta gramatiko-formalista sakonetan oinarritutako edozein hizkuntzaren ezagutza egiaztatzea arazo bat da termino horietan gainditu beharreko azterketa bati aurre egin behar dionarentzat.

Hala ere, baikorrak gara egoerarekin, azken urteotan aurrerapauso garrantzitsuak eman direla ikusten dugulako. Gaur egun, unibertsitateko ikasketen zati handi bat euskaraz eginda C1 maila egiaztatu daiteke, Batxilergoan B2 maila eta DBHrekin B1 maila.

Baina, bestalde, kezka handia sortu digu inboluzionista deritzegun proposamenak ere entzun izanak ikasketa ofizialak egiteagatik euskararen ezagutza egiaztatzeko sistema honen inguruan. Proposamen horiek, gainera, ez dute bakarrik baliozkotze sistema horrekin amaitu nahi izan, hizkuntza-errebalidaren azterketa-sistema ezarri nahi izan dute, horrek derrigorrezko bigarren hezkuntza egiaztatzeko titulua lortzea ere baldintza lezakeela.

Arazo horri heltzea beharrezkoa da, eta azterketa-sistema berri bat eratu, maila bakoitza egiaztatu ahal izateko. Komunikazio-ikuspegia indartu behar da, ikuspegi eta eskakizun formal-gramatikalari garrantzia kenduta, noski, hori ezabatu gabe.

Duela gutxi desagertu den EGA da ikuspegi formal-gramatikal horrek izan duen gehiegizko pisuaren adibide ona. Horrek badu bere garrantzia; izan ere, esan dugun bezala, ikuspegi horren protagonismoak frustrazio handia sortu du euskaraz primeran hitz egiteko gai diren pertsonengan.

Lanpostuan bertan, jardunaren bitartez hizkuntza-gaitasuna aitortzeko mekanismoak ezartzea ere beharrezkoa da. Badago egunerokoan komunikazio-trebetasunak erakusteko aukera, adibidez, arreta euskaraz ematean.

Kanadan, gurea baino zailagoa den testuinguru batean, eredu hau ezarri dute.

Han kontrako bi hizkuntza komunitateren arteko talka dagoela esan genezake, askok ez dakitelako besteen hizkuntza. Elebitasuna modu erreal eta zehatzean existitzen ez den espazio batean aplikatzen ari dira eredu hau.

Euskarazko jardun profesionala eskatutako gaitasunarekin lotuta dagoen egiaztatzeaz ari gara, eta hori beharrezkoa da, lehen aipatu dugun frustrazio horri aurre egiten laguntzeko. Komunikazio ikuspuntu batetik, hizkuntzan moldatu bai baina gramatika karga handia duen azterketa gainditu ezin duen horren frustrazioa. Zalantzarik gabe, behar-beharrezkoa da hori euskaltegietako etengabeko ebaluazioari lotuta egotea, eredu hori dagoeneko prestakuntza-programa askotan praktikatzen da.

HIZKUNTZA ESKAKIZUNAK: BELARRIPREST FIGURA AINTZAT HARTZEKO ALDAKETAK BEHAR DITUEN SISTEMA Hizkuntza-eskakizunen sistema beharrezko tresna da gure hizkuntza-aniztasunari arreta egokia eman ahal izateko; halaber, beharrezkoa da enplegu publikoan eskakizun jakin baten egiaztapena ezartzea. Baina

4~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

91

zehaztugabetasunak saihestu behar ditugu, unean uneko administrazio publikoak zeharkako adostasunetatik urruntzen diren erabakiak hartu ez ditzan, zehaztugabetasun horiek ateak ireki baitizkiete, gure ikuspuntutik, behintzat, euskara bultzatzen laguntzen ez duten arbitrariotasunei.

Gure ustez, Euskadin bi hizkuntza ofizial ditugunez, beharrezkoa da horien ezagutza eta erabilera errealitate soziolinguistikoarekin bat datozen proportzio eta bideetan egiaztatzea. Horregatik, hizkuntza-eskakizunen sistemak helburu jakin batzuetan oinarritu behar du: • Administrazioan arreta elebiduna bermatzea. • Euskararen erabileraren mailakako garapena bermatzea. • Sektore publikoan, euskaraz ez dakiten edo, hizkuntza ezagutu eta ondo moldatzen diren arren, euskara egiaztatu ezin izan duten langileen lan-aukerei eustea.

Gure ustetan, enplegu publikorako sarbidean, irtenbidea ez da lanpostu jakin batzuetan hizkuntza-eskakizuna bereizketarik gabe igotzea, hori ez baitator bat Euskadiko errealitate soziolinguistikoarekin. Hori gizartetik urrun dagoen administrazio publiko bat eraikitzea litzateke.

Planteamendu horren muturreko adierazpenak ere badaude, hizkuntza-eskakizunak iraungitzea eta azterketa berriro egin behar izatea defendatzen dutenak, esaterako, eta administrazio osoan eskatzen den gutxieneko maila B2 izatea, maila horretatik beherako gaitasuna egiaztatzen duenari ezikusiarena eginez.

Ez dugu irtenbidetzat jotzen, ezta ere, hizkuntza-eskakizunak, bereizketarik egin gabe, lanpostu guztietara zabaltzea. Neurri horiek ez datoz bat Euskadiko errealitate soziolinguistikoarekin, eta bere gizartetik urrun dagoen administrazio publiko bat sortzen laguntzen dute.

Kontuan hartu behar dugu hizkuntza-eskakizunen sistematik at ere badagoela egiazta daitekeen euskara ezagutzarik. Euskara eguneroko bizitzara ekartzeko helburua duen Euskaraldia ekimenak erakutsi digu euskara hain era egokian hitz egiten ez duten horien ahalegina eta jarrera nola balioetsi, belarriprest figurarekin.

Geure buruari galdegingo bagenio zer nolako aukera uzten dien egungo hizkuntza eskakizunen sistemak belarriprest diren pertsonei, erantzuna erraz botako genuke: bat ere ez edo ia bat ere ez, enplegu publikorako sarbideari dagokionez, behintzat. Gaur egungo sistemak ia ez dio aintzatespenik ematen B1 maila arte egindako ikaskuntzari. CCOOn, uste dugu egiaztatutako euskararen ezagutza baloratu beharra dagoela administrazio publikoan lan egiteko, baina gaur egungo eskakizunak baino maila txikiagotik hasita.

Belarriprest pertsonen eta enplegu publikorako sarbidean, B1 baino beheragoko eskakizunen aintzatespena, hizkuntza baten ezagutzan hutsetik abiatzen den edonori zuzenean mesede egingo dioten neurriak dira, askotan, etorkinei. Argi eta garbi ezagutza egiaztatzeak mailakatua izan behar du, gure gizartera iritsi berri den inork ez du egiaztatuko B2 mailarik hasieratik.

Administrazio publikoaren helburuak euskaraz artatua izan nahi duen pertsona ororen nahia bermatzea izan behar du. Baina, administrazio publikoko langile guztiek eskatzen den mailan euskaraz jakin behar izatea, kasu batzuetan, beste garai batean lortutako adostasunen aurkakoa da. Lehenengo baldintzak ez du, berez, bigarrena guztiz beharrezko bihurtzen.

92

5~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

Puntu honetara iritsita eta jarraibide batzuk azalduta, eskakizunen sistemaren arbitrariotasunak azter ditzakegu, lehen aipatu dugunaren ildoan.

Administrazio publikoan, hizkuntza-eskakizuna berehala eskatzekoak diren lanpostuak zein diren ezartzeko, egungo sistema Eustatetik datozen datuetan oinarritzen da. Sistema horren arabera, hizkuntza-eskakizunen beharrak kalkulu-indize baten bidez egiten dira, eta indize horretan sartzen dira euskara dakitenen eta euskara ulertzen dutela diotenen (edo, bestela esanda, euskaldun pasiboen) erdiaren batura.

Kalkulu-sistema horrek ez du, benetan, herritarrek herri-administrazioari euskaraz erantzuteko egiten dioten eskaria neurtzen, ez baita sartzen erabilera errealaren aldagaia. Beharbada, laurogeiko hamarkadan zentzua zuen sistema horrek, baina gaur egungo administrazio digitalarekin, justifikaziorik ez duen sistema da, benetako eskaria neurtzeko ahalmena badagoenean, eta horretarako mekanismoak ezarri direnean, baita telefono bidezko arretaren aurretiko behaketarekin ere, euskaraz edo gaztelaniaz artatzeko nahia galdetzen baita.

Uste dugu espazio jakin batzuetan sortu diren arazoak sistema hori ez errespetatzearen ondorio izan direla. Gehiegitan, ateratzen den kopurua, indarrean dagoen araudiaren arabera “nahitaez bete beharreko indize” gisa hartzen da, hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuen eskakizunari dagokionez, udal eta aldundi jakin batzuek gutxienekotzat interpretatzen dute. Hori horrela, administrazio horiek % 100ean jartzen dute berehala eskatzeko hizkuntza-eskakizuna duten lanpostu kopurua.

Adostasunean oinarritutako hizkuntza-politika nahi dugu, eta arbitrariotasun horiek ez ditugu onartuko. Eta ez dugu onartuko bi norabideetako bakar batean ere: eskaera errealarekin alderatuta, ez lanpostu kopurua gehiegi handitzen denean, ez eta lanpostu kopurua murriztean ere.

Hizkuntza egiaztatzean eta enplegu publikorako sarbidean ere bai, hizkuntza-gaitasun guztiak eta ikaskuntza-maila guztiak baloratzea beharrezkoa da: A1 eta A2 mailak eta ulermen gaitasuna hizkuntza-eskakizunen sisteman aintzat hartu behar dira; izan ere, beharrezkoa da euskararen ikaskuntzara hurbiltzen diren guztiek (belarriprest) egiten duten ahalegina eta jarrera ere balioestea.

Neurri horrek hainbat kolektibori egingo die mesede, tartean, zalantzarik gabe, etorkinei. Norbait A1 eta A2 mailetan euskararen ezagutza egiaztatzen hasiko bada, zalantzarik gabe, hizkuntza horretara lehen aldiz sartuko diren pertsonak izango dira.

Bestalde, hizkuntza eskakizuna baldintza gisa duten lanpostuak ezartzeko kalkulu modu berri bat ezarri behar da. Kontuan hartu beharreko bi faktore daude: hizkuntza bakoitzeko zerbitzuen benetako eskaria eta hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen duten langileen ehunekoa; izan ere, gaur egun badira eskaera hori kuantifikatzeko aukera ematen duten baliabide teknikoak.

Beraz, eskaera hori zenbatekoa den eta administrazio publiko bakoitzaren baliabideak ezagutu beharko genituzke, eta horiek neurtzeko behar diren neurriak ezarri. CCOOren proposamenaren arabera, hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuen “nahitaez bete beharreko indizea” benetako eskaeraren gainetik jarri behar da, ehuneko 10 puntu baino gehiagotan. Nolanahi ere, funtsezkoa da adostutako politika bati eusteko, araudian “nahitaez bete beharreko indize” gisa adierazitakoak errespetatzea (+/-% 2ko tartearekin), ez daitezela “gutxieneko betetze-indizeetara” aldatu eta ondorioz administrazio jakin batzuetan gertatu diren tirabirak sortu.

6~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

93

Beste alde batetik, kontuan izan behar dugu, gaur egun, badirela lanpostu jakin batzuetako zereginak betetzeko beharrezkoak ez diren eskakizunak. Lanpostuak eskatzen dituen ahozko eta idatzizko trebetasunak bereizi behar ditugu, kasu batzuetan, ahozko maila eta idatzizko maila bereizten dituzten hizkuntza-eskakizun mistoak osatzeraino. Lanpostuan moldatzeko, hirugarren adineko egoitza batean gerokultore gisa edo eskola-jantoki batean begirale gisa lan egiten duten pertsonek ahozko euskara-maila handia behar dute, baina ez hainbestekoa idatzizko mailan, ez baitute eguneroko lana egiteko behar, beraz, ez du zentzurik bere maila egiaztatzeko idazkera konplexuagoa duen mailako eskakizuna ezartzea. Hori dela eta, beharrezkoa da lanpostu bakoitzaren komunikazio-erabilerak zehatz-mehatz zehaztea, eta egungo egiaztapen-sistema zurruna egokitzeko erreforma egitea.

Gure ustez, proposamen multzo horrek, berariaz migratzaileentzat pentsatuta ez badago ere, euskarara hurbiltzen eta murgiltzen lagunduko die, euskara ikasi eta egiaztatzeko justifikaziorik gabeko zailtasun hauek alboratuz, horrela, euskal gizartean bizikidetza eleaniztun eta kohesionatua lortzen lagunduta.

94

7~7. KOHESIORAKO HIZKUNTZA POLITIKA, ETORKINEN INTEGRAZIOA ERE BULTZATUKO DUENA. ALFONSO RIOS

ETORKINEN EUSKALDUNTZEA EUSKAL GIZARTEAREN ARAZOA DA

PELLO IGEREGI

ELA SINDIKATUKO NEGOZIAZIO KOLEKTIBOKO ARDURADUNA

S

enegaldik etorritako arrantzaleak euskaraz entzutean poz izugarria sentitzen dugu, euskaraz bizitzeko hautua egin dugunok behintzat. Posible da, Euskal Herrian jaio ez arren, euskaraz herritartutako euskaldun bilakatzea.

Baikortasun antropologikoaren tentazioak haratago eraman gaitzake, beraiek posible izan badute, gogo apur batekin beste edonork egin dezake.

Badut zalantza Euskal Herrira etorritako herrikide berriekiko gure exijentzia estandarrak gure buruari ezartzen dizkiogunak baino handiagoak ez ote diren. Euskal Herrian jaiotako euskaldunak baino matxistago ikusten ditugula esango nuke.

Osasun zerbitzuen erabilera handiagoa egiten dutela pentsatzen dugu. Eta inkoherenteago ikusten ditugu txiroak izan arren gama altuko telefono bat dutenean, hau da, kontsumistago ikusten ditugu (gaitzerdi prestazio sozialekin iruzurrean ari direla bururatzen ez zaigunean). Gainera, esango nuke gure buruari aitortu nahi ez diogun arrazakeria horren arrastoak ez gaituela berdin kolpatzen etorritako pertsona hori Europako gure inguruko herrialdeetatik badator ala Europa ekialdeko herrialde batetik etorrita, zer esanik ez Europatik kanpoko herrialde batean jatorria duten pertsonei dagokienez.

Hala ere, irudipena dut, etorritakoekiko malgutasun handiagoa dugula etorritako pertsona aberatsa denean, are gehiago, kirolari famatua baldin bada.

Aurreko hau idaztean, ez ditut beste euskal herritarrak deskribatzen, nire buruaz ari naiz. Gizartean hedaturik dauden uste hauek nigan deseraiki behar izaten ditut, arrazakeria arrasto horiek nigan topatzen ditut eta ariketa kontziente egin arte ez naiz gai izaten arazoa nik neuk dudala ikusteko.

96

1~3. ETORKINEN EUSKALDUNTZEA EUSKAL GIZARTEAREN ARAZOA DA. PELLO IGEREGI

Hizkuntzarekin ere berdin ari garela esango nuke. Euskaldunoi erabat naturala iruditzen zaigu etorkinei euskaraz ikasi behar dutela exijitzea, inora bizitzera goazenean bertako hizkuntza ikasi behar dela jakina baita. Gure burua, baina, ez dugu exijentzia berarekin epaitzen. Euskal Herriko 16 urtetik gorako biztanleen %Â 55,2 erabat erdalduna ei da, ez al duzue pentsatzen tentazioa izan dezakegula euskararen etorkizunean etorkinen gaia arazo moduan kokatzeko, arazoa inor etorri aurretik gertatu denean? Eremu horretan ere ariketa kontzientea egin ezean barruan daramagun VOXen ultra horrek arazoa besteengan ikustera eraman gaitzake, arazo larriena guk geuk dugunean.

Euskal Herrira etorritako pertsona batek gure gizartearen parte izan nahi badu gizarteratzeko tresnak behar izango ditu. Gure gizartean balio matxistak edo kontsumistak hedaturik baldin badaude, eta gizartea bera neurri handi batean erdalduna baldin bada, zer jarrera eta balio erreproduzituko ditu Euskal Herritik kanpora jaiota hona etorritako pertsona batek? Pentsatzekoa da gurean hegemonikoak diren balioak bere egingo dituela.

Euskara gure gizartean erabat zokoratuta dago. Komunikabideei begiratuta %Â 90etik gora erdaldunak direla ikus dezakegu, komertzioa erdalduna da, entretenimendurako erabiltzen ditugun tresna gehienak erdaldunak dira, kaleko hizkuntza, nagusiki, erdara da, eztabaida garrantzitsuak erdaraz egiten ditugu... Guk geuk adierazten diegu etorkinei zein den ikasi behar duten hizkuntza. Inork helburu badu etorkinek euskara ikastea eta euskaraz bizitzea, erronka nagusia ez du etorkinengan, euskal gizartearen euskalduntzean baizik. Hori bai, euskalduntzean kontuan izan beharko dugu atzerritik etorritako pertsonek behar bereziak izan ditzaketela, baina euskararen aldeko politika integralak izango dira euskal herritar berria euskara ikastera eramango dutenak.

Etorkinek ez dute euskararik ikasiko hezkuntza sistemak gure gazte guztiak euskalduntzen ez dituen bitartean. Ez dute euskara ikasiko komunikabideetan euskara bitxikeria hutsa den bitartean. Ezta sozializaziorako espazio ezberdinak erdarazkoak diren bitartean, bereziki eztabaida garrantzitsuak dauzkagunean erdaraz egiten baditugu. Edo Kontsumitzaileen Dekretuak edozein komertziotan euskaraz artatuak izateko eskubidea bermatzen ez duen bitartean. Hori guztia hala ez den bitartean, euskara ikastea erabaki militantea da, kontzientziaz hartutakoa, eta hori ezin diogu etorkin bati exijitu, gure gizartearen %Â 55,2ri eskatzen ez diogunean.

Horrekin ez dut esan nahi kontzientziatze lana egin behar ez dugunik. Konbentzimendu osoa dut euskara ikastea edozein etorkinentzat inbertsio izugarria litzatekeela, besteak beste, hegemonikoa ez den hizkuntza batek duen abantaila apurretako bat nortasun kolektiboa eraikitzea baita. Hau da, euskara euskaldun guztiok lotzen gaituen hari ikusezina da, erdara edo ingelesa munduko edozein herritarrek egin dezake, euskara guk bakarrik dugu eta horrek lur honetara lotzen gaitu era kolektiboan. Elementu hori izugarri garrantzitsua da eraldaketa kolektiboak bultzatzen dituen ELA moduko sindikatu batentzat, nortasun kolektiboa baita taldean aritzeko ezinbesteko elementua, klase kontzientziak indar hori ematen digu langile moduan kolektiboki gure bizi baldintzak hobetzen borrokatzeko, eta euskarak hori eman diezaguke borroka horiek euskararen lurraldean gauzatzeko. Euskal Herrira etorritako pertsona batek euskara ikasten duenean hari fin horren bitartez beste euskaldun guztiokin lotuko da, eta lur honetan errotzen lagunduko du. Esan bezala, hau ere landu beharreko gaia iruditzen zait, baina ez dut uste hau izan daitekeenik etorkinekiko egin beharreko apustu nagusia.

Senegaldarrak euskaraz ari dira eurak hartu dituzten herriak Lea Artibain daudelako, hau da, Berriatua edo Ondarroa Euskal Herriko herri euskaldunenetakoak direlako.

Hots, Senegaldik etorritako pertsonak euskaraz ari dira hartu dituen herria euskalduna delako. Egia da, posible da Euskal Herrian jaio gabe euskara ikasi eta erabili nahi izatea, hartu dituen Euskal Herriak euskaraz bizitzeko nahia baldin badu.

Lan munduan gauza bera esan dezakegu. Lan mundua oso erdalduna da. Lan munduaren basamortuan, hezkuntza sistema oasi bat da, hortik kanpo euskaraz lan egin ahal izatea salbuespen hutsa da. Zalantzarik gabe, lan munduan euskararen egoera

2~3. ETORKINEN EUSKALDUNTZEA EUSKAL GIZARTEAREN ARAZOA DA. PELLO IGEREGI

97

gizarteko beste espazio batzuetan baino are okerragoa dela esan dezakegu. Sindikatuok, bereziki abertzaleok, egoera tamalgarri horretan ere badugu gure ardura, ez gara gai izan euskaraz lan egiteko eskubidea bestelako lan-eskubideen pare kokatzeko eta horren baitan bestelako lan-baldintzen mobilizazio dinamikekin bezala, hala nola soldata igoeren alde, aurrerapausoak emateko.

Horretan ere, lan munduan etorkinak euskalduntzeko urratsak ematen baditugu, etorkinei begirako programa berezituak sortzeagatik izango ez delakoan nago, lan mundua euskalduntzeko dinamika orokor baten baitan etorkinen beharrak kontutan hartuko direlako baizik. Gaur egun, lantokietan euskararen presentzia normalizatzeko planak administrazio publikoetan eta mundu kooperatiboan soilik dauzkagu, hortik kanpo oso lantoki gutxitan dauzkagu halako lanketak. Jaurlaritzaren Eremu Sozioekonomikoko Plan Estrategikoan lan munduari buruz apenas azaltzen zen aipamen bat, eta ez da inolako baliabide edo programarik pentsatu lan mundua euskalduntzeko. Egoera horretan, ezin helduberri bati eskatu guk geuk lantzen ez duguna.

Sindikatuon ekarpen behinena inon ikusten badut, langile etorkinen antolakuntzan da. Gure sindikatuak euskal langileen lan eta bizi baldintzak hobetzeko tresna egokiena izan nahi du, eta euskal langileen borrokak harilkatuko dituen haria euskara izan dadila nahi dugu. Lan baldintzen hobekuntza euskaraz antolatuta, etorkinak euskaldunduko ditugu, gure lurretan jatorria duten beste euskal herritarrekin batera. Bereziki prekaritatea sindikatuaren lanaren erdigunean kokatuta lortuko dugu prekaritate hori bizi duten pertsonak sindikatura erakartzea beren lan baldintzak hobetzeko, hemen dugu erronka.

Erronka horren tamaina izugarria da, eta frustrazio izugarria jasan dezakegu dena bat-batean aldatu nahi badugu. Ondo asmatu behar dugu erabaki txikiak hartzen, bere txikitasunean aldaketa sakonak ekar ditzaketenak, sinetsita erabaki txiki baten ondoren beste bat hartuta egungo egoera iraul dezakegula. Zentzu horretan, eta egin beharreko bidea sindikatuok laguntzarik gabe nekez egin ahal izango dugula sinetsita, iaz Jaurlaritzari eskaera zehatz bat egin genion, irabazi asmorik ez duten elkarte guztien esku egongo den itzulpen zerbitzu publiko eta doakoa eskatu genion. Horrelako zerbitzu batek aukera emango luke egun baliabide faltaren ondorioz erdaraz egiten diren milaka bilera eta asanblada euskaraz egin ahal izateko, euskaldunon eskubideak erdaldunen eskubideen pare jartzeko, eta erdararen espazioen hegemonia lehiatzeko. Eskaera hori aurrez aurre eta idatziz egin diogu Jaurlaritzari, baina ez dugu erantzunik jaso.

Bizi gaituen sistemak arduren indibidualizazioa dakar. Norberaren gaitasun eta konbikzioaren arabera bizitzan lorpenak izan ditzakegula errepikatzen digute behin eta berriro. Langabezia tasa izugarria dagoen momentu batean, enplegua lortzeko premiak norbere arazo moduan bizitzera garamatza, hori besterik ez da diskurtso ofizialak hedatu duen ekintzailetzaren interpretazio neoliberala. Kontuz ez bagabiltza, horretara mugatu daiteke euskal administrazioen hizkuntza politika, ahobizi eta belarriprestak elkarrekin harremanetan jartzera gure artean hizkuntza ohiturak alda ditzagun, gizartea egituratzen duten elementu guztiak erabat erdaldunak direnean.

Euskarak militanteak behar ditu, aldaketaren nahia gugandik etorriko da, baina horrek erabaki kolektiboak behar ditu ondoren. Erdara hegemonikoa den espazio guztiak lehiatu behar ditugu, banan-banan egoera iraultzeko beharrezkoak diren erabaki eta baliabideekin, banan-banan espazio horiek erdaratik deseraiki eta euskaratik eraikitzeko.

Honetarako politika transbertsalak behar ditugu, instituzioen babes eta erabakimena ezinbestekoa da euskaraz bizitzeko eskubidea beste edozein eskubide zibilen pare defenda dezaten. Erabaki politiko guztiek hizkuntza eragina dute (genero eragina duten bezala), horregatik poztekoa litzateke hurrengo Jaurlaritzak euskararen lehendakariordetza bat izatea, horren bitartez sail guztietan hartzen diren erabakiek euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatuko dituztela ziurtatzeko.

Aldaketa estruktural horiek behar ditugu, horien baitan etorkinen beharrak kontuan hartu beharko ditugu (euskara ikasteko, gure gizartea ezagutarazteko, hezkuntza sistema ezagutzeko...). Baina argi izan behar dugu etorkinen euskalduntzean etorriko direnak ez direla arazo, arazoa gugan dagoela.

98

3~3. ETORKINEN EUSKALDUNTZEA EUSKAL GIZARTEAREN ARAZOA DA. PELLO IGEREGI

AMAIA AURREKOETXEA LAB SINDIKATUKO EUSKARA IDAZKARIA

ARANTZA VAZQUEZ

LAB SINDIKATUKO ZEHARLERROETAKO ARDURADUNA

MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA

D

ON INORREZ, horrela du izena Imanol Ubedak, 2018an, sortu zuen musika proiektuak. Horrela izendatu dezakegu azken urteotan migranteekin bizitzen ari garen egoera. Izatea, hain zuzen ere, izana eskuratzeko lehen pausua izan ohi delako. Hala, Don Inorrez izena horiei esleitzea beharrezkoa da bizitzaz hitz egiten badugu, izenez eta izanaz hitz egin behar dugu eta.

Migranteez hitz egitean, kapitalaren eta bizitzaren arteko kontraesanaren adierazpenik gordinena dugu begien aurrean.

Kapitalismo transnazionalaren eta inperialismoaren garapenak eraman gaitu ataka honetara, krisi sistemiko eta zibilizatzailea errealitate bihurtu duela.

Kapital metaketak bizitzen jasangarritasuna eraso egin behar du bere prozesuari eusteko. Herriak eta pertsonak azken mugaraino ustiatzea du helburu; izan ere, erauzketa kapitalismoaren fasean bizi gara, non merkatu berriak bilatzea ezinbesteko baldintza den etekin berriak profitatzeko.

Eta marko horretan non kokatu hizkuntza? Nola kokatu euskara?

OINARRIZKOEN ONDOREN EUSKARA Don Inorrez izena horiei jartzetik hasi beharko litzatekeela esanda hasi dugu artikulua, hori baita, hain zuzen ere, gure herrira etorri den horri errekonozimendua egitea. Badela esateko lehen urratsa. Arinkeriaz jokatu gabe kontuan hartu beharko dira sorterria utzi eta hutsetik beste toki baten abiatzera eraman duten faktoreak, eta horiekin lan egiten hastea litzateke egokiena.

100

1~5. MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA. AMAIA AURREKOETXEA ETA ARANTZA VAZQUEZ

Oinarrizkoa badirudi ere, migrante diren pertsona horiei eskubideen aitortza bat ahalik eta azkarren egitea beharrezkoa izango da, egun dagoen burokrazia luze, astun eta ia amaiezina arinduz, ahalik eta azkarren herrialde berriko kide eskubide osoz izan daitezen. Osasun publikoa jasotzeko eskubidea izan dezaten, etxebizitza duin baterako eskubidea izan dezaten, bozkarako edo hezkuntza publikoa jasotzeko eskubidea izan dezaten. Azken finean, esan nahi dena da, edonork herritar gisa dituen eskubideak bermatzea ezinbestekoa izango dela beste herrialde batetik etorri dena gurean ere eroso sentitzen has dadin. Aurreiritzirik gabe jardun dezan eta dezagun.

Horrek ordea, ez du termino nahasketa ekarri behar. Migranteen integraziorako lan egitea, ez baita inoiz izango gurera ekarri eta gure egunerokoan asimilatzea. Beste herri, kultura, arraza‌ bateko jendearekin elkarbizitza da integraziorako gakoa. Askotan, joera izaten dugu babesa ematearen aitzakian herrialde hartzailean egiten direnak erakutsi eta datorrenarenak ahazteko, berak ezer ez balekar bezala.

Egungo lan merkatua oso prekarizatuta dagoenez eta sistemari eskulan ilegala izatea interesatzen zaionez, bertakotzeko traba handia da, etorkinak lana dagoen tokira joateko mugikortasuna izan behar duelako. Horrez gain, estatu bakoitzak bere politikak ditu eta gehienen oinarrian dagoen araua etorkinen aldeko politikek bertakoen erosotasuna zalantzan ez jartzea da. Ondorioz, asimilazioaren integrazio eredua zabaldu da, hau da, etorkina integratzen da gu moduan bizi denean, arestian aipatu bezala, asimilatzen dugunean.

Badaude iritziak integrazioa hitza ez erabiltzearen aldekoak, horrek datorren pertsonari dena aldatu beharra dakarkiolako, besterik gabe heldu den herrian eskaintzen zaionari egokituz. Ideia hori defendatzen dutenen hitzetan, elkarbizitza da hitz egokia, elkarrekin bizitzea baita lortu nahi dena. Bakoitzak berak dakarrenarekin eta elkar aberastuz.

Behin bertakotzea modu egoki eta progresiboan jazo denean, hizkuntzaren aldagaiak hartzen du lekua. Arestian aipatu bezala, etorri den pertsonak bere oinarrizko beharrizan eta eskubideak beteta dituenean bertako hizkuntzara erakartzea eta hemengo errealitate soziolinguistikoaren berri ematea errazagoa izango baita.

UEMA herri euskaldunen mankomunitateak badauka beste herri-herrialde batetik datozenentzako harrera protokoloa. Herriaren eta bertara datorrenaren ezaugarrien arabera egokitua dagoena. Kasu hauetan, gainera, ez da beste herrialde batetik datorren erdaldunarentzako protokoloa soilik. Euskal Herrian bertan herriz aldatu den erdaldunarentzako ere egokitu dute. Zenbait neurri konkretu eta egingarri zehazten dira protokoloan.

Eusko Jaurlaritzaren immigrazioari buruzko planak ere aipatzen ditu harrera egiteari buruzko zertzelada batzuk.

Baina, zer gertatzen da UEMAn ez dauden herrietan? Alegia, Euskal Herriko herri eta hiri gehienetan? Eta behin harrera egin ondoren?

EZBERDINTASUNAK IRITSI ZAREN TOKIAREN ARABERAKOAK DIRA Argi dago egun euskal komunitatea osatzen dugunok jatorri anitzeko pertsonak garela. Eta hizkuntza ere badela herri erakundetzearen parte. Baina nola sentiarazi hori Euskal Herrira etorri den bati? Euskal Herrian, gainera, egoera oso konplikatua eta ezberdina da, segun eta nora iristen zaren. Batetik, euskararen egoera administratiboak guztiz baldintza dezake euskara jasotzeko migranteak izan dezakeen aukera. Eta bestetik, aukera izanda ere, ez baita gauza bera herri batera edo bestera heldu, UEMAko kasua lehen aipatu dugu.

2~5. MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA. AMAIA AURREKOETXEA ETA ARANTZA VAZQUEZ

101

Gauzak horrela, Euskal Autonomia Erkidegoan euskarak ofizialtasuna legez onartuta duen arren, eskaintza ez da euskara lehentasunez eskaintzen duenetakoa. Petra Elser alemaniar migranteak 2019an hamaika telebistari eskainitako elkarrizketa baten, hauxe zioen: “Egun harrera bidea EPA da, eta EPAk ematen duen mezua da garrantzitsuena gaztelera dela. Hala ere, EPA laguntza handia da, joan zaitezke bertara, dohainik da, eskaintzen dizute zerbait ikasteko, eta hor egiten den bidea gaztelerara da, eta hor sortu behar dira bideak euskal mundura” EAEn euskara ofiziala izanik, eta gaztelera koofiziala, planteamenduak beste bat behar luke, alegia, EPAra sarrera euskaraz izatea eta eskaintza ere bai.

Bestela, badirudi gaztelera dela hizkuntza ofiziala eta euskara koofiziala. Bigarren hutsunea euskara ikasteko doakotasunik eza da, hainbat alditan zenbait eragilek aipatu duten bezala. Beste herrialde batera etorri eta bertako hizkuntza ikasteko ordaindu behar izateak ez du zentzu handirik, baldin eta helburua datorrena bertakotzea baldin bada. Zergatik egiten da eskaintza doakoa gazteleraz eta ordainpekoa euskaraz?

Nafarroan euskararen ofizialtasuna, oraindik ere Euskararen Legeak baldintzatuta dago eta beraz ez dauka zer ikusirik iparraldeko zonalde euskaldunean egin daitekeenak edo hegoaldean egiten den eskaintzak.

Iparraldearen kasuan, zer esanik ez. Oraindik oraindik euskararen ofizialtasuna onartu gabe dago. Frantsesa da estatuko hizkuntza ofizial bakarra, beraz migranteei euskara eskaintzearena, printzipioz kontenplatu ere, ez delako egiten dirudi.

MIGRANTEEN HARRERAREN ARDURAK KONPARTITUA IZAN BEHAR DU HERRITARROK ETA ADMINISTRAZIOAREN ARTEAN Batzuetan, badirudi bertakotzearen ardura migrantearena berarena bakarrik dela, administrazioak eta oro har herritarrek hizkuntza eta baliabideak eskainiz gero nahiko egin dugula, bada, ez da horrela izan behar inondik ere.

Gutxika bada ere, gu eta haiek dikotomia gaindituz joan beharko gara.

Bide horretan, ezinbestekoa da etxeko ateak zabaldu eta etorkinei gure sareetan sartzeko aukera ematea, ezin ditugu etsai bezala ikusi, bestela, ez delako egongo elkarlanik eta finean, guk transmititu behar dizkiegu kultura, hizkuntza eta orokorrean euskararen mundu sinbolikoak dakarren guztia.

Horrez gain, administrazioak berak ere asko du egiteko. Helduen euskalduntzean lehenago aipatu dugu akats nabaria dagoela. EPAn egiten den migrantearentzako eskaintza gaztelera hutsezkoa da. Errazago “integratzeko” aitzakian.

Zenbat alditan entzun izan dugu bada, “gazteleraz denetara hel zaitezke eta euskaraz ez dago aukerarik” bezalako esaldiak.

EPAz gain, lanbide heziketa ere badago. Egun, eskaintzen den lan formazioaren % 85 inguru gaztelerazkoa da. Nola azaldu Euskal Herrira datorrenari euskara dela beharrezkoa?

Eta ikasteko ordaindu egin behar dela? Bada ordua administrazioak hizkuntza politika eraginkorra martxan jar dezan eta Euskararen Legea bezalakoen moldaketa eta berritzeei bide eman diezaien, benetan dagoenarekiko salto bat egitea lortu nahi badugu. Ez soilik migranteentzako baizik eta jendarte osoarentzako. Beharrezkoa da euskara ikasteko doakotasun osoa.

Derrigorrezko hezkuntzan ere, hainbat plan egiten dira, besteak beste, ikasle etorkinentzako hezkuntza arretarako programa edo HIPI (hizkuntza indartzeko proiektuko irakasleak) proiektuak. Biak ala biak migranteen bertakotzea errazteko sortukoak, euskarara erakartzeko asmoz egindakoak. Malores

102

3~5. MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA. AMAIA AURREKOETXEA ETA ARANTZA VAZQUEZ

Etxebarriak argian idatzitako artikulu baten honakoa zioen: “Heziketa inklusiboaz ari gara matrikulazio kanpainetan kolore pixka bat sartu eta etorri berriei gure eskoletan behar dituzten baliabideak eskaintzen ez dizkiegunean”.

Egungo egoeran, gainera, proiektu horiek denak kolokan daude COVID 19aren krisiak eraginda hezkuntza arloko eragileek salatu baitute murrizketak jasaten ari direla eta aurrera begira ere, murrizketa gehiago aurreikusten dituztela.

Berriz ere, ahulenak bazterrera gelditzeko aukera aurrez aurre dago. Baliabide gutxien dituenari kentzeko aukera eta garrantzia beste arlo batzuetara bideratzeko aukera. Migranteak ez dira lehentasun eta euskara ere ez.

LAN MUNDUAN ZER? Bada, lan munduan eta migranteez hitz eginez gero, are zailagoa da euskara kokatzea. Oro har, lan munduan euskara ez da existitzen eta migranteentzat are gutxiago.

Hala ere, datuetara jotzea izaten da errealitatera hurbiltzeko modurik egokiena askotan, eta beraz, jo dezagun Ikuspegi, immigrazioaren euskal behatokiak 2020ko otsailean argitaratu duen “Atzerritar biztanleria eta euskal lan merkatua” txosteneko zenbait ondorio aipatzera.

Txosten horren arabera, une honetan EAEn lanean ari den atzerritarren % 69,7 zerbitzuen sektorean ari da lanean eta % 13,9 bakarrik industria sektorean. Ez dago esan beharrik egun, sektorerik prekarioena dela zerbitzuen sektorea, aldi baterako kontratazio, soldata miserable eta lan jardun amaiezinekin. Gero eta txarragora doa, gainera.

Horrez gain, aipagarria da txostenean ateratzen den ondoko ondorioa “EAEn bizi eta lan egiteko adinean dauden atzerritar gehienak lanean edo lan bila ari dira. Hala ere, atzerriko nazionalitatea duten biztanleen langabezia tasa % 28,1ekoa da, Espainiako nazionalitatea duten biztanleen langabezia tasa (%7,6) baino nabarmen handiagoa”.

Bi ondorio horiek aintzat hartuta erraz ikus daiteke artikuluaren hasieran aipatutako migranteen oinarrizko beharrizanak ez direla betetzen eta horrek asko zailtzen duela pertsona horiek euskarara egin beharreko saltoa. Ala astebeteko kontratuak bata bestearen atzetik harilkatzen, ordutegi jakinik gabe eta bertakoa denaren paper ofizialik gabe dabilenak euskara ikasteko gogoa izango duela uste al dugu?

Hori kontratuei dagokienean. Bada, ez baitago esan beharrik migrante asko eta askoren, -batez ere emakumeena- eguneroko ogia ezkutuko ekonomiatik datorrenik. Datuetan sartzen ez direnak dira horiek. Ezkutuko ekonomian eta ezkutuan lan egiten dutenak.

Beraz, nola sartu osatu ezinezko puzzle honetan hizkuntzaren aldagaia?

Lan mundua euskalduntzeko plana aurkeztu berri du Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikako Sailburuordetzak. Plan estrategikoa deritzona. Plana aurrerapauso bat denik ukatu ezinezkoa den arren, akats nabariak dituela argi gelditu da. Lehenengoa, adibidez, langileen ikuspuntuaz ez duela ezer aipatzen. Izan ere, horrelako tamainako plan batek lan mundua osatzen duten eragile guztien parte hartzea bermatua beharko luke, baina kasu honetan arreta gehiago jartzen da zuzendaritzetan euskalduntzeak eragin zuzena izango duen horietan baino.

Lan munduaren euskalduntzeaz ari direnean zein lan munduz ari diren ere aztertu beharrekoa da. Alegia, lehen aipatu ditugun ezkutuko ekonomian dihardutenen egunerokoak ba al du lekurik horretan? Edo eta udarako kontratuarekin ostalaritzan lanean dihardutenak ba al daude plan estrategikoan kontuan hartuta?

4~5. MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA. AMAIA AURREKOETXEA ETA ARANTZA VAZQUEZ

103

Argi dago kasu honetan ere, bazter gelditu direnak berberak direla. Hizkuntzaren aldagaia egon badago joko zelaian, baina, ordura arte jokatzeko aukerarik gabe zeudenak berriro aulkian gelditzen dira.

NOLA EMAN BUELTA? Orain arte azaldutakotik ondoriozta dezakegu migrazio-mugimenduak planeta-desberdintasunarekin lotuta daudela, eta horrek asimetriak eragiten dituela, bai aberastasunak eskuratzeko aukeretan, baita bizitzako edozein arlotan ere; beraz, egin beharreko proposamenen abiapuntua da migrazioa egiturazko gai politikotzat hartzea.

Hainbatetan aipatu bezala, pertsona horiek subjektu politiko gisa hartu behar dira, eta haiekin hitz egin behar da gure agendan sartu behar diren baldintzak eta beharrak ezagutzeko, bai eta parte hartzeko espazioak eskaintzeko ere.

Neurri batzuk proposatzen dira ondoren. Orokorretik hasita zehatzagoetara.

• Migratzaileak Lan Harremanen eta Gizarte Babesaren Euskal Esparruaren eraikuntzan sartzeko politikak bultzatzea.

• Euskal administrazioei eskatzea eskumen osoak eska eta beregana ditzatela harrera-baldintza propioak artikulatzeko, gure ehun sozioproduktiboaren arabera eta nazioarteko elkartasunaren eta lankidetzaren ikuspegitik. Eskumenak bereganatzeak, gainera, Euskal Herritik bereizitako errealitate nazionala garatzea ahalbidetu beharko luke.

• Euskal administrazioei eskatzea politika publikoak eta neurri eraginkorrak har ditzatela enpleguan, pertsona migratzaileen diskriminazioari eta urraketei aurre egiteko, arreta berezia jarrita emakume migratuen kasuan.

• EAEko administrazioei atzerritartasun legearen aurkako jarrera har dezaten eskatzea.

• Hemen dauden migratzaile guztiei paperak eskatzea, eta udal-esparrutik hasita botoa emateko eskubidea aldarrikatzea. Eskubideetan berdintasunik ez badago, zaila da integrazioaz hitz egitea.

EUSKARAREKIN ZER? Hizkuntza politika berri, eraginkor eta betearazle baten beharra gero eta nabariagoa da. Azken urteetan, zikloa amaituta dagoela entzuten da batean eta bestean baina ez da ikusi erabaki ausartik horri adarretatik heltzeko. Euskara esparruak irabazten joatea nahi bada, beharrezkoa da ekiten hasteko plan berria.

• Euskara ikasteko doakotasuna eskatzea oinarrizko neurria izango da pertsona migranteei euskarara hurbiltzeko bidea eskaintzerako orduan.

• Formazio profesionala jasotzeko bidea euskaraz eskaintzea eta egun, dagoen % 15eko kopuruak gorantz joatea • Lan munduaren euskalduntzeko plan integrala egokitzea, benetan langileek hizkuntzarekiko dituzten beharrizanak aintzat hartuz.

Beraz, eta bidean esandakoak kontuan hartuz, DON INORREZ guztiak norbait izaterako bide horretan asko dago, dugu, egiteko. Administrazio orokorretatik hasi eta lokaletara, lantegitik hasi eta kalera, etxeetatik tabernara, norbanakotik kolektibora.

Migranteek euskara nahi dute, euskal herritarrok migranteak nahi ditugu eta euskarak guztiok nahi gaitu. Beraz, ekin diezaiogun bideari. Luze bezain emankorra izateko aukera asko ditu eta.

104

5~5. MIGRANTEAK HERRIRA, EUSKARARA. AMAIA AURREKOETXEA ETA ARANTZA VAZQUEZ

APUNTE DEL DIRECTOR

OTOÑO CALIENTE, ¿INVIERNO?...

JOSÉ ANTONIO RODRÍGUEZ RANZ

Ojalá me equivoque, pero mi intuición me dice que estamos a las puertas de vivir un otoño caliente. Y no me refiero a lo metereológico, donde por mor del cambio climático, las estaciones son, aunque sea imperceptiblemente, cada vez un poquito más calientes.

Me refiero a las consecuencias socioeconómicas de la pandemia, cuyos efectos me temo comenzarán a hacer estragos. La pérdida de vidas humanas y el frente sociosanitario seguirán siendo, sin duda, la prioridad; pero muy posiblemente la madre de todas las batallas se va a librar en el flanco de la economía y el empleo. Vamos a necesitar una cantidad ingente de recursos, pero no solo recursos; vamos a necesitar lo mejor de nosotros mismos -como sociedad, pero también individualmente- para preservar nuestro valor más preciado: la cohesión social.

Bienvenidos sean todos los planes extraordinarios: del Gobierno Vasco, de la Unión Europea, del BCE, del FMI... Vamos a necesitar todo eso y más. La mayor crisis de nuestra historia contemporánea va a necesitar también de las políticas económicas más audaces de nuestra historia. La batalla a favor de la cohesión y frente a la desigualdad será una batalla a vida o muerte.

Y en este crucial contexto me preocupan dos cosas: la dialéctica generar-redistribuir y el imaginario social que estamos creando de que todo es posible. Últimamente todos los días nos desayunamos con la reducción de plantilla o el cierre de alguna empresa emblemática. Nuestra primera preocupación es y tiene que ser, lógicamente, el del futuro inmediato de esos trabajadores y trabajadoras –de todos, también de sus directivos- y de sus familias y activar los mecanismos y prestaciones necesarias que les permitan hacer frente a la nueva situación.

Pero junto a esa preocupación debe haber otra tan importante o más: ¿cómo generar actividad productiva sostenible que permita crear riqueza y un número igual o superior de puestos de trabajo a los que se han destruido?

No soy experto en economía, soy historiador –y encima llevo tiempo sin ejercer como tal-. Seguro que cualquier economista avezado puede refutar sin despeinarse estas mis preocupaciones infantiles.

Pero son las mías, y hoy quería compartirlas contigo lector/a. Las resumo en cuatro breves frases:

106

1 No se puede redistribuir lo que no se tiene. El empeño tiene que ser siempre doble: redistribuir y generar. Poner solo el foco en redistribuir significa pan para hoy y hambre para mañana.

2 No hay maná. No sé si lo que cuenta la Biblia sucedió o no. Si sé que no podemos cifrar todas nuestras esperanzas en un hipotético maná del siglo XXI. Habrá inyecciones de recursos como nunca antes habíamos conocido, pero los recursos son siempre finitos.

3 La deuda es un bien necesario. No hay presente ni futuro sin el recurso a la deuda. Bien lo sabemos todos y todas en nuestras economías domésticas.

Ahora bien, endeudarse sin límites es el mayor acto de injusticia para con nuestros hijos e hijas. No tenemos derecho a hipotecar alegremente su futuro.

4 Tenemos que reivindicar y ejercer nuestros derechos -faltaría más-. Pero me temo que nos estamos autoconstruyendo una falsa utopía, un falso mundo de yupi: vivir en una sociedad de derechos donde no exista el corolario de una sociedad de obligaciones y responsabilidades.

JULIÁN CAMILO BRICEÑO SEPÚLVEDA (DETRITO)