WAT IS THEORIE? THEORIE IS VOOR DE PRAKTIJK ALS HET THEORIEEXAMEN VOOR DE RIJSCHOOLLEERLING: JE BENT DE HELFT ALWEER VERGETEN ALS JE IN DE AUTO ZIT. MEESTAL MOET DE PRAKTIJKMENS OOK NIETS HEBBEN VAN AL DAT ABSTRACTE GEZWETS. EN GEEF HEM EENS ONGELIJK: UITEINDELIJK MOET HIJ DAGELIJKS TOT HANDELEN OVER GAAN. PRECIES DAN VALLEN DIE ‘KUNSTMATIG’ OPGEBOUWDE HYPOTHESEN MEESTAL IN DUIGEN. KORTOM, WAT HEB JE EIGENLIJK AAN THEORIE? Daarvoor moeten we eerst bepalen wat we onder theorie verstaan. Is het een model, een correlatie tussen fenomeen A en B, een verklaring voor gedrag, een hypothese, een denk- of wensbeeld? Dat zou allemaal kunnen, want theorie is in veel gevallen een rekbaar begrip. De gemene deler: het is vooral een idee over de waarheid. Een academische opvatting over de werkelijkheid, waarbij het concept ‘theorie’ staat voor een toetsbaar model ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid. Het is de bril waarmee we naar de fysieke werkelijkheid kunnen kijken. In het hoger beroepsonderwijs, en dat is mijn observatie, staat de gehele gevoelswereld rondom het woord ‘theorie’ echter voornamelijk symbool voor de wereld van het abstracte denken, 30
.UNST N° 32 2015
TEKST RUBEN JACOBS BEELD NIK VAN ES
het universum van de kamergeleerde. En voor veel van mijn studenten voelt het alsof die wereld ver afstaat van hun dagelijkse ervaring. ruiken Zouden mijn studenten zonder theorie door het leven kunnen? Of met slechts één theorie: eentje die er vanuit gaat dat kennis voortkomt uit ervaring. Anders geformuleerd: dat alleen doen inzicht oplevert. Learning by doing! Ik hoor dat maar al te vaak. Er zit natuurlijk wel wat in. Het uitproberen, het ruiken aan de fysieke wereld, leert ons een hoop over die wereld. We ontwikkelen vaardigheden, verzamelen tastbare kennis, leren omgaan met de flow van het alledaagse, maar lopen ook tegen de grenzen van deze pragmatische houding aan. Toch, en dit is wat ik mijn studenten met wisselend succes probeer wijs te maken, kan dat alles niet zonder theorie. Wij zijn immers, zoals de Britse filosoof Wilfrid Sellars ooit schreef, ‘theoriegeladen’ mensen. Een alledaags voorbeeld: om een boom te kunnen waarnemen, moet je eerst weten wat een boom is. Ook moet je weten wat het verschil is met een struik of een heg. Je hebt bepaalde kennis nodig, en de overtuiging dat die kennis de juiste is om een specifieke waarneming te kunnen doen. Dat wil niet zeggen dat daarmee de volledige werkelijkheid van een boom is beschreven, maar wel dat we deze in een categorie hebben kunnen plaatsen. Zo werkt het ook met theorie. We geven de dingen vorm
25 AUGUSTUS — 7 DECEMBER 2014
31