opMaatbrochure

ALLE S IS M O GE L IJK

DANK ZIJ U

NEXT Festival - Akram Khan Cie

picture : Š Jean Louis Fernandez

DIT PROJECT IS ER DANKZIJ U.

Via de Nationale Loterij steunt u onrechtstreeks tal van projecten waar iedereen iets aan heeft.

In 2013 ging op die manier meer dan 10 miljoen euro naar culturele projecten zoals dit.

Voorwoord De vraag naar de relevantie van klassieke muziek duikt regelmatig op. Geen enkele kunstvorm werd in de loop van zijn geschiedenis zo vaak afgeschreven als de klassieke muziek. Economische crises, de opkomst van de populaire muziek en een steeds veranderende maatschappij zouden het einde betekenen. Een gesubsidieerde instelling als een symfonisch orkest komt daarbij niet onlogisch als eerste in het vizier.

Of we ons bewust zijn van die bedreigingen en uitdagingen die ons omringen? Zeker. Of we ons voortdurend de vraag stellen of we goed bezig zijn en of het niet beter moet? Uiteraard. Maar dat betekent daarom niet dat we voortdurend moeten twijfelen aan onze relevantie. Het symfonische repertoire is een onschatbaar rijk patrimonium dat het steeds zal blijven verdienen uitgevoerd te worden. Wij zijn niet bevreesd om te zeggen wie we zijn en waarvoor we staan. Als hét repertoireorkest van Vlaanderen is het de kerntaak van deFilharmonie toprepertoire te brengen op het hoogst mogelijke niveau, en dat voor alle leeftijden en alle lagen van de bevolking.

Anderzijds zijn we ons er goed van bewust dat de concertganger van vandaag – autochtoon en hoger opgeleid – niet die van morgen is. De veranderende demografie van onze thuishavens Antwerpen en

Gent noopt tot nadenken: een op de vier kinderen wordt geboren onder de armoedegrens, 60 procent van de kinderen spreekt thuis geen Nederlands. Als eind 2016 de nieuwe Elisabethzaal onze vaste plek wordt, zullen we ook deze bevolkingslagen moeten overtuigen van ons bestaansrecht.

De inspanningen die we daartoe leveren, zijn niet min. Onder de noemer ‘opMaat’ laten we kinderen, jongeren en mensen in kwetsbare posities participeren aan onze concerten, enthousiasmeren we het publiek van de toekomst en bouwen we mee aan een duurzame cultuurbeleving. opMaatorkest, Re-Mix Orchestra en Re-Mix XXL, deOrkestacademie, deFilharmonie Mobiel, Klassiek in de Stad, 2140, KIDconcerten en OORcolleges zijn stuk voor stuk projecten die niet alleen een artistieke, maar ook een maatschappelijke en/of educatieve relevantie bezitten.

Met een grote openheid en respect maken we zoveel mogelijk groepen van onze bevolking warm voor de muziek waar we in geloven.

Op ons enthousiasme staat geen stop. Een opmaat in de muziek is zo voorbij, maar opMaat mag wat ons betreft nog jaren blijven bestaan.

Joost Maegerman Intendant deFilharmonie

Redactie: Ilse Delmeire, Tom Janssens & Hedwig Scheltjens // Grafisch ontwerp: Hannelore Reynders V.U.: Joost Maegerman, BraziliĂŤstraat 15, 2000 Antwerpen Uit zorg voor een beter leefmilieu kiest deFilharmonie voor papier dat gewonnen wordt uit verantwoord beheerde bossen. deFilharmonie is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en wordt mee ondersteund door de Provincie Antwerpen en de Stad Antwerpen.

Van de wereld een betere plek maken met muziek? opmaatorkest toont al zingend en swingend hoe dat kan door Hadewijch Ceulemans

Een van de paradepaardjes binnen opMaat is het indrukwekkende, hartverwarmende, hoopgevende en overtuigende opMaatorkest, dat in het leven werd geroepen om kansarme kinderen te laten proeven van muziek. Wij hadden het voorrecht om het orkest aan het werk te zien tijdens een repetitie.

Dat muziek grenzen doet vervagen en mensen verenigt, dat muziek je écht kan raken…: het zijn clichés. Maar af en toe gebeurt er iets waardoor je eraan herinnerd wordt dat dit soort clichés blijft bestaan omdat ze simpelweg waar zijn.

Wij maakten het onlangs mee op een plek waar en op een moment wanneer je zoiets niet verwacht: in een typische polyvalente zaal in een lagere school in Antwerpen-Noord, tijdens de repetitie van een vijftigtal kinderen uit het derde leerjaar die het instrument waarop ze spelen een half jaar geleden nog nooit van dichtbij hadden gezien.

De roots van deze kinderen liggen zo’n beetje overal op de wereldkaart behalve in België. Hun thuis is de 2060-wijk in Antwerpen-Noord, een buurt die te kampen heeft met een heleboel aan kansarmoede gerelateerde problemen; de meeste van deze kinderen komen zelf uit kansarme gezinnen. Op hun school, het Sint-Eligiusinstituut, krijgen ze gelukkig wel volop de gelegenheid om zich goed te voelen en nieuwe dingen te leren. Muziek bijvoorbeeld.

De kinderen van het derde leerjaar vormen een orkest en repeteren (soms in aparte groepjes per instrument, soms met de hele groep) wekelijks. Samen met het derde en het vierde leerjaar van de Omnimundoschool, ook in de 2060-buurt, nemen ze deel aan een bijzonder project waar deFilharmonie trots op mag zijn: opMaatorkest.

Het orkest werd opgestart in 2012 in het vierde leerjaar van de Omnimundoschool met als doel kansarme kinderen instrumenten te leren bespelen en te enthousiasmeren voor klassieke muziek.

Ze krijgen elke week gratis muziekles in klasverband – op een laagdrempelige manier, zonder notenleer – van muzikanten van deFilharmonie, en sinds dit jaar ook van docenten van de muziekacademie van Deurne.

Ondertussen is de startgroep van de eerste school aan een tweede en laatste jaar les begonnen, er is een tweede groep aangesloten én het project is ook uitgebreid naar de Sint-Eligiusschool.

De grootste motivatie blijft natuurlijk om kinderen aan het musiceren te krijgen. Wat ze na een half jaar laten horen op een repetitie is knap.

De drijvende kracht achter deze op zijn zachtst gezegd uitdagende onderneming is Ilse Delmeire, die bij deFilharmonie is aangesteld als coördinatrice van opMaat. Ze is een altvioliste met ook een diploma cultuurmanagement en intercultureel management op zak, en met een flinke dosis idealisme, ondernemingszin en engagement. Om opMaatorkest mogelijk te maken schreef ze mission statements en subsidiedossiers, ze zocht partners – scholen, leraars, noem maar op – en nog bijkomende fondsen. Dat laatste blijft overigens ook nu het project goed loopt belangrijk: de huidige middelen volstaan nog niet om alle kosten te dekken, bijvoorbeeld voor de aankoop van een instrument voor elk kind. De instrumenten zijn eigendom van deFilharmonie, maar er moet er eentje beschikbaar zijn voor elk muzikantje.

Voor twee meisjes heeft het opMaatorkest alvast een verschil gemaakt dat het schoolproject overstijgt, zegt Ilse. ‘De toeleiding naar de muziekschool is een van de secundaire doelstellingen van het project; dat vorig jaar twee meisjes die stap hebben gezet, maakt me natuurlijk fier. Hopelijk zullen nog meer kinderen de weg naar de muziekschool vinden, een omgeving die toch nog altijd erg blank is. Ik wil dan graag vrijwilligers vinden die kunnen instaan voor de extra begeleiding die die kinderen nodig hebben, om op de muziekschool te geraken of om wat extra zelfvertrouwen te krijgen.’ Ook de samenwerking met de muziekscholen en met de scholen waar de lessen plaatsvinden is een bron van motivatie voor Ilse – en een aanleiding voor nog ambitieuzere plannen. ‘In de Sint-Eligiusschool worden de lessen niet alleen door muzikanten van deFilharmonie gegeven, maar ook door leraars van de muziekacademie van Deurne. Het is enorm fijn om al die mensen aan boord te krijgen, en ik hoop dat we de volgende jaren echt structureel kunnen gaan samenwerken.’

De grootste motivatie blijft natuurlijk om kinderen aan het musiceren te krijgen. Wat ze na een half jaar laten horen op een repetitie is knap. Als luisteraar (en toeschouwer, want het oog krijgt in dit geval ook wel wat – een onweerstaanbaar swingend kereltje met een wild op-en-neergaand hoofd vol dreadlocks bijvoorbeeld) vergeef je het orkest elke net-niet-juiste noot of een te vroege inzet hier en daar onmiddellijk. Er wordt immers zo overtuigend uit volle borst gezongen en er wordt echt sàmen gespeeld: de kinderen maken, met hun leraars, deel uit van een groter geheel en hebben daarin een rol te vervullen.

Elke leraar is verantwoordelijk voor een groepje van

zes tot negen kinderen en een instrument – in het orkest van het Sint-Eligiusinstituut wordt er gespeeld op trompet, fluit, saxofoon, viool en cello. ‘De kinderen konden zelf kiezen na een speed date’, legt Ilse uit.

‘Ze konden bij alle leraars langsgaan en kennismaken met hun instrument. Nadien mochten ze hun top-drie opschrijven, en daar hebben we zo goed als elke keer rekening mee kunnen houden.’ Moksil uit Suriname, die zo enthousiast repeteert dat hij spontaan begint te dansen op de liedjes, koos voor viool: ‘Want dat is romantisch, je kan dan liefdesliedjes spelen enzo.’ Hij wil later politieman worden, maar violist of pianist zegt hem ook wel wat.

‘Vooral de liedjes Helena, Welkom op het orkest en A ram sam sam speel en zing ik graag. Ik vind het leuk dat mijn beste vriend ook viool heeft gekozen.’

Het enthousiasme van Moksil en de zijnen is aanstekelijk, maar moet wel af en toe met een kordate ‘krak – boem’ (de code waarna er stilte moet volgen) worden ingetoomd. ‘Discipline is het belangrijkste,’ vindt deFilharmonie-trompettist Luc Van Gorp. Hij geeft trompetles aan een groepje van negen en dirigeert ook het opMaatorkest waarin alle groepjes samenkomen. ‘Eenvoudig is het niet, om ervaringsgericht en zonder notenleer muziek aan te leren. Het vraagt veel energie en een strenge aanpak.

Als leerkrachten overleggen we ook regelmatig, om ervoor te zorgen dat we in onze aparte groepjes hetzelfde materiaal inoefenen en dat we al onze kinderen mee hebben – het orkest is maar zo goed als zijn zwakste muzikant. Maar het lukt wonderwel. Ik sta ervan versteld dat sommige kinderen voor zichzelf de lat best wel hoog leggen. Ze willen het écht goed doen en ze hebben er altijd zin in, ook zij die minder aangeboren muzikaal talent hebben. We bereiken iets met deze kinderen; dat en ook hun spontaniteit zorgen ervoor dat ik dit graag doe.’

Nog zo iemand die met plezier opMaatorkest ondersteunt is componist Wim Henderickx, artist in residence bij deFilharmonie, en een ervaren artistieke partner wat community-projecten betreft. Hij werkte al mee aan het Re-Mix-project van deFilharmonie in De Roma, hij is al 14 jaar hoofddocent van de compositiestage Soundmine voor jongeren in Neerpelt en hij heeft een driejaarlijks project geleid in het Bijzonder Onderwijs; en dat zijn maar enkele voorbeelden. Wim Henderickx zal nu ook speciaal voor het opMaatorkest een stuk componeren. ‘Ik heb een toonmoment bijgewoond en was echt onder de indruk van hoe deze kinderen van diverse origines

en achtergronden samen muziek maken en daar bijzonder veel plezier aan beleven. Het idee past perfect in mijn eigen muzikale visie om culturen samen te brengen via de muziek. Ik wil een boeiend hedendaags werkje maken dat deze kinderen kunnen uitvoeren op een van hun concerten; het zou zelfs hun eigen ‘tune’ kunnen worden. Het is de bedoeling dat de opMaatmuzikantjes het werk zowel alleen als samen met de muzikanten van deFilharmonie kunnen spelen.’ Hij gelooft in het opMaatorkest: ‘Of er goeie of professionele muzikanten uit voortkomen is onvoorspelbaar; toch denk ik dat de investering van tijd en energie echt de moeite waard is. Voor mij is bij dit soort projecten in de eerste plaats het sociaalmaatschappelijke van groot belang: dat is voor mij de grootste motivatie om dit te doen.

Een op maat gecomponeerd stuk door Wim Henderickx, samenwerkingen met muziekscholen, een concert in De Roma: opMaatorkest is goed bezig.

Maar het kan nog altijd beter als we Ilse Delmeire mogen geloven: deFilharmonie heeft nog plannen en dromen genoeg. We zouden er niet van opkijken als we in de toekomst nog veel zouden gaan horen van het opMaatorkest, en we hopen het van harte.

‘we werken niet Voor jullie, maar met jullie.’

Samen met de kunsteducatieve organisatie De Veerman werkt deFilharmonie al vele jaren bijzondere projecten uit voor kinderen en jongeren in klasverband. Tijdens De Grote Ontmoeting maken kinderen een hele dag lang op een speelse, interactieve en creatieve manier kennis met pareltjes uit het klassieke repertoire. Op scholen die intensiever willen samenwerken, begeleidt De Veerman heuse projectweken waarin spelen, nadenken, ontwerpen en creëren centraal staan.

Tijl Bossuyt, artistiek en zakelijk leider van De Veerman, vertelt over deze boeiende samenwerking. kan je kort schetsen wat de Veerman doet?

De Veerman is een kunstenorganisatie die zich vooral op educatie richt. We vertrekken vanuit de kunsten en willen die toegankelijk maken voor een zo groot mogelijk publiek. Vanuit de kunsten willen we meebouwen aan een samenleving waarin opvattingen en emoties op een respectvolle manier met elkaar gedeeld kunnen worden. We zijn erkend als kunsteducatieve organisatie onder het kunstendecreet van het Vlaams ministerie van Cultuur.

Vanwaar de keuze om te focussen op educatie?

We proberen om iedereen kunst in het dagelijkse leven te laten integreren, niet als iets highbrow, maar als een normale tool in het leven. Een van onze belangrijkste pijlers is verwondering. Mensen verwonderd laten zijn, maar ook vragen durven stellen. Want kunst geeft geen antwoorden, stelt enkel vragen. Kunst moet niks en dat maakt het voor veel mensen moeilijk. We proberen een aantal mechanismen aan te reiken om met kunst aan de slag te gaan. Iedereen ontwikkelt zijn eigen identiteit en persoonlijkheid en kunst is een van die zaken waarbij niks moet, waardoor je een vrijgeleide hebt om je identiteit te voeden. Dat vormt eigenlijk de basis van De Veerman. We gebruiken kunst als persoonsvormende materie.

weet je nog hoe de samenwerking met defilharmonie is ontstaan?

Dat moet met De Grote Ontmoeting geweest zijn.

Na een eerste workshop op school wonen de kinderen een repetitie bij, waarna orkestmuzikanten in kleine groepjes hun instrumenten voorstellen. Zo maken de kinderen niet alleen kennis met de muziek, maar ook met de muzikanten zelf. Tijdens die eerste samenwerking hebben we vooral afgetast hoe we in de toekomst nog zouden kunnen samenwerken, wat we elk afzonderlijk van de samenwerking verwachtten. welke projecten zijn je zo nog bijgebleven?

De projectweken met jongeren zijn telkens heel bijzonder. Het opzet is steeds verschillend: soms werken we in het kader van de Componistenhappening in deSingel, andere keren is de projectweek verbonden aan muziekfeest ‘2140’ in De Roma. Een van de uitschieters was zeker Rituals Now! Samen met een groep jongeren hebben we een nieuwe versie van Le sacre du printemps in elkaar gestoken en live met het orkest opgevoerd in De Roma. Daar kijkt iedereen nog van op dat we dat uiteindelijk hebben gerealiseerd.

@ De Veerman

Hoe is het voor jullie als kunsteducatieve organisatie om met een grote instelling als een orkest samen te werken?

Het is natuurlijk fantastisch om met een symfonisch orkest te mogen samenwerken, omdat dat zelden gebeurt. We merken dat de meeste symfonische orkesten, behalve in Engeland dan, weinig met educatie in huis kunnen doen. Niet dat ze daar niet mee bezig zijn, maar ze hebben dat minder uitgebouwd. Het prettige aan de samenwerking vind ik vooral dat die permanent vanuit een vraagstelling vertrekt. Niet alleen vanuit deFilharmonie die een bepaald doel voor ogen heeft, maar ook vanuit De Veerman. Als je zo’n jong publiek wil bereiken of je wil jongeren betrekken, wat is dan interessant? Want je zit uiteraard met het gegeven van een symfonisch werk, wat mooi is en zelden ontsloten wordt voor een jong publiek. Bij elke editie wordt de vraag opnieuw gesteld.

Het is niet van ‘Nu hebben we het antwoord gevonden en dat gaan we de komende twintig jaar doen’.

Zijn er ook uitdagingen? deFilharmonie is een grote organisatie, met de daarbijhorende vaste structuren. Wij zijn een kleine organisatie. Wij kunnen vandaag iets bedenken en morgen uitvoeren. Zo werkt dat bij een grote organisatie natuurlijk niet. We plannen nu al projecten die pas over twee jaar van start zullen gaan. Het voordeel daarvan is natuurlijk dat er voldoende tijd is om nieuwe projecten te laten groeien.

Wat is volgens jou de meerwaarde voor deFilharmonie om met De Veerman te werken en niet met een andere organisatie?

Dat is een goede vraag. Volgens mij zit de meerwaarde vooral in het feit dat we niet met vaste formats werken.

We zeggen niet ‘We hebben iets bedacht en dat gaan we nu aan jullie verkopen’. Nee, de grote kracht van De Veerman is net dat we samen nadenken.

We werken niet voor jullie, maar met jullie. Jullie hebben een vraag, wij hebben een maatschappelijke uitdaging waar we voor staan en die mix levert nieuwe programma’s op. We gaan dus niet uit van succesformules die we tot in het oneindige uitmelken.

Dat heeft natuurlijk zijn prijs en dat is jammer voor ons beiden, want we hebben alletwee te weinig middelen. De overheid investeert daar nog steeds niet in en veel mensen onderschatten die ontwikkelingskost.

Dromen mag: hoe ziet de samenwerking tussen De Veerman en deFilharmonie er in de toekomst uit?

Het zou leuk zijn om de lijn van educatie volledig door te trekken van jonge kinderen tot volwassenen. We hebben nu programma’s voor kinderen en jongeren, maar er zijn nog zoveel groepen die we niet bereiken met klassieke muziek. Het zou een mooie uitdaging zijn om samen een totaalconcept uit te bouwen.

Misschien is dat iets voor na de verhuis naar de nieuwe Elisabethzaal?

defilharmonie mobiel Concertzaal op verplaatsing

Met deFilharmonie Mobiel wil het orkest mensen bereiken die letterlijk belemmerd zijn om een concert bij te wonen.

Omdat deze groep om uiteenlopende redenen niet naar de concertzaal kan komen, reist deFilharmonie naar haar publiek.

Het gaat om gedetineerden, inwoners van gesloten instellingen, vluchtelingencentra, instellingen voor fysiek zwaar gehandicapten, psychiatrische instellingen en ziekenhuizen.

In het voorjaar van 2014 lanceerde deFilharmonie een wedstrijd waarbij deze instellingen een concert van deFilharmonie Mobiel konden winnen. De respons was overweldigend en uit de ruim 80 inzendingen koos de jury Revalidatiecentrum Pulderbos in Zandhoven als winnaar, tot grote voldoening van muziektherapeute Eline Geenen.

Had je al van de Filharmonie of deFilharmonie Mobiel gehoord?

Ik kende deFilharmonie van naam en ik was al eens naar een concert geweest tijdens mijn studies aan het Lemmensinstituut, maar van deFilharmonie Mobiel had ik eerlijk gezegd nog niet gehoord. Het was onze directeur Steven Hazenbosch die voorstelde om ons in te schrijven voor de wedstrijd. Als muziektherapeute wilde ik natuurlijk graag deze unieke concertervaring voor onze kinderen winnen. Ik diende onze aanvraag in en blijkbaar sprong die uit de 80 andere inzendingen!

Welke verwachtingen had je zelf van het concert?

Ik heb zelf wel de ervaring dat kinderen openstaan voor klassieke muziek, zeker als ze zo meeslepend is als filmmuziek. Bovendien kan je de muziek niet van dichterbij ervaren dan vlakbij een live orkest te zitten. Zoals verwacht viel het concert goed in de smaak bij zowel de kinderen als de collega’s.

Wat blijft na afloop het meeste hangen?

Het beeld van de hele feestzaal vol met kinderen op matten en in rolstoelen, ouders en broertjes en zussen op banken en achteraan nog mensen die rechstonden. Het was mooi om te zien hoe kinderen op de eerste rij met open mond zaten te luisteren en anderen zonder het te weten mee wiegden op de tonen van de muziek. Onze kinderen durven ook vocaal te reageren op wat ze horen en zien, vaak erg impulsief. Ergens anders zou dat storend zijn, maar in dit geval was dat absoluut geen probleem! Ik kon ook zien aan de gezichten van de muzikanten dat ze ontroerd waren door sommige reacties van de kinderen. Het zou helemaal top geweest zijn als ik met bepaalde kinderen nog dichter bij de muzikanten kon gaan om hen de trillingen van de muziek en de akoestische instrumenten te laten ervaren. Dat is misschien voor een volgende keer?

deorkestacademie

Springplank voor jong talent

Gehoorvorming, muziekgeschiedenis, praktische harmonie,…

Conservatoriumstudenten hebben heel wat cursussen doorworsteld als ze afstuderen. Toch blijkt een carrièrestart bij een professioneel orkest voor velen niet zo evident. deOrkestacademie – een initiatief van deFilharmonie, de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen en deSingel – wil daar verandering in brengen. Jonge studenten worden gecoacht door orkestleden van deFilharmonie, repeteren samen in één orkest en concerteren onder leiding van een befaamd dirigent. Samen met drie deelnemers blikken we terug op hun deelname aan deOrkestacademie.

wat was de belangrijkste reden om auditie te doen Voor deorkestacademie?

Het is mijn droom om een plaats te veroveren in een professioneel orkest. En dat lukt alleen door veel audities te doen en mee te spelen in orkesten om ervaring op te doen. paul moreau, PERCUSSIE

Ik wou vooral orkestervaring opdoen. Ik speelde al mee in het Jeugd en Muziek Orkest van Antwerpen, en het leek me leuk om op een hoger niveau muziek te maken. Via deOrkestacademie kom je in contact met muzikanten van deFilharmonie, en je krijgt de kans om met bekende dirigenten te werken. lotte stuYck, ALTVIOOL

De sterkte ligt zonder twijfel in het repertoire en de omkadering. Op het programma staat bijna altijd standaard repertoire dat je als muziekstudent toch minstens een keer in je opleiding gespeeld moet hebben.

Het zijn ook steeds de vaste dirigenten van deFilharmonie met wie je samenwerkt, grote namen die je in geen enkel ander jeugdorkest in België treft. hÉlÈne elst, CONTRAFAGOT

De deelnemers zijn voor het overgrote deel studenten uit de conservatoria van Vlaanderen en dat creëert een unieke sfeer.

Bijna vriendschappelijk, maar toch professioneel. Daarnaast krijgen we de kans om met fantastische dirigenten te werken. paul

waar ligt Volgens jou de sterkte Van dit project?

deed je al stage of zou je graag stage willen lopen bij defilharmonie?

Ik deed nog geen stage bij deFilharmonie. Uiteraard zou ik dat graag doen. Dat is nog net een stapje hoger dan deOrkestacademie. Een stage is ‘the real deal’. Het staat mooi op je cv en wie weet maakt het soms het verschil tussen al dan niet uitgenodigd worden voor een auditie. hÉlÈne

Ik heb nog geen stage gedaan, maar ik zou het wel heel graag willen doen. Ik denk dat het een enorme verrijking is om als student de kans te krijgen om mee te draaien in een professioneel orkest. lotte

wat betekent deorkestacademie Voor jou persoonlijk?

Ik heb ondertussen al een heel aantal projecten meegedaan, en het waren stuk voor stuk schitterende ervaringen. deOrkestacademie heeft me zeker voor een deel gemaakt tot de muzikant die ik nu ben. lotte

Een uitdaging om te zien hoe ik kan groeien en welk niveau ik kan bereiken, maar ook hoe ik kan bijdragen tot het niveau van het orkest. paul Een paar maanden voor het laatste project overleed mijn leraar contrafagot erg onverwacht. We hadden er samen naar uitgekeken dat ik tijdens deze editie contrafagot mocht spelen. Het deed me beseffen dat ik niet alleen contrafagot wil spelen omdat ‘het ook kan’, maar dat ik me ook echt op dit instrument wil toeleggen. hÉlÈne

opmaatorkest Kinderen leren in groep een instrument spelen ĂŠn vormen samen een orkest op de lagere school

270 kinderen 15 docenten 4 scholen

stadsklap Repetitiebezoek en inburgeringsbabbel voor nieuwkomers

8x Stadsklap 160 nieuwkomers

klassiek in de stad deFilharmonie trapt het culturele seizoen af met een gratis openluchtconcert op het Sint-Jansplein in Antwerpen (i.s.m. Ballet Vlaanderen en Opera Vlaanderen)

2 dagen 10.000 toeschouwers re-mix Deelnemers maken al improviserend kennis met orkestsamenspel: Re-Mix Orchestra (voor jongeren), Re-Mix Quellin (schoolproject voor anderstalige nieuwkomers) en Re-Mix XXL (community-project)

285 deelnemers de grote ontmoeting (i.s.m. de Veerman) Repetitiebezoek en speed date met de muzikanten voor leerlingen van het lager onderwijs

2 projecten 394 kinderen

deorkestacademie & stage Studenten van Vlaamse en Nederlandse conservatoria doen orkestervaring op onder leiding van befaamde dirigenten

85 studenten

kidconcerten antwerpen & gent De mooiste orkestmuziek, de beste acteurs en de leukste verhalen: klassiek op kindermaat

3 producties 8134 toeschouwers oorcolleges antwerpen & gent Schoolvoorstellingen voor lager onderwijs, secundair onderwijs, deeltijds kunstonderwijs en buitengewoon onderwijs

9788 kinderen tickets Via sociale partners Samenwerking met vaste sociale partners die voor zowel kinderen als volwassenen tickets aan reductietarief aanbieden

970 tickets defilharmonie mobiel deFilharmonie concerteert in ziekenhuizen, instellingen en gevangenissen en reist naar publiek dat niet zelf naar de concertzaal kan komen

8 locaties 2140 deFilharmonie kleurt buiten de klassieke lijntjes tijdens dit driedaagse muziekfeest in De Roma

3 dagen 1748 toeschouwers

kleuterinitiatie Repetitiebezoek en slagwerkinitiatie voor kleuters

21 initiaties 525 kleuters

wim henderickx

Artist in residence bij deFilharmonie

Ik zie mijn engagement als ‘artist in residence’ van deFilharmonie zo breed mogelijk. Ik ben componist, maar het mag niet blijven bij componeren alleen. Ik wil ook nadenken over hoe je als componist met een orkest kan werken en welke rol er in de toekomst voor orkesten is weggelegd, een heel actueel thema. Ik ben volop nieuw werk aan het componeren voor het orkest, maar wil heel graag een stap verder gaan.

Daarom vind ik het community-gegeven van deFilharmonie zo fascinerend. Op dit moment heeft het orkest verschillende heel waardevolle opMaat-projecten en ik wil me daar graag in engageren. Voor mij persoonlijk is community art heel belangrijk. Ik heb mijn eigen projecten gedaan met andersvaliden en werkte in 2013 mee met Paul Griffiths en deFilharmonie aan Re-Mix XXL, een sociaal project met niet-professionele musici, waar gewerkt werd rond mijn RAGA III voor altviool en orkest.

Ook coachen van jonge componisten en kunstenaars is van essentieel belang. In ‘Soundmine’, een samenwerking van deFilharmonie en Musica, kunnen jonge componisten onder mijn begeleiding een werk schrijven voor deFilharmonie en worden ze in contact gebracht met de werking van het orkest. Verder schreef ik een ‘lijflied’ voor opMaatorkest, dat in 2015 zal worden voorgesteld aan het publiek. Ik hoop zo het draagvlak van dit soort projecten groter te maken.

Ik neem mijn artistieke residentie heel serieus. Ik heb er ontzettend veel zin in, want volgens mij kunnen we met dit orkest heel veel mooie projecten uitwerken!

Onderwijsvernieuwing en het uitwerken van projecten in samenwerking met culturele partners. Dat is kort samengevat mijn taak als artistiek beleidscoördinator voor de 9 Stedelijke Academies voor Muziek, Woord, Dans en Beeldende kunst in Antwerpen, sinds kort bekend als ‘De Academies’.

Aanvankelijk waren we op zoek naar partners om onze eigen initiatieven uit te werken, maar ondertussen is er ook een omgekeerde beweging ontstaan en weten culturele instellingen ons te vinden met hun projectvoorstellen. Die wisselwerking is natuurlijk super.

Het is voor ons heel boeiend om met deFilharmonie samen te werken. deFilharmonie speelt een heel trekkende rol en wij zijn blij dat we mee op de kar kunnen springen. Het grote verschil met andere cultuurhuizen is dat deFilharmonie iemand in dienst heeft die zich 100% met educatie bezighoudt en dat ze net zoals wij op zoek zijn naar manieren om een meer divers publiek aan te spreken.

Zelf hebben we ook al diversiteitsprojecten opgezet, maar de typische muziekschoolstructuur is vaak een brug te ver. Kinderen begrijpen soms niet waarom ze eerst een jaar notenleer moeten volgen voor ze een instrument in handen krijgen. Het was lang niet mogelijk om iets aan die structuur te veranderen, maar sinds drie jaar hebben we officieel de toestemming gekregen om ons urenpakket op een alternatieve manier te verdelen via het Musi'X-project. Daardoor hebben we nu de vrijheid om de algemene muzikale vorming instrumentgerichter te maken. opMaatorkest is in dat opzicht een droomproject. We zijn erin geslaagd een unieke samenwerking op te zetten tussen dagonderwijs, deeltijds kunstonderwijs en een cultuurhuis. opMaatorkest biedt een eerste muzikale start op school en de leerlingen die aanleg of zin hebben om daarin verder te gaan proberen we in het deeltijds kunstonderwijs een vervolgtraject aan te bieden. Het project is zo laagdrempelig dat we een hele doelgroep bereiken die we normaal zelden aanspreken. Als je een doorsnede maakt van de nationaliteiten die nu met De Academies in contact komen, dan missen we nog een groot stuk. Een project als opMaatorkest kan daar misschien verandering in brengen.

Niels Verheest

de academies

Partner van deFilharmonie

2140. Dat is de postcode van Borgerhout, het district dat binnen enkele jaren de achterbuur van deFilharmonie wordt. Het symfonieorkest neemt binnenkort zijn intrek in de nieuwe Elisabethzaal en zal van daaruit geluiden doen schallen over de meest divers samengestelde buurt van Antwerpen.

Omdat een goede buur beter is dan een verre vriend, heeft het orkest de handen in elkaar geslagen met De Roma, de oude cinema die een ankerplaats heeft in het Borgerhoutse buurtleven. Samen organiseren deFilharmonie en De Roma met ‘2140’ een muziekfeest voor iedereen, over de grenzen van leeftijd, voorkeur en etnische afkomst heen. Drie dagen lang staat er niets dan feestelijke muziek op het programma!

‘communitY-projecten zitten in het dna Van defilharmonie’ Paul Griffiths, bezieler van de Re-Mix-projecten

Minstens drie keer per jaar zakt Paul Griffiths af naar Antwerpen om een Re-Mix-project te begeleiden. Het begon met het Re-Mix Orchestra voor muzikale jongeren op het einde van de zomer. Ondertussen is ook de Re-Mix met anderstalige nieuwkomers op het Stedelijk Lyceum Quellin een vaste waarde en werd de Re-Mix XXL in het leven geroepen.

Steeds hetzelfde uitgangspunt, altijd een ander resultaat. Steeds andere deelnemers, altijd evenveel enthousiasme.

OVER ZIJN WERK

Ik ben docent aan de Guildhall School of Music in Londen. Daarnaast begeleid ik als freelancer uiteenlopende projecten in het Verenigd Koninkrijk en ver daarbuiten. Ik werk samen met kunstorganisaties, jazz- en klassieke orkesten en kamermuziek- en hedendaagse muziekensembles. In alle workshops staat het creëren en spelen van muziek centraal, maar dat kan heel verschillende vormen aannemen. Het kan gaan om het leren van muziek, maar ook om mensen toegang geven tot muziek, mensen een stem geven die anders niet gehoord zouden worden. Ik kom in contact met verschillende gemeenschappen over de hele wereld, van Afghanistan en Bangladesh tot China. Maar het gaat steeds over het maken van muziek en mensen de hand reiken om zichzelf via muziek uit te drukken.

OVER DEFILHARMONIE

We doen deze Re-Mix-projecten nu al vele jaren samen.

Ik denk dat er ondertussen een grote groep orkestmusici is die al eens aan een Re-Mix heeft deelgenomen. Wat deFilharmonie voor mij anders maakt dan de andere orkesten waarmee ik samenwerk, is dat het orkest deze projecten om de juiste redenen doet. Het is niet van

‘We vinden dat we dit moeten doen’. Nee, er wordt echt geïnvesteerd in de jongeren of de gemeenschappen op wie het project gericht is en dat vind ik heel speciaal. Community-projecten zitten in het DNA van deFilharmonie en dat merk je ook aan de ondersteuning die je tijdens de producties krijgt. Meer persoonlijk maken ook de vriendschappen en de goede werkrelaties met de muzikanten die na al die jaren zijn ontstaan dat ik steeds met veel zin richting Antwerpen kom.

OVER DE TOEKOMST

Als ik even luidop mag dromen, dan zou ik graag ooit iets doen met het hele orkest. Het blijft uiteraard in de een of andere vorm een Re-Mix, maar dan met alle muzikanten. Ik zou een partij laten schrijven voor het orkest, waarbij er voldoende ruimte is voor input van andere groepen, gemeenschappen en jongeren. Dan gaat het écht over het orkest. Nu ook natuurlijk, want er spelen orkestmuzikanten mee en we delen steeds de affiche met deFilharmonie, maar toch. Qua logistiek en organisatie wordt het waarschijnlijk een hele klus, maar het resultaat zou machtig zijn!

Ik doe al voor de derde keer mee. We zijn altijd met een grote groep jongeren en er spelen ook steeds muzikanten van deFilharmonie mee die je begeleiden. Wat de Re-Mix zo speciaal maakt, is dat je zonder partituren werkt en alles uit je hoofd speelt. We maken het stuk ĂŠcht helemaal zelf.

Job Augustijns (14), saxofoon

Het is een ongelofelijke ervaring om met Paul Griffiths te mogen samenwerken. Hoe hij met muziek en mensen omgaat, heeft echt indruk op mij gemaakt. Zijn timing, positiviteit, geduld. Door mee te spelen met het Re-Mix Orchestra leer ik als muzikant en mens ook weer dingen bij.

Ik ben een van de oudgedienden, want ik doe al voor de vijfde keer mee. Bij het Re-Mix Orchestra spelen we alle stijlen door elkaar, dus dat is eens iets anders dan bij een gewoon orkest. Het is net heel leuk om bij de Re-Mix alles los te laten en niet vast te zitten aan partituren. Je leert ook om op gehoor dingen na te spelen.

Ellen Jacobs (18), dwarsfluit

Het verschil met andere jeugdorkesten is dat we dit helemaal zelf hebben gemaakt en niet van partituren spelen. Ik vind dit leuker en specialer om te doen. Het is fijn om met zoveel mensen samen te spelen en ik vind ook dat het resultaat er mag zijn!

Het is de eerste keer dat ik meedoe, maar het is zeker voor herhaling vatbaar. Het is helemaal anders dan bij een gewoon harmonieorkest, omdat we alles zelf verzinnen. Dat je nieuwe mensen en muzikanten van deFilharmonie leert kennen, is natuurlijk ook leuk.

Stanzi Cresens (12), cello

Seppe De Peuter (16), slagwerk

Ioan Baranga, contrabassist deFilharmonie

Hoe intensiever de voorbereiding op een orkestbezoek, hoe groter de betrokkenheid van de leerlingen en hoe hoger de kans op een geslaagde belevenis. Daarom werkte deFilharmonie voor leerlingen van het lager onderwijs De Grote Ontmoeting uit, een workshopformule waarbij ervaren docenten van de kunsteducatieve organisatie De Veerman experimenteren met muzikale bouwstenen.

Een hele dag lang maken kinderen op een speelse, interactieve en creatieve manier kennis met pareltjes uit het klassieke repertoire.

Op de workshop in de school volgt een repetitiebezoek, waarna orkestmuzikanten in kleine groepjes hun instrumenten voorstellen.

muziek als uniVersele taal Het Re-Mix Orchestra bestaat in vele vormen en samenstellingen. In het Stedelijk Lyceum Quellin gaat de samenwerking nog een stapje verder. Sinds kort geeft Pieterjan Vranckx, in het dagelijkse leven paukenist van deFilharmonie, elke week een uur slagwerk aan de anderstalige nieuwkomers op school.

We laten de twee protagonisten van Re-Mix Quellin aan het woord: Jill Smet, coördinator Onthaalklas Anderstalige Nieuwkomers (OKAN) van het Stedelijk Lyceum Quellin en Pieterjan Vranckx, paukenist van deFilharmonie.

Van repetitiebezoek tot Re-Mix Toen de eerste graad van de school op initiatief van de leerkracht muziek meedeed aan een project van deFilharmonie, besloot Jill om mee te gaan. Samen met haar klas anderstalige nieuwkomers woonde ze een repetitie in deSingel bij. Het begin van een mooie samenwerking met het orkest. ‘Na dat repetitiebezoek kwam het idee om speciaal voor de anderstalige nieuwkomers een project uit te werken. Het was uiteraard leuk om te komen luisteren, maar we zochten een manier om de jongeren zelf iets te laten spelen. Zo is de bal aan het rollen gegaan en is Re-Mix Quellin ontstaan.’

Creatief aan de slag Oorspronkelijk was het de bedoeling om de Re-Mix alleen voor de OKAN-leerlingen te organiseren,

‘Vanaf het moment waarop ik de affiche met auditiedata uithang, stromen de mailtjes binnen.’ Jill Smet maar de respons kwam moeizaam op gang. Het was moeilijker dan verwacht om deze groep leerlingen te bereiken en ook de ouders erbij te betrekken en warm te maken. ‘Tegen de eerste deadline hadden we nog niet zoveel kandidaten. Wel waren er veel leerlingen uit het reguliere onderwijs, ook ex-anderstalige nieuwkomers, die graag wilden meedoen.’ Er werd beslist om een groep te maken die voor de helft uit

anderstalige nieuwkomers en voor de helft uit andere leerlingen bestond. Die 50/50-verdeling wordt goed in het oog gehouden, want het doel van het project blijft om nieuwe leerlingen extra kansen te geven. Sommige van hen zijn niet zo taalvaardig. Door met muziek bezig te zijn, kunnen zij zich van hun beste kant laten zien en tonen dat ze talent hebben, ook al lukt het met spelling en grammatica nog niet zo goed. ‘De OKANleerlingen zitten in niveaugroepen. De eerste dagen weten ze niet wat dat betekent, maar ze hebben dat heel snel door. Dat is onvermijdelijk. Tijdens de ReMix valt dat verschil helemaal weg. Ze krijgen allemaal dezelfde kansen en dat is goed.’

Toonmoment in de concertzaal Ondertussen is de Re-Mix op school een echt begrip geworden. Buiten de nieuwe OKAN-leerlingen die starten, hebben de leerlingen niet veel uitleg meer nodig. ‘Vanaf het moment waarop ik de affiche met auditiedata uithang, stromen de mailtjes binnen. Je merkt dat het project echt leeft.’ Dat de jongeren het resultaat van hun inspanningen mogen laten horen in een echte concertzaal, is zeker een extra troef. Veel ouders zullen zelf nooit een concertzaal binnenstappen, maar dat ze hun kinderen aan het werk kunnen zien, verlaagt de drempel aanzienlijk.

‘Je kan het podium van de turnzaal niet vergelijken met dat van een concertzaal. Dat is een heel andere ervaring voor de leerlingen. Ook voor de ouders is het fijn om hun kinderen op het podium van een concertzaal te zien. Een concertzaal maakt het allemaal wat serieuzer.’

IN DE MUZIEKSCHOOL HEB JE JE TAKENPAKKET EN ZIJN ER BEPAALDE DOELSTELLINGEN DIE JE OP HET EINDE VAN HET JAAR MOET BEREIKEN. DAT IS HIER NIET HET GEVAL.

Je was erbij vanaf het begin. Hoe was het om de jongeren in dit nieuwe project te begeleiden?

Het was sowieso spannend voor alle muzikanten die aan het eerste project meededen. We hadden allemaal al wel een Re-Mix met jongeren uit muziekscholen begeleid, maar dit keer ging het om kinderen met weinig of geen achtergrond in muziek. En hoewel je soms moeilijk kon communiceren omdat ze de taal niet spraken, werd heel snel duidelijk dat muziek gewoon een taal apart is. Met muziek kan je zo snel en zo mooi resultaat boeken. Voorspelen, naspelen, je hebt meteen interactie. Op zich was er weinig verschil met de andere Re-Mix-projecten. Qua techniek was het resultaat misschien van een iets lager niveau, maar wat

‘hoewel je soms moeilijk kon communiceren omdat ze de taal niet spraken, werd heel snel duidelijk dat muziek gewoon een taal apart is.’

Pieterjan Vranckx

muziek en sfeer betreft, was er geen verschil. Het zijn kinderen die muziek spelen. En of ze dan al wat van muziek kennen of niet, dat maakt duidelijk niet uit.

Sinds september begeleid je niet meer alleen het Re-Mix Orchestra, maar geef je ook elke week percussieles op school. Hoe gaat dat in zijn werk?

Elk schooljaar geef ik les aan vijf klassen en met elke klas werk ik vier à vijf weken samen. De lessen zijn heel speels opgevat. We zijn niet alleen bezig met de percussie-instrumenten, maar doen ook interactieve

spelletjes, zingen liedjes en klappen ritmes. De laatste les is meestal een YouTube-les. Iedereen mag dan op voorhand een nummer kiezen. Dat bekijken we samen en vervolgens proberen we met een paar instrumenten en ritmes de groove van het nummer na te spelen.

Waar zit het verschil met lesgeven op een gewone muziekschool?

Dit project is totaal niet resultaatgericht. Op de muziekschool heb je je takenpakket en er zijn bepaalde doelstellingen die je op het einde van het jaar moet bereiken. Dat is hier niet het geval. Omdat het om anderstalige nieuwkomers gaat, zijn de groepen ook heel divers in leeftijd en dat is niet altijd evident.

Al voel je tijdens de muzieklessen de hiërarchie die bijvoorbeeld op de speelplaats heerst zo wegzakken.

Het gaat niet op van te zeggen: 'Ik ben hier de oudste en ik wil de grootste conga hebben'. Nee, iedereen heeft dezelfde kansen om een solo of een bepaald instrument te spelen.

Het mag gezegd worden dat dit misschien eerder een sociaal dan een muzikaal project is. Haal je daar voor jezelf ook nieuwe ervaringen uit?

Zeker! Dat kan ik het beste uitleggen met een voorbeeld. In een van de groepen zat een jongen van de Masai-stam. Hij was heel ingetogen en stil, maar dankzij de muziek kreeg je hem heel snel mee. De tweede dag al zat hij met een brede glimlach en vol energie achter zijn djembé. Dan ga je toch met een fijn en voldaan gevoel naar huis.

erten, ud kidconc Voor jong en o klassiek t KIDconcer rlijk or een hee Recept vo n 0 persone 0 0 2 – 2 voor

liteit nten: beste kwa e d ingrediË n a v n uzikante • ± 80 m ertellers • 1 of 2 v al gek verha ts o n k n e •e g el ontroerin p p u r d n e •e umor e schep h ll o v n e lipjas e • irigent in s d e ig d e ll o • een v : gswijze tzaal bereidin de concer in s e ll a stokje • schep et dirigeer m n e ix m n • goed laten koke n te u in m • ± 55 klaar!

Klassieke muziek is er niet alleen voor grote mensen. Precies daarom speelt deFilharmonie elk seizoen drie KIDconcerten voor kinderen en hun (groot)ouders. Geen stijve concerten, maar geestige orkestrale vertellingen op maat van kinderen.

De KIDconcerten van deFilharmonie groeiden uit tot een van de meest succesvolle initiatieven van het orkest. De concerten koppelen een speels verhaal aan symfonische klassiekers uit het grote, toegankelijke en bekende orkest- en balletrepertoire.

De dirigent is niet de enige gastheer, maar wordt bijgestaan door gerenommeerde acteurs. Deze weven en spelen een verhaal rondom het orkest en de muziek. Soms gaan ze daarbij in op het originele verhaal van de muziek, soms wordt er een nieuw verhaal verteld.

Spraakmakende acteurs en vertellers als Raf en Mich Walschaerts, Nico Sturm, Stefaan Degand en Robby Cleiren hebben in het verleden gestalte gegeven aan uiteenlopende verhalen, zoals Billy the kid (Copland), Pinokkio (Rossini) en De fladdermuis (Strauss).

“In de wereld van de klassieke muziek is jeugdsensibilisering ontzettend belangrijk. Ons publiek krimpt, maar kinderen zijn erg gevoelig en ontvankelijk voor klassieke muziek. Het is belangrijk dat ze ondergedompeld worden in die wereld, en het is belangrijk dat dat gebeurt door goede muzikanten, zodat niemand kan zeggen ‘het is máár voor kinderen’. De KIDconcerten van deFilharmonie staan elke keer weer garant voor een excellente voorstelling en bereiken op die manier een groot en enthousiast publiek, dat openstaat voor klassiek.”

Dirk Brossé, dirigent

Jeugd en Muziek voert Je Muzikaal naar alle windstreken!

Van aanstekelijke educatieve projecten op school, vlieg je over inspirerende muziekkampen naar workshops voor kleuters, een muziekwedstrijd voor alle genres of een concert van onze jeugdorkesten.

Zo divers en rijk geschakeerd is het J&M aanbod voor kinderen en jongeren.

Wil je meedoen of gewoon komen genieten? surf dan naar www.jeugdenmuziek.be!

Honderd kussen van een wonderjongen

ynt-suite wordt uitgevoerd door deFilharmonie. den Brande liet zich door de muziek inspireren ertelt Het ongelooflijke verhaal van Marie. et illustreert kleurrijk dit fantasierijke luistersprookje.

Het ongelooflijke verhaal van Marie

Reis mee met Marie op de tonen an Griegs beroemde Peer Gynt-suite ar een wereld waarin alles mogelijk is, of toch bijna...

Kruip in het hoofd van de jonge Amadeus Mozart en reis mee op de tonen van zijn geniale muziekstukken, uitgevoerd door deFilharmonie.

Siska Goeminne liet zich door de muziek inspireren en schreef Mozart’s verhaal. Adriaan Van den Hoof kruipt in de huid van deze briljante componist en vertelt.

Met wonderlijke illustraties van Tom Hautekiet.

verteld door

www.lannoo.com

Muziek van Mozart door het orkest van deFilharmonie

57 3

Trek met Raf en Mich Walschaerts van Kommil Foo door de prairie. Laat je meevoeren naar het Wilde Westen en maak je klaar voor een spannende wedstrijd op leven en dood tussen een sheriff en een boef, twee mannen die vroeger de beste vrienden waren …

Een

Siska Goeminne maakte een meeslepende bewerking van het bekende verhaal van Billy the Kid op de filmische muziek van Aaron Copland.

De Far West komt tot leven in de illustraties van Sebastiaan Van Doninck.

estencarna va rebe a l R

verliefdheidsverhaal

BOEK met CD

Geschreven en verteld door

VERTELD DOOR

VERTELD DOOR GUGA BAÙL

Muziek uit Het zwanenmeer www.lannoo.com door het orkest van deFilharmonie

Na honderd jaar slapen ontwaakt de Schone Slaapster.

Maar waar is haar prins? Waarom komt hij haar niet wakker kussen?

Tot grote ontzetting van de prinses zijn prinsen vandaag niet meer wat ze honderd jaar geleden waren.

Siska Goeminne schreef een grappige nieuwe versie van het bekende sprookje. Clara Cleymans en Thomas Vanderveken vertellen het verhaal van de prinses en haar prins.

Tekst Siska Goeminne | Illustraties Sebastiaan Van Doninck

De schone slaapster

i.s.m.

Muziek van Aaron Copland door het orkest van deFilharmonie

Met illustraties van Tom Hautekiet. www.lannoo.com

9

789020 988314

Muziek van Tsjaikovski door het orkest van deFilharmonie

MUZIEK VAN CAMILLE SAINT-SAËNS DOOR HET ORKEST VAN DEFILHARMONIE