De zeven hoofdzonden

koninklijk concertgebouworkest

De zeven hoofdzonden 18

20

DO

18

OK

DE ER EN M W OM .V. FR .M EN

T

M N

AN

M

ée tr en te la ©

ak

g-

im

ag

es

t gh

ni

programma

de zeven hoofdzonden

HORIZON OKTOBER 2018 DE ZEVEN HOOFDZONDEN zonden en zeden van de burgerman

DO 18 oktober 20.15 uur

Doodzonden, zo leren we deze week, zijn

HET CONCERTGEBOUW

eigenlijk iets anders dan de hoofdzonden. De laatste passen bij de kerkleer van erf­zonde, Tien Geboden, predestinatie en Dag des

concert Koninklijk Concertgebouworkest

Oordeels, de eerste beter bij het naar zelf­

muziek Al-Zand, Sjostakovitsj, Weill

ontplooiing strevende individu in de moderne

Cristian Măcelaru dirigent

maatschappij. Men zondigt daar tegen een

Wende zang

min of meer democratisch vastgesteld burger­

Frommermann vocaal kwartet

lijk wetboek – met in sommige streken als

Martin Winkler bariton

uiterste consequentie de doodstraf.

2

In haar essay behandelt schrijfster ­Marja

Entrée Late Night 22.15 - 01.30 uur

Brouwers de morele woede van Bertolt Brecht

MUSEUMFOYER

over de kapitalistische maatschappij, en in

musici Koninklijk Concertgebouworkest

het bijzonder over het hedendaagse liberale

en diverse andere artiesten

Amerika. Deze woede, op zich al een hoofd­ zonde, uit zich heftig in het in 1933 geschre­ ven laatste meesterwerk dat Brecht samen met componist Kurt Weill maakte: Die sieben Todsünden. Zangeres/actrice ­Wende is ge­ vraagd om in navolging van Weills vrouw en muze Lotte Lenya in de huid van de door het morele dilemma gespleten Anna te kruipen, terwijl het mannenkwartet ­Frommermann de dubbele moraal van de familie gestalte geeft.

Ook in de werken van Sjostakovitsj en ­Schulhoff (Entrée Late Night) wordt de burger­moraal op de proef gesteld. De val­ kuilen van het liberalisme én van het commu­ nisme worden in de muziekwerken die klin­ ken op verschillende manieren bloot­gelegd.

Mark van Dongen

horizon -de zeven hoofdzonden

in dit blad

horizon

4 Essay: Beton voor de barbershop

Onder de naam Horizon organiseert het

Marja Brouwers

Koninklijk Concertgebouworkest een reeks thematische concertprogramma’s in samen­

9 Interview: Wende, Zingen over de

werking met instellingen uit diverse culturele

condition humaine

disciplines. Met steeds een ander actueel,

Vrouwkje Tuinman

artistiek thema komt rond de concerten op donderdag een breed palet aan onderwerpen

12 Horizon-concert

20

aan bod. In de orkestprogramma’s presenteert

12 toelichting

het orkest in opdracht geschreven of recente

16 Voordracht: Wendes Anna’s

composities in samenhang met ‘klassiekers’

18 biografieën

uit het repertoire van de laatste eeuw. In ­ieder concertprogramma is een spreker, beeld­

Kunst: Envy

projectie of een theatrale act opgenomen.

William Woodward

21

De verbreding en verdieping waarnaar

Achtergrond: Waar is Anna?

met randprogrammering. Vast onderdeel is de feestelijke Entrée Late Night op de late

Poëzie

Bertolt Brecht: Proloog uit Die sieben Todsünden

25

Advertentie:

A House you’ll Love to Live In

­vernieuwing van het repertoire, de inter­ disciplinaire samenwerking en de omkadering

22 Entrée Late Night 24

de naam Horizon verwijst, betreft de

donderdagavond. Musici van het Konink­ lijk C ­ oncertgebouworkest spelen op diverse ­locaties kamermuziek.

Thema’s en concertdata 2018/2019

26 Colofon

18 oktober 2018 De zeven hoofdzonden

27 Vooruitblik Horizon 2018/2019

17 januari 2019 Barcelona en Amsterdam 1919

m.m.v. Wende i.s.m. Amsterdamse School Museum Het Schip 11 april 2019 Dood in Venetië i.s.m. Internationaal Theater Amsterdam (theater Carré) horizon - de zeven hoofdzonden

3

essay

beton voor de barbershop de morele woede van Brecht

4

Komende maand is het honderd jaar geleden

veldslagen, waarmee tot overmaat van idiotie

dat er een wapenstilstand overeengekomen

soms nog geen millimeter strategische winst

werd in de stompzinnigste oorlog die Europa

werd geboekt.

op het collectief geweten heeft geladen. Tijd

In die jaren zat Bertolt Brecht op een gym­

voor omzien in verwondering. De indus­triële

nasium in het Duitse Augsburg, waar hij de

revolutie had naast de stoomlocomotief

schoolkrant volschreef. In het ‘episch theater’

en de naaimachine innovaties opgeleverd

dat hij in de loop van zijn volwassen leven

in het wapenarsenaal waarmee strijdende

zou ontwikkelen staat de opvatting van

partijen elkaar te lijf gingen. De oude garde

­tragedie als nodeloze verspilling centraal.

van generaals en veldmaarschalken, die in

Deze opvatting is het resultaat van een

1914-1918 aantrad, bleef echter van traditionele

­coherente logica. In wat Brecht episch theater

gevechtstechnieken uitgaan. Deze t­ echnieken

noemde is het tragische noodzakelijkerwijs

waren niet berekend op tanks, machine­

incompleet. Het lokt zijn vervolg uit. Het

geweren en gifgassen. Dus vielen aan weers­

lijden dat erdoor wordt veroorzaakt is reëel

zijden ongekende aantallen doden in groteske

maar niet, zoals in de klassieke tragedies, een door de goden bepaald lot met een meta­ fysische betekenis. Het is betekenisloos en dus absurd, een nutteloos en vermijdelijk verspillen van menselijke energieën en emo­ ties. Mensenlevens worden zo tot afval, zich opstapelend in een historisch proces waarvan de verlossende slotsom, het doel, achter de horizon verscholen blijft.

Brecht was een marxist, en een serieuze.

De verspilling is radicaal. Als Mackie ­Messer uiteindelijk alles gekregen heeft wat hij niet verdient, is geen van de personages een spat wijzer geworden van alle verwikke­ lingen in de Dreigroschenoper. Als door de niet aflatende i­ jver van Mutter Courage alle doden horizon -de zeven hoofdzonden

zijn gevallen, inclusief haar eigen kinderen, blijft ze haar kar trekken. Ze heeft er niets

Marja Brouwers stelt in haar

van geleerd. Als Anna in Die sieben Todsünden

ironische romans de morele

terugkeert naar Louisiana om het begeerde

vraagstukken van onze tijd

nieuwbouwhuisje te betrekken is ze ervan

centraal. Ze studeerde als taal­

overtuigd dat zij ‘de wetten die tot geluk en

kundige af op Samuel Beckett,

welstand leiden’ punctueel heeft nageleefd.

Dus nu gaat alles goedkomen. Ondertussen

maar ook de moraliteiten van

heeft ze haar eigen persoonlijkheid on­

Bertolt Brecht zijn voor haar

bewoonbaar verklaard en ze weet het niet

vertrouwd terrein.

eens.

Brecht was een marxist, en een serieuze. Hij heeft zich zijn leven lang ingesloten in een

werd aanvankelijk beschouwd als ‘lichte’

marxistische filosofie om zijn theaterkunst fo­

muziek, ondanks de erin verwerkte elementen

cus te geven. Maar een boodschappen­jongen

van Italiaanse operakunst. In het als ‘ballet

was hij niet. Alles wat hij vraagt van zijn

chanté’ gepresenteerde theaterstuk Die sieben

publiek is zijn personages in beschouwing te

­Todsünden is elk nummer een adaptatie van

nemen, eens goed naar ze te kijken.

een populaire muziekvorm. We horen een treurmars, de shimmy, foxtrots, dixieland,

entartete Kunst

walsen, volksdansjes, en tegen het slot, waar

Het creatieve duo Brecht/Weill m ­ aakte

Anna haar onderneming uit alle macht tot

aanvankelijk deel uit van een culturele

een succes probeert te verklaren, apocalyp­

opleving tijdens de Weimarrepubliek. In de

tische bazuinstoten van het orkest die als uit­

jaren twintig werd Berlijn een internationaal

roeptekens achter elke zin worden geplaatst.

ontmoetings­centrum van allerlei avant-­

Het effect van het geheel is een wervelende

gardistische tendensen in theater, muziek,

contrapuntiek bij de lyriek van Brecht, die

film en literatuur. Ook de jazz drong er door,

zich hier voegt naar de toonzetting van een

vooral die uit New Orleans. Omstreeks 1928,

nieuwtestamentische parabel.

toen de Dreigroschenoper haar première beleef­ de in het theater aan de Schiffbauerdamm, waren Louis Armstrong en Duke Ellington

Toppunt van de geharnaste kleinburgerlijkheid is natuurlijk Anna’s familie

er bekende namen. Ze droegen niet weinig bij tot Hitlers begrip van ‘entartete Kunst’.

De tekst behoeft geen interpretatie. De

Soms waren die moderne kunstenmakers nog

zinnen zijn van beton. Zelfs de weg van het

zwart ook. Hoe ontaard kon het worden in de

moedwillig misverstand - altijd het laatste

Heimat.

wapen van de kleinburger - is er niet omheen

Het genie van Kurt Weill zat in zijn vermogen

te vinden. Dat Anna I en Anna II ‘eigenlijk’

om in een compositorisch strakke partituur

geen twee personen zijn maar slechts één,

een oneindige variëteit aan verschillende

wordt door Anna zelf al in haar eerste regels

muziekstijlen onder te brengen. Zijn inspi­

onverbeterlijk rechtstreeks naar voren ge­

ratie daarvoor was Mozart. Ook Die Zauberflöte

bracht.

horizon - de zeven hoofdzonden

5

6

Toppunt van de geharnaste kleinburger­

beter bij Anna dan de hoogmoed of trots,

lijkheid is natuurlijk Anna’s familie, die als

waaruit volgens de kerkvaders alle overige

een bizar barbershop kwartet in koralen en

zondigheid voortvloeit. Anna is lui en dat

litanieën de handeling van schijnheilige com­

geeft haar familie een reden om haar de deur

mentaren voorziet. Een vervelende familie.

uit te schoppen. ‘Und wenn man die nicht

Er is geen draad oprecht aan, het lijkt wel de

aus dem Bett herauswarf,’ meldt het kwartet

Grand Old Party onder het presidentschap

vroom maar niet erg vriendelijk, ‘dann stand

van Donald Trump. George Steiner heeft in

das faule Stück nicht auf am Morgen.’ Anna

The Death of Tragedy opgemerkt dat Brecht, die

moet aan het werk. Ze moet geld verdienen

rode rakker uit Berlijn waarmee de Angelsak­

voor het huisje dat de familie in L ­ ouisiana wil

sische wereld altijd zoveel moeite had, af en

bouwen aan de oever van de ­Mississippi. Hm.

toe kan klinken als een christelijke dichter

Hopelijk vergeten ze de palen niet, want de

uit de Middeleeuwen. Tegen dit aperçu valt

delta daar met al die bayous waar de jamba­

moeilijk iets in te brengen. Het hoeft geen

laya en de gumbo zo lekker zijn kan in het

toeval te zijn dat het christendom, net als

orkaanseizoen akelig natte voeten opleveren

het ­marxisme, geen tragedie in de klassieke

in de huiskamer en soms ook op de zolder.

betekenis kent vanwege zijn teleologische

New Orleans! Proud to swim home! Maar nu

oriëntatie. Menselijk ingrijpen kan het eind­

dwaal ik af in realistische details en daar had

doel niet veranderen.

Brecht niets mee.

luiheid

alternatieve feiten

Het Middeleeuwse leerstuk van de zeven

Kalmpjes kabbelt het Mississippiwater onder

hoofdzonden wil iets zeggen over de mense­

de maan, ‘wie sie aus den Liedern erfahren

lijke maat na de zondeval. Het is van univer­

können’. De radio had zijn intrede gedaan en

sele toepassing, dus heeft het veel dichters en

voor het vullen van de zendtijd was de Ame­

schrijvers te denken gegeven. De bekendste

rikaanse amusementsmuziek een goudmijn

daarvan is Dante, die het tweede deel van zijn

gebleken. Brecht laat Anna dwalen door het

Divina Commedia (Purgatorio) eraan ophing.

iconische ‘Amerika’ van al die Engelstalige

Dante volgde daarbij de Summa Theologiae

liedjes. Van de steden die zij aandoet horen

van Aquinas. Brecht springt een stuk slordi­

we alleen de namen. Ze hadden net zo goed

ger om met de theologie. Hij zet de luiheid

alle Babylon kunnen heten. Amerika is een

voorop, wat de hele Louteringsberg schots

idool, een leeg beeld. De werkelijkheid ervan

en scheef op elkaar stapelt, maar mij wel

is niet aan locaties gebonden, maar is er wel.

sympathiek is omdat het de hoofdzonde is

De werkelijkheid achter het lege beeld is een

waar ikzelf het meest toe neig. Ook vindt hij

morele desoriëntatie, die van de zeven hoofd­

het niet nodig om tussen twee verschillende

zonden een parodistische travestie maakt.

theologische begrippen (de peccata capitalia zijn geen doodzonden) een onderscheid te maken. Had hij dat wel gedaan, dan zou het hooguit gevolgen hebben gehad voor de titel.

‘Die sieben Todsünden’ is veel meer dan een educatieve strafexpeditie tegen het kapitalisme.

Als je alleen naar de theatrale effecten kijkt, past de luiheid als eerste zonde inderdaad

Je gevoel voor humor zal moeten bepalen hoe

horizon -de zeven hoofdzonden

Otto Dix - Die sieben TodsĂźnden (1933) - Kunsthalle Karlsruhe

geestig je dit vindt. Eigenlijk is het vooral

Conway als haar kleindochter, die met een

angstaanjagend. De satire is per implicatie

stalen gezicht op een persconferentie in het

gericht op een veel meer omvattende we­

Witte Huis beweert dat leugens helemaal niet

reld dan Brecht in zijn tijd voorzien kon, de

bestaan. Kom op, wij wijzen u hier gewoon

wereld van de bonussen binnenslepende CEO,

op wat alternatieve feiten.

de wereld van reclameboodschappen, van de dubbele moraal in het bankwezen, de leugen­

morele wetten

achtigheid van Fox News en de rest van het

De theaterkunst van Brecht is van een blij­

Murdoch media-imperium. Wat je ten slotte

vende betekenis en zijn politieke loyaliteiten

voor je gaat zien is niet langer Anna, die

hoeven daarbij niet te worden verzwegen.

alleen maar zichzelf bedriegt, maar Kellyanne

Zijn werk overleefde alle pogingen van fas­ cisme en stalinisme om de revolutionaire inhoud ervan te vernietigen. Het academisch discours aan vooral Amerikaanse universi­ teiten, waar na de val van de Berlijnse muur eventjes het jachtseizoen op Brecht geopend werd, heeft geen enkele studie opgeleverd die het tegendeel stelt en ook nog voldoet aan fundamentele academische maat­staven. Er is

8

hoofdzakelijk roddelpraat verzameld over de vele vrouwen aan wie Brecht zo trouw was volgens, ooit desgevraagd, echtgenote Helene Weigel.

Die sieben Todsünden is veel meer dan een educatieve strafexercitie tegen het kapitalisme. Er wordt een kink in blootgelegd die ergens als een soort natuurwet in de kabel van de libe­ rale democratie zit, met rare con­ sequenties waar in 1932 nog geen berekening voor bestond. Mensen geven vorm aan hun wereld, het gebeurt niet andersom. Elke natuurwet hangt op elk punt af van alle andere natuurwetten en zo is het met de morele wetten ook.

Marja Brouwers

horizon -de zeven hoofdzonden

interview

zingen over de condition humaine Wende Snijders vertolkt Anna in De zeven doodzonden Eigenlijk paste De zeven doodzonden niet in

in Het Concertgebouw. ‘Al die plekken en hun

Wendes schema. Haar album Mens verscheen

bezoekers hebben grote overeenkomsten,

in maart, de bijbehorende theateroptredens

maar ook totale verschillen. Ik vind het leuk

worden gevolgd door een lange clubtour.

om daarmee te spelen. Ja, er is zoiets als hoge

‘Maar er was geen sprake van dat ik dit

en lage cultuur. Maar er bestaat geweldige

project níet zou doen,’ vertelt ze. ‘Ik ben al zo

lage cultuur, en totaal mislukte hoge. Ik vind

lang fan van Weill, van Brecht, en van Lotte

het heel wonderlijk dat iets dat steeds van

Lenya, de vrouw op wier lijf De zeven doodzon­

maatsoort wisselt, waar geen voor de hand

den geschreven is. Deze muziek zelf mogen

liggende drieklank in voorkomt, dús een

zingen is waanzinnig.’

label van kwaliteit heeft. En dat met dedain

Als kind leerde Wende Kurt Weill al kennen.

gekeken wordt naar iets dat vermaakt. En aan

‘Mijn moeder is doordrenkt van klassieke

de andere kant: dat men in entertainment de

muziek – en ik kreeg dat mee. Weill heeft

arrogantie heeft te willen bepalen wat een

me altijd gefascineerd. Zijn muziek is toe­

publiek “aankan”. Daarmee neem je mensen

gankelijk, bijna musical-achtig, en tegelijk

niet serieus. Een werk als De zeven doodzonden,

rauw, scherp. Het wordt nergens zoet. Waar

dat genres overstijgt, stelt die mechanismen

het toch romantisch is, duikt er meteen een

onderhuids aan de orde.’

tegenkleur op, een commentaar. Ik houd van die vorm, de combinatie van mooi en lelijk,

droom en compromis

van uitbundig en grimmig.’

In De zeven doodzonden hoopt Anna met haar

Op haar vijftiende las Wende de biografie van

zang en dans genoeg geld te verdienen zodat

Lotte Lenya. ‘Haar leven raakte mij. Ze moet

haar familie een huis kan bouwen. ‘Ik ben de

een natuurkracht geweest zijn. Uit haar inter­

teksten steeds opnieuw aan het lezen,’ vertelt

pretaties blijkt hoe ironisch ze kijkt naar de

Wende. ‘Ik probeer na te gaan wat ze met het

wereld. Ze durft te tarten, tegen de stroom in

nu, en met mij te maken hebben. Weliswaar

te gaan. Ze is soms bijna ordinair, volks, maar

zing ik niet over iets dat ik zelf heb mee­

absoluut ook smaakvol, high culture. Net als

gemaakt, maar toch kan ik me vereenzelvigen

de muziek zelf.’

met het gegeven dat Anna I en haar alter ego Anna II een droom hebben. Als ze ermee de

grenzen overstijgen

wereld in gaan, moeten ze stukje bij beetje

Wende zingt op festivals als Down the Rabbit

compromissen sluiten, over hun oorspron­

Hole, maar ook in Carré, popzalen en nu dus

kelijke waarden heenstappen. Ik vind het

horizon - de zeven hoofdzonden

9

een interessante vraag hoe ver je daarin wil

hoe goed ze het heeft in Nederland, terwijl

gaan. Welke offers wil je brengen om ergens

dat elders zo anders is. ‘Vroeger dachten men­

te komen? Waar kan ik op dat gebied de hand

sen dat ik een lief meisje in een rood jurkje

in eigen boezem steken?’ Zo heeft ze zelf een

was, dat chansons zingt. Maar wat ik breng,

moeilijke relatie met het promoten van haar

ging altijd al over de condition humaine.

werk. ‘Om op een podium te kunnen staan

Dood, vergankelijkheid, groepsdynamiek in

en mensen in de zaal te krijgen, moet ik mij

tijden van angst. Mijn manier om met grote

blootgeven als mens. Terwijl ik helemaal niet

levensvragen om te gaan is er poëzie en mu­

wil dat iedereen mij kent.’

ziek van maken. Mijn emotie erover te delen.’

De vragen die De zeven doodzonden stelt zijn

10

nog altijd actueel, aldus Wende. ‘Wij leven in

zonde en deugd

een kapitalistisch systeem, hebben het gevoel

Wende is niet religieus opgevoed. ‘Toch ben ik

dat een beter huis ons geluk op zal leveren,

me bewust van zonden. Afgunst bijvoorbeeld.

en zijn bereid een groot deel van onze dag te

Op momenten dat ik me rot voel, te ver van

geven om dat te bereiken. Als de Anna’s uit­

mezelf afgedreven ben. Dan kijk ik op sociale

eindelijk hun doel bereiken, weten ze echter

media en denk ja, als ik in Bali zou zitten met

niet of het de moeizame weg waard was. Dat

dat lijf en die bikini, zou mijn leven ontzet­

ontroert me. Ik vind het mooi dat die donkere

tend veel beter zijn. Het is een impuls om de

conclusie wordt getrokken. Ik denk dat we

oorzaak van ellende buiten jezelf te zoeken.

ons allemaal af moeten vragen hoe ver we

Dan heb je drie keer in Carré gestaan en zeur

willen gaan in ons streven.’

je nog. Hoe durf je!’

Luiheid ervaart ze echt als een zonde. ‘Ik heb

condition humaine

angst om te ontspannen, en vind dat je een

De combinatie met werken van Karim Al-Zand

bepaalde verantwoordelijkheid hebt om het

en Dmitri Sjostakovitsj geeft daar alle ruimte

optimale te halen uit wat het leven je geeft.

toe. ‘Ook die stukken laten de consequenties

Dus niet je talent afwijzen en continu met

zien van ambitie: oorlog, wreedheid, machts­

chips op de bank gaan zitten netflixen. Dan

misbruik. De drie elementen van de avond

raak je leeg als mens, verkwist je je leven. Dat

kleuren elkaar. Ik heb niet de pretentie dat

is voor mij de hel.’

kunst de wereld kan veranderen. Maar door

De zeven doodzonden geeft ons een kans te zien

de zwarte kant van de wereld te laten zien,

welke monsters we in ons hebben, aldus

wat deze drie composities doen, geef je toe­

Wende. ‘Juist in deze tijd is het goed om naar

schouwers een kans te zien wie ze zelf zijn.

jezelf te kijken, niet alles aan de buitenwereld

Dat we als mens een keuze hebben, om met

te wijten. Zonde en deugd zijn niet twee ver­

nuance en mededogen naar elkaar te kijken.

schillende dingen, maar de uiteinden van een

Om ons hart te openen.’

waarheid die in het midden zit.’

Ze doelt onder meer op onbewuste superiori­

Vrouwkje Tuinman

teitsgevoelens van de witte, geprivilegieerde mens, zoals zijzelf. ‘Heb ik me neer te leggen bij mijn schone handen,’ zingt ze op haar laatste album Mens, in een lied dat benoemt horizon -de zeven hoofdzonden

11

Foto: Robin de Puy

horizon - de zeven hoofdzonden

horizon-concert toelichting

De zeven hoofdzonden zonden en zeden van de burgerman Schrijver Bertolt Brecht en componist Kurt

tijden van crisis, oorlog of onderdrukking

Weill waren meesters in het becommentarië­

verlichting brengen terwijl ze tegelijkertijd

ren van de zeden en zonden van hun tijd. De

direct commentaar levert.

dubbele moraal van de jaren twintig en dertig

In de Sovjet-Unie hield Dmitri Sjostakovitsj

loopt als een rode draad door hun gezamen­

de mensen een muzikale lachspiegel voor.

lijke oeuvre. Opgejaagd door de opkomst

Was zijn opera De neus nog een luchtige ab­

van het nazisme gaven zij hun ervaringen op

surdistische parabel, naarmate Stalins regime

cabareteske wijze vorm in het ‘ballet chanté’

verhardde zou Sjostakovitsj’ humor cynischer

Die sieben Todsünden. Satirische kunst kan in

worden.

12

Francisco de Goya - ets uit de serie ‘Los desastres de la guerra’, (1812-20) horizon -de zeven hoofdzonden

Donderdag 18 oktober In zijn beroemde ‘caprichos’ spotte ­Francisco

concert

de Goya met de zeden in het Spanje van

Koninklijk Concertgebouworkest

zijn tijd, maar soms zijn gebeurtenissen zo

Cristian Măcelaru dirigent

gruwelijk dat humor niets meer kan uitrich­

Wende zang (Anna I en Anna II)

ten - uit de fel realistische etsen die Goya

Frommermann vocaal kwartet (Die Familie)

maakte als commentaar op de oorlog van

Jan-Willem Schaafsma tenor (ook Ivan),

1808-1814 is alle luchtigheid verdwenen. Hier

Erik Slik tenor, Mattijs van de Woerd bariton,

heerst duisternis en bloedvergieten. Onder

Marc Pantus bas

zulke mensonterende omstandigheden kan de

20.15 uur - GROTE ZAAL

Martin Winkler bariton (Kovaljov)

kunst slechts verslag doen en hoogstens hoop geven dat het ooit beter zal gaan.

Karim Al-Zand 1970 Lamentations on the Disasters of War

Al-Zand

(2006 ‘in tempore belli’) naar etsen van

Lamentations on the Disasters of War

Francisco de Goya y Lucientes Nederlandse première

Karim Al-Zand werd geboren in Tunesië, groei­ de op in Canada, studeerde in ­Montréal en

Dmitri Sjostakovitsj 1906-1975

Cambridge en woont sinds 2000 in Houston.

Suite uit ‘De neus’ op. 15a (1927-28) voor bariton, tenor

Zijn muziek weerspiegelt zijn caleidosco­

en orkest, tekst van de componist naar de novelle

pische achtergrond: ze loopt uiteen van

van Nikolaj W. Gogol

solowerken tot multimediaprojecten en haalt

Ouverture | Aria van Kovaljov | Entr’acte uit het

inspiratie uit onder meer beeldende kunst,

eerste bedrijf | Entr’acte uit het tweede bedrijf |

mythologie, film en volksmuziek. Wat zijn

Lied van Ivan | Monoloog van Kovajov | Galop

composities gemeen hebben, is een sterk

eerste uitvoering Koninklijk Concertgebouworkest

gevoel voor transparante harmonieën en muzikale vormen die relatief eenvoudig te

pauze

volgen zijn.

Lamentations on the Disasters of War baseer­

Kurt Weill 1900-1950

de Al-Zand op de 82 etsen Los desastres de la

Die sieben Todsünden (1933)

guerra, die Goya tussen 1812 en 1820 maakte

ballet chanté, libretto Bertolt Brecht

na Napoleons inval van 1808. Het Franse leger

Proloog | Faulheit | Stolz | Zorn | Völlerei |

verkeek zich totaal op de felle weerstand van

Unzucht | Habsucht | Neid | Epilog

de Spanjaarden, en zes jaar van onbeschrijf­

eerste uitvoering Koninklijk Concertgebouworkest

lijke wreedheden aan beide zijden volgde.

De guerrilla-oorlog werd geboren: vanuit de

programma met boventiteling

bergen teisterden rebellen de Franse troepen

einde concert ca. 22.15 uur, aansluitend:

met ontvoeringen, executies en openbare ver­

entrée late night zie p. 26

minking. De burgers werden van twee kanten

museumfoyer

geterroriseerd. Goya’s etsen onderscheidden zich door het onverhulde realisme waarmee het geweld wordt weergegeven - ze fungeren als een soort documentaire. Al-Zands elegie

vanaf €23,00 via www.concertgebouworkest.nl

is vooral geïnspireerd door de pessimistische

was vooral de muziek - een wilde montage

boodschap dat oorlog slechts verliezers kent.

van tonale en atonale passages, populaire

De componist droeg het werk op aan zijn neef

variétéliedjes en circus- en volksmuziek - die

Husam Al-Zand (1966-2005), ‘die op tragische

bij de eerste uitvoeringen van de opera in

wijze omkwam in Irak, aan de echtgenote en

1930 leidde tot verbijsterde reacties en woe­

kinderen die hij achterliet, en aan de rest van

dende recensies. Sjostakovitsj had dat wel

mijn moedige familie in Bagdad’.

verwacht. De uitvoeringen waren namelijk niet g ­ eënsceneerd, en volgens de componist

Sjostakovitsj

verliest de opera dan alle betekenis. ‘De mu­

Suite uit ‘De neus’

ziek komt immers voort uit de actie… Het is

Dmitri Sjostakovitsj schreef zijn eerste opera

mij duidelijk dat een concertante uitvoering

in de tijd dat Stalin zich - na de dood van

De neus zal verwoesten.’ Daarom ook had hij al

Lenin in 1924 - begon te ontpoppen als een

een (deels gezongen) suite samengesteld. De

nietsontziend dictator. De neus, een opera in

première daarvan in november 1928 was wél

drie bedrijven met maar liefst 82 personages,

succesvol geweest.

is zowel komisch als experimenteel, met

14

modernistische invloeden uit theater (Meyer­

In de Ouverture, die aanvangt met een

hold), film (Eisenstein) en muziek (met name

­desoriënterend trio voor hoorn, ­trompet

Bergs Wozzeck). Het libretto is gebaseerd op

en trombone, demonstreert de jonge

de novelle De neus en enkele andere verhalen

­Sjostakovitsj zijn orkestratietalenten. Vervol­

van Nikolaj Gogol. De opera over een ambte­

gens horen we de ambtenaar Kovaljov, die in

naar die zijn aangezicht verliest omdat zijn

de ochtend na een scheerbeurt om het verlies

neus een eigen leven gaat leiden geeft een

van zijn neus treurt, niet wetend dat zijn kap­

even bijtend als hilarisch commentaar op

per Jakovlevitsj het reukorgaan in zijn brood

de sovjetambtenarij en op het stadsleven in

heeft aangetroffen en verwoede pogingen

Sint­-Petersburg (toen Leningrad). Maar het

doet het kwijt te raken. De nachtmerrieach­ tige Entr’acte voor louter slagwerk uit het eerste bedrijf baarde destijds veel opzien en is nog altijd een enerverend hoogtepunt. In de opera treft Kovaljov de neus later aan in de kathedraal - hij is bevorderd tot een hogere rang dan Kovaljov zelf en weigert met hem te praten.

De Entr’acte uit het tweede bedrijf, waarin stijgende en dalende toonladders een grote rol spelen, is het muzikale hart van de suite en met zeven minuten het langste deel. Na een kafkaëske dag van vruchteloze pogingen om bij politie en de pers aandacht te vragen

Martin Winkler in ‘De Neus’ - The Royal Opera House, Londen

voor zijn probleem komt Kovaljov thuis, waar

horizon -de zeven hoofdzonden

zijn bediende Ivan balalaika speelt en een

Kurt Weill

lied (uit de roman De gebroeders Karamazov

Die sieben Todsünden

van Dostojevski) zingt. Kovaljov stuurt hem

Die sieben Todsünden, het laatste van acht mu­

weg en doet zijn beklag in de uiterst droevige

ziektheaterwerken die Weill in samen­werking

Monoloog.

met Bertolt Brecht schreef, speelt zich af

In het derde bedrijf wordt na een wilde

in de Verenigde Staten. Voor Brecht, sinds

achtervolging de neus gevonden. Kovaljov

1931 actief lid van de socialistische partij,

kan hem echter nog niet opzetten en ver­

was dit land natuurlijk hét voorbeeld van de

moedt hekserij. Zijn verzoek om de vloek op

menselijke verwording in een kapitalistische

te ­heffen wordt opgevat als een huwelijks­

maatschappij. Weill had met dit werk vooral

aanzoek. In de stad verzamelt zich ondertus­

de bedoeling een nieuw soort muziek­theater

sen de menigte, aangespoord door roddels.

te creëren. In 1935 zou hij op uitnodiging

Uiteindelijk krijgt Kovaljov zijn neus terug en

van de al eerder geïmmigreerde Oostenrijkse

kan hij zich weer vertonen in Sint-Petersburg.

toneelleider Max Reinhardt zelf naar Amerika

Het ritme van de stad klinkt in de woeste

verhuizen. Hij schreef daar onder andere een

Galop uit het eerste bedrijf.

aantal succesvolle musicals. Die sieben Todsün­

15

Lotte Lenya en Kurt Weill (1930) foto: © akg-images, Lotte Jacobi horizon - de zeven hoofdzonden

voordracht

wendes anna’s Een gedanste opvoering van het ‘gezongen ballet’ Die sieben Todsünden in de concertzaal wordt door de erven Weill niet wenselijk ge­ acht. In zo’n geval valt het Koninklijk Concert­ gebouworkest graag terug op wat - met een subtiele verwijzing naar de restaurantcultuur - een ‘mise en espace’ heet; een concertante uitvoering met theatrale middelen van op­ komsten, licht en beeldprojectie. Het orkest hecht daarbij aan een partituurgetrouwe uitvoering. In dit geval, waarbij één zangeres de complexe interactie in de dubbelrol van de zingende Anna I en haar dansende alter ego Anna II vertolkt en een kwartet van mannen­

16

stemmen de commentaren van de familie – vader, moeder en twee zoons – gestalte geeft, ontstaat zo automatisch een dilemma.

Hoe het verhaal dat muziek en tekst samen vertellen met het publiek te delen? Een kolfje naar de hand van zangeres/actrice Wende en haar artistieke team. Wende vroeg regisseur Marcus Azzini (artistiek leider toneelgroep Oostpool) om haar bij te staan in een nauw­ gezette interpretatie van Brechts tekst en Weills muziek. portret Lotte Lenya (1929) foto: ©akg-images , Lotte Jacobi

voordracht 18 oktober concept Wende, Dennis Vanderbroeck,

mise en espace Marcus Azzini

Marcus Azzini

licht Jantje Geldof, Joep Vermeulen

advies Werner Herbers

productie Marianne Rübsaam, Twist Agency

styling David Laport

Met dank aan: Koninklijk Theater Carré

horizon -de zeven hoofdzonden

den geldt als muzikaal hoogtepunt van Weills

lie, die als het koor in een Griekse tragedie de

Europese jaren.

gang van zaken becommentarieert. De ironie

Toen Hitler in het voorjaar van 1933 aan de

wordt onderstreept doordat de woorden van

macht was gekomen, weken Brecht en Weill

de moeder door een bas vertolkt worden. De

in eerste instantie uit naar Parijs, waar Weill

partij van Anna I werd Weills vrouw Lotte

in contact kwam met de choreograaf Georges

Lenya op het lijf geschreven, terwijl Anna II

Balanchine. Die sieben Todsünden werd ge­

werd vertolkt door Tilly Losch, de echtgenote

schreven voor het debuut van Balanchines Les

van de mecenas die de productie financierde,

Ballets 1933. Hoewel Brecht inmiddels toegan­

die sprekend op Lenya leek.

kelijke ‘Lehrstücke’ wilde maken - waarin de

Die sieben Todsünden wijkt in vorm sterk af van

betrokkenheid van het publiek centraal stond

de met muziek gelardeerde theaterstukken

- won Weill hem voor zijn plan om een kleine

die Brecht en Weill eerder maakten. Weill

balletopera te schrijven. In de tekst combi­

zocht naar een synthese tussen deze stijl,

neerde Brecht elementen van ‘Lehrstück’ (op­

die sterk op jazz en dansmuziek steunde, en

voedkundig stuk) en ‘Musikmorität’ (muzikale

doorgecomponeerde opera. Er is hier geen

satire). In Die sieben Todsünden slepen twee

sprake meer van toneelliederen of ‘songs’ en

Anna’s (de zangeres en haar dansende alter

in het orkest ontbreken de saxofoons, die

ego) zich van stad naar stad om, met inzet

in eerder werk juist zo’n grote rol hadden

van hun hele ziel en zaligheid, een huisje bij

gespeeld. Alleen de banjo, ingezet voor de

elkaar te verdienen. Anna I is ‘bei Verstand’ en

‘couleur locale’, heeft naast de traditionele

‘praktisch’. Zij is de stem van het geweten die

orkestinstrumenten nog een plaats gekregen.

de mooie Anna II - ‘ein bißchen verrückt’ - op

Weill gebruikt wel de specifieke door hem

het rechte maatschappelijke spoor probeert

ontwikkelde ‘muzikale gestiek’: muziek die

te houden. Zo trekken zij in zeven stadia

door woordritme, instrumentale kleur etc.

langs de grote Amerikaanse steden, waar de

aan de handeling een bepaalde ‘setting’ geeft.

‘zeven doodzonden van de burgerman’ hoogtij

In Die sieben Todsünden treft hij daarmee de

vieren – het ‘der Kleinbürger’, door Brecht later

juiste toon tussen ironie en melancholie.

aan de titel toegevoegd, werd door Weill van

Mark van Dongen en Martijn Voorvelt

de hand gewezen. Brecht legt in zijn tekst een relatie tussen de zondige moderne (Ameri­ kaanse) mens en de zeven hoofdzonden uit de katholieke kerkleer, door Paus Gregorius I de Grote in de zesde eeuw vastgelegd als de zon­ den die te zien zijn als de oorsprong van alle menselijke tekortkomingen. Uit Brechts tekst wordt niet duidelijk of de zonden specifiek verbonden zijn aan de steden die de Anna’s achtereenvolgens bezoeken, en de eerste stad wordt niet benoemd (zie pagina 21).

Uiteindelijk behalen Anna I en II een bittere triomf over de dubbele moraal van hun fami­ horizon - de zeven hoofdzonden

17

biografieën Cristian Măcelaru, dirigent

Wende, zang

Roemeense dirigent | studeerde aan de Rice

een van de meest veelzijdige en spraakma­

University in Houston | volgde ook lessen

kende artiesten van Nederland | vierde haar

bij David Zinman, Oliver Knussen en Stefan

eerste triomfen met theaterconcerten waarin

­Asbury in Tanglewood en Aspen | in 2014

ze chansons van onder anderen Jacques Brel,

winnaar van de prestigieuze Sir Georg Solti

Edith Piaf en haarzelf vertolkte | debuutal­

Conducting Award | conductor in residen­

bum Quand tu dors (2004 | haar inmiddels

ce van het Philadelphia Orchestra en sinds

negen succesvolle cd’s/dvd’s leverden twee

2017 Music Director van het Cabrillo Festival

Edisons, een Gouden Harp, een Gouden No­

voor hedendaagse muziek | benoemd tot

tenkraker, een Platina Album en twee Gouden

chef­-dirigent van het WDR Sinfonieorches­

Albums op | ontpopte zich als singer-song­

ter in ­Keulen met ingang van het seizoen

writer met een unieke podiumpresentatie

2019/2010 | stond als gastdirigent voor

| werkte samen met het Metropole Orkest,

het Chicago ­Symphony Orchestra, het Los

Amsterdam Sinfonietta en Het Gelders Orkest

Angeles ­Philharmonic Orchestra, het hr-Sin­

| voerde Boudewijn Tarenskeens Winterreise uit

fonieorchester Frankfurt, het City of Bir­

met pianist Gerard Bouwhuis | in 2015 acteer­

mingham Symphony ­Orchestra en het Tokyo

debuut in de bekroonde film Zurich | in haar

­Metropolitan ­Symphony O ­ rchestra | debuteer­

Nederlandstalige theatershow Mens (album

de in juni 2017 bij het Koninklijk Concertge­

verscheen in maart) zingt ze speciaal voor

bouworkest

haar geschreven teksten van Dimitri Verhulst

18

en Joost Zwagerman | tweevoudig winnares van de Annie M.G. Schmidtprijs | soleerde op Koninklijk Concertgebouworkest

27 juni 2009 met trompettist Eric Vloeimans

opgericht in 1888, Koninklijk sinds het 100-ja­

bij het Koninklijk Concertgebouworkest

rig bestaan in 1988 | door critici geroemd om zijn herkenbare orkestklank en gerekend tot

Martin Winkler, bariton

‘s werelds beste orkesten | bestaat uit 120

geboren in Bregenz, Oostenrijk | studeerde

musici afkomstig uit ca. 25 landen | sinds

aan de Universität Wien bij Walter Berry | suc­

de oprichting slechts zeven chef-dirigenten:

cesvol debuut in 2011 in Tallinn als ­Klingsor in

achtereenvolgens Willem Kes, Willem Men­

Wagners Parsifal, een rol die hij later ook

gelberg, Eduard van Beinum, Bernard Haitink,

uitvoerde in Stuttgart en Stockholm | trad op

Riccardo Chailly, Mariss Jansons en van sep­

als Alberich in Wagners Der Ring des Nibelungen

tember 2016 tot augustus 2018 Daniele Gatti

tijdens de Bayreuther Festspiele in 2013 en in

| werkte met grote componisten als Richard

Boekarest in 2014 en 2015 | op zijn repertoire

Strauss, Gustav Mahler, Claude Debussy en

staan ook Dr. Bartolo in Rossini’s Il barbiere di

Igor Stravinsky | geeft eigentijdse muziek nog

Siviglia en Orest in Elektra van Richard Strauss

steeds een vaste plaats in de programmering,

| vertolkt naast klassieke buffo-rollen met veel

zoals in de innovatieve en thematische serie

plezier buitenissige karakters in hedendaagse

Horizon | leidt jonge orkestmusici op in de

werken | zong de rol van Kovaljov in De neus

RCO Academie | treedt tussen 2016 en 2018 op

van Sjostakovitsj in het Royal Opera House

in alle 28 lidstaten van de Europese Unie: RCO

Covent Garden in Londen | debuteert bij het

meets Europe

Koninklijk Concertgebouworkest horizon -de zeven hoofdzonden

Erik Slik, tenor

Jan-Willem Schaafsma, tenor

studeerde aan het Utrechts Conservatori­

studeerde aan het Koninklijk Conservatorium

um | wordt gecoacht door Margreet Honig

in Den Haag | haalde in 2004 zijn masterdi­

| was bij De Nationale Opera te horen in

ploma aan De Nieuwe Opera Academie | was

Donizetti’s Lucia di Lammermoor, Puccini’s La

bij de Nederlandse Reisopera te zien in Barca

fanciulla del West, Wagners Parsifal en B.A.

di Venetia per Padova van Banchieri en met de

Zimmermanns Die Soldaten, en bij de Neder­

titelrol van Bernsteins Candide | werkte bij

landse Reisopera in L’heure espagnole van Ravel

De Nationale Opera mee aan Platée van Lully,

en Mozarts Le nozze di Figaro | vertolkte de

Händels Deidamia en Die Meistersinger von Nürn­

hoofdrol bij de wereldpremière van Jonathan

berg van Wagner | soleerde in Bachs Matthäus­

Dove’s The Day ­After bij Holland Opera (2015) |

Passion onder leiding van Reinbert de Leeuw

soleerde in Händels Messiah, Bachs Passionen,

| was ook te horen in Händels Messiah,

­Brittens Spring Symphony en Stimmen van Hans

het Requiem van Mozart, Rossini’s Petite messe

Werner Henze | maakt deel uit van Frommer­

solennelle en Dvořáks Stabat Mater | maakt deel

mann | debuteert bij het Koninklijk Concert­

uit van de vocale groep Frommermann | debu­

gebouworkest

teert bij het Koninklijk Concertgebouworkest

19 Mattijs van de Woerd, bariton studeerde aan de conservatoria van Rot­ terdam en Amsterdam | won in 2001 de

Marc Pantus, bas

Vrienden­krans van de Vereniging Vrienden

studeerde aan het Utrechts C ­ onservatorium,

van het Concertgebouw en het Konin­

het Koninklijk Conservatorium te Den

klijk Concertgebouworkest, en in 2003 de

Haag en het Steans Institute for Young

­eerste prijs van de Wigmore Hall Internati­

Artists in Chicago | soleerde onder meer

onal Song Competition in Londen | trad op

bij het Rotterdams Philharmonisch ­Orkest,

met De N ­ ationale Opera, de Nederlandse

­Asko|Schönberg, De Nederlandse Bach­

Reisopera, De Nederlandse Bachvereniging,

vereniging, het Royal Philharmonic

de Los Angeles Philharmonic, het Deutsches

­Orchestra en dans­gezelschap ISH | ­werkte

­Symphonie-Orchester Berlin en het NHK

mee aan verscheidene cd’s, waaronder

Symphony Orchestra (Tokio) | was te horen

Bachs ­Matthäus-Passion onder leiding van Jos

in Die Zauberflöte van Mozart, Brittens Albert

Vermunt in de Nederlandse hertaling van Jan

Herring en in opera’s van Andriessen, Jeths,

Rot | creëerde komische operaproducties met

De Vries en Wagemans | maakt als zanger en

zijn eigen operagezelschap I Piccoli Holandesi

arrangeur deel uit van Frommermann | zong

| regisseerde Falla’s opera El retablo de Maese

bij het Koninklijk Concertgebouworkest in

Pedro | maakt als regisseur en zanger deel uit

oktober 2008 in Nielsens Derde symfonie onder

van Frommermann | debuteert bij het Konin­

leiding van Herbert Blomstedt

klijk Concertgebouworkest horizon - de zeven hoofdzonden

kunst

William Woodward, detail van ‘Envy’, olieverf op doek, American University Museum

achtergrond

Waar is Anna?

een eigen huisje prefereert boven een harmo­ nieus samenleven in commune. In zijn Die sie­ ben Todsünden legt hij een relatie tussen de tot

zeven steden

zonde geneigde mens en de maatschappelijke

voor zeven zonden

vooruitgang - belichaamd door Amerika - in het algemeen, en tussen de zeven hoofdzon­

‘Iedere tijd en plaats heeft zijn fantasieland

den en de genoemde Amerikaanse steden in

gehad. In Mozarts tijd was het Turkije, voor

het bijzonder. We kunnen nu gaan speculeren

Shakespeare was het Italië. Voor ons in

over de keuze voor juist deze steden, maar…

Duitsland was het altijd Amerika.’ Met ‘ons’

er ontbreekt er een.

bedoelde Kurt Weill zeker ook Bertolt Brecht.

Memphis, zingt Anna, is de tweede stad

Maar waar voor Weill - hun in 1933 op sprin­

van de reis. De zonde die hier in de nacht­

gen staande verhouding heeft wel iets van

club wordt begaan is de hoogmoed (Stolz),

die tussen de praktische, op maatschappelijk

of, ­preciezer: ‘trots op het betere van jezelf/

succes gerichte Anna I en de idealistische

niet-verkoopbaarheid’ zoals Brecht in zijn

Anna II - Amerika een bron voor nieuwe mu­

latere tekstversie liet weten. Zo volgen woede

zikale stijlen was, en een plek waar hij met

(Zorn über die Gemeinheit) over het onrecht

zijn musicals veel succes zou hebben, had

in droomfabriek Los Angeles, gulzigheid

Brecht in hun opera Aufstieg und Fall der Stadt

(Völlerei – Sättigung/Selberessen) als ze op

Mahagonny uit 1930 een Amerikaans Sodom en

dieet is in het parmantig bezongen Phila­

Gomorra ten tonele gevoerd. De verwijzing in

delphia, ontucht (Unzucht – selbstlose Liebe)

Die sieben Todsünden naar de openingszin uit

in Boston, hebzucht (Habsucht bei Raub und

Rousseau’s Du contract social - ‘De mens wordt

Betrug) in Baltimore en tot slot afgunst (Neid

vrij geboren, maar hij ligt overal in ketenen’

auf die Glücklichen) in San Francisco, waar

(‘Schwester, wir beiden sind frei geboren’)

alle zonden terugkeren.

- is maar één van de vele subtiele inter­

Maar wat is de eerste stad, de plaats van de

tekstuele elementen in het werk. ­Rousseau

luiheid (Faulheit im begehen des Unrechts)?

had ook doorgeklonken in de Amerikaanse

Anna is zelf niet in Louisiana - in de proloog

onafhankelijkheids­verklaring van 1776 (‘all

vertelt ze dat haar ouders en twee broers daar

men are created equal’), maar de Burgeroorlog

wachten. Wacht de familie wellicht op haar

tussen Noord en Zuid had duidelijk gemaakt

in New Orleans, de bakermat van de blues,

hoezeer dit wishful thinking was. Als je dit

gospel en jazz die we in de partituur horen?

beschouwt, wordt de zuidelijke staat Louisi­

Anna komt hier niet zelf aan het woord. Het

ana - behalve als natuurlijk decor voor de van

is de familie die de luiheid bezingt in Lou­

jazzklanken vervulde muziek - ineens minder

isiana, ‘where the lazy Mississippi flows’.

willekeurig als de plek waar Anna’s kleinbur­

Luiheid, wordt ons voorgehouden, is de eerste

gerlijke familie een eigen huisje wil bouwen.

‘doodzonde’ voor de vrije mens die over zijn

Volgens Rousseau is het ‘sociale contract’

eigen maakbare wereld moet beschikken en

nodig om te voorkomen dat de mens in zijn

gaat vooraf aan de trots, de hoogmoed die in

streven naar maatschappelijke vooruitgang

de kerkleer naar de oorspronkelijke zondeval

zijn gelijke gaat overheersen. Dat geldt bij

verwijst.

de marxist Brecht ook voor de burgerman die

Mark van Dongen

horizon - de zeven hoofdzonden

21

entrée late night

zondigen bij entrée een avond ongegeneerd alle remmen los Op het moment dat u dit leest wordt Amster­

‘Eigenlijk ben ik gestopt met drinken/snoepen/

dam overspoeld door muziekliefhebbers die,

uitgaan doordeweeks, maar voor deze ene keer mag

al dan niet met behulp van verboden midde­

ik wel zondigen.’

len, in trance tot in de vroege uurtjes door­

22

dansen. Het is weer tijd voor ADE.

Tegenwoordig komen de meeste mensen het

Had Het Concertgebouworkest een toepas­

woord zondigen waarschijnlijk vaker tegen

selijker moment kunnen kiezen voor het

op de dieetpagina van de Cosmopolitan dan in

uitvoeren van Die sieben Todsünden? De zeven

de kerk. Gulzigheid of onmatigheid (gula) is

hoofdzonden zijn toch wel een beetje de

dan ook een van de zeven hoofdzonden vol­

christelijke versie van sex, drugs & rock ‘n

gens paus Gregorius I die de lijst in de zesde

roll. Dat is in ieder geval de associatie die het

eeuw na Christus samenstelde. Een moder­

woord zondigen met zich meebrengt: iets

ne benaming voor deze zonde zou wellicht

doen wat niet mag; je te buiten gaan aan

‘overconsumptie’ kunnen zijn. Het gebrek aan

iets.

matigheid is immers niet alleen te tellen in

horizon -de zeven hoofdzonden

Donderdag 18 oktober kilo’s, maar ook in het aantal

entrée late night

kledingstuk­ ken dat we

CONCERTGEBOUW 22.15 - 01.30 uur

bezitten

MUSEUMFOYER

(gemiddeld 173, volgens

ca. 22.30 uur - MUSEUMFOYER

een recent

mini-concert door musici Koninklijk

artikel van De

Concertgebouworkest

Correspondent).

Erwin Schulhoff 1894 - 1942 Toch is gulzigheid een van de minder ernstige

Bassnachtigall op. 38 (1922)

zonden als we de verdeling aanhouden die

drie voordrachtstukken voor contrafagot met

Dante maakt in zijn La Divina Commedia. Gie­

tekst van de componist

righeid (avaritia), gulzigheid en lust (luxuria)

Melancolia – Perpetuum mobile - Fuga

zijn slechts ongecontroleerde, te ver door­

Simon Van Holen contrafagot

geschoten vormen van liefde voor het een of ander. Serieuzer zijn ijdelheid (superbia),

Die Wolkenpumpe op. 40 (1922)

jaloezie (invidia) en woede (ira) of toorn (wat

ernstige gezangen voor bariton met vier

ik persoonlijk een mooier woord vind). Deze

blaasinstrumenten en slagwerk op woorden

zonden zijn het resultaat van een verwrongen

van de Heilige Geest, tekst Hans Arp

liefde die zich op het verkeerde richt.

aus karaffen | das nackte körperlein | eitel ist |

In onze social media age is het niet moeilijk

sternenminniger

om hier voorbeelden van te vinden. Het is de

Willem de Vries bariton

droom van velen om ‘instafamous’ te worden,

Arno Piters klarinet, Ronald Karten fagot,

en mocht je succesvol zijn dan krijg je niet

Simon Van Holen contrafagot, Jacco Groenendijk

alleen te maken met aanbidders, maar ook

trompet, Mark Braafhart slagwerk, Bence Major

met jaloerse trollen die woede hopen uit te

slagwerk, Marc Aixa Siurana slagwerk

lokken.

Heeft u trouwens al op Facebook gedeeld dat

Mini Classical Music Rave met Mr Van Walsh

u vanavond aanwezig bent? Zo niet, dan is dit

en gastmusicus

misschien een goed moment voor een selfie.

visuals VJ VISH

Dan kunt u daarna lekker lui (acedia) onder­ uitzakken en genieten van de muziek van

De Entrée Late Night is een onmisbaar onderdeel

Kurt Weill en Sjostakovitsj. Na afloop van het

van Horizon. Entrée, de jongerenvereniging van

concert zien we u graag roddelen, drinken,

Het Koninklijk Concertgebouw en het Koninklijk

dansen of andere zondige zaken ondernemen

Concertgebouworkest, staat garant voor een

tijdens de eerste Entrée Late Night van het

verrassende invulling van het thema in een doorlopend

seizoen. Vanavond mag het.

programma.

Liefs, Rosanna Baas en Marianne de Zeeuw

toegang gratis

poëzie

Prolog

24

(Anna 1) Meine Schwester und ich stammen aus Louisiana Wo die Wasser des Missisippi unterm Monde fließen Wie Sie aus den Liedern erfaren können.

Dorthin wollen wir zurückkehren Lieber heute als morgen (Anna 2) “Lieber heute als morgen!”

Wir sind aufgebrochen vor vier Wochen Nach den großen Städten, unser Glück zu versuchen.

In sieben Jahren haben wir’s geschafft, Dann kehren wir zurück.

(Anna 2) “Aber lieber schon in sechs!”

Denn auf uns warten unsre Eltern und zwei Brüder in Louisiana, Ihnen schicken wir das Geld, das wir verdienen, Und von dem Gelde soll gebaut werden ein kleines Haus, Ein kleines Haus am Mississippi in Louisiana.

“Nicht wahr, Anna?”

(Anna 2) “Ja, Anna.”

Meine Schwester ist schön, ich bin praktisch.

Sie ist etwas verrückt, ich bin bei Verstand.

Wir sind eigentlich nicht zwei Personen, Sondern nur eine einzige.

Wir heißen beide Anna, Wir haben eine Vergangenheit und eine Zukunft, Ein Herz und ein Sparkassenbuch, Und jede tut nur, was für die andre gut ist.

“Nicht wahr, Anna?”

(Anna 2) “Ja, Anna.”

horizon -de zeven hoofdzonden

­ DE ZEVEN HOOFDZONDEN

HORIZON

COLOFON

uitgever Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51, 1071 KJ Amsterdam Postbus 78098, 1070 LP Amsterdam www.concertgebouworkest.nl redactie Mark van Dongen, Martijn Voorvelt, Esther Wouters beeldredactie en opmaak Esther Wouters

26

tekst

Horizon in 2018/2019

Mark van Dongen, Rosanna Baas,

Grensverleggende concerten met een actueel thema

Marja Brouwers, Vrouwkje Tuinman,

Bestel uw kaarten via

Martijn Voorvelt, Marianne de Zeeuw

www.concertgebouworkest.nl

basisontwerp en omslag Atelier René Knip en Rens Martens drukwerk Mart.Spruijt copyright Van werken van beeldende kunstenaars

serie 3 concerten € 115 | Concertvrienden € 100

aangesloten bij een CISAC-organisatie is het

losse kaarten v.a. 1 juni via

auteursrecht geregeld met Pictoright te Am­

concertgebouworkest.nl

sterdam © Pictoright Amsterdam 2018.

Overname van artikelen alleen na toestem­ ming van de uitgever. De uitgever heeft ge­tracht rechthebbenden van het beeld­ materiaal te achterhalen. Zij die menen ­zekere rechten te kunnen doen gelden, ­kunnen zich tot de uitgever wenden.

Horizon wordt mede mogelijk gemaakt door de Stichting Donateurs Koninklijk Concert­ gebouworkest

horizon -de zeven hoofdzonden

be

be

el

d

el

d

Ja n

Am st er

Ve r

sw ei

da m se

jv el

d

Sc ho o

lM

us

eu

m

H et

Sc hi p

VOORUITBLIK

do 17 januari 2019 20.15 uur

do 11 april 2019 20.00 uur

Barcelona en Amsterdam 1919

locatie: Koninklijk Theater Carré

programma met beeldprojectie

Dood in Venetië

i.s.m. Amsterdamse School Museum

muzikaal theater naar de novelle van

Het Schip

Thomas Mann coproductie met Toneelgroep Amsterdam

Koninklijk Concertgebouworkest George Benjamin dirigent

Koninklijk Concertgebouworkest

Bejun Mehta countertenor

David Robertson dirigent

Nederlands Kamerkoor (dames)

Ivo van Hove regie

Oliver Harrison en Wildvreemd beeld

Ramsey Nasr tekst

Met groot succes bracht het Concertgebouw­

In de novelle Dood in Venetië schetst Thomas

orkest in 2015 Dream of the Song van George

Mann, worstelend met eigen homoseksuele

Benjamin in première, gebaseerd op Spaanse

gevoelens, een ontmoeting tussen zijn alter

teksten die een spiritueel ontwaken beschrij­

ego Von Aschenbach en de adolescent Tadzio

ven. Het werk keert terug met een visualisatie

in de door cholera geteisterde lagunenstad.

door de befaamde Britse kunstenaar Oliver

Oncontroleerbare verliefdheid leidt tot de

Harrison. Het programma - omlijst door

geestelijke en fysieke ondergang van de

‘Spaanse’ werken van Ravel - sluit verder aan

gevierde Duitse schrijver. Naast de acteurs

op de Gaudí-tentoonstelling in Museum Het

zijn de musici essentiële personages in deze

Schip, over de relatie tussen de modernisti­

toneelbewerking, muziek speelt een hoofdrol

sche Catalaanse architectuur en de Amster­

in het drama. Met nieuwe composities van

damse School van honderd jaar terug – het

Nico Muhly en muziek van Richard Strauss uit

‘ontwaken’ van de socialistische woningbouw.

de tijd van Thomas Mann.

horizon - de zeven hoofdzonden

27

st ke or

N ZO

RI

HO

el ue

TH EM A

ko n

in

kl

ij

k

E CO NC ER TE N

ND

RL EG GE

SV E

ou w

GR EN

b ge rt ce

n co

t ac