Horizon British Intelligence

5

I2

ht

rig

py

Co

s&

ew

nN

dia

ar

Gu

dia

Me

Ltd

16

20

J IN RI TE VE ON GE F IT DE

ée tr en

SP U

.U

EI 20 17

M

11 M

.

I.S

DO

koninklijk concertgebouworkest

BRITISH INTELLIGENCE

programma

British intelligence

in dit blad

HORIZON MEI 2017

Britse eigen wijsheid Artikel 50 is in werking gezet en wellicht

4 Partner: Uitgeverij De Fontein

Onder de naam Horizon organiseert het

BRITISH INTELLIGENCE

6 Essay: Peter de Waard

thematische concertprogramma’s in samen-

10 Interview: Ryan Wigglesworth

ciplines. Het is de opvolger van het AAA Fes-

kunnen we de tunnel weer sluiten. Of Brexit WO 10

17.00 uur SPUI25

wijsheid is, kan alleen de toekomst uitwijzen,

Horizon-lezing met muziek: Mysterie & Inzicht: wetenschap en de wil tot begrijpen Henk Barendregt muziek Watkins, Patterson Petra van der Heide harp

tival. Met steeds een ander actueel, artistiek

the Britons done for us?’. Te midden van een

12 Horizon-lezing met muziek SPUI25

thema komt rond de concerten op donderdag

groepje meewarig met het hoofd schuddende

Henk Barendregt

een breed palet aan onderwerpen aan bod. In

Europeanen steekt er dan wellicht één zijn

de orkestprogramma’s presenteert het orkest

14

voorprogramma 20.15 uur

ben op Bletchley Park de code gekraakt en ons

Sophie Hannah

20.15 uur HET CONCERTGEBOUW

Poëzie: Reconstruction

Sophie Hannah pattern in crime fiction and music

daarmee wellicht behoed voor een totalitair

concert 21.15 uur Wigglesworth, Knussen, Elgar

Europa, ‘but what have the Britons ever done

15

Koninklijk Concertgebouworkest

for us?’

Sophie Hannah

KOORZAAL EN ENTREEHAL

met o.a. Britpop en pubquiz

ties in samenhang met ‘klassiekers’ uit het en verdieping waarnaar de naam Horizon verwijst, betreft de vernieuwing van het repertoire, de interdisciplinaire samenwerking

cal poetry’ … ‘Sherlock Holmes’ … ‘de Cheshire

16 Horizon-concert

en de omkadering met randprogrammering.

Cat’ … ‘de whodunit’ … ‘Harry Potter’.

Koninklijk Concertgebouworkest

Vaste onderdelen zijn de Horizon-lezing in

musici Koninklijk Concertgebouworkest en diverse andere artiesten

in opdracht geschreven of recente composirepertoire van de laatste eeuw. De verbreding

Horizon-voorprogramma

… ‘brought us wit and wisdom’ … ‘metaphysi-

Entrée Late Night 22.30 - 01.30 uur

Koninklijk Concertgebouworkest een reeks werking met instellingen uit diverse kunstdis-

we ons straks de vraag stellen ‘what have

vinger op: ‘break the nazi-Enigma’. OK, ze heb-

DO 11

2

Brits en eigenwijs is het zeker. Dus kunnen

horizon

Ryan Wigglesworth, Félix Devaux

Al in de oude Angelsaksische rijmen en liederen waren raadsels razend populair. De ‘wis’ (wizard) dankte zijn ‘wisdom’ aan zijn ‘wit’,

toelichting, biografieën

24 Entrée Late Night

het analogisch vermogen om verschillende perspectieven te combineren. Ook de Britse klassieke muziek kreeg met Elgars ‘Enigmavariations’ zijn portie mysterie. Uitgeverij De Fontein en het Koninklijk Concertgebouworkest laten hun licht schijnen over enkele typische Britse literaire en muzikale breinkrakers.

Mark van Dongen

Academisch-Cultureel Centrum SPUI25 op de woensdagmiddag; het Voorprogramma van het concert op donderdag waarin een met het thema verbonden spreker een voordracht geeft; en de feestelijke Entrée Late Night

26 Tekening: Desmond Henry 27 Cryptoquiz 28 Vooruitblik Horizon 30 Colofon

op de late donderdagavond. Musici van het Koninklijk Concertgebouworkest spelen op diverse locaties kamermuziek.

Thema’s en concertdata 2017-2018 19 oktober 2017 Multiversum i.s.m. Universiteit van Amsterdam 1 februari 2018 Japanse Impressies i.s.m. Van Gogh Museum 12 april 2018 Oorlog & Vrede i.s.m. Verzetsmuseum

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

3

horizon partner

de Fontein Moord in het Concertgebouw

intelligente Britse thrillers

Wat de aanleiding was voor auteur Peter Römer om de moordzaak in de onlangs verschenen 80ste ‘Baantjer’ Met als aanleiding het verschijnen van de

in en rond Het Concertgebouw en

nieuwste psychologische thriller van Sophie

de orkestgemeenschap te situeren is

Hannah is in het kader van British Intelligence

onduidelijk. Figuurlijk gesproken zijn er

een samenwerking aangegaan met haar

natuurlijk heel wat muzikale moorden

Nederlandse uitgever De Fontein, specialist

gepleegd op de podia van Grote en Kleine Zaal, maar van een heuse moord

in het genre.

4

Sophie Hannah’s Beste vrienden

in Het Concertgebouw is niets bekend.

Uitgeverij De Fontein werd in 1946 opgericht

moordlocatie en is er in de intrige een grote

Al meer dan tien jaar is De Fontein de uit-

In 1935 schreef Jan de Hartog onder

en was lange tijd gevestigd in een villa te

rol weggelegd voor de musici en medewerkers

gever van de intelligente thrillers van Sophie

het pseudoniem F.R. Eckmar al eens

Baarn, die inmiddels zelf de trotse naam De

van het orkest.

Hannah. Haar whodunits zitten altijd bijzonder

een thriller die met een moord op het

Fontein draagt. Gerenommeerde interna-

Nederland kent sinds lange tijd een sterke

ingenieus in elkaar, van haar debuut Kleine

Frontbalkon begint.

tionale auteurs hebben hier een goed thuis

fanbase voor Britse thrillers, waaronder de

meid tot en met Beste vrienden, haar vanavond

Moord in de concertzaal is een tot de

gevonden. Naast roman- en thrillerschrijvers

klassiekers van Agatha Christie en Ruth Ren-

in vertaling gepresenteerde nieuwste boek. Er

verbeelding sprekend thema. Alfred

als Jojo Moyes, Joanne Harris en Karen Rose,

dell. De Fontein geeft naast Hannah de

worden steeds stellen beste vrienden ver-

Hitchcock laat in The Man Who Knew

is ook Nederlands bekendste detective-

bekende crimewriters Peter James, R.J. Ellory

moord, die allemaal kort tevoren een klein

Too Much (1941, remake 1956) een

schrijver Baantjer al decennia een vast

en Clare Mackintosh uit.

wit boekje met een dichtregel in handen

terrorist op een diplomaat schieten,

gezicht bij De Fontein. Nog elk jaar

De Fontein is daarnaast uitgever van de

krijgen gespeeld. Ook stand-up comédienne

precies op het moment dat op de

verschijnen er twee titels rond de inmiddels

populaire jeugdseries Het leven van een loser

Kim heeft na een optreden – in welke stad

climax van de muziek een bekkenslag

tot het collectief geheugen behorende

en Dagboek van een muts. Sinds 2011 is de De

weet ze niet meer, maar ze herinnert zich het

klinkt. De aanslag mislukt, maar het

rechercheur De Cock.

Fontein ondergebracht bij VBK Uitgevers in

smalle bed van haar hotelkamer – zo’n wit

idee dringt zich onwillekeurig aan je op

In de meest recente (80ste) Baantjer De Cock

Utrecht.

boekje gekregen. Maar zij is springlevend,

als een dirigent het waagt om in het

en ze heeft naar eigen zeggen niet eens een

Adagio van Bruckners Zevende symfo-

beste vriend… The Independent omschreef de

nie de omstreden bekkenslag te laten

thriller als ‘Beeldend, inventief en vol zwart-

klinken. Eigen risico zou je haast zeg-

gallige humor’.

gen, mocht het er een keer van komen.

In de pauze ná het Voorprogramma (zie

Al is de dader dan snel gevonden. Die

pagina 15) signeert Sophie Hannah Beste

moet gezocht worden in de richting van

vrienden voor oude en nieuwe vrienden in de

de extra slagwerker die voor deze ene

Julianafoyer. Op pagina 31 van dit boekje vindt

klap de hele avond op het podium zit.

u een kortingsbon.

Hij heeft het motief en de gelegenheid

en de moord op maat is Het Concertgebouw een

om zich van de maestro te ontdoen, maar geen echt goed alibi.

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

5

essay

van stonehenge tot bletchley Park Peter de Waard over de Britse aanleg voor moord en mysterie

Moord als dagbesteding

hoogtepunt vormden de gebeurtenissen in de

Moorden, raadsels en geheime codes zijn

laat-Victoriaanse tijd, toen het Britse impe-

deel van de Britse dagbesteding: of het nu

rium het toppunt van zijn omvang en macht

gaat om de dagelijkse kruiswoordpuzzel in de

bereikte. Dat was de periode waarin Elgar

krant, de spoken die rondwaren in landhui-

zijn ‘Enigma-variaties’ componeerde. In die tijd

zen, de talloze detectives en thrillers op de

verminkte en vermoordde een man die nu

Britse televisie, de raadseltjes in de christmas

bekend staat als Jack de Ripper minimaal vijf

crackers of eigentijdse enigma’s als de regex.

prostituees in de Londense East End. Bijna

In Londen kan een tour worden gemaakt

130 jaar later is de identiteit van Jack de

langs de tien grootste onopgeloste mysteries:

Elgars ‘enigma’ is maar één van de raadsels

oorlog een even belangrijke ommekeer als de

Ripper een nationale obsessie geworden. Elk

wie was Jack de Ripper? Wat gebeurde met

waar de Britten zich dagelijks over buigen.

bloedige Slag bij Stalingrad.

jaar wordt het raadsel ontrafeld om daarna

de prinsjes in de Tower? Zijn er vampiers in

Volkskrant-journalist en voormalig Enge-

6

nepnieuws zouden worden genoemd. Een

meteen een nieuw raadsel te vormen. Inmid-

Highgate Cemetery? Waarom is er een walrus

land-correspondent Peter de Waard, auteur

Een land vol geheimen

dels zijn er honderd individuen ontmaskerd

begraven in King’s Cross? En dat beperkt zich

van Een Eigenzinnig Koninkrijk, behandelt een

De Britse geschiedenis zit vol raadsels. Ar-

die mogelijk De Ripper zouden zijn geweest,

niet tot de stad Londen. In het Moyse’s Hall

typisch Brits fenomeen: de liefde voor het

cheologen pijnigen nog altijd de hersenen

inclusief de dokter van koningin Victoria,

Museum in Bury St. Edmunds is de scalp te

bedenken en oplossen van mysteries.

over Stonehenge, een van ’s werelds beroemd-

de kunstschilder Walter Sickert en de aan

vinden van de Red Barn Moord uit 1827.

ste prehistorische monumenten, 13 kilometer

syfilis lijdende prins Albert. ‘Ripperoloog’ is

Moordzucht is op zichzelf geen Britse ei-

Geen volk is zo gebiologeerd door het ontrafe-

vanaf Salisbury. Wat was de intentie? Hoe

in Groot-Brittannië een net zo serieus beroep

genschap. Hoewel er criminologen zijn die

len van mysteries: van het invullen van kruis-

zag het er oorspronkelijk uit? En hoe slaag-

geworden als antropoloog en ripperologie een

de Britse obsessie met moord en doodslag

woordraadsels en cryptogrammen in kranten

den mensen er vijfduizend jaar geleden in

wetenschap waar jaarlijks hele congressen

ongezond noemen, is er opmerkelijk weinig

tot het oplossen van moorden op televisie en

deze enorme stenen van Wales naar een 150

aan worden gewijd.

neiging de fantasie in het alledaagse leven

het kraken van geheime codes.

kilometer verderop gelegen plek te krijgen?

In februari van dit jaar meldden zich in

Geen jaar gaat voorbij zonder een onthulling

Groot-Brittannië 3500 vrouwelijke scholieren

over het mysterie van het door druïden zo

voor de Cyberfirst Girls Contest, een wedstrijd

gekoesterde monument. Mysteries zijn er niet

in het kraken van codes. Veel meer dan ver-

alleen uit de tijd van de Kelten maar ook uit

wacht, zo schreef The Times. De besten krijgen

de periode van de Tudors. Over de echte iden-

een baan aangeboden bij het National Cyber

titeit van William Shakespeare. Of het lot van

Security Center, de elektronische inlichtingen-

Lady Jane Grey (koningin voor negen dagen in

dienst die de opvolger is van het beroemde

juli 1553) en haar zus Lady Mary Grey. Zelfs in

Bletchley Park waar in de Tweede Wereldoor-

de moderne geschiedenis zijn er vele uitge-

log de zogenoemde Enigma-code van de Duit-

breid beschreven mysteries, die tegenwoordig

sers werd gekraakt. Niemand van de hoogste

samenzweringstheorieën worden genoemd,

militairen zal het durven om neer te kijken op

zoals de dood van prinses Diana in 1997. Was

deze kantoorsoldaten. Integendeel: intellect

het wel een ongeluk? Wie zat er achter? Was

is een net zo belangrijk wapen in de strijd als

het koningshuis betrokken?

machinegeweren en raketten. Het ontrafelen

Britten zijn er gek op om bij elk feit een

van de Enigma, de codeermachine waarmee

vraagteken te zetten. Ze combineren al

de geallieerden Duitse onderzeeërs, of U-

eeuwenlang briljante geschiedschrijving met

boten konden onderscheppen, was tijdens de

even briljante verzinsels die tegenwoordig

Horizon - british intelligence

The Times 25-02-2017: Cyberfirst Girls Contest, met foto van Joan Clarke, een van de codekrakers van Bletchley Park in WOII

horizon - british intelligence

7

8

te vertalen. Het aantal moorden per hon-

sen kunnen algemeenheden worden uitge-

Het vinden van de clue

Wie een kruiswoordpuzzel wil oplossen of

derdduizend inwoners is in Londen lager dan

wisseld (weer, voetbal) maar persoonlijke on-

Het oplossen van een kruiswoordraadsel is

een code wil breken, zal zich moeten kunnen

in Zürich, Turijn of Stockholm. ‘De meest

derwerpen blijven gevoelig: ‘Wat doe je? Waar

het begin van het kraken van de Enigma-

verplaatsen in de gedachten van degene die

markante en meest originele karaktertrek van

woon je? Heb je kinderen?’ ‘Als je tegen een

code. De mannen en vrouwen op Bletchley

de puzzel of code heeft gemaakt. Zo ont-

Engelsen is de gewoonte om elkaar niet te

Brit op het perron zegt dat hij sigarenas op

Park waren puzzelfanaten. In januari 1942

dekte een van de codebrekers dat twee van

vermoorden’, zo zei George Orwell. En omdat

zijn broek heeft gemorst, dan kan hij veront-

ontving de Daily Telegraph een aantal brie-

de Duitsers die de Enigma-machine hadden

de werkelijkheid de behoefte niet kan vervul-

waardigd opkijken en antwoorden: De laatste

ven van lezers die de kruiswoordraadsels te

ontwikkeld een vriendin hadden met dezelf-

len, is er zoveel fictie. De lijst van detective-

tien minuten stond er in jouw achterzak een

gemakkelijk vonden. Dat leidde ertoe dat de

de voornaam. Dat was een van de clues om

schrijvers is te lang om te vermelden, maar

doosje lucifers in brand, maar daar heb ik

hoofdredacteur een wedstrijd uitschreef wie

achter de code te komen.

het zijn allemaal bestsellerauteurs. De trend

mij toch ook niet mee bemoeid’, vertelde een

het snelst een kruiswoordraadsel kon oplos-

En toeval of niet: tussen 2 mei 1944 en 1 juni

werd gezet door Sir Arthur Conan Doyle die

kennis.

sen. De hoofdprijs was 100 pond. Vlak daarna

1944 (zes dagen voor de invasie in Norman-

in 1887 in A Study in Scarlet Sherlock Holmes

Opvallend is dat veel moorden in Engeland

ontvingen enkele deelnemers een verzoek van

dië) kwamen de volgende woorden voor in

introduceerde als een obsessief analytisch ka-

plaatsvinden in betere kringen. Ze zijn niet

het ministerie van Oorlog om in het team van

de kruiswoordpuzzels van de Daily Telegraph:

rakter dat op methodische en wetenschappe-

het gevolg van mateloze woede of een emo-

Bletchley Park te komen, onder het mot-

Utah, Omaha, Overlord, Mulberry en Neptune

lijke wijze misdrijven onderzoekt. Er is zoveel

tionele uitbarsting, maar weloverwogen en

to ‘voor het breken van codes zijn dezelfde

– allemaal termen die codewoorden bleken te

misdaaddrama op de buis dat de Britten af en

goed doordacht. Britten willen bij het moor-

eigenschappen nodig, zoals lateraal kunnen

zijn voor de landingen op 6 juni 1944.

toe zelf de draad kwijt raken waar wat zich

den en andere criminele daden hun imago

denken’.

Peter de Waard

afspeelt. Elk graafschap heeft zijn eigen serie

van fatsoenlijke en geliefde burgers niet ver-

die over de wereld wordt uitgezonden: van

spelen. Als dat komt door overspel, schulden

Vera tot Morse, Taggart en Scott & Bailey. En

of andere problemen, zijn ze tot alles in staat

anders zijn er wel de films: van het spiona-

om hun respectability veilig te stellen. Agatha

gewerk van James Bond tot de mysteries van

Christie schreef er een hele boekenkast over

grootmeester Alfred Hitchcock.

vol.

9

Wie zo moordt probeert het ook zo te doen Iedereen mag meedoen

dat de politie er niet achter komt. Maar er

Een verklaring voor deze fascinatie in een

is altijd de nadenkende buitenstaander die

klassenmaatschappij als de Britse zou kun-

slimmer is dan de moordenaar.

nen zijn dat het zo klasseloos is. Iedereen

Kenmerkend voor de steden in de laat Vic-

kan meedoen. Alle lagen van de bevolking

toriaanse periode waren de peasoups – de

beschouwen het oplossen van een kruis-

ondoordringbare zwarte mist als gevolg van

woordraadsel als ontspanning: of het nu de

de kolenstook door huishoudens en industrie

bouwvakker op de steiger is of de Lord in zijn

– die samen met de nauwe steegjes die de

bibliotheek. Er is geen universitaire opleiding

Britse steden kenmerkten moordenaars een

nodig om te raden wie de dader is in een van

gemakkelijke ontsnapping bood. Op veilige

de vele beroemde whodunits over Morse,

afstand keek de als een kluizenaar levende en

Marple of Poirot. Het lezen van Shakespeare

altijd in het zwart geklede koningin Victoria

of een Griekse tragedie vereist een opleiding,

toe. Het was het ideale decor voor de detecti-

maar een moord is met boerenslimheid op te

ves als Sherlock Holmes, de moorden van Jack

lossen.

de Ripper, de composities van Elgar en de op-

Intussen blijft de gereserveerdheid van de

komst van kruiswoordpuzzels in de kranten.

Sculptuur van Alan Turing in Bletchley Park. Foto: Wikimedia Commons, door Jon Callas

Britten een hardnekkig fenomeen. Met EngelHorizon - british intelligence

horizon - british intelligence

interview Elgar.’

De klok en het mysterie van de tijd

‘Ik hou me met zeer divers repertoire bezig, maar de twee componisten bij wie ik steeds terugkom zijn Beethoven en Stravinsky. Ik ben gefascineerd door de brille van hun muziek.

Het is vrij eenvoudig om voor groot orkest

Brits componist

te schrijven, en met kleur te werken en een bepaald effect te bereiken. Maar helderheid

Ryan Wigglesworth

in de textuur is een ander verhaal. Ik ben een paar jaar geleden bewust begonnen met het

10

Veel contrasten

vereenvoudigen van mijn idioom. Het Viool-

Alleskunner Ryan Wigglesworth dirigeert

De wens om van deze Shakespeare een opera

Op het British Intelligence programma van het

concert en de Augenlieder vormen daar goede

het Koninklijk Concertgebouworkest in dit

te maken draagt hij al lang met zich mee. De

Concertgebouworkest staan louter Engelse

voorbeelden van. Alles terugbrengen naar

geheel Britse programma, met daarin de

afgelopen vier jaar heeft hij er hard aan

composities. Het reflecteert op het raadsel

twee lijnen, zo simpel mogelijk. Natuurlijk

wereldpremière van een eigen composi-

gewerkt, en tegelijkertijd dacht hij na over

als typisch Brits verschijnsel. ‘Ik heb er altijd

hoor je meer dan twee lijnen, maar het gaat

tie. ‘Een première zelf dirigeren is wel zo

zijn opdrachtcompositie voor het Koninklijk

van gedroomd om dit orkest te horen in

om het principe.’

praktisch, omdat ik het stuk als geen ander

Concertgebouworkest. Wigglesworth diri-

Elgars ‘ Enigma-variaties’ . De klankkleur van het

ken. Ik ben bang dat ik een lastpak ben als

geert op 11 mei het gezelschap voor het eerst

Concertgebouworkest is zo verfijnd, eenzelfde

Componist, dirigent, pianist

iemand anders op de bok zou staan. Net als

in de wereldpremière van Clocks from a Winter’s

verfijning zit in dat werk. Ik hou van pro-

Vergeten we bijna dat Wigglesworth naast

dat je gaat ‘meerijden’ wanneer je naast de

Tale – geen toeval, deze titel. ‘De ideeën die

gramma’s met veel contrasten. Tegenover de

componist en dirigent ook als het zo uitkomt

chauffeur in de auto zit.’

ik in de opera heb verwerkt, komen terug in

orkestwerken van Elgar en van mezelf staat

een Mozart-pianoconcert leidt van achter de

het orkeststuk. Tijd speelt een belangrijke rol,

een soloconcert: het Hoornconcert van Oliver

vleugel. ‘De verschillende disciplines voeden

Op de achtergrond blaft een hond. ‘Die vraagt

de realistische tijd en de psychologische tijd.

Knussen. Olli is een goede vriend van me, ik

elkaar. Een componist die weet wat er in een

om aandacht’, zegt de Engelse dirigent en

De drie delen verschillen van karakter, in het

ben een groot bewonderaar van zijn werk.’

orkest gebeurt, hoe de verhoudingen zijn,

componist Ryan Wigglesworth (1979). ‘Als ik

begin hoor je intensiteit en duisternis, het

‘Raadsels? Denk aan Sherlock Holmes, ik

begrijpt beter hoe hij moet schrijven. Elgar

zit te componeren wil hij buitenspelen of eten

middendeel is luchtig en aan het slot komt

geloof dat het enigma diep in het Engelse

was daar als violist en dirigent een prachtig

of een aai. Het is een cockerspaniël van twee

het materiaal uit het eerste deel terug, maar

bewustzijn zit. Olli’s muziek zit vol met

voorbeeld van. Omgekeerd: een dirigent die

jaar oud.’ Wigglesworth plooit zijn dagen niet

dan als in een droom.’

codes. Hij schreef het concert voor zijn goede

weet hoe het is om te componeren, wat voor

om de muziek heen, maar om het huisdier.

De klok als voorwerp, daar wil Wigglesworth

vriend, de hoornist Barry Tuckwell. Tegen het

inspanning daarin gaat zitten, kijkt heel an-

‘Tamelijk ideaal, mijn partner en ik wonen

nog wel iets over kwijt. Een topervaring

einde zit een prachtig moment voor hoorn

ders naar een partituur dan iemand die daar

buiten, in Yorkshire, en de dagen waarop ik

vormde een tentoonstelling met oude Engelse

en contrabas: Stuart Knussen, Olli’s vader,

geen idee van heeft. Tenslotte, pianospelen

me kan concentreren op schrijven en kan

klokken, een paar jaar terug in Oxford. ‘Iedere

was eerste bassist in het London Sympho-

is mijn enige mogelijkheid om zelf geluid te

wandelen met de hond zijn zeer evenwichtig.’

klok heeft een eigen persoonlijkheid’, zegt hij

ny Orchestra. Dat soort dingen. Elgars stuk

produceren als musicus, je staat in weer een

Een afspraak van een paar dagen eerder

liefdevol. ‘Ze zijn gemaakt om objectief de tijd

vormt het duidelijkste voorbeeld als je het

heel andere verhouding tot je collega’s in een

moest afgezegd worden: Wigglesworth zit

weer te geven, en tegelijk zijn het complexe

over raadsels hebt. Muziek is zo abstract,

orkest. Maar in de basis ben ik componist. Ik

midden in de repetities voor zijn eerste opera

apparaten van een enorme schoonheid. Klok-

zo moeilijk uit te leggen, dat ze vanzelf een

schreef als ventje al stukken, toen ik nog een

The Winter’s Tale, gebaseerd op Shakespeares

ken belichamen voor mij de puurste vorm van

groot mysterie is.’

koorknaapje was en renaissancemuziek zong

gelijknamige toneelstuk. Als we hem uitein-

intelligentie.’ We vroegen hem onmiddellijk of

‘Wat ik schrijf, komt voort uit de muziek waar

in de kathedraal van Sheffield. Bezig zijn met

delijk aan de lijn hebben is hij lyrisch over de

hij thuis tussen het getik van al dat moois zit

ik van hou. En het komt niet doordat zij ook

muziek, daar gaat het me om, of dat nu als

cast bij de English National Opera, waar hij

te componeren, maar nee, de exemplaren die

Engelsen zijn, maar ik voel me nauw verbon-

componist, dirigent of pianist is, dat maakt

composer in residence is.

hij zou willen hebben, zijn onbetaalbaar.

den met de muzikale taal van Britten en

niet uit.’

Frederike Berntsen

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

11

horizon lezing Henk Barendregt

mysterie & inzicht

Henk Barendregt is emeritus hoogleraar wiskunde en informatica aan de Radboud Universiteit Nijmegen en studeerde wiskundige logica in Utrecht, waar hij in 1971 cum laude

Wetenschap en de wil

promoveerde bij Dirk van Dalen en Georg Kreisel. Zijn bekendste werk in de logica (uit 1981)

tot begrijpen

heeft als onderwerp de lambda calculus, een taal om berekeningen en bewijzen gestileerd op te schrijven, en is vertaald in het Russisch en Chinees. Hij is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en de Academia Europaea. In 2002 ontving hij

Spinozaprijswinnaar Henk Barendregt

Twee belangrijke bijdragen aan de weten-

spreekt in deze Horizon-lezing over mys-

schap, snel gevolgd (gemeten met een

terie, cryptografie en wetenschappelijk

historische tijdschaal) door radicale veran-

inzicht bij twee geniale Britse geleerden:

deringen in de samenleving, komen van

bij Japanse leraar Kobun Chino Roshi en van 1977 tot 2006 vipassana-meditatie bij de Thaise

Newton en Turing.

Britse bodem: Newtons mechanica en Turings

monnik Phra Mettavihari. Deze laatste meditatievorm doceert hij nu zelf.

de Spinozaprijs en in 2015 een eredoctoraat aan de Heriot-Watt universiteit te Edinburgh.

Naast zijn carrière in de logica studeerde Henk Barendregt van 1972 tot 1979 zen-meditatie

analyse van de reikwijdte en beperking van het menselijke denken en rekenen. De eerste bijdrage heeft het mogelijk gemaakt om een

woensdag 10 mei

raket te doen landen op de maan Titan van Saturnus, de tweede bijdrage vormt de basis van computers en het internet en was daarbij

12

ook nog eens van wezenlijk belang voor de besturing van genoemde raket. Turing is bij het grote publiek bekend geworden door zijn automatisering bij het ontcijferen van geheime militaire berichten op Bletchley Park tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Beide Britse geleerden werden gedreven door het willen begrijpen: Wat is de oorzaak van de merkwaardige bewegingen van de planeten (vanaf aarde gezien)? Zijn er beperkingen aan het menselijke denken en rekenen?

De mechanisering van het wereldbeeld en van het menselijke denken hebben geleid, en doen dat nog steeds, tot weerzin én inspiratie bij dichters, denkers en mystici. In deze bijzondere Horizon-lezing belicht Henk Barendregt de wereld van het mysterie en wetenschap, die ook de componist en amateur-cryptograaf

17.00 uur academisch-cultuureel centrum spui25

PROGRAMMA lezing Mysterie & Inzicht: wetenschap en de wil tot begrijpen Henk Barendregt spreker muziek David Watkins 1939 Fire Dance uit ‘Petite Suite’ (1960) Paul Patterson 1947 uit Spiders (1985) The Black Widow | Tarantula Petra van der Heide harp

Edward Elgar intrigeerde. toegang gratis (reserveren www.SPUI25.nl)

De maan Titan Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

13

horizon-voorprogramma

poëzie

Sophie Hannah

van misdaadschrijvers naast die van componisten te leggen.

De Britse schrijfster neemt haar eigen werk

pattern in crime fiction

als uitgangspunt om het belang van ‘patronen’ in verhaalstructuren over seriemoordenaars

Reconstruction

and music

bloot te leggen. De opbouw van een misdaadroman is op dit punt vergelijkbaar met

Most of the witnesses insist the room is as it was before.

They do their best, but they persist in seeing only what they saw and missing what they’ve always missed.

de lezing wordt in het Engels gehouden

They shut their eyes. They walk around but nothing seems to spring to mind.

How will they know when they have found whatever they’re supposed to find?

Is it a smell? Is it a sound?

hoe wij een muziekwerk in het algemeen, en een complexe symfonische constructie in

Bestsellerschrijfster Sophie Hannah (Man-

het bijzonder, waarnemen. Het herkennen

chester, 1971) komt naar Amsterdam om Beste

van het juiste patroon in de opeenvolgende

vrienden te presenteren, de Nederlandse titel

moorden in Beste vrienden blijkt de sleutel tot

van haar nieuwste psychologische thriller (The

de oplossing van het mysterie, zoals in Elgars

Narrow Bed). Het Koninklijk Concertgebouw-

‘Enigma-variaties’ de identificatie van het juiste

orkest vroeg haar om dit vanavond te doen en

thema van belang is om het muzikale betoog

om in haar toespraak de gedachtenkronkels

goed te volgen. Het karakter van het muzikale motief is daarbij even sturend als het motief van de moordenaar voor de ontwikkeling van een plot. Het speelterrein

14

They do not know, and cannot guess what might be meant by ‘evidence’.

Since none of them would dare confess, their presence here makes little sense, but they are happy, more or less,

van de schrijfster lijkt op dat van de componist: zij spint een web voor de logisch denkende lezer, terwijl de componist speelt met hoe ons oor thema’s en tonale verban-

with things exactly as they are; the first impression is the last.

If there is truth, it lies too far away for them to reach. The past is like a disappearing star.

Sophie Hannah

den herkent. Voor beiden geldt dat onverwachte wendingen leiden tot een spannendere ontknoping.

Sophie Hannah is internationaal succesvol met haar misdaadromans, die vertaald zijn in 34 talen en gepubliceerd in 51 landen. The Carrier won de Specsavers National Book Award for Crime Thriller 2013. In 2014 en 2016 publiceerde zij – met speciale toestemming van de erven – The Monogram Murders en Closed Casket, de eerste nieuwe Hercule Poirot verhalen sinds de dood van Agatha Christie, beide werden internationale bestsellers. Haar romans The Point of Rescue en The Other Half Lives werden samengebracht in de tv-bewerking Case Sensitive. Ook haar poëzie wordt in Groot-Brittannië hogelijk gewaardeerd en is onder meer genomineerd voor de T.S. Eliot Prize.

verschenen in: Marrying the Ugly Millionaire © 2015 Carcanet Press Ltd. Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

15

horizon-concert

Donderdag 11 mei

Brits componeren Het creëren van mysterie

Sophie Hannah signeert haar nieuwe boek

Koninklijk Concertgebouworkest

Beste vrienden na afloop van het

HET CONCERTGEBOUW

voorprogramma in de Juliana-foyer.

Op pagina 31 treft u een kortingsbon aan.

voorprogramma 20.15 uur - GROTE ZAAL Sophie Hannah pattern in crime fiction and music

Het Concertgebouworkest waagt zich onder

concert

leiding van de jonge Engelse componist en

Koninklijk Concertgebouworkest

dirigent Ryan Wigglesworth aan muzikale

Ryan Wigglesworth dirigent

breinkrakers, waaronder een nieuw werk

Félix Dervaux hoorn

21.15 uur - GROTE ZAAL

van zijn eigen hand.

Ryan Wigglesworth 1979

16

Wigglesworth: Clocks from A Winter’s Tale

(toelichting van de componist:)

Het overwegend langzame eerste deel

Clocks from A Winter’s Tale (2017)

Groot is zijn oeuvre nog niet en in de catalo-

Zoals de titel aangeeft zijn de drie delen

onderzoekt obsessief een eenvoudig ritmisch

in drie delen

gus van de nog jonge Brit Ryan Wigglesworth

van dit werk ontwikkeld uit materiaal van

motief, dat we meteen in de klokken horen.

geschreven in opdracht van het Koninklijk

zoek je tevergeefs naar kamermuziek, maar

mijn opera The Winter’s Tale, gebaseerd op

Terwijl deze ‘klokken’ een vaste kort-lang puls

Concertgebouworkest, The Hallé Orchestra en

orkestmuziek is er prominent aanwezig. Voor

het toneelstuk van Shakespeare. De onder-

opdringen, gaat een soloklarinet in een meer

Bergen Filharmoniske Orkester, wereldpremière

het BBC Symphony Orchestra ontstonden

liggende gedachte van dat toneelstuk – ‘The

vrije, melodische richting. Deze clash brengt

Sternenfall (2007), The Genesis of Secrecy (2009)

Triumph of Time’ – is van bijzondere betekenis

een voortdurende spanning, slechts tegen het

Oliver Knussen 1952

en Augenlieder voor sopraan en orkest (2009).

hier. De cirkelvormige tijd, de kromming in

eind van het deel worden de twee verenigd in

Hoornconcert op.28 (1994, revisie 1995)

Daarop volgden A First Book of Inventions voor

de waarneming van tijd door de luisteraar,

een plotseling hoger tempo.

Intrada | Fantastico | Envoi

het orkest van Liverpool (2010), een vioolcon-

en het naast elkaar plaatsen van ‘kloktijd’ en

Ook het tweede deel opent met klokken,

eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

cert voor het Nederlands Kamerorkest (2012),

psychologische tijd zijn de centrale gedachten

nu in een onstabiel ritme. Het is een vlotte,

Locke’s Theatre voor het Aldeburgh Festival

in mijn werk.

scherzo-achtige studie naar ‘perpetuum

Edward Elgar 1857-1934

(2013) en als laatste Études-Tableaux voor The

mobile’. De voortgaande snelle beweging gaat

Variations on an original theme, op.36,

Cleveland Orchestra (januari 2015) o.l.v.

begeleid van wisselende tragere slagen. Een

‘Enigma-variaties’ (1898-99)

Franz Welser-Möst. Sinds kort prijkt er

meer lyrisch middengedeelte accelereert naar

dedicated to my friends pictured within

ook een geslaagde opera op de lijst,

een gevarieerde herhaling van het begin.

delen zie toelichting

The Winter’s Tale, naar het gelijknamige

Het strijkerskoraal waarmee het slotdeel

toneelstuk van Shakespeare. Ideeën

aanvangt, wordt gedomineerd door de rit-

over beleving van tijd die hij bij het

mische cel kort-lang-kort. Een solo van de

schrijven van de opera ontwikkelde

althobo roept een motief uit het eerste deel

entrée late night

vormden de aanzet tot het nieuwe

in gedachten en leidt een vluchtige ont-

22.30 uur koorzaal en entreehal

orkestwerk dat hij in opdracht van het

wikkeling van nieuw materiaal in, dat vervol-

Koninklijk Concertgebouworkest heeft

gens uiteenvalt in een lange, grillige fluit-

geschreven.

melodie. Als het terugkerende strijkerskoraal een terugblik op de lyrische episode uit het

Zie voorts het interview op pagina 10.

middendeel brengt, wordt de voortgang plots onderbroken door de terugkerende ‘klokken’.

Horizon - british intelligence

pauze na het voorprogramma, einde concert ca. 22.30 uur

v.a. €23 via www.concertgebouworkest.nl

Knussen: Hoornconcert

E.T.A. Hoffmanns Nachtstücke. De hoorn is in

Elgar: ‘Enigma-variaties’

met slim rekenwerk het Adagio cantabile uit

Als componist/dirigent verstaat Oliver Knus-

de partituur als een fabelachtig wezen tegen

sleutelwerk

de Sonate ‘Pathétique’ van Beethoven toe-

sen de kunst om van alle individuele stem-

de achtergrond van een mystiek woud vol

Vooropgesteld: Het is helemaal niet nodig om

passelijk maakte.

men in het orkest te profiteren; zowel in hun

geheimzinnige geluiden en vreemde echo’s.

je in het raadsel achter de ‘Enigma-variaties’ te

De bontste reeks van cryptologische argu-

kamermuzikale kwaliteit als bij het opgaan

Zo opent het orkest met ritselende kleine

verdiepen om van dit ‘sleutelwerk’ te

menten is bijeengebracht in de theorie van de

in het grote geheel. Van die instrumentale

figuren, die een paar maal onderbroken

genieten (ook in letterlijke zin hét sleutelwerk

Amerikaanse verzekeringsagent Bob Padgett,

stemmen is de hoorn hem altijd zeer dierbaar

worden door octaafsprongen in de fluiten.

in Elgars oeuvre en in de renaissance van de

die zich sterk met de componist vereenzelvigt

geweest en toen hij een uitnodiging kreeg om

Nadat deze drie keer hebben geklonken zet

Engelse concertmuziek van rond 1900). Het

en zijn oplossing – de Lutherse hymne Ein

een orkestwerk te schrijven voor de Suntory

de solist in. De grote lyrische partij van de

was zelfs nooit de bedoeling van de com-

feste Burg – met messianistisch vuur verdedigt.

Hall in Tokio, koos hij onmiddellijk voor een

hoorn, vooral gekenmerkt door een dalende

ponist de oplossing te geven, het raadsel

Padgett gebruikt o.a. analysemethodes die

hoornconcert. In de tegelijkertijd grootse en

secunde op vaste toonhoogte en door een

moest vooral een raadsel blijven:

ook voor het kraken van de Enigma-machine

uiterst gedetailleerde akoestiek van Japans

sierlijke uitwaaierende melodie in verschil-

‘The Enigma I will not explain – its ‘dark saying’ must

van de nazi’s werden ingezet (er is beweerd

belangrijkste concertzaal zouden naar zijn

lende tonale kleuren, beheerst vervolgens het

be left unguessed, and I warn you that the connexion

dat de nazi’s hun codeermachine naar het

mening ‘de subtiele kleurgradaties, het grote

hele concert.

between the Variations and the Theme is often of the

orkeststuk van Elgar hadden genoemd). Met

dynamische bereik en het ruimtelijk karakter

slightest texture; further, through and over the whole

zo’n kabbala aan gecombineerde redeneer-

van de hoorn ideaal tot hun recht komen’.

set another larger theme ‘goes’, but is not played …

methodes moet het mogelijk zijn om elke

Knussen schreef het concert ‘in dankbare

So the principal Theme never appears, even as in

melodie uit de Westerse muziekgeschiedenis

respons op meer dan 30 jaar luisteren naar

some late dramas (…) the chief character is never on

passend te krijgen.

Barry Tuckwell’. Het werd door deze hoornist

the stage.’

Vóór de toepassing van complexe reken-

Maar natuurlijk sloeg de muziekwereld

modellen pleit dat de componist zelf als een

met de componist als dirigent.

Red de hoorn

meteen aan het raden. Na meer dan honderd

bedreven en fanatiek cryptograaf bekend

Oorspronkelijk had Knussen een werk in twee

Tijdens het Holland Festival 2016 ging een

jaar hebben talloze speurders kandidaten voor

stond. Befaamd werd de ‘Dorabella Cipher’

delen, een ‘fantastico’ in sonatevorm en een

campagne van start om een seizoen lang

het fantoomthema aangedragen; of dat nu

– een nooit gekraakte code die hij aan Dora

adagio in de vorm van een reeks variaties, in

de hoorn onder de aandacht te brengen.

een melodie is die men als contrapunt met

Penny opdroeg. Met deze vriendin, die in een

gedachten. Uiteindelijk schoven die twee in

Een van de doelstellingen is dat meer jeug-

het hoofdthema en dus met het hele werk kan

van de delen is geportretteerd, correspon-

elkaar, voorafgegaan door een ‘intrada’. Aan

dige muzikanten in spe zich aanmelden bij

meespelen, een bekend lied dat men zelfstan-

deerde hij over de ‘Enigma-variaties’, waarbij

het eind volgt een ‘envoi’, de korte opdracht-

muziekscholen, zodat zij later hun weg naar

dig uit de clues kan afleiden, of misschien

hij zijn verwondering uitsprak dat juist zij de

strofe waarmee middeleeuwse ballades

de conservatoria en professionele orkesten

zelfs een buitenmuzikaal gegeven.

oplossing niet kon raden. Behalve van raad-

werden afgesloten. Het duidt hier ook op de

vinden, en zodat de prachtige klank van de

Enkele heel populaire Engelse melodieën die

sels hield Elgar ook van een goede practical

poëtische opzet van het geheel naar de eende-

hoorn tot in lengte van dagen genoten kan

al snel werden genoemd heeft Elgar resoluut

joke en met iedere volgende redenatie lijkt

lige instrumentale ballade uit de Romantiek.

worden in onze concertzalen.

van de hand gewezen (Auld Lang Syne en God

het raadsel intussen alleen maar groter te

Deze hommage aan de hoorn roept allerlei

Save the King/Queen). Dat was slechts het

worden.

associaties uit het repertoire op, in het bij-

begin van het puzzelwerk. Er zijn twee

zonder die van de romantische ‘waldhoorn’.

Nederlanders geweest die met hun

‘Al componerend kreeg het werk meer en

antwoord internationaal de aandacht

meer het karakter van een ‘Nachtmusik’ in

trokken: Theodore van Houten met

Mahleriaanse zin’, schreef Knussen. De keuze

Rule Brittania – onder meer vanwege de

voor de term ‘nachtmuziek’ brengt onmid-

karakteristieke zetting van het driewerf

dellijk ook Robert Schumann in gedachten,

‘never’ (Britons never, never, never shall be

die de hoorn vaak een prominente rol gaf,

slaves), zodat letterlijk het thema ‘nooit’

en via deze de spookachtige vertellingen in

verschijnt – en Hans Westgeest – die

ten doop gehouden in oktober 1994 in Tokio,

18

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

Dorabella Cipher

19

beste vrienden Elgar noemde zijn werk aanvankelijk slechts

V R.P.A.: Richard Penrose Arnold

Variations on an Original Theme, en droeg het op

Fabrieksinspecteur en amateurpianist,

‘to my friends pictured within’. Ieder der 14

‘wispelturig en geestig’.

variaties verwijst naar een specifieke karaktertrek of soms naar een voorval dat hij met

VI Ysobel: Isabel Fitton

de betreffende persoon beleefd had. ‘This work,

Op les bij Elgar met haar altviool, afgeleid

commenced in a spirit of humour & continued in deep

door een romantische gedachte.

seriousness, contains sketches of the composer’s friends. It may be understood that these personages

VII Troyte: Arthur Troyte Griffith

comment or reflect on the original theme & each one

De architect probeert piano te spelen. Samen

attemps a solution of the Enigma, for so the theme

met Elgar schuilde hij eens tijdens een storm

is called. The sketches are not ‘portraits’ but each

in het huis van Winifred en Florence Norbury.

variation contains a distinct idea founded on some particular personality or perhaps on some incident

VIII W.N.: Winifred Norbury

known only to two people.’ Deze ‘beste vrienden’

Oefent met haar zus toonladders tijdens de

heeft Elgar aangeduid met bijnamen die soms

fluitles. We horen haar karakteristieke lach.

alleen hij kende, of met initialen, in één geval slechts met ***.

IX Nimrod: August Jaeger

Het thema, dat we vooraf horen, lijkt een

(Nimrod is in het Oude Testament een ‘jager’)

variatie op het ritme van de vier lettergrep-

De criticus en muziekuitgever die de wan-

en in Elgars naam. Het drukt zijn gevoel van

hopige Elgar aanspoorde door te gaan met

eenzaamheid en onzekerheid uit, als een open

componeren en hem een melodie van

vraag die in het muzikale gesprek met zijn

Beethovens ten voorbeeld gaf. Het zou om het

vrienden moet worden beantwoord.

Adagio cantabile uit Beethovens ‘Pathétique’ gaan*. In een interview voegde Elgar toe dat

I C.A.E.: Caroline Alice Elgar

het verborgen thema ‘quite familiar’ was. Het

De componist verwelkomt zijn vrouw met een

verhaal is overgeleverd door Dora Penny. Elgar

haar bekend motiefje.

zou haar gezegd hebben ‘Can’t you hear it at the beginning? Only a hint, not a quotation.’

II H.D.S-P.: Hew David Steuart-Powell Amateurpianist. We horen hem een oefening

X Dorabella - Intermezzo:

pingelen.

Voornoemde Dora Penny, met een verwijzing naar de Dorabella uit Mozarts

III R.B.T.: Richard Baxter Townshend

Così fan tutte suggestief verwerkt in een ‘inter-

Auteur en amateur-toneelspeler, speelt met

mezzo’! Dora zag het bovengenoemde verband

overslaande stem de rol van een oudere heer.

niet. Op een ander moment beet Elgar haar sprekend over het raadsel toe: ‘I thought that

IV W.M.B.: William Meath Baker

you of all people would guess it.’ De houtblazers

Een opgewonden landjonker die we driftig

parodiëren haar stotterende spreken.

een deur horen dichtslaan.

Enigma machine

horizon - british intelligence

21

biografieën

22

XI G.R.S.: George R. Sinclair

Ryan Wigglesworth

Koninklijk Concertgebouworkest

Organist van Hereford Cathedral, die Elgar

Dirigent, pianist en componist geboren in

opgericht in 1888, Koninklijk sinds het 100-ja-

vroeg zijn buldog Dan te laten horen als die

Yorkshire, England | opgeleid aan Oxford Uni-

rig bestaan in 1988 | beschermvrouwe Hare

in de Wye springt en weer aan wal klautert.

versity en de Guildhall School of Music and

Majesteit Koningin Máxima | door critici

Bovendien een verwijzing naar zowel de

Drama in Londen | Fellow of Corpus Christi

geroemd om zijn herkenbare orkestklank

zestiende-eeuwse organist John Bull, als naar

College en Lecturer aan Cambridge Univer-

en gerekend tot ‘s werelds beste orkesten |

zijn spreekwoordelijke naamgenoot met diens

sity 2007-2009 | als dirigent van onder meer

bestaat uit 120 musici afkomstig uit ca. 25

buldog, symbool voor Engeland.

eigen werken langjarig verbonden aan het

landen | is na 128 jaar pas toe aan de zevende

BBC Symphony Orchestra | sinds september

chef-dirigent: achtereenvolgens Willem Kes,

XII B.G.N.: Basil G. Nevison

2015 eerste gastdirigent van het Hallé Or-

Willem Mengelberg, Eduard van Beinum, Ber-

Een ‘serieus en toegewijd’ cellist met wie

chestra | dirigeerde de vooraanstaande Britse

nard Haitink, Riccardo Chailly, Mariss Jansons

Elgar kamermuziek speelde.

gezelschappen, diverse orkesten in Duitsland,

en sinds de start van dit seizoen Daniele Gatti

het Cleveland Orchestra, Chamber Orchestra

| werkte met grote componisten als Richard

XIII *** - Romanza

of Europe, Ensemble intercontemporain en in

Strauss, Gustav Mahler, Claude Debussy en

Een dame van goede komaf wier naam in dit

Nederland het Residentie Orkest en Neder-

Igor Stravinsky | geeft eigentijdse muziek nog

‘romantische’ verband beter verborgen kan

lands Kamerorkest | leidde producties van

steeds een vaste plaats in de programmering,

blijven? Ogenschijnlijk Lady Mary Lygon, op

opera’s van Mozart, Bizet, Birtwistle en

zoals in het thematische AAA Festival, dit

dat moment op zeereis, maar het kan ook

Glanert bij English National Opera, waar hij

seizoen omgedoopt tot Horizon | heeft sinds

duiden op een vroegere verloofde van de

momenteel Composer in Residence is | in

2004 zijn eigen platenlabel: RCO Live | treedt

componist die naar Nieuw-Zeeland vertrok.

februari 2017 dirigeerde hij daar de wereld-

tussen 2016 en 2018 op in alle lidstaten van de

We horen een met dreunende machines

première van zijn opera The Winter’s Tale, naar

Europese Unie: RCO meets Europe

aangedreven stoomschip, terwijl de klarinet

Shakespeare | debuteert bij het Koninklijk

Mendelssohns Meeresstille und glückliche Fahrt

Concertgebouworkest

citeert.

Félix Dervaux XIV E.D.U.

Frans hoornist, opgeleid aan het Conserva-

Een zelfportret van ‘Edu’ Elgar, zoals Alice hem

toire National Supérieur de Musique et de

noemde. Varatie I en IX keren hierin terug.

Danse in Lyon, de Universität der Künste Berlin en de Orchester-Akademie van de Berliner Philharmoniker | was solohoornist van het

*De ouderen onder ons kennen de melodie

Orchestre National de l’Opéra de Lyon en van

wellicht van de popsong Midnight Blue, maar

2014 tot 2016 solohoornist van het Koninklijk

al in Beethovens tijd maakte de componist

Concertgebouworkest |

Silcher er een lied op, Das Auge der Geliebten.

trad als solohoornist eveneens op met het Or-

Gezien de benaming lijkt het ook relevant te

chestre Philharmonique de Radio France, het

verwijzen naar het thema uit de finale van

Orchestre National du Capitole de Toulouse

Tsjaikovski’s Symfonie ‘Pathétique’ (1893), dat

en het orkest van de Bayerische Staatsoper

ontstaat uit de top-noten van de opeen-

in München | won in 2013 de eerste prijs op

volgend inzettende stemmen, maar dat als

het internationale concours Città di Porcia

dusdanig door niemand gespeeld wordt.

in Italië | maakt als solist zijn debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

23

entree late night

Donderdag 11 mei

britpop en pubquizzen met brexitters

entrée late night

Pub Quiz

CONCERTGEBOUW 22.30 - 01.30 uur KOORZAAL en ENTREEHAL ca. 22.30 uur - KOORZAAL

24

Na het concert in de Grote Zaal kan ieder-

Precies deze sfeer zet Entrée neer tijdens de

Paul Patterson 1947

een de hersens laten kraken in de Entreehal

Late Night. We dagen je uit mee te doen aan

The Black Widow & Tarantula

en Koorzaal van Het Concertgebouw tijdens

een heuze pubquiz. Leden van het Koninklijk

uit Spiders voor harp solo (1983)

de traditionele Entrée Late Night. Dit keer

Concertgebouworkest spelen in de Koorzaal

Petra van der Heide harp

met een typisch Britse pubquiz.

tunes van Britse drama- en misdaadseries.

Samen met je vrienden kun je raden wel-

Pubquiz

British Intelligence kan vanuit vele kanten

ke tunes dit zijn, en maak je kans op een

musici van het Koninklijk

worden bekeken. Er zijn natuurlijk de puz-

bijzondere prijs. Dus zorg ervoor dat je je

Concertgebouworkest

zels en raadsels die in de vele misdaadseries,

kennis over Britse misdaad- en dramaseries

Jelena Ristic viool

romans en toneelstukken een grote rol spelen,

aanscherpt, nodig al je vrienden uit en kom

Harold Hirtz altviool

maar de intelligentie van de Britten uit zich

samen met Entrée in de Entreehal en Koorzaal

Maartje-Maria den Herder cello

ook in een ander typisch Brits verschijnsel,

een feestje bouwen.

Mariëtta Feltkamp contrabas

namelijk de pubcultuur. De gemiddelde Brit

Vincent Cortvrint fluit

besteedt een groot deel van zijn tijd in deze

Zoals altijd zijn er op verschillende plekken vi-

Samen met je vrienden kun je onder het

Arno Piters klarinet

zogeheten public houses. Hij kijkt er voetbal,

suals te zien van huis-vj VISH en dit keer ook

genot van een pint dansen op de fijne tunes

Petra van der Heide harp

speelt spelletjes en iets later op de avond tre-

een performance van performance-kunstenaar

van een bandje in de Entreehal. Na afloop

den er bandjes op en draait een dj een set.

Noor Nitzsche.

worden jullie door britpoptunes omgeven, om

Arrangement: Marijn van Prooijen

dansend Het Concertgebouw te verlaten. andere artiesten VJ VISH Noor Nitzsche performance

De Entrée Late Night is een onmisbaar onderdeel van Horizon. Entrée, de jongerenvereniging van Het Koninklijk Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest, staat garant voor een verrassende invulling van het thema in een doorlopend programma.

Horizon - british intelligence

CRYPTOQUIZ HORIZONTAAL: thrillerauteur in een Amsterdams theater mystieke kabbala de heiligste plek op aarde van Het Concertgebouw is beeldbepalend (Europa's oudste) ontrafelen VERTICAAL:

Britse schrijfster in een horlogerie 1

2

3

4

8

9

11

13

5

6

7

27

10

12

14

15

16

17 18

19 20

21

Vul de puzzel in en maak kans op een RCO prijzenpakket bestaande uit een RCO tas, een cd uit de RCO live collectie en het boek 125 Years in Silent Pictures. Stuur uw oplossing vóór 26 mei 2017 per e-mail naar m.bleeker@concertgebouworkest.nl onder vermelding van ‘puzzel British Intelligence’. De winnaar ontvangt persoonlijk bericht. Vanaf 29 mei kunt u de oplossing terugvinden op onze website: www.concertgebouworkest.nl/horizon

Alan Turing, The Enigma: Zeefdruk 3 uit The Turing Suite (2000) van Eduardo Luigi Paolozzi (1924-2005)

horizon - british intelligence

VOORUITBLIK

Horizon in 2017-2018

do 1 februari 2018 20.15 uur

do 12 april 2018 20.15 uur Oorlog & Vrede

de polyfone kosmos

Van Gogh, Debussy en de Japanse prentkunst

hoop, offer en verzet

i.s.m. Universiteit van Amsterdam

i.s.m. Van Gogh Museum

i.s.m. Verzetsmuseum Amsterdam

vastgesteld in samenwerking met drie grote

Koninklijk Concertgebouworkest

Koninklijk Concertgebouworkest

Koninklijk Concertgebouworkest

culturele partners. Nieuw is dat de ‘voorpro-

Peter Eötvös dirigent

Matthias Pintscher dirigent

Daniele Gatti dirigent

gramma’s’ geheel in het concertprogramma

Iveta Apkalna orgel

Leila Josefowicz viool

Leonidas Kavakos viool

worden geïntegreerd en dat ieder programma

Lásló Fassang hammondorgel

Ryoko Aoki nô-voordracht

Carly Wijs declamatie/voordracht

een toegevoegde buitenmuzikale act bevat.

Jaap Drupsteen visualisatie

De thema’s en orkestprogramma’s zijn hier-

Vincent Icke spreker

Een programma over de wisselwerking tussen

Rouw, verzet en hoop klinken in een program-

oosterse traditie en westers modernisme dat

ma dat aansluit bij de herdenkingstentoon-

In seizoen 2017-2018 zijn er drie program-

28

do 19 oktober 2017 20.15 uur

Japanse Impressies

Grensverleggende concerten met een actueel thema

Multiversum

29

ma’s in de serie Horizon. De thema’s zijn

naast kort samengevat.

Horizon

In ruim een uur grensverkennende orkest-

vooruitloopt op de tentoonstelling Van Gogh

stelling over de aanslag op het Amsterdamse

muziek met voordracht en projecties gaat het

en Japan in het Van Gogh Museum. De pure

Bevolkingsregister van 1943 in Verzetsmuseum

Bestel nu uw abonnement:

orkest samen met de Universiteit van Amster-

vormen en verfijnde kleuren van de Japanse

Amsterdam, met een voordracht over de

serie 3 concerten: € 112,-

dam op zoek naar verbanden tussen muziek

prentkunst ‘ukiyo-e’ (‘vlietende wereld’) beïn-

celliste en dirigente Frieda Belinfante,

Concertvrienden € 100,-

en de wetten van ons universum. Parallelle

vloedde rond 1900 kunstenaars als Van Gogh,

initiatiefneemster van de aanslag.

losse kaarten verkrijgbaar vanaf 1 juni 2017

universums, snaartheorie en zwaartekracht-

Whistler en Debussy. Debussy’s kleurrijke ‘im-

Het Concerto funèbre uit 1939 van Hartmann is

golven inspireren de nieuwe compositie van

pressionisme’ had op zijn beurt grote invloed

muziek over hoop en verzet in een wanhopige

Peter Eötvös voor orgel, hammondorgel en

op het werk van Toru Takemitsu, de meest

tijd. Direct na de oorlog, toen de Koude Oor-

orkest. Jaap Drupsteen tekent voor een visu-

vooraanstaande Japanse componist van de

log zich aandiende, componeerde Honegger

alisatie en hoogleraar Vincent Icke geeft tekst

twintigste eeuw. Het vioolconcert Mar’eh van

zijn Symphonie liturgique, een roep om blijvende

en uitleg bij dit Multiversum. Met de iriserende

Matthias Pintscher beleeft zijn Nederlandse

vrede. De Fransman Guillaume Connesson

microkosmos van Ligeti’s Atmosphères en het

première: een zoektocht naar puurheid in

componeert voor dit programma een nieuw

buitenaardse Orion van Vivier.

vorm en gedachte.

orkestwerk.

Horizon - british intelligence

horizon - british intelligence

HORIZON KORTINGSBON

BRITISH INTELLIGENCE

COLOFON uitgever

Lever deze bon in bij uw boekhandel en koop Beste vrienden van Sophie Hannah voor € 15,- i.p.v. € 19,99.

U ontvangt € 4,99 korting.

Deze bon is geldig bij de signeersessie in de Julianafoyer en verder van 9 mei 2017 t/m 9 augustus 2017.

Actienummer 904-10103 ISBN 9789026140389

Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51 1071 kj Amsterdam Postbus 78098 1070 lp Amsterdam www.concertgebouworkest.nl

30

redactie

31

Mieke Bleeker, Mark van Dongen, Martijn Voorvelt, Esther Wouters beeldredactie en opmaak Esther Wouters Vaste partners en evenementen van Horizon tekst

academisch-cultureel centrum spui25

Frederike Berntsen, Mark van Dongen, Peter de Waard, Ryan Wigglesworth

Horizon-lezing met kamermuziek (wo 17.00 uur)

basisontwerp en omslag Atelier René Knip en Rens Martens

koninklijk concertgebouworkest Concert serie Horizon met Voorprogramma

drukwerk

(do 20.15 uur)

Mart.Spruijt

entrée

copyright

Entrée Late Night

in Het Concertgebouw

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een

(do ca. 22.30 uur)

CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam © c/o Pictoright Amsterdam 2017.

Overname van arikelen alleen na toestemming van de uitgever. De uitgever heeft getracht rechthebbenden van het

Horizon wordt mede mogelijk gemaakt door

beeldmateriaal te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.

Horizon - british intelligence

de Stichting Donateurs Koninklijk Concertgebouworkest horizon - british intelligence

st ke or

N ZO

RI

HO

el ue

TH EM A

ko n

in

kl

ij

k

E CO NC ER TE N

ND

RL EG GE

SV E

ou w

GR EN

b ge rt ce

n co

t ac