OP NAAR EEN GROENER EN DUURZAAM ROTTERDAM by Rotterdams Milieucentrum

ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM

OP NAAR EEN GROENER EN DUURZAAM ROTTERDAM WERKVERSLAG 2017

#INLEIDING

#COMMUNICATIE

@PARKEN010

#PARKENOVERLEG #PARKENMAAND010 #SLIMBEHEER #AANMOEDIGINGSSUBSIDIE #PARKENPUBLICITEIT

5 6 7 7 7

@GROENE_AGENDA #RMCOURANT #SOCIALMEDIA

19 19 19

#ONDERSTEUNING

#LANDELIJK

#ENERGIE010

#MILIEUCENTRA #RECYCLINGNETWERK

20 20

# @

@OPZUINIG #ENERGIEBESPAARLADDER #ENERGIECAFE010 #MILIEUCOACHES #MILIEUTV

8 9 9 9 10

#LUCHT010

#GEZONDVERKEER

@DAKAKKER

#VRIJWILLIGERS GER GE RS S #HEEM EME EM EN NT TE EN N #DAKEVENEMENTEN #DAKENNIE RD RD @DAKGAARD

11 11 11 11 11 11 12 12 12 12

#WATER010 10 10

15 15

@SLIMDAK010 010 01 0

15 15

@ZEROFOODSWASTE010 ODS OD SW WA AS STTE E0 01 10 0

16 16

#BLUEFOODFESTIVAL DFE DF ES ST TIIV VAL VA

16 16

#FAIRFASHION010 HIO HI ON N0 01 10 0

17 17

#GROENECONFERENTIE010 CON CO NFFEER REEN NTTIIEE0 01 10 0

18 1 8

#GROENTREKKERSDEBAT EKK EK KE ER RS SD DE EB BA AT AT OGE OG ELL #GROENEVOGEL REVOGEL EL #GROENE EREVOGEL UIM #GROENPLUIM CHERS #GROENPITCHERS

18 18 18 18 18 18 18 18 18 18

2 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

BIJLAGEN:

#ACHTERBAN #CONTACTEN #GROEPENGELDEN #ORGANISATIE #HITS LIKES FOLLOWERS

22 24 25 26 27

ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM

OP NAAR EEN GROENER EN DUURZAAM ROTTERDAM

#INLEIDING 2017 was een veelzijdig jaar voor het milieucentrum, met zeer uiteenlopende en ook nieuwe thema’s. Ons kleine RMC-team sprong van luchtkwaliteit naar water en van water naar voedselverspilling en…. We reageerden daarbij op de geluiden van de samenleving en actuele ontwikkelingen.

en werd doorgeschoven naar 2018. We gingen zelfs een Europees subsidietraject in, samen met collega-organisaties in België, Frankrijk en Engeland. Ook organiseerden we in samenwerking met 20 organisaties voor het eerst het Bluefoodfestival. Doel van dit alles is de voedseloverschotten met flinke percentages te verlagen!

We We zijn zijjn zi n blij met een druk bezochte Groeneconferentie in december, d de ecce em mb be e in opmars naar de raadsverkiezingen 2018. Een breed E Ee en n br b re ee e scala aan politici ging in debat over klimaat. Wan Wa ntt klimaat klii kl Want mocht, wat ons betreft, weer terug op de p po olliittiie ekke e agenda! Een aantal stevige standpunten kwapolitieke m me en n aa a an n het licht, die in een toekomstige raad en in de men aan ccollegevorming co olllle eg ge evv zeker een rol gaan spelen. Nieuw was de g gr ro oe en np piitt groenpitchwedstrijd. De groenpitchers waren ‘een hit’, d du uss di d ie ew dus die wedstrijd houden we er zeker in!

Met een brede coalitie van bewoners– en belangengroepen maakten we de ’10 punten voor gezond verkeer’. Dit was onze nieuwe poging om het stadsbestuur te overtuigen meer en efficiëntere maatregelen te nemen om de luchtkwaliteit in onze stad te verbeteren.

He H ett lu llustrum usstt Het van de Parkenmaand (erop gericht dat meer m me en nsse en n de groene kant van Rotterdam te ervaren) werd mensen vvoor vo oo orr he h ett eerst ingeluid met een startevenement in het het V Vr ro oe esse en n Vroesenpark. Hierna werden er ruim 50 kleine en groene e ev ve en ne em m evenementen uitgerold in de Rotterdamse parken, veelal d do oo orr de de parkvrijwilligers georganiseerd. Fijn ook dat wetdoor h ho ou ud de err EEerdmans het belang zag van de parkenmaand, houder w wa an ntt we we kregen (eenmalig?) een aanmoedigingssubsidie want vvoor vo oo orr de d ezz vijfde parkenmaand. deze

Al vele velle ve e jaren ja ja Al organiseren we de succesvolle cursussen milliie mi eu ucco o milieucoach met en voor bewoners uit de Rotterdamse w wi ijjkke en n.. W wijken. Want wie kan er nu beter vertellen over energieb be essp pa arriin n dan je eigen buur? Ook de spin-off hiervan besparing b bl liijjfft ft gr g ro o Geïnspireerd door de cursus gingen veel blijft groot. huurders en eigenaar-bewoners noest aan de slag in de eigen wooncomplexen, waarbij hier en daar de ondersteuning van het milieucentrum zeker nodig was. De energietransitie in de praktijk! En daar heb je zeker de bewoners bij nodig! Het Energiecafé010 sloot dit energieke seizoen af, waarbij wethouder Pex Langenberg aan 30 nieuwe milieucoaches hun certificaten overhandigde. Een nieuw thema in 2017 was voedselverspilling. Niet helemaal nieuw, want we stonden aan de wieg van Broodnodig. We schreven (samen met Slow Food Youth Network) het plan Zero Foodwaste Rotterdam,dat werd ingediend bij Citylab010. Helaas strandde het plan eind van het jaar

De DakAkker op het dak van Het Schieblock won in 2017 de Rooftop Award en werd daarmee uitgeroepen tot het beste en meest complete groenedak van Nederland. Trots namen we de award in ontvangst in Amsterdam. Ook dit jaar trok het grootste (openlucht)landbouwdak in Europa veel bekijks en mochten we tientallen groepen uit binnen– en buitenland rondleiden. Honderden kinderen genoten verder van het educatieve programma ‘Dakennie’. Laten zien wat mogelijk is. Dat is de bedoeling met het Slimdak010. Bovenop het dak van het dakpaviljoen op de DakAkker komt een uiterst innovatief groenblauwdak, aangestuurd door de weersatelliet. In 2018 wordt het gerealiseerd. Een testsite voor slimme waterbergende daken want de oplossing van het waterprobleem ligt (ook) op de daken. Wij blijven een aanspreekpunt voor de vele bewoners en initiatieven die met duurzaamheid, energie, water, stadslandbouw en groene (wijk)projecten aan de slag willen in Rotterdam. Initiatieven worden ondersteund met raad en daad, en soms ook met kleine financieringen vanuit de ‘groepenpot’ die door ons wordt beheerd. Het ondersteunen van actieve groene groepen in Rotterdam is en blijft onze core business. 2017 was een enerverend jaar, met veel nieuwe contacten, netwerken en activiteiten en nieuwe thema’s, en nog veel in de ‘kooppot’ voor het komende jaar! Emile van Rinsum (directeur Rotterdams Milieucentrum)

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 3

Foto: Karin Oppelland

@PARKEN010 @ @P PARK PA RKE EN N0 0 Pa Parken P arrk ke en n zi zzijn ijn be ij b belangrijk. ella an ng grriij ijk. k. He H Het ett zi zzijn ijn de ij de g groene longen van de stad. Het Rotterdams Milieucentrum organiseert daarom M Mi illiie eu ucce en nttrru um m or o rg ga an niisse ee errtt da d aa arro om m het Parkenoverleg. Met bewonersparticipatie bieden een bijdrage aan beheer b ied ie de en n we we ee e en n bi b ijdr ij dra ag ge e aa a an n be b eh he ee e en inrichting van de parken.

IIn n he het h ett Ro R Rotterdamse otttte errd da am msse e Pa P Parkenoverleg arrkke en no ovve errlle eg g zijn 30 parken vertegenwoordigd. Het parkenoverleg wordt voorgezeten door Marius Huender, een actieve vrijwilliger in het Kralingse Bos. Het overleg biedt Rotterdammers de kans kennis en informatie uit te wisselen over de parken waarbij zij zich betrokken voelen. Die betrokkenheid van bewoners varieert van het volgen van de ontwikkelingen in het park en overleg met de gemeente tot het zelf aan de slag gaan als parkvrijwilligers, zoals in het Kralingse Bos, het Vroesenpark, het Zuiderpark en het Dakpark Delfshaven. Ieder jaar bezoeken we met de parkvertegenwoordigers een park. Dit jaar was dat het Vroesenpark.

In het Parkenoverleg zijn vertegenwoordigd: Het Dakpark, Parken Hoek van Holland, Oudelandspark, Bonairepark, Ruigeplaatbos, Visserijgriend, Park Hudsonweg, Kralingse bos, Ommoordse Veld, Ons Park, Rozenburgpark, Melanchtonpark, Park Zestienhoven, Prinsenpark, Randpark Oosterflank, Semiramispark, Rietveldpark, park Kralingseveer, Roel Langerakpark, Schat van Schoonderloo, Schiebroekse park, Spinozapark, Twee Heuvels, Vroesenpark, Wollefoppenpark, Wijkpark Het Oude Westen, Het Park (bij de Euromast), Zuiderpark, Tuin op de Pier, Essenburgpark en Park 1943.

www.rotterdamseparken.nl @Parken010 Rotterdamse Parken 4 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Foto: Karin Oppelland

#PARKENOVERLEG

Foto: Karin Oppelland

Kijk voor een volledig overzicht van de taken en bevoegdheden op www.dwsn.nl

Foto: Karin Oppelland

Het Parkenoverleg is een platform voor betrokkenen bij de parken in Rotterdam en bevordert de communicatie tussen die partijen. Bewonersorganisaties, parkbeheerders van de gemeente, gebiedscommissies, Stadsbeheer, parkgroepen (zoals Vrienden van het park), vrijwilligers(groepen) en het Rotterdams Milieucentrum zijn hierbij gebaat. Al deze partijen wisselen kennis uit en zorgen ervoor dat de betrokkenheid van Rotterdammers bij de parken toeneemt. Dit leidt tot een hogere kwaliteit van het groen, dat bovendien beter aansluit bij de wensen van bewoners in Rotterdam.

Ook de Parkenmaand kwam aan bod. Subsidies werden aangevraagd om de Rotterdamse parkenmaand meer onder de aandacht te brengen. Wethouder Eerdmans heeft een bedrag van € 7.500 beschikbaar gesteld als (eenmalige) waarderingssubsidie. Dit budget wordt gebruikt om de website rotterdamseparken.nl te vernieuwen en om overige promotie te maken voor de Rotterdamse Parkenmaand. De activiteiten ‘in het groen’ worden door de bewoners zelf georganiseerd.

3 *)

Dit zijn de gastsprekers en besproken onderwerpen tijdens de overleggen van 2017:

Bezoek aan het Vroesenpark. De opening van de Rotterdamse Parkenmaand vond dit jaar plaats in het Vroesenpark. Naast een theaterstuk van de Wereldwachter en enkele speeches, werd de maand op zondag 3 september letterlijk afgetrapt met een grote groene bal. Hierna werd een excursie gegeven in het park.

1 *)

4 *)

John Verkerke van gemeente Rotterdam gaf een boeiende presentatie over de nieuw ontwikkelde onderhouds-app ‘Risicogestuurd beheer bosplantsoen Rotterdam’. Het gaat om vakken met bosheesters. De inventarisatie is momenteel gaande. Vanuit meerdere steden is er interesse getoond om de app in hun gemeente in gebruik te nemen.

Olaf Velthuizen is ecoloog bij Stadsontwikkeling gemeente Rotterdam. Tijdens dit overleg presenteerde hij wat de projecten zijn waar hij mee bezig is.

Ook de evenementen in de parken stonden op de agenda van het Parkenoverleg. In 2015 is een motie aangenomen in de gemeenteraad waarin staat dat er een festival- en evenementenbeleid per park moet worden uitgewerkt. De gemeente is bezig met een verkenning voor een nieuwe parkenvisie voor Rotterdam. Ook het evenementenbeleid krijgt hierin volop aandacht. Het Parkenoverleg wil ook graag zijn inbreng hebben in de nieuwe parkenvisie.

Foto: Karin Oppelland

2 *) Tijdens het tweede parkenoverleg was Emile van Rinsum (als lid van Adviescommissie Dierenwelzijn en stadsnatuur) te gast. Deze commissie geeft gevraagd en ongevraagd advies over beleidsvraagstukken die te maken hebben met dierenwelzijn, stadsnatuur en natuur– en milieueducatie. De commissie heeft een formele status als adviescommissie voor het college van Burgemeester en Wethouders. Tot nu tot gegeven adviezen gaan over onder andere bijen, duiven, vossen, maaibeleid, huisdieren, het rampenplan voor dieren en het beleidsplan dierenwelzijn.

De ‘Groene 18’ (onze wensenlijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2018) stond centraal in het laatste Parkenoverleg. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 wil het Parkenoverleg een aantal groene onderwerpen onder aandacht brengen van de politieke partijen en in later stadium de collegeonderhandelaars.

*) = Elk Parkenoverleg bevat ruimte waarin de vertegenwoordigers ontwikkelingen in ‘hun’ park kunnen bespreken. Op deze wijze worden kennis en ervaringen uitgewisseld en is men op de hoogte van de ontwikkelingen in de Rotterdamse parken. Ook wordt er tijdens elk overleg aandacht besteed aan de Rotterdamse parkenmaand. Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 5

#PARKENMAAND010 In 2017 werd voor de vijfde keer de Parkenmaand georganiseerd. In de maand september werden meer dan 50 groene evenementen georganiseerd in de Rotterdamse parken, zoals wandelingen, excursies, workshops, muziek, kinderactiviteiten en natuurwerkdagen. Op de website www.parkenmaand.nl stond een overzicht van alle activiteiten en via nieuwsbrieven en affiches werd ruchtbaarheid gegeven aan de parkenmaand. Met de parkenmaand geven we meer bekendheid aan de vele grote en kleine parken, de diversiteit aan de flora en fauna en aan het werk van de vrijwilligers in de parken. Stadsparken zijn namelijk belangrijk: het zijn de ‘longen’ van

de stad en belangrijke plekken van ontmoeting en ontspanning voor haar bewoners. Op 3 september werd de Parkenmaand in het Vroesenpark afgetrapt. Alle voorzitters van de gebiedscommissies werden uitgenodigd om dit met ons te doen. Ook was er een optreden j van de ‘Wereldwachter’,, terwijl rbe rb en nd de ette en ntt-kinderen in de ‘Kleurbendetentkkonden on nd de en n jes’ hun ‘droompark’ ko ontwerpen.

Lees mee over het programma van de Parkenmaand op: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/septemberrotterdamse-parkenmaand-2/

De Rotterdamse Parkenmaand 2017 - foto’s: Karin Oppelland

6 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

#SLIMBEHEER Op 31 september werd de Parkenmaand afgesloten met een mini-symposium over circulaire parkbeheer. Hierin werd gesproken en nagedacht over ‘slim beheer’ en circulaire parken. In workshops werd gewerkt aan ideeën en oplossingen. Het symposium werd voor de Parkenmaand georganiseerd door Stadsbeheer (in samenwerking met het Milieucentrum) en bezocht door zo’n dertig geïnteresseerden. Klik voor een verslag op onderstaande link: http://www.milieucentrum. rotterdam.nl/site/circulaire-parkensymposium/

Activiteiten parkenmaand 2017

(Door parkgroepen georganiseerde evenementen, maar ook een aantal bestaande evenementen zijn hierin meegenomen)

2 SEPTEMBER

16 SEPTEMBER

Meewerken met de groengroep van het Dakpark, Dakpark Stadssafari, Het Museumpark Excursie Landtong Rozenburg, Landtong Rozenburg Monumentale bomen tocht, Hét Park BeSouk, Park 1943

De Parkenmaand kreeg om 2017 eenmalig een aanmoedigingssubsidie van wethouder Eerdmans (buitenruimte) voor de openingsfestiviteiten en de publiciteit. De organisatoren van de parkactiviteiten konden een beroep doen op ons budget ‘groepensubsidies’ voor kleine uitgaven en de wijkgerichte publiciteit.

Yoga op het dakpark, Dakpark Excursie Landtong Rozenburg, Landtong Rozenburg Aftrap Parkenmaand, Vroesenpark Wandeling door het Vroesenpark, Vroesenpark Wandeling: Najaarsbloeiende bollen op Trompenburg, Trompenburg Tuinen & Arboretum

Met Stadsbeheer op excursie, Ommoordse Veld

Naast posters en flyers zijn sociale media en de parkenwebsite volop ingezet. De Parkenmaand inmiddels uitgegroeid tot een jaarlijks groen evenement ter afsluiting van de zomer waarin mensen kennismaken met de Rotterdamse parken en groene plekken. De parkvrijwilligers laten zien wat ze doen en het groen wordt gebruikt als decor voor parkvriendelijke activiteiten.

De Roze Brigade – schoonmaakbende, Park 1943

Meewerken met de groengroep op het Dakpark, Dakpark Monumentale bomen tocht, Hét Park 7BLAD festival Zevenkamp, Wollefoppenpark Boeren, burgers en buitenlui ... lezing & excursie, Ommoordse Veld Theatervoorstelling Bon Voyage, Vroesenpark

10 SEPTEMBER -

Yoga op het Dakpark, Dakpark Boeren, burgers en buitenlui ... lezing, Ommoordse Veld Zondagmiddagconcert Koor Loch Ness, Ommoordse Veld Essenburgpark in kaart, Essenburgpark

Groene Gelukswandeling, Heemraadspark

15 SEPTEMBER -

Keep it clean Day in Park 1943, Park 1943 Wandeling langs de groene plekken in het centrum, Wijkpark Het Oude Westen Stadsmeditatie, Erasmuspark

Groene talks over een groene toekomst voor Rotterdam!, Station Hofplein & Dakgaard

22 SEPTEMBER -

Stadsmeditatie, Erasmuspark

23 SEPTEMBER -

Meewerken met de groengroep op het Dakpark, Dakpark Bootcamp, Erasmuspark Tuin als lab & herfstfair op Trompenburg, Trompenburg Tuinen & Arboretum Meewerken op het Dakpark: schapenhok bouwen, Dakpark Open dag Bijenpark Maeterlinckweg, Bijenpark Maeterlinckweg Monumentale bomen tocht, Hét Park

24 SEPTEMBER -

Tuin als lab & herfstfair op Trompenburg, Trompenburg Tuinen & Arboretum Bomentocht, Heemraadspark

29 SEPTEMBER -

13 SEPTEMBER -

Groene Gelukswandeling, Heemraadspark

20 SEPTEMBER

9 SEPTEMBER

Wandeling najaarsbloeiende bollen op Trompenburg, Trompenburg Tuinen & Arboretum Danssalon, Erasmuspark

19 SEPTEMBER

4 SEPTEMBER

#PARKENPUBLICITEIT

6 SEPTEMBER 2017 was het lustrumjaar voor de Rotterdamse parkenmaand. Een record aantal van 50! evenementen vonden in deze maand in het Rotterdamse groen plaats. Hier kwamen zo’n drieduizend bezoekers op af. Bewoners, georganiseerde groepen, professionals, sporters en Stadsbeheer zorgden voor extra activiteiten in de parken. Dit bestond uit een grote variatie van werken in het groen, evenementen als muziek, yoga, eten, meditatie, en een symposium over circulaire parken (georganiseerd met Stadsbeheer). Bezoekers konden hieraan meedoen, meewerken of gewoon aanschouwen.

17 SEPTEMBER

3 SEPTEMBER

#AANMOEDINGSSUBSIDIE

LUSTRUMJAAR

Groengroep Workshop van Hans van Dalen: kruidentuin aanplanten, Dakpark Monumentale bomen tocht, Hét Park Yoga, Erasmuspark Verhalenfontein, Erasmuspark

Film op de Rotte, Ommoordse Veld Wandeling langs de groene plekken in het centrum, Wijkpark Het Oude Westen

30 SEPTEMBER -

Film op de Rotte, Ommoordse Veld Werken aan het Kralingse Bos, Kralingse Bos Meewerken met de Groengroep op het Dakpark, Dakpark Monumentale bomen tocht, Hét Park Mini symposium circulaire parken, Vroesenpark Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 7

opZuinig!

#ENERGIE010 E01 E0 10 0

Via energiebesparing in de bestaande estaan and de e bo b bouw ou uw w zi zzijn ijn gr ij g grote ro otte e slagen te maken voor duurzaamheid. Energiebesparing blijft d de beste manier e be b esstte e en en sn ssnelste ne ellsstte e ma m an niie e om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Wij vinden het belangrijk dat het verhaal over nden en he h ett be b ella an ng griij gr ijk da d att h energiebesparing en verduurzaming van woningen zamin ing g va v an n de de wo w on niin ng ge en n door bewoners zelf wordt opgepakt en uitgedragen, om zo ook draagvlak te creëren voor de energietransitie. Sinds 2009 organiseren we daarom programma’s met en voor bewoners en leiden we bewoners op tot milieucoach.

@OPZUINIG In 2009 startte het Milieucentrum de cursus tot Milieucoach. Sindsdien zijn er meer dan driehonderdvijftig Rotterdammers opgeleid tot milieucoach. Deze bewoners geven in hun netwerk voorlichting over en handvatten voor energiebesparing. In 2017 werden drie cursussen georganiseerd, inclusief een Energiecafé waar de wethouder meer dan 30 certificaten aan de nieuwe milieucoaches uitreikte.

#ENERGIEBESPAARLADDER De milieucoaches gebruiken bij hun voorlichtingen de bespaarladder. Deze geeft aan wat diverse energiebezuinigingen kunnen opleveren aan geld en CO2besparing. In 2017 hebben wij de ladder up-to-date gemaakt. 8 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

opZuinig! ontstond uit ‘Tarwewijk doet ‘t’ in 2009. Een groep van elf vrouwen uit deze wijk werd in 2009 opgeleid tot milieucoach. In zeven bijeenkomsten kregen de deelneemsters les over energiebesparing, duurzaamheid en afval. Ook was het overbrengen van de informatie aan anderen een belangrijk onderdeel van de cursus. De coaches leerden in korte tijd ruim 190 andere bewoners aan de slag te gaan met energiebesparing. Uit handen van toenmalig milieuwethouder Rik Grashoff ontvingen de deelnemende bewoners op 29 juni 2009 in wijkgebouw Tarwewijk de ‘dat levert wat op’-certificaten. Toen werd ook besloten verder te gaan met de campagne. Eind 2010 werd de draad weer opgepakt met nieuwe cursussen ‘Milieucoach’. Begin 2015 waren er al ruim 200 milieucoaches opgeleid. De cursussen gaan vooral over praktische tips om energie te besparen. De milieucoaches organiseren na hun opleiding met deze tips kleine informatiebijeenkomsten in hun netwerken. Ze gebruiken hierbij de E.koffer vol met demonstratiematerialen, zoals ledlampen, waterbesparende douchekoppen en radiatorfolie, de ‘besparingsladder’ en besparingsquiz. De cursus bestaat uit vier bijeenkomsten en na afloop ontvangen de deelnemers het certificaat Milieucoach.

#MILIEUCOACHES

De nieuwe versie past beter bij de huidige situatie. De energieprijzen zijn gecorrigeerd aan de huidige prijzen. Tijdens het Energiecafé en de groene conferentie zijn de nieuwe meetladders verspreid.

#ENERGIECAFE010 Het Energiecafé010 is een openbaar evenement, maar ook een ‘terugkomdag’ voor alle milieucoaches. Tijdens het drukbezochte energiecafe010 op 25 november organiseerden we onze jaarlijkse Opzuinig-quiz met moeilijke en makkelijke ‘energievragen’. Ook waren er 5 workshops in 2 rondes: ‘van het gas af’ door Piet Meijer, ‘VVE’s met energie’ door Mimi Slauerhoff, ‘het dak op’ door Corinne Erades, ‘rekenen met energie’ door Frans Debets en ‘Iso-leren’ door Julia Hugmeyer. Wethouder Langenberg overhandigde tijdens het Energiecafé certificaten aan de nieuwe lichting van 30 milieucoaches.

De milieucoaches zijn ook in 2017 volop in actie gekomen. Ze zijn actief in eigen buurt en straat, plus in buurthuizen, buurthuiskamers, wijkontmoetingsruimtes, moskeeën en kerken. Bewoners door bewoners laten informeren is een succesvolle manier om een boodschap over te brengen.

De milieucoaches organiseerden een aantal voorlichtingsactiviteiten in 2017, waarbij ongeveer 800 medebewoners werden bereikt. Hierbij valt op te merken dat veel milieucoaches hun activiteiten niet officieel opgeven aan het Milieucentrum, waardoor het bereik van de coaches in werkelijkheid veel groter is.

Steekproef milieucoaches Wij hebben een 10 voorlichtingen bezocht voor een kort onderzoek naar het rendement van milieucoaches. Bij deze steekproef lieten we totaal 83 deelnemers na de voorlichting evaluatieformulieren invullen. Op basis van de antwoorden konden we een schatting maken van wat een deelnemer op korte termijn van plan is te doen aan energiebesparing. De acties die de deelnemers hebben aangegeven, vertaalden we naar besparing in CO2 en euro via de bijgestelde gegevens van de besparingsladder uit 2017. Datum 20-11-2017 22-11-2017 24-11-2017 28-11-2017 30-11-2017 4-12-2017 6-12-2017 8-12-2017 12-12-2017 14-12-2017 Totaal:

Aantal respondenten *) 6 8 9 9 7 10 7 10 8 9

euro 550 1176 866 427 520,50 940 525,50 1091,50 841,50 780,50

kg CO2 1515 2772 2279 903 1518 2746 1456 2954 2345 1954

7.718,50

20.442

*) = dit is enkel het aantal deelnemers dat bereid was het formulier in te vullen. Veel deelnemers deden niet mee aan het onderzoek vanwege privacyoverwegingen of andere redenen. Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 9

Ook zorgden de milieucoaches in 2017 (en de afgelopen jaren) voor veel spin-off. Binnen huurcomplexen of Verenigingen van Eigenaren gaan zij met de buren aan de slag met energiebesparing. Er ontstaan zelfs plannen om de woningen duurzaam te renoveren. De milieucoaches zijn uitstekende ambassadeurs in de Rotterdamse wijken. Wij ondersteunen de coaches daar waar mogelijk met raad en daad.

#PIETJEBELLDUURZAAM Ook dit jaar gebruiken wij de televisie (en YouTube) ter ondersteuning van onze energiecampagne. Vanaf januari was er elke vrijdag een milieu-item op het lokale kabelkanaal van OPEN ROTTERDAM. Deze uitzendingen werden ieder uur herhaald, 24 keer per dag. In het programma ‘Pietje Bell Duurzaam’ komt in elke uitzending de groene klusjesman met zijn energiebesparende tips voorbij. Ook op YouTube blijft de Groene Klusjesman een ‘hit’.

De Groene Klusjesman op YouTube Op YouTube staat een groot aantal filmpjes met de GroeneKlusjesMan. De best bekeken items: Tochtstrips: 39.929 weergaven https://www.youtube.com/watch?v=UfpvC7PyDJ8 Radiatorfolie: 10.014 weergaven https://www.youtube.com/watch?v=XdjR5lZ0oSk Waterbesparing: 2.506 weergaven https://www.youtube.com/watch?v=eBEcOerbm4g

#LUCHT010 Er is veel te doen rondom luchtkwaliteit in de stad. Deze is op veel plaatsen nog slecht, zeker als je uitgaat van de norm voor luchtkwaliteit die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert. We hebben de coalitie ‘Gezond Verkeer’ opgericht. Dit deden we met Stadslab Luchtkwaliteit, Adem in Rotterdam, BOOG, Milieudefensie Rotterdam, de Fietsersbond (Rijnmond), Platform Regiopark Rottemerren A13-A16 en de lokale afdeling van ROVER.

#GEZONDVERKEER Via het manifest ’10 x voor gezond verkeer’ (18 april 2017) roept de coalitie ‘Gezond Verkeer’ de gemeenteraad en het college van Burgemeester en Wethouders op maatregelen te nemen om de luchtkwaliteit in Rotterdam daadwerkelijke te verbeteren. Lees meer over de coalitie Gezond Verkeer en het manifest ‘10 x voor gezond verkeer’ via deze link: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/coalitie-gezond-verkeer/ 10 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

#DAKAKKER010

Bovenop het Schieblock vind je Europa’s eerste en grootste oogstbare dak: de DakAkker. Hier worden groenten en fruit verbouwd en honingbijen gehouden. Doel is om te laten zien dat voedselproductie op stadsdaken zeker tot de mogelijkheden behoort. Een groen voedseldak heeft het voordeel dat het meer water opvangt dan ‘gewone’ groene daken. Ook werkt het mee aan de bestrijding van ‘hittestress’ in de stedelijke omgeving en vermindert het ‘voedsel-kilometers’ door het voedsel dichtbij de afnemers te produceren. De DakAkker heeft ook een sociale functie. Er werken vrijwilligers uit het gebouw en de directe omgeving van het Schieblock, er worden lessen georganiseerd voor kinderen van basisscholen, en het is een nieuwe (en welkome) groene recreatieve verblijfsruimte voor de ‘bewoners’ van het kantoorgebouw. Doordat de DakAkker is opgenomen in de Lonely Planet, kreeg het dak ook een toeristische functie. Het dak werd uitgeroepen tot het beste en meest complete dak in Nederland en ontving de Rooftop Award 2017.

#STADSINITIATIEF De DakAkker is de grootste dakboerderij van Europa. Het Milieucentrum is samen met ZUS-architecten de initiatienemer van het landbouwdak, dat in 2012 als onderdeel van stadsinitiatief de Luchtsingel werd aangelegd. Sindsdien wordt het dak door dakboer Wouter Bauman en een grote groep vrijwilligers onderhouden. In 2017 is het beheer van de DakAkker formeel overgedragen aan de stichting DakAkker.

#VRIJWILLIGERS Vanaf maart wordt er wekelijks door een zeer enthousiaste groep vrijwilligers op de

Rooftop Award 2017 voor het beste dak van Nederland

dakakker gewerkt. Tijdens NLDoet, op de eerste vrijdag in maart, werd de akker weer uit haar winterslaap gehaald. 25 personen stonden klaar om de eerste werkzaamheden te verrichten om de DakAkker weer klaar te maken voor een nieuwe dakseizoen. Tot en met november werd er wekelijks gewerkt door 10 tot 15 vrijwilligers. De DakAkker heeft al enkele jaren een wachtlijst van vrijwilligers.

#HEEM De dakvrijwilligers krijgen ieder jaar ook cursussen aangeboden om hun kennis over planten en tuinieren te vergroten. Dit jaar gingen we onder andere naar de Voedseltuin om de beginselen van permacultuur bijgebracht te krijgen.

De DakAkker is gedeeltelijk ingezaaid met een inheems kruidenmengsel. 3 keer per jaar worden door HEEM en Binder inventarisaties gedaan om de ontwikkeling te volgen. Dit word al gedaan sinds de aanleg van de dakakker in 2012. Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 11

deren op het dak. In het (samen met basisscholen ontwikkelde) programma gaan kinderen zelf aan de slag met het maken van zaadbommen en bijenhotels. Ook helpen ze de dakboeren en leren ze over gezond voedsel, biodiversiteit en – vooral – het belang van wateropvang op daken. Wij streven ernaar onderdeel te worden van het vaste natuur- en milieu-educatieve aanbod van de stad.

#DAKEVENEMENTEN Onze publieksactiviteiten op de DakAkker vormden een onderdeel van stedelijke evenementen, zoals de Dag van de Architectuur, Verborgen Tuinen en Rotterdamse Dakendagen. Tijdens deze evenementen was de DakAkker vrij toegankelijk, waarbij dakboeren uitleg gaven over de dakboerderij.

#DAKENNIE Voor kinderen van Rotterdamse basisscholen startten we in 2015 met het educatieprogramma ‘Dakkennie’ op de DakAkker. In 2017 ontvingen we meer dan 1200 kin-

Dakennie promotiefilm: https://youtu.be/kEmZA-PpJJs [ ] Dakkenie op Cineac TV: https://youtu.be/dEJoqGzxPYc

@DAKGAARDEN Eind 2015 startten we met de Dakgaard. Dit is een boomgaard op het dak van het voormalige Hofpleinstation, als onderdeel van het project de Luchtsingel en naar ontwerp van ZUS-architecten. Er werden 150 fruitbomen geplant in een tuin met heemvegetatie. De Dakgaard wordt beheerd door de vrijwilligers van de DakAkker.

@D_akkers Biologisch fruit, groenten, bloemen en kruiden worden geteeld op de DakAkker. Ook houden we honingbijen in de bijenkasten. Bistro ‘Op het Dak’, gelegen op het dak, maakt in de menu’s gebruik van de verse oogst van de DakAkker. De hier gekweekte groenten en fruit worden ook geleverd aan lokale restaurants. Dit maakt de DakAkker tot een goed voorbeeld van het toevoegen van groene duurzame waarde aan gastvrijheid. De DakAkker is een van de initiatieven in de stad om de voeten van Rotterdammers droog te houden. Bij hevige regenval houdt het dak zo’n 60.000 liter overtollig water vast. De dakboerderij biedt ook ruimte aan experimenten met verschillende soorten groene daken (zoals het Slimdak), die een spilfunctie vervullen in de klimaatbestendigheid van de stad.

De kinderen in Dakennie (foto Karin Oppelland)

12 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Een van de 11 fotoâ&#x20AC;&#x2122;s op de Wereldtentoonstelling in Milaan (2015), fotograaf: Isabelle Boom

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 13

#Hetdakop in 2017 Excursies & rondleidingen Lycee Pommerit Franse School voorgezet onderwijs Rode Kruis Marc Organiseert ondernemers Washington University Amsterdamse Studenten Permblitz, rondleiding gecombineerd met permacultuur werkzaamheden Gemeente Rotterdam SITRA Finnish Innovation Fund Sitra Antony Veder rederij Warmonderhof Likebirds Belgie University of Bonn Rogaland County Council Noorwegen Thomas More Hogeschool (7 1ste klassen) Sociale moestuin Sliedrecht Vrije Universiteit Rotterdam Wolfert van Borselen schoolklas Institute for Housing and Urban Development Studies Jelle Ritsma met ondernemers Groei en bloei, tuinclub COWI Deens Bedrijf Ambassade van nederland in Parijs Van Hall Larenstein (4 klassen) Yu Mizuki Vice President Wall Mart Asia NorconsultAB bedrijf Openbaar Ministerie Erasmus universiteit Biomimicry themadag LLTB Land en tuinbouw organisatie codegroen Thuisrecycling Deutsche Gesellschaft fĂźr Internationale Zusammenarbeit Technip fmc bedrijf HAKU Utrecht

Dakboeren aan de slag op de DakAkker 14 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Presentaties: Dag van de stad Presentatie in Milaan Bijeenkomst drie milieucentra

Persophetdak NPO Radio 4-item naar aanleiding van de Rotterdamse Dakendagen http://radio.omroep.nl/f/412094/ Omroep MAX Metro Krant-artikel Rotterdamse Dakenboek AD/RD Rooftop Award Beste dak van Nederland 2017

Artikelen en uitzendingen over de DakAkker Dakakker in Top 10 Sustainable Tourism Solutions: http://www.resilientrotterdam.nl/dakakker-in-top-10-green-tourism-solutions/ NRC https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/26/ontbijten-en-lunchen-op-de-dakakker1592515-a112278 Blog Michiel haas http://michielhaas.nl/dakakker-is-grootste-dakboerderij-europa/ Finalist Challenge Stad van de Toekomst http://challengestad.nl/ Innovation Expo Amsterdam http://highcontrast.innovatie-estafette.nl/Innovatie/Vorige-edities/IE 2016/Projecten/article/11102/DakAkkers?x=2 KRO NCRV tv programma Binnenstebuiten https://www.facebook.com/Dakakker/photos/a.464010643644422.115347.4623175 93813727/1174773539234792/?type=3&theater Lonely Planet https://books.google.nl/books?id=uerXCgAAQBAJ&pg=PT169&lpg=PT169&dq=dakakker+2016&source=bl&ots=BmWnkCCkcN&sig=Lh35oMzkUVHpqms7iSDnbLEhg30&hl =nl&sa=X&ved=0ahUKEwjsyqOd6ufSAhUSnRQKHVM5Atc4FBDoAQgwMAY#v=onepage&q=dakakker%202016&f=false Het Klokhuis, NPO2 tv programma DakAkkers

@D_akkers

www.dakakker.nl

@Dakakker

www.beesonline.nl

Promotiefilmpje DakAkker: https://youtu.be/t_vZmLFNGMw

@WATER010 Water in de stad wordt de komende jaren een steeds belangrijker thema. Door de toenemende en zwaardere regenval ontstaan er vaker problemen. Wegen worden onberijdbaar, kelders lopen onder en de riolering wordt overbelast. Volgens ons ligt een oplossing op de 14,5 miljoen m2 platdak-oppervlak in de stad, naast maatregelen als â&#x20AC;&#x2DC;waterpleinenâ&#x20AC;&#x2122;, meer groen en bewustwordingscampagnes die bewoners aanzetten meer groen en minder tegels aan te leggen in hun tuinen. Wij zijn in samenwerking met een aantal innovatieve bedrijven ge gestart met een g esstta arrtt me m ett ee e en n testsite voor platte daken op het dak van het dakpaviljoen kpa kp av viilljjo oe en n op op de de DakAkker.

@SLIMDAK010

Het Slimdak010 wordt een testsite op het dakpaviljoen aviilljjo av oe en n va vvan an n de de iscch is h re rreageert ea ag ge ee errtt op op DakAkker. Het is waterbergend dak dat automatisch piekbuien via een zogeheten smartflowcontrol. eR ott tte errd da am msse e Rotterdamse Het dak wordt medio 2018 opgeleverd tijdens de ylab01 010 0 en en he h ett Dakendagen. Het project krijgt de steun van Citylab010 het rwaar ard d He H ett Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Het blauwgroene dak wordt ontwikkeld in samenwerking met Optigruen, ZUS-architecten en Binder groen en dak. Weblink Slimdak010: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/ nieuw-stadsinitiatief-het-slimdak/

Het Slimdak boven het dakpaviljoen op het Schiekblock (ontwerp bureau ZUS)

Retention Drossel Extensiv

Retention Drossel Intensiv

Slimdak @Slimdak010 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 15

Retention Drossel

Retention Dro

@ZEROFOODWASTE010 010 01 0

rd ge rd g eo orrg ga an niisse ee errd d in in Bl B lu ue e-april 2017 werd georganiseerd Blueesttiivva es all sl ssloot lo oo ott aa a an n op op de de we w e-city010. Het festival aan weganis ise ee errd de e ‘W ‘‘World Wo orrlld d Di D isscco o reldwijd georganiseerde Disco 17. H et ZF et Z FR R--p plla an n we w errd d ei e in nd d Soup Day’ 2017. Het ZFR-plan werd eind nd b ij on ij o nd de err me m ee err Citylab010, Cittyylla Ci ab b0 01 10 0,, 2017 ingediend bij onder meer oorge gesscch ho ovve en n na n aa arr de de naar maar helaas doorgeschoven nieuwe ronde in 2018. Daarnaast startten we met Interreg2seas, een Europese subsidieaanvraag.

#BLUEFOODFESTIVAL

Het plan ‘ZeroFoodwaste Rotterdam’ (ZFR) is ontwikkeld door het Slow Food Youth Network (SFYN) en het Rotterdams Milieucentrum met als doel voedselverspilling in Rotterdam fors te reduceren. We streven naar minimaal 5% minder voedselverspilling in Rotterdam in 2020 tot 90% in 2030. Dit willen we doen door een efficiëntere inzet van arbeid en middelen in de lokale voedselketen, vanaf het transport naar de haven tot aan ons bord. Oftewel: van haven tot gort. Zo wordt onze havenstad voorloper in het verminderen van voedselverspilling. ZFR is ontstaan vanuit de samenwerking rond het Blue Food Festival, dat op zaterdag 29

Samen met het Slow Food Youth Netwerk Rotterdam en een twintigtal Rotterdamse sociale en voedselorganisaties werd 29 april voor het eerst het Bluefoodfestival georganiseerd in BlueCity010. De organisatoren wilden op een positieve laten zien dat voedselverspilling niet meer hoeft te bestaan. Op een interactieve manier werden bezoekers betrokken bij het thema ‘food waste’ en wat er kan worden veranderd binnen de voedselketen. Voor de bezoekers was er eten, dans, muziek en inspirerende informatie. Bluefoodfestival 2017 was onderdeel van de World Disco Soup Day. Deze dag wordt in 40 landen op alle continenten georganiseerd en stond in het teken van de bewustwording rondom voedselverspilling. Communities over de hele wereld kwamen samen om enorme bergen ‘geredde groenten’ te verwerken tot ‘discosoup’ en deze vervolgens samen op te eten, geserveerd met tosti’s van gered brood.

#FAIRFASHIONFESTIVAL Fairtrade mode vormt een belangrijke stap op weg naar een betere wereld voor mens en milieu. De impact van de kledingindustrie is groot. Met het Fair Fashion Festival Rotterdam wilde de organisatoren fairtrade mode centraal zetten. Wij vonden het belangrijk om hier onze steun aan te verlenen met budget, ruimte en ondersteuning bij de organisatie. Het Fair Fashion Festival op 17 juni 2017 bestond uit lezingen, workshops, modeshows en een markt. Dit gebeurde in BAR, Annabel, het Rotterdams Milieucentrum en het binnenterrein van Het Schieblock. Bedrijven, merken en sprekers lieten zien hoe juist ook de consument het verschil kan maken! 16 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

#GROENECONFERENTIE010 De Groene Conferentie had in 2017 het thema ‘de sta(n)d van het klimaat’. De druk bezochte conferentie vond op 12 december plaats en bevatte het groentrekkersdebat, in opmars naar de raadsverkiezingen in 2018. Voor het eerst organiseerden wij ook een ‘groenpitch’-competitie, waarin een aantal pitchers streden om de groenpitchbokaal.

# #Column

#GROENTREKKERSDEBAT Tijdens het groentrekkersdebat spraken de (kandidaat)raadsleden Jan Willem Verheij (VVD), Judith Bokhove (GroenLinks), Ruud van der Velden (Pvdd), Leo de Kleijn (SP), Dennis Tak (PvdA), Christine Zandberg (CDA), Said Kasmi (D66), Bas van Noppen (NIDA) en Ellen Verkoelen (50plus). De centrale vraag in dit debat (geleid door

Suzanne Mulder van RTV Rijnmond) was ‘mag klimaat weer op de Rotterdamse politieke agenda?’.

Het debat werd ingeleid door een komische doch scherp getinte column met als thema ‘een beter milieu begint bij jezelf’. Hierin behandelde columnist Inge Janse (Vers Beton en NRC) een voor een de duurzame ambities van de politieke partijen.

Kijk voor en video-impressie van de Groeneconferentie op deze link: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/de-groeneconferentie2017-een-video-impressie/

Klik op de link hieronder om de column te lezen en te beluisteren. http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/column-van-inge-janseeen-beter-milieu-begint-bij-je-stem/ Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 17

#GROENEVOGEL In 2017 werden tijdens de Groeneconferentie drie prijzen uitgereikt: de Groenevogel (de groene vrijwilligersprijs voor de groenste vrijwilliger(s)), de Groene erevogel en de ‘Groene Pluim’, de prijs voor de groenste ‘overheidsdienaar’ van het jaar. De Groenevogel ging naar de mensen achter het Rotterdams Klimaat Initiatief. Dit Klimaatinitiatief bestaat uit een actieve groep ( jonge) Rotterdammers met zorgen over de toekomst en het klimaat en richt zich vooral op de (sluiting van) de kolencentrales op de Maasvlakte. Gezien de aangenomen ‘kolenmotie’ in de Rotterdamse gemeenteraad, bleek de lobby van deze groep zeer effectief. Ook wist het initiatief veel aandacht en publiciteit te genereren voor dit thema, waarbij ze de wind in de zeilen hadden dankzij het in Parijs afgesloten klimaatakkoord.

De winnaar Nathan Davids – recycling blockchain: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/nathan-davids-wintgroenpitchprijs-met-afval-recyclingblockchain/

De Groene erevogel werd in 2017 eenmalig uitgereikt aan Huib Poortman (foto Karin Oppelland)

Kijk op deze link naar de uitreiking van de Groenevogel aan het Rotterdams Klimaat Initiatief: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/groenevogel-voor-hetrotterdams-klimaatinitiatief/

#GROENE EREVOGEL Huib Poortman is bestuurslid van het Rotterdams Milieucentrum en was lang actief voor vele milieuorganisaties, zoals in de laatste jaren voor ROVER en de Fietsersbond.

#GROENEPLUIM De prijs voor de groenste overheidsdienaar ging in 2017 naar Burgemeester Aboutaleb. De jury stelde dat onze burgemeester voor het klimaat een uitstekend (internationaal) ambassadeur is. Vanwege de afwezigheid van de burgemeester tijdens de Groeneconferentie, werd de pluim in ontvangst genomen door Arnoud Molenaar, de Chief Resilient Officer.

Arnoud Molenaar, chief resilience officer, neemt de Groene Pluim namens de burgemeester in ontvangst.

#GROENPITCHERS Een welkom nieuw onderdeel van de Groeneconferentie waren de groenpitchers. Vijf ‘groenpitchers’ mochten tijdens de Groene Conferentie hun plan pitchen, waarna het publiek mocht stemmen.. De vijf pitchers waren Ariane Lelieveld over de Buurauto, Sarah Stolk over het plan Zero Foodwaste Rotterdam, Benjamin Neeteson over ‘iedereen energieadviseur’, Nathan Davids over zijn plan voor een blockchain voor recycling en Sander Waterval over 100% duurzame auto’s voor Verenigingen van Eigenaren. De winnaar werd Nathan Davids. 18 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

De Groenevogel ging dit jaar naar het Rotterdams Klimaat Initiatief (foto Karin Oppelland)

#COMMUNICATIE Goede communicatie met de achterban, burgers, beleidsmakers en politiek is voor het Rotterdams Milieucentrum van groot belang. Het Milieucentrum is actief op sociale media via een flink aantal Twitter-accounts en Facebookpagina’s. Bovendien beheren we een aantal websites (zie voor een overzicht bijlage 5).

@GROENE_AGENDA

#SOCIALEMEDIA

De Groene Agenda is de groene uitagenda voor de regio Rotterdam. De agenda is te vinden op de website, Facebook, Twitter en Instagram. De kanalen presenteren veel groene activiteiten in de regio Rijnmond en verbinden de groene gebieden rond de stad met de mensen.

Naast de websites www.milieucentrum.rotterdam.nl en www.groeneagenda.nl heeft het Milieucentrum websites die gericht zijn op specifieke doelgroepen, zoals www.dakker.nl, www.opzuinig.nl en www.rotterdamseparken.nl (vanuit het Parkenoverleg). Speciaal voor jongeren werd in 2007 de website www.iederslucht.nl gestart.

Groene Agenda

@Groene_Agenda www.groeneagenda.nl

@RMCOURANT De Rotterdamse Milieucourant (RM-courant) is een digitale nieuwsbrief die we naar 2300 e-mailadressen sturen. De courant is gericht op mensen met belangstelling voor natuur en milieu en biedt vooral Rotterdamse onderwerpen aan. De RMcourant biedt ook de mogelijkheid aan het Milieucentrum en onze achterban om standpunten en activiteiten bekend te maken.

Ook twitterde het Milieucentrum veelvuldig op de accounts @milieucentrum, @milieudivers @opzuinig @Duurzamestad, @d_akkers, @Dakgaarden @Parken010 en @Vvesmetenergie. Daarnaast plaatsten we regelmatig Facebook-updates op de pagina’s Rotterdams Milieucentrum, DakAkkers, Dakgaard, opZuinig, Rotterdamse Milieuvoorlichters, Klimaatonderwijs010, Groene Agenda en Rotterdamse VvE’s met energie. www.milieucentrum.rotterdam.nl

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 19

#ONDERSTEUNING Het Milieucentrum is voor veel duurzame initiatieven in de stad een belangrijk aanspreekpunt. Ondersteuning van duurzame initiatieven uit de stad is dan ook een constant onderdeel in ons werk. We ondersteunen bijvoorbeeld de eerder genoemde platforms , zoals het Parkenoverleg en ‘Gezond Verkeer’. Het afgelopen jaar hebben we met meer groepen en organisaties samengewerkt dan die in deze platforms zijn verenigd (zie bijlage 2). Onze activiteiten richten zich daarbij niet alleen op onze #achterban (zie bijlage 3). Alle duurzame en groene initiatieven in de stad kunnen een beroep doen op onze ondersteuning. Dit varieert van het geven van advies tot het samen op poten zetten van projecten. We noemen graag een aantal initiatieven waar we het afgelopen jaar volop tijd in hebben gestoken. Het Rotterdams Klimaat Initiatief is een actie- en lobbygroep die zich richt op de energietransitie in de Rotterdamse havens, en met name de kolencentrales en de kolenoverslag. De stichting Dakpark Rotterdam, een al langlopend bewonersinitiatief dat zelfbeheer, zelfwerkzaamheid en vele activiteiten organiseert op dit grootste dakpark van Europa. Ook zijn we in samenwerking met het Slow Food Youth Network Rotterdam aan de slag gegaan met het project Zero Foodwaste Rotterdam en hebben we samen het Bluefoodfestival opgezet (zie pagina 16). Voor dit voedselverspillingsproject hebben we ook een Europese Interreg2seas-aanvraag voorbereid.

De rol van ondersteuner van groene en duurzame initiatieven blijft een belangrijk taak voor ons, evenals die van vraagbaak, verbinder en ondersteuner voor de vele initiatieven in de stad.

#LANDELIJK #Milieucentrum

In 2017 overlegden de directeuren van de vier grootstedelijke Milieucentra (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) vier keer met elkaar. Zij wisselden informatie uit en bespraken mogelijke samenwerkingsprojecten. Ieder jaar bezoeken we met alle medewerkers van de vier milieucentra ook een van de vier steden. Dit jaar was Den Haag aan de beurt.

#RecyclingNetwerk Het Recycling Netwerk is een coalitie van (milieu)organisaties die zich inzetten voor duurzaam beheer van afval en grondstoffen. Wij zijn hier als lokale organisatie actief lid van. De coalitie volgt de beleids– en politieke ontwikkelingen en speelt hier indien nodig op in. Dit jaar lag de focus op het behoud van statiegeld op grote plastic flessen en het uitbreiden van het statiegeldsysteem. http://recyclingnetwerk.org

20 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Bijlagen werkverslag Rotterdams Milieucentrum 2017

1. 2. 3. 4. 5.

#ACHTERBAN #CONTACT #GROEPENGELDEN #ORGANISATIE HITS VISITORS LIKES FOLLOWERS

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 21

Bijlage 1

#ACHTERBAN De bij het Rotterdams Milieucentrum aangesloten groepen en initiatieven.

Organisaties: 3VO afdeling Rotterdam Adem in Rotterdam Afri, stichting Aktiegroep Het Oude Westen Ark Nature Ambrosiusgilde Aquarius, stichting Bewonersorganisatie Bergpolder, Liskwartier Bewonersorganisatie Blijdorp Bewonersverenging Heidebes Bewonersvereniging Pompenburg Bijenpark Maertelinckweg Blijstroom Bomenridders (de) BroodNodig BTV BOOG Bureau Stadsnatuur Creatief Beheer DakAkker, stichting Dakpark Rotterdam Dierenbescherming Rijnmond Dona Daria Eetbaar Rotterdam, stichting Egelopvang Odilia Eschpolder, werkgroep Essenburgpark Eurostar Fietsersbond Rotterdam Rijnmond Fietsen op Zuid Gezond Overschie, stichting Greenpeace Rotterdam Groeneconnectie GroeneGroeiPlatform GroenGoed Groenpool Noord Happy Streets Hoogvliet, arboretum Houtsnip, De (Vogelopvang) Impact HUB Rotterdam IVN, Rotterdam Kas, de KNNV, Rotterdam Kracht Groen Milieucoaches (vertegenwoordiging Milieudefensie Rotterdam Moeras IJsclub Natuur Cultuur en Bewegen Natuurlijk Zuiderpark, stichting Natuurhistorisch museum Rotterdam Natuurspeeltuin Ruigeplaat, stichting NIVON Rotterdam Noordplus 22 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Ommoordse Veld Open& Groen, werkgroep Owaze PIW Platform Achternesse, stichting Platform Regiopark Rottemerren A13-A16 Rotterdams Klimaat Initiatief Rotterdamse Oogst RBVV Rotteverband, stichting ROVER reizigersorganisatie Scrap Schieveenstraat Klimaatstraat Slow Food Youth Movement Rotterdam Speeldernis, de Stadsimkerij Bouna Stadslab Luchtkwaliteit SuperUseStudio’s (2012 architecten) Transitiontown Rotterdam Trompenburg, Arboretum Verborgen tuinen Vernieuwing en Participatie, stichting Vestiahuurdersgroep Rotterdam Vlinderstrik, stichting natuiurbescherming Vogel – Vleermuis en Vlinderwerkgroep Noordrand Vogelklas Karel Schot (de) Vogels op Zuid Vrijwilligers Kralingse Bos VVE’s met Energie V.T.V. Tuinderslust Wateroverlast Prinsenparkbuurt, werkgroep Wollefoppen groen & co Woonmilieu Provenierswijk, werkgroep Wijknatuurteam Alexanderpolder Wijkpark Het Oude Westen WNF Regioteam Rotterdam Young and Fair (Fair Fashion festival) Zero Foodwaste Rotterdam Zuid Hollands Landschap, stichting Zweth Kandelaar Front

Bijlage 1

#ACHTERBAN

Leden Rotterdams Parkenoverleg: Kralingse bos Rozenburgpark Vroesenpark Oudelandspark Bonairepark Ruigeplaatbos Visserijgriend Zuiderpark Dakpark Roel Langerakpark Schat van Schoonderloo Wijkpark Het Oude Westen Het Park (bij de Euromast) Ommoordse Veld Prinsenpark ( met natuurtuin) Randpark Oosterflank Semiramispark Rietveldpark Park Kralingseveer Wollefoppenpark Ons Park Spinozapark Park Zestienhoven Schiebroekse park

Marius Huender (voorzitter) Jan Borghuis Fred de Jong Jeanne van der Velden Jeanne van der Velden Jeanne van der Velden Jeanne van der Velden Rik Kraaij Loes van der Linden Manon Nagelkerken Piet Hein Slot Jan van den Enk Wilma Kruger Koos Leidelmeijer Mary Gerritse Anton Roeloffzen Anton Roeloffzen Anton Roeloffzen Anton Roeloffzen Anton Roeloffzen Wim Groman Pim Janse Fenny Fortes Jager Gina Kranendonk Jan Ochtman

Leden coalitie “Gezond Verkeer”: Adem in Rotterdam Rotterdams Milieucentrum

Adriaan Korthuis Emile van Rinsum Karin Oppeland Stadslab Luchtkwaliteit Robert de Vrieze Adem in Rotterdam Annemarie Los BOOG Jeanne Hogenboom Anke Griffioen Wytze Patijn Platform Regiopark Rottemeren Paul Scheublin ROVER Gerard Lappee Fietsersbond Rotterdam/Rijnmond Jan Laverman Happy streets, Fietsen op Zuid Jorn Wemmenhove Marjolijn Rijskamp Milieudefensie Bram van Lierop Milieudefensie Rotterdam Patrick van Klink Stadslab Luchtkwaliteit Leon Richard Fietsersbond Beer Pijpker Adem in Rotterdam Steven Somsen BMX fietsschool Shurdon Faneyte Bewonersorganisatie Ommoord Philip Eijsman

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 23

Bijlage 2

#CONTACT

Contacten met bewonersgroepen, duurzame initiatieven, “groene groepen en organisaties” uit de stad waarmee we enig of veel contact mee hebben gehad in 2017. Variërend van een telefoontje, het beschikbaar stellen van ruimte of materialen, meedenken, mee organiseren van activiteiten (organisatie staan in willekeurige volgorde gerangschikt).

Stichting ’n bries (theatergroep) Groenpoel Noord Stichting BroodNodig Slow Food Youth Network (SFYN) Greenpeace afdeling Rotterdam Sustainable hub van de EUR (erasmus Universiteit) Fair fashion festival Rotterdam Young & Fair Bluecity 010 Stadskwekerij de kas Stek stadstuinwinkel Kaapverdiaanse kerk INHolland Bureau stadsnatuur (rattenadvies) EBIC (European Bakery Innovation Center) Foodwin Lucia Lucia Zero Foodwaste Rotterdam Cineac TV Wellant College Stichting AFRI PWS-Blokken (huurdersgroep) Stichting BRASA Botanische Tuin Afrikaanderplein De Nieuwe Banier MONA LISA (ex Cleo Patria vrouwenstudio’s) Buurtvaders Feijenoord Bewoners binnenterrein De Arend in de Afrikaanderwijk Huurdersraad Vestia Paperclip-groep Fietsen op zuid Trefpunt op Zuid Stichting BUKET DRIFT (ondersteuning fietsonderzoek) Bewoners Tegen Vliegtuiglawaai (BTV) Rotterdams klimaatinitiatief VVE De Delft Huurdersvereniging IJsselmonde Stichting de DakAkker Stichting Broodnodig Stichting Zuid Hollandslandschap (Groene Agenda) ROVER Fietsersbond afdeling Rijnmond Adem in Rotterdam BOOG (Bewonersorganisatie ’s Gravendijkwal) Platform Regiopark Rottemeren Happy Streets Rotterdam Groen010 BMX fietsschool 24 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

Bewonersorganisatie Ommoord Stadslab Luchtkwaliteit Milieudefensie Rotterdam Bewonersorganisatie Blijdorp Stichting Dakpark Vrijwilligersgroep Kralingse Bos Vrijwilligersgroep Vroesenpark Vrijwilligersgroep Zuiderpark Wijkpark Het Oude Westen Wollefoppenpark groen & co. VVE’s met energie Stichting Landschapsonderhoud Rotterdam VVE010 Stichting Ark Vogelklas Karel Schot Ambrosiusgilde NIVON Rotterdam Wijknatuurteam Alexanderpolder Stichting Natuurbescherming Vlinderstrik Greenpeace Rotterdam VVE De Delft VVE/Huurdersgroep Noordsingel

Bijlage 3

#GROEPENGELDEN

(in willekeurige volgorde, het betreft hier kleine bijdragen van tussen de â&#x201A;Ź250 (werkgeld) tot maximum â&#x201A;Ź1.500 (projectgeld))

Projectgelden 2017 Adem in Rotterdam Bijenpark (Parkenmaand) Bluefoodfestival Dakpark Rotterdam De verdwaalde reiziger (Parkenmaand) Eetbaar Rotterdam Excursie Han van Hulzen (Parkenmaand) Groei en Bloei Groeneconferentie (Pitschwedstrijd) Groen010 GroenGoed Fair Fashion (festival) Natuurlijk Spangen NCenB (Parkenmaand) NIVON (Klimaatdebat) Prinsenpark buurt Waterproject Rotterdams Klimaat Initiatief Zerofoodwaste Rotterdam

Werkgeld 2017 Stichting Bijenpark BTV Milieudefensie Rotterdam IVN

Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 25

Bijlage 4

#ORGANISATIE Rotterdams Milieucentrum Vestiging: Schiekade 189 (unit 302) 3013 BR Rotterdam Tel. 010-465 64 96 e.mailadres algemeen: info@milieucentrum.rotterdam.nl

Bestuursleden in 2017: Patrick van Klink, secretaris (voorzitter) Sanne Castro (penningmeester) Rob Lathouwers, vertegenwoordiger achterbanorganisaties Huib Poortman, vertegenwoordiger achterbanorganisaties Karin Oppelland Wiel Senden

Bijzondere functies 2017: Marius Huender (voorzitter Parkenoverleg)

Personeel in 2017: Emile van Rinsum, directeur, beleidsterreinen klimaat, energie en lucht Mohamed Hacene, beleidsterreinen milieu en diversiteit Wouter Bauman, beleidsterreinen stadsnatuur en ruimte Angelique Vandevenne, beleidsterreinen educatie, energiebesparing

Accountant: Humphrey Reket, Hills Accountants en Adviseurs

Boekhouding: Hills Accountants en Adviseurs

Projectmedewerkers in 2017: Frans Vermeer, Joost van Tour, Mimi Slauerhoff, Eva Bes, Marie Jose Ooms, Anna Maria Carbonaro, Layla Hacene,

website, webmaster, digitale opdrachten productie Klimaatstraatfeest, Groene Conferentie opZuinig, trainer van de trainers en milieucoaches trainer opZuinig, milieucoaches trainer, opZuinig milieucoaches trainer opZuinig milieucoaches trainer, opZuinig milieucoaches

Drukwerk. webdesign en vormgeving: Argus, www.argus.graphics

26 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

32 uur 24 uur 28 uur 16 uur

e.vanrinsum@ m.hacene@ w.bauman@ a.vandevenne@

Bijlage 5

#HITS VISITORS LIKES FOLLOWERS

www.milieucentrum.rotterdam.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

139.922 hits per maand 18.269 visits (bezoekers) per maand 79.052 pagina’s bekeken per maand

www.groeneagenda.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

120.701 hits per maand 21.382 bezoekers per maand 90.004 pagina’s bekeken per maand

www.rotterdamseparken.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

33.791 hits per maand 3.606 bezoekers per maand 15.091 pagina’s bekeken per maand

www.opzuinigmee.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

13.691 hits per maand 1.576 bezoekers per maand 12.840 pagina’s bekeken per maand

www.winterklaar010.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

16.869 hits per maand 2.337 bezoekers per maand 7.450 pagina’s bekeken per maand

www.beesonline.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

8.106 hits per maand 1.454 bezoekers per maand 5.822 pagina’s bekeken per maand

www.iederslucht.nl Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017: Gemiddeld in 2017:

30.991 hits per maand 1.269 bezoekers per maand 28.695 pagina’s bekeken per maand

@Milieucentrum volgers: @Duurzamestad volgers: @D_akkers volgers: @opZuinig volgers: @winterklaar010 volgers: @Parken010: @Vvesmetenergie: @Slimdak010 @ZerofoodwasteRD @Groene Agenda

5.631 6.177 3.927 930 105 919 400 577 118 365

Rotterdams Milieucentrum: DakAkkers: Opzuinig: Rotterdams Milieuvoorlichters: Groene Agenda: Rotterdamse Parken:

2.819 4.465 184 192 1.433 743 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum 27

Bijlage 5

#HITS VISITORS LIKES FOLLOWERS VVE’s met energie: Slimdak: Dakgaard: Bluefoodfestival: Facebook Zero Foodwaste:

@Milieucentrum @GroeneAgenda @DakAkker

467 131 360 107 91

397 330 1.112

RMC op YouTube en andere internetkanalen o.a.: Cineac Milieu TV - Rotterdams milieuvoorlichters 2011: Vrouwen van Noord+ krijgen een milieucoach-certificaat: opZuinig! de GroeneKlusjesMan op YouTube: Zo kunnen we niet verder gaan – Casuel (clip FlexM): Stroomt Naar Jou, videoclip – Flex M: Sneaky Biggs - “Weet Wat Je Doet” (clip Flex M): Uitzendingen van FLEX M TV: Videoclip, Rotterdam heeft schone lucht nodig: Uitzendingen van FLEX M TV, ook op:

28 Werkverslag 2017 | Rotterdams Milieucentrum

http://youtu.be/joV4q66kiHo http://youtu.be/mGuBu8L1N3g http://www.youtube.nl/opzuinig http://youtu.be/UgfVR6GZqbQ http://youtu.be/kjZxQfTUL2g http://youtu.be/5lca6cFAI6o http://www.youtube.com/user/FLEXproNL http://www.iederslucht.nl http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/flex

ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM

# @ OP NAAR EEN GROENER EN DUURZAAM ROTTERDAM