Inleiding | Rome tussen 'ooit' en 'nooit': dromen van de Eeuwige Stad Roma Aeterna 6.I&II (najaar 2018)
Rome is het onderwerp van vele droomwerelden. Toeristen proberen zich een voorstelling te maken van hoe het in de oudheid op het Forum en in het Colosseum moet zijn geweest. Romeinen dromen daarentegen van een stad die beter werkt, met minder afval, verkeersinfarcten en gebrekkig onderhouden openbare voorzieningen. Dit soort visioenen van verleden en toekomst zijn van alle tijden. Ze vertegenwoordigen een thema dat naar onze overtuiging op de achtergrond sluimert van de ervaring die Rome opwekt – een wezenskenmerk dat bepaalt wat Rome is, en de stad aan de Tiber anders maakt dan alle andere steden. Ter inauguratie van ons tweede lustrum hebben we daarom gekozen om een themanummer te wijden aan deze dieperliggende dynamiek, die we onder de cryptische noemer ‘ooit/nooit’ hebben samengevat. Wat betekent dat? De gelaagde geschiedenis van Rome bestaat in eerste instantie natuurlijk uit een indrukwekkende opeenstapeling en versmelting van fysieke overblijfselen uit alle tijden. Barokke basilieken bevatten antieke zuilen en tot bronzen baldakijnen omgesmolten beeldhouwwerken uit de oudheid; antieke badgebouwen, tempels en theaters leven voort in de kerken, straten en pleinen van de middeleeuwse en de moderne stad. Je kunt nauwelijks een steen omdraaien, of je raakt verzeild in 25 eeuwen geschiedenis. De vermenging van resten uit al die verschillende tijdvakken maakt Rome tot een unieke, en in zekere zin ook tot een ‘eeuwige’ stad – een stad waar je, inderdaad, zonder al te veel moeite vijf jaargangen lang een tijdschrift over kunt maken, en dan nog lang niet bent uitgepraat. Tegelijkertijd staat er tegenover die fysieke erfenis een even indrukwekkende opeenvolging van ideële constructen, en van ideale reconstructies: geen gebouwen van baksteen of marmer, maar gedurende 25 eeuwen gevormde bouwwerken van de verbeelding, opgetrokken uit woorden of pennenstreken. Samen vormen die een alternatieve, imaginaire geschiedenis van de Eeuwige Stad. Dictators, dromers, vooruitstrevende denkers en visionaire architecten: creatieve geesten van allerlei pluimage hebben in de loop van de geschiedenis hun gedachten de vrije loop gelaten over hoe Rome er idealiter uit zou moeten zien, of hebben gezien. Daarnaast is, ondanks de indrukwekkende continuïteit, natuurlijk ook in Rome veel verloren gegaan, juist omdat de stad altijd bewoond en in gebruik bleef. Zo zijn twee van de meest iconische monumenten uit de middeleeuwen – de oude Sint-Pieter en het pauselijk paleis bij de Sint-Jan van Lateranen – bijna geheel verdwenen door bouwwoede van vroegmoderne kerkvorsten, en is van sommige van de beroemdste tempels uit de oudheid niets meer over dan een troosteloze
6