Een rijke verbeelding: r e c o ns t r u cti e s va n de ve rdwe ne n I s i s te mpe l in R o me 1 Eva Mol “I was locked in a sterile chamber at 8, so if I wanted to see the world I had to imagine it. Got very good at imagining. They all think it’s about more detail. But that’s not how memory works. We recall with our feelings. Anything real should be a mess.” (dr. Ana Stelline, Blade Runner 2049)
D
it stuk gaat over hoe een niet langer bestaand Romeins heiligdom voor de godin Isis door de tijd heen is verbeeld en weer opnieuw is gaan leven door middel van reconstructies. De tempel is er ooit geweest, maar staat er niet meer. Een lot dat het leeuwendeel van de Romeinse religieuze architectuur in de stad ten deel is gevallen. Plaatsgemaakt voor huizen van christelijke goden, vernietigd, weggevaagd, overbouwd, vergeten. Zo ook het heiligdom voor Isis dat in de eerste eeuw v.Chr. werd gebouwd op het Marsveld, het Iseum Campense. De tempel is er ooit geweest, sterker, ooit was dit heiligdom de grootste tempel gewijd aan de Romeinse goden Isis en Serapis in de hele Romeinse wereld. Groter en imposanter dan hun tempels in Egypte, waar Isis en Serapis oorspronkelijk vereerd werden. Zeker na de grondige restauratie en herbouw in 81 n.Chr. door keizer Domitianus, die het Iseum ruim uitbreidde, waarschijnlijk voorzag van rijk gedecoreerde architectuur, fonteinen en meerdere tempels, en zeker voorzag van obelisken, Egyptisch uitziende zuilen en van een enorme hoeveelheid sculpturen, geïmporteerd vanuit Egypte of gemaakt naar Egyptisch voorbeeld.
Fig. 1 (p. 30-31): Menno Balm, reconstructietekening van het Iseum Campense, aquarel met conté, 2018.
28
Ooit moet het Iseum zeer indrukwekkend zijn geweest. Waar ooit het tempelcomplex stond, zien we nu de Biblioteca Casanatense, de kerk van Santo Stefano del Cacco, een restaurant (Il Buco), een chocolaterie, een winkel voor damesmode, een wijnhandel, een winkel in lederwaren, de kapel van de Santa Maria sopra Minerva, een Chinees restaurant, een kloostergebouw van de frati domenicani en een handjevol hotels. Een keurige doorsnede van commercie en katholicisme. Is er niets over van dit ooit immense complex? Jawel, er zijn een paar aanwijzingen verspreid door het gebied die de goede verstaander (of trouwe lezer van dit blad) op het vroegere bestaan van de tempel wijzen.2 Meest in het oog springend is de obelisk voor de Santa Maria
Roma Aeterna 6.I & II (najaar 2018) www.romaaeterna.nl
sopra Minerva, gedragen door een olifant die gemaakt is door Bernini. De obelisk die op de fontein voor het Pantheon staat opgesteld komt oorspronkelijk ook uit het terrein van het heiligdom. In het steegje tegenover de chocolaterie staat een grote marmeren voet gestoken in een sandaal op een vrij achteloos gemetselde bakstenen verhoging, vaker wel dan niet geflankeerd door vuilnis.3 In Rome staat er veel stil door het erfgoed, maar niet dit stukje stad, dit stuk raast door. Men wil hier tassen verkopen, geen museum beheren. Daarom is er nooit een poging gewaagd het Iseum op welke manier dan ook op de plek zelf weer onder de aandacht te brengen.