Het Forum Romanum door reconstructie gereanimeerd Guido Cuyt “… Tegenwoordig is de stilte het essentiële van het Forum Romanum. Het is een tuin met wilde rozen geworden, waar grote brokken marmer en metselwerk staan tussen gras en mos… In het rond zoemen bijen, op de Palatinus en in de struiken fluiten vogels en een troep toeristen of een Romeinse familie die gaat picknicken verstoort de rust van wie zijn plaats gevonden heeft slechts voor korte tijd. Het is er uitzonderlijk vredig en daarbij op vreemde wijze indrukwekkend…"
D
at schreef Anne Berendsen in 1961 in haar boek Kunstschatten van Rome.1 In haar tijd was de drukte van jewelste die het antieke Forum moet hebben gekenmerkt iets van lang geleden, een vervlogen ‘ooit’. Inmiddels is die omstandigheid ook weer door de tijd ingehaald. Tegenwoordig is het essentiële van het Forum niet meer de stilte, maar het drukke gewoel van het massatoerisme. De duizenden die het Forum dagelijks ‘met de voeten treden’ zijn er op zoek naar de grootsheid van het oude Rome. Maar met moeite vinden ze hun weg in die warwinkel van brokken marmer, stompen van zuilen en muurgeraamten die er nauwelijks in slagen om net van die grootsheid te getuigen. Verdwaasd lopen ze achter een rondleider aan of behelpen zichzelf met een of andere reisgids. De drukte van nu is dus ook een heel andere dan degene die het antieke Forum ooit moet hebben gekenmerkt. Maar meer nog dan dat is het Forum nu een onoverzichtelijk puinveld, de spreekwoordelijke ‘hoop stenen’ die ogenschijnlijk niets te vertellen heeft. Vandaar het belang van reconstructies die het Forum moeten ‘reanimeren’, en dat zijn er talrijke geweest: opbouwtekeningen, digitale presentaties, maquettes. Vanuit dat oogpunt ontstond ook de maquette van het Forum in de 4e eeuw n.Chr. van de hand van schrijver dezes (f ig. 1). In dit artikel vormt die maquette het uitgangspunt voor een bespiegeling over het ‘ooit’- en ‘nooit’-karakter van wat zonder twijfel de meest gereconstrueerde antieke ruïne in Rome is. Hoe komt zulk een reconstructie tot stand?
Een reconstructie maakt allereerst allerlei impliciete of expliciete keuzes. Waarom bijvoorbeeld de 4e eeuw n.Chr. kiezen als periode? De nu zichtbare antieke monumenten zijn niet op één moment ontstaan, ze vormen de som van eeuwenlange bouwactiviteit. Er is wel één periode dat ze er tegelijkertijd in goede staat stonden, namelijk de 4e eeuw n.Chr. In die eeuw stonden alle monumenten van het keizerlijke Rome er nog in hun volle glorie; daarna trad er pas aanzienlijk verval in. Net
8
Roma Aeterna 6.I & II (najaar 2018) www.romaaeterna.nl
daarom is dat de periode die we terugvinden in de meeste bestaande reconstructies. Dat geldt zowel voor de Rome-maquettes in het Museo della Civiltà Romana in Rome en in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel, als voor de virtuele reconstructies zoals Rome reborn en de recente luxueuze uitgave The Roman Forum van Gorski en Packer.2