Veranderen in Nederland is anders Erwin van de Pol Samenvatting Veranderen in Nederland is anders. Niet alleen qua type branche of organisatie, maar ook voor wat betreft het deel van het land en de geschiedenis van dat deel van het land. En daar nog bovenop anders dan elders in andere landen. De veronachtzaming hiervan komt doordat de organisatieliteratuur meestal begint bij Taylor of in gunstige gevallen bij de IndustriĂŤle Revolutie. Dat is pure armoede. Wortels van mensen in organisaties bepalen veel in verandertrajecten en die wortels gaan vaak ver terug. Concepten rond verandermanagement zijn voorzien van historische en culturele observaties, een enkele taalkundige toevoeging en zijn geschreven vanuit persoonlijke ervaringen. Zand of klei kunnen het verschil maken in een succesvol veranderproces.
Inleiding In haar nieuwjaarsrede voor 2004 hekelde burgemeester Ter Horst van Nijmegen de ambtelijke cultuur en de bestuurscultuur van haar stad. Teveel onderling geregel, teveel ons kent ons. In de ogen van Ter Horst handelen Nijmeegse bestuurders, ambtenaren en burgers te vaak in een schimmig en ondoorzichtig niemandsland waarin zaken zich buiten de politieke en bestuurlijke verantwoording afspelen. Komt dit doordat de elfde stad van het land zo klein is? Of doordat Nijmeegse ambtenaren nu eenmaal meer dan elders dingen doen die het daglicht niet kunnen velen? Of wellicht doordat de relatief nieuwe burgemeester zelf niet mag aanschuiven bij het geregel? En hoe zou je deze vermeende ongerechtigheden willen, kunnen of in ogen van sommigen zelfs moeten aanpakken als het een verandertraject zou zijn? Er loopt een grens door Nederland en door Europa. Die grens is althans in Nederland nog het makkelijkst te zien op een kaart die grondsoorten en bodemtypen aangeeft. Maar ook een geologische kaart of een fraai gekleurd overzicht van reliĂŤfvormen geeft aardig aan dat Nederland al heel lang een multicultureel land is. In de hoofden van de mensen op de klei gebeuren andere dingen, treffen we andere uitgangspunten aan dan op de zandgronden. De kustmensen, inderdaad uit de klei getrokken, geloven, zelfs zweren bij de waarheid. Dat is de waarheid die ze namelijk hebben afgesproken onderling. Een afspraak is een afspraak en iemand is betrouwbaar als hij zich aan zijn woord of het contract houdt. Regels zijn belangrijker dan respect. Zo niet op het zand. Relaties zijn belangrijker dan regels en die relaties kunnen nu eenmaal veranderen. Wat waar is, is afhankelijk van waar je staat, er zijn nu eenmaal meer waarheden. Iemand is betrouwbaar als hij begrip heeft voor veranderde omstandigheden. Kortom, wat Fons Trompenaars het verschil noemt tussen universalistische en particularistische culturen.1 En ja, de grens tussen zand en klei is inderdaad ook grotendeels de grens tussen katholiek en protestant. Dus tussen mensen die zichzelf, anderen en de wereld zien zoals het is en de typisch Noord-Europese en Noord-Amerikaanse zienswijze om jezelf, anderen en de wereld te zien zoals die zouden moeten zijn. De eerste opvatting komt soms onverschillig over, de tweede is dermate normatief dat het mensen depressief kan maken. Indien veranderen over mensen gaat en niet over structuren, en ook daar verschillen zand en klei soms diepgaand