3 april 2013
De efficiënte gemeente bestaat, toch?! 100.000+ als ideaal In de plannen van het kabinet is een gemeentegrootte van 100.000+ het ideaal. Het ’eindperspectief’ is een teruggang van het huidige aantal gemeenten – ongeveer 400 – naar 100 à 150. Te beginnen met een teruggang van 400 naar 300. Nu hebben we 27 gemeenten met meer dan 100.000 inwoners, dus ruim 90 procent van de huidige gemeenten is te klein. En alhoewel duidelijk is dat het Rijk grotere gemeenten niet kan of wil afdwingen en samenwerking ook van belang is, heeft minister Plasterk duidelijk gemaakt dat hij zich gaat inspannen voor de vorming van grotere gemeenten. Het belangrijkste argument voor vergroting en dus herindeling, is dat hierdoor gemeenten met meer slagkracht ontstaan. Ook financieel is groter goed, zodat bezuinigingen mogelijk worden in het sociale domein. Maar dan moeten we wel zorgen dat grotere gemeenten ook echt goedkoper zijn. Herindeling maakt het duurder 1
Onderzoek van Allers en Geertsema laat zien dat herindelingen leiden tot hogere lasten. Dat begint al in de jaren voor de herindeling, het blijft zo vlak na de herindeling en het is zo 4 jaar na de herindeling. Ook de uitgaven aan bestuur - bij uitstek een post waar bezuinigingen mogelijk lijken – blijven gelijk. De claim van het kabinet dat grotere gemeenten goedkoper zijn lijkt op niets gebaseerd. De volgende vraag is: hoe komt dat? Allers en Geertsema noemen twee hypothesen: 1) door de herindeling ontstaat een ondoelmatige schaal met veel afstemming en bureaucratie. Dat leidt tot verspilling. Vraag die je hierbij kunt stellen is of de schaal ondoelmatig is of de aanpak? En 2) door de herindeling neemt de bestuurskracht en daarmee het aantal taken van gemeenten toe. Dat laatste is op zich geen probleem: kosten nemen toe, maar burgers hebben ook meer aan de gemeente. Vraag die je hierbij kan stellen is of die taken eigenlijk wel nodig zijn? Meer kunnen doen door schaal en kracht betekent niet automatisch dat je het ook moet doen! 1
Maarten Allers, Bieuwe Geertsema. “Kabinet rekent zich rijk met gemeentelijke opschaling, Me Judice, 9 november 2012
Lessen Op hoger abstractieniveau zien we dus dat herindelingen de afgelopen jaren niet hebben geleid tot besparingen en dat de claim dat grotere gemeenten goedkoper zijn niet hard te maken is. De hypothese is dat dit zou kunnen komen door een ondoelmatige schaal en een toename van taken. Maar de vraag hoe het komt dat herindelingsgemeenten niet goedkoper zijn dan kleine, verdient volgens ons meer aandacht. Er is meer over te zeggen. Wij kiezen voor een andere benadering om beter te begrijpen waarom gemeenten na herindeling vaak duurder zijn dan daarvoor. We putten daarvoor uit onze ervaringen met herindelingen fusies – en vaak ook post fusies. Daarmee kunnen we achteraf beter begrijpen welke factoren verklaren waarom het na de herindeling allemaal zoveel duurder (of niet goedkoper?) is geworden en we kunnen bij komende herindelingen pogen dit te vermijden. Dit met de kanttekening dat burgers wellicht bereid zijn te betalen voor een herkenbaar verbeterde dienstverlening. De focus in dit artikel ligt bij herindelingsgemeenten. Overigens gelden veel van onderstaande constateringen ook voor grote gemeenten in zijn algemeenheid.
1