Dag van de Groninger Geschiedenis 2013

27e DAG VAN D E

GRONINGER GESCHIEDENIS 5 oktober 2013, 11.00 - 17.00 uur Cascadeplein 4/10 Groningen gratis toegang

voorwoord Colofon Dit magazine is uitgegeven in het kader van de Dag van de Groninger Geschiedenis 2013, met als thema ‘Vorst en volk’. Deze dag wordt georganiseerd door het RHC Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, de Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande, het Gronings AudioVisueel Archief, Biblionet Groningen, het Groninger Museum en het Noordelijk Scheepvaartmuseum.

Meer informatie over de Dag van de Groninger Geschiedenis vindt u op de website www.dagvandegroningergeschiedenis.nl.

Oplage 10.000 Redactie Eddy de Jonge Patricia Ottay Harma Rozema-Woldhuis Aan dit nummer werkten mee Gitta op den Akker, Douwe van der Bijl, Jan van Foto Henk Scholte

den Broek, Maarten Duijvendak, René Duursma, Michael Hermse, Wicher Kerkmeijer, Egge Knol, Petra Maters, Harry Perton, Henk Scholte, Rense Sinkgraven, Dineke van der Wal

‘Vorst en volk’ is een passend thema kort na de troonswisseling en vlak voor de manifestatie ‘200 jaar Koninkrijk’. Bovendien kent de relatie tussen vorst

Ontwerp Richard Bos, Wergea

en volk in Nederland veel boeiende en verrassende facetten.

Fotografie

Zo is het ontstaan van Nederland direct verbonden met het ‘afzweren’ van

Jasper Bolderdijk, Fotobedrijf Piet Boonstra, Marij

een vorst, Filips II in 1581. Als resultaat daarvan bleef Nederland ruim 200

Kloosterhof, P. Kramer, Marten de Leeuw, Noord-

jaar een republiek - een zeldzaamheid in toenmalig Europa. Keizer Napoleon maakte daaraan een einde en stichtte het Koninkrijk Holland, met zijn broer

Nederlands Persfotobureau Folkers, Henk Scholte, Persfotobureau D. van der Veen

Lodewijk aan het hoofd. Sinds 1815 zit een telg uit het geslacht Van Oranje-

Afbeeldingen omslag

Nassau op de troon.

Voorkant: Jean Pierre Rawie met in zijn hand een bundel van Petrarca uit 1580, foto Marij

Deze familie leverde stadhouders in de zeven provincies van de Republiek. In die functie waren zij aanvoerders van de (provinciale) legers en ‘troubleshooters’ bij bestuurlijke problemen. De provincies kozen een stadhouder uit de concurrerende Hollandse of de Friese tak. Daardoor bleef in Groningen veel

Kloosterhof Achterkant: Koningin Wilhelmina en prins Hendrik op de Wereldtentoonstelling in Groningen, 1903, foto collectie RHC Groninger Archieven, 1785-17812

macht bij ‘Stad en Lande’, en was er elders soms een stadhouderloos tijdperk.

Druk

Het moderne Nederland wordt geprezen om zijn mediagenieke vorstenhuis.

Dat was in het verleden niet anders. Historici kunnen er verhalen over vertellen, ter lering en vermaak. Op de Dag van de Groninger Geschiedenis leveren

Koninklijke Van Gorcum BV, Assen Contact Redactie

vorst en volk ongetwijfeld een interessant perspectief op het regionale ver-

Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen

leden.

Postbus 30040, 9700 RM Groningen Telefoon: 050-5992000

Maarten Duijvendak

E-mail: info@groningerarchieven.nl

hoogleraar economische, sociale en regionale geschiedenis

2

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Inhoud

4

6

10

14

20

24

26

28

2 Voorwoord

14 Het orangisme had meer-

24 Museum Nienoord

Voorwoord van Maarten Duijvendak,

dere gezichten

hoogleraar economische, sociale en

Interview met Henk te Velde, die op

seum over de huidige en toekomstige

regionale geschiedenis

de Dag van de Groninger Geschiede-

exposities

4

nis een lezing geeft over vorst en volk

Jean Pierre Rawie: Alleen als je terugkijkt kan het mooi zijn

in 1813

Interview met Jean Pierre Rawie. Hij opent de Dag van de Groninger Ge-

Programma Dag van de Groninger Geschiedenis

schiedenis

Programmaoverzicht van alle

6 “Ze keek mie stoef aan…”

16

activiteiten

Museum Nienoord, borg en rijtuigmu-

26

Activiteiten tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis Een selectie van de activiteiten die worden georganiseerd

28 Dit is mijn Stad De expositie ‘Dit is mijn Stad’ in het

Op 20 en 21 juni 1950 vereerden

19 Spoorzoeken per bus

koningin Juliana en prins Bernhard

Met een oude bus van het Nationaal

een selectie kunstwerken van 18e en

Groningen met een bezoek van twee

Busmuseum op zoek naar sporen van

19e-eeuwse Groningse kunstenaars

dagen

middeleeuwse ontginningen rondom

die vrijwel nooit te zien zijn in een mu-

de stad Groningen

seum

20 Vorst, volk en voorwerp in

30 Achter de schermen

8 Koninklijke bezoeken Foto’s van koninklijke bezoeken aan Groningen

10 Home Movie Day 2013

het Groninger Museum

Noordelijk Scheepvaartmuseum toont

De Dag van de Groninger Geschie-

Op de Dag van de Groninger Geschie-

denis is voor de medewerkers van de

denis presenteert het Groninger Mu-

instellingen die betrokken zijn bij de

Home Movie Day is een jaarlijks te-

seum een aantal voorwerpen die in de

organisatie een hoogtepunt in het jaar.

rugkerend internationaal evenement

loop van de tijd zijn verworven

Bijna alle medewerkers, en veel vrijwil-

en zet de huis-tuin-en-keukenfilm, de Home Movie, in de schijnwerpers

12 Vorstelijk onthaald De vorstelijke ontvangsten in Groningen werden goed voorbereid

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

22

Lezingen tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis

ligers, nemen deel aan de voorbereidingen

Informatie over de lezingen die wor-

31 Initiatiefnemers

den gehouden

Overzicht van alle organisatoren van de Dag van de Groninger Geschiedenis

3

Jean Pierre Rawie: Alleen als je terugkijkt kan het mooi zijn Jean Pierre Rawie is klassiek dichter en bekend van prachtige bundels als Woelig stof, Onmogelijk geluk en De tijd vliegt, maar de dagen gaan te traag.

Zijn grote interesse in de vaderlandse geschiedenis kwam naar voren in de Rijmkroniek des Vaderlands die hij samen met Driek van Wissen schreef.

Daarin wordt op ironische en soms cynische wijze verteld over volk, vorst en vaderland. Hoe passend voor de Dag van de Groninger Geschiedenis 2013.

door Douwe van der Bijl en Rense Sinkgraven

Gerrit Krol die er ook bij zat gromde geërgerd: Dat moet-ie bij mij niet proberen.” ”En dan dat idiote gedoe met die wc-potten,” vervolgt Rawie, “en die preoccupatie met sport. De Oranjes zijn heel erg van het volk.”

Even dwalen we af. Op de oude salontafel staan allerlei muiltjes uitgestald. Toebehorend aan De Jonge Vrouw Die Haar Beste Jaren Van Haar Leven Aan Hem Vergooit? Of is dit een nieuwe passie van de dichter?

Met een licht ironische blik bekijkt hij ons. Eigenlijk beschouwt hij dit als een overbodig interview, want wat hij heeft willen zeggen staat al subliem verwoord in zijn boek Vroeger was alles beter, behalve de tandarts. Of in zijn eigen woorden: “Citeer maar vlijtig uit mijn kleine beschouwingen, want beter dan het daar staat, kunnen mijn standpunten niet weergegeven worden.” Wij laten ons niet uit het veld slaan.

Hoe denkt hij over het vaderland? Hij houdt van Nederland,

De dichter noodt ons binnen. “Nog even deze e-mail af-

zegt hij, hij schrijft in het Nederlands, maar Nederlanders zijn

maken,” zegt hij. “Ga zitten, maar niet in die stoel, wijzend

zo slecht gemanierd. “Ze gaan op je tenen staan en je hoort

op een zwart exemplaar, want daar zit ik.” Op de achter-

boe noch ba, terwijl zelfs zwervers in Londen nog sorry zeg-

grond klinkt klassieke muziek, Brahms zo vernemen wij later.

gen als ze tegen je aan botsen.

Na enkele minuten driftig getikt te hebben, neemt hij plaats

En dan die gevleugelde uitdrukking: ‘Doe maar gewoon, dan

in zijn zetel. De dichter begint te vertellen. Geboren in

doe je al gek genoeg’. Gewoon doen is niet mijn sterkste

Scheveningen en vervolgens verbannen naar Winschoten.

punt.” Hij glimlacht.

Winschoten, ook al ben je er op voorbereid, het overtreft

“Natuurlijk ben ik een grumpy old man die vroeger alles

toch steeds weer je ergste verwachtingen. Maar Nietzsche’s

beter vond. Dit geldt trouwens niet voor de poëzie. In de

credo indachtig ‘Was mich nicht umbringt, macht mich stär-

poëzie van nu zit hetzelfde levensgevoel als bijvoorbeeld in

ker’, zou het ook als een zegen beschouwd kunnen worden.

de renaissance. Bovendien: idealiseren van het verleden is

“Ik kan tot mijn dood putten uit Winschoter verhalen.”

alleen maar mogelijk omdat het verleden is. Alleen als je te-

Sinds 1969 resideert hij in de stad Groningen, voor hem

rugkijkt kan het mooi zijn.”

nog steeds een aangename stad, want alles heeft er een

Hij staat een beetje stram op uit zijn stoel. “Heren, ook ik

menselijke maat. Amsterdam is eveneens een aardige stad,

vind het mooi geweest. Laten we naar buiten gaan en een

maar de mentaliteit van ‘alles gebeurt hier’ staat hem tegen.

terras opzoeken. Ik heb al genoeg tijd verlummeld in mijn

Rawie zou Groningen alleen verlaten voor een Bel Palazzo

leven.”

<<

in Rome. op uit zijn rijke verleden. “Willem-Alexander, daar heb ik

Jean Pierre Rawie opent de Dag van de Groninger Geschiedenis.

wel eens mee geluncht. Jaren geleden. Poëzie vond onze

Kwajongensachtig diept hij de ene na de andere anekdote

Koninklijke Hoogheid nogal moeilijk. Hij las liever romans dan was het niet erg als je eens een paar bladzijden miste.

4

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Foto Marij Kloosterhof

Feith GRONINGER GESCHIEDENIS DAG VAN DE

5

“Ze keek mie stoef an…”

20 en 21 juni 1950: Groningen ontmoet de nieuwe vorstin Op 28 mei 2013 bracht het nieuwe koninklijk paar een bezoek aan Groningen. Net als Beatrix en Claus in 1980 maakten Willem-Alexander en Máxima een kennismakingstournee waarbij ze twee provincies per dag aandeden. Juliana en Bernhard deden hier een stuk langer over. Na de inhuldiging op 6 september 1948 vereerden zij elke provincie met een bezoek van maar liefst twee dagen. Het duurde in totaal

ninklijk huis – dat onder Willem III een

Groningse station binnenrolde stond er

flinke deuk had opgelopen – weer wat

een calèche met vier paarden klaar om

op te halen. Juliana en Bernhard waren

het koninklijk paar door de Martinistad

de eersten die een tournee langs alle

te rijden. Langs de gehele route was

provincies maakten om de bevolking

veel volk op de been om de Oranjes

kennis te laten maken met hun nieuwe

toe te juichen. De rit voerde onder an-

koningin. Zo ontstond de traditie van

dere langs De Zilveren Krakeling - een

een kennismakingstournee.

bakkerstentoonstelling in de Harmonie - en het Doofstommeninstituut. Op

Op tournee

het Provinciehuis werd het koninklijk bezoek officieel verwelkomd door de

Op 20 juni 1950 vertrok locomotief

commissaris van de Koningin de heer

3705 vanuit Baarn richting het hoge

E.H. Ebels die verzekerde dat ondanks

Noorden. In de trein waren de tafels

de wat stugge reputatie van de Gronin-

gedekt voor het middagmaal en anjers,

gers “…ons hart even warm klopt voor

primula’s en begonia’s fleurden de cou-

Vorstin en Vaderland als waar ook in

pé op. Ondertussen werd in Groningen

ons land en dat de verbondenheid met

de loper uitgerold over een smetteloos

het huis van Oranje voor ons iets zeer

perron dat was aangekleed met palmen.

essentieels is”. Na een bezoek aan de

Toen de trein om kwart over drie het

universiteit was Juliana in de avond te

twee jaar voordat ze alle provincies hadden bezocht.

door Dineke van der Wal

Oranjevorsten hebben regelmatig een bezoek gebracht aan Stad en Ommeland. De redenen voor deze bezoeken varieerden. Het eerste officiële koninklijke bezoek aan Groningen vond plaats in oktober 1814. Koning Willem I kwam toen naar Groningen ter gelegenheid van het ‘tweede jubelfeest onzer Akademie’. En in 1892 brachten koningin-regentes Emma en de elfjarige Wilhelmina een vijfdaags bezoek in de hoop zo de populariteit van het ko-

6

Uitsnede detailkaart van de route in het draaiboek, pagina Winschoten, collectie RHC Groninger Archieven, 1776-3792

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Polygoon Hollands Nieuws maakte een verslag van het bezoek, kijk op www.geschiedenis24.nl onder ‘Dossiers’ en vervolgens ‘Juliana, koningin’. Hier vindt u onder andere de twee films over het bezoek aan Groningen. Ook Groningse filmers hebben het bezoek vastgelegd, ga naar www.gava.nl en zoek op: AV0676, AV0680, AV0893, AV2587.

gast bij de Vrouwelijke Studenten Club Magna Pete en Bernhard op de Groninger studentensociëteit Mutua Fides. De Groninger Archieven bezitten een plakboek van Magna Pete dat een bijzonder inkijkje geeft in deze besloten avond.*

Triomftocht door de Ommelanden Voor de tweede dag stonden een rondrit door de stad en een autotocht door de provincie gepland. Een goede gelegenheid voor de Ommelanden om de rijke landbouw en industrie te presenteren. De route was nauwkeurig uitgewerkt in een draaiboek en voldeed aan een strak tijdsschema.* Zo was er in veel dorpen geen tijd om uit te stappen en nam Juliana de bloemen vanuit de auto in ontvangst. Overal stonden schoolkinderen, muziekkorpsen en verenigingen opgesteld om hulde te brengen aan het paar. Dat

De trolleybussen stonden stil voor het koninklijk paar. Groningen, 20 juni 1950. Foto Fotobedrijf Piet Boonstra, collectie RHC Groninger Archieven, 1785-12371

de stoet vaak in vlot tempo passeerde

Paleis Soestdijk. Uiteraard was hier

hun volgauto naar voren. Daar aange-

mocht de pret blijkbaar niet drukken,

ook tijd vrijgemaakt om een krans te

komen konden zij vaak nog net een blik

want enthousiaste toeschouwers wa-

leggen bij het monument voor de ge-

opvangen van de koninklijke auto die

ren massaal toegestroomd.

sneuvelde graaf Adolf. Vanaf hier ging

zich alweer in beweging zette, waarna

Een langere stop vond plaats bij de

het langs onder andere Noordbroek

de journalisten terugholden naar hun

scheepswerf van de Gebr. Suurmeijer

en Ten Boer terug naar Groningen

eigen auto om de tocht te hervatten.

aan het Winschoterdiep waar de kust-

waar de trein alweer stond te wach-

Ondanks het hoge tempo zal het be-

vaarder Mascotte te water werd ge-

ten voor de terugreis. Ook daar had

zoek op veel Groningers indruk heb-

laten. Ook bracht de vorstin een be-

zich een grote mensenmenigte ver-

ben gemaakt, zij hadden immers hun

zoek aan Winthil, een tentoonstelling

zameld om het bezoek uit te zwaaien.

vorstin ontmoet. Of zoals een oog-

van handel, industrie en landbouw te

getuige zei: “Ze keek mie stoef aan en

Winschoten, waar zij een modelmer-

Verslaggevers van de Noord-Ooster

rie kreeg namens de bevolking van

meldden de volgende dag in de krant

Oost-Groningen. De klokkengieterij te

dat zij met moeite alles hadden ge-

Heiligerlee schonk alle prinsesjes een

volgd. Zodra de stoet tot stilstand

* Plakboek en draaiboek zijn te bekijken via www.groningerarchieven.nl/schatkamer/bijzondere-archiefstukken/vorstelijk-onthaald-2/

bronzen tafelbel en een luidklok voor

kwam holden alle journalisten vanuit

koningin-juliana.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

dou nikkopte ze tegen mie”.

<<

7

Bezoek koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan de haven van Delfzijl, 29 juli 1903, foto collectie RHC Groninger Archieven, 1785-2376

Koninklijke Bezoek koningin Wilhelmina aan het in aanbouw zijnde gemaal Electra bij Lammerburen, 30 september 1919, foto P. Kramer, collectie RHC Groninger Archieven, 818-8171

8

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Koningin Juliana en prins Bernhard tijdens een bezoek aan het Academisch ziekenhuis in Groningen, 20 juni 1950, foto Fotobedrijf Piet Boonstra, collectie RHC Groninger Archieven, 1785-12213

bezoeken

Prinses Beatrix met burgemeester Buiter (r.) en commissaris der koningin Toxopeus op de trap van het nieuwe stadhuis, 25 augustus 1972. De prinses bezocht de stad ter gelegenheid van de viering van 300 jaar Groningens Ontzet. Foto persfotobureau D. van der Veen, collectie RHC Groninger Archieven, 1785-10152

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

9

Home Movie Home Movie Day is een jaarlijks terugkerend internationaal evenement en zet de huis-tuin-en-

kostuumdesigners. Maar natuurlijk zijn ze ook interessant voor mensen die geïnteresseerd zijn in de plaatsen die op de films voorkomen.

keukenfilm, de Home Movie, in de schijnwerpers.

Het Gronings AudioVisueel Archief (GAVA) werkt mee aan dit evenement.

door René Duursma

Op Home Movie Day wordt er allerlei apparatuur opgesteld waarop diverse film- en videoformaten kunnen worden afgespeeld. Omdat de meeste mensen die apparatuur niet zelf meer in huis hebben is de Home Movie Day een perfect moment om deze opnamen nog eens terug te zien.

Home Movies terugkijken

Expertise

Het mooie aan Home Movies is dat ze de officiële geschied-

Er zijn op de Home Movie Day tijdens de Dag van de Gro-

schrijving aanvullen. Op het nieuws zien we grote wereld-

ninger Geschiedenis experts aanwezig die u kunnen vertel-

gebeurtenissen voorbij komen, maar onze eigen geschie-

len waarom bepaalde beelden bewaard zouden moeten

denis filmen we zelf. We laten zo zien wat belangrijk is en

worden, ook al denkt u zelf misschien dat ze niet interes-

was in ons sociale leven. Home Movies staan al jaren in de

sant zijn. Ook kunnen we laten zien hoe er het beste voor

belangstelling van historici, documentairemakers, onder-

deze videobanden en films gezorgd kan worden, mochten

zoekers, videokunstenaars, schrijvers en bijvoorbeeld van

ze (nog) niet bij het archief terecht komen.

Still uit Zwerftocht door Groningerland (C.R. Tiddens, ca. 1940, AV0399)

10

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Day 2013 Digitalisering We kunnen behalve advies over het bewaren van film en video ook advies geven over digitalisering. In het geval van film bijvoorbeeld gaat de originele film waarschijnlijk langer mee dan de meeste digitale formaten, zoals DVD of MiniDV. Dat geldt weer niet voor video, juist bij video is het belangrijk om snel en op hoge kwaliteit te digitaliseren. Als we die digitale kopie dan goed opslaan, met een back-up, dan doorstaat die de tand des tijds veel langer dan analoge video.

Kom met uw films en video’s langs Op 5 oktober, de Dag van de Groninger Geschiedenis, kunt u langskomen en uw films of videobanden met ons bekijken. Mochten we die interessant vinden om op te nemen in de collectie, dan kunnen we een vervolgafspraak maken.

U kunt ervan uitgaan dat u altijd een digitale kopie krijgt, op DVD bijvoorbeeld, als we uw film of video in de collectie

Still uit Markt Blijham (Koller, 1984, AV5648)

opnemen. Uw Home Movies zijn waarschijnlijk een stuk interessanter dan u zich herinnert. De Home Movie Day is

Oude films

gratis en toegankelijk voor iedereen. Heeft u Home Movies die u nog nooit gezien heeft, geërfd van ouders of groot-

Film kan heel lang mee gaan, maar projectie is niet altijd

ouders, of heeft u uw eigen werken al heel lang niet meer

meer aan te raden. De film kan beschadigd zijn, of gekrom-

afgespeeld? Dan is dit een mooi moment om ze eens terug

pen, en dan is afspelen in een projector geen goed idee, het

te kijken.

<<

kan de film verder beschadigen. Wij hebben speciale filmtafels, die films kunnen afspelen zonder ze te beschadigen.

Maken van opnames ‘De Straatmuzikant’

Video

(J. Thie, 1935, AV0487)

De laatste jaren ligt de nadruk bij het GAVA op videotapes, analoog of digitaal. Waarom? Omdat deze kwetsbaar zijn.

Ze zijn onderhevig aan temperatuurswisselingen, demagnetisering en in oude slecht afgestelde spelers kunnen videobanden vast blijven zitten, wat blijvende schade oplevert.

Het GAVA heeft al een grote collectie videobanden, vooral van omroepen en bedrijven, maar we missen nog een grotere hoeveelheid Home Movies op video. We willen al deze videobanden, die van belang zijn voor onze gezamenlijke geschiedenis, digitaliseren en bewaren, zodat de generaties na ons ook nog kunnen kijken naar de geschiedenis van hun voorouders, in bewegend beeld en geluid.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

11

Vorstelij k on Het is frappant dat in het rijtje van vorstelijke ontvangsten in Groningen, de naam van Napoleon Bonaparte en die van zijn broer Lodewijk Napoleon Bonaparte ontbreken. Beide vorsten waren wel van plan om Groningen te bezoeken en lieten dat ook per decreet weten, maar het is er niet van gekomen.

door Petra Maters

om de wegen bij avond te verlichten.

Tevens 40 flinke paarden beschikbaar houden, de klokken luiden, vlaggen ophangen door de gehele gemeente, guirlandes aan de bruggen en hoeken van straten aanbrengen en een ereboog oprichten met kronen voor het huis, waar de keizer ontvangen zou worden. De maire en zijn beide adjuncten moesten een opgetooide

Lodewijk Napoleon zou op een door- gen door het gemeentebestuur, zand

hoed dragen en een blauwe rok zon-

reis in 1809 ook de Veenkoloniën be- strooien, langs de wegen zandvoor-

der kokarde om Z.M. gepast te ont-

zoeken. In verband daarmee werd een raden aanleggen, pekkransen, teer-

vangen. Stad Groningen had volgens

comité in Veendam en Wildervank tonnen en fakkels beschikbaar hebben

voorschrift zelfs al stadssleutels laten

opgericht, dat op 20 mei alle aanwe-

maken om aan Napoleon te kunnen

zige vlaggen op het gemeentehuis

overhandigen. Ze liggen nu meer dan

begon te verzamelen. Ook moesten

200 jaar in het Groninger Museum.

alle beletselen op de publieke wegen worden verwijderd; alle tillen, batten

Een paar jaar later, op 4 maart 1814, tij-

en bruggen dienden goed te werken.

dens het beleg van Delfzijl aan het ein-

Vijf erebogen zouden er komen: een

de van de Franse tijd, begeeft de eer-

op het Stadskanaal, een bij de intrede

ste koning uit het geslacht van Oranje,

van Veendam, een bij het gemeente-

Willem I zich naar Appingedam om

huis, een bij het Benedenverlaat en een

de stellingen van de blokkadetroepen

in het midden der Kolonie. Men wilde

rondom de vesting Delfzijl te inspec-

de koning ook het afgraven van het

teren. De Franse kolonel Maufroy had

hoogveen ter plekke laten zien. In het

zich daar met zijn troepen verschanst

Stadsdennebos op het Stadskanaal zou

en weigerde zich over te geven. Hij

in een te plaatsen tent een verversing

wilde niet geloven dat Napoleon ver-

aangeboden worden. Verdere uitgaven

slagen was. Na vele plunderingen,

wilde het gemeentebestuur niet doen.

rooftochten

Men achtte dat onverantwoordelijk,

bliezen de Fransen ruim twee maan-

want er moest hier rekening worden

den later de aftocht richting Veendam

gehouden met de ‘kritieke tijd en de

en Assen. Op 18 oktober datzelfde jaar

volksgeest in de gemeente’. Lodewijk

liet Willem I zich ‘als een vorst ontha-

is evenwel niet verschenen, maar de

len’ in Groningen.

en

onderhandelingen

plannen bleven bestaan, zo liet hij de maire weten.

Zijn zoon koning Willem II bracht in 1841 een bezoek aan Groningen. Een

In 1811 gingen Napoleons plannen

‘prachtige krijgstrofee ter herinnering

voor een bezoek aan Groningen ook

aan de Slag bij Waterloo’ was onder-

niet door. Het voorgenomen bezoek

deel van een schitterend vuurwerk-

van een keizer eiste echter nog meer:

Groninger Museum, 0000.0991, foto Marten de

programma. De trofee werd verlicht

dagelijkse inspectie van alle (zand)we-

Leeuw

door Bengaals en purperrood vuur en

12

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

onthaald Prent door J.H. van de Weijer, collectie RHC Groninger Archieven, 1536-3305

was gegarneerd met een groot aantal sterren, versierd met een stralend vuur en gedecoreerd met twee fonteinen. Voorts prijkte er een welluidende spreuk op evenals de buste van Z.M. de koning. Het spektakel eindigde met een zware kanonnade.

Dit gebeurde niet zonder reden. Als 23-jarige vocht de prins namelijk mee in de Slag bij Waterloo en raakte daarbij licht gewond. Het vuurwerk zal hem zeker hebben behaagd. Ook in 1841 werd de traditie van het oprichten van een erepoort ter gelegenheid van koninklijk bezoek in stand gehouden.

Omstreeks 1842 bezocht Willem II de VeenkoloniĂŤn, waarbij de koning in Veendam de lunch gebruikte ten huize van de heer Engelkens (de latere SociĂŤteit Veenlust). Een schoorsteenstuk van de feestelijke intocht is daar een stille getuige van en bevindt zich in het Veenkoloniaal Museum.

Niet alleen het koningschap is een erfenis van Napoleon, want zonder Lodewijk Napoleon was er geen koning Willem I. Wat het moderne Nederland allemaal te danken heeft aan de Bataafs-Franse tijd is van 28 november 2013 tot 27 april 2014 te zien in het Veenkoloniaal Museum te Veendam.

Een boeiend symposium over de erfenis van Napoleon vindt plaats op 28

In de stand van het Veenkoloniaal Museum op de Dag van de Groninger

november. Inschrijven kan via website

Geschiedenis kunnen bezoekers informatie krijgen over de tentoonstelling

www.veenkoloniaalmuseum.nl

De erfenis van Napoleon. Ook kan men meedoen aan een prijsvraag over vorst

<<

en volk betrekking hebbend op de tijd rondom de Franse bezetting. Misschien kan zelfs een lid van Napoleons keizerlijke garde worden gespot.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

13

Het orangisme had meerdere gezichten

Met zijn lezing op de Dag van de Groninger Geschiedenis haakt hij in op twee boekprojecten die hij momenteel met collega’s onderhanden heeft en die beide te maken hebben met het tweede eeuwfeest van ons koninkrijk.

Voor het eerste boek, dat van het herdenkingscomité, schrijft hij een stuk over de wijze waarop ‘1813’ om de vijftig jaar herdacht is. “Die manier zegt

Henk te Velde is hoogleraar Vaderlandse Geschiedenis in Leiden.

Op de Dag van de Groninger Geschiedenis houdt hij een lezing over vorst en volk in 1813. Hij is geboren en getogen in Groningen, heeft hier gestudeerd en was hier hoogleraar aan de afdeling geschiedenis van de RUG.

door Harry Perton

vaak net zoveel over de tijd zelf en de politieke situatie van dat moment, als over 1813”, zegt hij. Verder wil hij iets doen met het gegeven dat ‘1813’ zeker niet alleen een breuk vormde: “Qua politieke stijl probeerde men eerst aan te sluiten bij de stijl van de Nederlandse politiek van voor 1795. Men was bestuurlijk ingesteld en hield het rustig.

In 2005 besloot hij naar Leiden te gaan,

afstand handig is, ze weten je gemakke-

Terwijl de parlementen in Frankrijk en

waar hij als opvolger van grote histo-

lijker te vinden”. Niet dat hij voortdurend

Engeland debatteerden, vergaderde en

rici als Fruin en Colenbrander hoogle-

contacten met de politiek heeft, maar de

overlegde men in de Staten-Generaal.

raar Vaderlandse Geschiedenis werd.

Wetenschappelijke Raad voor het Rege-

Het ging er in Nederland niet heftig aan

Toch ontkent hij dat het prestige van

ringsbeleid (WRR) zetelt er bijvoorbeeld,

toe, maar deftig.”

zijn leerstoel hem naar Leiden voerde.

net als het Nationaal Comité 200 jaar

“Nee”, zegt hij, “dat speelde geen rol.

Koninkrijk, waarvan hij lid is: “Daar kan ik

Het andere boekproject, dat hij met

Het was veel meer het feit dat een hele

dan op de fiets door het groen naar toe.”

Leidse collega’s op stapel heeft gezet,

generatie historici in Leiden wegging,

gaat over het orangisme als beweging

zodat er een hele open situatie ont-

Af en toe komt hij nog wel in Gronin-

en sentiment vanaf de 16e eeuw. Vol-

stond. Ik kon er een frisse start maken.

gen. “En altijd als ik daar ben, denk ik:

gens hem moet je dat orangisme in

Dat was wat me aantrok.”

Wat een leuke stad is dit toch.” Maar er

1813 zeker niet als één geheel zien,

Achteraf is de transfer hem heel goed

is geen sprake van heimwee. “Dat komt

“want dan houdt het iets raadselach-

bevallen. De nabijheid van Den Haag

ook doordat je je door allerlei tradities,

tigs”. Hij onderscheidt vier verschil-

heeft zo haar voordelen voor een poli-

zoals bij promoties en oraties en ope-

lende gezichten of posities, ten eerste

tiek historicus: “Ik merk dat de geringe

ningen van het academische jaar, gaat

die van het orangistische volk: “Dat

identificeren met zo’n universiteit. Na-

verlangde terug naar de goeie ouwe

tuurlijk, het is ook een modern bedrijf,

tijd, maar wist heel weinig af van Wil-

maar je beseft al heel gauw dat je deel

lem Frederik, en was dan wel een tijdje

uitmaakt van een oude instelling.” Een

onrustig, maar toen bleek dat er niets

bijkomend voordeel is de grote reputa-

fundamenteels veranderde, hoorde je

tie van Leiden: “In het buitenland ken-

er heel weinig meer van.”

nen ze Leiden allemaal. Van Groningen willen ze best aannemen dat het een

Conservatief-liberale aristocraten als

serieuze universiteit is, maar dat moet

Gijsbert Karel van Hogendorp behoor-

je dan altijd even uitleggen.” Volgens

den evenmin tot degenen die uitein-

hem is Leiden mede daardoor ook

delijk garen sponnen bij ‘1813’. “Daar-

een wat zelfbewuster universiteit dan

entegen lijkt de koning zelf de grote

Groningen. “Leiden wordt vaak als ar-

winnaar, de figuur om wie alles draaide

rogant ervaren. Maar dat valt heus wel

en die alle macht toegeworpen kreeg.

weer mee als je er middenin zit.”

Hij wilde graag een koninkrijk waar hij het helemaal zelf voor het zeggen

Foto Bureau Communicatie Universiteit Leiden

14

kreeg en dat werd op korte termijn ge-

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Herinneringsprent voor het gouden jubileum van het herstel der onafhankelijkheid, in november 1863 uitgereikt aan J.G. Tuinenga, leerling op de lagere school te Ten Post. Steendruk J.H. van de Weijer, Groningen. Collectie RHC Groninger Archieven, 817-10394.

doogd, maar op langere termijn slaag-

liseerde: als wij ook de vlag uitsteken,

orangistische volksgerichten) dan wel

de hij niet.”

dan komt het wel weer goed, zeker

1795-1798 (met zijn democratische

Volgens Te Velde waren de grote over-

als er een koningschap op onze voor-

experimenten): “De burgerij en Willem

winnaars van 1813 de notabelen, de

waarden komt.”

Frederik waren het volledig met elkaar eens dat de situatie zo snel mogelijk

burgerlijke elite: “In eerste instantie deed die niet mee, omdat ze dacht:

In 1813 resoneerde de angst voor een

Daar gaat onze rust. Tot ze zich rea-

herhaling van 1787-1788 (met zijn

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

moest normaliseren.”

<<

15

Programma Dag van de Cascadeplein 4 Podium Centrale Hal

Opening door Jean Pierre Rawie

Centrale Hal

Stand Stad en Lande

Studiezaal

Informatiemarkt / Home Movie Day

Koffieruimte/ vergaderzalen

Catering

11.00

11.15

11.30

11.45

12.00

12.15

12.30

Mini-opera Het mysterie van Geefsweer en deszelves explicatie

Kantine 1e verdieping

12.45

13.00

13.15

Optreden HoppaH!

13.30

Mini-oper Het myste Geefswee deszelves

Presentatie Hans Donderwinkel

Barok van Bolhuis

Het EI, gang 1e verdieping

Tentoonstelling rond voorwerpen uit de collectie van het Groninger Museum

Kamer 1.15 1e verdieping

‘Meet and greet’ Anne van Slageren

Kamer 1.16 1e verdieping

Koninklijke bezoeken aan Groningen door de eeuwen heen

Depot

Rondleidin

Rondleiding

Parkeerdek

Poffertjeskraam / Nationaal Bus Museum / Klaas Kloosterhuis (harnassmid) / Optreden Mars (middeleeuwse vechttechnie

Cascadeplein 10 Hal

11.00

Kantine

Boekenmarkt

11.15

11.30

11.45

12.00

12.15

12.30

12.45

13.00

13.15

13.30

Stand Museum Nienoord, borg en rijtuigmuseum / Stand Veenkoloniaal Museum Veendam

Zaal 1 (lezingen)

‘Hoe presenteer je geschiedenis in een museum?’ door Andreas Blühm

‘Wiens Oranje? Alle soorten van orangisme bij het begin van het koninkrijk’ door Henk te Velde

‘De bijzondere relatie tussen koning Willem II en de Groninger Eillert Meeter’ door Beno Hofman

Zaal 2 (lezingen)

‘Wiens Oranje? Alle soorten van orangisme bij het begin van het koninkrijk’ door Henk te Velde

‘Oranje in de ogen van de Groninger aanhang’ door Harry Perton

‘Windvanen’ door Matthijs Lok

Buiten Busexcursie o.l.v.

J. van den Broek

11.00

11.15

11.30

11.45

12.00

12.15

12.45

13.00

13.15

Boonstra-wandeling

Stadswandeling Boonstra Museumschip ‘Emma’ (N.S.M)

12.30

Busexcursie

Museumschip

Programma is onder voorbehoud. Zie voor de laatste stand van zaken: www.dagvandegroningergeschiedenis.nl 16

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

13.30

Groninger Geschiedenis 13.45

14.00

14.15

14.30

ra erie van er en explicatie

Optreden HoppaH!

Barok van Bolhuis

Presentatie Hans Donderwinkel

ng

14.45

15.00

15.15

15.30

Aletta de Musical

15.45

16.00

16.15

Optreden Safari Joe

16.30

16.45

Geschiedenisquiz presentatie R. Smith

Barok van Bolhuis

Rondleiding

Rondleiding

eken) / De Suikerbus (Noorderlicht) / Modelbaan Nienoord / Kiekjeskar

13.45

13.45

14.00

14.00

14.15

14.30

14.45

15.00

15.15

‘Otto Eerelman’ door Harry J. Kraaij

‘Windvanen’ door Matthijs Lok

‘Oranje in de ogen van de Groninger aanhang’ door Harry Perton

‘Otto Eerelman’ door Harry J. Kraaij

14.15

14.30

14.45

15.00

15.15

15.30

15.45

16.00

16.15

16.30

16.45

16.15

16.30

16.45

‘De bijzondere relatie tussen koning Willem II en de Groninger Eillert Meeter’ door Beno Hofman

15.30

15.45

16.00

Busexcursie Boonstra-wandeling

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

17

Een aantal programmaonderdelen in kort bestek Het programma is onder voorbehoud. Kijk voor de laatste update op www.dagvandegroningergeschiedenis.nl

Cascadeplein 4

Cascadeplein 10

Informatiemarkt

Boekenmarkt

Groninger historische en culturele organisaties presenteren

Boekhandelaren en antiquariaten verkopen boeken over de

zich tijdens de jaarlijkse Informatiemarkt.

Groninger geschiedenis en het Gronings erfgoed.

Lezing ‘Koning Winter en Gronings Eten’ door Hans Donderwinkel

Overige activiteiten

Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis in 2012 werd

• Museumschip Emma van het Noordelijk Scheepvaart-

het boek Gronings Eten van Hans Donderwinkel gepresen-

museum ligt bij de sluis in de Zuiderhaven tegenover de

teerd. Inmiddels is er een 2e druk verschenen. Gronings Eten

Groninger Archieven en maakt korte tochtjes

is een standaardwerk over de Groninger eetcultuur met 73

• Voor groot en klein rijdt er een stoomtreintje van Park

regionale recepten. Poffert, zoepenbrij, krentjebrij, boerenjon-

Nienoord over het Parkeerdek. Iedereen mag instappen

gens, Fladderak en Groninger koek zijn bekende producten en

• Oldambtster poffertjes op het Parkeerdek

gerechten. Brinta, Hooghoudt, C. Polak, AJP, Marne mosterd

• In de Kiekjeskar van Wendy Eggen kan jong en oud worden

en TikTak koffie zijn beroemde merken. De lezing zal gaan over

gefotografeerd met attributen in het teken van vorst & volk

kenmerkende Groningse gerechten tijdens de vorstperiode

• Harnassmid Klaas Kloosterhuis verzorgt op het Parkeer-

wanneer Koning Winter heerst en het volk gaat scheuvellopen.

dek demonstraties met zijn 15e-eeuwse smederij • Leden van vechtschool Mars verzorgen op het Parkeer-

Koninklijk bezoek

dek optredens met middeleeuwse vechttechnieken

Een presentatie rond koninklijke bezoeken aan Groningen

• ‘Boonstra-wandeling’ onder leiding van Michael Hermse

door de eeuwen heen aan de hand van films, foto’s, archief-

langs locaties uit het boek Groningen 1948-1968, sa-

stukken en voorwerpen.

mengesteld uit foto’s uit de collectie van het fotopersbureau P. Boonstra. Duur van de wandeling is 1 uur, vertrek

Groninger Geschiedenisquiz Reinder Smith van RTV Noord presenteert de Groninger Ge-

om 12.30 en 14.30 uur vanaf de Groninger Archieven • Excursie met een historische bus uit het Nationaal Bus-

schiedenisquiz, de jaarlijkse quiz over hoogte- én diepte-

museum te Hoogezand onder leiding van stadshistoricus

punten uit de Groninger historie.

Jan van den Broek. Duur van de excursie is anderhalf uur, vertrek om 12.00 en 14.00 uur vanaf de Groninger

De Suikerbus: The Sweet and Sour Story of Sugar Globalisering biedt kansen en bedreigingen. De Suikerbus wil

Archieven • Rondleidingen door depots van de Groninger Archieven.

met de mobiele tentoonstelling The Sweet and Sour Story of

Duur 45 minuten, aanvang 12.30 uur, 13.30 uur, 14.30 uur

Sugar bezoekers van de Dag van de Groninger Geschiedenis

en 15.30 uur

uitdagen te reageren door foto’s en herinneringen te delen

over de suikerindustrie in Groningen. Maar ook: Wat is de im-

Voor de wandelingen, busexcursies en rondleidingen geldt:

pact van globalisering en wat merken we hier op regionaal

opgave op de dag zelf bij de receptie van de Groninger

niveau van? En de toekomst: Gaan we steeds verder in de

Archieven.

internationale ratrace of ligt de toekomst bij de regio?

De Suikerbus is een project van Noorderlicht i.s.m. Het Ver-

Catering

haal van Groningen en rijdt van 1 september tot en met

Vergaderzaal en Koffieruimte Cascadeplein 4

13 oktober 2013 door de provincie. Verhalen, herinneringen,

11.00 – 17.00 Koffie, thee, frisdrank en kleine versnaperin-

foto’s en video’s die tijdens dit project ontstaan worden ge-

gen zijn te koop in de Koffieruimte. Astoria uit Haren biedt

presenteerd in de voormalige suikerfabriek.

lunchmaaltijden aan in de Vergaderzaal.

18

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Spoorzoeken per bus Een tochtje met een oude bus van het Nationaal Busmuseum is zo langzamerhand een vast programmapunt geworden op de Dag van de Groninger Geschiedenis. In 2013 gaan we op zoek naar sporen van middeleeuwse ontginningen rondom

plannen­makers, wie hebben het werk georganiseerd en wie waren de uitvoerders?

Misschien kan een nadere analyse van de kavelpatronen, bodemsoorten, hoogtegegevens, archeologische vondsten en schriftelijke bronnen nog enig licht werpen op deze materie. Het kan ook zijn dat we er nooit in zullen slagen om over dit thema een compleet en samenhangend verhaal te

de stad Groningen.

vertellen. Maar we kunnen wel een tochtje maken door het ons vertrouwde landschap rond de stad Groningen en een

Bron Google Earth

poging doen om daarin de sporen te herkennen die de middeleeuwse ontginners hebben nagelaten.

Dat is de opzet van de excursie die in het kader van de Dag van de Groninger Geschiedenis, editie 2013, zal worden gehouden. Tijdens de rit zal oud-gemeentearchivaris Jan van den Broek vertellen over de ontwikkeling van het ogenschijnlijk zo ‘slichte’ land en de belangstellenden met eigen ogen laten zien, hoe de middeleeuwse ontginners zo’n 1000 jaar geleden de hoofdstructuren van het gebied hebben bepaald.

De tocht zal tweemaal worden gereden, om 12.00 en om

De eerste schriftelijke berichten over menselijke activiteiten

14.00 uur. De bus vertrekt van de geïmproviseerde bushal-

in Groningen en Groningerland dateren van omstreeks het

te aan het Cascadeplein. Belangstellenden dienen zich op

jaar 1000. Het bewoonbare gebied was toen maar een frac-

de Dag zelf tijdig op te geven bij de balie van de Groninger

tie van wat nu de provincie Groningen is. Er werd alleen ge-

Archieven.

<<

woond en geboerd op de hoge gronden zoals de Hondsrug, en op de hoog opgeslibde oeverwallen langs de zee. Voor

Foto Marij Kloosterhof (2009)

de rest waren er kwelders, brede inhammen en geulen waar de zee vrij spel had, en uitgestrekte veengebieden aan de randen waarvan aan akkerbouw werd gedaan.

In de loop van de 11e en 12e eeuw veranderde het land ingrijpend. Dat was het gevolg van doelgerichte acties om land aan te winnen en woeste gronden te ontginnen.

Zeker wanneer we ons realiseren hoe beperkt de technische mogelijkheden in die tijd waren, kunnen we ons alleen maar verbazen over de grootschaligheid die deze ondernemingen hier en daar vertonen. Vooralsnog weten we heel weinig over de manier waarop de laatmiddeleeuwse ontginningen tot stand zijn gekomen. Wie waren de

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

19

Vorst, volk en voorwerp in het Groninger Museum Vorsten zien graag hun naam en beeltenis onder het volk verspreid en veel volk ziet graag een beeltenis of naam op een voorwerp. De middenstand in Groningen en elders deed dit jaar goede zaken met bekers, vlaggen, bordjes, vazen en zelfs tuinkabouters die onze nieuwe vorst en vorstin verbeelden. Dat was geen nieuwe mode, zoals onderstaande voorbeelden laten zien. Op de Dag van de Groninger Geschiedenis presenteert het Groninger Museum enkele van zulke voorwerpen.

door Egge Knol

Groninger Museum, 1984.0121, foto Marten de Leeuw

gemalin. Het Groninger Museum kent van beide partijen de nodige voorwerpen. Bijzonder fraai is een tabakspot met de vorstelijke portretten gemaakt in 1789-90 door de Groninger zilver-

Tabakspot met vorst en vorstin

smid Johannes ter Huizen.

Een hoogtepunt van het thema vorst,

Een Zuid-Hollands kommetje 1815

volk en voorwerp is natuurlijk de heftige strijd tussen patriotten en prinsgezinden, ruwweg 1780-1795. Beide

Een mooi voorbeeld van Oranje keramiek

partijen beijverden zich om hun sym-

uit het jaar waarin soeverein vorst Willem

bolen te presenteren op aardewerk,

koning Willem I werd, is een Engels kom-

voorwerpen van hout, blik, koper en

metje in Nederland versierd met een

zelfs zilver. Het betreft afbeeldingen

vrolijk bloemetje en de navolgende heil-

van prins Willem V en zijn gemalin

wens die de koning richting wees:

prinses Wilhelmina van Pruisen, die zoals wel bekend, haar broer te hulp

God heeft de koning zijn kroon gegeeven

riep om de patriotten terug in hun hok

Og mogt die Vorst voor Jesus leeven

te krijgen. Die patriotten maakten de-

hij schenkt hem Wijsheijd en Verstand

zelfde voorwerpen, maar dan voor-

tot Welsijn van ons Vaderland

zien van een keeshond. De herkomst

Marijtje Kroon 1815

van de scheld- en later geuzennaam Kees is niet geheel duidelijk. De witte

Marijtje Kroon was in 1815 twintig

keeshond was in elk geval een helder

jaar oud en woonde in Woubrugge.

symbool. De Oranje mopshond wat

Ze overleed 39 jaar oud in Aarlands-

Groninger Museum, 1970.0106, foto Marten de

minder, maar de Oranjegezinden had-

veen, waar ze woonde met haar man

Leeuw

den de portretten van hun vorst en zijn

Johannes Wolmerstett. Dit alles roept

20

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Groninger Museum, 1938.0006, foto Marten de Leeuw

Groninger Archieven, advertentie Nieuwsblad van het Noorden 13 maart 1909

werden als herinnering door medailleur Begeer zilveren en bronzen penningen geslagen. Het museum heeft de penning in zilver en brons. de vraag op waarom dit Zuid-Holland-

Een jonge koningin in zilver Wasbak Oranjekind 1909

se kommetje in Groningen belandde. In 1984 schonk de heer J.A.G. Penterman

Na de dood van koning Willem III in

uit Eindhoven het ter nagedachtenis

1890 had Nederland een heel jonge

De familie Oranje-Nassau was wel erg

van zijn moeder Jacoba Ellina Johan-

koningin van acht jaar oud, Wilhel-

klein geworden, een koningin en haar

na Pentermann-Wolmerstett. Zij was

mina. Haar moeder koningin-regen-

moeder. Iedereen hoopte op een vol-

geboren in Aarlandsveen, maar huw-

tes Emma besloot een tour langs alle

gende generatie nadat Wilhelmina was

de een Groninger, Hibo Penterman.

provincies te maken met als resultaat

getrouwd met hertog Hendrik van

Deze was aanvankelijk vlashandelaar in

overal groot enthousiasme. Groningen

Mecklenburg-Schwerin. Die hoop was

Warffum, later winkelier in Baflo. Haar

werd van 21 tot en met 25 juni 1892

niet vergeefs, want in 1909 kwam er

moeder was ook een Groningse, want

aangedaan. Natuurlijk was de stad ver-

een kroonprinses, Juliana. De vreug-

haar vader Johannes Andreas Wol-

sierd, werden ze toegezongen op de

de in het land was immens. De Gro-

merstett, een zoon van Marijtje Kroon,

Grote Markt en waren er imposante

ninger instrumentmaker J.M. Hopma

huwde in 1850 met Geertje Werkman,

geschenken: een zilveren Martinitoren

jr. schonk elk gezin in de gemeente

dochter van logementshouder Jacob

en een poppenhuis in de vorm van het

Groningen waar op dezelfde dag een

Werkman uit Warffum. Een korte

stadhuis. Na haar inhuldiging in 1898

geboorte was, gratis een babywaskom

speurtocht op www.AlleGroningers.nl

stuurde koningin Wilhelmina dit pop-

met spons. Op de kom stond ‘Voor

en www.WieWasWie.nl leert zo waar-

penhuis rap naar Groningen terug. De

uw kindje Oranjedag 1909’. Hoeveel

om een Eindhovenaar dit bijzondere

zilveren Martini is nog altijd koninklijk

gezinnen hiervan gebruik maakten is

kommetje in het Groninger Museum

bezit. Ter gelegenheid van het bezoek

onbekend, maar volgens www.AlleGroningers.nl werden die dag in Gro-

op zijn plaats vond.

ningen zes kinderen geboren, waaronder

Juliana

Wilhelmina

Simons.

Hopman hield in elk geval één kom over die hij in 1938 aan het Groninger Museum schonk.

Er zijn heel veel meer voorwerpen die getuigen van de band tussen vorst en volk. Niet ter sprake kwam het meest gebruikte voorwerp: geld. Het Groninger Museum heeft hiervan ook veel en oude voorbeelden, maar dit type voorwerp heeft een ieder – hopelijk – ook Groninger Museum, 0000.3917a, foto Marten de Leeuw

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

in zijn eigen beurs.

<<

21

LEZINGEN Harry J. Kraaij

Harry J. Kraaij

Naast portretten maakte hij veel genre-

Meeter wordt in 1818 in Oude Pekela

stukken. Eén van zijn bekendste schil-

geboren. In 1840 is de Pekelder hoofd-

derijen is De paardenkeuring op de

redacteur van het oppositieblad De

Grote Markt op de 28ste augustus dat

Tolk der Vrijheid en op de meikermis

hij in 1920 in opdracht van het Gronin-

manifesteert hij zich als een van de

ger gemeentebestuur maakte ter gele-

leiders van een ‘Republikeinse revo-

genheid van de viering van Groningens

lutie’. Voordat hij kan worden veroor-

Ontzet.

deeld, vlucht Meeter naar Frankrijk.

Van koningin Emma kreeg Eerelman in

Enige maanden later wordt Willem II

1880 opdracht om de doop van prinses

tot koning gekroond. Bij diens eerste

Wilhelmina vast te leggen. In de volgen-

bezoek aan Groningen als koning, in

de dertig jaar heeft Eerelman veel werk

juli 1841, verleent Willem gratie aan

geleverd aan het koningshuis. Naast di-

Meeter. Deze keert hierop terug naar

verse portretten van Wilhelmina in haar

Nederland en krijgt het volgende jaar

jeugdjaren en later als koningin schil-

na een persoonlijk onderhoud zelfs

derde hij in opdracht grotere werken

een toelage van de koning. Meeter valt

zoals de intocht van Wilhelmina in Am-

echter weer in ongenade nadat hij een

sterdam, koningin Wilhelmina bij een

onechte dochter van Willem – Corne-

wapenschouw op de Renkumse heide

lia Vogel – heeft bezwangerd en wei-

en het huwelijk van koningin Wilhelmi-

gert met haar te trouwen. In Engeland

Harry J. Kraaij, zelfstandig gevestigd

na en prins Hendrik in de Grote Kerk in

schrijft hij in 1847 een ‘Levensschets’

kunsthistoricus te Amsterdam. Hij stu-

Den Haag. Een ander bekend werk van

van de koning en tien jaar later volgt

deerde kunstgeschiedenis aan de VU

Eerelman is het in opdracht van konin-

zijn grote werk Holland, its institutions,

Amsterdam en is gespecialiseerd in

gin Wilhelmina geschilderde hert als ca-

its press, kings and prisons.

Belgische en Nederlandse schilder-

deau voor prins Hendrik. Dit werk hangt

kunst van 1850 tot heden. Hij heeft een

nog steeds in het werkvertrek van paleis

aantal boeken geschreven over onder

Noordeinde, waardoor Eerelman ook

andere Charles Leickert, Johan Hen-

bij de huidige vorst bekend blijft.

Beno Hofman, foto Robert van der Molen

drik van Mastenbroek en Albert Klijn. In 2012 verscheen zijn monografie over

Tijdens de Dag van de Groninger Ge-

Otto Eerelman.

schiedenis houdt Harry J. Kraaij een lezing over de portretten die Eerelman

Otto Eerelman is volgens Kraaij een

maakte in opdracht van het Neder-

van de beste portrettisten van Neder-

landse koningshuis.

land. Hij is vooral bekend geworden van zijn dierenportretten, in het bijzon-

Beno Hofman

der paarden en honden. Dat hij zich hierin is gaan specialiseren is toeval. Hij

RTV Noords huishistoricus Beno Hof-

wilde zich eigenlijk gaan toeleggen op

man houdt op de Dag van de Gronin-

het schilderen van historische werken,

ger Geschiedenis twee keer een lezing

maar hiervoor was geen markt wegens

over ‘de bijzondere relatie tussen ko-

te veel internationale concurrentie.

ning Willem II en de Groninger Eillert Meeter’.

22

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Harry Perton ‘Oranje in de ogen van de Groninger aanhang’

Matthijs Lok

Andreas Blühm, foto Marten de Leeuw

“Ik wense magte Vorst, nog voor u deugd tot Loon Op u gezeegend Hooft, een Coninglyke Croon.”

Deze dichtregels uit 1729 van Martinus Tumlar, de schoolmeester van Beerta, laten zien dat zijn vorm van orangisme behoorlijk royalistische trekken kende.

Matthijs Lok

Bijna een eeuw voordat het Oranjehuis

Andreas Blühm

een koningshuis zou worden, dichtte Matthijs Lok studeerde Europese ge-

Tumlar de piepjonge Willem IV al een

Andreas Blühm, nu één jaar directeur

schiedenis aan de Universiteiten van

koningskroon toe. Terwijl dat aller-

van het Groninger Museum, geeft tij-

Liverpool (GB), Leiden (Doctoraal Cum

minst vanzelf sprak, immers, Neder-

dens de Dag van de Groninger Ge-

Laude 1998) en Yale (VS). Na zijn stu-

land was indertijd nog een republiek,

schiedenis een beknopte visie op de

die was hij enige jaren werkzaam als

en, belangrijker nog: Willem IV had in

presentatie van geschiedenis in een

beleidsmedewerker bij diverse over-

1729 weinig macht.

museum. Hij studeerde kunstgeschie-

heidsinstellingen (o.a. bij NWO gebied

denis en geschiedenis in Tübingen en

Geesteswetenschappen). Sinds 2002

In hoeverre was Tumlar als orangist re-

Berlijn. Sinds 1988 is hij werkzaam in

is Matthijs Lok verbonden aan de Uni-

presentatief? Hoe stelden andere Gro-

verschillende musea in Duitsland en

versiteit van Amsterdam, van 2002 tot

ninger Oranje-aanhangers uit de 18e

Nederland. In zijn tentoonstellingen

2006 als promovendus bij het instituut

eeuw in hun gedichten en andere tek-

heeft hij vaak de nadruk gelegd op his-

voor Geschiedenis. In 2009 promo-

sten Oranje voor? Waren het net zulke

torische aspecten van de kunst: o.a.

veerde Lok op het proefschrift Wind-

royalisten, of ging het om conserva-

Licht! Het industrieel tijdperk (2000);

vanen. Napoleontische bestuurders in

tieve republikeinen? Op zulke vragen

Fierce Friends, Artists and Animals

de Nederlandse en Franse Restauratie,

hoopt Harry Perton in zijn lezing op de

1750-1900 (2005); Der Mond (2010).

1813-1820. Voor zijn dissertatie deed

Dag van de Groninger Geschiedenis

Lok langdurig onderzoek in Frankrijk.

een antwoord te geven.

Hoe presenteer je geschiedenis in een museum? Dat is een lastige vraag, die

Sinds 2006 doceert hij bij de opleiding Europese Studies, vanaf 2009 als

Harry Perton is historicus en mede-

juist in Nederland nog niet is beant-

universitair docent Moderne Europese

werker publieksactiviteiten van RHC

woord. Het Nationaal Historisch Muse-

Geschiedenis.

Groninger Archieven.

um komt er vooralsnog niet en mogen we in dat opzicht tevreden zijn met de

Matthijs Lok interesseert zich voor de

nieuwe opstelling van het Rijksmuseum?

wisselwerking tussen politiek denken

Andere landen hebben minder moeite

en politiek handelen in de periode

met het presenteren van geschiedenis,

1700-1914 vanuit comparatief Euro-

maar dat wil zeker niet zeggen dat het

pees perspectief (in het bijzonder de

hun gelukt is. Het Deutsches Histori-

Franse en de Nederlandse geschiede-

sches Museum in Berlijn is ondanks zijn

nis). Ook de langetermijnontwikke-

aantrekkingskracht op het publiek eerder

ling van de Europese intellectuele ge-

een voorbeeld van hoe je het niet moet

schiedenis en de geschiedenis van de

doen. En in Groningen dan? Hoe kunnen

staatsvorming sinds 1500 tot en met de

wij het hier, in het Groninger Museum en

actualiteit hebben zijn interesse.

daarbuiten, met onze bescheiden middelen beter doen? De lezing zal daar nog niet hét antwoord op kunnen geven,

Tijdens de Dag van de Groninger Ge-

maar kan misschien een bijdrage aan de

schiedenis geeft Matthijs Lok een korte lezing over zijn boek Windvanen.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Harry Perton

discussie leveren.

23

Museum Nienoord Museum Nienoord, borg en rijtuigmuseum is sinds januari 2013 de nieuwe naam voor het Nationaal Rijtuigmuseum in Leek.

Onder deze naam gaat het museum in de toekomst meer aandacht schenken aan de bijzondere historie van de borg Nienoord en het belang van de borg voor Leek en omgeving. Binnen het verhaal van de borg als buitenplaats krijgt ook de, voor Nederland, unieke rijtuigcollectie hernieuwde betekenis. door Gitta op den Akker

oudste bewaard gebleven koninklijke rijtuig in Nederland.

Historica Willy van der Schuit zal op de Dag van de Groninger Geschiedenis een voordracht houden over de bijzondere geschiedenis van Borg Nienoord en de ontwikkeling van het gebied rond Leek. Op dit moment doet zij onderzoek naar de historie van de borg, ter voorbereiding op de expositie die in 2014 wordt gehouden.

Dag van de Groninger Geschiedenis

de is van Franse makelij en sinds 2011 in bezit van Museum Nienoord. Tijdens

Museum Nienoord

het bezoek van koning Willem-AlexanOp de Dag van de Groninger Geschie-

der en koningin MĂĄxima aan Museum

Bezoekers van de Dag die meer willen

denis presenteert Museum Nienoord

Nienoord op 28 mei jl. was deze slede

weten over de nieuwe koers van Mu-

uit de eigen collectie een huwelijks-

met nog enkele andere koninklijke rij-

seum Nienoord, de huidige expositie en

geschenk van koninklijke allure, een

tuigen buiten op het borgplein te be-

de activiteiten kunnen hierover informa-

vroeg 19e-eeuwse schelpenslede. Ko-

wonderen. Het koninklijk paar toonde

tie krijgen in de stand van het museum.

ning Willem II gaf de slede cadeau aan

bij die gelegenheid ook veel interesse

Bestemming Bereikt! is de huidige ten-

zijn vrouw Anna Pavlovna na hun hu-

voor de bijzondere Dianaslede van ko-

toonstelling over het reizen per rijtuig

welijk in St. Petersburg in 1816. De sle-

ning Willem I en zijn statiecoupĂŠ, het

in de 19e eeuw, waarbij bezoekers via

Nienoord

Arrenslede van Anna Pavlovna, collectie Museum Nienoord

24

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Venus en Apollo door Herman Collenius, collectie Museum Nienoord

historische foto’s en achtergrondge-

borgbewoners. De glorietijd rond 1700

Nienoord ook aandacht besteden aan

luiden een beeld krijgen van de reis van

komt in de oude danszaal tot leven, te-

de 20e eeuw, waarin de borg, na de

Leek naar Groningen.

midden van de originele geschilderde

dood van de laatste bewoners, de fa-

wandpanelen van Herman Collenius.

milie Van Panhuys in 1907, voor allerlei

Vanaf voorjaar 2014 is op de boven-

Maar ook de drama’s in het leven van

verschillende doeleinden gebruikt is

verdieping van de borg een expositie

de borgbewoners en het verval van de

geweest.

te zien over de geschiedenis van Nien-

borg in de 19e eeuw krijgen aandacht.

oord vanaf 1524. Bezoekers kunnen

In de verdere toekomst zal Museum

dan ronddwalen door een borg vol verhalen en kennis maken met een geschiedenis van grote ambities, bloei en verval, drama en romantiek. De ontginning van Nienoords venen wordt in beeld gebracht, en de aanleg van kanalen en wegen in het gebied door de eerste borgbewoners, de familie Van Ewsum. Men maakt kennis met de taaie Beetke van Rasquert die de basis legde voor de latere rijkdom van de

Statiecoupé van koning Willem I, collectie Museum Nienoord. Niet te zien op de Dag, wel in het museum.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

25

ACtiviteiten Smederij Klaas Kloosterhuis Klaas Kloosterhuis begon zijn smederij in 1997 in Arnhem, waar hij een opleiding heeft gevolgd aan de Academie voor Beeldende Kunsten. Sinds 2000 woont en werkt hij in het NoordGroningse dorp Bierum. Hij heeft zich gespecialiseerd in het maken van historische voorwerpen voor living history-groepen en musea. Zijn belangstelHoppaH!, foto Jasper Bolderdijk

ling gaat hierbij vooral uit naar de late 15e eeuw. Aanvankelijk maakte Klaas vooral wapens en harnassen, maar in-

HoppaH!

Mini-opera Het mysterie van Geefsweer en deszelves explicatie

middels is zijn oeuvre uitgebreid met allerhande gebruiksvoorwerpen. Alles

De muziek van HoppaH! is een mix van

wordt naar voorbeeld van originelen of

klassiek viool, folk-accordeon, reggae/

Tijdens de Dag van de Groninger Ge-

originele afbeeldingen gemaakt.

ska/punk-drums, stuwende bas, klez-

schiedenis kunt u genieten van de

Naast zijn werk in het eigen atelier ver-

mer-klarinet en rauwe zang van zwaar-

mini-opera Het mysterie van Geefs-

zorgt Klaas op de Dag van de Gronin-

moedige doch relativerende teksten.

weer en deszelves explicatie. De opera

ger Geschiedenis demonstraties met

De verschillende muziekinvloeden zor-

vormt een voorproefje van de theater-

zijn 15e-eeuwse smederij. Ook hier-

gen voor lekker in het gehoor liggende

voorstelling De moorden van Geefs-

voor geldt dat alle details een zo goed

opzwepende liederen. HoppaH! staat

weer, die IVAK de Cultuurfabriek in de

mogelijke weergave zijn van het histo-

voor vrolijke, kleurrijke muziek waarbij

eerste helft van 2014 op de planken

rische origineel.

je niet stil kunt blijven staan. HoppaH!

brengt.

is feest! In de zomer van 2011 startte

In Het mysterie van Geefsweer en des-

Serge van Laar met het schrijven van

zelves explicatie wordt de geheim-

poëtische en zwaarmoedige Neder-

zinnige manier bezongen waarop de

landstalige teksten. Voor het contrast

jonge Derk Jans uit Geefsweer ont-

verzamelde hij ervaren muzikanten

snapt aan de moordzucht van een

die een vrolijke noot konden bieden;

Franse groep soldaten. Compositie en

het concept voor de nieuwe band.

libretto zijn van de hand van musicus

In september 2011 werd HoppaH!

Kees Steketee; uitvoerenden zijn het

geformeerd.

www.smederijkloosterhuis.nl

maanden

vocaal kwintet Sequens en het IVAK-

van hun bestaan speelt HoppaH! op

koperkwintet. Kees Steketee begeleidt

grote feesten, zalen en festivals als

op de piano. De voorstelling maakt

Noorderzon, Festival der Aa (klein

deel uit van een reeks muziek- en the-

Oerol), Folk’n’Fusion (D), Folk veur

ateractiviteiten die tussen november

Volk, Magneetfestival, Vogelpop, Veen

2013 en juni 2014 plaatsvinden in het

gaat Vreemd, Sletfest, Timeline Festival

kader van 200 jaar Beleg en Ontzet van

en Gideonfestival. In 2013 stonden ze

Delfzijl.

Na

enkele

o.a. op Bevrijdingsfestival Groningen, Oerol en MadNes Festival.

www.ivak.net/projecten/

Klaas Kloosterhuis in het Middelaldercentret in Nykøbing, Denemarken (2010)

26

www.hoppah.nu

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Barokmuziek Michiel van Bolhuis (1713-1739)

- maakte haar leven tot een avontuur vol kleur en duisternis. Zal deze onverzettelijke oude dame haar eerste gang

Een voorproefje van een geënsce-

naar de stembus beleven als een tri-

neerd concert met in de hoofdrol de

omf? GOOV Muziektheater zal op de

vooraanstaande, muzikale Groninger

Dag van de Groninger Geschiedenis

die 300 jaar geleden werd geboren,

een aantal nummers uit de musical ten

Michiel van Bolhuis. Het mini-concert

gehore brengen.

zal op de dag meerdere malen worden uitgevoerd door Carolien Eijkelboom,

www.goov.nl

klavecimbel – Gerrie Jonker, blokfluiten – Mathilde van Wijnen, cello en

De kiekjeskar

Wobbe Zwart, als acteur.

In de kiekjeskar kunt u worden gefowww.nl.wikipedia.org/wiki/Michiel_

tografeerd in een oldtimer voor een

van_Bolhuis_(1713-1764)

ludieke achtergrond. Met attributen

Anne van Slageren

maakt u de foto helemaal af. De kiekjeskar wordt bestuurd door Wendy

Anne van Slageren is opdrachtfilmer,

Eggen. Zij is sinds 2010 fulltime bezig

componist, muzikant en van huis uit

met fotograferen, van portretfotografie

historicus. Hij heeft in 2012 en 2013

tot reclamefotografie. Op de Dag van de

met materiaal van het Gronings Audio-

Groninger Geschiedenis staan deze at-

Visueel Archief (GAVA) een paar korte

tributen in het teken van vorst en volk. U

films gemaakt, o.a. Rijk en Arm aan het

bepaalt zelf hoe u op de foto komt. De

Paterswoldse meer en Voorjaar in de

foto’s worden na afloop op Facebook

bol. Deze films zijn bijzonder, omdat

gezet. Hou daarvoor de Facebook­

hij nieuwe gehistoriseerde opnamen

pagina van de Groninger Archieven

verwerkt heeft in oude beelden. Van

in de gaten. U kunt de foto ook direct

Slageren is aanwezig voor een ‘meet

meenemen. Voor een klein bedrag kan

and greet’ en hij vertoont uiteraard zijn

de foto ter plekke worden uitgeprint.

werk.

www.kiekjeskar.nl

www.anderevertoningen.nl

De kiekjeskar

Voorproefje Aletta de Musical Na het succes van Bommen Berend duikt GOOV Muziektheater komend seizoen in het veelzijdige leven van de eigenzinnige Aletta Jacobs. In drie delen wordt verteld over het leven van ‘s lands eerste feministe: twee korte voorstellingen op historische locaties in de binnenstad en het vervolg in de Stadsschouwburg. Het is 1922. Een oude vrouw gaat voor het eerst van haar leven naar de stembus. Haar naam is Aletta Jacobs. Veertig jaar streed zij onvermoeibaar

voor

vrouwenrech-

ten en keer op keer ondervond zij tegenwerking van zowel mannen als vrouwen. Dit - en persoonlijk drama

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

27

Dit is mijn Stad Groninger stadsgezichten 5 oktober 2013 tot en met 26 januari 2014 De nieuwe expositie Dit is mijn Stad in het Noordelijk Scheepvaartmuseum toont een selectie kunstwerken van 18e en 19e-eeuwse Groningse kunstenaars die vrijwel nooit te zien zijn in een museum. Uitgangspunt voor deze tentoonstelling is het prachtige overzicht van Groningse stadsgezichten in het boek Album van Oud-Groningen van de vroegere gemeentearchivaris A.T. Schuitema Meijer. Hierin is al het bekende beeldmateriaal van Groningen zoals schilderijen, aquarellen, etsen uit die tijd bijeengebracht.

door Wicher Kerkmeijer

In alle geëxposeerde werken zijn elementen te zien die nog steeds bestaan.

Soms moet echt gezocht worden naar herkenning. Van het afgebeelde op de pentekening van het Klein Poortje met de waterbogen over het Winschoterdiep bestaat alleen het hoekhuis nog steeds. Het ‘zerkenhuis’ in de Oosterstraat op een aquarel door Jan Ensing is een opvallend pand dat helaas niet meer bestaat. Op die plek bevindt zich nu de Willem Lodewijkpassage. Als laatste mooie voorbeeld van een verdwenen stadsbeeld geldt de pentekening van het Hoendiep door Cornelis

De originele werken van de prachtige

derijen geven een schitterende terug-

Pronk. Vanaf de A-weg kijken we rich-

stadsbeelden komen uit de collecties

blik op een verdwenen Groningen. Ze

ting het centrum met rechts het Hoen-

van de Groninger Archieven en het

brengen met hun ongekend romanti-

diep en in de verte de buiten A-poort,

Groninger Museum. De fraaie en ver-

sche ‘Dickens’-sfeer het dagelijkse le-

de binnen A-poort, de toren van de

fijnde tekeningen, aquarellen en schil-

ven op straat in beeld. De afgebeelde

A-kerk en nog verder weg de Martini-

straten en pleinen zien er nu heel an-

toren. Aan het einde van het Hoendiep

ders uit, maar hebben tegelijkertijd iets

staan een aantal bomen op de plek

vertrouwds en bekends.

waar nu de nieuwbouw van de Westerhaven is.

In de getoonde kunstwerken komen een aantal belangrijke of kenmerkende

Voor Dit is mijn Stad zijn van zeven 18e

plekken in en rond de stad aan bod.

en 19e-eeuwse kunstenaars aanspre-

De Grote Markt op een aquarel door

kende stadsbeelden uitgekozen die

J. Bulthuis is bijvoorbeeld herken-

iedereen zal herkennen. Deze kunste-

baar door de Martinitoren, maar ver-

naars zijn: A.J. van Prooijen, C. Pronk,

der lijkt het een plein in een vreemde

S. Berghuis, J. Bulthuis, H.P. Ooster-

stad. De A-brug en het Hoge der A op

huis, C.C.A. Last en J. Ensing.

een aquarel door A.J. van Prooijen zijn enerzijds nog goed herkenbaar, maar qua sfeer staat het stadsbeeld toch ver van het heden af. De aanblik van de

Tijdens de Dag van de Groninger

stadswal met zicht op de Oosterpoort

Geschiedenis ligt het museumschip

en de Oosterpoortbrug doet denken

Emma van het Noordelijk Scheep-

aan een vestingstad in het westen van

vaartmuseum bij de sluis in de Zui-

ons land. Nu is deze plek een druk punt

derhaven tegenover de Groninger

in de stad.

Archieven en maakt korte tochtjes.

Noordelijk Scheepvaartmuseum

28

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Hoge der A, met visbanken, gezien naar het zuiden, 1773, aquarel door J. Bulthuis, collectie Groninger Museum, 1964.0263, foto Marten de Leeuw

Daarnaast kan de bezoeker ook bekij-

van kunstwerken een goede impressie

Bezoekers van de Dag van de Gro-

ken hoe hedendaagse kunstenaars te-

te krijgen van het alledaagse bestaan in

ninger Geschiedenis kunnen gebruik

gen hun stad aankijken. In de tentoon-

vervlogen tijden. Maar de oude Gro-

maken van de kortingsbon om de bij-

stelling is namelijk ook werk te zien van

ninger stadsgezichten en de heden-

zondere expositie Dit is mijn Stad met

drie hedendaagse Groninger kunste-

daagse kunstwerken geven liefhebbers

werken die vrijwel nooit te zien zijn

naars: Annemiek Vos, Rob Elzinga en

en bezoekers van Groningen zeker de

gratis te komen bekijken in het Noor-

Marcel Duran. De kunstenaars wonen

mogelijkheid deze prachtige stad door

delijk Scheepvaartmuseum.

en werken in Groningen. In hun werk

de eeuwen te bewonderen.

geven ze hun eigen visie op Groningen, de veranderingen in de stad en de sfeer. Bij alle drie de kunstenaars valt vooral dat laatste aspect op, de sfeer.

Zij tonen in hun kunstwerken hun Stad in een impressionistische stijl. Warme kleuren worden gebruikt om de stad in haar pracht weer te geven.

De combinatie met de kunstwerken uit de 18e en 19e eeuw maakt het voor de bezoeker mogelijk een mooie blik op het heden en verleden van Groningen te werpen. Schuitema Meijer geeft al aan in het voorwoord tot zijn Album, dat het moeilijk is, om alleen op basis

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

29

Achter de schermen De Dag van de Groninger Geschiedenis is voor de medewerkers van de instellingen die betrokken zijn bij de organisatie een hoogtepunt in het jaar. Bijna alle medewerkers, en veel vrijwilligers,

De projectgroep van de Dag begint elk jaar enkele weken na de Dag al aan de voorbereidingen voor de volgende Dag. Het is dan vooral een kwestie van nadenken en brainstormen over de programmering. Drie maanden voor de Dag is het programma in grote lijnen klaar en beginnen de praktische voorbereidingen. De indeling van de gebouwen, het gebruik

nemen deel aan de voorbereidingen.

van het parkeerdek, het geluid en het licht, de aankleding,

de routing, de wensen van de muzikanten, de beveiliging,

door Eddy de Jonge

de catering etc. Ytje is verantwoordelijk voor de coördinatie van al deze facilitaire zaken. “De laatste zes weken voor de Dag wordt mijn tijd zo ongeveer volledig opgeslokt door de Ytje Krol en Patricia Ottay werken respectievelijk voor de Gro-

Dag”, zegt ze. “Het ene moment haal ik verkleedkleren voor

ninger Archieven en het Huis van de Groninger Cultuur. Bei-

de ‘kiekjeskar’ en even later moeten we de techniek voor

den spelen een belangrijke rol bij de voorbereiding en uitvoe-

de lezingen regelen.” Het is een organisatie met veel logis-

ring van de Dag. Ytje als coördinator van alle facilitaire zaken

tieke taken. Alle deelnemers moeten op het juiste moment

en Patricia is verantwoordelijk voor de informatie via internet

aanwezig zijn en kunnen rekenen op de faciliteiten van de

en ondersteunt Ytje bij de uitvoering van de planning.

organisatie. Het is ook iets ingewikkelder dan de reguliere activiteiten in het gebouw, omdat niet alleen Cascadeplein 4 zoveel mogelijk wordt benut, maar ook omdat een aantal activiteiten zich in Cascadeplein 10 en buiten afspelen.

Alle informatie over de dag is te vinden op de website www.dagvandegroningergeschiedenis.nl

en

via

sociale

media, zoals Twitter en de Facebookpagina van de Groninger Archieven. “De website is vernieuwd”, zegt Patricia, “meer informatie en gemakkelijker zoeken. Vanaf volgend jaar kunnen de deelnemers aan de informatiemarkt zich ook via de site aanmelden.” De belangstelling voor de markt is elk jaar weer bijzonder groot. Jammer genoeg kan het daarom voorkomen dat nee gezegd wordt als alle plekken al zijn gereserveerd.

De Dag wordt dit jaar al weer voor de 27e keer georganiseerd. Omdat de formule van markt, lezingen, informatie en buitenactiviteiten de laatste jaren niet ingrijpend veranderde, is er gelukkig wel een stevig draaiboek waardoor een aantal zaken op basis van ervaring kunnen worden uitgevoerd. Op de Dag zelf is het team van Ytje de hele dag stand-by om problemen op te lossen.

Gelukkig hoeven ze het niet alleen te doen en worden ze ondersteund door de andere medewerkers van de deelnemende instellingen en tientallen vrijwilligers. Zeker de inzet van de vrijwilligers is onmisbaar.

Patricia Ottay en Ytje Krol, foto Marij Kloosterhof

30

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

Initiatiefnemers Dag van de Groninger Geschiedenis Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven

Foto Marij Kloosterhof

Het RHC Groninger Archieven is hét informatiecentrum voor de geschiedenis van de stad en provincie Groningen.

Archieven, boeken, kranten, geografische kaarten, foto’s, films, video’s en geluidsopnames vertellen het verhaal van Groningen van toen tot nu. www.groningerarchieven.nl

Huis van de Groninger Cultuur Het Huis van de Groninger Cultuur stimuleert activiteiten en organisaties gericht op het ontwikkelen, verspreiden, behouden en beschermen van de Groninger cultuur en informeert daarnaast particulieren, culturele organisaties, instellingen en overheden. www.huisvandegroningercultuur.nl

materiaal als historische bron of voor

Museum. Het Groninger Museum is

gebruik in kunstproducties. Het GAVA

extrovert en veelkleurig en richt zich

Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande

heeft een uitgebreide raadpleegcol-

op een breed publiek. Met presentaties

lectie, die te bekijken is in de studie-

van nationale en internationale bete-

Stad & Lande is een vereniging voor

zaal van het RHC Groninger Archieven.

kenis wil het Groninger Museum het

iedereen die zich interesseert voor de

Daarnaast biedt het GAVA een steeds

publiek verwonderen en aanzetten tot

geschiedenis van stad en provincie Gro-

groeiende hoeveelheid film- en video-

meningsvorming.

ningen. De vereniging is een ontmoe-

materiaal aan via internet.

www.groningermuseum.nl

tingsplaats voor professionele historici,

www.gava.nl

Noordelijk Scheepvaartmuseum

amateurs en geïnteresseerden en vormt een platform voor nieuwe ontwik-

Biblionet Groningen

Het

kelingen op cultuurhistorisch gebied.

Biblionet is de netwerkorganisatie van

um laat de geschiedenis zien van de

Daarnaast bevordert Stad & Lande met

alle bibliotheken in stad en provincie

Noord-Nederlandse

verschillende activiteiten de belangstel-

Groningen. In samenwerking met an-

en scheepvaart vanaf de Middeleeu-

ling voor de Groninger geschiedenis en

dere culturele organisaties organiseert

wen tot aan de dag van vandaag. In de

behartigt zij de culturele belangen, zoals

Biblionet verschillende activiteiten die

beide middeleeuwse museumpanden

het behoud van monumenten.

in het teken staan van het Groninger

komen verschillende thema’s aan bod,

www.stad-lande.nl

erfgoed.

zoals: Hanzevaart in de Middeleeuwen,

www.mijneigenbibliotheek.nl

virtueel Groningen in 1470, turf- en

Gronings AudioVisueel Archief

Noordelijk

Scheepvaartmusescheepsbouw

binnenvaart, kust- en waddenvaart op

Het GAVA bewaart en biedt (historisch)

Groninger Museum

zeil en motor, scheepsbouw in hout en

audiovisueel materiaal aan met zoveel

Collecties, presentaties en educatie

ijzer en scheepsmotoren.

mogelijk informatie over het archief-

vormen de basis van het Groninger

www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

31

Biblionet Groningen