Revista Tecnicaña Edición No.46

Page 1

EDICIÓN 46 /JUNIO DE 2019 / ISSN 0123-0409

12 y 13 de junio de 2019

L

H

3

L

H

4

L

VX2

2

VX3

H

P2

L

P1

1

VX1

H

CAUTION DC ONLY

CR1000 H

5

L

H

6

L

H

7

L

H

8

L

Wiring Panel

RS-232 (Not Isolated) G

C4

C7

C6

C5

C3

C2

C1

POWER OUT

PERIPHERAL PORT

SDM

Centro de Eventos Cali - Colombia

Y entĂŠrate de nuestros eventos y beneficios de ser asociado TECNICAĂ‘A

EdiciĂłn No. 46, junio de 2019 ISSN 0123-0409

JUNTA DIRECTIVA 2018-2020 PRESIDENTE:

Guillermo Rebolledo VICEPRESIDENTE:

Gustavo Barona

Gerente General Riopaila Agrícola S.A. y CasাѴѴa Agrícola S.A. DIRECTORA EJECUTIVA:

Martha Elena Caballero Rivera TecnicaĂąa

PRINCIPALES Guillermo Rebolledo

CONTENIDO 2 Editorial:

Gustavo Barona

y CasাѴѴa Agrícola S.A.

El potencial mĂĄtrico del suelo para el control del riego, una herramienta para mejorar la productividad del cultivo de la caĂąa

20

Lynks ingenierĂ­a, un emprendimiento innovador con sabor a caĂąa

22

DecisiĂłn de inversiĂłn para afrontar los perĂ­odos secos

24

Providencia un Ingenio Bonsucro

26

El Ingenio Carmelita evoluciona

27

Inceatec: Un logro de TecnicaĂąa para la regiĂłn

32

Cursos y Talleres

33

Taller Lider Accountable

38

Cada vez mĂĄs cerca

Un paso hacia el equilibrio que exige el mundo

;u;m|; mv†lov !;0oѴѴ;7o "bo†C Gerente General Riopaila Agrícola S.A.

18

4 Seminario:

Sandra Patricia GuzmĂĄn

Servicio de CooperaciĂłn y Transferencia de TecnologĂ­a - CenicaĂąa

6

Experiencia y lecciones de California

9

Cuidar el Agua, nuestro compromiso con la vida

Alfonso Camargo

Gerente de Campo Incauca S.A.S.

Ă lvaro GĂłmez

Gerente de Campo y Cosecha Ingenio PichichĂ­ S.A.

Laura Marcela RamĂ­rez

Jefe de Zona Ingenio Risaralda S.A.

10

Claudia Ximena Calero

Directora Gesাón Social y Ambiental - Asocaña

SUPLENTES

12

Carlos Giraldo

Gerente de Epoca S.A.

Juan Pablo Raigosa

Jefe de Zona MayagĂźez S.A.

Responsabilidad social empresarial en el manejo del agua

15

CenicaĂąa publica libro de riego por goteo

16

La Huella hĂ­drica como indicador del uso y consumo del agua en la agroindustria colombiana de la caĂąa de azĂşcar

Microbióloga Industrial, Cenicaùa Director de Calidad Conformidad Incauca S.A.S. – Ingenio Providencia S.A.

Lilian GonzĂĄlez

Jefe de Control y Planta de Compost Ingenio La CabaĂąa S.A.

Elkin SĂĄnchez

Director Zona Sur Ingenio Providencia S.A.

Sandra Viviana CasাѴѴo

Jefe de ProducŕŚžÂˆb7ad y Medio Ambiente Manuelita S.A.

DISEĂ‘O Y EDICIĂ“N bŃ´b o_-m- uŕŚžÂŒ bu-Ń´7o PREPRENSA E IMPRESIĂ“N Grupo Estelar Impresores AsociaciĂłn Colombiana de TĂŠcnicos de la CaĂąa de AzĂşcar Calle 58 norte No. 3BN-110 Cali, Colombia Tel. (57) (2) 665 4123 Ăł 665 3252 tecnicana@tecnicana.org • www.tecnicana.org

Logros e impactos de Asobolo en el manejo HĆFLHQWH GHO UHFXUVR K¯GULFR

14

$-া-m- -ÂŒ-

Juan Felipe Cano

La recuperaciĂłn de la cuenca del rĂ­o Cauca, fundamental para la seguridad hĂ­drica y sustentabilidad de la regiĂłn y del paĂ­s

La Revista Tecnicaùa es un medio de divulgación de información tÊcnica de actualidad en temas relacionados con el cultivo de la caùa de azúcar y sus industrias derivadas, publica artículos tÊcnicos acerca de investigaciones UHDOL]DGDV HQ &RORPELD \ RWURV SD¯VHV DUW¯FXORV GH UHYLVL¾Q \ DUW¯FXORV GH UHćH[L¾Q DGHP£V GH LQIRUPHV VREUH ODV actividades de la Asociación. Estå dirigida a los profesionales de la agroindustria vinculados con la producción agrícola y la producción industrial profesionales de la agroindustria vinculados con la producción agrícola y la producción industrial asociados y otras personas interesadas, quienes pueden remitir sus propuestas en cualquier momento para consideración del ComitÊ Editorial. Para mås información acerca de las pautas editoriales y otros asuntos relacionados con la publicación de artículos y publicidad en la Revista Tecnicaùa, por favor contåctenos. Los textos y avisos publicados en la revista son responsabilidad de los autores y anunciantes.

Nuestra responsabilidad incluye el cuidado al planeta, ;v|; r-r;Ѳ ;v ;Ѳ-0ou-7o 1om C0u- 7; 0-]-ÂŒo 7; 1-१- 7; -ÂŒŕŁ?1-uĸ

EDITORIAL

EDITORIAL

2

Edición 46 / Junio 2019

UN PASO -u|_- Ѵ;m- -0-ѴѴ;uo !b ;u- Directora Ejecutiva Tecnicaña

HACIA EL EQUILIBRIO

QUE EXIGE EL MUNDO

Ѵ r-v-7o ƑƑ 7; l-u oķ 1om loঞ o 7;Ѵ झ- m7b-Ѵ 7;Ѵ ] -ķ Ѵ- u]-mb -1bॕm 7; Ѵ-v -1bom;v &mb7-v r-u- Ѵ- Ѵbl;m|-1bॕm Ѵ- ]ub1 Ѵ| u- Ő ő - |u- ࣐v 7; v u;ru;v;m|-m|; r-u- Ѵbl- !;1 uvov -| u-Ѵ;vķ -ub- ;Ѵ;m- ";l;7oķ rѴ-m|;ॕ m- u;Y; bॕm l orou| m- r-u- 7;v|-1-u ;m ;v|- ;7b1bॕmĹ A medida que la disponibilidad de agua dulce disminuye GHELGR DO FUHFLPLHQWR GHPRJU£ĆFR OD XUEDQL]DFLµQ \ ORV FDPELRV HQ ORV QLYHOHV GH YLGD DVLVWLPRV D XQ DXPHQWR GH ODV QHFHVLGDGHV DJU¯FRODV LQGXVWULDOHV \ HQHUJ«WLFDV (VWD OXFKD SRU DOFDQ]DU XQ HTXLOLEULR HV QXHVWUR PD\RU GHVDI¯R -u- Ѵo]u-u ;v; ;t bѴb0ubo ; bv|;m lিѴঞrѴ;v ;v|u-|;]b-v -11bom;v t ; 1olruol;|;m - ]o0b;umovķ ;mঞ7-7;v rি0Ѵb1-v rub -7-vķ -1-7;lb- vo1b;7-7 ;m ];m;u-Ѵĺ - t ; mov u; mbu࢙ ;Ѵ ruॕ blo ƐƑ Ɛƒ 7; f mbo ;vķ vbm 7 7-ķ m- 7; ;ѴѴ-vĺ Ѵ ";lbm-ubo m|;um-1bom-Ѵ !;1 uvo झ7ub1o t ; ou]-mb - $ ࠃ ķ l࢙v t ; m ; ;m|o r-u- -1| -Ѵb -umov ruo=;vbom-Ѵl;m|;ĸ 7;0; ;uv; 1olo m- orou| mb7-7 r-u- t ; u;Y; bom;lov m- ; l࢙v vo0u; Ѵ- blrou|-m1b- 7; - -m -u _-1b- |;1moѴo]झ-v vbv|;l-v t ; mov r;ulb|-m v;u l࢙v ;C1b;m|;v ;m ;Ѵ vo 7;Ѵ -] -ĺ -u- t ; ;v- u;Y; bॕm v;- Ѵo l࢙v -lrѴb- 1omv|u 1ঞ - rovb0Ѵ; 7 u-m|; 7ov 7झ-v 1om|-u;lov 1om ; r;u|ov m-1bom-Ѵ;v ; bm|;um-1bom-Ѵ;v ;m ;v|- ;7b1bॕm u;1o];lov -Ѵ] m-v orbmbom;v ; r;ub;m1b-v 7; 7b=;u;m|;v v;1|ou;vĹ -1-7;lb-ķ - |oub7-7;v -l0b;m|-Ѵ;vķ ;lru;v-ub-Ѵ;vķ |࣐1mb1ov 1ol mb7-7ĺ vझ ;m|om1;vķ 7;v7; m ;v|u- ; r;uঞ1b- rovb1bॕm t ;u;lov 1om|ub0 bu 7; -Ѵ] m- l-m;u- -Ѵ Ѵo]uo 7; ;v; 7;v-ࣱoĺ v|; ;v m r;t ;ोo r-vo ;m|u; l 1_ov o|uov t ; v; r ;7;m v; m;1;vb|-m 7-uķ rou ;vo bm b|-lov - |o7ov m ;v|uov -vo1b-7ov - _-1;u r-u|; 7; ࣐v|; r-u- - -m -u _-1b- m- -]uobm7 v|ub- m- u;]bॕm l࢙v vov|;mb0Ѵ;ĺ

RESPONSABILIDAD

8 1

2 3 4

Razones para ser Asociado

Tarifas preferenciales para los eventos de capacitaciĂłn y actualizaciĂłn profesional organizados por TECNICAĂ‘A. SuscripciĂłn a la revista TECNICAĂ‘A.

1

†0Ń´b1-1b༕m 7; -uঠ1†Ѵov |ŕŁ?1mb1ov ;m Ń´- revista TECNICAĂ‘A.2 oŃ´;ঠm bm=oul-ŕŚžÂˆo l;mv†-Ń´ 1om moা1b-v 7; Ń´- -]uobm7†v|ub- 7; Ń´- 1-་- de azĂşcar y calendario de eventos internacionales y nacionales. 1. Tres ediciones en el aĂąo 2. Previa aprobaciĂłn del ComitĂŠ Editorial

5

Tarifas especiales en pĂłlizas de salud y -†|olŕĽ•ÂˆbŃ´;v - |u-ˆŕŁ?v 7; "&! Äş

6

Ć?Ć”ѡ 7; 7;v1†;m|o ;m -Ń´bl;m|ov ‹ 0;0b7-v no alcohĂłlicas y 10% en bebidas alcohĂłlicas ;m ;Ń´ o|;Ń´ oˆb1_ -v- 7;Ń´ Ń´=ŕŁ?u;ÂŒÄş

7 8

10% de descuento en los restaurantes Sushi u;;mġ _-1-Ń´-1-v ‹ $u-‚oubm-Äş Tarifas preferenciales en servicios de conv†Ѵ|ouŕ¤?- 7;Ń´ !& , "Äş Äş"Äş Ĺ? ;u;1_o 1ol;u1b-Ѵġ Ń´-0ou-Ń´ ‹ ruorb;7-7 bm|;Ń´;1|†-Ń´ ‹ u;]bv|uo l-u1-uboĹ‘Äş

ALGUNOS DE NUESTROS CONVENIOS

EdiciĂłn 46 / Junio 2019

3

EVENTO

12 y 13 de junio de 2019

Valley

Objetivo General ัด-m|;-u voัดย 1bom;v bmmoย -7ou-v r-u- orเฆ lbย -u ;ัด ย vo 7;ัด u;1ย uvo _เค 7ub1oฤท l;7b-m|; ัด- blrัด;l;m|-1bเฅ m 7; |;1moัดo]เค -v ;C1b;m|;v Dirigido A: uo=;vbom-ัด;v 7; ัดov bm];mbovฤท ruoย ;;7ou;v 7; 1-เฅ -ฤท ;lru;v-v 7; vย lbmbv|uo 7; |;1moัดo]เค -v ย v;uย b1bovฤท ;mเฆ 7-7;v 7; ]o0b;umoฤท 1ourou-1bom;v -l0b;m|-ัด;vฤท -vo1b-1bom;v 7; ย vย -ubov 7;ัด -]ย -ฤท ;mเฆ 7-7;v 7; bmย ;vเฆ ]-1bเฅ m ย ย mbย ;uvb7-7;v tย ; |;m]-m u;ัด-1bเฅ m 1om ;ัด |;lContenido General "b|ย -1bเฅ m lย m7b-ัด 7;ัด u;1ย uvo _เค 7ub1o "bv|;l-v lo7;umov 7; 1-r|-1bเฅ m ย 7bv|ub0ย 1bเฅ m 7; -]ย -

Centro de Eventos

$;1moัดo]เค -v 7; ub;]o ;C1b;m|;ฤน bย o|;ฤท ]o|;o ย mย |ubuub;]o

Cali - Colombia

";mvou;v ย 1om|uoัด 7; ub;]o -ย |ol-เฆ ย -7o ย -m1;v ;m |;1moัดo]เค -v 7; 7u;m-f; !;ย vo ย u;1b1ัด-f; 7; -]ย -v u;vb7ย -ัด;v ;m -เฆ mo-lเฃ ub1-

$+.. * +ล #1 ฤ ฤ ฤ ฤ $+.. * +ล !*!.#ย ฤ ฤ ฤ 1% * +ล !(ล ,( *!0 ฤ Contรกctenos: ล ล ล ล (ล ฤ ฤ ล ฤฝล ฤ ล ฤกล ฤ ฤ ฤ ล +"ล ฤ ฤ ล (%ล ฤกล +(+) % ล ล ล ล ฤ ฤ ล ฤ ฤกล ฤ ฤ ฤ ล ฤ ฤ ฤ ฤ ฤฅฤ ล ฤกล ฤ ฤ ฤ ล ฤ ฤ ฤ ล ฤ ฤ ฤ ฤ ล ล ล ล /%/0!*0!ฤค0! *+ฤฎ+, !( ),+/ ฤ +) 4 Ediciรณn 46 / Junio 2019 ล ล ล ล 333ฤ +, !( ),+/ ฤ +)

EVENTO

CONFERENCISTAS INTERNACIONALES

Ediciรณn 46 / Junio 2019

5

EVENTO

Experiencias y lecciones GH &DOLIRUQLD -buo झ- !-lझu; ķ 7bu;1|ou 7;Ѵ ;v;u| !;v;-u1_ -m7 |;mvbom ;m|;u Ŋ ! ķ &mb ;uvb| o= -Ŋ Ѵb=oumb- &" ķ ;v mo 7; Ѵov 1om=;Ŋ u;m1bv|-v bm b|-7ov -Ѵ ";lbm-ubo m|;um-1bom-Ѵ !;1 uvo झ7ub1oķ rou v -lrѴb- ; r;ub;m1b- ;m l-Ŋ m;fo vov|;mb0Ѵ; 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ubŊ 1oķ _b7uoѴo]झ- v r;uC1b-Ѵķ 1 ;mŊ 1-v _b7uo]u࢙C1-v lo7;Ѵ-lb;m|o -vbvঞ7o rou 1olr |-7ou-vĺ u; bo -Ѵ ; ;m|o ou]-mb -7o rou $ ࠃ mov 1olr-uঞॕ -ѴŊ ] m-v blru;vbom;v vo0u; v ; Ŋ r;ub;m1b- t ; r ;7;m v;u bu 7; Ѵ;11bॕm r-u- Ѵ- -]ub1 Ѵ| u- 1oѴolŊ 0b-m- ;m 1 -m|o -Ѵ l-m;fo 7;Ѵ u;Ŋ 1 uvo _झ7ub1oĺ Desde su experiencia y cercanía con proyectos de captación, conducción y distribución de agua para la zona desértica de California, ¿qué se podría implementar en nuestra región para incrementar la disponibilidad de agua en épocas secas? - om- 7;v࣐uঞ1- 7;Ѵ v u 7; -Ŋ Ѵb=oumb-ķ ;m r-uঞ1 Ѵ-u ;Ѵ 1om7-7o 6

Edición 46 / Junio 2019

7;Ѵ (-ѴѴ; lr;ub-Ѵ 7;r;m7; 1olŊ rѴ;|-l;m|; 7; Ѵ-v -vb]m-1bom;v 7; -] - 7; Ѵ- 1 ;m1- 7;Ѵ uझo oѴoŊ u-7oĺ ‫ݽ‬v|; ঞ;m; m ࢙u;- 7; 7u;m-Ŋ f; 7; -ruo bl-7-l;m|; ѵƒƕĺƏƏƏ Km2 t ; bm1Ѵ ; ƕ ;v|-7ov ;m vŊ |-7ov &mb7ov Ő ub om-ķ -Ѵb=oumb-ķ oѴou-7oķ ; ; b1oķ ; -7-ķ &|-_ķ ) olbm]ő Ƒ ;v|-7ov ;m ࣐ b1o Ő -f- -Ѵb=oumb- "omou-őĺ - 1 ;m1- 7;Ѵ uझo oѴou-7o ঞ;m; u;v;u oubov 1om m- 1-r-1b7-7 7; -Ѵl-1;m-lb;m|o 7; 1-vb Ɠ ;1;v ;Ѵ ruol;7bo -m -Ѵ 7; ;v1ouu;mঠ- 7; ࣐v|-ĺ v|- -Ѵ|- 1-r-1b7-7 7; -Ѵl-1;Ŋ m-lb;m|o 7; -] - r;ulb|; voŊ 0u;ѴѴ; -u Ѵ-v ࣐ro1-v 7; v;t झ- u;1 uu;m|;v ;m Ѵ- 1 ;m1-ĺ ; ;v|- l-m;u- v; _-m ; b|-7o u-Ŋ 1bom-lb;m|ov 7; -] - ;m;u]झ- 7; Ѵov v -ubovķ t ; bm1Ѵ ; -] - ro|-0Ѵ; r-u- ƓƏ lbѴѴom;v 7; r;uŊ vom-vķ ƑƑĺƑѵƏ hl2 7; 1 Ѵঞ ov 0-fo ub;]oķ v lbmbv|uo 7; -] - r-u- l 1_ov r-ut ;v m-1bom-Ѵ;v u;= ]bov 7; =- m- You- Ѵ- ];Ŋ m;u-1bॕm _b7uo;Ѵ࣐1|ub1- 7; ƓĺƑƏƏ l;]- - vĺ ;v7; ;Ѵ -ोo ƑƏƏƏ

Ѵ- 1 ;m1- _b7uo]u࢙C1- 7;Ѵ uझo oŊ Ѵou-7o _- ; r;ubl;m|-7o mb ;Ѵ;v 7; ;v1ouu;mঠ- l rou 7;0-fo 7; Ѵov oѴিl;m;v ruol;7bov v-7ov r-u- Ѵ-v -vb]m-1bom;v 7; -] - 7; Ѵov v -ubov 7; Ѵ- 1 ;m1-ĺ r;v-u 7; Ѵ- 1omv|-m|; v;t झ- Ő0-fov mb ;Ѵ;v 7; ѴѴ b- 7;v_b;Ŋ Ѵo 7; Ѵ- mb; ; -Ѵl-1;m-7- ;m Ѵ-v 1bl-v 7; Ѵ-v lom|-ो-vő mo _- _-0b7o mbm]িm u-1bom-lb;m|o 7; -] - mb 1ou|;v 7; ;m;u]झ-ĺ |u-v u;]bom;v 7;m|uo -Ѵb=oumb- ;v|࢙m r;mv-m7o ;m 1omv|u bu l࢙v u;v;uŊ oubov r-u- 1-r| u-u Ѵov ; 1;vov 7; ru;1brb|-1bॕm 7;v_b;Ѵo 7; ࣐ro1-v _িl;7-v 7; bm b;umo -vझ _-1;u m l;fou l-m;fo 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1o v rѴbu Ѵ-v m;1;Ŋ vb7-7;v 7; Ѵov v -ubovķ bm1Ѵ ;mŊ 7o ;1ovbv|;l-v m-| u-Ѵ;v ; bm|;uŊ ;mb7ov rou ;Ѵ _ol0u;ĺ $-l0b࣐m |;m]o ;m|;m7b7o t ; ;m o|u-v u;]bom;v 7; -Ѵb=oumb- bm ;vঞ]-m vo0u; 1ॕlo u;1-u]-u -1 झ=;uov ;m ࣐ro1-v 7; ; 1;vov 7; ѴѴ b- ;m ࢙u;-v 7; 1 Ѵঞ ov ; |;mv-v t ; v ruo7 11bॕm mo v; ;- -=;1|-7- 1om Ѵ-v bm m7-1bom;vĺ

EVENTO Es conocida la importancia de usar el agua de manera racional \ Hฤ FLHQWH HQ OXJDU GH DXPHQWDU la disponibilidad, ยฟquรฉ sistemas de riego considera que se pueden adaptar a las condiciones de nuestra regiรณn? m |เฃ ulbmov 7; ัด- ;C1b;m1b- 7; ย m vbv|;l- 7; ub;]o _-ย tย ; -1ัด-ล u-u tย ; 1ย -ัดtย b;u vbv|;l- rย ;7; v;u ;C1b;m|; o bm;C1b;m|; 7;r;mล 7b;m7o 7;ัด 7bv;เฅ oฤท ัด- 1omv|uย 11bเฅ mฤท blrัด;l;m|-1bเฅ mฤท l-m;fo ย l-m|;ล mblb;m|oฤบ -u- l;fou-u ัด-v ;C1b;m1b-v 7; ัด- 7bv|ub0ย 1bเฅ m 7;ัด -]ย - 7; ub;ล ]o ;m lb 1om7-7oฤท ;ัด 7bv|ub|o 7; ub;]o _- 1-m-ัดbย -7o ;m 1om1u;|o lย 1_ov hbัดเฅ l;|uov 7; ัด- u;7 rubmล 1br-ัด 7; ub;]oฤบ mbย ;ัด r-u1;ัด-ubo lย 1_ov ย vย -ubov ย เฆ ัดbย -m |ย 0;ล uเค - 7; -ัดย lbmbo 1om 1olrย ;u|-v ;m ัด- 1-0;1;u- 7; ัดov ru;7bov r-u- u;7ย 1bu ัด-v rเฃ u7b7-v rou bmCัด|u-1bเฅ m ย |;m;u ย m- l;fou 7bv|ub0ย 1bเฅ m 7;ัด -]ย - 7;m|uo 7;ัด ru;7boฤบ ัด]o tย ; ;v lย ย blrouล |-m|; ;m ัดov vbv|;l-v 7; ub;]o vย r;uC1b-ัด ;v ัด- 1omC]ย u-1bเฅ m 7; ัดov ru;7bov -]uเค 1oัด-v 1olo ัด- mbย ;ัด-1bเฅ m 7; ัดov lbvlovฤท ัดo 1ย -ัด 1omัดัด;ย - - ย m- l;fou 7bv|ub0ย 1bเฅ m 7; ย mb=oulb7-7 7;ัด -]ย -ฤบ ัด]ย mov -]ub1ย ัด|ou;v _-m ;lr;ล ย -7o - ย เฆ ัดbย -u 1olrย ;u|-v -ย |oล lเข เฆ 1-v r-u- ub;]ov vย r;uC1b-ัด;v ;m 1ย ัดเฆ ย ov 7; =ouu-f;ฤบ ov -]ubล 1ย ัด|ou;v tย ; 1ย ัดเฆ ย -m ย ;];|-ัด;v _-m ย bv|o tย ; lย 1_ov 7; เฃ v|ov ];ulbm-m ย v; ;v|-0ัด;1;m l;fou 1om ub;]o rou -vr;uvbเฅ mฤบ ย -m7o ัดov ย ;];|-ัด;v ;v|เข m ;m ;|-r- 7; 1u;1blb;m|o v; _-1;m ัดov ub;]ov rou ]o|;o r-u- ;ย b|-u ;m=;ul;ล 7-7;v ย r-u- -ย l;m|-u ัดov u;m7bล lb;m|ov rou ย mb7-7 7; เข u;-ฤบ -u- _-1;u ย m- u;1ol;m7-1bเฅ m 7; 1ย เข ัด vbv|;l- 7; ub;]o ;v ;ัด l;fou

r-u- ย m -]ub1ย ัด|ou _-ย tย ; |;m;u ;m 1ย ;m|- ;m|u; o|uov -vr;1|ovฤท ัดov vb]ย b;m|;vฤน ;ัด 1ัดbl-ฤท ;ัด เฆ ro 7; vย ;ัดov ;m ัด- Cm1-ฤท ัด- 1-mเฆ 7-7 ย ัด- 1-ัดb7-7 7;ัด vย lbmbv|uo 7; -]ย -ฤท ;ัด เฆ ro 7; 1ย ัดเฆ ย o ย vย v ruเข 1เฆ 1-v -]uomเฅ lb1-vฤท ัด- |;1moัดo]เค - 7; ub;]o 1ol;u1b-ัด 7bvromb0ัด; ;m ;ัด เข u;-ฤท 1olo |-l0bเฃ m ัด-v m;1;vb7-ล 7;v ย l;|-v 7;ัด -]ub1ย ัด|ouฤบ

ubov 1ub|;ubov 7;m|uo 7; ัดov 1ย -ัด;v v; ro7uเค -m l;m1bom-u ัดov vb]ย b;mล |;vฤน u;ัด-1bเฅ m 1ov|oล 0;m;C1boฤธ l;ล |-v 7;ัด -]ub1ย ัด|ouฤธ mbย ;ัด 7; bmย ;uล vbเฅ m ย 1-r-1b|-1bเฅ mฤธ -11;vb0bัดb7-7 - |;1moัดo]เค - 7; ub;]oฤธ -7;1ย -1bเฅ m 7; เฆ ;uu-vฤท -1เฆ ย b7-7;v -]uomเฅ lbล 1-vฤธ moul-เฆ ย b7-7 7;ัด -]ย - ย 7;ัด l;7bo -l0b;m|;ฤธ 7bvromb0bัดb7-7ฤท 7bv|ub0ย 1bเฅ mฤท ย 1-ัดb7-7 7;ัด -]ย -ฤบ

ou ;f;lrัดoฤท ;m ัด- u;]bเฅ m 7;vเฃ uเฆ ล 1- 7om7; l; ;m1ย ;m|uo ;m ;v|ov lol;m|ov voัดo |;m;lov -mย -ัดล l;m|; -ัดu;7;7ou 7; ฦ ัต ll 7; ัดัดย ย b- ย ย m- ;ย -ro|u-mvrbu-1bเฅ m 7; u;=;u;m1b- 1;u1-m- - ัดov ฦ ฤบัถฦ ฦ llฤบ ;0b7o - ัด- =-ัด|- 7; ัดัดย ย b- ย ัด-v -ัด|-v |-v-v 7; ;ย -ro|u-mvrbu-ล 1bเฅ mฤท ัด-v v-ัด;v voัดย 0ัด;v เฆ ;m7;m - -1ย lย ัด-uv; ;m ัด- r-u|; vย r;ubou 7; ัดov vย ;ัดovฤบ 7;lเข v mย ;v|u- =ย ;m|; 7; -]ย -ฤท ;ัด uเค o oัดou-7o เฆ ;m; ย m- 1olrovb1bเฅ m 7; v-ัด;v tย ; v; rย ;7; 1-|-ัดo]-u 1olo ัดbล ];u-l;m|; v-ัดbm- ล 1om7ย 1เฆ ย b7-7 ;ัดเฃ 1|ub1- 7;ัด -]ย - 7; ub;]o -ัดu;ล 7;7ou 7; ฦ ฤบฦ l"ล 1l ล l"ฦทlbัดb"b;ล l;mv o lbัดเฃ vbl-v 7; "b;l;mvล ล ฤบ

Desde su experiencia en la extensiรณn, ยฟquรฉ se podrรญa realizar para impulsar la adopciรณn de prรกcticas sostenibles en el manejo del agua?

m ;v|; vbv|;l- -]uเค 1oัด- ;v m;1;ล v-ubo ;ัด ัด-ย -7o =u;1ย ;m|; 7; v-ัด;v ;m ;ัด vย ;ัดo r-u- l-m|;m;u 0ย ;ล mov u;m7blb;m|ov ;m ัดov 1ย ัดเฆ ย ov 7; ัด- u;]bเฅ mฤบ &m ัด-ย -7o ;C1b;m|; 7; v-ัด;v v; _-1; bmย m7-m7o ัดov 1-lrov -]uเค 1oัด-v ล ub;]o vย r;uล C1b-ัด rou l;ัด]-vล 1olo r-u|; 7; ัด-v 0ย ;m-v ru-1เฆ 1-v -]uomเฅ lb1-v ;m ัด- ย om-ฤบ m ;ัด lol;m|o ;m tย ; v; vb;l0u- ย m 1ย ัดเฆ ย o ัด-v 7b=;u;mล |;v =-v;v 7; 7;v-uuoัดัดo 7; เฃ v|; v; rย ;7;m _-1;u ย เฆ ัดbย -m7o ub;]o ru;vย ubย -7o ล ]o|;oฤท lb1uo-vr;uล vbเฅ mฤท -vr;uvou;vล r-u- -ัด1-mย -u -ัด|-v |-v-v 7; ย mb=oulb7-7 7;ัด ub;]o ย |;m;u -ัด|ov u;m7blb;m|ovฤบ ัด vbv|;l- 7; ub;]o tย ; l;fou v; -7-r|; - ัด-v 1om7b1bom;v 7;ัด (-ัดัด; 7;ัด -ย 1- ย - - 7;r;m7;u 7; ย -ล

v|- ru;]ย m|- ;v lย ย 1olrัด;f- ย - tย ; r-u- ruoloย ;u ย m l-m;fo vov|;mb0ัด; 7;ัด -]ย - ;m ัด- -]ub1ย ัด|ย u- v; 7;0;m |;m;u ;m 1ย ;m|- ัดov 7b=;u;m|;v -1|ou;v 7;m|uo 7; ;v|; vbv|;l- bm1ัดย ย ;m7o ัดov -]ub1ย ัด|ou;vฤท ัด- bm7ย v|ub-ฤท ัด-v ย mbย ;uvb7-7;vฤท ัดov ;m|;v rเฆฟ0ัดb1ov ย 7; 1om|uoัดฤท ัด- 1olย mb7-7 ;m ];m;u-ัดฤท ;m|u; o|uovฤบ ou ;f;lrัดoฤท ย m -]ub1ย ัด|ou vb;lล 0u- ย m 1ย ัดเฆ ย o 7;|;ulbm-7o 1om ;ัด Cm 7; ย ;m7;uัดo ย o0|;m;u ย m-v ]-m-m1b-v r-u- 1omเฆ mย -u 1om ัด- -1เฆ ย b7-7ฤบ &m ]uย ro ro0ัด-1bom-ัด เฆ ;m; m;1;vb7-7;v -ัดbl;mเฆ 1b-v 7; -ัด]ย mov ruo7ย 1|ov tย ; 7;ล l-m7-m lย 1_- -]ย - ย u;1ย uvov ย ;v; ]uย ro ro0ัด-1bom-ัด ;vr;u- tย ; vย v m;1;vb7-7;v -ัดbl;mเฆ 1b-v v;-m u;vย ;ัด|-v o v-เฆ v=;1_-vฤบ v|; r;tย ;เฅ o ;f;lrัดo 7;lย ;v|u- tย ; mo voัดo 7;0;lov ;m=o1-umov ;m tย ; ;ัดล ัด- ruo7ย 1|ouล -ล _-]- ย m l-m;fo vov|;mb0ัด; 7;ัด -]ย - ย o|uov u;1ย uvov m-|ย u-ัด;vฤท vbmo tย ; ัด- vo1b;7-7 |-l0bเฃ m ;mเฆ ;mล 7- ;ัด ;=;1|o 7; vย v 7;l-m7-v -ัดbล l;m|-ub-vฤบ m lbv -เฅ ov 7; ;ย r;ub;m1b- ;m ;ย |;mvbเฅ m _; ro7b7o ย ;u tย ; - ย ;1;v ัด- 1olย mb7-7 -1-7เฃ lb1- ย ;ย |;mvbombv|-v =-ัดัด-lov ;m mo 7-u

Ediciรณn 46 / Junio 2019

7

OPINIร N ย m l;mv-f; 1ัด-uo -ัด ruo7ย 1|ouฤท -1;u1- 7; ัด-v |;1moัดo]เค -v o lเฃ |oล 7ov 7; ruo7ย 11bเฅ m tย ; u;-ัดl;mล |; v;-m -7-r|-0ัด;v - vย ;m|oumo ย m;1;vb7-7;vฤบ $-l0bเฃ m r-v- tย ; -ัด]ย m-v 7; ;v|-v |;1moัดo]เค -v vom 1ov|ov-v o ;ัด r;ubo7o 7; u;|oumo 7; ัด- bmย ;uvbเฅ m ;v lย ย ัด-u]oฤบ $-lล 0bเฃ m ย ;o tย ; - ย ;1;v ;vr;u-lov tย ; v; ruolย ัด]ย ;m u;]ย ัด-1bom;v ]ย 0;um-l;m|-ัด;v r-u- rom;u ;m l-u1_- lเฃ |o7ov lเข v ;C1b;m|;v o tย ; -lbmou;m ัดov ;=;1|ov -7ย ;uล vov -ัด l;7bo -l0b;m|;ฤบ -u- tย ; ;v|ov 1-l0bov o1ย uu-m - ]u-m ;v1-ัด- ย r;u7ย u;m ;m ;ัด เฆ ;lro v; m;1;vb|- 7; roัดเค เฆ 1-v 1ัด-u-v ย - ัด-u]o rัด-ย o 1om -roย o 7;ัด v|-7oฤท r-u- rom;u ;m l-u1_- 1-l0bov tย ; ];m;u;m l;fou;v ruเข 1เฆ 1-v ;m ัด- -]ub1ย ัด|ย u-ฤท tย ; v;- ย b-0ัด;v ย -7-r|-0ัด;v rou ัดov -]ub1ย ัด|ou;vฤบ &m- -]ub1ย ัด|ย u- vov|;mb0ัด; 7;0; |;m;u ;m 1ย ;m|- ัด-v ย -ub-0ัด;v 7; l;u1-7o ย m;1;vb7-7;v 7; ัด- roล 0ัด-1bเฅ mฤบ "; _- 7;lov|u-7o tย ; ัด-v ]-m-m1b-v vom lเค mbl-v r-u- ัดov ruo7ย 1|ou;v 7; -ัดbl;m|ov ย tย ; ัด-v l-ย ou;v u;m|-0bัดb7-7;v v; o0เฆ ;m;m 1ย -m7o _-ย ย m ย -ัดou -]u;]-7o -ัด ruo7ย 1|oฤบ ou ;f;lล rัดoฤท ;m ;ัด l;u1-7o -1|ย -ัด ;ัด ]u-ล mo 7; 1-=เฃ v; r-]- - rเฃ u7b7- rou r-u|; 7;ัด -]ub1ย ัด|ouฤท r;uo ย m 1-=เฃ ru;r-u-7o ;m ;v|-0ัด;1blb;m|ov 1ol;u1b-ัด;v 7;f- lย 1_o lเข v ]-ล m-m1b-vฤบ uoloย ;u ย m l-m;fo vov|;mbล 0ัด; 7;ัด -]ย - 7;0; bu 7; ัด- l-mo 7; ruo1;vov - ัด-u]o rัด-ย o r-u- bm1;mเฆ ย -u -ัด -]ub1ย ัด|ou - l;foล u-u vย v ruเข 1เฆ 1-v -]uเค 1oัด-vฤท 1olo |-l0bเฃ m u;]ย ัด-1bom;v ]ย 0;um-ล l;m|-ัด;v 1om l;|-v 1ัด-u-v ย -roล ย ov 1om1u;|ovฤท bm1;mเฆ ย -u ัด- ;7ย ล 1-1bเฅ m ย ัด- bmย ;vเฆ ]-1bเฅ m 1olo rbัด-u;v 7; 7;v-uuoัดัดo vo1bo;1oล 8

Ediciรณn 46 / Junio 2019

mเฅ lb1oฤท ruoloย ;u ย m 7;v-uuoัดัดo |;1moัดเฅ ]b1o -7;1ย -7oฤท ;7ย 1-u - mย ;v|u-v 1olย mb7-7;v - v;u lเข v 1omv1b;m|;v 7; vย v _เข 0b|ov 7; 1omvย loฤท 7;vr;u7b1b-u l;mov ย v;u -l0b;m|-ัดl;m|; lเข v u;vromล v-0ัด;vฤบ ยฟQuรฉ recomienda para que los productores agrรญcolas realicen un buen control del riego, tanto en su programaciรณn como en la gestiรณn de calidad de aplicaciรณn de este? m ];m;u-ัดฤท ัดo rubl;uo tย ; v; u;ล 1ol;m7-uเค - v;ub- ัด- ย เฆ ัดbย -1bเฅ m 7; ;tย bro r-u- l;7bu ัด- 1-mเฆ 7-7 7; -]ย - -rัดb1-7- ;m 1-7- ub;]oฤบ ัด vb]ย b;m|; r-vo v;uเค - ro7;u lombล |ou;-u ัดov 1-l0bov |;lrou-ัด;v ย ;vr-1b-ัด;v 7; ัด- _ย l;7-7 ;m ;ัด r;uCัด 7;ัด vย ;ัดoฤบ &m |;u1;u r-vo v;uเค - 1ย -mเฆ C1-u ัด-v m;1;vb7-7;v _เค 7ub1-v 7;ัด 1ย ัดเฆ ย oฤบ oย ;m 7เค - ;ย bv|;m lย 1_ov 7bvล rovbเฆ ย ov ย lเฃ |o7ov ัดov 1ย -ัด;v v; ย v-m r-u- 1ย -mเฆ C1-u ัด-v 7b=;u;mล |;v r-u|;v 7;ัด vbv|;l- -]ย -ล vย ;ล ัดoล rัด-m|-ล -|lเฅ v=;u- 7; =oul- 7b]b|-ัด ย ;m เฆ ;lro u;-ัด tย ; ;ัด or;u-7ou 7;ัด ub;]o rย ;7; ย เฆ ัดbย -u r-u- |ol-u ัด- l;fou 7;1bvbเฅ m - ัด- _ou- 7; u;]-uฤบ -u- ัด- -rัดb1-1bเฅ m 7;ัด -]ย - 7; ub;ล ]o ;ย bv|;m 7b=;u;m|;v lเฃ |o7ovฤท 1olo ัดov tย ; ย เฆ ัดbย -m ัด- r;m7b;mล |; 7;ัด |;uu;mo ล ]u-ย ;7-7ล r-u- loย ;u ;ัด -]ย - 7;m|uo 7; ัด- r-uล 1;ัด- 1olo |-l0bเฃ m ัดov vbv|;l-v 7; ub;]o ru;vย ubย -7ov 7om7; |;ล m;lov ;ัด ub;]o rou ]o|;oฤท rou -vล r;uvou;vฤท rbย o|; 1;m|u-ัดฤท 1-เฅ om;v ย o|uovฤบ -ย tย ; u;1omo1;u tย ; 1ย -ัดtย b;u 1-l0bo ;m ัด- -rัดb1-1bเฅ m ย ;ัด l-m;fo 7;ัด ub;]o ย - - |;m;u u;r;u1ย vbom;v ;m ัด-v o|u-v or;u-ล 1bom;v -]uเค 1oัด-v 7;ัด 1ย ัดเฆ ย o 1olo |-l0bเฃ m ;m ;ัด r;uvom-ัด - 1-u]o 7;ัด l-m;fo ย or;u-1bเฅ m 7;ัด ub;]oฤบ

- 1-ัดb7-7 7;ัด -]ย - ;v o|uo rย m|o - |;m;u ;m 1ย ;m|- r-u- -ัด1-mย -u ัด-v l;|-v 7; ruo7ย 11bเฅ mฤบ $;m;u u;]bv|uov 7; 1-ัดb7-7 7; -]ย - 7; ub;]o ;v blrou|-m|; r-u- |ol-u 7;1bvbom;vฤบ ov u;]bv|uov 7; 1-ัดbล 7-7 7;ัด -]ย - ย -uเค -m 7;r;m7b;m7o 7;ัด เฆ ro 7; 1ย ัดเฆ ย o ย vb ัด- ruo7ย 1ล 1bเฅ m v; 1ol;u1b-ัดbย - ;m =u;v1o o vb เฆ ;m; ย m ruo1;vo -m|;v 7; ย ;mล 7;uv;ฤบ ยฟQuรฉ tipo de sensores de humedad del suelo o de potencial mรกtrico del agua del suelo recomendarรญa para nuestras condiciones? oย ;ย bv|; ย m- ]u-m ]-l- 7; v;mล vou;v 7; _ย l;7-7 7;ัด vย ;ัดo ;m ;ัด l;u1-7oฤท ัดov 1ย -ัด;v 7-m ย m- bmล 7b1-1bเฅ m 7;ัด ;v|-7o 7; _ย l;7-7 7;ัด vย ;ัดo ;m =oul- bmv|-m|เข m;- ย - 7b=;u;m|;v bm|;uย -ัดov 7; เฆ ;lล roฤบ v|- bm=oul-1bเฅ m rย ;7; v;u 1-r|ย u-7- bm vb|ย o v;u ;mย b-7- - ย m |;ัดเฃ =omo bm|;ัดb];m|; 7om7; ;ัด ย vย -ubo bm|;uru;|- ัด- bm=oul-1bเฅ m ย rย ;7; |ol-u 7;1bvbom;vฤบ - bmล =oul-1bเฅ m 7; ัดov v;mvou;v 7; _ย ล l;7-7 |-l0bเฃ m rย ;7; v;u ;mย b-ล 7- 7bu;1|-l;m|; - ย เข ัดย ย ัด-v tย ; 1om|uoัด-m ;ัด r-vo 7; Yย foฤบ ัด เฆ ro 7; ย mb7-7 o vbv|;l- - blrัด;l;mล |-u ย - - 7;r;m7;u 7; ัด-v m;1;vbล 7-7;v ย 1-r-1b7-7;v ล Cm-m1b;u-v ย |เฃ 1mb1-vล 7;ัด ย vย -ubo 7; ub;]oฤบ m mย ;v|u-v 1om7b1bom;v -]uเค 1oล ัด-v เข ub7-v 0-fo ub;]o _;lov ย เฆ ัดbล ย -7o ัดov v;mvou;v 7; u;vbv|;m1b- ;ัดเฃ 1|ub1- r-u- l;7bu ัด- |;mvbเฅ m 7; _ย l;7-7 ;m ;ัด vย ;ัดo - ย -ub-v ruo=ย m7b7-7;v 1om 0ย ;mov u;ล vย ัด|-7ovฤบ -ย ย -ub-v 1olr-เฅ เค -v tย ; 1ol;u1b-ัดbย -m ;v|ov v;mvou;v 7om7; ;ัด ย vย -ubo rย ;7; ย ;u ัด- bmล =oul-1bเฅ m 7; ัดov v;mvou;v ;m vย 7bvrovbเฆ ย o lเฅ ย bัด ;m เฆ ;lro u;-ัด ย 7; ;v|- l-m;u- -ย ย 7-u ;m ัด- |ol- 7; 7;1bvbom;v 7;ัด l-m;fo 7; ub;]oฤบ

OPINIร N

Cuidar el Agua,

nuestro compromiso con la vida

5XEยซQ 'DUยฏR 0DWHUยตQ 0XยณR] bu;1|ou ;m;u-ัด ourou-1bเฅ m ย |เฅ mol- !;]bom-ัด 7;ัด (-ัดัด; 7;ัด -ย 1-ฤท ( ฤบ

ัด (-ัดัด; 7;ัด -ย 1- เฆ ;m; ฦ ฦ 1ย ;m1-v _bล 7uo]uเข C1-v tย ; -rou|-m ;m ruol;7bo ย m 1-ย 7-ัด 7; ฦ ัถฦ lฦ ล v ;m ัด- ย ;uเฆ ;m|; 7;ัด uเค o -ย 1- ย 7; ฦ ฤบฦ ฦ ฦ lฦ ล v ;m ัด- ย ;uล เฆ ;m|; 7;ัด -1เค C1oฤบ ;uo ;ัด ัถฦ ัท 7; ัดov _-0b|-m|;v v; ;m1ย ;m|u-m ;m ัด- ย ;uเฆ ;mล |; 7;ัด uเค o -ย 1- ย voัดo ;ัด ฦ ฦ ัท ;m ัด- 7;ัด -1เค C1oฤท ;v|o _-1; tย ; ัด- 7;l-m7- ;m ัด- ย ;uเฆ ;m|; 7;ัด uเค o -ย 1-ฤท ;m |;lroล u-7-v v;1-vฤท v;- l-ย ou tย ; ัด- o=;u|-ฤท ัดo tย ; _-1; m;1;v-ubo tย ; ัดov ย vย -ubov blrัด;l;m|;m -11bom;v -7b1bom-ัด;v r-u- v-เฆ v=-1;u vย v u;tย ;ublb;m|ovฤบ - ( -7lbmbv|u- lเข v 7; ัถฦ ฦ ฦ 1om1;vbom;v 7; -]ย -v vย r;uC1b-ัด;v ย ฦ ฦ ฦ ฦ 7; -]ย -v vย 0|;uuเข m;-v 7; l-m;u- ;C1b;m|; ย ;ย bล |-m7o ;ัด 1omYb1|o rou ัด- 1olr;|;m1b- 7;ัด u;1ย uvoฤบ - 1ย ;m1- _b7uo]uเข C1- ;v mย ;v|u- ย mbล 7-7 7; -mเข ัดbvbvฤท ;v|ย 7b-lov ัด- u;ัด-1bเฅ m vย ;ัดoฤท 1o0;u|ย u- ย ;];|-ัดฤท 1-ย 7-ัด;v ย ;ัด ย vo tย ; _-1;lov 7;ัด -]ย -ฤบ $u-0-f-lov ;m ัด- rัด-mbC1-1bเฅ m 7; mย ;v|u-v 1ย ;m1-v - |u-ย เฃ v 7; ัด-m;v 7; u7;m-lb;m|o ย -m;fo 7; ย ;m1-v b7uo]uเข C1-v ย -_oล u-ฤท 1om lย 1_o เฃ m=-vbvฤท ;m ัดov ัด-m;v 7; u7;m-lb;m|o 7;ัด !;1ย uvo เค 7ub1oฤบ m ัด- ( mov ;v=ouย -lov r-u- ]-u-mเฆ ย -u ย m ย vo vov|;mb0ัด; 7;ัด -]ย -ฤท -vเค 1olo r-u- =oulย ัด-u ; blrัด;l;m|-u -l0b1bovov rัด-ล m;v 7; 7;v1om|-lbm-1bเฅ mฤท 7; -ัดัดเค ัด- blล rou|-m1b- 7; |u-0-f-u -uเฆ 1ย ัด-7-l;m|; 1om ัดov 7b=;u;m|;v v;1|ou;v r-u- 1omเฆ ล mย -u 1om ย m- 0ย ;m- o=;u|- 7;ัด u;1ย uvoฤบ m ัด- -1|ย -ัดb7-7ฤท ัด- ( or;u- ย m- loล 7;um- !;7 b7uol;|;ouoัดเฅ ]b1- 1olล rย ;v|- rou ฦ ฦ ฦ ;v|-1bom;v ;m|u; 1omล ย ;m1bom-ัด;v ย -ย |olเข เฆ 1-v 7; 7b=;u;m|;v 1-|;]ouเค -vฤท 1om ัด-v 1ย -ัด;v v; _-1; ย m- 1ouu;1|- rัด-mbC1-1bเฅ m 7;ัด u;1ย uvo ย u;ล ]ย ัด-1bเฅ m 7;ัด uเค o -ย 1- - |u-ย เฃ v 7;ัด ;lล 0-ัดv; lย ัดเฆ ruorเฅ vb|o 7; "-ัดย -fbm- |-m|o

r-u- ัด-v |;lrou-7-v 7; ;vเฆ -f; 1olo r-u- ัด-v |;lrou-7-v 7; -ัด|-v ru;1brb|-ล 1bom;vฤบ u;m|; -ัด |;l- 7; -]ย -v vย 0|;uuเข m;-vฤท ัด- ( 7;v7; ;ัด -เฅ o ฦ ฦ ัตฦ _- u;-ัดbย -ล 7o ;v|ย 7bovฤท tย ; r;ulbเฆ ;uom b7;mเฆ Cล 1-u ย m vbv|;l- -1ย เค =;uo 1omvเฆ |ย b7o rou v;7bl;m|ov -ัดย ย b-ัด;vฤท |u-mvrou|-7ov ย 7;rovb|-7ov rou ;ัด uเค o -ย 1- ย vย v |ubล 0ย |-ubovฤบ v|; -1ย เค =;uo 1ย ;m|- 1om ย m ย oัดย l;m |o|-ัด 7; -]ย - -ัดl-1;m-7- 7; -ruoย bl-7-l;m|; ฦ ฦ ฤบฦ ฦ ฦ lbัดัดom;v 7; l;|uov 1เฆฟ0b1ovฤท ;tย bย -ัด;m|;v - ฦ ฦ ;lล 0-ัดv;v 7; "-ัดย -fbm-ฤบ -7- -เฅ o ;v|; vbv|;l- u;1b0; ;m ruol;ล 7bo ฦ ฦ ฦ ll 7; -]ย - -ัด -เฅ o ruoย ;mb;mล |;v 7; ัด- ru;1brb|-1bเฅ mฤท 7;molbm-7- u;ล 1-u]-ฤท ัดov 1ย -ัด;v 1ouu;vrom7;m - ฦ ฤบฦ ฦ ฦ lbัดัดom;v 7; l;|uov 1เฆฟ0b1ov -mย -ัด;vฤบ ; l-m;u- vov|;mb0ัด;ฤท ัด- ( _- Cf-7o 1olo l;|- lเข ย bl- 7; -ruoย ;1_-lb;mล |o ;ัด ฦ ฦ ัท 7; ัด- u;1-u]-ฤท ;tย bย -ัด;m|; - ฦ ฤบฦ ฦ ฦ lbัดัดom;v 7; l;|uov 1เฆฟ0b1ov rou -เฅ oฤท mo o0v|-m|;ฤท ;ัด ย vo 7; ัด- u;1-u]- mo ัดัด;]- -ัด ฦ ัตัทฤบ (Q HO 9DOOH GHO &DXFD VH WLHQHQ LQYHQWDULDGRV FHUFD GH SR]RV DFWLYRV GH ORV cuales el 69% se usa para el riego de culWLYRV FRPR OD FDยณD GH D]ยผFDU VH XVD para el suministro de agua al sector industrial y el 8% se usa para el abastecimiento SยผEOLFR GH GLIHUHQWHV FRPXQLGDGHV ัด -]ย - ;v ย m- ruboub7-7 r-u- mย ;v|u- ];vเฆ เฅ m rou ;vo _;lov =ou|-ัด;1b7o ัด- ]o0;um-0bัดb7-7 vorou|-7ov ;m l-u1ov ัด;]-ัด;v ย 7; rัด-mbC1-1bเฅ mฤบ $;m;lov ย m 7;r-u|-l;m|o ub1o ;m -]ย - r-u- 7b=;ล u;m|;v ย vov ย 1om -l0b1bovov ruo]u-l-v 7; ruo|;11bเฅ m 7; m-1blb;m|ovฤท u;v|-ย u-ล 1bเฅ m 7; 1ย ;m1-v _b7uo]uเข C1-v ย 7;v1omล |-lbm-1bเฅ m 7; -]ย -v u;vb7ย -ัด;vฤบ Ediciรณn 46 / Junio 2019

9

OPINIร N

La recuperaciรณn de la cuenca del rรญo Cauca, fundamental para la seguridad hรญdrica y sustentabilidad de la regiรณn y del paรญs

3RU /XLV 'DUยฏR 6ยฃQFKH] bu;1|ou mvเฆ |ย |o ! ฤท &mbย ;uvb7-7 7;ัด (-ัดัด;

- v;]ย ub7-7 _เค 7ub1- ;m ัด- u;]bเฅ m ;v|เข 1olruol;เฆ 7- rou ัด-v ย -ub-1bom;v 7; ัด- 1-ัดb7-7 7;ัด uเค o -ย 1- 7;ubย -7-v 7; ัด- 1om|-lbm-1bเฅ m rย m|ย -ัด ย 7b=ย v-ฤบ v|; 1om1;r|oฤท ruorย ;v|o rou &ล ]ย -ฤท v; u;C;u; - ฤพ - 1-r-1b7-7 7; ย m- ro0ัด-ล 1bเฅ m r-u- v-ัดย -]ย -u7-u ;ัด -11;vo vov|;ล mb0ัด; - 1-mเฆ 7-7;v -7;1ย -7-v 7; -]ย - 7; 1-ัดb7-7 -1;r|-0ัด; r-u- vย v|;m|-u ัดov l;7bov 7; ย b7-ฤท ;ัด 0b;m;v|-u _ย l-mo ย ;ัด 7;v-uuoัดัดo vo1bo;1omเฅ lb1oฤท r-u- ]-ล u-mเฆ ย -u ัด- ruo|;11bเฅ m 1om|u- ัด- 1om|-lbล m-1bเฅ m 7;ัด -]ย - ย ัดov 7;v-v|u;v u;ัด-1boล m-7ov 1om ;ัด -]ย -ฤท ย r-u- ru;v;uย -u ัดov ;1ovbv|;l-v ;m ย m 1ัดbl- 7; r-ย ย ;v|-ล 0bัดb7-7 roัดเค เฆ 1-ฤฟฤบ "b]ย b;m7o ;v|; ัดbm;-lb;m|o 7; ัด- &ฤท ัด- u;1ย r;u-1bเฅ m 7;ัด uเค o -ย 1- 7;0; rัด-mล |;-uv; 7;v7; ย m ;m=otย ; vo1bo ;1oล vbvล |เฃ lb1oฤท tย ; bm|;]u; o=;u|- ย 7;l-m7- 7; -]ย -ฤท lเฆฟัดเฆ rัด;v ย vov ย ย vย -ubovฤท l-ล m;fo vblย ัด|เข m;o 7; -]ย - ย vย ;ัดoฤท -]ย - ;m vย u;ัด-1bเฅ m 1om ub;v]ovฤท 1-l0bo 1ัดbล lเข เฆ 1o ย u;vbัดb;m1b- =u;m|; - ัด- ย -ub-0bล ัดb7-7 1ัดblเข เฆ 1-ฤท -1เฆ ย b7-7;v ;1omเฅ lb1-v ย 7;v-uuoัดัดo vย v|;m|-0ัด;ฤท vย lbmbv|uo 7; -]ย - ย 0b;m;v|-u _ย l-mo ย ;1ovbv|;l-v ย ru;v;uย -1bเฅ m 7; ัด- ย b7-ฤบ !;1ย r;u-u ;ัด uเค o -ย 1- ;v ย m- |-u;- 1uย 1b-ัด tย ; u;ล tย b;u; 7; ย m |u-0-fo bmvเฆ |ย 1bom-ัด ย voล 1b-ัด 1oou7bm-7oฤท -roย o 7; ัด- m-1bเฅ m ย 1olruolbvo - |o7o mbย ;ัด 7; ัด- u;]bเฅ m r-u- ]-u-mเฆ ย -u ัดov 7b=;u;m|;v ย vov ย ัด- =ย m1bom-ัดb7-7 7; ัดov ;1ovbv|;l-vฤบ ov rb1ov 7; vเฅ ัดb7ov vย vr;m7b7ov rou ัด- 7;]u-7-1bเฅ m 7; ัด- 1ย ;m1-ฤท ;vr;1b-ัดl;mล |; |ub0ย |-ubov 1olo ัดov uเค ov -ัดo ย ;vล 0-u-|-7o ย ัดov -rou|;v 1om|-lbm-m|;v u;1b0b7ov 7;v7; ;ัด vbv|;l- 7; 7u;m-f; vย u 7; -ัดbฤท 1om|ub0ย ย ;m - ัด- 7bvlbmย ล 1bเฅ m 7;ัด oย เค ];mo 7bvย ;ัด|o ล ฦบ ฦ l]ล ล ;m

10

Ediciรณn 46 / Junio 2019

;ัด rย m|o 7; 1-r|-1bเฅ m - ัด- -ัด|ย u- 7; ัด- 1bย 7-7 7; -ัดbฤท ัดo tย ; vย r;u- ัด- 1-r-1bล 7-7 bmv|-ัด-7- 7; |u-|-lb;m|oฤบ ัด uเค o -ย 1- u;1b0; -ruoย bl-7-l;m|; ฦ ฦ ฦ |ล 7 7; ฦ ;m ;ัด |u-lo - -ัดv- ล mเข 1-uoฤบ ัด lย mb1brbo 7; -ัดb -rou|- 1-u]- 1om|-lbm-m|;ฤท - |u-ย เฃ v 7; ัด- 7;v1-u]- 7; vย rัด-m|- 7; |u-|-lb;m|o 7; -]ย -v u;vb7ย -ัด;v ล $ !ล ฤท r;uo |-l0bเฃ m 7;ัด 7u;m-f; 7; vย v ย เค -v tย ; ัดัด;]- 7bu;1|-l;m|; -ัด -ย 1- o - ;v|; - |u-ย เฃ v 7; ัดov uเค ov -ัดbฤท bัดbฤท ;ัดเฃ m7;ย ย -เฅ -ย ;u-ัด;foฤบ ัด uเค o -ย 1- ;ย b7;m1b- ัด- ru;v;m1b- 7; lb1uoล 1om|-lbm-m|;v ;l;u];m|;v ย vย 0bol- v; 1omvb7;u- ;tย bย -ัด;m|; -ัด 7; ย m vbv|;l- 7; -]ย -v u;vb7ย -ัด;v ล _ย rvฤนล ล ย ย ย ฤบub11ัดbv-ฤบou]ล ล ฤบ El rรญo Cauca es la segunda arteria ฤ XYLDO PยฃV LPSRUWDQWH GH &RORPELD (tiene una longitud total de 1204 km con un รกrea tributaria de 59 074 km2) y la principal fuente hรญdrica del suroccidente colombiano, fundamental para la sustentabilidad y la seguridad hรญdrica de la regiรณn y del paรญs. El rรญo Magdalena descarga al Atlรกntico mรกs de 4 t/s de suelo, EXHQD SDUWH GH ยซO IยซUWLO \ SURYHQLHQWH GHO rรญo Cauca (MAVDT, 2005). ย mtย ; ัด-v -11bom;v 7bub]b7-v -ัด 1om|uoัด 7; ัด- 1om|-lbm-1bเฅ m v; u;lom|-m - lเข v 7; ฦ ฦ -เฅ ovฤท ัด- 1-ัดb7-7 7;ัด -]ย - 7;ัด uเค o 1omเฆ mเฆฟ- 7;|;ubouเข m7ov;ฤบ - vb7o bmล vย C1b;m|; tย ; ฦ ฦ 7; ัดov ฦ ฦ lย mb1brbov _-ย -m bmv|-ัด-7o $ ! routย ; ัด-v bm|;uล ย ;m1bom;v mo v; ruboubย -m 7; -1ย ;u7o 1om vย blr-1|o vo0u; ;ัด uเค oฤบ $o7-ย เค - ฦ ฦ lย mb1brbov 7;v1-u]-m vย v -]ย -v u;vbล 7ย -ัด;v vbm |u-|-u ;m ;ัด vbv|;l- Yย ย b-ัดฤท 7; l-m;u- 7bu;1|- o - |u-ย เฃ v 7; -Yย ;m|;v ล -ัดย bv ;| -ัดฤบฤท ฦ ฦ ฦ ัถล ฤบ

RESPONSABILIDAD "b 0b;m _- 0 ;m-v ru࢙1ঞ1-v ;m Ѵ- bm7 vŊ |ub- 7; Ѵ- 1-ो-ķ -িm 1om|ub0 ; 1om 0 ;m- r-u|; 7; Ѵov -rou|;v 7; 1om|-lbm-1bॕm 7bŊ = v- lিѴঞrѴ;v 1omYb1|ov rou ;Ѵ vo 7;Ѵ -] - 7; Ѵov |ub0 |-ubovĺ v|࢙ -1 7b;m7o - Ѵ-v -] -v v 0|;uu࢙m;-vķ m |;vouo t ; 7;0;lov 1 b7-u -Ѵ = | uoķ - |-v-v 0-f-v 7; voĺ Ѵ vo 7;Ѵ -] - v r;uC1b-Ѵ 7;vŊ 7; ;Ѵ uझo v; _- _;1_oķ ;vr;1b-Ѵl;m|; ;m -t ;ѴѴov vbঞov 7om7; Ѵ- Ѵo1-Ѵb -1bॕm 7; Ѵov 1 Ѵঞ ovķ _-1; ;1omॕlb1-l;m|; b-0Ѵ; ;Ѵ 0ol0;o Ѵ- 1om7 11bॕm 7; -] -ĺ m Ѵ- om- 7; lom|-ो- v; ];m;u-m ruo0Ѵ;Ŋ l-v rou ;Ѵ ;uঞlb;m|o 7; -] -v lb;Ѵ;v 7; 1-=࣐ķ ;uovbॕm 7;=ou;v|-1bॕmķ lbm;uझ- bѴ;]-Ѵ 1 Ѵঞ ov bѴझ1b|ov t ; -rou|-m ]u-m 1-mঞ7-7 7; vॕѴb7ov 1om|-lbm-m|;v ;vŊ r;1झC1ovĺ Ѵ uझo - 1- v; ঞѴb - r-u- Ѵ- r;v1-ķ Ѵ- u;1u;-1bॕmķ Ѵ- ];m;u-1bॕm 7; ;m;u]झ-ķ Ѵ- ; |u-11bॕm 7; l-|;ub-Ѵ;v 7; uझoķ ;Ѵ ub;]oķ Ѵ- bm7 v|ub- ;v v;u࢙ Ѵ- = ;m|; rubm1br-Ѵ r-u- ;Ѵ v lbmbv|uo 7; -] - ro|-0Ѵ; 7; Ѵ- 1b 7-7 7; -Ѵb Ő1;u1- 7; Ƒ lbѴѴom;v 7; r;uvom-vőĺ Bibliografías Galvis.A., Van der Steen, N.P.,and Gijzen, H.J. (2018). Validation of the three stratgeic approach for improving urban water management and water resource quality. Water, MPDI journal,10, 188; doi: 10.339/ w10020188. Ministerio de Ambiente, Vivienda y Desarrollo Territorial, MAVD. (2005). Plan de acción nacional: OXFKD FRQWUD OD GHVHUWL÷FDFLµQ \ OD sequía en Colombia, Bogotá 2005.

ELIMINADORES DE GOTAS PARA LA RECUPERACIÓN DE ARRASTRE DE SACAROSA La cristalización de sacarosa consiste en la eliminación del agua por evaporación en el jugo de la caña de azúcar. A medida que se produce la evaporación del jugo, se forman gotas de líquido que conƟenen sacarosa sobre la superĮĐŝe de las soluciones de azúcar en ebullición y se arrastran verƟcalmente hacia arriba por la masa de vapor ascendente. La velocidad del vapor y la canƟdad de arrastre son proporcionales a los disturbios en las condiciones de operación. Estas turbulencias producen frecuentes salpicaduras hacia la salida del vapor. Se han diseñado diferentes disposiƟvos para recuperar, recolectar y devolver las gotas separadas al líquido en ebullición. Cuando las salpicaduras que conƟĞnen gotas con sacarosa alcanzan el separador de arrastre del Ɵpo mulƟchoque Munters, se recupera mas del 99.4% de la misma. Las ubicaciones de los separadores, dentro o fuera del recipiente de trabajo, se analizan con respecto a la fase operaƟva y las condiciones del proceso. La recolección de líquidos separados puede retornarse al recipiente principal, donde la evaporación y la cocción aún se producirán, o podrían enviarse a un tanque externo. El mantenimiento y la limpieza Ɵenen un papel vital ya que los depósitos no deseados de parơĐulas sólidas en las paletas con cambio de dirección reducirán la eĮciencia. La inversión en este equipo se recuperará en menos de una zafra debido a la geometría de vanguardia de las paletas, ya que supera a otros diseños de retención y conduce a una mayor eĮciencia y producƟǀidad en general.

www.prodekinc.com info.prodek@prodekinc.com Prodek Inc2019 Edición 46 / Junio

11

EXPERIENCIAS

Logros e impactos de Asobolo HQ HO PDQHMR HĆFLHQWH GHO UHFXUVR K¯GULFR Amalia Morales Vargas1, Lorena Andrea Ponce Salazar 2 .

om ;Ѵ -ro o 7; Ѵ- ourou-1bॕm |ॕmol- !;]bom-Ѵ 7;Ѵ (-ѴѴ; 7;Ѵ - 1- Ő ( őķ ;Ѵ ;1u;|o ƑѶƐƐ 7; ƐƖƕƓķ t ; ;m v -uঠ1 Ѵo ƐѵƐ bm7b1- t ; ľ"; ro7u࢙m ;v|-0Ѵ;Ŋ 1;u -vo1b-1bom;v 7; v -ubov 7; -] -vķ 1omvঞ| b7-v rou t b;m;v v; -ruo ;1_;m 7; m- o l࢙v 1oŊ uub;m|;v 7; m lbvlo vbv|;l- 7; u;r-u|o o |;m]-m 7;u;1_o - -ruo ;1_-u Ѵ-v 7; m lbvlo 1- Ŋ 1; -uঞC1b-ѴĿķ ;Ѵ ;1u;|o ƐƔƓƐ 7; ƐƖƕѶ t ; ;m v -uঠ1 Ѵo Ƒѵƕ l;m1bom- t ; ľ -v -vo1b-1bom;v 7; v -ubov 7; -] -v ;v|-u࢙m 1omvঞ| b7-v rou t b;m;v -ruoŊ ;1_;m -] -v 7; m- o -ub-v 1ouub;m|;v 1olru;m7b7-v rou ;Ѵ lbvlo vbv|;l- 7; u;r-u|oĺ -v -vo1b-1bom;v 7; 1-m-Ѵbv|-v ;vŊ |-u࢙m bm|;]u-7-v rou |o7ov Ѵov v -ubov t ; |;m]-m 7;u;1_o - -ruo ;1_-u Ѵ-v -] -v 7; m Ɛ 2

lbvlo 1- 1; -uঞC1b-ѴĿķ v; 1omŊ =oul-uom Ѵ-v vo1b-1bom;v 7; &v -ubov 7;Ѵ ] -ĺ (O MXOLR GH VH FRQIRUPµ OD $VRFLDFLµQ GH 8VXDULRV GH ODV $JXDV 6XSHUĆFLDOHV \ 6XEWHUU£QHDV GH OD &XHQFD GHO 5¯R %ROR å$VREROR como una respuesta a la necesidad GH RUJDQL]DU D ORV XVXDULRV GH las aguas del río Bolo para hacer IUHQWH D HYHQWRV FOLP£WLFRV FRPR ORV IHQµPHQRV (O 1L³R \ OD 1L³D 'HQWUR GH VXV REMHWLYRV HVW£ OD UHJXODFLµQ K¯GULFD HQ ]RQDV DOWDV GH OD FXHQFD GHO U¯R %ROR r-uঞu 7;Ѵ -ोo ƑƏƏƏ Ѵ- voŊ 1b-1bॕm 7;Cmbॕ ;Ѵ 1om1;r|o 7; 1 ;m1- bm|;]u-Ѵ 1omvb7;u-m7o 7ov ]u-m7;v o0f;ঞ ovĹ Ѵ- 1omŊ v;u -1bॕm Ѵ- -7lbmbv|u-1bॕm 7; -] -v 7;m|uo 7; Ѵov 1 -Ѵ;v v; _-m blrѴ;l;m|-7o Ѵov ruo]u-Ŋ

l-v "o1b-Ѵķ ]uo-l0b;m|-Ѵ 7Ŋ lbmbv|u-1bॕm 7; ] -v Cm-m1b-Ŋ 7ov 1om -rou|;v oѴ m|-ubov 7; Ѵov v -ubov 7;Ѵ -] -ķ 1om ;mbov 1om|u-|ov 1om ;lru;v-v rub -Ŋ 7-v rি0Ѵb1-vĺ &mo 7; Ѵov ]u-m7;v Ѵo]uov 7; vo0oѴo ;v v;u Ѵ- vo1b-1bॕm Ѵझ7;u ;m ;Ѵ ;r-u|-l;m|o 7;Ѵ (-ѴѴ; 7;Ѵ - 1- 1olo ;m|; or;u-7ou 7;Ѵ -7uo 7; !;]Ѵ-l;m|-1bॕm 7; Ѵ-v ] -v 7;Ѵ !झo oѴoķ ;m ;Ѵ ࢙u;- 7; bmY ;m1b- 7; Ѵov mb1brbov 7; u-7;u-ķ -m7;Ѵ-ub- -Ѵlbu-ĺ - vb7o m- ; r;ub;m1b- ; b|ov- ;m Ѵ- u;7 11bॕm 7; 1omYb1|ov rou ;Ѵ vo 7;Ѵ -] - m lo7;Ѵo u;Ŋ rѴb1-7o ;m o|u-v 1 ;m1-vĺ Ѵ blŊ r-1|o 7; vo0oѴo 1olo lo7;Ѵo 7; ou]-mb -1bॕm 7 u-m|; ƑƔ -ोov ;v ;Ѵ u;Y;fo 7;Ѵ |u-0-fo bm|;]u-Ѵ 1om 7b=;u;m|;v -1|ou;v t ; bm|;uŊ

"o1bॕѴo]-ķ bu;1|ou- f;1 ঞ - vo0oѴoķ -vo0oѴoŠ-vo0oѴoĺou] m];mb;u- ]uझ1oѴ-ķ oou7bm-7ou- uo]u-l- 7lbmbv|u-1bॕm 7; ] -vķ Ѵ-rom1;vŠ-vo0oѴoĺou] oѴol0b-ķ (-ѴѴ; 7;Ѵ - 1- ŋ mb1brbo 7; u-7;u- -uu;u- ƐƐ ƕŊƓѵ $;Ѵ࣐=omoĹ ŐƑő ƑѵƕƓƕƓƕ

12

Edición 46 / Junio 2019

EXPERIENCIAS

Obra derivación Nº 03 Río Bolo

b;m;m ;m Ѵ- 1 ;m1-ķ 1om t b;m;v v; _-m 7;v-uuoѴѴ-7o ruo ;1|ov ;m1-lbm-7ov - Ѵ- ruo|;11bॕmķ 1omv;u -1bॕm -7lbmbv|u-1bॕm 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1oĺ -u- blr-1|-u 7; l-m;u- rovbঞ - Ѵ- -7lbmbv|u-Ŋ 1bॕm 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1o -Ѵ1-m -u m ;v|uov o0f;ঞ ov v; Ѵ; 1omv Ѵ|ॕ - Ѵov v -ubov 7; Ѵ- 1 ;m1- vb voŊ 0oѴo 7;0झ- v;u ;Ѵ ;m|; or;u-7ou 7; Ѵ-v -] -v m- ; -ruo0-7o v; vo1b-Ѵb ॕ Ѵ- 1omv|u 11bॕm 7; Ѵ- u;]Ѵ- 7; or;u-1bॕmķ ;m m ruo1;Ŋ vo 7bm࢙lb1o r-uঞ1br-ঞ oķ t ; bm oѴ 1u- -1ঞ b7-7;v 7; v;] bŊ lb;m|oķ v r;u bvbॕm 1om|uoѴ - Ѵ- ruo]u-l-1bॕm 7; | umov t ; 1 ;m|- 1om ;Ѵ - -Ѵ 7; Ѵ- ( ĺ om ;Ѵ ruorॕvb|o 7; Ѵo]u-u m 1om|uoѴ ;C1b;m|; orou| mo ;m ;Ѵ u;r-u|o 7; -] - -Ѵ bm|;ubou 7; Ѵ-

v|-1bࡱm blmb]u޳C1- oѲo Los Minchos

u;7 7; 1-m-Ѵ;v 7; l-m;u- r;ubॕŊ 7b1- v; u;-Ѵb -m foum-7-v 7; ѴblŊ rb; -ķ l-m|;mblb;m|o - 1-m-Ѵ;v o0u-vķ r-u- Ѵ-v 1 -Ѵ;v v; 1 ;m|- 1om ;Ѵ -ro o 7; l-t bm-ub- r;uŊ vom-Ѵ 7; Ѵov bm];mbov - 1-u;uov 0b1-7ov ;m Ѵ- om- 7; bmY ;m1b- 7;Ѵ uझo oѴoķ |u-rb1_;v r-m;Ѵ;uovķ 1;m|uov 7; r;v1- 7;rouঞ -ķ r;Ŋ t ;ोov l;7b-mov -]ub1 Ѵ|ou;vķ m|-v 7; 1 ;7 1|ov mb1bŊ rbovĺ 7;l࢙vķ v; ѴѴ; - ;Ѵ u;]bv|uo 7b-ubo 7; 1- 7-Ѵ;v ;m Ѵ- ;v|-1bॕm Ѵblmb]u࢙C1- oѴo ov bm1_ovĺ

-1 ;u7ov ;m|u; ;1bmov r-u- ;Ѵ vo 7;Ѵ -] - rout ; _- v;u bŊ 7o 7; r ;m|; ;m|u; Ѵov v -ubov Ѵ- - |oub7-7 -l0b;m|-Ѵ 1om voŊ Ѵb1b| 7;v 7; 1om1;vbॕm 7; -] -v -ruo0-1bॕm 7; 7bv;ोov 7; o0u-vĺ $o7o ;v|o ;v ;Ѵ u;Y;fo 7; m- ouŊ ]-mb -1bॕm vॕѴb7-ķ 1om v -ubov 1olruol;ঞ7ov ;m Ѵ- 1omv;u -Ŋ 1bॕm ruo|;11bॕm 7; Ѵov u;1 uvov m-| u-Ѵ;v 7; Ѵ- 1 ;m1- 7;Ѵ !झo oѴoĺ

1| -Ѵl;m|;ķ ; bv|;m u;]bv|u-Ŋ 7ov ;m Ѵ- u;]Ѵ-l;m|-1bॕm 7;Ѵ uझo oѴo ƔƓƓ ru;7bovķ 7; Ѵov 1 -Ѵ;v voѴo ƑƒƖ ru;7bov -ro -m Ѵ- Ѵ-Ŋ 0ou 7; vo0oѴoķ rou v v 1om|ubŊ 0 1bom;v ;m Ѵ- 7bvlbm 1bॕm 7; 1omYb1|ovķ -Ѵ ;v|-0Ѵ;1blb;m|o 7; Edición 46 / Junio 2019

13

OPINIÓN

Responsabilidad social

empresarial en el manejo del agua -m7o Ѵ- bvbॕm ;lru;v-ub-Ѵ ;v|࢙ ;mŊ =o1-7- voѴo -Ѵ Ѵo]uo 7; u;v Ѵ|-7ov ;1oŊ mॕlb1ovķ vbm |;m;u ;m 1 ;m|- ;Ѵ 1ov|o -l0b;m|-Ѵ vo1b-Ѵ 7; v v -1ঞ b7-7;vķ v; rb;u7; ;Ѵ v;mঞ7o 7; vov|;mb0bѴb7-7 1om|ub0 1bॕmĺ m ;Ѵ 1om|; |o -1| -Ѵ ;v|o 1omvঞ| ; m =-1|ou 7b=;u;m1b-7ouķ t ; -rou|- -Ѵ ;u7-7;uo ࣐ b|o r;ul-m;mŊ 1b- 7; ;v|-v ;m ;Ѵ ঞ;lroĺ

3RU 6DQGUD &DVWLOOR Jefe de Prod 1ࢼ b7-7 y Medio Ambiente de Manuelita S.A.

-v m ; -v ];m;u-1bom;v ঞ;m;m _࢙0b|ov 7; 1omv lo 7bvঞm|ovķ l࢙v bm|;u;v-7ov ;m ;Ѵ blr-1|o t ; v; ঞ;m; r-u- Ѵ- ruoŊ 7 11bॕmķ ;v -ѴѴझ 7om7; ;Ѵ 1om1;r|o 7; vov|;mb0bѴb7-7 1olo 1oѴ lm- ;u|;0u-Ѵ 7; Ѵ- u;vromv-0bѴb7-7 vo1b-Ѵ ;lru;v-ub-Ѵ f ;]- m r-r;Ѵ 1Ѵ- ;ķ t ; ; b]; m ;uŊ 7-7;uo 1olruolbvo 7; Ѵ-v ou]-mb -1boŊ m;v -Ѵ u;vr;1|oĺ Ѵ -] - ;v mo 7; Ѵov ;Ѵ;l;m|ov t ; -v;] u-m Ѵ- b7- ;m ;Ѵ rѴ-m;|- r-u- Ѵ- -]ub1 Ѵ| u- 1omvঞ| ; ;Ѵ ;Ѵ;l;m|o l࢙v blrou|-m|; Ѵblb|-m|; ;m Ѵ- ruo7 11bॕmĺ m Ѵov িѴঞlov -ोov _;lov bv|o 1olo 1-7- ; |;m;lov l;mov 7bvromb0bѴb7-7 u;v|ub11bom;v r-u- v vo ;m ;Ѵ 7;v-Ŋ uuoѴѴo 7; m ;v|u- ru࢙1ঞ1- -]uझ1oѴ- -m|; ;v|- u;-Ѵb7-7 v; _- ; oѴ 1bom-7o 1-lŊ 0b-7o Ѵ- bvbॕm 7; Ѵ-v ;lru;v-v -Ѵ u;vŊ r;1|o 7; Ѵ- vov|;mb0bѴb7-7ķ ;m|;m7b;m7o t ; Ѵov Ѵo]uov ou]-mb -1bom-Ѵ;v v; lbŊ 7;m mo voѴo ;m v blr-1|o ;1omॕlb1oķ vbmo t ; 7;0;m bm oѴ 1u-u ;Ѵ -vr;1|o vo1b-Ѵ -l0b;m|-Ѵĺ ;m|uo 7; ;v|; l-u1oķ Ѵ-v ou]-mb -1boŊ m;v ঞ;m;m m- ]u-m u;vromv-0bѴb7-7 ;m ;Ѵ 1 b7-7o 1omv;u -1bॕm 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1oķ mo voѴo 1olo ]u-m7;v v -ubov

14

Edición 46 / Junio 2019

7;Ѵ lbvloķ vbmo 1olo -];m|;v vo1b-Ѵ;v 7; 1-l0bo ;m v v 1ol mb7-7;v 7; bmŊ Y ;m1b-ĺ m ;v|; v;mঞ7oķ Ѵ- ;u7-7;u- l-m;u- ;m t ; ;v|o v;- m- u;-Ѵb7-7 ;v t ; ;Ѵ 1om1;r|o 7; vov|;mb0bѴb7-7 _-]- r-u|; 7;Ѵ 7; Ѵ-v ;lru;v-vķ vb;m7o ;v|- Ѵ- িmb1- l-m;u- t ; |o7-v v v -1Ŋ | -1bom;vķ ruo ;1|ov 7;1bvbom;v |;mŊ ]-m m- bvbॕm 7; 1 b7-7o 7;Ѵ -l0b;m|;ķ r-u- t ; 1-7- mo 7; Ѵov 1oѴ-0ou-7ou;v v;-m 1o_;u;m|;v 1om ;v; l;mv-f; ;m Ѵ- b7- 7b-ub- Ѵo r ;7-m |u-mvlbঞu - v v =-lbѴb-vĺ ; ;v|; lo7o Ѵ-v m ; -v ];m;Ŋ u-1bom;v v;] bu࢙m 1u; ;m7o ;m ;Ѵ v;1|ou ruo7 1ঞ oĺ m ;v|; 1om|; |oķ _-m m-1b7o bmb1b-ঞ -v l blrou|-m|;v r-u- Ѵ- 1omv;u -1bॕm 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1o 1olo Ѵ- m7-1bॕm om7o ] - rou Ѵ- (b7- Ѵ- "ov|;mb0bŊ Ѵb7-7ķ Ѵb7;u-7- rou vo1-ो-ķ v; _-m =ou|-Ѵ;1b7o o|u-vķ 1olo Ѵ-v -vo1b-1bom;v 7; v -ubov 7; Ѵ-v 1 ;m1-vķ t ; ѴѴ; -m -ubov -ोov |u-0-f-m7o ;m Ѵ- 1omv;uŊ -1bॕm 7; Ѵ-v 1 ;m1-v _b7uo]u࢙C1-v ;m om-v -Ѵ|-v t ; -m|; Ѵ-v u;-Ѵb7-7;v u;|ov t ; blrѴb1- Ѵ- 7bv|ub0 1bॕm 7;Ѵ u;Ŋ 1 uvo _झ7ub1o r-u- 1omv lo _ l-mo Ѵ-v 7b=;u;m|;v -1ঞ b7-7;v -]uझ1oѴ-v ; bm7 v|ub-Ѵ;v _-m lb]u-7o - |u-0-f-u ;m om-v rѴ-m-vķ 7om7; 1omY ;m 7b=;u;mŊ |;v v -ubov 7;Ѵ u;1 uvo 7om7; _bv|ॕŊ ub1-l;m|; v; _-m ];m;u-7o Ѵov l- ou;v 1omYb1|ovĺ $o7-v ;v|-v bmb1b-ঞ -v voѴo |;m7u࢙m r;ul-m;m1b- ;m ;Ѵ ঞ;lroķ vb v; 1omঞmি- 1om ;Ѵ 1olruolbvo u;-Ѵ -1ঞŊ o 7; Ѵ-v ou]-mb -1bom;v 7; Ѵ- u;]bॕm 7; 1-7- mo 7; v v 1oѴ-0ou-7ou;v ;m ;Ѵ l-m;fo vov|;mb0Ѵ; 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1oĺ

NOVEDAD

Cenicaña publica libro de

RIEGO POR GOTEO ê0£V TXH XQD VROXFLµQ GH ULHJR el sistema de goteo debe ser visto FRPR XQ VLVWHPD GH SURGXFFLµQ GH cultivos en condiciones altamente controladas y acorde con la agriFXOWXUD HVSHF¯ĆFD SRU VLWLRë ; ;v|- l-m;u-ķ ;Ѵ 7bu;1|ou 7; ;mb1-ो-ķ uĺ ‫ܬ‬Ѵ -uo l- - v|࣐ ; ķ ru;v;m|- Ѵ- l࢙v u;1b;m|; r 0Ѵb1-1bॕm |࣐1mb1- 7;Ѵ ;m|uo 7; m ;vঞ]-1bॕm 7; Ѵ- -ो- 7; ি1-u 7; oѴol0b- ঞ| Ѵ-7oĹ !b;]o rou ]o|;o ;m ;Ѵ 1 Ѵঞ o 7; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uĺ Ѵ Ѵb0uo ;v m 7o1 l;m|o |࣐1mbŊ 1o 7; ƐѶƏ r࢙]bm-v t ; u;1o]; ;Ѵ 1omo1blb;m|o -7t bub7o ;m Ѵ-v ; r;ub;m1b-v 7; -7or1bॕm 7;Ѵ vbvŊ |;l- 7; ub;]o ;m Cm1-v 7; -]ubŊ 1 Ѵ|ou;v 7;Ѵ -ѴѴ; 7;Ѵ uझo - 1-ĺ v|࢙ 1olr ;v|o rou 1bm1o 1-Ŋ rझ| Ѵov ;m Ѵov t ; v; ru;v;m|-m

Ѵ-v 1om7b1bom;v 7; or;u-1bॕm 7;Ѵ vbv|;l-ķ v v 1olrom;m|;vķ ;mŊ |-f-v Ѵblb|-1bom;vĺ Ѵ ub;]o rou ]o|;o v; 1-u-1|;ub - rou Ѵ- -rѴb1-1bॕm =u;1 ;m|; 1omŊ |uoѴ-7- 7; -] - m |ubl;m|ov ;m =oul- Ѵo1-Ѵb -7-ķ 7bu;1|-l;m|; ;m Ѵ- om- u-7b1-Ѵ 7; Ѵ-v rѴ-m|-vķ ]u-1b-v - Ѵo 1 -Ѵ ;v u;1omo1b7o 1olo ;Ѵ vbv|;l- l࢙v ;C1b;m|; r-u- ;Ѵ; -u Ѵ- ruo7 1ঞ b7-7 7; Ѵov 1 Ѵঞ ov 1om l;mou;v ]-v|ov 7; -] - =;uঞѴb -m|;vĺ m ;Ѵ -Ŋ ѴѴ; 7;Ѵ uझo - 1- v; _- ;v|-0Ѵ;Ŋ 1b7o ;Ѵ vbv|;l- 7; ruo7 11bॕm 7; 1-ो- 7; - ি1-u 1om ub;]o rou ]o|;o ;m l࢙v 7; ƓƏƏƏ _;1|࢙u;-v ;m Ѵ- l- ouझ- 7; Ѵov vbঞov _- - l;m|-7o Ѵ- ruo7 1ঞ b7-7ĸ ;m -l0b;m|;v 7; rb;7;lom|; v; _-m 1omv;] b7o bm1u;l;m|ov ;m ruoŊ 7 11bॕm _-v|- 7;Ѵ ƓƏѷĺ

Autores $UPDQGR &DPSRV 5LYHUD bm];mb;uo -]uझ1oѴ- 1om ;v| 7bov 7; rov]u-7o ;m !;1 uvov b7u࢙ Ѵb1ovĺ v 1omv Ѵ|ouķ -v;vou 7; ;lru;v-v ; bm ;vঞ]-7ou 7 u-m|; |u;v 7࣐1-7-v = ; 7o1;m|; 7; 7;7b1-1bॕm ; 1Ѵ vb - 7; Ѵ- &mb ;uvb7-7 -1bom-Ѵ 7; oѴol0b-ķ v;7; o]o|࢙ĺ m|u; ƑƏƏƕ ƑƏƐƕ ;v| o bm1 Ѵ-7o - ;mb1-ो- 1olo bm ;vঞ]-7ou -v;vou 7;Ѵ uo]u-l- 7; ]uomolझ- ;m ;Ѵ ࢙u;- 7; l-m;fo 7; -] -vĺ 'RULV 0LFDHOD &UX] %HUP¼GH] m];mb;u- -]uझ1oѴ- 7; Ѵ- &mb ;uvb7-7 -1bom-Ѵ 7; oѴol0b-ķ v;7; o]o|࢙ĺ v|࢙ bm1 Ѵ-7- - ;mb1-ो- 7;v7; ;Ѵ ƑƏƏѵ ;m ;Ѵ ࢙u;- 7; l-m;fo 7; v ;Ѵov -] -v 7;Ѵ uo]u-l- 7; ]uomolझ-ĺ v 1oѴ-0ou-7ou- rubm1br-Ѵ ;m Ѵov ruo ;1|ov 7; bm ;vঞ]-1bॕm 7;v-uuoѴѴo |;1moѴॕ]b1o 7; Ѵov vbv|;l-v 7; ub;]o 1om 1- 7-Ѵ u;7 1b7o ub;]o rou ]o|;oĺ

Edición 46 / Junio 2019

15

ARTÍCULO TÉCNICO

La Huella hídrica como indicador del uso y consumo del agua en la agroindustria colombiana de la caña de azúcar Bryan Múnera Castañeda1, Nicolás Gil Zapata2.

,QWURGXFFLµQ bv|; m- |;m7;m1b- 1u;1b;m|; - mb ;Ѵ l m7b-Ѵ 1om u;vr;1|o - Ѵ- 7;l-m7- 7; _;uu-lb;m|-v t ; r;ulb|-m 1 -mঞC1-u Ѵov blr-1Ŋ |ov -1| -Ѵ;v ro|;m1b-Ѵ;v 7; Ѵ-v 1olr-ोझ-v vo0u; ;Ѵ -l0b;m|;ķ ;m ;vr;1b-Ѵķ vo0u; ;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1oĺ Ѵ v;1|ou -]uobm7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- ;m oѴol0b- mo ;v -f;Ŋ mo - ;v|- vb| -1bॕm ķ 7;v7; ;mbŊ 1-ो-ķ _- 7bub]b7o ;v= ;u ov _-1b- Ѵ- -7or1bॕm 7; l;|o7oѴo]झ-v 1om -Ѵb7; u;1omo1blb;m|o bm|;uŊ m-1bom-Ѵĺ -fo ;v|; 1om|; |oķ Ѵ- ;ѴѴ- झ7ub1- Ő ő _- 1o0u-7o blrou|-m1b- ;m Ѵ- ; -Ѵ -1bॕm 7;Ѵ vo 1omv lo 7; -] -ķ 1omvঞŊ | ࣐m7ov; 1olo m- _;uu-lb;mŊ |- -Ѵ|;um-ঞ - r-u- ;Ѵ |u-0-fo rou Ѵ- vov|;mb0bѴb7-7 -l0b;m|-Ѵĺ

Huella Hídrica ;v7; ;Ѵ r m|o 7; bv|- 7; Ѵov ruo1;vov -]uobm7 v|ub-Ѵ;v v v ruo7 1|ov 7;ub -7ovķ Ѵ- ;v m bm7b1-7ou 7;Ѵ vo 1omv lo 7;Ѵ -] - - Ѵo Ѵ-u]o 7; Ѵ- 1-7;m- 7; v lbmbv|uoķ t ; u;ru;v;m|- Ѵ- 1-mঞ7-7 7; -] - 7 Ѵ1; u;t ;ub7-ķ |-m|o 7; l-m;u- 7bu;1|- 1olo bm7bu;1|-ķ r-u- Ѵ- ruo7 11bॕm 7; 7b1_ov ruo7 1|ovĺ

- l;|o7oѴo]झ- 7; 1࢙Ѵ1 Ѵo = ; 7;v-uuoѴѴ-7- _- vb7o blr Ѵv-Ŋ 7- rou Ѵ- Ő)-|;u oo|rubm| ;Ŋ | ouhőķ o0;7;1; -Ѵ 7;v-uuoѴѴo 7; |u;v 1olrom;m|;vĹ Ѵ- (;uŊ 7;ķ t ; 1ouu;vrom7; -Ѵ 1omv lo 7; -] - 7; ѴѴ b-ĸ Ѵ- Ѵķ t ; u;ru;v;m|- ;Ѵ 1omv lo 7; -] - 7; = ;m|;v v r;uC1b-Ѵ;v v 0|;uu࢙m;-vĸ Ѵ- ubvķ t ; u;ru;v;m|- Ѵ- 1-mঞ7-7 7; -] - |;ॕub1- u;t ;ub7- r-u- Ѵ- 7bѴ 1bॕm 7; m 1om|-lbm-m|; ;vr;1झC1oĺ v|; 1olrom;m|;ķ rou Ѵo |-m|oķ 7;r;m7;u࢙ 7;Ѵ -Ѵ1-m1; 7; 1-7- ;v| 7bo Ő o;hv|u- ;|ĺ -Ѵķ ƑƏƏƖőĺ mt ; Ѵ- ;v m bm7b1-7ou 1omo1b7o - mb ;Ѵ bm|;um-1bom-Ѵķ v -7or1bॕm ;m ;Ѵ 1om|; |o m-1bom-Ѵ ;v |o7- झ- bm1brb;m|;ĺ - rubl;u- -rѴb1-1bॕm ru࢙1ঞ1- = ; ѴѴ; -7- - 1-0o ;m ;Ѵ -ोo ƑƏƐƑ rou ;Ѵ om7o m7b-Ѵ r-u- Ѵ- -| u-Ѵ; -ķ ;m 7om7; Ѵov u;v Ѵ|-7ov v;ो-Ѵ-uom t ; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-u u;ru;v;m|- m ƐƐѷ 7; Ѵ- |o|-Ѵ 7;Ѵ v;1|ou -]uझ1oѴ- ;m oѴol0b- Ő u࣐ -Ѵoķ ƑƏƐƑőĺ ov|;uboul;m|;ķ ;m ;Ѵ -ोo ƑƏƐƓķ Ѵ- = ; bm|uo7 1b7- 1olo rubm1br-Ѵ mo ;7-7 ;m ;Ѵ Ő v| 7bo -1bom-Ѵ 7;Ѵ ] -őķ ;m 7om7; Ѵov 1olrom;m|;v ;u7; - Ѵ 7; Ѵ- r-u- Ѵ- 1-ो- 7;

- ি1-u = ;uom ;vঞl-7ov 1olo ѵƏƐѶ lƒņ-ोo ƕƕƔ lƒņ -ोoķ u;vr;1ঞ -l;m|; Ő $ ĸ " Ŋ ĸ "& ĸ ķ ƑƏƐƔőĺ v|ov ;v| 7bov _-m r;ulbঞ7o |;m;u m -1;u1-lb;m|o vॕѴo - Ѵ- 7;Ѵ 1 Ѵঞ oķ 1om -Ѵ1-m1; 7; Ѵov 1olrom;m|;v ;u7; - Ѵķ |;mb;m7o 1olo r m|o 7; r-uঞ7- r-u- Ѵ- 1 -mঞC1-1bॕmķ bm=oul-1bॕm v;1 m7-ub- 7; = ;m|;v oC1b-Ѵ;v 0-v;v 7; 7-|ov ]Ѵo0-Ѵ;vĺ

Resultados iniciales ;mb1-ो- u;-Ѵb ॕ m- rubl;u- -ruo bl-1bॕm - Ѵ- ;vঞl-1bॕm 7; Ѵ- ķ ঞѴb -m7o Ѵ- l;|o7oѴo]झ- 7; Ѵ- ) ĺ Ѵ -Ѵ1-m1; 7;Ѵ -m࢙Ѵbvbv bm1Ѵ ॕ Ѵ- 7;Ѵ v;1|ou -]uobmŊ 7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- ;m ;Ѵ (! Ő(-ѴѴ; 7;Ѵ uझo - 1-ő ķ r-u- ;Ѵ -ोo ƑƏƐѵķ ;m v v |u;v 1olrom;m|;vķ 1om m ;m=ot ; ļ7; Ѵ- 1 m- - Ѵ- r ;u|-Ľ r-u- Ѵov ruo7 1|ovĺ - l;|o7oѴo]झ- 7; 1࢙Ѵ1 Ѵo ঞѴb -Ŋ 7-ķ r-uঞॕ 7; Ѵ- ;vঞl-1bॕm 7; Ѵ- ]Ѵo0-Ѵ 7;Ѵ v;1|ouķ |ol-m7o -Ѵ 1 Ѵঞ o 7; 1-ो- - Ѵov ruo1;vov bm7 v|ub-Ѵ;v 1olo m- িmb1- ouŊ ]-mb -1bॕmķ 7bv|ub0 ;m7o Ѵov u;v Ѵ|-7ov - Ѵov ruo7 1|ov - |u-Ŋ ࣐v 7; m =-1|ou 7; -vb]m-1bॕm 7;

m];mb;uo "-mb|-ubo l0b;m|-Ѵĺ m];mb;uo l0b;m|-Ѵķ uo]u-l- 7; uo1;vov 7; ࢙0ub1-ķ ;mb1-ो-ĺ 0;l m;u-Š1;mb1-m-ĺou]ĺ 2 m];mb;uo झlb1oķ _ ĺ bu;1|ou 7;Ѵ uo]u-l- 7; uo1;vov 7; ࢙0ub1-ķ ;mb1-ो-ĺ mf]bѴŠ1;mb1-m-ĺou]ĺ Ɛ

16

Edición 46 / Junio 2019

ART�CULO TÉCNICO

াro ;1om༕lb1oġ 1omvb7;u-m7o Ń´- =u-11b༕m 7; ˆ-Ń´ou ;1om༕lb1o 1u;-7- rou Ń´- 1-mা7-7 ˆ;m7b7- 7; 1-7- ruo7†1|oÄş Ń´ u;v†Ѵ|-7o r-u- Ń´- ]Ń´o0-Ń´ =†; 7; Ć“Ć’Ć•Ć‘ lƒņ-་oÄş v|; ˆ-Ń´ou ;v vb]mbCĹŠ 1-ŕŚžÂˆ-l;m|; l;mou -Ń´ u;rou|-7o rou ;Ń´ ġ 1omvb7;u-m7oġ -7;ĹŠ l࢙vġ t†; v; bm1Ѵ†‹;m Ń´ov ruo1;ĹŠ vov bm7†v|ub-Ń´;v ‹ ;Ń´ 1olrom;m|; ]ubv 7; Ń´- Äş

)LJXUD +XHOOD KÂŻGULFD GH OD FDÂłD \ VXV SURGXFWRV GHULYDGRV Gerbens-Leenes & Hoekstra (2009), BScarpare et. al (2016), CChicho et. al (2015).

A

Es de resaltar que el componente verde de la HH corresponde al 52% del total en la etapa de campo, y el 36% de la HH global. Esto representa la importancia del agua 7; ѲѲ†ˆb- r-u- v-࢟v=-1;u ;Ѳ u;t†;ublb;m|o _ŕ ¸7ub1o 7;Ѳ 1†Ѳ࢟ˆo 7; 1-१- de azĂşcar en la regiĂłn, donde el riego es de rĂŠgimen suplementario. Con respecto al componente azul, Ѳ- ;v࢟l-1bॹm bm7b1- t†; u;ru;v;mta cerca del 35% de la HH en la etapa de campo y el 26% en la HH global.

;Ń´ ruol;7bo rom7;u-7o l†m7b-Ń´Äş (-ubov -vr;1|ov bmY†‹;m ;m ;Ń´ u;v†Ѵ|-7o 7; ;v|- 1olr-u-1b༕mġ rubm1br-Ń´l;m|; Ń´-v 7b=;u;m|;v -11bom;v Ń´Ń´;ˆ-7-v - 1-0o rou ;Ń´ v;1|ou -]uobm7†v|ub-Ń´ 7; Ń´- 1-་-ġ t†; _-m r;ulbা7o t†; 1-7- ˆ;ÂŒ v; u;t†b;u- l;mov -]†- r-u- Ń´ov ruo1;vov ‹ġ - v† ˆ;ÂŒġ o0|;m;u -Ń´|ov u;m7blb;m|ovÄş m ;Ń´ 1-lroġ ;Ń´ 1om|uoŃ´ -7lbmbv|u-ŕŚžÂˆo 7;Ń´ ub;]oġ ;Ń´ 0-Ń´-m1; _ŕ¤?7ub1oġ Ń´- -7or1b༕m 7; l;fou;v |;1moŃ´o]ŕ¤?-v 7; ub;]o ‹ ;Ń´ 7;v-uuoŃ´Ń´o 7; ˆ-ub;7-7;v l࢙v ;C1b;m|;v ;m ;Ń´ †vo 7;Ń´ -]†-ġ vom v༕Ѵo -Ń´]†m-v 7; Ń´-v ;v|u-|;]b-v blrŃ´;l;m|-7-vÄş m Ń´-v =࢙0ub1-vġ Ń´- -7or1b༕m 7; ru࢙1া1-v or;u-ŕŚžÂˆ-vġ l;fou-v |;1moѴ༕]b1-v ‹ -†l;m|o 7; Ń´- |-v- 7; u;িvo 7; -]†-ġ _-m r;ulbা7o |-l0bŕŁ?m Ń´- u;7†11b༕m ;m Ń´ov u;t†;ublb;m|ov 7; -]†- 7;v7; =†;m|;v ;Š|;um-vÄş

; o|uo Ń´-7oġ Ń´ov u;v†Ѵ|-7ov o0|;mb7ov r-u- Ń´- 1-་- 7; -ÂŒি1-u ‹ v†v rubm1br-Ń´;v ruo7†1|ov 7;ubˆ-7ovġ ‹ v† 1olr-u-1b༕m 1om o|uov u;v†Ѵ|-7ov o0|;mb7ov - mbˆ;Ń´ bm|;um-1bom-Ѵġ r†;7;m o0v;uˆ-uv; ;m Ń´- b]†u- Ć?Äş om u;vr;1|o - Ń´ov 7;l࢙v ˆ-Ń´ou;v u;rou|-7ovġ Ń´- r-u- Ń´- 1-་-ġ ;Ń´ -ÂŒি1-u ‹ ;Ń´ ;|-moŃ´ ruo7†1b7ov ;m ;Ń´ (! ġ ;v l;mou t†; Ń´- u;=;u;m1b- ;m 1omvb7;u-1b༕m r-u- u-vbŃ´ ‹ t†;

v|- rubl;u- -ruoŠbl-1b༕m _- r;ulbা7o 1omo1;u ;Ń´ mbˆ;Ń´ 7; -ruorb-1b༕m t†; া;m; Ń´- -]uobmĹŠ 7†v|ub- 7; Ń´- 1-་- vo0u; ;Ń´ -]†-Äş Ń´ r-vo - v;]†buġ ;v Ń´o]u-u Ń´- -7or1b༕m 7; Ń´- l;|o7oŃ´o]ŕ¤?-ġ 7; †m- =oul- uo0†v|-ġ t†; r;ulb|- ;ˆ-Ѵ†-u Ń´- vov|;mb0bŃ´b7-7 7;Ń´ †vo 7;Ń´ u;1†uvo - |u-ˆŕŁ?v 7;Ń´ bm7b1-7ou ‹ v† bm|;]u-1b༕m - Ń´-v l;|-v 7; u;7†11b༕m 7; 1omv†lo 7; -]†- t†; |;m]- ;Ń´ v;1|ouÄş

%LEOLRJUDI¯D ArÊvalo, D. (2012). Una Mirada a la Agricultura de Colombia desde su Huella Hídrica. WWF Colombia. Bogotå D.C., Colombia. Pågs. 48. Chico, D., Santiago, A. and Garrido, A. ,QFUHDVLQJ HIáFLHQF\ LQ HWKDQRO production: Water footprint and economic productivity of sugarcane ethanol under nine different water regimes in north-eastern Brazil. Spanish Journal of Agricultural Research, Vol. 13 (2): påg. 1203. CTA; GSI-LAC; COSUDE; IDEAM. 2015. Evaluación Multisectorial de la Huella Hídrica en Colombia. Resultados por subzoQDV KLGURJU£áFDV HQ HO PDUFR GHO (VWXGLR Nacional del Agua 2014. Medellín, Colombia. pågs. 170. Gerbens-Leenes, P.W., Hoekstra, A.Y. 2009. The water footprint of sweeteners and bio-ethanol from sugar cane, sugar beet and maize. UNESCO-IHE Institute for Water Education. Delft, Reino de los Países Bajos. Value of Water Research Report Series No. 38. Påsg. 44. Hoekstra, A.Y., Chapagain, A.K., Aldaya, M.M., Mekonnen, M.M. 2009. The Water Footprint Assessment Manual: Setting the Global Standard. Water Footprint Network. Delft, Reino de los Países Bajos. Pågs. 228. Scarpare, F., Hernandes, T., Ruiz-Corrêa, S., Kolln, O., Gava, G., dos Santos, L. and Victoria, R. 2016. Sugarcane water footprint under different management practices in Brazil: Tietê/JacarÊ watershed assessment. Journal of Cleaner Production, Vol. 112 (Parte 5): pågs. 4576-4584.

EdiciĂłn 46 / Junio 2019

17

RESPONSABILIDAD

El potencial mátrico del suelo para el control del riego, una herramienta para mejorar la productividad del cultivo de la caña Edgar Hincapié Gómez, I.A., Ph.D.1

'XUDQWH ORV ¼OWLPRV D³RV OD GLVSRnibilidad de agua para el riego de los cultivos ha disminuido notoriamente debido a la variabilidad FOLP£WLFD ORFDO \ JOREDO D OD DOWHUDFLµQ KLGUROµJLFD GH ODV FXHQFDV a la alta carga de sedimentos y contaminantes y a la creciente demanda para consumo humano e LQGXVWULDO GH WDO IRUPD TXH D IXWXUR VH SHUFLEH HVFDVH] GH DJXD SDUD suplir los requerimientos hídricos GH ORV FXOWLYRV v|- vb| -1bॕm ;v m- -Ѵ;u|- t ; o0Ѵb]- - Ѵ- 0িvt ;7- 7; ;v|u-|;Ŋ ]b-v r-u- - l;m|-u Ѵ- ;C1b;m1b- 7;Ѵ vo 7;Ѵ -] - r-u- Ѵ- -]ub1 ѴŊ | u-ĺ m ;v; v;mঞ7oķ Ѵ- ];vঞॕm ;C1b;m|; 7; Ѵov ub;]ov l;7b-m|; m- -7;1 -7- ruo]u-l-1bॕmķ Ѵ- -rѴb1-1bॕm 7; Ѵ- 1-mঞ7-7 7; -] - 7; -1 ;u7o 1om Ѵ-v 1-u-1|;uझvঞŊ 1-v 7; Ѵov v ;Ѵov 7;Ѵ 1 Ѵঞ o ;Ѵ vo 7; l࣐|o7ov ;C1b;m|;v 7; -rѴb1-1bॕm vom ;v|u-|;]b-v t ; 1om|ub0 ;m 1om ;v|; o0f;ঞ oĺ bv|;m 7b ;uvov l࣐|o7ov r-u- Ѵ- ruo]u-l-1bॕm orou| m- 7; Ѵov ub;]ovķ mov v; 0-v-m ;m Ѵ- 1 -mঞŊ C1-1bॕm 7; Ѵ-v 7b=;u;m|;v -ub-0Ѵ;v t ; 1olrom;m ;Ѵ 0-Ѵ-m1; _झ7ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo o|uovķ ;m ;Ѵ lomb|ou;o 7;Ѵ ;v|-7o _झ7ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo o Ѵ- rѴ-m|- Ő o ;ѴѴ ;uomķ ƑƏƏƕőĺ

-7- mo 7; ;v|ov l࣐|o7ov ru;v;m|- ;m|-f-v Ѵblb|-1bom;v u;t b;u;m 7;Cmb1bॕm ru; b- 7; 1ub|;ubov -Ѵou;vķ - r-uঞu 7; Ѵov 1 -Ѵ;v bmb1b-u lo7 Ѵ-u ;Ѵ ub;]o 1olo ;Ѵ mb ;Ѵ 7; -]o|-lb;m|o 7;Ѵ -] - ;m ;Ѵ v ;Ѵo o Ѵov lŊ 0u-Ѵ;v 7;Ѵ ;v|-7o ;m;u]࣐ঞ1o 7;Ѵ -] - ;m ;Ѵ v ;Ѵo o ;m Ѵ- rѴ-m|-ĺ

Programación de los riegos basados en el estado hídrico del suelo - 7bvromb0bѴb7-7 7; -] - r-u- Ѵ-v rѴ-m|-v ;v|࢙ 7;|;ulbm-7- rou ;Ѵ ro|;m1b-Ѵ _झ7ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo Ő "ő ;Ѵ 1 -Ѵ _-1; u;=;u;m1b- - Ѵ- ;m;u]झ- ro|;m1b-Ѵ 7;Ѵ -] - 1om|;mb7- ;m m- l-v- 7; v ;Ѵoķ ;v 7;1buķ Ѵ- ;m;u]झ- Ѵb0u; t ; rov;;m Ѵ-v loѴ࣐1 Ѵ-v 7; -] - r-u- u;-Ѵb -u |u-0-foĺ Ѵ ro|;m1b-Ѵ _झ7ub1o ;v|࢙ 1omvঞ| b7o rou -ubov ro|;m1b-Ѵ;vĹ l-|ub1b-Ѵķ ovlॕঞ1oķ 7; ru;vbॕm ]u- b|-1bom-Ѵķ Ѵov 1 -Ѵ;v r ;7;m -1| -u ;m Ѵ- lbvl- o 7b=;u;m|; 7bu;11bॕmĺ -fo 1om7b1bom;v 7; v ;Ѵo mo v-| u-7o ;Ѵ ro|;m1b-Ѵ l࢙|ub1o o l-|ub1b-Ѵ Ő "ő ;v ;Ѵ t ; ঞ;m; l- ou r;vo ;m ;Ѵ ro|;m1b-Ѵ _झŊ 7ub1o |o|-Ѵĺ v m- l;7b7- 7; Ѵ- = ;u - 1om Ѵ- 1 -Ѵ ;Ѵ v ;Ѵo u;ঞ;Ŋ m; ;Ѵ -] - u;ru;v;m|- Ѵ- ;m;u]झ-

m];mb;uo -]uॕmoloķ _ ķ uo]u-l- 7; ]uomolझ-ķ ;mb1-ो-ĺ ;_bm1-rb;Š1;mb1-m-ĺou] Ɛ

18

Edición 46 / Junio 2019

t ; 7;0;m _-1;u Ѵ-v rѴ-m|-v r-u- ; |u-;u ;Ѵ -] - 7;Ѵ v ;Ѵoĺ -m|o l࢙v 0-fo v;- ;Ѵ " Ől࢙v m;]-Ŋ ঞ oő 1om l- ou = ;u - ;Ѵ v ;Ѵo u;ঞ;m; ;Ѵ -] - v; u;t b;u; l࢙v ;m;u]झ- r-u- ; |u-;uѴ- b1; ;uŊ v-ĺ v|- -ub-0Ѵ; ;v 1omvb7;u-7- 1olo ;Ѵ l;fou bm7b1-7ou r-u- 1-u-1|;ub -u Ѵ- 7bvromb0bѴb7-7 7; -] - ;m ;Ѵ v ;Ѵo r-u- Ѵ-v rѴ-mŊ |-vķ ; 1;r|o ;m v ;Ѵov 1om ruoŊ 0Ѵ;l-v 7; v-Ѵbmb7-7ĺ "; lb7; ;m mb7-7;v 7; ru;vbॕm |-Ѵ;v 1olo hbѴor-v1-Ѵ;v Őh -őķ 1;mঞ0-u;v Ő10őķ -|lॕv=;u-vķ o 1;mঠl;|uov 7; 1oŊ Ѵ lm- 7; -] -ĺ ou Ѵo |-m|oķ Ѵ- l;7b1bॕm 7;Ѵ ro|;m1b-Ѵ l࢙|ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo l;7b-m|; ;Ѵ vo 7; v;mvou;vķ - v;- 7; l-m;u- r m| -Ѵ Ő;m m lol;m|o 7;|;ulbm-7oő o 1omঞm - Ő- |u- ࣐v 7;Ѵ ঞ;lroő r ;7; ঞѴb -uv; 1olo m- _;uu-lb;m|- r-u- ruo]u-l-u Ѵov ub;]ov ;m 7b=;u;m|;v 1 Ѵঞ ovķ r-u- Ѵo 1 -Ѵ v; 7;0;m 7;Cmbu 1ub|;ubov |-Ѵ;v 1olo u-m]o 7; ro|;m1b-Ѵ l࢙|ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo ;m ;Ѵ 1 -Ѵ ;Ѵ 1u;1blb;m|o 7;v-uuoѴѴo 7; Ѵ-v rѴ-m|-v mo v; -=;1|- rou 1om7b1bom;v 7; 7࣐C1b| o ; 1;vo 7; -] -ĺ -u- Ѵ- l;7b1bॕm 7;Ѵ ro|;m1b-Ѵ l࢙|ub1o 7;Ѵ v ;Ѵo v; ঞѴb -m |;mvbॕl;|uovķ v;mvou;v u;vbvঞ ovķ 0Ѵot ;v 7; ;voķ

RESPONSABILIDAD v;mvou;v 7b;ัดเฃ 1|ub1ov ย |เฃ ulb1ovฤธ -1|ย -ัดl;m|; ัดov lเข v ย เฆ ัดbย -7ov vom ัดov |;mvbเฅ l;|uov ย ัดov v;mvou;v 7; l-|ubย ]u-mย ัด-uฤบ (Q &HQLFDยณD VH KD HYDOXDGR OD UHVpuesta de algunas variedades de FDยณD D GLIHUHQWHV QLYHOHV GH 306 HQ condiciones de invernadero y camSR /RV UHVXOWDGRV KDQ SHUPLWLGR GHฤ QLU TXH SDUD ODV YDULHGDGHV GH FDยณD sembradas actualmente en el valle del rรญo Cauca HO UDQJR ยตSWLPR GH SRtencial mรกtrico oscila entre -20 kPa \ N3D VHJยผQ HO VLVWHPD GH ULHJR TXH VH XWLOLFH +LQFDSLยซ (Q OD WDEOD VH SUHVHQWD HO SRWHQFLDO PยฃWULFR GHO VXHOR 306 FRPR FULWHULR SDUD HO ULHJR GH RWURV FXOWLYRV ัด 0;m;C1bo 7;ัด ย vo 7; v;mvou;v 7;r;m7; 7; ัด- ru;1bvbเฅ m 1om tย ; ;v|ov u;ru;v;m|;m ;ัด ;v|-7o _เค ล 7ub1o 7;ัด vย ;ัดoฤบ ou ัดo |-m|o ัดov v;mvou;v v; 7;0;m bmv|-ัด-u ;m vbเฆ ov u;ru;v;m|-เฆ ย ov 7;ัด 1-lro ย 1-ัดb0u-uัดov vb ;v 7;ัด 1-vo r-u- 1-7- เฆ ro 7; vย ;ัดoฤบ ัด mเฆฟl;uo 7; v;mvou;v tย ; v; 7;0;m bmv|-ัด-u 7;r;m7; 7; ัด- =oul- 1olo v; u;-ัดb1;m ัด-v l;7b1bom;vฤท vb v; _-1;m l-mย -ัดl;m|; o -ย |ol-|bย -7-vฤบ -v l;7b1bom;v v; u;-ัดbย -m rou ย mb7-7;v 7; ub;]oฤท ;v|- u;ru;v;m|- ;ัด เข u;- lเค mbl- r-u- ัด- 1ย -ัด v; |ol- ัด- 7;1bvbเฅ m 7; u;-ัดbย -u ;ัด ub;]oฤท ;v 7;1bu tย ; u;1b0buเข ;ัด lbvlo ub;]o ;m ย m r;ubo7o 7; |b;lro 7;|;ulbm-7oฤท ัด- 1ย -ัด rย ;7; ;v|-u rou ัด- =-lbัดb- |;ย |ย u-ัด 7;ัด vย ;ัดoฤบ "ย |-l-เฅ o rย ;7; ย -ub-u 7;v7; ย m-v ro1-v _;1|เข u;-v _-v|- ฦ ฦ _-ฤบ -7o tย ; ย m- ย mb7-7 7; ub;]o rย ;7; 1om|;m;u 7b=;u;m|;v vย ;ัดos, los v;mvou;v v; bmv|-ัด-m ;m ;ัด vย ;ัดo lเข v u;ru;v;m|-|bย oฤท ;v 7;1bu -tย ;ัด tย ; o1ย r- ัด- l-ย ou เข u;-ฤบ

Tabla 1, o|;m1b-ัด lเข |ub1o 7;ัด vย ;ัดo ล "ล 1olo 1ub|;ubo r-u- ;ัด ub;]o 7; 7b=;u;m|;v 1ย ัดเฆ ย ovฤบ $ol-7o 7; "_o1h ย )-m]ฤท ฦ ฦ ฦ ฦ ฤบ CULTIVO

PMS (KPA)

TIPO DE SUELO

SISTEMA DE RIEGO

TIPO DE SENSOR

-เค ย r-u- ]u-mo

ฦ ฦ

u-m1o

vr;uvbเฅ m

$;mvbเฅ l;|uo

uuoย

ฦ ัต

u-m1o -u;movo

mย m7-1bเฅ m

$;mvbเฅ l;|uo

$ol-|;

ฦ ฦ ล ฦ ฦ

u1bัดัดovo

o|;o

$;mvbเฅ l;|uo

$ol-|;

ัตฦ

u-m1o ัดblovo

u-ย ;7-7

";mvou;v เฆ ro u;vbvเฆ ย ov

$ol-|;

ฦ ฦ

u-m1o ัดblovo

o|;o

";mvou;v เฆ ro u;vbvเฆ ย ov

uเค foัด

ฦ ฦ

u-m1o -u1bัดัดovo

u-ย ;7-7 ย o|;o

$;mvbเฅ l;|uov ย 0ัดotย ;v 7; ย ;vo

%LEOLRJUDIยฏD Hincapiรฉ G., E. 2018. Uso de sensores para el control del riego. Cartilla didรกctica No. 4. Programa de Aprendizaje y Asistencia Tรฉcnica, Cenicaรฑa, Colombia. 23 p.

Shock, C. C.; F.X. Wang. 2011. Soil water tension, a powerful measurement for productivity and stewardship. Hort Science 46:178โ 185.

Ediciรณn 46 / Junio 2019

19

EXPERIENCIAS

LYNKS INGENIERÍA, un emprendimiento innovador con sabor a caña

m oѴol0b- vb;|; 7; 1-7- 7b; ;lru;v-v 1u;-7-v 7;f-m 7; ; bvŊ ঞu - Ѵov Ɣ -ोovĺ "om ro1ov Ѵov ;lru;m7blb;m|ov ; b|ovov t ; Ѵo]u-m v r;u-u ;Ѵ ѴѴ-l-7o Ľ(-ѴѴ; 7; Ѵ- ;u|;Ľķ ;|-r- ;m Ѵ- t ; Ѵ- ;lru;v- -িm mo _- Ѵo]u-7o m lo7;Ѵo ; b|ovo 7; ;m|-vķ v v 1ov|ov ]-v|ov v r;u-m Ѵov bm]u;vovĺ 7;l࢙vķ 7 u-m|; ;v|- ;|-r- ;v 7bࣱ1bѴ 1 0ubu Ѵ-v 7; Ŋ 7-v - |u- ࣐v 7; Ѵ- 0-m1-ķ r ;v Ѵ- ro1- |u- ;1|oub- 7; Ѵ- ;lru;v- mo r;ulb|; -11;7;u - ruo7 1|ov Cm-m1b;uov f v|ovĺ 20

Edición 46 / Junio 2019

"bm ;l0-u]oķ ;m ;Ѵ (-ѴѴ; 7;Ѵ - Ŋ 1- ; bv|; m ;lru;m7blb;m|o t ; 1om 1;u1- 7; Ѷ -ोovķ t ; _- Ѵo]u-7o l-m|;m;uv; ;m ;Ѵ ঞ;lŊ ro 7;0b7o - 7ov 1-u-1|;uझvঞ1-v rubm1br-Ѵ;vĹ bmmo -1bॕm r;uŊ v; ;u-m1b-ĺ v ;Ѵ 1-vo 7; mhv m];mb;uझ-ķ m- ;lru;v- 1-Ѵ;Ŋ ो- 1om=oul-7- rou bm];mb;uov ;Ѵ;1|uॕmb1ov 7; Ѵ- &mb ;uvb7-7 7;Ѵ (-ѴѴ; t ; ;v vrbmŊo@ 7; ;mb1-ो-ĺ mhv 0 v1- t ; Ѵ-v ;lru;v-v -]uझ1oѴ-v _-]-m m vo vov|;Ŋ mb0Ѵ; 7;Ѵ u;1 uvo _झ7ub1o v;-m

l࢙v ;C1b;m|;v ;m Ѵ- Ѵ-0ou 7; ub;]oķ l;7b-m|; Ѵ- ;m|u;]- 7; bmŊ =oul-1bॕm ;m ঞ;lro u;-Ѵ 7; Ѵ-v Ѵ-0ou;v 7; 1-lroķ Ѵo t ; =-1bѴb|- Ѵ- |ol- ;v|u-|࣐]b1- -1;u|-7- 7; 7;1bvbom;vĺ " voѴ 1bॕm 1omv|- 0࢙vb1-l;m|; 7; v;mvou;v bm-Ѵ࢙lŊ 0ub1ov bmv|-Ѵ-7ov ;m 1-lro m- rѴ-|-=oul- );0 r-u- _-1;u vo -7;1 -7o 7; ;v- bm=oul-1bॕmĺ - ;lru;v- _- |;mb7o m u;1oŊ uub7o bm|;u;v-m|;Ĺ ;m ƑƏƐƏķ Ѵov bm];mb;uov 7; mhv ;m 1omf mŊ |o 1om ;mb1-ो- bmb1b-uom ;Ѵ 7;Ŋ v-uuoѴѴo 7; m bvrovbঞ o 7;

EXPERIENCIAS !;]bv|uo omঞm o r-u- ;Ѵ lomb|ou;o 7; 1- 7-Ѵ ;m 1-m-Ѵ;v -0b;u|ovķ 1om ;Ѵ Cm 7; ;f;1 |-u rѴ-m;v 7; vo ;C1b;m|; 7; -] - ;m ;Ѵ v;1|ou 1-ो;uoĺ Ѵ 7;v-Ŋ uuoѴѴo 1 Ѵlbmॕ ; b|ov-l;m|; o0| o -7;l࢙v m- r-|;m|; rou lo7;Ѵo 7; ঞѴb7-7ķ o|ou]-7- ;m ƑƏƐƑĺ v|ov u;Ŋ v Ѵ|-7ov r;ulbঞ;uom -Ѵ1-m -u Ѵov rubŊ l;uov 1Ѵb;m|;v 7; Ѵ- ;lru;v- ;m ƑƏƐƐĹ Ѵov bm];mbov -vঞѴѴ- b1_b1_bĺ "bm ;l0-u]oķ -Ѵ1-m -u m ; ov 1Ѵb;m|;v Ѵo]u-u Ѵ- vov|;mb0bѴb7-7 7; Ѵ- ;lru;v- = ; m 7 uo u;|oĺ ê IXH XQ D³R GH duras realidades y descubrimientos como HPSUHQGHGRUHVëķ 1ol;m|- Ѵ;f-m7uo v|o h-ķ -1| -Ѵ 7; mhvķ ľrou m Ѵ-7o bmb1b࢙0-lov ];vঞॕm 1ol;u1b-Ѵ ;m Ѵ- ;lru;v-ķ r;uo |;mझ-lov Ѵov ঠrb1ov ruo0Ѵ;l-v 7; ;lru;v-v fॕ ;m;vĹ =-Ѵ|- 7; ; r;ub;m1b- ;m ;Ѵ |;l- -7lbmbv|u-ঞ o 1ol;u1b-Ѵķ ;v 7;1buķ v-0झ-lov 7;v-uuoѴѴ-u |;1moѴo]झ-ķ r;uo mo 1olo ;m7;uѴ- 1ॕlo oѴ ;u ;v|; m;]o1bo m- ;u7-7;u- ;lru;v-Ŀĺ v rou ;vo t ; |ol-uom Ѵ- 7;1bvbॕm 7; u;1b0bu -1olr-ो-lb;m|o -v;vouझ- 7; Ѵ- &mb ;uvb7-7 7;Ѵ (-ѴѴ;ķ ;m 7om7; ;m=o1-uom - Ѵov ;lru;m7;7ou;v Ѵov bm b|-uom - r-uঞ1br-u ;m -ubov ruo]u-l-v 7; ;lru;m7blb;m|o 7; Ѵ- ࣐ro1-ĺ v|ov ruo]u-l-v r;ulbঞ;uom u;oub;m|-u Ѵ- ;v|u-|;]b- 7; mhvķ Ѵov ѴѴ; ॕ - 1ov;1_-u -ubov ru;lbov ;m 7b=;u;m|;v bmb1b-ঞ -vĹ (-ѴѴ; lru;m7; Ő(-ѴѴ;Ŋ őķ (;m| u;vķ u;lbo mmo - ;v|-r- | uoķ (-ѴѴ; lr-1|-ķ ro-]uo= | uo ƑƏƐѵ -Ѵ1ॕm 7; uoķ ;m|u; o|uovĺ

Edición 46 / Junio 2019

21

OPINIÓN

Decisión de inversión para afrontar los períodos secos - 7bvromb0bѴb7-7 7; -] - r-u- ;Ѵ ub;]o 7; Ѵov 1 Ѵঞ ov ;v|࢙ 7bvlbm ;m7o 7u࢙vঞ1-l;m|;ķ 7;0b7o rubm1br-Ѵl;m|; - Ѵ- 7;=ou;v|-1bॕm 7; Ѵ-v 1 ;m1-vķ Ѵ- v;7bl;m|-1bॕm 7; Ѵov uझovķ ;Ѵ - l;m|o ;m Ѵ- 7;l-m7- r-u- 1omv lo _ l-mo ; bm7 v|ub-Ѵ Ѵ- -ub-0bѴb7-7 1Ѵbl࢙ঞ1-ĺ

Por Ricardo Cruz V. Asesor en riego y manejo de Aguas

o rou _o ķ ;Ѵ -] - ;m Ѵov uझov v; -]o|- l u࢙rb7oķ 7bvlbm ;m7o _-v|- ;m ƕƏѷ 7 u-m|; Ѵov r;uझo7ov v;1ovķ lb;m|u-v t ; Ѵov 1- 7-Ѵ;v 7; Ѵov ro ov ruo= m7ov t ; ; |u-;m -] - v 0|;uu࢙m;- 0-f-m _-v|- m ƒƏѷķ rou Ѵo 1 -Ѵ v; ];m;u- m 7࣐C1b| _झ7ub1o r-u- Ѵov 1 Ѵঞ ov 1olo 1omv;1 ;m1b- v; 1-;m Ѵ-v ruo7 11bom;v 7; 1-ो- _-v|- ;m ƒƏ |om;Ѵ-7-v rou _;1|࢙u;-ķ 1olo o1 uubॕ ;m ;Ѵ -ोo ƑƏƐƔĺ m|; ;v|; r-mou-l- 1uझঞ1o 7;Ѵ -] -ķ ;Ѵ v;1|ou -]uobm7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- v; ruor vo 7;v-uuoѴѴ-u m ruo ;1|o v;1|oub-Ѵķ 7;molbm-7o ļ ;v- 7;Ѵ ] -Ľ r-u- blr Ѵv-u l;fou;v ru࢙1ঞ1-v 7; l-m;fo 7;Ѵ -] - ;m ;Ѵ -ѴѴ; 7;Ѵ uझo - 1-ķ ;Ѵ 1 -Ѵ v; bmb1bॕ ;m ;Ѵ -ोo ƑƏƐƐķ 1om vb;|; ruo]u-l-vķ ;m|u; Ѵov 1 -Ѵ;v ;v|࢙m Ѵov 7; 1omv;u -u Ѵ-v 1 ;m1-v _b7uo]u࢙C1-v ;v|-0Ѵ;1;u l;|-v lomb|ou;o 7; bm7b1-7ou;v vo0u; vo 1-Ѵb7-7 7; -] -ĺ ov bm7b1-7ou;v 7; vo 7; -] - ;v|-0Ѵ;1b7ov = ;uomĹ 1omv lo 7; -] - rou ; ;m|o 7; ub;]o Őlƒņ_-ņub;]oőķ 1omv lo 7; -] - rou 1b1Ѵo 7; 1 Ѵঞ o Őlƒņ_-ņ1b1Ѵoő 1omv lo 7; -] - rou |om;Ѵ-7- 7; 1-ो- 1ov;1_-7- Őlƒņ|om 1-ो-őĺ m 1 -m|o -Ѵ 1omv lo 7; -] - rou ; ;m|o 7; ub;]oķ ;m ;Ѵ -ोo ƑƏƐѶķ ;Ѵ

22

Edición 46 / Junio 2019

-Ѵou ruol;7bo rom7;u-7o r-u- ub;]o rou ]u- ;7-7 = ; 7; ƐƒƑƐ lƒņ_-ķ t ; u;ru;v;m|- m- 7bvlbm 1bॕm 7; ƐƐѷ u;vr;1|o -Ѵ -Ѵou 7; u;=;u;m1b- 7;Ѵ -ोo ƑƏƐƏ ŐƐƓѶƔ lƒņ_-őĺ m Ѵo t ; u;vr;1|- -Ѵ 1omv lo 7; -] - r-u- ub;]o rou 1b1Ѵo 7; 1 Ѵঞ oķ ;Ѵ -Ѵou ruol;7bo 7; Ѵov -ोov ƑƏƐƏ - ƑƏƐѶķ = ; 7; ƓƔƔƏ lƒņ_-ņ1b1Ѵoķ lb;m|u-v t ; ;Ѵ u;t ;ublb;m|o 7; ub;]o 0u |o 7; Ѵ- 1-ो- r ;7; ;v|-u -Ѵu;7;7ou 7; Ѵov ƒƓƏƏ lƒņ_-ņ1b1Ѵo Ő ;mb1-ो-ķ ƑƏƐѶőĺ v|o bm7b1- t ; ;Ѵ v;1|ou 7;0; bm ;uঞu ;m |;1moѴo]झ-v 7; ub;]o l࢙v ;C1b;m|;vķ 1olo ;Ѵ ub;]o rou r Ѵvovķ ub;]o rou ]o|;o ub;]o rou rb o|;ķ 1om Ѵov 1 -Ѵ;v v; r ;7; l;fou-u |-l0b࣐m Ѵ- ;C1b;m1b- 7; Ѵ- =;uঞѴb -1bॕmķ r-u- - l;m|-u Ѵ-v ruo7 11bom;v 7; 1-ो-ĺ

Actualmente, el área total regada 1om |;1moѲo]࠸-v r-u- ub;]o ;C1b;m|;Ķ tales como el riego por goteo y el pivote es de 5193 ha, que representa el 0,6% del área total sembrada en caña (Cenicaña, 2018). Para que se pueda impactar el volumen de agua que se consume en riego, el área con |;1moѲo]࠸-v 7; ub;]o ;C1b;m|; |;m7u࠸- que representar al menos un 5%, que equivale a 11,930 ha. l-m;u- 7; ;f;lrѴoķ vb m bm];mboķ -ru ;0- Ѵ- bm ;uvbॕm ;m m vbv|;l- 7; ub;]o rou ]o|;o o rb o|; r-u- ƐƏƏ _;1|࢙u;-vķ ;v|o voѴo u;ru;v;m|- ;m|u; ƏĺƔѷ Ƒѷ 7;Ѵ ࢙u;- 7; l-m;fo 7;Ѵ bm];mboĺ $;mb;m7o ;m 1 ;m|- Ѵ-v l;|-v 7;Ѵ v;1|ou r-u- ƑƏƑƐņ ƑƏƑƑ ;m Ѵo t ; 1om1b;um; - 7bvlbm 1bॕm ;m Ѵov oѴিl;m;v 7; -] - ঞѴb -7ov ;m ub;]oķ

;Ѵ blr-1|o 7; m ;t bro 7; ub;]o r-u- ƐƏƏ _;1|࢙u;-v ;v bmvb]mbC1-m|;ĺ v|o bm7b1- t ; Ѵ- 7;1bvbॕm 7; bm ;uঞu ;m vbv|;l-v 7; ub;]o ;C1b;m|;v 7;0; 1om|;lrѴ-u l- ou;v ࢙u;-vķ - Cm 7; 1 lrѴbu 1om Ѵ-v l;|-v 7;Ѵ v;1|ouĺ bm-Ѵl;m|;ķ r-u- t ; mo ;Ѵ - - o1 uubu Ѵ- 1-झ7- ;m Ѵ-v ruo7 11bom;v 7;0b7o - Ѵ- v;t झ- ruoѴom]-7- 1olo Ѵ- 7; ƑƏƐƔķ -7;l࢙v 7; bm ;uঞu ;m vbv|;l-v 7; ub;]o ;C1b;m|;vķ ;v m;1;v-ubo -1ol;|;u Ѵov vb] b;m|;v ruo ;1|ovĹ Ŏ ;fou-u ;m 1-7- mb7-7 ruo7 1ঞ -ķ ;Ѵ vbv|;l- 7; l;7b1bॕm 7; -] -ĺ Ŏ bvlbm bu Ѵ-v r࣐u7b7-v 7; -] - rou 1om7 11bॕmķ Ѵ-v 1 -Ѵ;v u;ru;v;m|-m -1| -Ѵl;m|; m ƑƏѷĺ Ŏ omঞm -u 1om Ѵ-v 1-r-1b|-1bom;v - Ѵov |࣐1mb1ovķ v r;u bvou;v u;]-7ou;vĺ Ŏ !;-Ѵb -u ;Ѵ om|uoѴ 7lbmbv|u-ঞ o 7;Ѵ !b;]o Ő !ő ;m 1-7- v ;u|; u;]-7-ĺ Ŏ om o1-u - Ѵ-v ;lru;v-v 7; 7bv;ोo 7; ub;]o ;v|-0Ѵ;1;u m ruo|o1oѴo 1om Ѵ-v 1-u-1|;uझvঞ1-v t ; 7;0;m |;m;u Ѵov vbv|;l-v 7; ub;]o ;C1b;m|;v -7;1 -7-v - m ;v|u-v 1om7b1bom;v ;7-=o1Ѵbl࢙ঞ1-v vo1bo;1omॕlb1-vĺ Ŏ Ѵ; -u - 1-0o ruo ;1|ov vo0u; u;িvo u;1b1Ѵ-f; 7; -] -v u;vb7 -Ѵ;v |u-|-7-v r-u- ub;]oĺ

%LEOLRJUDI¯D Cenicaña, 2019. Centro de investigación de la caña de azúcar de Colombia. Informe anual 2018. Cali. 114 p.

11 AL 21 DE JULIO DEL 2019 CORFERIAS - BOGOTÁ

CAPACITACIÓN

PROVIDENCIA

& "& ! m];mbo uo b7;m1b- u;1b0bॕ 7; l-mov 7; om|uoѴ &mbom ;uঞC1-ঞomv Ѵ- 1;uঞC1-1bॕm omv 1uo 7om7; o0| o m r m|-f; vo0u;v-Ѵb;m|; |o|-Ѵ 7; ƖƑķƐѵѷ t ; -1u;7b|- ;Ѵ 1 lrѴblb;m|o 7; Ѵov ;v|࢙m7-u;v ;m Ѵ- =-0ub1-1bॕm vov|;mb0Ѵ; 7; - ি1-u -Ѵ1o_oѴ ruo ;mb;m|;v 7; Ѵov 1 Ѵঞ ov 7; 1-ो- 7; l-m;fo 7bu;1|oĺ v|; u;1omo1blb;m|o l m7b-Ѵ ;v -rѴb1-0Ѵ; িmb1-l;m|; -Ѵ v;1|ou 7; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uķ t ; 0 v1- Ѵ- vov|;mb0bѴb7-7 7; Ѵ-v ou]-mb -1bom;v 1om 0-v; ;m v ];vঞॕm -l0b;m|-Ѵ vo1b-Ѵĺ Ѵ |u-0-fo u;-Ѵb -7o rou m];mbo uo b7;m1b- 7;v7; Ѵ- ruo|;11bॕm 7; v v |u;v ;Ѵ;l;m|ovĹ -] -ķ -bu; v ;Ѵoķ 7;l ;v|u- ;Ѵ 1olruolbvo u;-Ѵ 1om Ѵ- 1omv;u -1bॕm 7;Ѵ l;7bo -l0b;m|;ķ t ; - 7bu;1|-l;m|; Ѵb]-7o - v ;vѴo]-mĹ Ѵ u- "ov|;mb0Ѵ;ĺ m];mbo uo b7;m1b- b;m; 7;v7; _-1; l 1_ov -ोov |u-0-f-m7o ;m -vr;1|ov 7; vov|;mb0bѴb7-7 1olo u;7 1bu v _ ;ѴѴ- _झ7ub1- l;7b-m|; Ѵ- blrѴ;l;m|-1bॕm 7; vbv|;l-v ;C1b;m|;v 7; ub;]o ;m 1-lroķ -Ѵ b] -Ѵ 7; Ѵ-v l;fou-v 1omঞm -v ;m Ѵ-v rѴ-m|-v 7; - ি1-u ;|-moѴ r-u- orঞlb -u ;Ѵ vo 7;Ѵ -] -ķ -7;l࢙v 7; v;u ;Ѵ rubl;u ruo7 1|ou 7; - ি1-u ou]࢙mb1- 7;Ѵ r-झv 7;v7; _-1; l࢙v 7; ƑƏ -ोovĺ m |࣐ulbmov 7; _ ;ѴѴ- 7; 1-u0omoķ ;Ѵ m];mbo -1-0- 7; l;7buѴ- r-u- ;Ѵ ;|-moѴķ Ѵo]u-m7o Ѵ- 1b=u- l࢙v 0-f- 7;Ѵ v;1|ou bm7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- ;m oѴol0b- 1om ƒƕƔ h] 7; Ƒ ;t b -Ѵ;m|;v rou l;|uo 1ি0b1o 7; -Ѵ1o_oѴĺ m |࣐ulbmov -l0b;m|-Ѵ;v ;Ѵ m];mbo t bvo bu l࢙v -ѴѴ࢙ -7t bub;m7o m ru;7bo 7; ƓƐƓ _- ;m Ѵ- 1 ;m1- 7;Ѵ uझo l-bl;ķ t ; _o _-1; r-u|; 7;Ѵ -ut ; 1oѴॕ]b1o uo b7;m1b-ķ 1om ƒƏ m-1blb;m|ov 7; -] -ķ 7om7; v; 7;v-uuoѴѴ- -1| -Ѵl;m|; m ruo ;1|o 7; 1omv;u -1bॕm u;v|- u-1bॕm r-u- Ѵ- ruo|;11bॕm 7; Ѵ- You-ķ =- m- ķ rou v r ;v|oķ ;Ѵ -] -ĺ

24

Edición 46 / Junio 2019

olo Ѵo 7bfo |; | -Ѵl;m|; o;m vv;uķ ];u;m|; ];m;u-Ѵ 7; om|uoѴ &mbom ;uঞC1-ঞomvķ 7 u-m|; Ѵ- 1;u;lomb- 7; ;m|u;]- 7;Ѵ ;uঞC1-7o ľĺĺĺmo v; mov oѴ b7; t ; Ѵ- 7bv1brѴbm- b;m; 7; l 1_o -m|;vķ ;v ;Ѵ |;l- ou]࢙mb1o v; mo|-ķ v; u;Y;f-ķ ;v m bm];mbo l ou]-mb -7oķ l 7;7b1-7oĺ - l;m|-Ѵb7-7 7; |o7ov ;v|࢙ vb;lru; 1om ;Ѵ mou|; - Ѵ- vov|;mb0bѴb7-7ķ vb;lru; _- _-l0u; 7; l;fou-u Ѵ-v 1ov-vĺĺĺĿķ -7b1bom-Ѵ - ;v|; |;vঞlomboķ o;m vv;u r 0Ѵb1ॕ ;m v v u;7;v vo1b-Ѵ;vĹ ľ om|uoѴ &mbom v; vb;m|; ou] ѴѴovo 7; _-0;u vb7o r-u|; 7; ;v|; ]u-m Ѵo]uo 7; |o7o ;Ѵ ;t broķ 7om7; mo vॕѴo o0| b;uom ;Ѵ 1;uঞC1-7oķ vbmo t ; Ѵo]u-uom m r m|-f; -ѴঠvbloĴĿ m v ru;v;m|-1bॕm - Ѵov bm b|-7ov -Ѵ ; ;m|o 7; ;m|u;]- 7; Ѵ- 1;uঞC1-1bॕmķ ;Ѵ 7o1|ou (b1;m|; ouu;uo 7bo - 1omo1;u ;Ѵ |u-0-fo -l0b;m|-Ѵ t ; _- ѴѴ; -7o - 1-0o m];mbo uo b7;m1b- ;m Ѵov িѴঞlov ƒƏ -ोovķ mb7o -Ѵ |u-0-fo vo1b-Ѵ t ; b;m; u;-Ѵb -m7o 7;v7; _-1; l࢙v 7; ƔƏ -ोov 1om ;Ѵ ;m|uo 7; oul-1bॕm m|;]u-Ѵ uo b7;m1b- 7om7; v; ;7 1-m - l-v 7; ƓƏƏƏ mbोovķ fॕ ;m;vķ -7 Ѵ|ov 7; Ѵ- u;]bॕmĺ Ѵ 7o1|ou ouu;uo -ruo ;1_ॕ ;v|- orou| mb7-7 r-u- 7-u - 1omo1;u Ѵov m ; ov ruo]u-l-v 7; bm ;uvbॕm vo1b-Ѵ

CAPACITACIร N

&RHQ (VVHU *HUHQWH *HQHUDO &RQWURO 8QLยตQ &HUWLฤ FDWLRQV 9LFHQWH %DUUHUR *HUHQWH *HQHUDO ,QJHQLR 3URYLGHQFLD 6 $

1olo vomฤน uoย b7;m1b- 7ย 1- ล 0;1-v ย mbย ;uvb|-ub-v - ัดov ;v|ย 7b-m|;v 7; เฆฟัดเฆ lo ]u-7o 7; ัดov 1oัด;]bov 7; ัด ;uub|oล ฤท uoย b7;m1b- om;1|- ล ย m|ov 7b]b|-ัด;v ;m 1olย mb7-7;v 7;ัด เข u;- 7; bmYย ;m1b-ล ฤท v1ย ;ัด- 7; เค 7;u;v r-u- ย m (-ัดัด; "ov|;mb0ัด;ฤท oัด;]bov -ัด -utย ; ล (bvb|-v ruo]u-l-7-v 7; ัดov ;v|ย 7b-m|;v -ัด -utย ; 1oัดเฅ ]b1o uoย b7;m1b-ล ย 7ย 1-m7o r-u- ;ัด ย |ย uo ล 7ย 1-1bเฅ m -l0b;m|-ัด - ;v1ย ;ัด-v 7; ัด- ย om- 7; bmYย ;m1b-ล ฤท ;m|u; o|uov ruo]u-l-v 7; 7;v-uuoัดัดo vo1b-ัดฤบ

; ;v|- l-m;u-ฤท m];mbo uoย b7;m1b- 1omเฆ mเฆฟ- 7-m7o 1ย ;m|- 7; vย 1olruolbvo 1om ัด- vov|;mb0bัดb7-7 ;1omเฅ lb1-ฤท -l0b;m|-ัด ย vo1b-ัดฤท u;=ouย -7- rou ย m l-u1o เฃ เฆ 1o ย |u-mvr-u;m|; 7;v7; ;ัด 1ย -ัด ;f;u1; |o7-v vย v =ย m1bom;v -7lbmbv|u-เฆ ย -v ย or;u-เฆ ย -vฤบ ัด -1|o 7; ;m|u;]- v; ัดัด;ย เฅ - 1-0o ;m ;ัด -utย ; 1oัดเฅ ]b1o uoย b7;m1b-ฤท lย v;o 7; ัด- -เฅ - 7; ย เฆฟ1-uฤท ;ัด lbเฃ u1oัด;v ฦ ฦ 7; l-ย oฤบ

- ย bvb|- -ัด m];mbo rou r-u|; 7; om|uoัด &mbom ;uเฆ C1-เฆ omvฤท ;m|; 1;uเฆ C1-7ouฤท v; ัดัด;ย เฅ - 1-0o ;m ;m;uo 7; ฦ ฦ ฦ ฦ ฤท l;7b-m|; ัด- 1ย -ัด m];mbo uoย b7;m1b- o0|ย ย o ย m- rย m|ย -1bเฅ m ;m ];vเฆ เฅ m ;m -]ub1ย ัด|ย u- 7; ฦ ฦ ัทฤท ;m ];vเฆ เฅ m ;m bm7ย v|ub- 7;ัด ฦ ฦ ฤทัตัถัท r-u- ย m- ];vเฆ เฅ m ];m;u-ัด 7; ฦ ฦ ฤทฦ ัตัทฤบ -u- o0|;m;u ;v|- 1;uเฆ C1-1bเฅ mฤท m];mbo uoย b7;m1b- |-l0bเฃ m u;-ัดbย เฅ ฤท ;m|u; o|uovฤท mย ;ย ov |u-0-fov ย -7;1ย -1bom;v ;m|u; ัด-v tย ; v; bm1ัดย ย ;m ]-u-mเฆ ย -u ;ัด vย lbmbv|uo 7; -]ย - ro|-0ัด;ฤท 7bvromb0bัดb7-7 7; v;uย b1bov v-mb|-ubov ย เข u;-v 7; 7;v1-mvo r-u- tย b;m;v |u-0-f-m ;m ;ัด 1-lroฤบ

&RHQ (VVHU *HUHQWH *HQHUDO &RQWURO 8QLยตQ &HUWLฤ FDWLRQV 9LFHQWH %DUUHUR *HUHQWH *HQHUDO ,QJHQLR 3URYLGHQFLD 6 $ *XVWDYR *DUFยฏD 'LUHFWRU GH $VHJXUDPLHQWR ,QJHQLR 3URYLGHQFLD 6 $

Ediciรณn 46 / Junio 2019

25

NOVEDAD

El Ingenio Carmelita evoluciona &RQ HO SURSยตVLWR GH PDUFDU OD HWDSD GH FDPELRV crecimiento y desarrollo que hoy vive el Ingenio &DUPHOLWD OD FRPSDยณยฏD UHQRYยต VX LPDJHQ FRUSRUDWLYD ; -1ย ;u7o 1om -mb;ัด- om|oย - omย เข ัด;ย ฤท 1olย mb1-7ou- ou]-mbย -1bom-ัด 7;ัด m];mboฤท ฤพ v 1b;u|o tย ; ัด- bl-];m 1ourou-เฆ ย - mov 7;Cm;ฤท u;Y;f- ัดov ย -ัดou;v 7; mย ;v|u- l-u1- ย u;ru;v;m|- ัดo tย ; volov 1olo ;lru;v-ฤธ vbm ;l0-u]o ัด- bl-];m 1ourou-เฆ ย - 7; ย m- ;lru;v- rย ;7; tย ;7-u 7;v=-v-7- 1om ;ัด เฆ ;lroฤบ ัด u;moย -u ัด- bl-];m 1omv;]ย blov tย ; ;ัด rเฆฟ0ัดb1o v; ย ย ;ัดย - - Cf-u ;m movo|uovฤท |u-mvlb|; ;ย oัดย 1bเฅ mฤท 1om;1|- 1om mย ;ย ov l;u1-7ov ย u;mย ;ย - ;ัด bm|;uเฃ v 7; mย ;v|uo rเฆฟ0ัดb1o _-0b|ย -ัดฤท 7;lov|u-m7o tย ; mย ;v|uo m;]o1bo v; ;v|เข -7-r|-m7o - ัดov 1-l0bov 7; l;u1-7oฤฟฤบ m ;ัด ัดo]oเฆ ro v; 1omv;uย เฅ ;ัด 1oัดou ย ;u7; -vo1b-7o -ัด l;7bo -l0b;m|;ฤท |;m7;m1b-v u;moย -0ัด;v o 0bovov|;mb0;v ย v; bmmoย เฅ 1om ;ัด 1oัดou -l-ubัดัดoฤท 26

Ediciรณn 46 / Junio 2019

-vo1b-7o - ัด- ;ย oัดย 1bเฅ mฤท ruo7ย 1|ov -]uเค 1oัด-vฤท ;m;u]เค -ฤท =ย |ย uoฤท bัดย vbเฅ m ย 7bm-lbvloฤบ $-l0bเฃ m v; 7;Cmbเฅ ัด- 1olย mb1-1bเฅ m 7; ัด- l-u1- 7; ัด- ou]-mbย -1bเฅ m m];mbo -ul;ัดb|- "ฤบ ฤบ vเฅ ัดo 1olo m];mbo -ul;ัดb|- -roย -7- ;m ย m vัดo]-mฤท tย ; r;uล lb|- -1;u1-uัด- lเข v -ัด 1omvย lb7ou Cm-ัดฤท vbm r;u7;u ัด- _bv|oub- ย ;ัด ัด;]-7o 7; ัด- ou]-mbย -1bเฅ mฤบ 7;lเข v 7;ัด 1-l0bo 7; bl-];m 1ourou-เฆ ย -ฤท ;ัด m];mbo ย bย ; ย m ruo1;vo 7; ]u-m7;v u;|ovฤบ &mo 7; ;ัดัดov v; 1om1u;|เฅ Cm-ัดbย -m7o ;ัด ฦ ฦ ฦ ัถ 1ย -m7o ัดo]uเฅ ัด- 1;uเฆ C1-1bเฅ m 0-fo ัด- moul- " ฦ ฦ ฦ ฦ ฤนฦ ฦ ฦ ฦ ย o0|ย ย o ัดov v;ัดัดov 7; 1-ัดb7-7 ;m |u;v ruo7ย 1|ov ล -ย เฆฟ1-u 0ัด-m1oฤท -ย เฆฟ1-u 0ัด-m1o ;vr;1b-ัด ย -ย เฆฟ1-u 1uย 7oล ฤบ ฤพ ัด ฦ ฦ ฦ ฦ u;ru;v;m|- mย ;ย ov u;|ov tย ; mov ;ย b];m ย m l-ย ou 1olruolbvo 1om ;v|- 1olr-เฅ เค -ฤท ย - tย ; ัดov -เฅ ov ฦ ฦ ฦ ฦ ย ฦ ฦ ฦ ัถ =ย ;uom 7; ]u-m7;v 7;v-เฃฑov 7om7; 7;lov|u-lov 1olo 1olr-เฅ เค - tย ; ย mb7ov 0-fo ย m lbvlo o0f;เฆ ย o ro7;lov ัดo]u-u ัด-v l;|-v tย ; mov ruorom]-lovฤฟฤท v;เฅ -ัดเฅ -mb;ัด- om|oย -ฤบ

AVANCES

UN LOGRO DE TECNICAÑA PARA LA REGIÓN $ m-1; 7-m7o 1 lrѴblb;m|o -Ѵ v;] m7o 7; Ѵov 1 -|uo rѴ-m;v 7; -11bॕm 7;v-uuoѴѴ-7ov ;m Ѵ- rѴ-m;-1bॕm ;v|u-|࣐]b1- u;-Ѵb -7- rou $;1mb1-ो- ;m ;Ѵ ƑƏƐƔ u-ঞC1-7o ;m Ѵ- -v-l0Ѵ;- ];m;u-Ѵ 7; -vo1b-7ovĺ Ѵ Ѵ-m ƐĹ ;u1-7;o mvঞ| 1bom-Ѵ 7; vo1b-7ovķ Ѵ-m ƑĹ ";u m- mvঞ| 1bॕm 7; =oul-1bॕm |;1moѴॕ]b1- 7; 7;v-uuoѴѴo _ l-mo Ő $ őķ Ѵ-m ƒĹ u;v|-u v;u b1bov 7; omv Ѵ|ouझ-ķ v;vouझ- vbv|;m1b- $࣐1mb1- Ő " $ő Ѵ-m ƓĹ ";7; r-u- -r-1b|-1bॕmĺ

-u- 1 lrѴbu ;Ѵ rѴ-m Ƒķ v; 7;0झ- 1-l0b-u ;Ѵ 1-u࢙1|;u 7; -vo1b-1bॕm - bmvঞ| 1bॕm ;7 1-ঞ -ķ Ѵo t ; 1omѴѴ; -0- 1-l0b-u Ѵ- u- ॕm 7; v;u 7; $;1mb1-ो-ķ rou |-Ѵ loঞ o v; 1u;- $ ķ Ő mvঞ| |o oѴol0b-mo 7; 7 1-1bॕm ]uobm7 v|ub-Ѵ $;1mb1-ो-őķ t ; 7;r;m7; 7bu;1|-l;m|; 7; $ ࠃ ;v m- -r ;v|- ;v|u-|࣐]b1- r-u- ;v|-u - Ѵ- -m] -u7b- 7; Ѵ-v |;m7;m1b-v 7;Ѵ v;1|ou -]uobm7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो-ķ Ѵ-v m;1;vb7-7;v ruo0Ѵ;l࢙ঞ1-v u;Ѵ-1bom-7ov 1om -vr;1|ov |࣐1mb1ov _ l-mov 7; Ѵov ruo1;vov ruo7 1ঞ ovĺ

Edición 46 / Junio 2019

27

CAPACITACIÓN

$ ࠃ ķ v;] bu࢙ = m1bom-m7o |-Ѵ 1olo Ѵo _- ;mb7o u;-Ѵb -m7o ;m v v ƓƐ -ोovķ ruor;m7b;m7o rou ;Ѵ =ou|-Ѵ;1blb;m|o ruo=;vbom-Ѵ |࣐1mb1o 7; v v -vo1b-7ov 7; Ѵ-v ou]-mb -1bom;v ruo=;vbom-Ѵ;v - t b;m;v vbu ;ķ - |u- ࣐v 7; l;1-mbvlov r-u- Ѵ- 7b= vbॕm 7;Ѵ 1omo1blb;m|o ;m ;Ѵ v;1|ou -]uoŊbm7 v|ub-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uķ vb;lru; - Ѵ- -m] -u7b- 7;Ѵ 7;v-uuoѴѴo |;1moѴॕ]b1o l-m|;mb;m7o Ѵ- v-ঞv=-11bॕm 7;Ѵ -vo1b-7ov 7; v v 1Ѵb;m|;v bm|;umov ; |;umovĺ $ ķ ;v m 0;m;C1bo l࢙v r-u- Ѵov -vo1b-7ov 7;r;m7;u࢙ 7bu;1|-l;m|; 7; $ ࠃ ĺ 1omঞm -1bॕm v; ru;v;m|- Ѵov -Ѵ1-m1;v 7; $ ĺ

MISIÓN

oul-u 1-r-1b|-u 1b 7-7-mov झm|;]uovķ l;7b-m|; ;Ѵ o=u;1blb;m|o 7; ruo]u-l-v |࣐1mb1ovķ -1-7࣐lb1ov 1 uvov 7; ;7 1-1bॕm bm=oul-Ѵķ t ; 7;m u;vr ;v|- - Ѵ-v m;1;vb7-7;v 7; Ѵov 7b=;u;m|;v v;1|ou;v ;m ;vr;1b-Ѵ ;Ѵ v;1|ou -]uobm7 v|ub-Ѵĺ

VISIÓN

$ v;u࢙ ;m ;Ѵ ƑƏƑƔ m u;=;u;m|; ;m Ѵ- ;7 1-1bॕm |࣐1mb1- r-u- ;Ѵ |u-0-fo 7;v-uuoѴѴo _ l-moķ 7;v|-1-7o - mb ;Ѵ u;]bom-Ѵ u;1omo1b7o - mb ;Ѵ m-1bom-Ѵ ; bm|;um-1bom-Ѵ rou v -Ѵ|- 1-Ѵb7-7 ;m Ѵov ruo]u-l-v oub;m|-7ov -Ѵ v;1|ou -]uobm7 v|ub-Ѵ rou v 1om|ub0 1bॕm ;m ;Ѵ 7;v-uuoѴѴo 1 Ѵ| u-Ѵ vo1b-Ѵ 7;Ѵ r-झvĺ

28

Edición 46 / Junio 2019

VALORES

Responsabilidad social: ;lov|u-lov v;u u;vromŊ v-0Ѵ;v 1om Ѵ- vo1b;7-7 ;Ѵ l;7bo -l0b;m|;ĺ Integridad: 0u-u 1om u;1ঞ| 7 -r;]o - Ѵov rubm1bŊ rbov lou-Ѵ;v ࣐ঞ1ovĺ Lealtad: ov|u-umov Ѵ;-Ѵ;v C;Ѵ;v 1om m ;v|uo ;t bro m ;v|uov 1Ѵb;m|;vķ 1om ;m1b7ov t ; ;ѴѴov mov 7; oѴ ;u࢙m ;v- C7;Ѵb7-7ĺ Pasión: lrublblov ;m m ;v|uov 1oѴ-0ou-7ou;v r-Ŋ vbॕm rou v |u-0-fo t ; 1om|-]b; - |o7o Ѵ- 1ol mbŊ 7-7 ;7 1-ঞ -ĺ Honestidad: $u-0-f-lov ;m m ;v|u- 1ol mb7-7 ;7 1-ঞ -ķ Ѵ- blrou|-m1b- 7; Ѵ- ;u7-7ķ ;Ѵ u;vr;|o Ѵ- u;1ঞ| 7ĺ

CAPACITACIร N

Soluciones

-v voัดย 1bom;v v; 0-v-m ;m ัด- ;ย r;ub;m1b- ;m ัด- 1-7;m- 7; ย -ัดou 7; ัด- -]uobm7ย v|ub- 7; ัด- 1-เฅ -ฤบ ol0bm-m7o ัดov 1omo1blb;m|ov 7; ัด-v bmvเฆ |ย 1bom;v -ัดb-7-v - $ ฤท 1om ;ัด 1omo1blb;m|o 7; |เฃ 1mb1ov ;ย r;ubl;m|-7ov ;m ัด- -]uobm7ย v|ub- v; -0ou7-m ัดov 7;v-เฃฑov lเข v 1olrัด;fov 7;ัด v;1|ouฤบ $ o=u;1; voัดย 1bom;v uเข rb7-vฤท ;=;1เฆ ย -v ย 1olr-u-เฆ ย -v r-u- ;ัด 7;v-uuoัดัดo 7;ัด |-ัด;m|o _ย l-mo 7; ัดov ruo=;vbom-ัด;v |เฃ 1mb1ovฤบ ;|o7oัดo]เค - 7; ัดov ฦ rbัด-u;v 7; ัด- 1olล r;|;m1b-ฤน Mapas de Competencia: ัดov -r-v 7; olr;|;m1b- ล -rvล vom ;ัด rย m|o 7; u;=;u;m1b- 7; ัด- -]uobm7ย v|ub- r-u- 7;Cmbu ัด-v 1olr;|;m1b-v ล _-0bัดb7-7;vล u;tย ;ub7-v r-u- ;ัด r;uvom-ัด -v1;m7;m|;ฤท bm|;ul;7bo ย 7;v1;m7;m|;ฤบ Aprendizaje y desarrollo: ัดov -rv 7; 1olr;|;m1b- r;ulb|;m ัด- b7;mเฆ C1-1bเฅ m 7; 0u;1_-v 7; _-0bัดb7-7;v tย ; ัดย ;]o rย ;7;m 1;uu-uv; 1om ;ัด -ru;m7bย -f; ย bu|ย -ัดฤท ัดov 1ย uvov 7; 1-r-1b|-1bเฅ m ru;v;m1b-ัดฤท -vเค 1olo ัด- ;ย r;ub;m1b- ;m ruเข 1เฆ 1-v =oul-เฆ ย -vฤท ย bvb|-v |เฃ 1mb1-v ย ัด-v _;uu-lb;m|-v 7; ];vเฆ เฅ m 7;ัด 1omo1blb;m|o tย ; -roย -m ัด- ];vเฆ เฅ mฤบ Personas y procesos: ัด-v voัดย 1bom;v 7; 1olr;|;m1b- 7;0;m blrัด;l;m|-uv; 7; l-m;u- ;C1-ย ย vov|;mb0ัด;ฤบ ov 1omvย ัด|ou;v 7; $ ruorou1bom-m ;v- ;ย r;ub;m1b- ;m |o7- ัด- 1-7;m- 7; ย -ัดou 7; ัด- -]uobm7ย v|ub-ฤบ ov v;uย b1bov 7; 1omvย ัด|ouเค - ย 1-r-1b|-1bเฅ m 7; $ ;m ;vเฆ เฅ m 7; olr;|;m1b-vฤท v|uย 1|ย u- u]-mbย -1bom-ัด ย ย ัด|ย u- ;lrัด;-m _;uu-lb;m|-v ย ;m=otย ;v 1olruo0-7ov r-u- -0ou7-u ัด-v m;1;vb7-7;v 7; vย ;lru;v- ย -ย ย 7-u - 7;v-uuoัดัด-u ัด-v 1olr;|;m1b-v 7; ัดov ruo=;vbom-ัด;v |เฃ 1mb1ov 7; ัด- -]uobm7ย v|ub-ฤบ Ediciรณn 46 / Junio 2019

29

CAPACITACIÓN

Capitalizar personas y procesos probados $ ࠃ _- ruorou1bom-7o v;u b1bov 7; |u-v=;u;m1b- 7; 1oŊ mo1blb;m|ov - Ѵ- -]uobm7 v|ub- 7; Ѵ- 1-ो- 7 u-m|; l࢙v 7; ƓƏ -ोovĺ om m ruol;7bo 7; ƒƏ -ोov 7; ; r;ub;m1b- ;m Ѵ- -]uobm7 v|ub-ķ m ;v|uov 1-r-1b|-7ou;v ঞ;m;m ; r;ub;m1b- |࣐1mb1- 7; 1olr;Ŋ |;m1b- ;m ;Ѵ l m7o u;-Ѵĺ $-l0b࣐m ঞ;m;m m ruo= m7o 1omo1blb;mŊ |o 7; Ѵ-v l;|o7oѴo]झ-v ruo1;Ŋ vov u;t ;ub7ov r-u- ;Ѵ ࣐ b|oĺ

MARCO DE COMPETENCIAS - 7;Cmb1bॕm 7; Ѵ-v 1olr;|;mŊ 1b-v ;vr;1झC1-v r-u- m r ;v|o 7; |u-0-fo ;v ;Ѵ rubl;u r-vo ;m el proceso de desarrollo de las

30

Edición 46 / Junio 2019

r;uvom-v 1olr;|;m|;vĺ - -Ŋ ub-v =oul-v ;m Ѵ-v t ; r ;7; o0Ŋ |;m;u Ѵ-v 1olr;|;m1b-v t ; m;1;Ŋ vb|-Ĺ • ;v-uuoѴѴo bm|;umo • omv|uি ;Ѵov 1om m ruo ;;7ou 7; u;1 uvov _ l-movĺ • &ঞѴb1; Ѵov l-r-v 7; 1olr;|;m1b-v Ő -rvő 6ROXFLRQHV GH DSUHQGL]DMH ov l-u1ov 7; 1olr;|;m1b- Ѵ; r;ulb|;m 7;Cmbu Ѵ-v 0u;1_-v 7; _-0bѴb7-7;v bm7b b7 -Ѵ;v ]u Ŋ r-Ѵ;vĺ "bm ;l0-u]oķ vom voѴo m- r-u|; 7;Ѵ 7;v-uuoѴѴo 7;Ѵ |-Ѵ;m|o _ l-moĺ &m ;m=ot ; bm|;]u-Ѵ u;Ŋ t b;u; voѴ 1bom;v r-u- 7;v-uuoѴѴ-u ;Ѵ 1omo1blb;m|oķ voѴ 1bom;v r-u- Ѵ- ru࢙1ঞ1- ;m ;Ѵ Ѵ ]-u 7; |u-0-fo Ő1olo ] झ-v 7; 1-r-1b|-1bॕmő vorou|; 7; 7;v;lr;ोoķ t ;

ruorou1bom- bm=oul-1bॕm -Ѵb7-7- vo0u; Ѵ-v |-u;-v 1olr;|;m1b-v 7;v-uuoѴѴ-7-vĺ

Nuestro enfoque -1|ou;v 1olo b] -|- _-m];ķ f ;]ov mo 1om ;m1bom-Ѵ;v m ;m|oumo 7; 0-fo ru;1bo 7;Ѵ - ি1-u ;v|࢙m 1-l0b-m7o Ѵ- 7bm࢙lb1- 7; Ѵ- = ;u - Ѵ-0ou-Ѵ ;m |o7- Ѵ- -]uobm7 v|ub- 7; Ѵ- 1-ो-ĺ 1;Ѵ;u-u ;Ѵ ঞ;lro 7; 1olr;|;m1b- 7; Ѵov m ; ov ruo=;vbom-Ѵ;v |࣐1mb1ov ;v ;v;m1b-Ѵĺ ov ruo=;vbom-Ѵ;v |࣐1mb1ov 1olr;|;m|;v 0b;m 1-r-1b|-7ov vom m 1olrom;m|; 1uझঞ1o r-u- Ѵ- ; 1;Ѵ;m1b- or;u-ঞ -ĺ -u- v-ঞv=-1;u Ѵ-v m;1;vb7-7;vķ Ѵ-v ;lru;v-v u;t b;u;m ruo]u-l-v 7;7b1-7ov -vbv|;m1b- r-u- u;7 1bu ;Ѵ ঞ;lro 7;Ѵ 7;v-uuoѴѴo 7; Ѵ- 1olr;|;m1b-ĺ ov ruo]u-l-v 7; 7;v-uuoѴѴo 7; Ѵ- = ;u - Ѵ-0ou-Ѵ ;v|࢙m

CAPACITACIร N 7bv;เฅ -7ov r-u- -1olr-เฅ -u - ัดov ruo=;vbom-ัด;v |เฃ 1mb1ovฤท - v;u lเข v ;C1-1;v ย 1olr;|;m|;v r-u- ัด- -]uobm7ย v|ub- 7; ัด- 1-เฅ - ;m ;ัด l;mou เฆ ;lro rovb0ัด;ฤบ v|o ;v rovb0ัด; ]u-1b-v - ัด- ;ย r;ub;m1b- ;m ัด- -]uobm7ย v|ub- ย - ัด- ;ย r;ub;m1b- ;m ;ัด 7;v-uuoัดัดo 7; 1olr;|;m1b-v tย ; |;ulbm- ruoromb;m7o ย m ruo]u-l- -7-r|-7o - ัดov 7;v-เฃฑov ;vr;1เค C1ov 7; ัด- ;lru;v-ฤท - ัด-v m;1;vb7-7;v 7; 7;v-uuoัดัดoฤท -v;vouเค - |เฃ 1mb1- ย ;m|u;m-lb;m|oฤบ

ov v;uย b1bov 7; 1omvย ัด|ouเค - ย 1-ล r-1b|-1bเฅ m rย ;7;m -ย ย 7-uัดo - 1olru;m7;u 1เฅ lo ัดo]u-u ย m- ];vล เฆ เฅ m 7; 1olr;|;m1b-v vov|;mb0ัด;ฤบ &เฆ ัดbย -lov ย m- l;|o7oัดo]เค - ruoล 0-7- 7; 1ย -|uo =-v;v ล b-]mเฅ vเฆ 1o ย ัด-m;-1bเฅ mฤท f;1ย 1bเฅ mฤท ย -ัดย -ล 1bเฅ m ย !;1omo1blb;m|oล r-u- ]ย b-u ย m ruoย ;1|o 7; ;v;lr;เฅ oฤบ -u- u;vr-ัด7-u l;fou;v u;vย ัด|-7ovฤท ัดov v;uย b1bov 7; 1-r-1b|-1bเฅ m ย 1omล vย ัด|ouเค - 1ol0bm-m u;1ย uvov 1olล ruo0-7ovฤท tย ; bm1ัดย ย ;mฤน

&m ruo]u-l- rย ;7; bm1ัดย bu rัด-mbC1-1bเฅ m 7; ัด- =ย ;uย - ัด-0ou-ัดฤท ruย ;0-v 7; 1-r-1b7-7ฤท ;ย -ัดย -1bเฅ m 7; 1olr;|;m1b-vฤท -mเข ัดbvbv 7; 0u;1_-vฤท ;v1-ัด-v ruo=;vbom-ัด;vฤท 1-r-1b|-1bเฅ m 7bub]b7- rou ย m bmv|uย 1|ou ย -ru;m7bย -f; ;ัด;1|uเฅ mb1o ;m ัดเค m;-ฤบ

โ ข ย r;u|ov ;m m;]o1bov 7; ัด- ! bm7ย v|ub- 7; ัด- -เฅ -

&m rัด-m 7;v-uuoัดัดo 7; 1olr;|;mล 1b-v rย ;7; ruorou1bom-uฤน โ ข bv;เฅ o ย 7;v-uuoัดัดo 7; ruo]u-l-v 7; 1-r-1b|-1bเฅ mฤบ โ ข m|u;m-lb;m|o |เฃ 1mb1o ย l;m|ouเค - ;m ;ัด vbเฆ o o =ย ;u- 7; เฃ ัดฤบ โ ข uo]u-l-v 7; 7;v-uuoัดัดo -1;ัด;u-7oฤบ โ ข ;vเฆ เฅ m 7;ัด |-ัด;m|o โ ข o-1_bm] ย ;m|oubm] &XDQGR VH WUDWD GH HVWDQGDUL]DU \ PHMRUDU ODV RSHUDFLRQHV ODV FRPSDยณยฏDV $*52LQGXVWULDOHV HQIUHQWDQ GHVDIยฏRV FRPSOHMRV \ GH PยผOWLSOHV SUREOHPDV $QDOL]DU ODV RSHUDFLRQHV H LGHQWLฤ FDU IRUPDV GH PHMRUDU OD Hฤ FLHQFLD R FXPSOLU FRQ ODV UHJXODciones es solo una parte de la ecuaFLยตQ (Q ยผOWLPD LQVWDQFLD OD PHMRUD continua del rendimiento depende GH OD IDFLOLGDG FRQ TXH ODV SHUVRQDV puedan aprender nuevos procesos y demostrar su capacidad para llevarORV D FDER

โ ข ย r;u|ov |เฃ 1mb1ov -ัด|-l;m|; ;ย r;ubl;m|-7ov โ ข !;1ย uvov 7; -ru;m7bย -f; bm|;]u-ัด - ! bm7ย v|ub- 7; ัด- -เฅ - v; ;m=u;m|- - u;tย bvb|ov 7; -ru;m7bล ย -f; ย 1ย lrัดblb;m|o เฆฟmb1ovฤบ olo ruoย ;;7ou 7; voัดย 1bom;v 7; -ru;mล 7bย -f; r-u- ;lru;v-v $;1mb1-เฅ - 1ย ;m|- 1om lเข v 7; ฦ ฦ -เฅ ov 7; |u-mv=;u;m1b- 7; 1omo1blb;m|o ย 1omo1b;m7o ัด-v m;1;vb7-7;v 7; ัด-v ou]-mbย -1bom;vฤบ -7- 1olr-เฅ เค - u;tย b;u; ย m- ;ย |;mv- 7o1ย l;m|-1bเฅ m 7; ัดov ruo1;7blb;m|ovฤท ย m- -lrัดb- 1-ล r-1b|-1bเฅ m 7;ัด r;uvom-ัดฤท ย m- 1olย ล mb1-1bเฅ m bm|;]u-ัด 7; ัดov ruo0ัด;l-v blrou|-m|;v ย ย m- ];vเฆ เฅ m ub]ย uov- 7;ัด 1-l0bo r-u- ]-u-mเฆ ย -u tย ; |oล 7ov ัดov ;lrัด;-7ov |;m]-m -11;vo - ัด- bm=oul-1bเฅ m ย ัด- ;mเฆ ;m7-m ัดo vย ล C1b;m|; 1olo r-u- _-1;u vย |u-0-ล fo 7; l-m;u- v;]ย u- ย ;C1b;m|;ฤบ ัด 1ย lrัดblb;m|o u;tย b;u; ย m- =ย ;uย - ัด-0ou-ัด lเข v bm=oul-7- 1olo r-u|; bm|;]u-ัด 7; ย m ruo1;vo 1omเฆ mย oฤบ

โ ข ;v-uuoัดัดo 7; 1om|;mb7oฤน |u-ล 0-f-lov 1om ;ย r;u|ov ;m ัด- l-|;ub- r-u- b7;mเฆ C1-u ย 1-rล |ย u-u ัดov u;tย bvb|ov 7; 1omoล 1blb;m|o ;vr;1เค C1ov 7; ัดov ;m|oumovฤท ruo1;vovฤท ;tย brov ย ย mb7-7;vฤบ โ ข bv;เฅ o 7;ัด vbv|;l- 7; bmv|uย ล 11bเฅ mฤน 1u;-lov ย m- voัดย 1bเฅ m tย ; r;ulb|; - ัดov |u-0-f-7ou;v -7tย bubu 1omo1blb;m|ov r-u- -ย -mย -u 7;v7; ัดov =ย m7-l;mล |ov 0เข vb1ov _-v|- ัดov 1om1;rล |ov 1uเค เฆ 1ovฤบ โ ข ru;m7bย -f; 7b=;u;m1b-ัดฤน blล rัด;l;m|-lov ย m- |;1moัดoล ]เค - 7; -ru;m7bย -f; 7bmเข lb1- 0-v-7- ;m ัด- ย ;0 ย ru;v;m1b-ัด r-u- b7;mเฆ C1-u ัด-v 0u;1_-v 7; 1omo1blb;m|o ย 1u;-u 1-lbล mov 7; -ru;m7bย -f; r;uvom-ัด;v r-u- ]ย b-u - ัดov |u-0-f-7ou;v -ัด ฦ ฦ ฦ ัท 7; 1olr;|;m1b-ฤบ โ ข ;vเฆ เฅ m 7; 1ย lrัดblb;m|oฤน r;uล lbเฆ lov tย ; mย ;v|uov 1ัดb;mล |;v l;fou;m ;ัด u;m7blb;m|o ย u;7ย ย 1-m ;ัด ub;v]o 1om ย m ;mล =otย ; ;m ;ัด 1ย lrัดblb;m|o u;-ัด - |u-ย เฃ v 7; ย m- =ย ;uย - ัด-0ou-ัด lเข v bm=oul-7-ฤบ โ ข ou ัดo -m|;ubouฤท ัดo bmย b|-lov _-1;u r-u|; 7;ัด 1-l0bo ;m ัด- -]uobm7ย v|ub- bm|;ัดb];m|;ฤท |;mb;m7o 1olo ru;lbv-v ;ัด 7;v-uuoัดัดo 7;ัด |-ัด;m|o _ย l-mo ย ัด- 1om|ub0ย 1bเฅ m - ัด- vov|;mbล 0bัดb7-7 7; ัด- u;]bเฅ mฤท ;ัด r-เค v ย ;ัด lย m7oฤบ

-v "oัดย 1bom;v 7; ;vเฆ เฅ m ย เฆ ัดbย -m ย m ;m|oumo 7; |u-mv=;u;m1b- 7; 1oล mo1blb;m|o bm|;]u-ัดฤบ ย ;v|uo ;m=oล tย ; bm1ัดย ย ;ฤน

Ediciรณn 46 / Junio 2019

31

CAPACITACIÓN

PROGRÁMESE CON LOS CURSOS DE

TALLER

T E C N I C A Ñ A PA R A E L 2 0 1 9

8

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

HORAS

96 DIPLOMADOS

LIDER ACCOUNTABLE RESPONSABILIDAD POR LOS RESULTADOS

(MÓDULOS DE 24 HORAS – 96 HORAS)

DESARROLLO DE HABILIDADES DE DIRECTIVAS

HORAS

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

96

ADMINISTRACIÓN EFECTIVA DE PROCESOS AGROINDUSTRIALES

HORAS

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

80

2 DO DÍA 8:00 A.M. A 1:00 M.

(80 HORAS)

AGRONEGOCIOS 1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

24

2 DO DÍA 8:00 A.M. A 1:00 M.

FINANZAS PARA NO FINANCIEROS

HORAS

SEMINARIOS

2 DO DÍA 8:00 A.M. A 1:00 M.

(MÓDULOS DE 24 HORAS – 96 HORAS)

HORAS

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

2 DO DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

24

SOSTENIBILIDAD EN EL SECTOR AGROINDUSTRIAL

24

GESTIÓN DEL RIESGO EN LA CADENA DE SUMINISTRO

HORAS

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

HORAS

32

2 DO DÍA 8:00 A.M. A 12:00 M.

Edición 46 / Junio 2019

1 ER DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

2 DO DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

2 DO DÍA 5:30 A 9:30 P.M.

Lider Accountable

Responsabilidad por resultados

“Modelo de 5 fases de Transformación” Objetivo

Que los participantes comprendan que está en sus manos el dejar atrás todas las excusas para alcanzar sus objetivos. Obtener herramientas muy practicas para poder sobreponerse al entorno y a las condiciones del mismo. Tener todos los elementos necesarios para aplicar los cuatro pasos para alcanzar sus objetivos: PEER©.

Temario ¿Qué es accountability? ¿Quién es accountable y por qué? ¿Cómo yo puedo ser accountable? ¿Cómo determino mis objetivos “VNF®”? Tú eres lo que haces, no lo que dices que harás. IDEAACIÓN© La Estrella de la irresponsabilidad Cinco argumentos. Silencio, escuchar y preguntar.

Metodología Facilitación Vídeos Dinámicas Trabajo individual Trabajo en equipo Trabajo del grupo Storytelling Role Playing / juego de roles Seguimiento

Disfrutar el viaje y con quién lo haces. ¿Qué tengo que cambiar? Planear. Evaluar. Público General $ 480.000 + IVA Ejecutar. Asociados $ 430.000 + IVA Reconocer. Seguimiento.

Hotel Plaza las Américas

Contacto BMT

PBX: +57 313 755 8359 / 317 375 1962 jsaenz@tecnicana.org / info@bmt.com.co

Tecnicaña Calle 58 Norte No. 3BN-110 Cali - Colombia PBX: (+57 2) 6654123 - 6653252 tecnicana@tecnicana.org www.tecnicana.org

Valor de inscripción

INTERNACIONAL

34

Ediciรณn 46 / Junio 2019

INTERNACIONAL

Ediciรณn 46 / Junio 2019

35

INTERNACIONAL

36

Ediciรณn 46 / Junio 2019

INTERNACIONAL

Ediciรณn 46 / Junio 2019

37

INTERNACIONAL

ISSCTcongressAR

ISSCTcongressAR

ISSCTcongressAR

ISSCTcongressAR

38 informaciรณn Ediciรณn 46 / Junio 2019 en : www.issct-argentina2019.com o contacto@issct-argentina2019.com Mas y registro

INTERNACIONAL

CADA VEZ MÁS CERCA u];mঞm- v; ru;r-u- r-u- 1;Ѵ;0u-u Ѵ- XXX edición del ISSCT Congressķ t ; |;m7u࢙ Ѵ ]-u ;m Ѵ-v ruo bm1b-v 7; $ 1 l࢙mķ "-Ѵ|- f ;m|u; ;Ѵ 31 de agosto y el 8 de septiembreĺ $; 1om|-lov -Ѵ] mov 7;|-ѴѴ;v t ; 7;0;v 1omo1;u -m|;v 7; ru;r-u-u | ;t br-f;ĺ - "o1b;7-7 m|;um-1bom-Ѵ 7; $;1mॕѴo]ov 7; Ѵ- -ो- 7; ি1-u Ő "" $ő u;িm; 7;v7; ƐƖƑƓ - Ѵov |࣐1mb1ovķ 1b;mঠC1ov ;lru;v-Ŋ ubov bm|;u;v-7ov ;m Ѵov - -m1;v 7; Ѵ- bm7 v|ub- 7; Ѵ- 1-ो- 7; - িŊ 1-u v v 7;ub -7ovĺ -7- |u;v -ोov ;v|- -vo1b-1bॕm ou]-mb - ;Ѵ om]u;vo ;m ;Ѵ t ; ru;v;m|-m Ѵov - -m1;v l࢙v vo0u;v-Ѵb;m|;v 7; Ѵ- -1ঞ b7-7 v 1uo;m;u]࣐ঞ1- l m7b-Ѵĺ m -r;m-v mov ro1ov l;v;vķ ;Ѵ mou|; -u];mঞmo v;u࢙ v;7; 7; ;v|; ; ;m|oķ m _;1_o _bv|ॕub1o r-u- ;Ѵ r-झvĺ - bmvঞ| 1bॕm ou]-mb -7ou- ѴoŊ 1-Ѵķ " $ Ő"o1b;7-7 u];mঞm- 7; $࣐1mb1ov 7; -ो- 7; ি1-uőķ ru;vb7b7- rou ;Ѵ m]ĺ ]uĺ ou]; "1-m7-Ѵb-ubvķ v; l ;v|u- ;m| Ŋ vb-v|-Ĺ “esperamos la visita de más de 2000 especialistas provenientes de 80 países. Asumimos con responsabilidad y mucha ilusión ;v|; 7;v-ࠋoĶ Ѳ;v -v;] u-lov que estamos trabajando fuertemente para hacer de este encuentro una experiencia memorable.” v|; om]u;vo v;u࢙ m ;vr-1bo 7; =u 1ঠ=;uo bm|;u1-l0bo 7;

bm=oul-1bॕmķ 1om|-1|o 7bu;1|o -11;vo - Ѵo l࢙v - -m -7o ;m l-Ŋ |;ub- 7; 1omo1blb;m|o 1b;mঠC1oķ 7; u;1 uvov |;1moѴॕ]b1ov r-u- ;Ѵ 1 Ѵঞ o 7; -ruo ;1_-lb;m|o bm|;]u-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uĺ ľ -u- u;1b0bu - Ѵov bvb|-m|;v v; _- 7;1b7b7o u;-1om7b1bom-u Ѵ-v bmv|-Ѵ-1bom;v 7;Ѵ -mঞ] o bm];mbo "-m ov࣐ķ 7om7; _o = m1bom- Ѵ- "o1b;7-7 ! u-Ѵ 7; $ 1 l࢙mĺ "; _b o m -1 ;u7o 0bѴ-|;u-Ѵ 1om ;v|- ;mঞ7-7 r-u- -7;1 -u Ѵ-v bmv|-Ѵ-1bom;v 1u;-u m ;m|uo 7; om ;m1bom;v িmb1o ;m ;v|- u;]bॕm 7;Ѵ r-झvĺ v|o _- vb7o m ;v= ;u o blrou|-m|;ķ ;m ;Ѵ t ; mov -1olr-ो-uom Ѵ-v bm7 v|ub-v 7bvঞm|ov ;v|-l;m|ov m-1bom-Ѵ;vķ ruo bm1b-Ѵ;v l mb1br-Ѵ;vĿ ;m=-Ŋ ঞ - ;Ѵ m]ĺ -m -uѴov bu-m7;ķ (b1;ru;vb7;m|; 7;Ѵ olb|࣐ u]-Ŋ mb -7ouĺ ou o|u- r-u|;ķ - _-m 1omCul-Ŋ 7o v r-uঞ1br-1bॕm -Ѵu;7;7ou 7; ѶƏ 7; Ѵ-v ;lru;v-v l࢙v blrouŊ |-m|;v 7; |o7o ;Ѵ l m7oķ ;m Ѵo t ; v;u࢙ Ѵ- ; rovb1bॕm 1ol;uŊ 1b-Ѵ t ; -1olr-ो-u࢙ ;Ѵ ; ;m|oĺ

v|; -vr;1|o ;v l blrou|-m|; - t ; ;Ѵ om]u;vo ;v m- ]u-m b|ubm- r-u- ruo7 1|ov v;u b1bovĺ m r-Ѵ-0u-v 7; -0b࢙m ou- ķ - 1-u]o 7; Ѵ- ];vঞॕm 1ol;u1b-Ѵ 7;Ѵ om]u;voķ ľ;v|; ;v ;Ѵ Ѵ ]-u 7; u; mbॕm rou ; 1;Ѵ;m1b- r-u- Ѵov 7;1bvou;v 7; Ѵ-v rubm1br-Ѵ;v 1olr-ोझ-v -]uobm7 v|ub-Ѵ;v bmŊ 1 Ѵ-7-v - Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uĿĺ

Descuentos para Asociados

10%

de descuento

en la inscripción PARA GRUPOS:

Por cada 4 profesionales inscritos, el 5to. no tiene costo de inscripción al congreso. No incluye membresía de la ISSCT de US$140.oo

Edición 46 / Junio 2019

39

INTERNACIONAL Algunos temas del Congreso 8Q ORJR XQ VORJDQ \ XQ SRUTX« Ѵ Ѵo]o 7bv;ो-7o ru;v;m|-ƒ *ķ t ; _-1;m 1Ѵ-u- u;=;u;m1b- - Ѵ- |ub]࣐vbl- ;7b1bॕm 7;Ѵ om]u;voĺ o7;lov ;u Őbm1Ѵbm-7ov _-1b- Ѵ- b t b;u7-ő ƒ |-ѴѴov t ; u;ru;Ŋ v;m|-m |u;v 7; Ѵov ;Ѵ;l;m|ov 1-Ŋ u-1|;uझvঞ1ov 7;Ѵ 1 Ѵঞ o 7; 1-ो- 7; - ি1-uĹ -] -ķ v ;Ѵo -bu;ĺ m1Ѵbm-7-v _-1b- Ѵ- 7;u;1_-ķ Ѵ-v ƒ _of-v 1olrѴ;|-m ;v|; 1om1;rŊ |oķ -]u;]-m7o Ѵ- ;m;u]झ- voѴ-u lov|u-m7o ;Ѵ 1b1Ѵo 7; l-7 u-Ŋ 1bॕm ; oѴ 1bॕm 7; Ѵ- 1-ो-ķ 1oŊ l;m -m7o 1om ;Ѵ ;u7; ov1 uo bmb1b-Ѵķ r-v-m7o rou ;Ѵ ;u7; 1Ѵ-uo 7; Ѵ- 1-ो- - l-7 u- |;ulbm-mŊ 7o ;m ;Ѵ -l-ubѴѴo 7; v v _of-v v;Ŋ 1-vķ t ; u;ru;v;m|-m Ѵ- 0bol-v- ঞѴb -7- r-u- Ѵ- ruo7 11bॕm 7; ;m;u]झ-ĺ Ѵ vѴo]-m -7or|-7o ľ Ѵঞ -mŊ 7o m;u]झ-ĺ - ruॕ bl- r࢙]bm-ĺĿ ruorom; m ]u-m 7;v-ࣱoĹ 1omŊ |ub0 bu 1om 7b=;u;m|;v ruo7 1|ov ;m;u]࣐ঞ1ov -Ѵ 1omv lo 7; m- ro0Ѵ-1bॕm l m7b-Ѵ ;m 1omv|-m|; 1u;1blb;m|oķ t ; - mo voѴo 7;Ŋ l-m7- -Ѵbl;m|oĺ Ѵ l m7o m;Ŋ 1;vb|- 1-mঞ7-7;v 1u;1b;m|;v 7; ;m;u]झ-v u;mo -0Ѵ;vķ 1om voѴ Ŋ 1bom;v v v|;m|-0Ѵ;v r-u- lbঞ]-u Ѵov ;=;1|ov m;]-ঞ ov ;m ;Ѵ 1-lŊ 0bo 1Ѵbl࢙ঞ1o 7;ub -7ov 7;Ѵ vo 7; r;|uॕѴ;oķ _ ѴѴ- ]-vĺ u;;lov t ; |;m;u m- bvbॕm - Ѵ-u]o rѴ- o 7; m ;v|u- -1ঞ b7-7 ;v m 7;0;uĺ omC-lov ;m t ;ķ 1om ;Ѵ bml;mvo ro|;m1b-Ѵ 7; Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-u ;Ѵ ;v= ;u o 7; v v |࣐1mb1ovķ ;v|; om]u;vo mov 0ubm7-u࢙ Ѵ- orou| mb7-7 7; ;vŊ |-0Ѵ;1;u 1omo1blb;m|ov ; b7;-vķ 7;v-uuoѴѴ-m7o -vझ m ; ov Ѵbm;-Ŋ lb;m|ov r-u- m = | uo l;fouĺ 40

Edición 46 / Junio 2019

Ŏ Ѵ v ;Ѵo 1olo 1Ѵ- ; r-u- Ѵ- ruo7 1ঞ b7-7ĺ Ŏ - u;loѴ-1_- - 1-u;u- 1om|u- Ѵ- 1-ो- 7; - ি1-uĺ Ŏ Ѵ 1-l0bo 1Ѵbl࢙ঞ1oĺ Ŏ bv;ोov l;fou-7ov 7; loѴb;m7-ĺ Ŏ v|u-|;]b-v r-u- _-1;u =u;m|; -Ѵ o00 -mঞ - ি1-uĺ Ŏ |-moѴ 7; 1-ो-ķ voѴ 1bॕm v v|;m|-0Ѵ; r-u- ;Ѵ |u-mvrou|; 7;Ѵ = | uoĺ

Agenda

3

Agosto

Pre - Congreso

2

Sept

ƒƐ 7; -]ov|oĹ bmb1b- ;Ѵ u;Ŋ om]u;vo ;m $ 1 l࢙mĺ ov 7;Ѵ;]-7ov bmv1ubr|ov u;-Ѵb -u࢙m m- u;1ouub7- rou 1-ो- ;u-Ѵ;vķ 1;m|uov 7; bm ;vঞ]-1bॕm -Ѵ] mov bm];mbovĺ Ƒ 7; v;rঞ;l0u;Ĺ 1olb;m - =oul-Ѵl;m|; ;Ѵ omŊ ]u;voĺ ";u࢙m Ɠ 7झ-v 7; 1om=;u;m1b-v rѴ;m-ub-v ru;Ŋ v;m|-1bॕm 7; |u-0-fov 7; Ѵ-v 7b=;u;m|;v v;11bom;vĺ

Congreso

-u-Ѵ;Ѵ-l;m|;ķ ;m ;Ѵ lbvlo ru;7bo 7; Ѵ- "o1b;7-7 ! Ŋ u-Ѵ 7; $ 1 l࢙m _-0u࢙ m- ; _b0b1bॕm 7; bmmo -1bom;v |;1moѴॕ]b1-v ;m ;t brovķ l࢙t bm-v ; bmv lov u;Ѵ-1boŊ m-7ov 1om Ѵ- bm7 v|ub- - 1-u;u-ĺ

6

Sept

ѵ 7; v;rঞ;l0u;Ĺ bmb1b- ;Ѵ ov|Ŋ om]u;voķ ;m ;Ѵ t ; Ѵov ;vr;1b-Ѵbv|-v bvb|-u࢙m Ѵov rubm1br-Ѵ;v bm];mbov 1;mŊ |uov 7; bm ;vঞ]-1bॕm 7; Ѵ-v ruo bm1b-v 7; "-Ѵ|- f ĺ

Post - Congreso

(O 3RVW &RQJUHVR u-m|; ;Ѵ ov|Ŋ om]u;vo v; u;1ouu;u࢙ mo 7; Ѵov m];mbov l࢙v ;l0Ѵ;l࢙ঞ1ov 7;Ѵ r-झvĹ ;7;vl-ĺ v|- ;lru;v- -]uobm7 v|ub-Ѵ 7; 1-rb|-Ѵ;v -u];mঞmovķ 1om 0-v; ;m Ѵ- Ѵo1-Ѵb7-7 7; b0;u|-7ou ;m;u-Ѵ "-m -uঠm Ő f ő ;lrѴ;- -Ѵu;7;7ou 7; vb;|; lbѴ |u-0-f-7oŊ u;vĺ u;-7- - rubm1brbov 7;Ѵ vb]Ѵo **ķ bmb1bॕ v v -1ঞ b7-7;v 1olo bm];mbo - 1-u;uo ;m v 1;vb -v ;|-r-v v; 7b ;uvbC1ॕ bm1ouroŊ u-m7o Ѵझm;-v 7; ruo7 11bॕm 7; r-r;Ѵķ =u |-v f ]ov 1झ|ub1ovķ 1-um; 1;u;-Ѵ;vķ -Ѵ1o_oѴķ 0bo;Ŋ |-moѴ f-u-0;v -Ѵlb7om;v 7; l-झ ĺ

'DWRV GH LQWHU«V Ŏ ƓƏĺƏƏƏ _- 7; 1-ो- 7; - ি1-u Ŏ ࢙0ub1-v 7; - ি1-uķ -Ѵ1o_oѴķ 0bo;Ŋ |-moѴķ 1;Ѵ Ѵov- r-r;ѴƔ Ŏ ƑĺƏƏƏ _- 7; 1झ|ub1ov Ŏ &m ;lr-t ; 7; =u |-v Ŏ &m- rѴ-m|- 7; f ]ov 1om1;m|u-7ov Ŏ ;m;u-1bॕm ruorb- 7; ;Ѵ;1|ub1b7-7 7; -Ѵ]o l࢙v 7; ƔƐĺƏƏƏ h) Ŏ ѵƏƏ hl 7; 1-uu;|;u-v Ŏ ƐĺƓƏƏ hl 7; 1-m-Ѵ;v 7; ub;]o ࢙v bm=oul-1bॕmĹ www.issct-argentina2019 contacto@issct-agentina2019.com comercial@issct-argentina2019.com secretary@issct-argentina2019.com

Aviso Seguros Revista TecnicaĂąa 21x28.pdf

1

3/04/17

17:16

Tu cultivo es una obra de arte.

Dale la atención que merece.

A través de Manglar, una innovadora plataforma de visión artificial, se procesaron y analizaron imágenes capturadas con drones, y se obtuvo información clave y precisa que permitió tomar decisiones correctas. Así, las manos de los agricultores plasmaron sobre el campo estos bellos cultivos que hoy son sinónimo de eficiencia, calidad y rendimiento.

Visión Inteligente Analiza tus cultivos con imágenes aéreas de alta resolución.

info@manglar.com manglar.com

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.