Gazeta reporter.al, numri 55

06

Oferta e testeve me pagesë të Covid-19 nga spitalet private ngre dilema etike dhe ligjore

Një ofertë e Spitalit Amerikan për të kryer testime për COVID-19 shihet me dyshim nga ekspertët e shëndetit publik, të cilët theksojnë se legjislacioni shqiptar i detyron spitalet që të ofrojnë falas testimet dhe kurën për të sëmurët –pavarësisht nëse janë publikë apo privatë.

10

‘Kush nuk punon, nuk paguhet’: Call Center dhe fasonët rinisin punën mes pasigurive

Mijëra punëtorë të industrisë fason dhe ata të sektorit Call Center në Shqipëri u detyruan të dalin nga izolimi dhe t’i rikthehen punës –një pjesë e të cilëve pa masa mbrojtëse ndaj COVID-19, ndërsa bizneset kërkojnë t’i mbajnë ndërmarrjet e hapura.

14

Heronj të heshtur: Laborantët dyfishojnë kapacitetet e respiratorëve të Shqipërisë

Në krizën e epidemisë së COVID-19, laborantët dentarë Besar Lalike dhe Elidian Çepele nuk ndenjën duarkryq - ata prodhuan pjesë për ventilatorë që dyfishojnë mundësitë e Shqipërisë për të trajtuar pacientët e koronavirusit

Nr.

55

Mars 2020 E përmuajshme

LUFTA KUNDËR COVID-19 Shqipëria është vendosur në karantinë për të parandaluar përhapjen e COVID-19, epidemia e koronavirusit të ri që ka sjellë vdekje dhe mjerim në Italianë fqinje, në një betejë që kryeministri Edi Rama e ka krahasuar me luftën.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN. Fotot e kryeministrit Rama dhe makinave të Ushtrisë nga LSA

2

Mars 2020

LUFTA KUNDËR COVID-19

04

OFERTA E TESTEVE ME PAGESË TË COVID-19 NGRE DILEMA ETIKE DHE LIGJORE

06

‘KUSH NUK PUNON, NUK PAGUHET’: CALL CENTER DHE FASONËT RINISIN PUNËN

10

KRIZA E KORONAVIRUSIT TRONDIT EDHE INDUSTRINË E MEDIAS NË SHQIPËRI

12

HERONJ TË HESHTUR: LABORANTËT DYFISHOJNË KAPACITETET E RESPIRATORËVE TË PAKTË TË SHQIPËRISË

14

TË MENDOSH TË PAMENDUESHMEN:EKONOMIA NË EPOKËN E COVID-19

16

4-5

Shqipëria është vendosur në karantinë për të parandaluar përhapjen e COVID-19, epidemia e koronavirusit të ri që ka sjellë vdekje dhe mjerim në Italianë fqinje, në një betejë që kryeministri Edi Rama e ka krahasuar me luftën.

6-7 Një ofertë e Spitalit Amerikan për të kryer testime me pagesë për COVID-19 shihet me dyshim nga ekspertët e shëndetit publik, të cilët theksojnë se legjislacioni shqiptar i detyron spitalet që të ofrojnë falas testimet dhe kurën për të sëmurët –pavarësisht nëse janë publikë apo privatë.

ENGLISH EDITION THE WAR AGAINST COVID-19 EUROPE’S OTHER CORONAVIRUS VICTIM: INFORMATION AND DATA RIGHTS

18 20 12-13

PEOPLE PROMOTING FACTS, NOT FAKE NEWS, IN BALKAN CORONAVIRUS FIGHT

22

GETTING BY IN GREECE, UNDER LOCKDOWN

26

KOSOVO’S OUSTED GOVERNMENT, SECRET DEALS AND WAR CRIMES CHARGES

28

ASYLUM RIGHTS DENIED, MIGRANTS, REFUGEES FIND GREEK ISLAND ON THE BRINK

30

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

LAJME

REPORTAZHE

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

T

D

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

14 Në krizën e epidemisë së COVID-19, laborantët dentarë Besar Lalike dhe Elidian Çepele nuk ndenjën duarkryq - ata prodhuan pjesë për ventilatorë që dyfishojnë mundësitë e Shqipërisë për të trajtuar pacientët e koronavirusit, duke frymëzuar shumë kolegë dhe mjekë.

ANALIZA

INVESTIGIME

Me gazetat e mbyllura, redaksitë televizive të përgjysmuara dhe reklamat në pikiatë, kriza e koronavirusit rrezikon të lërë pa paga dhe pa punë një numër të konsiderueshëm punonjësish të medias në vend.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Mars 2020

Ngjarjet e Marsit Frika nga koronavirusi Shpërthimi i epidemisë së koronavirusit të ri, COVID-19 e ka mbyllur Shqipërinë në karantinë dhe ka lënë jashtë në rrugë vetëm automjetet e Policisë dhe Ushtrisë.

Foto nga porti i Durrësit: GENT SHKULLAKU/ LSA

Pacientët kronikë, dëmi kolateral i COVID-19 Dy organizata të shoqërisë civile i kanë dhënë zë nëpërmjet një letre të hapur dërguar Ministrisë së Shëndetësisë, shqetësimit të qindra pacientëve më sëmundje kronike që marrim trajtim pranë QSUT. Organizata “Together for Life”, e cila mbron të drejtave të njerëzve në nevojë, dhe të komuniteteve të margjinalizuara, në bashkëpunim me Shoqatën e Pacientëve me Hepatite dhe të Transplantuarve të Shqipërisë, kanë përcjellë në një shkresë dërguar Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, ankesat e 152 pacientëve që vuajnë nga sëmundje kronike dhe që mund t’i marrin trajtimet vetëm pranë QSUT-së. “Pacientët me sëmundje kronike janë të painformuar me rregullat e reja të nxjerra nga Ministria e Shëndetësisë,” tha Egla Bardhi, drejtore ekzekutive e organizatës ‘Together for Life’. Sipas dy organizatave këtyre pacientëve duhet t’u sigurohet asistencë e specializuar mjekësore, në mënyre permanente, sikurse t’ju sigurohet dhe trajtimi me medikamente koagulante, pranë qendrës më të afërt shëndetësore, pranë qyteteve të tyre. Në këtë kërkesë theksohet gjithashtu fakti se këta pacientë janë ekspozuar para një trajtimi të pabarabartë, të padrejtë dhe disfavorizues, për shkak të vendbanimit të tyre dhe kushteve aktuale të vetëizolimit.

Shqipëria merr Po me kushte për negociatat Këshilli i Ministrave të Bashkimit Europian i hapi dritën jeshile çeljes së negociatave me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut; vendim i cili u duartrokit si “lajm i mirë në kohë të zymta” nga ministri gjerman për Europën, Michael Roth.

Dakordësia mes vendeve të Bashkimit Europian u arrit në rrethana të jashtëzakonshme –ku për shkak të situatës së krijuar nga koronavirusi COVID-19, ministrat e Jashtëm të vendeve të BE-së e diskutuan perspektivën

e zgjerimit përmes një video-konference. Komisioneri për Zgjerimin, Oliver Varhelyi përgëzoi Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut përmes një konference të zhvilluar gjithashtu online, ndërsa theksoi se Bashkimi Europian ishte i gatshëm të merrte vendime strategjike në këto kohë të vështira. “Me këtë vendim, ne vendosëm në shina procesin e zgjerimit dhe ofruam besueshmëri jo vetëm për vendet e Ballkanit Perëndimor,” tha Varhelyi. Komisioneri për Zgjerimin, Oliver Varhelyi theksoi megjithatë se premtimi për hapjen e negociatave vjen me një paketë kushtesh për të dy vendet. Zyrtarët e Bashkimit Europian i konsideruan kushtet “të rrepta, por të ndershme”.

BE kushtëzon negociatat me ligjin e medias Krerët e shteteve anëtare të Bashkimit Europian pritet të japin miratimin paraprak për hapjen e bisedimeve për anëtarësim me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, por për Shqipërinë pritet të ketë një numër kushtesh para se të kryhet “konferenca e parë” e negociatave. Njëri nga kushtet lidhet me ligjin kontrovers të maxhorancës socialiste të kryeministrit Edi Rama për krijimin e një regjimi ekstragjyqësor të përmbajtjes së lajmeve të publikuara në median në internet, të cilin Rama e prezanton si “Paketa anti-shpifje”. Sipas dokumentit të projektvendimit që pritet të miratohet në një telekonferencë të Martën (24 Mars), Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut do të marrin vendimin për hapjen e bisedimeve, por për Shqipërinë, vendimi do të kushtëzohet dhe konferenca e parë nuk do të zhvillohet para se të plotësohen kushtet.

Mbyllja e kufijve rrëzon lekun Leku shqiptar pësoi një rënie të shpejtë në tregun e këmbimit valutor gjatë ditëve të fundit si përkundrejt dollarit ashtu edhe euros, por rënia duket e u përshpejtua gjatë ditës së premte. Euro kushtoi afro 128.17 lekë sipas kursit mesatar të llogaritur nga Banka e Shqipërisë

ndërsa dollari kushtoi 1116.56 lekë. Vetëm një ditë më parë, Euro kushtonte 125.4 lekë ndërsa dollari, 114.77 lekë. Euro kushtonte 122.79 lekë më 12 Mars, kohë kur Shqipëria filloi të mbyllet për të ndaluar përhapjen e koronavirusit. Dollari amerikan në të njëjtën datë kushtonte 109.26 lekë.

Që nga ajo ditë, leku është nënçmuar me 4.3% kundrejt euros dhe 6.7% kundrejt dollarit. Leku vijon të mbetet në pozicion shumë të fortë përkundrejt valutave të huaja pasi u forcua ndjeshëm përgjatë një periudhe gati dyvjeçare nga viti 2016 deri në vitin 2018, aludohet për shkak të të ardhurave të larta të vendit nga aktivitetet kriminale të bashkëkombësve tanë në Europë.

Shqipëria u klasifikua si vend me rrezik të lartë për pastrimin e parave nga Moneyval në fillim të vitit 2020, një Komitet i Ekspertëve të Këshillit të Europës për luftën kundër pastrimit të parave të krimit.

“Paga lufte” për biznesin e vogël Kryeministri Edi Rama deklaroi se buxheti i shtetit do të mbulojë pagat e rreth 60 mijë të punësuarve në biznesin e vogël duke i paguar pagën minimale pavarësisht nëse janë të punësuar, të vetëpunësuar apo të punësuar pa pagë pranë familjes ndërsa do të paguajë dyfishin e ndihmës ekonomike të zakonshme për 70 mijë familjet që aktualisht janë në asistencë sociale.

Kryeministri deklaroi se pagat e deklaruara në tatime nga biznesi i vogël janë aktualisht 710 milionë lekë në muaj ndërsa qeveria do të paguajë dyfishin e kësaj shume për të mbuluar me pagë edhe një numër të lartë personash që figurojnë si të punësuar pa pagë pranë biznesit të familjes. Sipas tij, nga kjo masë do të përfitojnë 60,440 persona. “Çdo i punësuar me pagë apo pa pagë do të marrë një pagë lufte,” deklaroi Rama duke iu referuar biznesit të vogël.

Ai deklaroi gjithashtu që 70 mijë familjet në skemën e ndihmës ekonomike, të cilat aktualisht përfitojnë sëbashku 340 milionë lekë në muaj, do të marrin për këtë muaj dyfish, me synimin për të kompensuar pjesërisht humbjet që këto familje kanë nga puna rastësore në sektorin informal të ekonomisë.

4

Mars 2020

ANALIZË

Lufta kundër COVID-19

Shqipëria është vendosur në karantinë për të parandaluar përhapjen e COVID-19, epidemia e koronavirusit të ri që ka sjellë vdekje dhe mjerim në Italianë fqinje, në një betejë që kryeministri Edi Rama e ka krahasuar me luftën.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

N

jë sëmundje infektive me shkaqe tëpanjohura u raportua në zyrën e Organi zatës Botërore të Shëndetësisë në Kinë më 31 dhjetor 2019. Vetëm 90 ditë më vonë, sëmundja qëmë vonëu quajt COVID-19, ka depërtuar në mbi 200 shtete dhe territore, duke e zhytur botën në një krizë të paprecedentë shëndetësore dhe një paralizë të thellë ekonomike, gjë që i shtyu qeveritë në të gjithë botën të gjejnë gjithashtu zgjidhje të paprecedente dhe veçanërisht krijuese.

Sëmundja paralizoi fillimisht Kinën, e cila shpalli bllokimin e provincës epiqendër të saj në fund të janarit, por nga data 26 shkurt filloi të përhapet me shpejtësi në Itali dhe më pas në të gjithë Europën dhe SHBA. Deri në fund të marsit, së paku 700 mijë persona në të gjithë botën janë sëmurë dhe mbi 30 mijë kanë vdekur. Sëmundja ka shkaktuar këtë bilanc tragjik në një kohë kur infektimet janë ende të përqendruara në zona gjeografike relativisht të kufizuara. Rajoni i Lombardisë në Italinë e veriut ka 43% të rasteve me COVID-19 ndërsa ka vetëm 16% të popullsisë së Italisë. Dhe po kështu, në SHBA, nga të 123 mijë rastet e shënuara deri në fund të Marsit, mbi 65 mijë janë në një zonë të kufizuar gjeografike në Nju Jork dhe Nju Xhersi.

Ky përqendrim i rasteve në zona të kufizuara duket se shkaktoi edhe mbingarkesën shumë përtej kapacitetit normal të sistemeve të kujdesit shëndetësor dhe pamundësinë e spitaleve për të trajtuar siç duhet të gjithë personat që kërkojnë ndihmë. Dy mallra mjekësorë morën rëndësi strategjike në botë dhe u trajtuan nga shtete të ndryshme si mallra lufte.

Maskat e ndalimit të mikrogrimcave të njohura si N95 - të cilat përdoren si në mjekësi ashtu edhe në sektorin e ndërtimit, u bënë papritur malli më i kërkuar në botë, konsumi i të cilave u rrit deri sa kapërceu kapacitetin e zakonshëm prodhues. Malli i dytë ishte pajisjet mjekësore për frymëmarrje të asistuar, kërkesa për të cilat u rrit në dhjetëramijëra njësi brenda një jave, nga pak mijëra që prodhohen zakonisht çdo vit.

Izolim total në Shqipëri Sëmundja mbërriti zyrtarisht në Shqipëri më8mars, kur në orët e vona të

Punonjës të policisë të maskuar pranë Spitalit Infektiv në Tiranë. Foto: LSA

natës, Ministria e Shëndetësisë njoftoi dy rastet e para. Mes datës 9 dhe 29 Mars, gjithsej 20 ditë, sëmundja ka prekur 212 vetë, ka shkaktuar vdekjen e dhjetë pacientëve dhe është identifikuar në 17 qytete. Situata u përshkallëzua orë pas ore që nga identifikimi i dy rasteve të para.

Mëngjesin e 9 marsit, qeveria urdhëroi mbylljen e shkollave publike dhe private ndërsa më datë 12, Tirana dhe Durrësi u shpallën në ndalim-qarkullimi. Të nesërmen, ndërsa numri i të infektuarve u rrit në 33, Ministria e Shëndetësisë urdhëroi mbylljen e lokaleve dhe restoranteve ndërsa në dy javët që pasuan, kryeministri Edi Rama u shfaq çdo ditë në rrjetin social Facebook për të ashpërsuar vazhdimisht kufizimet dhe duke i lënë qytetarët me pikëpyetje të mëdha se çfarë lejohet dhe çfarë ndalohet. Në një pikë, kryeministri duket se kërcënoi qytetarët me dhunë policore ndërsa publikoi një video në të cilën një forcë policore sulmonte në mënyrë barbare qytetarët qëulërinin nga dhimbja dhe përpiqeshin me çdo kusht t’i shpëtonin gazit lotsjellës dhe shkopave të gomës. Kryeministri deklaroi se videoja ishte xhiruar në Spanjë dhe se ky ishte rezervimi që policia spanjolle i ka bërë qytetarëve të vet gjatë pandemisë COVID-19. Por Rama u detyrua të pranojëse në fakt videoja nuk ishte xhiruar në Spanjë dhe nuk kishte lidhje me COVID-19. Ajo ishte një video e xhiruar në Algjeri dhe tregonte policinë vendëse duke dhunu ar prot estuesit pro-

demokracisë. Rama pranoi se kishte prodhuar atë që në kohën tonë po njihet gjithnjë e më shumë si “fake news” ndërsa në shekullin e njëzetëështë njohur si praktikë dizinformimi. Por ndërsa kërkoi ndjesë, kryeministri vijoi të mbajë mesazhin kërcënues për qytetarët.

Vdekjet shtohen Deri më 29 mars, Shqipëria kreu 1436 testime dhe identifikoi 212 raste pozitive.

Gjithsej dhjetë shqiptarë kanë humbur jetën nga komplikacionet e shkaktuara nga pandemia. Mosha mesatare e viktimave është 66.3 vjeç. Numri i personave të shtruar në spital shënoi nivelin më të lartë në 27 Mars me 77 vetë, një shifër e vogël kjo në krahasim me kapacitetin nominal të sistemit shëndetësor shqiptar, i cili zyrtarisht ka 8,185 shtretër. Numri maksimal i personave nën trajtim intensiv deri më sot ka qenë gjashtë, shënuar në datën 29 mars.

Ritmi i shtimit të rasteve me COVID-19 dhe i rasteve aktive u ngadalësua shumë nga data 27 mars e më pas, pasi kishte njohur një rritje të madhe në javën paraardhëse. Por numri i zonave të infektimit nëShqipëriështë shtuar në vazhdimësi ,ndërsa numri i kufizuar i testimeve kryera në vend ngre pikëpyetje nëse përhapja e virusit po luftohet mjaftueshëm përmes hetimeve epidemiologjike apo jo.

Deri më 27 Mars, Shqipëria ka kryer 513 testime për çdo një milion banorë. Norvegjia është vendi që ka realizuar më

shumë testime deri më sot, afërsisht 6,500 testime për milionë banorë, pasuar nga Koreja e Jugut me afro 6,200 testime për milionë banorë, sipas të dhënave të grumbulluara nga agjencia Reuters.

Nominalisht, Shqipëria ka 8,185 shtretër në spitale ndërsa numri i shtretërve nëshërbimin e kujdesit intensiv është i panjohur. Nominalisht shtretërit spitalorë në Shqipëri u shfrytëzuan vetëm në masën 52% përgjatë vitit 2018 sipas shifrave zyrtare, por kërkesa për shërbime spitalore është e ndarë në mënyrë shumë disproporcionale, ku spitalet në Tiranë janë vazhdimisht të mbingarkuara ndërsa spitalet rajonale apo bashkiake qëndrojnë pak të përdorura.

Qeveria shqiptare alokoi një shumë prej 3.5 miliardë lekësh ose 28 milionë euro për të furnizuar spitalet me pajisjet e nevojshme për këtë sëmundje. Qeveria përcaktoi fillimisht spitalin e Sëmundjeve Infektive në Tiranë dhe më pas, spitalin Shefqet Ndroqi si spitale karantinë për të sëmurit me COVID-19, ndërsa ka paralajmëruar ndërtimin e një spitali të përkohshëm në mjediset e ish-universitetit Kristal pranë Autostradës Tiranë-Durrës.

Përmbysje ekonomike Një pjesë e madhe e popullsisë së botës është këshilluar ose urdhëruar të qëndrojë në shtëpi ndërsa një pjesë e konsiderueshme e biznesit është urdhëruar të ndërpresë punën. Me ekonominë e bllokuar pothuajse totalisht që nga fillimi i marsit dhe me paralizën që pritet të vijojë së paku edhe gjatë muajve prill e maj, shtete të ndryshme kanë vendosur të përdorin ndërhyrje në ekonomi në një shkallë që nuk njeh precedent në kohë paqeje dhe me teknika ndërhyrjeje të tilla që deri më sot, janë përshkruar vetëm në librat e ekon-

Mars 2020

5

Qeveria shton 312 milionë euro borxhe për shkak të pandemisë COVID-19 Qeveria shqiptare përdori një akt normativ për të rritur huamarrjen e planifikuar në buxhetin e shtetit 2020 me afro 312 milionë euro, ndërsa parashikon që ekonomisë t’i mungojnë 51 miliardë lekë ose 430 milionë euro nga plani i fillimvitit. Nuk ka asnjë kursim të shpenzimeve për koncesione.

Kryeministri Edi Rama duke komunikuar nga shtëpia e tij me publikun për masat e reja kundër COVID-19. Foto: Screenshot nga videoja e shpërndarë nga kryeministri.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË Një vajzë duke ecur e maskuar në rrugët e Tiranës. Foto: LSA

omisë apo janë debatuar vetëm në qarqet thuajse-ekstreme të spektrit politik.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës udhëhoqën praktikat e ndërhyrjes në ekonomi me një paketë ndihmash dydrejtimëshe, njëra nga politika monetare përmes blerjes pa limit të borxheve publike dhe private për të shpërndarë sa më shumë para në ekonomi dhe tjetra, përmes politikës fiskale. Përgjatë muajve të ardhshme, të gjitha familjet amerikane, me përjashtim të atyre më të pasura, do të marrin njëçek prej mijëra dollarësh gjatë javëve në vazhdim për ta shpenzuar me diskrecion ndërsa kompanitë do të marrin ndihma financiare me kushtin që të mos nxjerrin të papunë të punësuarit e vet. Ndërhyrjet fiskale janë të barabarta me 10% të Prodhimit të Brendshëm Bruto të SHBA-së.

Në Britani, qeveria vendosi për herë të parë të paguajë 80% të pagave të të punësuarve në sektorin privat si dhe u akordoi kompanive të drejtë për të mbajtur një pjesë të tatimit mbi vlerën e shtuar që duhej ta derdhnin në shtet.

Në Bashkimin Europian, kriteri i vendosur për moskalimin e deficitit buxhetor

mbi 3% të PBB-së u vendos të pezullohet ndërsa qeveritë u nxitën të shpenzojnë për të kapërcyer krizën.

Në Shqipëri, kryeministri ka premtuar ndërhyrje në ekonomi të barabarta me 1.3% të PBB-së, nga të cilat, 0.7% do të jepen në formë garancie për kreditë që biznesi i madh këshillohet të marrë nëpër banka që të paguajë rrogat e muajve pa punë ndërsa pak më shumë se gjysma e biznesit të vogël pritet të marrin një rrogë mujore.

Bankat e nivelit të dytë në Shqipëri kanë ftuar ndërkohë klientët e tyre që, nëse janë vënë në vështirësi financiare nga bllokimi, të aplikojnë për një shtyrje me deri në tre muaj të pagesës së kësteve të kredive.

COVID-19 është një virus që mendohet se është transferuar nga bota e kafshëve te njeriu. Sjellja e virusit dhe shkalla e fatalitetit të tij është ende me shumë të panjohura. Ndërsa marsi mbaroi dhe filloi muaji prill, asnjë ekspert nuk është në gjendje të shohëse kur masat kufizuese të ndërmarra për ndalimin e përhapjes së saj do të fillojnë të japin efekt dhe kur aktiviteti ekonomik mund të rikthehet në normalitet.

Q

everia shqiptare miratoi me akt normativ huamarrje të re për buxhetin e këtij viti për të kompensuar pasojat e krizës së pritshme ekonomike të shkaktuar nga Pandemia COVID-19 si dhe kostot e pritshme për shpenzime shëndetësore për trajtimin e të sëmurëve nga kjo sëmundje.

Akti Normativ me fuqinë e ligjit është një instrument kushtetues që i lejon qeverisë, në kushtet e emergjencës kombëtare, të ndërmarrë një nismë ligjore që hyn në fuqi menjëherë, ndërsa Kuvendi i Shqipërisë ka 45 ditë afat për ta shqyrtuar dhe miratuar.

Sipas këtij Akti Normativ, borxhi publik i Shqipërisë në fund të këtij viti pritet të rritet në 1.2 trilionë lekë ose 9.98 miliardë euro. Në buxhetin e mëparshëm kufiri i borxhit ishte 1.16 trilionë lekë ose 9.66 miliardë euro.

Prodhimi i Brendshëm Bruto pritet të jetë 1.74 trilionë lekë ose 52 miliardë më pak se sa plani i fillimvitit.

Borxhi publik si përqindje e PBB-së pritet të rritet në 69%. Të ardhurat e qeverisë vlerësohet të jenë 28.1% e PBB-së ndërsa shpenzimet, 32.1%.

Akti Normativ parashikon të ardhura 20 miliardë lekë më pak se sa buxheti i miratuar në dhjetor ndërsa shpenzimet planifikohet të rriten me 9 miliardë lekë.

Akti Normativ parashikon një “fond anti-COVID” në masën 2.5 miliardë lekë ndërsa 6.5 miliardë lekë i jepen një shpenzimi të quajtur “paketa sociale anti-COVID-19”.

Shqipëria hyri në krizë nga 12

Marsi 2019 pasi qeveria u detyrua të ndalojë qarkullimin e njerëzve për të imponuar atë që epidemiologët e quajnë “distancim shoqëror”, për të ndaluar qarkullimin e mëtejshëm të koronavirusit të ri.

Ekonomia u paralizua në një pjesë të madhe të saj, përfshirë turizmin, transportin e udhëtarëve dhe shërbimet, gjë që pritet të shkaktojë humbje të mëdha në numrin e të punësuarve dhe të lërë një pjesë të konsiderueshme të shqiptarëve pa paga. Sektori i tregtisë dhe prodhimit të ushqimeve, që në Shqipëri zë një pjesë jo të vogël të konsumit total (rreth 40%), pritet të mbetet jo shumë i dëmtuar.

Njësoj si në rastin e tërmetit të vitit 2019, kryeministrit Edi Rama iu shtrua pyetja nëse ai mendon se në kushtet e një krize të tillë mund të anulojë ndonjë nga koncesionet kontroverse të akorduara nga qeveria e tij gjatë viteve të fundit. Buxheti i paraqitur në Aktin Normativ duket se nuk parashikon asnjë ndryshim në këtë drejtim.

Qeveria parashikon një fond shtesë prej 9 miliardë lekësh mbi programin e shpenzimeve të buxhetit fillestar dhe asgjë tjetër. Ndonëse mund të arsyetohet se mbyllja e ekonomisë do të rrisë të papunët punëkërkues që kanë të drejtë ligjore të pagesës së papunësisë, qeveria nuk planifikon asnjë rritje të fondit për këtë pagesë papunësie. Akti Normativ parashikon gjithashtu të njëjtin nivel të ardhurash për sigurimet shoqërore e shëndetësore si buxheti 2020, duke supozuar në këtë mënyrë se kurrfarë mungesash në të ardhurat nga këto dy zëra nuk do të shënohet nga paralizimi i përgjithshëm i ekonomisë për shkak të pandemisë.

6

Mars 2020

ANALIZË

Oferta e testeve me pagesë të Covid-19 nga spitalet private ngre dilema etike dhe ligjore Një ofertë e Spitalit Amerikan për të kryer testime për COVID-19 shihet me dyshim nga ekspertët e shëndetit publik, të cilët theksojnë se legjislacioni shqiptar i detyron spitalet që të ofrojnë falas testimet dhe kurën për të sëmurët –pavarësisht nëse janë publikë apo privatë.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

N

ë skenarët e dobët të filmave hollivudianë që kanë si subjekt fundin e botës, ata që shpëtojnë janë kryesisht të pasurit – të cilët arrijnë të blejnë një biletë në ‘Arkën e Noes’, si dhe një grup i vogël njerëzish të aftë dhe të kualifikuar që kanë si qëllim ta rindërtojnë shoqërinë nga e para.

Por pas një oferte të bërë publike nga drejtuesi i Spitalit Amerikan në Tiranë për të bërë teste për koronavirusin e ri COVID-19, me një kosto nga 150 euro deri në 350 euro - të barabartë me pagën mujore të një punëtori shqiptar, trillimet e filmave duket se po i ofrohen gjithmonë e më shumë realitetit dhe situatës së jashtëzakonshme të krijuar nga pandemia në Shqipëri.

Oferta e Spitalit Amerikan, e bërë publike në njëdalje televizive nga drejtuesi i tij, Klodian Allajbeu dhe mjekjae laboratorit, Albana Daka, ka ngritur shqetësime mes drejtuesve të shëndetit publik në Shqipëri, pasi legjislacioni shqiptar shprehet qartë se diagnoza dhe kura për të sëmurët nga një sëmundje epidemike duhet të ofrohet pa diskriminim dhe falas, pavarësisht nëse institucioni që e ofron është publik apo privat.

“Duhet të zbatohet fort ligji dhe të ndihmohen qytetarët falas për sëmundjet infektive sipas ligjit,” tha Silva Bino, shefja e Departamentit të Epidemiologjisë dhe Kontrollit të Sëmundjeve Infektive pranë Institutit të Shëndetit Publik.

Ndërkohë, mjeku i sëmundjeve infektive, Pëllumb Pipero nënvizoi se decentralizimi i kontrollit mbi epideminë mund të krijonte konfuzion.

“Shteti është ai që ka përgjegjësinë për shëndetin publik, jo privati,”tha ai.

“Privati nuk e bën dot hetimin epidemiologjik dhe as e ka për detyrë,” shtoi Pipero, duke theksuar se edhe nëse vendosej të bëheshin testime në privat, ato duhej të kryheshin nën “kontrollin apo monitorimin” e Institutit të Shëndetit Publik.

Spitali Amerikan në Tiranë

Allajbeu nuk foli për kostot, por një ditë më vonë, Albana Daka, një prej mjekeve të Spitalit Amerikan dhe përgjegjëse për laboratorin, i bëri publike kostot e mundshme të një testi për COVID-19.

“Nëse një pacient do ta bëjë në mënyrë private, shkon nga 150 në 350 euro,” tha ajo.“Testet bëhen në laboratorë që konsiderohen laboratorë të sigurisë së lartë,” shtoi Daka

I pyetur nga BIRN, drejtori i Spitalit Amerikan, Klodjan Allajbeu thanë një bisedë telefonike se ligji nuk kishte asnjë dispozitë që të pengonte ofrimin e testeve në treg për ata që donin t’i bënin duke paguar, por shtoi se ende nuk ishte përcaktuar se si do të procedohej në këtë rast.

“Nëse do kërkohej nga Ministria e Shëndetësisë, Spitali Amerikan do i ofronte testet falas,” pranoi Allajbeu, ndërsa shtoi se do të prisnin dhe do zbatonin “strategjinë e ministrisë” dhe nëse kishte nevojë për hetim epidemiologjik, kjo do duhej të kryhej nga Instituti i Shëndetit Publik.

Ndërkohë, Ministria e Shëndetësisë nuk iu përgjigj një kërkese për koment nga BIRN mbi ligjshmërinë e ofertës së Spitalit Amerikan.

Teste me para tek privati Sipas Institutit të Shëndetit Publik, deri të hënën me 30 mars, janë realizuar 1521 testime për COVID-19 në vend, prej të cilave 223 kanë rezultuar pozitive. Qeveria është përballur me kriti-

ka nga opozita për numrine ulët të testeve, ndërsa është mbrojtur se po zbaton metodologjinë e Organizatës Botërore të Shëndetësisë, edhe pse kjo e fundit po ashtu ka kërkuar më shumë testime.

Aktualisht testet realizohen në laboratorin e ISHP-së, por më 25 mars, në një intervistë për gazetarin Blendi Fevziu në emisionin Opinion, drejtori i Spitalit Amerikan, Klodian Allajbeu tha se institucioni që ai drejtonte i kishte mundësitë të bënte testime masive. Ai tha se kishin një pajisje që mund të bënte më shumë se 4 mijë teste në ditë dhe se po priteshin reagentët për të filluar testimet nga data 30 mars.

Allajbeu nuk foli për kostot, por një ditë më vonë, Albana Daka, një prej mjekeve të Spitalit Amerikan dhe përgjegjëse për laboratorin, i bëri publike kostot e mundshme të një testi për COVID-19.

“Nëse një pacient do ta bëjë në mënyrë private, shkon nga 150 në 350 euro,” tha ajo.“Testet bëhen në laboratorë që konsiderohen laboratorë të sigurisë së lartë,” shtoi Daka.

Megjithë ofertën e bërë tashmë publike nga Spitali Amerikan, shefja e Epidemiologjisë në ISHP, Silva Bino tha në një konferencë për shtyp të shtunën se edhe pse po shikoheshin mundësitë për ta zgjeruar rrjetin laboratorik që teston për COVID-19, ky zgjerim pritej të shkonte drejt publikut dhe jo privatit.

Ajo shtoi se nëse do lindte nevoja, testet mund të bëheshin në laboratorin e Qendrës Spitalore Universitare “Nënë Tereza” dhe më tej në spitalin “Shefqet Ndroqi”.

Mars 2020

7

tampone në një ditë,” tha Pipero, duke nënvizuar se veç testimeve bëhej dhe hetimi epidemiologjik i rasteve pozitive.

Ai shtoi se edhe në rast se do të kishte zgjerim, ai duhej të bëhej nën kontroll të plotë të ISHP-së, pasi ishte e vetmja mënyrë për të shmangur konfuzionin.

“Megjithatë, qeveria nëse e sheh të nevojshme të zgjerojë testimin, mund të gjejnë një formë për të bërë këtë”, tha Pipero.

Foto ilustrim i një testi të COVID-19

“Jemi duke parë aftësitë e testimit në dy laboratorë të tjerë publikë, në QSUT dhe Shefqet Ndroqi,” tha Bino. “Do të shikojmë edhe mundësinë e testimeve të tjera në vende të tjera, pra laboratorë publikë. Qytetarëve t’u ofrojmë teste që janë të ndjeshme,” shtoi ajo, ndërsa theksoi se veç testeve duhej edhe vlerësimi klinik prej mjekëve.

Bino gjithashtu sqaroi se nuk kishte ende një vendim nga autoritet shëndetësore nëse testet për koronavirusin e ri mund të realizoheshin në spitale private.

“Përsa u përket spitaleve jopublike, akoma nuk ka një vendim në lidhje me këtë gjë. Komiteti është duke e vlerësuar për mënyrën se si do të operojnë këto spitale dhe si do ta ofrojnë këtë testim, nëse do të mundet, pasi të jetë bërë vlerësimi,” tha ajo, duke theksuar nevojën e certifikimit të laboratorëve.

“Instituti i Shëndetit Publik ka laboratorin e referencës. Është i vetmi laborator që ka bërë kontrollin e cilësisë. Është i vetmi laborator i licencuar për këtë sëmundje,”theksoi Bino.

I pyetur nga BIRN, drejtori i Spitalit Amerikan, Klodjan Allajbeu tha se spitali ishte certifikuar një vit më parë për të kryer testet për SARS, një sëmundje e ngjashme me Covid 19, dhe se mbi këtë bazë spitali kishte kryer deri sëfundmi teste të stafit dhe të urgjencave.

“Në rast se dikush ka ardhur në urgjencën tonë për probleme kardiake dhe ka pasur temperaturë, i është bërë edhe testimi,” tha Allajbeu, duke shtuar se nga këto teste nuk kishte pasur asnjë pozitiv dhe se për këtë arsye, ato nuk ishin raportuar pranë ISHP-së.

Administratori i Spitalit Amerikan, Klodjan Allajbeu.

Allajbeu tha se pavarësisht nëse kishte apo jo mundësi spitali, ata duhej të prisnin vendimin e Ministrisë së Shëndetësisë për të filluar apo jo testimet.

Ligji parashikon se në raste epidemish, laboratorët duhet të certifikohen dhe vendimmarrja për këtë duhet të jetë e centralizuar.

Allajbeu tha se laboratori i tyre i plotësonte kushtet, por vendimmarrja për këtë ishte e qeverisë. Sipas drejtuesit të Spitalit Amerikan, vende të ndryshme kishin bërë decentralizim të testimeve për të testuar sa më shumë banorë, por shtoi se vendimi mbi strategjinë i përkiste Ministrisë së Shëndetësisë dhe ata do të zbatonin këto vendime.

Ndryshe nga Allajbeu, mjeku Pëllumb Pipero i tha BIRN se laboratorët duhej të ishin certifikuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe se në këtë moment, nuk kishte një vendim për të zgjeruar testimet dhe se ai nuk e shihte këtë të nevojshme.

“Qeveria, nëse e sheh të nevojshme, të rrisë kapacitetet. Mund të zgjerohet me një laborator tjetër të certifikuar, por vetëm nën kontrollin e shtetit,” tha Pipero.

Ndërkohë, ai e cilësoi si të parealizueshme idenë e 4 mijë testeve në ditë të pretenduara nga Spitali Amerikan.

“Ne kemi bërë maksimumin e testeve, nuk ka mundësi për të bërë më shumë teste. Është e vështirë të mblidhen 4000

Ligji sanksionon që testet janë falas Ligji shqiptar për “Për parandalimin e sëmundjeve e epidemike”, i miratuar në vitin 2016 e ndalon mundësinë për të komercializuar dignostifikimin dhe kurimin e sëmundjeve epidemike.

Neni 4 i ligjit “Për parandalimin e sëmundjeve e epidemike” ndalon diskriminimin midis pacientëve, ndërsa në pikën “ç” për të mos lënë hapësirë abuzimi, sanksionon se “parandalimi dhe luftimi i sëmundjeve infektive me karakter epidemik..., ofrohet falas për çdo person”. Ligji e përsërit këtë detyrim edhe dy herë të tjera. “Çdo person i sëmurë nga sëmundjet infektive me karakter epidemik ka të drejtën dhe detyrimin të mjekohet falas në çdo institucion shëndetësor publik apo jopublik,” thuhet më tej në ligj.

Po ashtu në nenin që përcakton financimin, bëhet e qartë se ndërsa barra ishte mbi buxhetin e shtetit, edhe “institucionet jopublike marrin masa që, me financat e tyre, të përmbushin detyrimet që rrjedhin nga zbatimi i këtij ligji dhe akteve nënligjore në zbatim të tij.”

I pyetur nga BIRN rreth parashikimeve ligjore, Allajbeu tha se nuk e dinte që ligji kërkonte që testimet të ishin falas.

“Unë nuk e di që ligji të thotë që shërbimi do jetë falas”, tha ai, ndërsa shtoi se juristë e spitalit i kishin shpjeguar se shërbimi falas nuk përfshinte testimin. Allejbeu megjithatë shtoi se nuk ishte i sigurt se si do të procedohej më tutje, pasi pritej vendimmarrje nga qeveria dhe strategjia që do të ndiqej në vijim.

Ai nënvizoi se spitali nuk kishte ndonjë fitim financiar nga testet, në krahasim me shërbimet e tjera dhe se nëse do të kërkohej nga qeveria “testet do të bëheshin falas”.

“Varet nga strategjia që ata do të zgjedhin,” tha ai, duke përmendur si mundësi edhe rimbursimin nga buxheti i shtetit.

Ndryshe nga Allajbeu, specialistë e shëndetit publik i thanë BIRN se epidemia nuk mund të mbahej nënkontroll duke komercializuar testet dhe shmangur metodologjinë që përdorej nga ISHP. Pipero shpjegoi se kishte arsye pse testet bëheshin në këtë mënyrë dhe pse kontrolli i tyre ishte i centralizuar, për të mundësuar një gjurmim më të mirë të rasteve dhe për të ndaluar përhapjen.

Edhe Bino i tha BIRN se edhe pse mund të kishte persona që mund dhe do të paguanin për të bërë një test, kjo nuk ishte mënyra se si parashikohej në ligj të funksiononte sistemi.

“Kjo nuk është zgjidhje për personin, zgjidhja është sa e ndihmon shëndetin publik,” përfundoi Bino.

8

Mars 2020

Opinion

Mbikëqyrja e duhur e kërcënimeve potenciale katastrofike të shëndetit publik kërkon njohuri dhe transparencë, brenda dhe midis vendeve. Siç na tregon edhe njëherë pandemia vdekjeprurëse COVID-19, e vërteta shpëton jetë.

E vërteta dhe pasojat virale Chris Patten | Project Syndicate | Londër

N

ga të gjitha sfidat me të cilat janë përballur njerëzit për mijëra vjet, sëmundja ka qenë gjithmonë një armik brutal dhe i shkathët.

Ndikimi i sëmundjes ka formësuar historinë.Amerindianët u shkatërruan nga sëmundjet që pushtuesit spanjoll sollën në Meksikë dhe Amerikën e Jugut. Në poezinë e John Keats flitej për sëmundje vrastare si: lija, fruthi, gripi dhe tifoja.

Ndryshe nga europianët, popullsia vendase në Botën e Re nuk kishte kaluar disa mijëra vjet duke evoluar me kafshët dhe sëmundjet e tyre.Si rezultat, popullsia indigjene e Amerikës u zvogëlua me rreth 90 për qind në shekullin e XVI dhe XXVII. Në Europë, nga ana tjetër, luftimi i një sëmundje ishte një element formues në rritjen e autoritetit politik dhe qeverisjes së shtetit në fund të Mesjetës dhe në fillim të periudhës së Rilindjes.

Murtajat vdekjeprurëse si Vdekja e Zezë i detyruan autoritetet në qytetet e Italisë veriore dhe gjetkë të kundërluftonin me higjienë publike të detyruar dhe karantina.Anglia e Henrit VIII dhe shtetet e tjera europiane krijuan spitale izolimi.Më vonë, Shtetet e Bashkuara zhvilluan shërbime të shëndetit publik pjesërisht për të luftuar ethet e verdha dhe epidemitë e tjera.

Fushatat ushtarake gjithashtu shoqëroheshin me sëmundje. Gjenerali kryesor i Napoleonit, Marshal Ney, shkroi se “Gjenerali uri dhe Gjenerali dimër” reduktuan ushtrinë franceze që marshonte drejt – dhe më pas u tërhoq – Moskës në vitin 1812. Por “Gjenerali tifo dhe gjenerali tuberkuloz” luajtën gjithashtu rolet e tyre.

Sëmundja mund të jetë dinake dhe e paepur.Pavarësisht përpjekjeve të njerëzimit, pandemitë e gripit e kanë prekur ëbotën mesatarisht tre herë në shekull gjatë 500 viteve të fundit.

Më vdekjeprurësja nga këto ishte ai që u quajt gabiisht “Gripi Spanjoll” i vitit 1918, rasti i parë i të cilit u regjistrua në Kansas.Kjo pandemi mund të ketë vrarë më shumë se 50 milionë njerëz në të gjithë botën, më shumë sesa numri që vdiq në Luftën e Parë Botërore.

Pra, me koronavirusin e ri COVID-19 që sulmon tani botën, çfarë mund të mësojmë nga përvoja e kaluar.

Mbi të gjitha, ne e dimë se problemet globale kërkojnë zgjidhje globale.Kjo nënkupton koordinim të studimeve shëndetësor dhe vënien në dispozicion të burimeve për vendet e varfëra për të zhvilluar sistemet e tyre shëndetësore – një qasje që tashmë ka rezultuar e efektshme në tra-

Li Wenliang, mjeku kinez që paralajmëroi përhapjen e koronavirusit në Wuhan.

jtimin e malaries.

Për më tepër, Organizata Botërore e Shëndetësisë duhet të luajë rolin kryesor për të na mbrojtur nga sëmundje epidemike, sidomos duke u përqëndruar, së bashku me qeveritë kombëtare, në mbikëqyrjen e sëmundjeve dhe dhënien e paralajmërimeve.

Në fakt, hulumtimi i kujdesshëm shkencor është thelbësor për “menaxhimin e mikrobeve” – ​​siç ishte, për shembull, në luftën kundër kolerës në mes të shekullit të 19-të në Londër.

Në atë kohë, një mjek i quajtur John Snow endej nëpër qytet duke kataloguar rastet e sëmundjes. Duke përdorur gjeografinë dhe statistikat, Snow ndihmoi në nxitjen e një zhvendosje nga përqendrimi thjesht te shëndeti individual dhe trajtimi i simptomave tek njohja e rëndësisë së shëndetit dhe sjellja më e gjerë e popullatave të tëra.

Snow gjithashtu u përqendrua te mësimi i së vërtetës nga faktet. Në të njëjtën mënyrë, luftimi i pandemisë COVID-19 kërkon jo vetëm ndryshimin e modeleve të sjelljes sociale nëpërmjet masave si izolimi dhe kufizimet e përkohshme të udhëtimeve, por publikut duhet gjithashtu t’i thuhet e vërteta. Njerëzit duhet të dinë në kohën e duhur se çfarë po ndodh dhe çfarë duhet të bëjnë.

Kjo është arsyeja pse ne duhet të jemi shumë mirënjohës për përkushtimin dhe angazhimin heroik të kaq shumë mjekëve

dhe punonjësve kinezë të shëndetësisë në luftën kundër këtij virusi të ri vrasës. Lufta e tyre e guximshme ka qenë një luftë për të gjithë ne.

Liderët komunistë të Kinës, nga ana tjetër, tani duhet të përballen me disa pyetje serioze.

Kur një pneumoni e quajtur SARS – sindroma e rëndë respiratore akute – shpërtheu në Kinën jugore në nëntor 2002, autoritetet qendrore në Pekin e fshehën këtë fakt për muaj me radhë.

Ndoshta jo rastësisht, një lider i ri kinez, Hu Jintao, do të vinte në detyrë në pranverën 2003.

Shtypja e fortë e Partisë Komuniste të Kinës për raportimin në lidhje me shpërthimin e këtij virusi dhe vonesa e saj në informimin e OBSH-së, mund të ketë pasqyruar vendosmërinë e saj për të shmangur largimin e vëmendjes nga ngritja në detyrë e Hu-së.

Ishte kinezi Jiang Yanyong ai që ndihmoi në zbulimin e këtij sekreti.Aksioni ndërkombëtar më vonë pengoi që epidemia e SARS të shndërrohej në një pandemi. Po të mos ndodhte kjo, në botë do të kishte pasur shumë më tepër raste dhe fatalitete.

Por kur vitin e kaluar u shfaq koronavirusi i ri, liderët komunistë të Kinës për fat të keq duket se nuk kishin nxjerrë asnjë mësim nga ai episod i mëparshëm.

Një tjetër mjek i guximshëm, Li Wenliang, dhe disa nga kolegët e tij u përpo-

qën të paralajmëronin për virusin e ri në Wuhan dhjetorin e kaluar. (Disa raporte, për shembull në South Morning Post të Kinës Jugore, sugjerojnë se kishte shqetësime në rritje për zbulimin e tij edhe më herët.)Por Li dhe bashkëpunëtorët e tij u heshtën nga policia dhe u kërcënuan me ndëshkim nëse nuk heshtnin.

Jeta në Wuhan kështu vazhdoi normalisht ndërkohë që epidemia përhapej. Miliona njerëz u larguan nga qyteti dhe krahinat përreth për festimet e Vitit të Ri kinez – festime që përfunduan me shumë funerale, përfshirë atë të doktor Li-së.

Hulumtimet nga Universiteti Southempton sugjerojnë se masat më të hershme nga autoritetet kineze do të kishin ulur në mënyrë dramatike shkallën e infeksioneve.

Sëmundja është një vrasës.Po ashtu është edhe fshehtësia e një regjimi totalitar, siç është ai i kryesuar nga presidenti kinez Xi Jinping, i cili censuroi dhe mbylli rrjetet sociale kur ata raportuan se çfarë po ndodhte në të vërtetë në Wuhan.

Mbikëqyrja e duhur e kërcënimeve potenciale katastrofike të shëndetit publik kërkon njohuri dhe transparencë, brenda dhe midis vendeve. Siç na tregon edhe njëherë pandemia vdekjepr urëse COVID-19, e vërteta shpëton jetë.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate.Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate.Truth and Viral Consequences.

Mars 2020

Analysis

9

Në luftën kundër epidemisë së koronavirusit COVID-19, shfaqjet publike të kryeministrit Edi Rama shënuan një rekord të ri – ndërsa analistët kritikojnë protagonizmin e tij për të eklipsuar institucionet dhe për të kontrolluar tërësisht informacionin.

‘Gjigandomania’ e kryeministrit Rama në luftën ndaj armikut të padukshëm VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

D

y javë më parë në Parlament, kryeministri Edi Rama u bëri thirrje shqiptarëve të shqetësuar nga epidemia e koronavirusit që të mbrohen nga infodemia.

“Infodemia është epidemia e lajmeve të rreme e të dhënave të falsifikuara apo të fabrikuara, e klikimeve marramendëse në burime të infektuara të informimit, prej të cilave qytetarët duhet të ruhen dhe të mbrohen vetë,” tha kryeministri, në një përpjekje për ta gjetur armikun te media.

Dy javë më pas, gjithçka është përmbysur me shpejtësi.Shqipëria është mbyllur në karantinë, parlamenti gjithashtu, ndërsa vetë Rama predikon ligjet e luftës ndaj armikut të padukshëm, duke e vendosur veten në krye të saj.

Me futjen e Shqipërisë në hartën zyrtare të vendeve të prekura nga koronavirusi COVID-19 më 9 mars, shfaqjet publike të kryeministrit Edi Rama kanë arritur një rekord të ri.

Mesditën e së premtes, në kufi të futjes në forcë të një shtet-rrethimi të plotë për fundjavën, Rama paralajmëroi ata që i quajti “tradhtarë të ligjeve të luftës” se do të përballeshin me forcat e rendit.

“Policia dhe ushtria do të mbikëqyrin çdo lagje në Tiranë, Durrës dhe në çdo zonë urbane duke ndjekur, fotografuar dhe futur në një listë të zezë tradhtarët. Çdo thyerje e ligjit të luftës do të jetë një barrë e rëndë për ta”, tha ai përmes një video-mesazhi nga shtëpia e tij.

Kërcënimi u drejtohej qindra qytetarëve që vërshuan rrugët, pas ndryshimit të regjimit të lëvizjes me fasha të ngushta orare nga qeveria.Më herët në video të ngjashme, Rama këshillonte që nga larjet e duarve me sapun e deri tek gjobat e kripura për të pabindurit.

Prania thuajse e papushimtë e kryeministrit në publik bie në kontrast me reagimin e pjesës më të madhe të liderëve në Europë dhe sipas analistëve politikë- është një përpjekje për të monopolizuar informacionin dhe komunikimin publik në Shqipëri.

Arjan Vasjari, pedagog dhe analist politik është kritik me protagonizmin e Ramës dhe atë që ai e konsideron ‘sjellje militare në një krizë sanitare’.

“Kam përshtypjen se Rama është korrekt kur beson se jemi në luftë.Por

dyshoj nëse e kupton llojin e luftës.E them këtë, sepse sjellja e tij është militare më shumë se politike,” tha Arjan Vasjari për BIRN. “Ndërkohë, kjo është një luftë sanitare, e tmerrshme, por sanitare që e e tejkalon fushën e ekspertizave të kryeministrit.Kërkon ekspertë të një lloji tjetër kjo luftë.Në këtë kuptim, nuk e shikoj shumë të përshtatshëm protagonizmin e tij, që shpeshherë është në kufijtë e prepotencës, megjithë shqetësimin real që mund të ketë,” shtoi Vasjari.

Sanitizimi i oponencës Media është një shënjestër e vjetër e kryeministrit Rama dhe ndër të parët e futur në karantinë nga kriza e koronavirusit COVID-19.Që prej konfirmimit të rasteve të para, Rama pezulloi konferencat e shtypit me gazetarët – ndryshe nga vendet e tjera ku gazetarët vazhdojnë të ftohen çdo ditë në konferenca shtypi dhe të bëjnë pyetje.

Përmes një akti normativ, Rama kufizoi gjithashtu aktivitetin e transmetimeve audiovizive; ku nuk lejohen më shumë se dy persona në të njëjtën studio televizive ose në të kundërt penalizohen me 1 milion lekë gjobë. Pothuajse të gjitha mediat e kanë zbatuar këtë masë pa ankesa apo kundërshtime.

Rama gjithashtu e targetoi median në

mesazhet e personalizuara për qytetarët, të cilat u shpërndanë në telefonat e të gjithë abonentëve të Telecom apo Vodafone.

“Laj duart, mos lëviz nga shtëpia për qejf, hap dritaret sa të mundesh, ruhu nga media,” ishte mesazhi zanor i kryeministrit për të gjithë përdoruesit e rrjetit Vodafone.

Këshilli Shqiptar i Medias protestoi ndaj mesazheve të kryeministrit duke argumentuar se ajo përbën një tentativë për të gjetur armikun për koronavirusin te media si dhe kritikoi personalizimin e komunikimit publik nga kryeministri.

Një qëndrim të ngjashëm ndan edhe gazetari Alfred Lela, drejtues i portalit Politiko.al, i cili mendon se Rama ia ka dalë të “sanitizojë oponencën” vetëm përmes një urdhri.

“Me anë të një urdhri ka arritur, për herë të parë, të mbyllë edhe studiot e debatit televiziv duke sanitizuar oponencën me anë të moslejimit të më shumë se dy vetëve nëpër studio.

D.m.th, moderatori dhe një i ftuar,” tha Lela.

Lela shkon më tej, duke i parë këto masa si pjesë e luftës së gjatë të Ramës me median.

“Për herë të parë ai e ka fituar luftën e gjatë me median, por i është dashur ndihma e një murtaje globale.Nëse qëllimi e justifikon mjetin, ai ia ka dalë,” tha Lela për BIRN.

Komunikim “i infektuar” Pothuajse të gjitha masat e qeverisë shqiptare ndaj situatës së krijuar prej “Covid-19” janë shpallur fillimisht në faqen në Facebook të kryeministrit dhe më pas janë përpiluar si akte normative të Këshillit të Ministrave.

Përshkallëzimi i masave- të justifikuara kryesisht me gjendjen e rëndë të krijuar në Itali janë shpjeguar si qëndrime kundër një pakice që nuk po i bindej karantinës. Ndryshimet e shpeshta të rregullave kanë shkaktuar megjithatë një efekt bumerangu dhe debat mbi efikasitetin e tyre.

Ndarja e kohës së lëvizjes për qytetarët në dy fasha orare në mëngjes dhe pasdite i shtoi radhët në dyert e bankave dhe supermarkeve dhe i mbushi rrugët me njerëz. Rama u kundërpërgjigj me një ndryshim të ri –lëvizja në rrugë për çdo lloj arsyeje do të lejohet vetëm në mëngjes –nga ora 5:00 deri në 13:00.

Qëndrimet e kryeministrit kanë shkaktuar reagime të përziera.Ndërsa një pjesë e qytetarëve i përqafojnë masat e ashpra, të tjerë akuzojnë Ramën se ka tejkaluar ligjin dhe se po anashkalon ekspertët dhe institucionet.

“Zaptimi” i autoritetit të institucioneve kritikohet edhe nga analisti Lela.

“Ai e ka vertikalizuar informacionin dhe pushtetin duke e futur çdo gjë që ka të bëjë me të në betonarmenë e vilës së vet në Surrel.Prej aty ai i njofton masat drastike, lëshimet e mëshirshme, përqafimet ‘klandestine’ dhe ‘sermonët e të gjitha ditëve të Zotit’ të cilat i ka kthyer të gjitha në të diela”, i tha BIRN Alfred Lela.

Lela thotë se Rama po përpiqet të kumtojë se nuk ka institucion tjetër përpos tij. “Nëse vini re, Rama ka komunikuar në emër të ministrave të Shëndetësisë, të Brendshëm, të Mbrojtjes, e me radhë,” shton ai.

Edhe Vasjari e konsideron “të infektuar” komunikimin e kryeministrit si dhe protagonizmin e tij të shtrirë mbi të gjitha rolet.

“Ai nuk ka dhe nuk mund të ketë aftësinë që të komunikojë edhe urdhrin, edhe rregullin, edhe politikën, edhe shkencën, edhe babain e kombit, edhe mjekun infeksionist, edhe kryeministrin, edhe drejtorin e Emergjencave Civile,” tha Vasjari për BIRN. “Është një ves gjigandomanie që i delegjitimon edhe mesazhet e dobishme që mund të japë,” përfundoi ai.

10

Mars 2020

REPORTAZH

‘Kush nuk punon, nuk paguhet’: Call Center dhe fasonët rinisin punën mes pasigurive Mijëra punëtorë të industrisë fason dhe ata të sektorit Call Center në Shqipëri u detyruan të dalin nga izolimi dhe t’i rikthehen punës –një pjesë e të cilëve pa masa mbrojtëse ndaj COVID-19, ndërsa përfaqësuesit e biznesit apelojnë qeverinë që të miratojë protokollet e veprimit për ndërmarrjet e hapura.

GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

E

dvini* u rikthye të martën në tavolinën e tij të punës me një palë doreza plastike në duar dhe maskën e vendosur në fytyrë. I riu, operator i kompanisë “Transcom” në lagjen nr.1 të Durrësit dhe një ndër mijëra punonjësit e sektorit të njohur si Call Center është i shqetësuar nga situata e koronavirusit, po aq sa i detyruar për t’u paraqitur në punë.

“Nuk na penalizojnë po të mos shkojmë, por nuk paguhemi. Jam i detyruar të shkoj në punë se na duhen lekët se shteti nuk na subvensionon,” tha ai për BIRN. Evdini qëndron para kompjuterit me kufje në vesh, duke ofruar shërbime për klientët në Itali-vendi më i goditur në Europë nga virusi i ri COVID-19.

Ai thotë se detyrimet e reja për zbatimin e kushteve të higjienës janë ndarë përgjysmë mes punonjësve dhe kompanisë.

“Maskën dhe dorezat i kemi blerë vetë, kompania ka vendosur vetëm dezinfektant duarsh në hyrje dhe për të pastruar tavolinën e punës,” tha ai. “Distancën e sigurisë e kanë respektuar, duke na vendosur një operator po dhe një jo në tavolinat e punës,” shton ai.

Më 9 mars, Shqipëria u fut zyrtarisht në hartën e vendeve të prekura nga koronavirusi COVID-19 dhe prej asaj dite janë identifikuar 59 persona të prekur, nga të cilët dy humbën jetën në spitalin Infektiv.

Qeveria ka ndërmarrë masa të rrepta për parandalimin e përhapjes së virusit, ndërsa puna u paralizua në qindra biznese të vendit –një pjesë e të cilave rrezikojnë falimentin.

Të hënën, kompanitë e sektorit call center dhe ato të industrisë fason u lejuan që t’i rikthehen punës –me kusht që të zbatojnë masa shtesë për mbrojtjen e shëndetit të punonjësve të tyre.

Të dy sektorët numërojnë së bashku gati 100 mijë të punësuar në Shqipëri – që sipas sindikatave dhe organizatave për mbrojtjen e të drejtave në punë – rrezikojnë të ekspozohen më shumë se të tjerët ndaj koronavirusit.

Përfaqësuesit e të drejtave të punëtorëve

denoncojnë gjithashtu mungesën e masave mbrojtëse nga kompanitë si dhe detyrimin e punonjësve për t’iu rikthyer punës përmes shtrëngimit me pagën. Në anën tjetër, kompanitë janë të paqarta për masat dhe i kërkojnë qeverisë që të miratojë sa më parë protokollet e veprimit si dhe masa lehtësuese për bizneset.

Pasiguria e punëtorëve Policia e Durrësit njoftoi të martën se kishte gjobitur me 700 mijë lekë një call center në lagjen nr.1, pasi gjatë një kontrolli kishte konstatuar se punonjësit nuk ishin të pajisur me masa mbrojtëse, ndërsa dy Call Center të tjerë u referuan në Prokurori për shkelje të detyrimeve të përcaktuara në Aktin Normativ të Qeverisë.

BIRN mësoi se kompania e gjobitur është “Transcom Worldwilde Albania” ku punon Edvini dhe mbi 500 punonjës të tjerë.Të kontaktuar nga BIRN përmes telefonit, përfaqësues të kompanisë nuk pranuan të komentonin.

Edvini tregon se gjobitja nuk e ndali punën në ambientet e kompanisë, por i shtyu drejtuesit e saj që të premtonin pajisjen me maska dhe doreza të punonjësve.

“Vetëm pas gjobitjes na njoftuan se do na sjellin maska e doreza dhe ata që janë larg, mund të punojnë nga shtëpia,” tha operatori.

Ndryshe nga sektori Call Center, industria e fasonerisë i është rikthyer pjesërisht

punës, pasi një pjesë e subjekteve nuk kanë marrë ende vendim se çdo të bëjnë më tej. Punonjësit e kompanive të hapura të fasonerisë u kthyen gjithashtu në punë me zemër të ngrirë.

“Sot nisëm punën, por me shumë frikë.

Ne jemi ndërmarrje e vogël, me 50 punëtorë dhe prodhojmë zbukurime që i eksportojmë në Itali,” tha Afërdita*, punëtore e një kompanie fason në zonën e Fllakës në Durrës.

Afërdita nuk u ankua për masat e marra nga kompania, ndërsa tha se ajo u kishte vënë në dispozicion autobus, maska dhe doreza.

Përfaqësues të sindikatave dhe shoqatave për mbrojtjen e të drejtave në punë i thanë BIRN se masat e higjienës dhe kushtet e sigurisë në kohë epidemie nuk zbatohen në mënyrë të standardizuar në të gjitha kompanitë, duke i ekspozuar punonjësit ndaj rrezikut. Ata shtojnë gjithashtu se punëtorët janë detyruar që të dalin nga izolimi, ose në të kundërt nuk paguhen.

Tonin Preçi, kryetar i sindikatës “Solidariteti” me fokus në sektorin Call Center thotë se disa kompani kanë marrë masa kundër COVID 19, ndërsa të tjerat jo.

“Kompanitë e mëdha kanë marrë masa mbrojtëse për punëtorët.Kompanitë e mesme i detyrojnë punonjësit që të vijnë me maska dhe doreza, por nuk ua ofrojnë vetë.Kompanitë e vogla, as nuk i kërkojnë dhe as nuk i ofrojnë,” tha Preçi për BIRN.

Punonjësit e një fasonerie duke u kthyer nga puna në Durrës. Ato janë të pajisura me maska nga kompania dhe lëvizin me autobus. Foto: Geri Emiri.

Altin Gjeçi, kryetar i Forumit për të Drejtat e Punës thotë se ndonëse punonjësit nuk janë penalizuar me largim nga puna, ata janë detyruar që të shkojnë nëpër fabrika ose në të kundërt nuk paguhen.

Gjeçi tha se kompanitë nuk po zbatojnë detyrimin për t’i dhënë leje njërit prind apo punonjësve me prindër të sëmurë, ndërsa ka ndër ata që i kërcënojnë punëtorët se nuk do t’i paguajnë fare nëse qëndrojnë në shtëpi.

“Duhet përmendur rasti i një fasonerie në zonën e Fllakës në Durrës, ku punonjësit ishin detyruar të shkonin në punë, pasi pronari i kishte kërcënuar se nuk do u kalonte rrogën e muajit shkurt nëse nuk paraqiteshin,” tha Gjeçi.

Biznesi pret udhëzime Njësoj si të gjithë shqiptarët, edhe kompanitë e biznesit po përpiqen të përshtaten me regjimin e rreptë që imponon emergjenca nga pandemia e COVID-19. Një pjesë e kompanive Call Center në Durrës po përpiqen të transferojnë një përqindje të punës në shtëpitë e operatorëve –ndërkohë që biznesi fason e ka të pamundur ta bëjë një gjë të tillë.

Të dy sektorët ankohen megjithatë për mungesën e protokolleve të veprimit për aktivitetet që do të hapen dhe i kërkojnë qeverisë që t’i miratojë ato sa më parë.

Ines Muçostepa, kryetare e Bashkimit të Dhomave të Tregtisë i tha BIRN se disa prej kompanive që vazhdojnë aktivitetin kanë marrë masa mbrojtëse, duke blerë maska, doreza dhe dezinfektantë për punonjësit e tyre. Megjithatë, ajo pranoi se biznesi i call center po përballet me vështirësi për ta transferuar një pjesë të aktivitetit nga shtëpia.

“Mund të transferohet deri në 30 % të punës në shtëpi, por ka disa vështirësi, që nisin me transferimin e kompjuterëve nga kompania tek punonjësit, lidhjen e tyre me

Mars 2020

11

Naftëtarët e papaguar të Ballshit, dyfish të braktisur në ditët e koronavirusit Ish-grevistët e Poçemit dhe qindra punonjës të rafinerisë së Ballshit ankohen se tre pagat minimale nuk u mjaftuan as për të shlyer borxhet, ndërsa kërkojnë ndërhyrje urgjente nga shteti për të përballuar ditët e izolimit nga epidemia e koronavirusit COVID-19.

edhe Sindikata e Naftëtarëve të Ballshit, e krijuar së fundmi nga vetë naftëtarët. ë fund të shkurtit, Arben Aliaj Kryetari i saj, Sokol Dauti i bëri thirrje doli nga greva dy-javore e urisë qeverisë të kthejë sytë nga kjo kategori në nënstacionin elektrik dhe hi- punonjësish – që sipas tij është gjithashtu e drik të Poçemit me tre paga minimale në llog- rrezikuar për shkak të sëmundjeve profesioari dhe me premtimin se kalvari i tyre do të nale. “Situata është shumë e vështirë, se ne kemi marrë vetëm 3 paga minimale. Ndërgjente një zgjidhje.

Por ai i tha BIRN se ndjehet dyfish i brak- sa për muajt e tjerë nuk jemi paguar.Nga 870 tisur dhe i pashpresë këto ditë epidemie; kur naftëtarë që jemi, në punë kanë mbetur rreth autoritetet u bëjnë thirrje qytetarëve që të 10 vetë që mbikëqyrin repartet dhe ata paizolohen në shtëpitë e tyre për të shmangur guhen nga një kompani që ka komptencë sigpërhapjen e koronavirusit të ri COVID-19 urinë e ambjenteve të uzinës,” tha Dauti.

“Ka familje që janë pa drita se s’kanë panë Shqipëri. sur mundësi të paguajnë energjinë elektrike “Nuk e di si do vejë halli ynë, sidomos tani që ra edhe kjo epidemi. Me ato tre paga min- dhe kanë mbetur pa një thes miell. Ndërimale që na dhanë për tetorin, nëntorin dhe kohë, veç kësaj situate përballemi edhe me dhjetorin, nuk lava dot as borxhet që kisha. sëmundjet profesionale. Ka vite që nuk na Situata është shumë e vështirë.E kam janë bërë analizat kur më parë bëheshin çdo shtëpinë pa një thes miell,” tha Aliaj për gjashtë muaj,” shtoi Dauti.

Kreu i Sindikatës u ankua se institucionet BIRN. nuk i kanë mbështetur për të gjetur një zgAliaj është një ndër 17 punonjësit e nënjidhje, ndërsa bëri thirrje për ndërhyrje të stacionit të Poçemit që lufton për pagat e prapambetura.Qindra punonjës të tjerë të menjëhershme. “Duhej të ndërhynin tatimet rafinerisë së Ballshit kanë ndërprerë prej për të bërë të mundur pagesat tona të kohësh punën dhe gjenden në të njëjtën sit- prapambetura, por nuk ka ndërhyrë askush,” tha Dautaj, i cili ngre dyshime mbi probleuatë të vështirë si ai.

Kombinati i përpunimit të Thellë të Naf- met e vazhdueshme në KPTHN-në e Ballshit. tës Ballsh dhe nën“Smundet që stacioni elektrik dhe një kompani e tillë hidrik i Poçemit si të privatizohet pa pjesë e tij u privatpasur më parë një izuan në vitin 2008. garanci. Ndërkohë, Prej asaj kohe, kjo si ka mundësi që të vepër e rëndësisë së gjithë janë të intereveçantë ka kaluar suar ta kenë këtë në duart e disa propasuri dhe ta marnarëve dhe aktualrin në administrim isht administrohet edhe pse është e falnga kompanitë Tosk imentuar?”, pyeti Energji dhe Bylis ai, duke paraEnergji.Në tetor Punëtorët e nënsationit të Poçemit duke marrë lajmëruar se të dre2019, rafineria e serum gjate diteve te greves se urise per pagat e jtën e tyre do ta prapambetura | Besar Likmeta Ballshit e ndërpreu k ë r ko j n ë d e r i punën, pasi kompanë Gjykatën e Strasburgut. nia Bankers Petroleum i kufizoi furnizimin Pasi kaloi dorë më dorë që pas privatizimme naftë bruto, duke lënë mijëra punëtorë të papunë. Ndryshe nga punëtorët e tjerë të it të dështuar të vitit 2008, rafineria e Ballkompanisë, ata të nënstacionit në fshatin shit u mor në administrim në mars 2018 nga Poçem janë të detyruar të qëndrojnë në punë kompanitë Tosk Energji dhe Bylis Energji, të edhe pse nuk paguhen, për shkak të rëndë- cilat janë në pronësi të dy kompanie zvicersisë jetike që ka për furnizimin me ujë dhe ane, CFD Conseils Sarl dhe PGFS Pilotage & Gestion S. Tosk Energji fajëson komenergji elektrike të Mallakastrës.

Në muajin shkurt, nëntë punonjës të nën- paninë Bankers Petroleum për ndërprerjen stacionit të Poçemit u futën në grevë urie e punës- si pasojë e mosfurnizimit me naftë, duke kërkuar pagesën e 27 pagave të ndërkohë që Bankers u përgjigj se kishte prapambetura që prej vitit 2015 e në vazh- qenë kompania Tosk Energji që prishi kondim. Pasi u dakordësua pagesa e tre rrogave tratën në mënyrë të njëanshme.

Punëtorët e rafinerisë së Ballshit e konminimale, ata vendosën ta ndërpresin grevën siderojnë të rëndë mbylljen e syve nga instie urisë me besimin se edhe premtimet e tjera tucionet e shtetit – duke i lënë ata pas asnjë do të mbaheshin. mundësi mbijetese.

“Shkëputja nga puna, Megjithatë, Aliaj thotë se asnjë masë nuk mospagesa dhe prerja në besë janë shumë u mor për ta, pavarësisht premtimeve dhe të rënda.Është absurde dhe e padurueshme takimeve me një rang të lartë zyrtarësh.

“Na thirrën në parlament dhe zhvilluam shurdhëria. Na erdhën shumë personalitete takim me Taulant Ballën dhe këshilltarin e shtetërore dhe na gënjyen. Jemi me qira, keministrit të Infrastrukturës dhe Energjisë, Il- mi fëmijët në shkollë,” tha një tjetër punëtor ir Bejtja, ku na thanë se do na jepnin shtatë në kushtet e anonimatit.

“Një grup njerëzish kanë vepruar gati në paga, por nuk na i dhanë, na mashtruan. nivel mafioz duke i larguar naftëtarët pa shPunëdhënësi nuk na jep as librezat e punës…, kak nga puna. A mund ta lësh një familje në na i ka marrë e nuk na i jep,” thotë Aliaj duke rrugë?Ky tani është virusi i dytë, se të parin kërkuar ndërhyrje urgjente.

Revoltës së punëtorëve u është bashkuar e kaluam në shtator,” përfundoi naftëtari.

EDMOND HOXHAJ,| BIRN | TIRANË

N

Punonjësit e Call Center-it “Transcom” në Durrës pushojnë bashkë dhe i kanë blerë vetë maskat dhe dorezat. Foto: Geri Emiri

internetin apo nevojën e mbështetjes me specialist për Teknologjinë e Informacionit [IT],” tha Muçostepa.

Gjergji Gjika, kryetar i Dhomës së Fasonerisë në Shqipëri pohon se biznesi fason që punëson sipas tij 76 mijë të punësuar po përballet me vështirësi edhe më të mëdha për të rifilluar punën.

“Në shumicën e subjekteve punohet familjarisht dhe janë të gjithë të rriskuar, nga punëtori deri tek pronarët e familjarët e tyre,” tha Gjika për BIRN.“Jeta do të vazhdojë, por parimi ynë është jeta e njeriut mbi të gjitha,” shtoi ai.

Ndërsa kryeministri Edi Rama ka listuar një listë të gjatë me gjoba të kripura për shkelësit e masave kundër koronavirusit, biznesi pret udhëzime të qarta për masat që duhet të marrë për mbrojtjen e shëndetit të punonjësve.

Muçostepa i tha BIRN se Bashkimi i Dhomave të Tregtisë i ka kërkuar qeverisë që të hartojë një Protokoll Veprimi për mënyrën se si duhet të operojnë ndëmarrjet që do hapen në mbrojtje të punonjësve të tyre.

Nevoja për këtë Protokoll ngrihet edhe nga përfaqësuesit e punëtorëve të fasonerive, që nisin nga ndërmarrje me 50 punëtorë dhe shkojnë deri tek ato me mbi 1500 punëtorë. P “Së pari duhen përcaktuar masat teknike për mbrojtjen e punonjësve në punë, e më pas të realizohet kontrolli dhe zbatimi i tyre nga subjektet fason,” thotë Altin Gjeçi nga Forumi për të Drejtat e Punës.

Gjika i Dhomës së Fasonerisë thotë se të paktën gjysma e kompanive me të cilat ka pasur kontakt kanë marrë masa mbrojtëse për punonjësit.

“I kanë pajisur punëtorët me maska, doreza dhe kanë dezinfektuar ambientet.

Distancat e sigurisë janë pjesë e masave dhe në ambiente si mensat, po konsumohet ushqimi me turne dhe jo të gjithë se bashku në një orar,” tha Gjika.

Me faliment te pragu Kryeministri Edi Rama ka premtuar një paketë të garancisë financiare për biznesin, por askush nuk e di ende se çdo të përmbajë ajo.Pyetjeve të shumta për lehtësirat e mundshme, Rama u është përgjigjur me thirrjen për të bërë durim.

Kryeministri ka premtuar gjithashtu kompensimin e pagave të munguara ndaj punonjësve që qëndrojnë në shtëpi si pasojë e mbylljes së biznesve ku ata punojnë.

Premtimet konsiderohen gjerësisht të pamjaftueshme nga përfaqësuesit e biznesit.

“Një porosi që të realizohet, kërkon 1-3 muaj punë.Ne kemi kontrata me afate dhe nëse nuk i përmbahemi, rrezikojmë që klientët tanë të ikin dhe të mos kthehen më, duke humbur kështu palën porositëse”, tha Gjika për BIRN. Një situatë të ngjashme paraqet edhe sektori “Call Center” që punon me dy shërbime; ai për klientin dhe ai i marketingut për shitjen e produketeve apo ofrimin e shërbimeve.

“Në disa prej vendeve që janë lidhur kontrata, shërbimi i klientit konsiderohet si interes publik dhe nuk mund të ndërpritet. Nga ana tjetër, kjo do të largonte klientët e kompanive duke i lënë ata pa punë,” shpjegon Muçostepa.

Gjika tregon se rinisja e punës nuk ka qenë me kapacitet të plotë të fuqisë punëtore, pasi disa nga frika kanë zgjedhur të mos paraqiten.

Ai shton se biznesi fason po përballet kështu me një krizë të tretë, pas asaj të rënies së kursit valutor të këmbimit të euros dhe ikjes së fuqisë punëtore jashtë vendit, që ka pasur një ndikim të drejtpërdrejtë në të ardhurat e fasonëve. *Emrat e punonjësve të Call Center dhe industrisë fason janë ndryshuar pas kërkesës së tyre për të folur në kushtet e anonimatit.

12

Mars 2020

ANALIZË

Kriza e koronavirusit trondit edhe industrinë e medias në Shqipëri Me gazetat e mbyllura, redaksitë televizive të përgjysmuara dhe reklamat në pikiatë, kriza e koronavirusit rrezikon të lërë pa paga dhe pa punë një numër të konsiderueshëm punonjësish të medias në vend.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

Shpërthimi i epidemisë së koronavirusit e gjeti të papërgatitur Erjon Skëndajn –gazetar prej 12 vitesh në televizionin informativ News 24.Mekonfirmiminedy rasteve të para, Skëndaj shkoi me shpejtësi në spitalin Infektiv në Tiranë dhe raportoi live vetëm pak metra larg hyrjes, pa maskë mbrojtëse dhe doreza plastike.

“Ne kaluam nga tërmeti në tërmet, me raportime orë pa orë,” tha Skëndaj për BIRN.“Por këtë herë rreziku është shumë i madh, sepse ti nuk e di se kë ke afër”.

Prej tre javësh, Skëndaj dhe kolegët e tij gazetarëqë mbulojnë sistemin shëndetësor raportojnë nga kufirii karantinës më të madhe të vendit –spitali Infektiv në Tiranë –mbi atë që konsiderohet gjerësisht si një luftë globale ndaj pandemisë së COVID-19.

Ata ndajnë të njëjtën hapësirë me familjarëte pacientëve të prekur përpara Infektivit –dhe i kontaktojnë shpeshherëata në kërkim të informacionit.

Gazetarët e terrenit janë më tërrezikuarit, por jo të vetmit që po përballen me sfidën e raportimit në kohën e COVID-19 në Shqipëri.

Kompanitë mediatike ku ata punojnë u gjendën gjithashtu të papërgatitura dhe po tronditen dita-ditës nga regjimi drastik dhe rënia e shpejtë e reklamës – një ndër burimet kryesore të financimit të pagave për qindra punonjës të tyre.

Efektet e krizës u shfaqën menjëherë mbi median e shkruar- pjesa më e dobët e zinxhirit mediatik të Shqipërisë.Me hyrjen në fuqi të ndalimit të qarkullimit, shtëpitë botuese njoftuan ndërprerjen e paprecedentë të botimit të gazetave, duke e konsideruar këtë një aktivitet të pamundur.

Të dytët në radhë, edhe mediat audiovizive mbyllën një duzinë emisionesh televizive dhe dërguan në

shtëpi me qindra punonjës të tyre.

Televizionet u detyruan gjithashtu që të riformatojnë programacionetpër t’i bërë ato të përputhshme me aktin normativ të qeverisë, që ndalon praninë e më shumë se dy vetave në një studio televizive.

Tërheqja e bizneseve nga reklamat ështëgoditja e tretë dhe më e paparashikueshmja për të ardhmen e kompanive mediatike.Lëkundjet e para ekonomike paralajmërojnë një vit të zymtë për mijëra punonjës tëmedias, një pjesë e të cilëve rrezikojnë pagat dhe vendin e tyre të punës.

“Kriza e koronavirusit po ndikon mbi komunitetin e gazetarëve si asnjëherë tjetër më parë,” thotë i shqetësuar Aleksandër Çipa, kryetar i Unionit të Gazetarëve të Shqipërisë.

“Administratorët e një pjese të mediave i kanë njoftuar tashmë punonjësit e tyre për ulje apo përgjysmim të pagave dhe kjo e përkeqëson edhe më tej situatën e gazetarëve, redaktorëve dhe stafeve të tyre mbështetëse,” shtoi ai.

Redaksitë në karantinë Në Shqipëri, një numër i madh mediash konkurrojnë në një treg të vogël audience dhe reklamash.Mediat financohen edhe nga bizneset e tjera të pronarëve të tyre, duke shfaqur anësi të forta në raportime bazuar në interesat ekonomike dhe politike të pronarëve, ndërsa gazetarët përdorin shpesh vetëcensurën.

Prej tre javësh, epidemia e koronavirusit i ka futur edhe redaksitë e zhurmshme në karantinë, ndërsa kompanitë mediatike po përballen me probleme të reja për të mbrojtur shëndetin e gazetarëve dhe për të mbajtur sinjalin hapur.

Ben Blushi, drejtor i Përgjithshëm i konglomeratit më të madh mediatik në Shqipëri, Top Channel i tha BIRN se për shkak të regjimit të detyruar të

Ilustrim nga Jurgena Tahiri. Foto: LSA

Gazetarët që raportojnë nga Spitali Infektiv në Tiranë. Foto: LSA

karantinës, shumica e stafit prej 500 punonjësish janë duke punuar nga shtëpia.

“Një numër i domosdoshëm, por shumë i vogël teknikësh, inxhinierësh, grafistësh dhe montazhierësh punojnë me orare të reduktuara dhe në ambiente të dezinfektuara, sepse qëllimi kryesor në këto momente është mbrojtja e tyre dhe e familjeve të tyre,” tha Blushi.

Top Channel u detyrua të mbyllte përkohësisht një seri programesh, mes të cilave edhe programin historik të humorit “Portokalli”. Emisionet që vazhdojnë transmetimin i janë përshtatur regjimit tëri, duke realizuar intervista në distancë përmes Skype.

Edhe në televizionin rival TV Klan janë vendosur rregulla të reja për të shmangur grumbullimet në ambientet e punës; stafi është i ndarë në grupe dhe punon një javë nga shtëpia dhe një javë në redaksi.

Kryeredaktori Fatos Hakorja tha se redaksia dezinfektohet rregullisht, por problem mbetet sigurimi i maskave – veçanërisht për gazetarët dhe operatorët në terren që raportojnë nga qendrat spitalore që trajtojnë pacientët me COVID-19. “Është një situatë e jashtëzakonshme, me të cilën po përshtatemi dhe do të përpiqemi të përshtatemi në vijim, në varësi të të panjohurave që do tëna

Mars 2020

13

Gazetari i News 24, Erjon Skëndaj gjatë raportimit për situatën e COVID-19. Foto: LSA

Robert Rakipllari, i cili drejton njëherazi gazetën “Panorama” dhe televizionin News 24 i tha BIRN se u detyruan si asnjëherë më parë të ndërpresin botimin e gazetës për shkak të vendosjes së ndalimit të qarkullimit nga qeveria. “Një vendim që u mor në radhë të parë për shëndetin e lexuesve, po ashtu edhe të shitësve, shumica e të cilëve nuk u lejuan nga Bashkitë që të vazhdojnë aktivitetin e tyre,” tha Rakipllari.

zbulohen nga kjo pandemi,” tha Hakorja.

Efektet e krizës epidemike kanë paralizuar botimet e grupit mediatik “Panorama”, ndërsa puna për informimin e publikut vazhdon përmes televizionit informative News 24 dhe faqes online të gazetës “Panorama”.

Robert Rakipllari, i cili drejton njëherazi gazetën “Panorama” dhe televizionin News 24 i tha BIRN se u detyruan si asnjëherë më parë të ndërpresin botimin e gazetës për shkak të vendosjes së ndalimit të qarkullimit nga qeveria.

“Një vendim që u mor në radhë të parë për shëndetin e lexuesve, po ashtu edhe të shitësve, shumica e të cilëve nuk u lejuan nga Bashkitë që të vazhdojnë aktivitetin e tyre,” tha Rakipllari.

Puna për informimin e publikut vazhdon me vështirësi në faqen online të gazetës “Panorama” dhe në televizionin informativ News 24.

“News 24 që drejtoj ka vazhduar misionin e vet informues për publikun, megjithëse gazetarët dhe operatorët në terren si dhe ata në redaksi rrezikojnë jetën e tyre dhe të të afërmve të tyre duke qenë në vijën e parë të frontit, bashkë me mjekët dhe policët,” tha Rakipllari.

Megjithatë, krizat nuk sjellin gjithmonë efekte negative në biznesin e medias.

Në televizionin më të ri në treg, Euronews Albania, kriza e koronavirusit

ka shtuar punën dhe numrin e lidhjeve direkte.

“Nuk kemi vështirësi, jemi të gjithë në punë dhe po punohet me përkushtim të madh,” tha Ilva Tare, drejtoresha e Informacionit të Euronews Albania.“Probleme financiare nuk kemi, të paktën për marsin, dhe janë marrë të gjitha masat mbrojtëse, si maskat dhe dezinfektantët për stafin,” shtoi Tare.

Reklamat në pikiatë Shqipëria u fut zyrtarisht më8 mars në hartën e pandemisë së koronavirusit COVID-19 dhe prej asaj dite, gjithçka ka ndryshuar me shpejtësi. Me qindra biznese kanë mbyllur dyert në të gjithë vendin dhe një pjesëe tyre rrezikojnë falimentin –duke e rënduar edhe më tej situatën ekonomike të vendit.

Biznesi i medias, punëdhënës për rreth 6120 gazetarë, redaktorë, operatorë dhe staf mbështetës nuk bën gjithashtu përjashtim.I ushqyer në një masë të konsiderueshme nga reklamat, mediat po përballen me tërheqjen e shpejtë të bizneseve nga fushatat e tyre të komunikimit –duke u ekspozuar ndaj një krize afatgjatë.

Kompanitë e marketingut vërejnë një rënie me 15% të volumit të reklamave në dy javët e para të izolimit, ndërsa parashikojnë rënie edhe më drastike për muajin prill, tëllogaritura nëmasën 30-40%.

Në kushtet e izolimit masiv, përjashtim bëjnë vetëm kompanitë e

shërbimeve të domosdoshme për njerëzit dhe seksionet e tyre të shpërndarjes –të cilat kanë megjithatë një ndikim shumë të vogël në tregun e reklamës dhe marketingut.

“Tregu i komunikimit dhe i reklamave është një tjetër hallkë e zinxhirit që po këputet ditë pas dite në këtë situatë pandemie,” tha Zefina Hasani, drejtoresha e komunikimit në agjencinë e marketingut dhe komunikimit “Le Spot”.

“Bizneset kanë filluar të tërhiqen, klientët po ndërpresin ose shtyjnë projektet, konferencat kanë stopuar.Në një situatë të tillë, kur çdokush kërkon të informohet vetëm për pasojat drastike që mund të shkaktojë COVID-19, interesi për reklamën vjen duke u ulur,” shtoi Hasani për BIRN. Efekti zinxhir i krizës së reklamave rrezikon të prekë në mënyrë të drejtpërdrejtë gazetarët në vijën e parë të raportimit të epidemisë së koronavirusit dhe stafet mbështetëse të tyre.Kjo mund të përkthehet në ulje apo vonesa pagash apo edhe më keq- humbje të vendeve të punës.

Drejtuesit e mediave kryesore në Shqipëri kanë filluar të parashikojnë që tani vështirësitë në shpërndarjen e pagave dhe shohin si zgjidhje në horizont përfshirjen edhe tëmedias në paketën e ndihmës së qeverisë.

“Që nga data 13 mars, Panorama print nuk botohet, ç’ka sjell që të mos ketë as të ardhura nga shitjet e gazetës dhe as nga reklamat, burimi kryesor për pagat e gazetarëve,” tha Rakipllari, ndërsa propozon që gazetarët e shtypit të shkruar të përfshihen në kategoritë e subvencionuara nga shteti në kohën e krizës.

Ai pohon se situata është e vështirë edhe në televizionin që ai drejton, pasi rreth 30% e reklamave janë tërhequr nga bizneset për shkak të krizës.

“Në këtë situatë, mendoj se do të ishte e domosdoshme që media të përfshihej nga qeveria në paketën e ndihmës, në mënyrë që të krijonte lehtësi duke nisur nga qiratë, pagesën e sigurimeve shoqërore dhe një pjesë të pagave të gazetarëve,” tha Rakipllari.

Paraliza e bizneseve dhe ulja apo mbyllja e fushatave të tyre të marketingut është një vuajtje shtesë edhe për televizionin Top Channel.

Ndonëse nuk kanë ende një bilanc të qartë, Blushi thotë se volumi financiar i tërhequr është i ndjeshëm dhe se janë duke menduar për “balancimin e të ardhurave të reduktuara me shpenzimet”. “Çdo gjë do të varet nga kohëzgjatja e krizës. Sa më e gjatë, aq më e vështirë do të jetë. Natyrisht do të rezistojmë, duke mbajtur sinjalin tonë të hapur dhe aktiv,” tha Blushi për BIRN. Kreu i Unionit të Gazetarëve, Aleksandër Çipa është në kërkim të një kanali zyrtar komunikimi me qeverinë për mbrojtjen e reporterëve, redaktorëve dhe punonjësve të tjerë të medias –që edhe tani përballen me vështirësi të shumta ekonomike.

Përpjekjet e Unionit shkojnë megjithatë në mbështetje tëkategorive më të dobëta dhe jo ndaj atyre qëkonsiderohen “oligarkë të medias”.

“Ne kërkojmë që në kontekstin e ligjit të shtohet edhe kategoria e prekur e punonjësve tëmedias,” tha Çipa, duke njoftuar se këtë kërkesë do t’ia paraqiste të hënën Komisionit Parlamentar të Medias, Ministrisë së Financave dhe Kryeministrisë.

“Në kushtet kur bizneset kanë ndërprerë reklamat dhe janë në vështirësi për të paguar pagat, është më mirë që të arrihet një marrëveshje transparente në rrugë zyrtare, sesa në kanale të tjera informale,” përfundoi Çipa për BIRN.

14

Mars 2020

REPORTAZH

Heronj të heshtur: Laborantët dyfishojnë kapacitetet e respiratorëve të paktë të Shqipërisë Në krizën e epidemisë së COVID-19, laborantët dentarë Besar Lalike dhe Elidian Çepele nuk ndenjën duarkryq - ata prodhuan pjesë për ventilatorë që dyfishojnë mundësitë e Shqipërisë për të trajtuar pacientët e koronavirusit, duke frymëzuar shumë kolegë dhe mjekë.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

B

renda pak orësh në fundjavë, Besar Lalike dhe Elidian Çepele u bënë të njohur përtej rrjetit të miqve të tyre në Facebook.

Dy laborantët dentarë arritën të dielën të prodhonin përmes një printeri 3D një pajisje përshtatëse, e cila mundëson dyfishimin e kapacitetit të ventilatorëve të paktë të vendit në luftën kundër koronavirusit të ri, COVID-19.

Besar Lalike i tha BIRN se i ishin futur punës pasi kishin parë printimet e kolegëve të tyre në Itali dhe kishin kuptuar se printerat që zotëronin në laboratorin e tyre “Dentur Design Center’ mund ta kryenin procesin –që kërkon saktësi të jashtëzakonshme dhe matet me nano-milimetra.

“Ne nuk donim që të përmendeshim fare për këtë punë,” tha në një bisedë telefonike Lalike.“Nuk ishte qëllimi ynë që të bëheshim të famshëm”.

Barra e jehonës mbi përpjekjen e suksesshme të dy laborantëve dentarë bie mbi mjekun stomatolog, Gjergji Dilo.

Në një status në Facebook, Dilo kërkoi ndihmë për t’u siguruar atyre rezinë – lëndë e parë për printerat 3D që prodhojnë implante dhëmbësh dhe protezash dhe që tani, falë përpjekjes së Lalikes dhe Çepeles, mund të shpëtojnë edhe jetë.

“Uroj që të mos jetë kurrë nevoja të përdoren, por nëse do na duhen, kjo pjesë do të shpëtojë jetë,” tha Dilo për BIRN. Ai ndërmjetësoi me Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza” për testimin e pajisjes.

Gatishmëria e dy laborantëve për të vënë biznesin në dispozicion të mjekëve që po luftojnë me Covid-19 është duartrokitur si “prekëse dhe frymëzuese” nga një rreth i gjerë njerëzish.

Doktor Arben Gjata, rektor i Universitetit të Mjekësisë vlerëson përpjekjen e dy laborantëve, ndërsa shpreson gjithashtu që emergjenca në Shqipëri të mos jetë asnjëherë e tillë sa të nevojiten më shumë ventilatorë.

“Ajo që është e rëndësishme, është që ka qytetarë që me paratë e tyre ofrohen vullnetarisht për të ndihmuar në këtë situatë,” tha Gjata. “Pjesës tjetër i kërkohet vetëm që të qëndrojë në shtëpi”, shtoi doktori, duke i mëshuar mesazhit për distancim social.

Nevoja për ventilatorë Prej momentit që mjekët italianë u shfaqën të dëshpëruar në video për shkak të mungesës së paisjeve të ventilimit (mjete të frymëmarrjes së drejtuar) dhe që u duhej të zgjidhnin mes pacientëve me COVID-19, qindra njerëz në të gjithë botën u vunë të kërkonin zgjidhje të shpejta. Propozimet po eksperimentohen në të gjithë botën, përfshi Nju Jorkun, i cili sipas guvernatorit Andreë Cuomo është në pritje të një vale prej dhjetra mijëra të sëmurësh.Përshtatja e ventilatorëve për t’u përdorur për më shumë se një pacient dhe përdorimi i maskave të notarëve konsiderohen zgjidhje alternative në kohë lufte.

Industria e makinave në mjaft shtete është duke u përshtatur për të filluar prodhimin e ventilatorëve, por kjo pritet të marrë kohë.

Ndërsa mijëra pacientë në të gjithë botën pritet të kenë nevojë për frymëmarrje të drejtuar, Lalike dhe Çepele nuk ndenjën duarkryq në Shqipëri. Dy laborantët zotërojnë laboratorë për prodhime në fushën e stomatologjisë në Kavajë, Vlorë dhe Tiranë, por i transferuan të hënën të gjitha pajisjet në Tiranë për të punuar me orë të zgjatura dhe për të qenë sa më afër QSUT-së.

Lalike i tha BIRN se u ishte kërkuar që të prodhonin 300 pjesë për të dyfishuar kapacitetin e ventilatorëve ekzistues.

Doktori Gjata i tha BIRN se Shqipëria kishte për momentin në dispozicion një numër ventilatorësh që vërtitet në 150-200 copë dhe bashkë me porositë e reja, mendohet se mund të mbulojnë emergjencën e pacientëve të infektuar me COVID-19. Të mërkurën, Shqipëria numëroi 146 persona të infektuar, 72 prej të cilëve ndodhen në Spitalin Infektiv në Tiranë dhe 3 prej tyre me frymëmarrje të drejtuar. Doktor Gjata e konsideroi megjithatë mjaft të mirë pasjen në dispozicion të një mundësie që dyfishonte apo katërfishonte kapacitetet e ventilimit. I rëndësishëm për të është gjithashtu mesazhi se Shqipëria kishte qytetarë që shqetësoheshin dhe ishin të gatshëm të ndihmonin”. “Kjo është për ata që kanë shumë më shumë mundësi financiare dhe që nuk janë bërë të gjallë,” tha Gjata.

Mjeku anestezist Krenar Lila, i cili realizoi provën me pjesën e prodhurar në laboratorin “Dentur Design Center” tha se prova me intubim artificial ishte kaluar me sukses. Lila dhe

Dy laborantët dentarë, Besar Lalike (djathtas) dhe Elidian Çepele (majtas), të cilët prodhuan pas shumë përpjekjesh pajisjen për dyfishimin e kapacitetit të respiratorëve.

Paisja e prodhuar me printer 3D, që mundëson lidhjen e një respiratori me më shumë pacientë.

Foto credits: Besar Lalike

Gjata bënë me dije se pjesa do të përdorej vetëm nëse vendi do të ishte në një situatë të ngjashme me Italinë, kur numri i të sëmurëve të tejkalonte mundësitë e vendit për ventilatorë.

Lalike i tha BIRN se bashkë me ortakun e tij janë angazhuar të printojnë pjesët e kërkuara, ndërsa shton se në këtë proces kishte pasur ndihmë të ofruar edhe nga kolegët në Kosovë. “Kjo do na marri rreth 10 ditë,” tha ai, duke shtuar se nuk kishte ende emergjencë. Asnjë prej laborantëve nuk pranoi të tregonte se sa do t’u kushtonte prodhimi i 300 pajisjeve për ventilatorët. “Nuk është e rëndësishme,” u përgjigj Lalike për BIRN. “Diçka e jashtëzakonshme” Të befasuar prej famës së shpejtë, Besar Lalike dhe Elidian Çepele këmbëngulën në një bisedë për BIRN se donin të mbanin një profil të ulët.Lalike, i cili pranoi të fliste vetëm pas një sërë telefonatash dhe kërkesash, tha se as ai dhe as ortaku i tij nuk do donin të ishin në qendër të vëmendjes.

“Nuk është qëllimi ynë të dalim në media.

Ne e pamë këtë si zgjidhje në Itali dhe me ndihmën e personave të tjerë, që unë dua të përmenden, vendosëm ta bëjmë edhe në Shqipëri,” tha Lalike.

Stomatologu Gjergji Dilo tha se ai vetë nuk kishte bërë asgjë, përveçse kishte mundësuar kontaktet mes dy laborantëve –që i njihte dhe bashkëpunonte prej vitesh dhe QSUT-së.

“Çunat e shkretë po habiten që me paisje të stomatologjisë mund të shpëtojnë jetë,” tha ai.

Dilo nuk i kurseu fjalët e mira për dy laborantët ndërsa e konsideroi përpjekjen e tyre në një situatë ekstreme mjaft të vlefshme.

“Ata po bëjnë diçka të jashtëzakonshme,” shtoi ai. Ndërsa provat me pjesën për rritjen e kapacitetit të ventilatorëve rezultuan me sukses, Lalike dhe Çepele po eksperimentojnë ndër të tjera në improvizimin e një maske snorking [maska përdoret në not e zhytje në cektësi] për ta përshtatur për ventilim, pa qenë i nevojshëm intubimi.

Doktor Alfred Aga i tha BIRN se paisja ishte eksperimentuar me sukses në Breshia dhe se po përdorej për pacientë që kishin nevojë për oksigjen, pa qenë nevoja që të intuboheshin. “Kjo është akoma më e mirë, pasi ul edhe rrezikun e infektimit,” tha Aga. Aga tha se numri i respiratorëve në Shqipëri ishte i vogël dhe se në rast emergjence, çdo formë do duhej të provohej edhe me mjete të tjera. “Në situatë emergjente dhe në mungesë të respiratorëve apo aparaturave të tjera për ventilim të pacientëve, teknologjia iu vjen në ndihmë mjekëve.Ideja e parë, ajo e respiratorëve në paralel është e provuar dhe e publikuar në artikuj shkencorë”, shtoi ai. Prova e bërë me maskën snorking paraditen e së mërkurës rezultoi pjesërisht e sukseshme.

“Do bëjmë disa modifikime dhe do e përsërisim sërish nesër,” tha Aga në një bisedë me BIRN. Shembuj të ngjashëm për t’u ardhur në ndihmë mjekëve në ditë të vështira ka edhe në drejtime të tjera.Geri Çuçi, një sipërmarrës fason i dhuroi Ministrisë së Shëndetësisë 47 kostume të posaçme për mjekët. Çuçi i tha BIRN se i ishte gjendur copë e përshtatshme për të prodhuar veshje që mund të dezinfektohen dhe lahen dhe kishte vendosur t’i bënte kostume për mjekët.

“Ndjehem me faj që nuk kisha më shumë,” tha ai, duke shtuar se për shkak të problemeve në Itali, nuk kishte mundur të siguronte më shumë copë.

Ai shpjegoi se materiali ishte pjesërisht plastik dhe se i ishte thënë nga mjekët që e provuan që ishte i vlefshëm edhe në këtë rast.

Sipërmarrësi bëri thirrje që vendi të mobilizohej dhe që të gjithë të ndihmonin me aq sa kishin mundësi.

“Nga kjo [epidemia] duhet të dalim të gjithë bashkë, po s’dolëm të gjithë bashkë prej kësaj, marrim fund të gjithë. O dalim të gjithë, o mbarojmë të gjithë,” përfundoi ai.

Mars 2020

REPORTAZH

popullatës në Europë. Zoltan Massay-Kosubek, menaxher politikash për ajrin e pastër dhe lëvizshmërinë në EPHA, i tha BIRN se fatkeqësisht edhe pse ajri në Tiranë është duke u pastruar ditët e fundit, dëmi nga ndotja historike tashmë është bërë.

“Tani që sëmundja është këtu, ndotja e ajrit bëhet e prekshme,” tha ai. “Trupi nuk mund të kthehet mbrapsht në periudhën ku ishte i padëmtuar nga ndotja, sepse ky nuk është më një opsion,” shtoi ai.

Sipas Sekretarit të Përgjithshëm në Detyrë të EPHA-së, Sascha Marschang, qeveritë në Europë duhej të ishin përballur me ndotjen e ajrit prej dekadash, por ato për një kohë të gjatë e kanë vendosur prioritetin te ekonomia mbi shëndetin, në mënyrë të veçantë duke lejuar qarkullimin e mjeteve ndotëse të transportit.

“Shkenca na tregon se epidemitë si Covid-19 do të ndodhin me frekuencë në rritje,’ tha Marschang nëpërmjet një deklarate për shtyp. “Pastrimi i rrugëve [nga mjetet ndotëse] është një investim themelor për një të ardhme më të shëndetshme,” shtoi ai.

Masat drastike të distancimit social, të marra si pjesë e përpjekjes për të ndaluar përhapjen e koronavirusit të ri e kanë ulur ndjeshëm ndotjen e ajrit në Tiranë; megjithatë ekspertët paralajmërojnë se pasojat e padukshme të ndotjes historike mund të rezultojnë vdekjeprurëse për ata që infektohen nga COVID-19.

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

P

una në televizionin A2 CNN – studiot e të cilit ndodhen në katin e 13 të një prej kullave më të larta në Tiranë, i jep një këndvështrim të privilegjuar mbi ndotjen e ajrit në kryeqytet gazetarit dhe moderatorit popullor, Blendi Salaj.

Pasi mbaroi emisionin e tij të mëngjesit ‘Dita Jonë’ më 17 mars, Salaj u befasua këndshëm nga Tirana pa smog dhe linjat e qarta të maleve të Krujës, që i shihte nga dritarja e qiellgërvishtësit ku punon; një përjetim që ai e ndau me ndjekësit e shumtë të tij në rrjetet sociale.

“Reagimi ishte më shumë seç prisja, sepse ishte thjesht një foto e bërë nga dritarja e një dite të bukur, e një dite me ajër të pastër,” kujton Salaj, duke iu referuar reagimit të ndjekësve ndaj postimit të tij në rrjetet sociale.

“Por kur pashë që kishte tërhequr shumë vëmendje, se si njerëzit kishin vënë shenjat e zemrës, që e donin këtë gjë, më erdhi mirë,” shtoi ai.

Për shkak të masave drastike të marra nga qeveria shqiptare për të frenuar përhapjen e koronavirusit të ri COVID-19 – përfshirë ndalimin e qarkullimit të automjeteve, ndotja e ajrit në Tiranë ka rënë ndjeshëm gjatë javës së fundit, duke sjellë një anë pozitive në mes kufizimeve drastike të vendosura mbi jetën e banorëve e kryeqytetit nga pandemia.

Edhe pse të dhënat satelitore të monitorimit të ajrit në Shqipëri dhe në vende të tjera të Europës tregojnë që ndotja ka rënë ndjeshëm pas ndalimit të qarkullimit të automjeteve si pasojë të masave të marra kundër virusit, ekspertët paralajmërojë se personat që jetojnë në qytete të ndotura si Tirana, janë më të kërcënuar nga COVID-19.

“Ky është një fenomen që ne e kemi konstatuar në të gjithë botën – në Kinë për shembull. Por në mënyrë të veçantë, në Italinë e Veriut,” thotë Zoltan Massay-Kosubek nga Aleanca Europiane për Shëndetin Publik (EPHA), një nga grupimet më të mëdha të organizatave për shëndetin publik, të drejtave të pacientëve dhe profesionistëve të shëndetësisë në kontinent. “Ky është një nga rajonet më të ndotura në Europë dhe jo rastësisht, një nga vendet ku COVID-19 ka qenë më vdekjeprurës,” shtoi ai.

Ndotja e ajrit lidhet ngushtë me një seri sëmundjesh, të cilat mjekët kanë filluar t’i lidhin me shifrat e larta të vdekshmërisë nga COVID-19 dhe ekspertët paralajmërojnë se megjithë ajrin e pastër që po shijojmë në Tiranë gjatë javës së fundit, dëmi i bërë mbi shëndetin e banorëve të kryeqytetit gjatë dekadave është i pakthyeshëm.

Nën karantinë nga COVID-19, kryeqyteti zbulon kënaqësinë e ajrit të pastër Nivel i lartë ndotje Të dhëna mbi ndotjen e ajrit në Tiranë publikohen nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit dhe bashkia e kryeqytetit, por të parat nuk janë të shpeshta dhe transparente, ndërsa të dhënat e bashkisë janë të pacertifikuara.

Ndërkohë, sipas raporteve të pavarura të monitorimit të ndërmarra nga organizatat e shoqërisë civile, niveli i ndotjes së ajrit në kryeqytet i tejkalon nivelet e lejuara nga Bashkimi Europian dhe legjislacioni shqiptar.

“Niveli i ndotjes është shumë shqetësues në momentin që standardet që janë vendosur nga Bashkimi Europian, qoftë edhe nga legjislacioni shqiptar tejkalohen,” shprehet aktivistja mjedisore Besiana Guri.

“Në Tiranë në kushtet normale, domethënë jo në këto kushte që flasim sot, niveli i ndotjes është gjithmonë më i lartë se standardi ose tavani që është përcaktuar në legjislacionin e Bashkimit Evropian,” shtoi ajo.

Sipas gazetarit Blendi Salaj, nga lartësia e ndërtesës shumëkatëshe ku ai punon, ndotjen e ajrit në kryeqytet gati mund të prekësh me dorë në një ditë të zakonshme.

“Zakonisht është një smog që duket sikur mund të presësh me thikë, një gjë gati bojë vishnje që pluskon mbi Tiranë,” kujton Salaj, duke shtuar se kjo re që e mbështjell qytetin si ‘batanije’ është zhdukur ditët e fundit dhe nga dritarja ka soditur me kënaqësi malet e Krujës si kurrë më parë.

“Nëqoftëse shikon drejt verilindjes, andej shikohen hollësi që nuk dallohen zakonisht dhe çdo gjë është bërë më e qartë, është e dukshme, njerëzit dhe nga poshtë mund ta dallojnë që është tjetër cilësi ajri,” shtoi ai.

15

Aktivistja Besiana Guri bie dakord, duke nënvizuar se ndotja e ajrit në kryeqytet është e dukshme dhe vjen kryesisht si pasojë e shkarkimit të gazrave të automjeteve.

“Siç dihet, në Tiranë por jo vetëm, në qytet e mëdha, makinat janë ndotësit më të mëdhenj të ajrit, dhe është një nga ndotësit më të rrezikshëm, por në të njëjtën kohë më të kuptueshëm,” tha ajo.

“Të gjithë ne mund të ndjejmë ndotjen që vjen nga smogu, pra nga tymi i makinave, qoftë në zonat që janë kryqëzimet e rrugëve kryesore apo në zonat e mbipopulluara, qoftë dhe nëse ne dalim në malin e Dajtit dhe shikojmë nga lart – ndotja është shumë e dukshme dhe shumë e madhe,” shtoi Guri.

Rrezik nga COVID-19 Sipas shkencëtarëve, personat që jetojnë në qytete të ndotura janë më të rrezikuar nga përhapja e koronarovirusit të ri COVID-19, pasi ndotja e ajrit lidhet me një seri sëmundjesh respiratore, hipertensionin dhe diabetin – komplikacionet e të cilave janë lidhur me vdekshmëri më të lartë nga virusi.

“Pacientët me sëmundje kronike të mushkërive dhe zemrës, të shkaktuar ose të përkeqësuara nga ekspozimi afatgjatë ndaj ndotjes së ajrit, janë më pak të aftë t’i luftojnë infeksionet e mushkërive dhe kanë më shumë gjasa të vdesin,” shprehet doktoresha Sara De Matteis, Profesore e Asociuar e Mjekësisë në Universitetin e Cagliarit. “Kjo ka të ngjarë të ndodhë edhe për Covid-19,” shtoi ajo.

Aleanca Europiane për Shëndetin Publik deklaron se ndotja e ajrit është një nga kërcënimet më të mëdha ndaj shëndetit të

Moment reflektimi Ndërkohë në Tiranën nën shtetrrethim, ku qytetarët janë izoluar për të shmangur përhapjen e COVID-19 – virus i cili deri të martën kishte infektuar 123 persona në të gjithë vendim dhe ka shkaktuar 5 viktima, aktivistët mjedisorë shpresojnë se periudha e ndalimit të automjeteve të shërbejë si një moment reflektimi për vendimmarrësit dhe qytetarët.

“Shpresoj që kjo periudhë t’u shërbejë të gjithëve – nga njerëzit e thjeshtë e deri tek vendimmarrësit, si periudhë reflektimi për mjedisin dhe problematika të tjera, për të ndryshuar mënyrën e sjelljes ose mënyrën e marrjes së masave për ndotjen e ajrit në Tiranë dhe në qytetet e tjera të mëdha,” tha Besiana Guri.

Guri, e cila drejton fushatat e komunikimit të organizatës mjedisore Eco Albania, shprehet se qytetarët e Tiranës dhe vendimmarrësit duhen ndryshojnë qasje ndaj ndotjes së ajrit, pasi pandemia të ketë kaluar.

“Tek njerëzit e thjeshtë, çdo gjë mund të fillojë me veprime shumë të vogla, qoftë duke e evituar më shumë makinën, duke bërë sa më shumë ecje në këmbë, ndërsa nga institucionet duhet të përmirësohet transporti publik dhe infrastruktura për biçikletat,” tha ajo.

“Shëndeti i njeriut është parësori, sot po e kuptojmë më shumë se kurrë se sa i rëndësishëm është shëndeti,” shtoi ajo.

Zoltan Massay-Kosubek nga EPHA mëton se Europa dhe Shqipëria si pjesë e saj duhet të përdorin në të ardhmen mjete transporti më pak ndotëse, pasi transporti është mbase mënyra më e shpejtë për ta zgjidhur krizën e ndotjes së ajrit.

“Ka arsye të mira për të hequr dorë nga transporti i bazuar tek motori me djegie të brendshme drejt një forme transporti më të pastër,” tha ai, duke shtuar se edhe publiku duhet të përdorë më shumë ato që janë format më të sigurta të transportit – të ecurit, biçikletën dhe transportin publik.“Qytetet gjithashtu duhet të ridizenjohen për të tejkaluar fazën ndotëse të transportit,” përfundoi Kosubek.

Edhe gazetari Blendi Salaj mendon se periudha e karantinës dhe ajri i pastër gjatë këtyre ditëve duhet të jetë një moment kthese për ndotjen në Tiranë.

“Absolutisht që këto janë gjëra që duhet të na bëjnë që të mendojmë, jemi duke përjetuar me të vërtetë diçka që do të donim ta kishin gjithmonë, është shumë më mirë si cilësi e qytetit, e ajrit që thithin të gjithë,” tha ai. “Është më mirë, është më e shëndetshme dhe ndjehet sa herë që merr frymë – dhe kjo ndodh shpesh,” përfundoi Salaj.

16

Mars 2020

Blog

Pandemia COVID-19 ka krijuar një situatë të paprecedentë ekonomike, gjë që i ka shtyrë autoritetet në vendet demokratike dhe jo aq demokratike të mendojnë zgjidhje po aq tëpaprecedenta.

Përkundër kësaj, Shqipëria ka vendosur të ndjekëpolitikën e fyerjes së shqiptarëve, duke shpërndarë paketa ndihmash dhe duke pozuar në shtatë pozicione të ndryshme për çdo pako makarona.

Të mendosh të pamendueshmen: Ekonomia në epokën e COVID-19

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

S

htetet e Bashkuara të Amerikës kanë një buxhet sa 37% e Prodhimit të Brendshëm Bruto dhe konsiderohen si modeli i shtetit të vogël, ku pjesa dërrmuese e aktivitetit ekonomik i është lënë sektorit privat. Danimarka e ka buxhetin e shtetit sa 51% e Prodhimit të Brendshëm Bruto dhe konsiderohet si një nga rastet e shtetit me demokraci sociale, ku autoriteti publik grumbullon më shumë se gjysmën e prodhimit të kombit për ta rishpërndarë në shërbime publike.

Në rastin e Pandemisë COVID-19, Shtetet e Bashkuara, të cilat aktualisht qeverisen nga konservatorët - kundërshtarë të shtetit tëmadh, vendosën të rrisin shpenzimet buxhetore të vendit me 2 trilionë dollarë. Ndërsa ngjan si marramendëse, kjo shifër është në fakt sa 10% e Prodhimit të Brendshëm Bruto.

Këto para do të shkojnë afërsisht në masën 1200 dollarë për çdo të rritur dhe 500 dollarë shtesë për çdo fëmijë. Pak a shumë, kjo është një rrogë minimale për familje. Përjashtohen vetëm amerikanët me të ardhura vjetore mbi 100 mijë dollarë, pra njerëzit që e kanë të lehtë të kapërcejnë krizën, pavarësisht nëse mbeten një muaj pa punë.

Nuk ka nevojë të aplikosh. Agjencia e taksave do të dërgojë paratë në llogaritë bankare. Përveç kësaj, personat që do të dalin përkohësisht të papunë, përveç pagesës së zakonshme të papunësisë që në SHBA arrin në 40-50% të pagës, do të marrin edhe një shumë shtesë, që vlerësohet 20-30% të tjera, për të mbushur më shumë nga hendeku i pambuluar.

Të vetmit që përjashtohen janë punëtorët që mund të punojnë nga shtëpia. Këto të gjitha janë sa 10% e Prodhimit të Brendshëm Bruto. Kjo vështirë se do ta bëjë SHBA-në vend me qeveri të madhe, por ndërhyrja energjike sakaq është interpretuar si një kthesë historike. Papritur SHBA-të po bëhen një demokraci sociale, e ngjashme me vendet europiane.

Danimarka, e cila sakaq e ka shtetin social dhe qytetarët kur mbeten pa punë, nuk mbeten edhe pa bukë, vendosi tëfrenojëkrizën ekonomike me një paketë në masën 5% të PBB-së. Nga këto, 2.5% u vendosën në dispozicion të ruajtjes së vendeve të punës. Me pak fjalë, qeveria mori përsipër të paguajë të gjitha rrogat e sektorit privat në masën 75 deri në 90% të pagës, me kushtin që punëdhënësit të mbulojnë pjesën që mbetet dhe të mos nxjerrin punëtorët në pagesë papunësie.

Në Britaninë e Madhe, qeveria ndërmori një masë tëngjashme, duke pranuar të paguajë deri në 80% të rrogave të bizneseve të penalizuara nga kriza si dhe të paguajë të vetëpunësuarit njëshumë të barabartë me

Kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj duke shpërndarë qese me ushqime për familjet në Tiranë. Foto nga Facebook/Erion Veliaj

Përkundër shpikjeve në politika ekonomike nga e gjithë bota, qeveria shqiptare ka vendosur të ndjekë politikën e fyerjes së shqiptarëve, duke shpërndarë paketa ndihmash që nuk i ka kërkuar askush dhe duke pozuar në shtatë pozicione të ndryshme për çdo pako makarona e çdo shishe qumësht, për ta nxjerrë qeverinë bamirëse me paratë e taksapaguesve. fitimet e tyre të deklaruara të viteve të fundit. Ky vendim i qeverisë britanike u konsiderua si i pari i këtij lloji në histori.

Në Shqipëri, buxheti i shtetit është sa 30% e Prodhimit të Brendshëm Bruto, ndërsa paketa e qeverisë në ndihmë të biznesit në kohë krize përbën vetëm 1.3% e PBB-së.

Këtu qeveria ka vendosur të ofrojë vetëm një pagë minimale për një pjesë të biznesit të vogël, (afërsisht 60%) ndërsa të gjithë të punësuarit e tjerë do të duhet të bëjnë si të bëjnë. Bizneset me punë të bllokuar u sugjerohet të marrin kredi në bankë për të financuar funksionimin e tyre, (paga, qira dhe taksa), pavarësisht se nuk kanë punuar dhe nuk kanë të ardhura. A është kjo e mjaftueshme?

Arsyeja se pse qeveritë e vendeve demokratike po ndërhyjnë me një formë të tillë në ekonomitë e veta, është e dyfishtë,

ekonomike dhe sociale, ku kryefjala është sigurimi qëçdokush që kishte një pagë në shkurt, të mund të marrë një pagë, qoftë pak më të ulët, gjë që lehtëson mbijetesën e bizneseve për të qenë gati për të rifilluar punë pasi pandemia të mbarojë. Nëse hendeku në të ardhura shkaktuar nga paraliza ekonomike nuk mbushet në ndonjëfarë mënyre, pasojat në ekonomi rrjedhin zinxhir. Njerëzit mbeten pas në pagesën e faturave, qirave, taksave, furnitorëve. Këto të fundit nga ana e tyre mbeten pas në pagesat ndaj punëtorëve të vet dhe furnitorëve.

Në ekonomi përdoret shpesh e njëjta terminologji me fushën e shëndetësisë publike.

Duhet izoluar “i sëmuri”, pra punëtori që nuk merr pagë, dhe të mjekohet, përndryshe infekton të gjithë zinxhirin ekonomik deri sa epidemia bëhet e papërmbajtshme.

Arsyeja e dytë duket se është sociale. Kriza si kjo e pandemisë penalizojnë në mënyrë disproporcionale njerëzit me paga të ulëta, të cilët, në mungesë e punës së përditshme, e kanë shumë të vështirë të jetojnë në krahasim me personat me paga të larta. Nëse je një punëtor me pagë minimale në masën 23,088 lekë në Shqipërinë e sotme, një muaj mungesë page ka gjasa të heq mundësinë të paguash faturën e dritave apo të ujit, gjë që nga ana e vet, penalizon kompanitë përkatëse.

Dhe nëse je biznes, kur ke për të paguar sigurimet shoqërore dhe shëndetësore, taksat bashkiake, qiranë dhe pagat, nga të gjitha këto, pagat duket se janë shpenzimi që mund të eliminohet më lehtë. Dërgo në shtëpi me pushime të papaguara punëtorët dhe bëj si të bësh për shpenzimet e tjera.

Pabarazia më e madhe në Shqipëri nga

COVID-19 duket se do të jetë dallimi mes të punësuarve në sektorin publik dhe atyre në ekonominë private. Të 160 mijë të punësuarit në shtet, pavarësisht se në një masë jo të vogël janë të punësuar për vota dhe jo për punë dhe pavarësisht se këtë muaj kanë dalë apo jo në punë, do ta marrin rrogën e plotë.

Rrogat e tyre do të paguhen nga taksapaguesit, përfshirë taksapaguesit në sektorin privat, si punëtorët në industrinë fason, të cilët, megjithëse kanë paga mesatarisht 25% më të ulëta, ka gjasa se nuk do ta marrin të plotë rrogën e marsit e do të mbeten pa rrogë fare nëprill.

Këtu normalisht duhet të hapet diskutimi se kush kontribuon dhe kush përfiton nga buxheti i shtetit. A mos vallë kontribuon më shumë një punëtor ujësjellësi- nga ata të punësuarit për politikë apo një punëtor fasoni a kamarier?

Ndihmat që qeveritë nëpër botë po i japin të punësuarve gjatë krizës COVID-19 nuk janë para të dhuruara. Përkundrazi, ato janë borxh publik, të cilat do të paguhen saktësisht nga të punësuarit që po i marrin këto para.

Përkundër shpikjeve në politika ekonomike nga e gjithë bota, qeveria shqiptare ka vendosur të ndjekë politikën e fyerjes së shqiptarëve, duke shpërndarë paketa ndihmash që nuk i ka kërkuar askush dhe duke pozuar në shtatë pozicione të ndryshme për çdo pako makarona e çdo shishe qumësht, për ta nxjerrë qeverinë bamirëse me paratë e taksapaguesve. Ndërkohë, të gjitha koncesionet dhe tenderët duket se vijojnë njësoj sikur pandemia COVID-19 të mos kishte ndodhur kurrë.

No.

55

March 2020 Monthly

The War Against COVID-19 Albania is quarantined under a national curfew in a bid to ease the curve of deadly COVID-19 infections, which has brought death and misery to neighboring Italy, in a struggle that Prime Minister Edi Rama has compared to war.

A masked girl waling on the streets of Tirana. Photo: LSA

ANALYSIS

OPINION

Europe’s other coronavirus victim: Information and data rights

Coronavirus: The pandemic stress test

Arbitrary arrests, surveillance, phone tapping and privacy breaches increase as countries of Central and Southeast Europe impose emergency laws to combat Covid-19.

Populist leaders have capitalised politically on the plight of the precariat. If there is any silver lining, it is that long-vilified experts have an opportunity to regain the public’s trust.

18

March 2020

ANALYSIS

The War Against COVID-19

Albania is quarantined under a national curfew in a bid to ease the curve of deadly COVID-19 infections, which has brought death and misery to neighboring Italy, in a struggle that Prime Minister Edi Rama has compared to war.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

n infectious disease of unknown causes was reported at the World Health Organization office in China on December 31, 2019. Just 90 days later, the disease - later renamed COVID-19, has spread to over 200 countries and territories, has plunged the world into an unprecedented health crisis and a profound economic paralysis, which has pushed governments around the world to find unprecedented and especially creative solutions.

The disease initially paralyzed China, which declared a blockade of the province of its epicenter at the end of January, but from February 26 began spreading rapidly in Italy and then across Europe and the United States. By the end of March, at least 700,000 people worldwide have been infected and over 30,000 people have died. The disease has caused this tragic balance at a time when infections are still concentrated in relatively limited geographic areas. The Lombardy region of northern Italy has registered 43% of the cases of COVID-19 while it accounts for only 16% of Italy’s population. And so on, in the US, of the 123,000 cases recorded by the end of March, over 65,000 are in a limited geographic area in New York and New Jersey.

This concentration of cases in confined areas seems to have also caused the congestion well beyond the normal capacity of health care systems and the inability of hospitals to properly treat all patients seeking assistance. Two medical goods took on strategic importance in the world and were embargoed for export by different countries. Respiratory particulate-filtering masks, known as N95 - used in both healthcare and the construction sector have suddenly become the world’s most sought after commodity, whose demand increased until it surpassed its usual manufacturing capacity. The second most sought after commodity was mechanical respiratory ventilators, the demand for which increased to tens of thousands of units within a week, from the few thousands typically produced each year.

Albania under curfew The disease officially arrived in Albania on March 8, when the Ministry of Health an-

nounced the first two cases in the late hours of the evening. Between March 9 and 29, a total of 20 days, the disease affected 212 people, killed ten patients and was identified in 17 cities. The situation has escalated hour after hour since the identification of the first two cases. On the morning of March 9, the government ordered the closure of public and private schools, and on December 12, Tirana and Durres were sealed off and a curfew declared. The next day, as the number of people infected increased to 33, the Ministry of Health ordered the closure of bars and restaurants, and in the two weeks that followed, Prime Minister Edi Rama appeared daily with video messages on his page on the social network Facebook to constantly tighten restrictions and leave citizens with big questions about what is allowed and what is forbidden. At one point, the prime minister appeared to threaten citizens with police violence while publishing a video in which a police force is seen barbarically attacking protesters, which scream in pain as they try to escape tear gas and rubber batons. The prime minister said the video was filmed in Spain and that this was the reaction of Spanish police to the citizens who broke the curfew during the COVID-19 pandemic. However, Rama was later forced to admit that the video was not actually shot in Spain and had no connection to COVID-19. It was a video shot in Algeria, showing local police attacking pro-democracy protesters. Rama admitted that he had produced what is nowadays increasingly known as “fake news” while in the twentieth century it was recognized as the practice of disinformation. But while apologizing for the video’s misidentified origin, the prime minister did hold on to the threatening language toward the citizens.

Death toll increases As of March 29, Albania conducted 1436 tests and identified 212 positive cases of COVID-19. A total of ten Albanians have died from complications caused by the pandemic. The average age of the victims is 66.3 years old. The number of hospitalized persons reached its highest level on March 27 with 77 people - a small figure compared to the nominal capacity of the Albanian health system, which officially has 8,185 beds. The maximum number of people in intensive

A suspected patient at Infectious Deseases Hospital in Tirana. Photo: Malton Dibra/LSA

care to date has been six, recorded on March 29.

The rate of increase in COVID-19 and active cases slowed significantly from March 27 onwards, after experiencing a sharp increase in the previous week. But the number of infected areas in Albania has been steadily increasing and the limited number of COVID-19 tests raises the question of whether the spread of the virus is being fought sufficiently through epidemiological investigations. As of March 27, Albania has conducted 513 tests for every one million inhabitants. Norway is the country that has carried out the most testing to date, approximately 6,500 tests per million, followed by South Korea with approximately 6,200 tests per million, according to data compiled by Reuters.

Nominally, Albania has 8,185 beds in hospitals while the number of beds in intensive care units is unknown. Nominally, hospital beds in Albania were used only 52% of the time during 2018 according to official data, but the demand for hospital services is very

disproportionately divided, with Tirana hospitals constantly overcrowded while regional or municipal hospitals underused.

The Albanian government allocated 3.5 billion lek or 28 million euro to supply the hospitals with the equipment needed to fight the coronavirus. The government first designated the Infectious Diseases Hospital in Tirana and later the ‘Shefqet Ndroqi’ Hospital as quarantine hospitals for the patients with COVID-19, while announcing the construction of a temporary hospital on the premises of the former Kristal University near the Tirana-Durres Highway.

Economic crises A large proportion of the world’s population has been advised or ordered to stay home while a significant portion of the businesses have been ordered to shut down. With the world’s economy almost completely stalled since early March and with the paralysis expected to continue at least in April and May, different countries have decided to use economic intervention at an unprecedented

March 2020

19

Rama Takes his War on Media to Albanians’ Phones Prime Minister Edi Rama has sent the nation an intrusive voice message through Vodafone advising people to wash their hands against coronavirus and “protect themselves from the media”.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

rate in peacetime and with methods that to date had only been described in economics books or debated on th fringes of the political spectrum.

The United States led the economic intervention with a two-tier package of aid worth $2.2 trillion – the first tier in the monetary policy through the unlimited acquisition of public and private debt to distribute as much money in the economy and the second tier through fiscal policy. Over the coming months, all American families, except the richest, will receive a check of thousands of dollars to spend at their discretion while companies will receive financial aid provided they do not lay off workers. The fiscal intervention is equal to 10% of the US GDP. In Britain, the government for the first time decided to pay 80% of salaries of private sector employees and allowed companies to withhold a portion of the Value Added Tax they had to pay to the state.

In the European Union, the criteria set for a budget deficit below 3% of GDP was suspend while governments were urged to spend to overcome the crisis.

In Albania, the prime minister has promised an intervention in the economy equal to 1.3% of GDP, of which 0.7% will be provided as collateral for loans that big business are advised to take from banks to pay employees, while over half of small businesses are expected to receive a monthly salary from the government.

Second-tier banks in Albania have meanwhile invited their clients to apply for a deferral of up to three months of loan installments if they are in financial hardship and face foreclosure.

COVID-19 is a virus thought to have been transferred from the animal world to humans. The behavior of the virus and its fatality rate are still largely unknown. As March ends and April begins, no expert is able to see when the restrictive measures of social distancing taken to stop its spread will produce any effects and when economic activity can return back to normal.

lbanian mobile phone users have unexpectedly received a recorded message from the Prime Minister, advising them on how to protect themselves from the coronavirus – and the media.

“Wash your hands, don’t move from your house for pleasure, open windows as much as you can, protect yourself from the media,” the message from Edi Rama said.

However often mobile phone users called, they had to listen to the message again, as there was no way of silencing it.

Users of Telekom Albania mobile network got a slightly different message, merely advising them to protect themselves from false information.

The media is an old target for the Socialist premier, who over the years has seen his image tarnished by reports of links with organised crime, of controversial public contracts awarded to local companies without competition and of other scandals involving misuse of public funds.

Rama has often attempted to deflect the blame by running a war against the media, and claiming all the allegations against him are manufactured lies.

He once called Voice of America the voice of “the garbage bin” and more

Albanian Prime Minister, Edi Rama speaking to the public from his home.

lately, he sued the German tabloid Bild for defamation, over leaked tapes that apparently showed close collaboration between Socialist politicians and underworld figures in vote buying and pressuring public officials to vote for the party.

Last November, as the country faced another crisis caused by an earthquake – and faced with questions over government preparedness against natural calamities – Rama threatened unnamed media with closure, claiming he would use extraordinary powers against those who “spread panic”.

Albania is now facing one of the most serious crises in its recent history as the economy goes into freefall thanks to the stringent restrictions Rama has put in place to slow down the spread of the coronavirus.

The PM recently attempted to push forward law changes to create a regulatory body for online media, which has proven more difficult to control than the conventional TV networks that operate through government-awarded permits. The law has been blocked amid intense international pressure, however.

Albania Adopts Punitive Fines for Breaching Coronavirus Restrictions The Albanian government adopted wide-ranging emergency legislation that imposes fines of up to 83,000 euros for violations of measures intended to combat the spread of the coronavirus.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

he Albanian government on Sunday adopted an emergency law that allows people to be fined for various breaches of measures to contain the spread of the coronavirus, including holding social, cultural or political gatherings or selling food or medicines that do not comply with safety regulations.

Prime Minister Edi Rama said that anyone who complains about the heavy fines should understand that the penalties are “not [meant] to collect money for the state, but to protect the people from violations that threaten their health in this war situation”.

Social, cultural or political gatherings, either in enclosed or open-air spaces, are banned, and violators can be fined up to 5 million lek (40,000 euros).

“Entities or individuals who organise public or non-public activities, such as sporting or cultural ones or conferences,

or mass gatherings in enclosed or openair spaces, such as concerts, gatherings or public hearings, are to be penalised 5 million leks,” the law says.

Television stations are banned from having more than two people on their talk shows in the same room and will be fined 1 million leks (8,300 euros) for any violations.

The legislation also envisages fines for traders in food and medicines if for unacceptable price rises, and three-year bans for car drivers if they breach restrictions on movement.

Private hospitals that refuse to offer their capacities when required can be

fined by up to 5 million leks (40,000 euros).

The highest fines, up to 10 million leks (83,000 euros), can be imposed on entities that trade in food or medicine without respecting safety rules designed to combat infections.

All fines will be automatically executable, which means they will be collected immediately, whether or not the suspect mounts a court challenge. Courts are notoriously slow in Albania and challenging such fine could take years.

The legislation, called a normative act, is a kind of emergency law that can be approved by the government with immediate effect without the need for the prior approval of parliament.

By Sunday, Albania had 42 cases of COVID-19 and one death. About 17 people are in hospital and three of them are in intensive care.

The rest, including three medics who contracted the virus from patients they treated, are in self-isolation in their homes.

20

March 2020

ANALYSIS

Europe’s other coronavirus victim: Information and data rights Arbitrary arrests, surveillance, phone tapping and privacy breaches increase as countries of Central and Southeast Europe impose emergency laws to combat Covid-19.

Illustration: BIRN

MARIJA RISTIC, MILICA STOJANOVIC, MIROSLAVA GERMAN SIROTNIKOVA, AKOS KELLER-ALANT, HAMDI FIRAT BUYUK, ANJA VLADISAVLJEVIC, MARCEL GASCÓN BARBERÁ, MADALIN NECSUTU AND BOJAN STOJKOVSKI | BIRN |

F

rom claims that salt water can stop the coronavirus spreading to your lungs to false instructions, miracle medicines and supposed vaccines, people in Central Europe and the Balkans are being bombarded by thousands of fake news stories and propaganda messages via traditional media, tabloid outlets, online portals, social media and messaging apps like WhatsApp and Viber. With a highly unregulated media scene and low levels of media literacy, creators of disinformation have been spreading panic by sharing unverified information. Media outlets, officials and even prime ministers also share the blame.

Albanian Prime Minister Edi Rama, a stern critic of media he deems unfriendly and an advocate of draconian media policies, shared a video last weekend that he claimed showed Spanish police pushing protesters from the streets to enforce a curfew.

Rama later had to apologise after it emerged the video was actually recorded in Algeria. He blamed an unnamed Albanian who forwarded it to him from Italy.

In the semi-democracies of the region, as lives moved from the public to the digital sphere, many freedoms were likewise suspended, while the burden of responsibility for violations fell on citizens as government imposed restrictions that in many cases flouted normal standards of human rights.

Just in the last two weeks, 80 people have been arrested, some of them jailed, for spreading fake news and disinformation, with the most draconic examples in Turkey, Serbia, Hungary and Montenegro.

Governments in Montenegro and Moldova made public the personal health data of people infected with COVID-19, while official websites and hospital computer systems suffered cyberattacks in Croatia and Romania.

Some countries like Slovakia are considering lifting rights enshrined under the EU General Data Protection Regulation, while Serbia imposed surveillance and phone tracking to limit freedom of movement. In responding to the

COVID-19 pandemic, some governments are enhancing surveillance, increasing censorship, and restricting the free flow of information, warned Allie Funk, Research Analyst for Freedom on the Net, a Freedom House team monitoring internet freedom. “Alarmingly, some authorities are exploiting the crisis for their own political gain,” Funk told BIRN. “China has deployed its sophisticated censorship apparatus to muzzle independent information coming from activists, journalists, and ordinary netizens. Authorities in places like Thailand, China, and Turkey have resorted to detaining or arresting internet users for posts on their social media accounts.”

Listing health data Despite a population of just 640,000, Montenegro’s government took the drastic step of publishing a list of citizens authorities said should self-isolate, arguing some were not respecting their obligations. The government said it received approval from the country’s Agency for Personal Data Protection.

“Security forces can’t control every citizen who should be in self-isolation,” the government said. “Considering that anyone leaving self-isolation threatens the entire community, we decided to publish their names.”

Opposition parties and rights organisations were outraged.

“This announcement sounds like a call to lynch,” said Tea Gorjanc Prelevic of Action for Human Rights. “We expect to see a legal basis for limiting the constitutionally guaranteed right to privacy. Otherwise, it’s illegal.”

Prime Minister Dusan Markovic said the government had judged that “the right to health and life is above the right to the unconditional protection of personal data.

Health privacy data rights were also violated in Moldova, where President Igor Dodon on March 9 named the first woman infected with Covid-19 and who remains in hospital in Chisinau.

GDPR expert Sergiu Bozianu said Dodon clearly broke the law. “In this case, Igor Dodon’s statement could have serious consequences for the patient, the woman’s children, all relatives and friends,” said Bozianu.

Some Central European countries, such as Slovakia, are considering suspending some the GDPR restrictions.

Last week, incoming Slovak Prime Minister Igor Matoviccriticised the departing government’s response to the pandemic and raised the idea of allowing telecommunications operators to send quarantine reminders to people returning home from coronavirus hotspots.

He said special permission to lift some of the GDPR restrictions was needed.

“In a situation like this, we think a crisis communication by the state with these people

Illustration: Joan Wong for Foreign Policy. Photo: Stephane Cardinale/Corbis/getty images

in this form is acceptable,” he said.

Tomas Krissak, an expert on disinformation and a political analyst at the Open Society Foundation, said Matovic’s incoming cabinet should proceed with caution.

“This proposal of the new cabinet should definitely be consulted with experts in this area,” he said. “There is nothing worse than adopting inconsistent and unconsidered measures in this area.”

On March 19, Human Rights Watch published Human Rights Dimensions of COVID-19 Response, underlining that “health data is particularly sensitive, and the publication of information online can pose a significant risk to affected persons and in particular people who are already in positions of vulnerability or marginalisation in society”.

According to HRW, rights-based legal safeguards should govern the appropriate use and handling of personal health data.

Personal health data have also come under online attack. Romanian cybersecurity giant Bitdefender said on Friday that online attacks linked to Covid-19 “have risen by 475 per cent in March as compared to the previous month”, and the numbers are expected to rise further before the end of the month.

“Almost one third of the Covid-19-related attacks target public authorities and healthcare institutions,” Bitdefender said in a statement.

One of the medical centres targeted was a hospital in the Czech Republic currently being used for coronavirus tests.

Surveillance “of movement, not talk” China and Iran were the first countries to use mass surveillance during the crisis, followed by Israel, where Prime Minister Benjamin Netanyahu has authorised the country’s security agency to tap into cell phone data to retrace the movements of people who have contracted the coronavirus and identify others who should be quarantined because their paths crossed.

Serbia picked up the baton, though the scale of wiretapping and surveillance remain undisclosed as the only person to talk about it is President Aleksandar Vucic.

“We follow telephone numbers, Italian above all,” Vucic told reporters on March 19.

“We are not tapping,” he said, “we are follow-

March 2020

ing are they moving, people with Italian numbers in roaming – and yes, they are”.

He said police would pay special attention to areas where there is “a large influx of people from abroad” and where “we see them moving”. “Do not try to trick us by leaving the phone in one spot [while moving] because we have found another way to track who violates the rules prescribed by the state, how and where.“ But Danilo Krivokapic, director of Share Foundations, said that under the Serbian constitution, the right to personal data protection as a human right is guaranteed even during the kind of state of emergency currently in force in Serbia.

According to the Law on Electronic Communication (Article 128), access to mobile data (including geolocation) is allowed only with a court order.

“This means that any access to this data without a court order is illegal at the moment,” Krivokapic told BIRN. “A state of emergency doesn’t allow the government to break laws arbitrarily, but there is a specific procedure if some of the rights need to be restricted.”

Arrests for “posting” panic From WhatsApp to Facebook, fake news and propaganda have flooded social media networks from Turkey to Slovakia.

In many cases, both traditional and online media were part of the disinformation machine. Turkey, Serbia, Hungary and Montenegro have imposed heavy fines and carried out arrests for social media posts that, according to authorities, cause panic and endanger security. Since most of the states have introduced emergency law, many of the cases ended in draconian fines or custody without legal justification.

Just in the last two weeks, more than 80 people were arrested and at least 260 fined for spreading disinformation, according to data obtained by BIRN. The Anti-Cybercrime unit of the Hungarian police arrested several people for spreading fake news, starting in early February when police raided the operators of a network of fake news sites. The sites had been operating for some time but were only shut down by police after they began reporting on the presence of coronavirus in Hungary, before authorities

confirmed the virus was present.

Police subsequently began monitoring Hungarian online media for coronavirus-related fake news. In mid-March, a YouTuber was arrested for spreading fake news about a lockdown in the capital, Budapest.

Independent media also came under fire from the government and affiliated media outlets after they published stories about healthcare in Hungary. Many fear that proposed legislation would increase attacks on independent media and legalise draconian punishments for whatever authorities deem fake news and fear mongering.

A bill, expected to be passed by parliament next week, specifies that anyone who, during the special legal order, publicly makes or spreads untrue claims or true claims that are distorted as to prohibit or frustrate the results of protection measures faces a prison term of one to five years. According to Hungarian police, there are ongoing proceedings against 14 people for spreading rumours and against 12 for endangering the public.

In neighbouring Serbia, where emergency laws are already in place, four people were arrested last week on suspicion of causing panic and disorder. On Thursday, a man was arrested in Belgrade after he shared false information via a Viber group that petrol pumps would stop serving individuals. On the same day, police in Krusevac, central Serbia, arrested another man for posting information about someone allegedly infected with Covid-19. Another

Illustration. Photo: BIRN

was arrested in the town of Pozarevac after sharing false information about shops and gas stations. In Montenegro, a man was remanded in custody for 30 days after he claimed on Facebook that state officials are concealing the real number of coronavirus cases in Montenegro. In Turkey, according to the interior ministry, 242 suspects who published fake and provocative news about the coronavirus on social media are considered suspects, 64 of whom have been detained. Among them, seven were journalists. The government of the Bosnian Serb entity Republika Srpska also issued a decree on Thursday that forbids causing “panic and disorder” during a state of emergency. The government ruling covers the publication and transmission of false news by media and on social networks. “[Wrongdoers] will not be able to hide, even on social networks; we will find them,” said Interior Minister Dragan Lukac.

Those who are found to have incited panic and spread false news will be fined between 1,000 and 3,000 Bosnian marks (between 500 and 1,500 euros), and firms between 3,000 and 9,000 marks (between 1,500 and 4,500 euros). So far, one woman has been fined for an Instagram post. Lawyer Tatjana Savic said it was unfair to expect everyone to determine if information in a digital environment is correct.“Citizens can’t be those to fact check the news,” Savic told BIRN. “Preventing the spread of panic is a legitimate goal of the government, but with this kind of legislation the burden is on citizens to know if every [piece of] information they share on their social media is correct.”

“I fear that a lot of statements people publish as their opinion will be considered a violation under this law.”

Poor journalism, low trust Hoax and propaganda feature in mainstream media, but also on social networks – from Facebook, Instagram and Twitter to messaging apps like WhatsApp and Viber.

MarijaVucic, a journalist with Raskrikavanje, the fact-checking portal of the Crime and Corruption Reporting Network, KRIK, said the group had its work cut out dealing with fake news in Serbia. „There is more fake news, especially on social networks, but also in tabloids,” Vucic told BIRN. “As soon as I enter a tabloid site, I can find fake news on corona [virus] within half a minute.”

Ivana Zivkovic, from Croatian fact-checking website Faktograf, also expressed concern about the huge quantities of false information.

“An even bigger problem is the groups on WhatsApp and similar communication platforms, which also carry a huge amount of misinformation,” Zivkovic told BIRN, warning that in such closed groups, misinformation is more difficult to suppress.

“Those who spread it do so mostly for profit, therefore, on a false content that can pro-

21

duce panic, they generate traffic and monetize for ads. There are also, of course, propagandists and spreaders of conspiracy theories.”

In most cases, while the disinformation might not be malicious, it is a result of poor-quality journalism, Balkans-based digital engagement trainer David Bailey argues.

“People not fact checking, not doing simple reverse image searches to verify reasonable sources,” Bailey said.

“Together with catchy headlines, normal readers simply share without thinking. The result then is obvious. Also it’s amazing how many journalists both on and off line still don’t (or won’t) link to the World Health Organization (WHO) site, who provide definitive info.”

The 2018 Media Literacy index of the Open Society Institute in Sofia says Balkan countries are the most susceptible in Europe to ‘fake’ news – owing to their highly controlled media, low educational levels and low levels of trust in society.

A survey by the Reuters Institute says that media in Southeast Europe are highly diverse but suffer from polarisation, financial dependence on oligarchs and high levels of public mistrust.

It is a similar story in Central Europe.

Experts say the Slovak public is exceptionally prone to believing conspiracy theories.

In recent years, most anti-propaganda tools and initiatives came from activists in the non-governmental sector, who try to target conspiracy websites, fake news or disinformation campaigns on social media. State infrastructure in this area is limited and official communication regarding hoaxes or fake news is often chaotic.

Krissak, of Open Society Foundation, said the state’s efforts barely scratch the surface.

“Today the state needs to quickly build the missing capacities of their own strategic communication towards the citizens and demand a more extensive control of content from Facebook and Google, who continue to address this key area of security exceptionally irresponsibly and benevolently,” he said.

In North Macedonia, journalist and activist Teodora Cvetkovska said media literacy was also poor. “It is a very dangerous period, there is a spike in coronavirus cases, and we are flooded with news like ‘Here is how to treat the coronavirus’, ‘10 ways of transmitting the virus’. Again, there are no bylines on those articles or sources that can prove them,” Cvetkovska said. “People here can easily fall for such information, especially since we are also a nation that only reads headlines, and not whole articles.”

Ahmet Erdi Ozturk, a professor of International Relations at the London Metropolitan University, said fake news is more easily believed in countries where states often manipulate with data.

Turkish citizens, he said, lost their trust in the government because of several disinformation campaigns led by the government under President Recep Tayyip Erdogan.

“The Turkish government manipulated facts and the media many times for their favour,” Ozturk said.

According to Funk, from Freedom House, people should be vigilant in discerning between government actions taken legitimately to address public health, actions that undermine efforts to deal with the pandemic and moments when political leaders are trying to take advantage of the situation. “Ordinary users should also be diligent in ensuring that they are not consuming or spreading misinformation,” Funk told BIRN. “They should get their information from reliable sources, such as international and domestic health organisations and independent news outlets.”

22

March 2020

ANALYSIS

People Promoting Facts, not Fake News, in Balkan Coronavirus Fight With hundreds of confirmed cases of COVID-19 in the Balkans, a few people have taken on the burden of keeping the public calm and wellinformed. BIRN takes a look at some of them.

MILICA STOJANOVIC, SAMIR KAJOSEVIC, DANIJEL KOVCEVIC, MADALIN NECSUTU, SINISA JAKOV MARUSIC, HAMDI FIRAT BUYUK, XHORXHINA BAMI AND ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN |

W

ith cases of COVID-19 on the rise in the Balkans, BIRN took a look at some of the people keeping the public informed and winning plaudits for their calm communication in the face of scare-mongering and fake news.

Some are government officials or the public faces of state bodies involved in the fight against coronavirus; others are experts or those with first-hand experience, who use their influence, particularly via social media, to keep the public up-to-date.

Croatia

Alemka Markotic, head of the Fran Mihaljevic Infectious Diseases Hospital in the Croatian capital Zagreb. Photo: Courtesy of N1

A

lemka Markotic, head of the Fran Mihaljevic Infectious Diseases Hospital in the Croatian capital Zagreb, has experience in crises, having worked as a general practitioner in besieged Sarajevo for most of the 1992-95 Bosnian war.

She and Health Minister Vili Beros have won praise for their level-headed public statements and appeals for calm after Croatia, on February 25, became the first country in the region to report a confirmed case of COVID-19. The authorities have updated the public daily ever since, online and via press conferences.

“It started great,” communications expert Ankica Mamic said of the flow of information from public bodies. She singled out Markotic and Beros, and said Interior Minister Damir Bozinovic and Prime Minister Andrej Plenkovic had also responded well.

One episode, however, “did great dam-

age because panic rose to a higher degree,” Mamic told BIRN. On Sunday, March 15, Croatian media published a leaked document signed by the head of the capital’s Emergency Management Office, Pavle Kalinic, urging city authorities to shut down cafes and restaurants, gyms and sports facilities and limit the operations of shops. The National Civil Protection Headquarters has not, so far, announced any such measures, and clarified that it was important to maintain a balance between “the epidemiological situation and the severity and breadth of the measures”.

Mamic said clear communication of the facts was vital in such situations. “The key thing… is to communicate the facts so that we have the smallest number of fake news as possible,” she said.

North Macedonia

A masked man walking on the streets of Tirana. Photo: LSA

Macedonia’s fight against COVID-19, winning praise for his calm, serious demeanour and precise information on the number of confirmed cases, their conditon and how many tests have been conducted.

“Now, finally a normal politician”, or “That’s how you do it” are just some the comments left on the government’s YouTube channel during his appearances.

Filipce has provided daily updates on the situation, on any new measures taken by the government and any new advice for the public. He sets aside time for questions from reporters, addressing a range of issues, from medical supplies to measures being taken to protect the most vulnerable in society. The minister has tripped up only once so far, when it emerged that Skopje’s dermatology clinic, with over 100 people inside, had been placed under quarantine after the clinic’s head failed to report a trip to Italy and spent a week at work before being diagnosed with the virus. The opposition VMRO-DPMNE party announced criminal charges against Filipce, accusing him of being aware of the director’s trip to Italy.

Filipce strenuously denied any knowledge of the official’s travel and said she would be fired immediately.

Turkey s in North Macedonia, Turkey’s health minister, Fahrettin Koca, is the face of the country’s coronavirus fight.

Turkey has reported relatively fewer confirmed cases than its neighbours, despite being a popular tourist destination and airline transfer hub, a fact observers attribute to its swift response, including the closure of schools and uncompromising quarantine orders.

Koca holds regular press conferences and has jettisoned the high-flying rhetoric of most politicians in favour of up-front, fact-based briefings for the public.

Fahrettin Koca, Turkish Health Minister. Photo: Turkish Health Ministry

“Corona[virus] is not stronger than our precautions,” he told reporters on March 10 when the first case was confirmed in Turkey. “We prepared ourselves and we are ready.”

The Turkish Health Ministry has also launched a publicity campaign via public service ads and social media platforms to tell Turks how to best protect themselves from CO Montenegro

A

North Macedonia’s Minister of Health Venko Filipce.

H

ealth Minister Vernko Filipce has become the public face of North

Senad Begic.Photo: Montenegro Health Ministry

T

hough it is one of the few states in Europe yet to report a confirmed

March 2020

23

and advice on Facebook and making media appearances.

The current pro-Russian government has been less than enthusiastic about Nemerenco’s interventions, not least because she was a minister in the previous government of pro-European former Prime Minister Maia Sandu.

“For example, I obtained for them [the government] the latest protocols for coronavirus treatment, including the protocol for patients requiring resuscitation,” Nemerenco told BIRN. “I sent the documents to the Health Ministry and included other senior officials in the email. No one gave feedback, not even confirming they received it.”

Nemerenco posts daily updates on Facebook on the situation globally and on how Moldovans can best cope with the crisis.

“Everyone writes to me,” she said. “I think I will have to open a hotline to advise people who ask me all the time for tips on how to behave during this epidemic. I receive messages even at midnight,” she said, reflecting the “visible state of panic in our society.”

Serbia

case of COVID-19, the government in Montenegro has already launched a ‘stay at home’ campaign, urging Montenegrins to work from home and avoid public places.

Senad Begic, an epidemiologist at the Montenegrin Institute of Public Health and the institute’s chief PR official, reports daily on the situation and has promoted the ‘stay at home’ campaign on social networks and mainstream media, urging citizens to comply with prevention measures.

“We have been given the opportunity to understand how dangerous coronavirus is in the mistakes and problems of others,” Begic said on Sunday. “Please, take preventive measures and stay at home.”

Bosnia and Herzegovina

publika Srpska government’s Epidemiological Situation Headquarters leading the response to COVID-19.

Considering his professional background, “Seranic is a very competent person,” said SrdjanPuhalo, a psychologist based in Banja Luka, the administrative centre of the Republika Srpska. “And they [the Republik aSrpska government] moved on time to communicate with the people and in one, smart way, gained authority. They started on time to prepare people for what was coming.”

Puhalo said it was good that politics, and politicians, appeared to have taken a back seat for the timebeing.

“Security and control is the message he [Seranic] sends,” Puhalo told BIRN. “And the citizens, for now, trust him. But we’ll see how things go when the epidemic spreads across the country and when the first deaths occur.”

information and advice concerning coronavirus, updates on government measures and sharing videos of celebrities urging Kosovars to stay at home.

Kurti posted a video thanking people for staying at home and explaining what someone should if they suspect they have the virus and how to avoid catching it in the first place.

He has urged Kosovars to make use of the time spent at home, by reading, watching movies and listening to music.

Kurti has singled out for praise all those working in the health sector and the police.

Moldova

Kosovo

Ala Nemerenco. Photo: Ala Nemerenc/Facebook

M

Alen Seranic, Republika Srpska Health Minister.

Photo: BIRN

M

ore than any other official, Alen Seranic, health minister in Bosnia and Herzegovina’s Republika Srpska entity, has become the face of the coronavirus fight since Republika Srpska reported the first confirmed case in the country.

Seranic, a medical doctor and specialist in epidemiology, is in charge of the Re-

Prime minister of the Republic of Kosovo Albin Kurti

K

osovo’s Prime Minister Albin Kurti, has been promoting elbow bumps when he greets ministers at sessions of his cabinet. He has been particularly active on social media, posting

oldovan authorities have been accused of poor communication with the public and of withholding information about COVID-19.

Prime Minister Ion Chichu and President Igor Dodon rounded on Moldovans fleeing Italy for their homeland, even naming some of them.

Instead, many Moldovans have turned to former Health Minister Ala Nemerenco, a renowned medical expert who has taken to posting information

Bojan Radovic. Photo: Private archive

I

n Serbia, where the government has introduced a state of emergency, some are less than confident in the ability of authorities to deal with the crisis or keep the public properly informed.

Bojan Radovic, a Serbian citizen living in China, is one of those stepping up, sharing his experiences and confirming or debunking information about the virus on Twitter.

Radovic has tweeted about the numbers of infected people, his experiences of being unable to go out, and then finally venturing beyond his front door, and useful facts about COVID-19.

In late January, he warned about the possibility of a shortage of surgical masks.

“When it comes to virus protection, there are different masks that are effective, but I don’t think they are crucial,” he wrote. “If you have seen any images from Wuhan hospitals, you have noticed that doctors and other staff wear eye protection. That’s right, eyes are also an entrance-point.”

Radovic also helped debunk the myth that hot water can fight the virus.

“Hot water is not a cure for the coronavirus,” he tweeted. “Hot water is the No.1 drink among the Chinese, what you first learn here, a very healthy habit and a thing I recommend to everyone in the summer and winter, but it has absolutely nothing to do with fighting the virus. Hot water is just hot water.”

24

March 2020

Populist leaders have capitalised politically on the plight of the precariat. If there is any silver lining, it is that long-vilified experts have an opportunity to regain the public’s trust.

Opinion

Coronavirus: The pandemic stress test RAGHURAM G. RAJAN | BIRN | CHICAGO

T

he coronavirus pandemic has taken the world by surprise and will now expose underlying economic weaknesses wherever they lie. But the crisis also reminds us that we live in a deeply interconnected world.

If the pandemic has any silver lining, it is the possibility of a much-needed reset in public dialogue that focuses attention on the most vulnerable in society, on the need for global cooperation and on the importance of professional leadership and expertise.

Apart from the direct impact on public health, a crisis of this magnitude can trigger at least two direct kinds of economic shock.

The first is a shock to production, owing to disrupted global supply chains. Suspending the production of basic pharmaceutical chemicals in China disrupts the production of generic drugs in India, which in turn reduces drug shipments to the United States.

The second shock is to demand: as people and governments take steps to slow the spread of the coronavirus, spending in restaurants, shopping malls and tourist destinations collapses.

But there is also the potential for indirect aftershocks, such as the recent plunge in oil prices following Russia and Saudi Arabia’s failure to agree on coordinated output cuts.

As these and other shocks propagate, already stressed small- and medium-size businesses could be forced to shut down, leading to layoffs, lost consumer confidence and further reductions in consumption and aggregate demand.

Moreover, downgrades to, or defaults by, highly leveraged entities (shale-energy producers in the US; commodity-dependent developing countries) could lead to wider losses in the global financial system.

That would curtail liquidity and credit, and trigger a dramatic tightening of the financial conditions that have hitherto been so supportive of growth.

The parade of horrible possibilities could go on. The more fundamental point to remember is that the world economy never fully recovered from the 2008 global financial crisis, nor were the underlying problems that produced that disaster ever fully addressed.

On the contrary, governments, businesses and households around the world have piled on more debt, and policymakers have undermined trust in the global trading and investment system.

But even though the world started with

a weak hand, our response to the COVID-19 crisis could be far better than it has been. The immediate task is to limit the spread of the virus through widespread testing, rigorous quarantines and social distancing.

Most developed countries should be well-positioned to implement such measures; yet, Italy has been overwhelmed by the epidemic, and the US response has not exactly inspired confidence.

Looking ahead, unless the coronavirus is eradicated globally, it could always return, or even become a seasonal disruption. If an effective treatment is not discovered soon (Gilead’s antiviral drug remdesivir currently shows some promise), all countries will face a choice between walling themselves off entirely and pushing for a global effort to eradicate the virus.

Given that the former is an impossibility, the latter seems the natural choice. But it would require a degree of global leadership and cooperation that is sorely lacking.

The presidency of the G20 is currently held by Saudi Arabia, which is mired in internal and external disputes; and US President Donald Trump’s administration has repudiated multilateral action from the outset.

Still, some key countries could accomplish much if they stepped up to lead a global response, including by persuading more countries of the value of cooperation.

For example, countries that have been relatively successful in managing the epi-

demic, such as China and South Korea, could share best practices. And as individual countries bring the coronavirus under control within their own borders, they could dispatch spare resources to countries that need more experienced medical personnel, respirators, testing kits, masks and the like.

Moreover, China and the US might finally be cajoled into reversing recent tariff increases and dispensing with threats of new ones (such as on cars).

While a temporary reduction in tariffs would do little to enhance cross-border investment, it would at least offer a slight boost to trade. Moreover, an accord could enhance business sentiment about the post-pandemic recovery.

Within countries, the immediate task — after implementing measures to contain the virus — is to support those in the informal or gig economy whose livelihoods will be disrupted by quarantines and social distancing. Those who are most vulnerable economically also tend to be those who lack access to medical care.

Hence, at a minimum, governments should offer cash transfers to these individuals — or to everyone, if vulnerable populations are hard to identify — as well as coverage for virus-related medical expenses.

Similarly, a moratorium on some tax payments may be necessary to help smalland medium-sized businesses, as would partial loan guarantees and other measures to keep credit flowing.

In developed countries, in particular, the pandemic will soon reveal just how

many people have joined the ranks of the precariat in recent years. This cohort skews young and includes many of those living in “left-behind” places.

By definition, the precariat’s members lack the skills or education needed to secure stable jobs with benefits, and thus have little stake in “the system.” Cash transfers would send a message that the system still cares. But, of course, far more will need to be done to expand the social safety net and extend new opportunities to the economically marginalised.

Populist parties and leaders have capitalised politically on the plight of the precariat, but they have failed to live up to their promises — even where they actually hold power.

The pandemic may have a silver lining here, too. Governments that have undermined established disaster-preparedness agencies and early-warning protocols are now finding that they need the professionals and experts after all.

COVID-19 has been quick to expose amateurism and incompetence. If the professionals are allowed to do their jobs, they can restore some of the public’s lost trust in the establishment.

In the political arena, a more credible professional establishment will have an opportunity to advance sensible policies that address the problems facing the precariat without ushering in class warfare.

But these openings won’t last forever.

If the professionals fail to capitalise on them, the pandemic will offer no silver linings — only more dread, division, chaos and misery.

March 2020

Analysis

25

Early, accurate and clear public communication is essential in fighting outbreaks like coronavirus.

Covid-19: Truth and viral consequences CHRIS PATTEN | BIRN | LONDON

O

f all the challenges that humans have faced over millennia, disease has always been a particularly brutal and resourceful enemy.

The impact of disease has shaped history. Amerindians were ravaged by illnesses that the Spanish conquistadors brought to Mexico and South America; the “stout Cortez” of John Keats’s poem was accompanied by killer diseases like smallpox, measles, influenza, and typhus.

Unlike Eurasians, native populations in the New World had not spent several thousand years evolving with animals and their diseases. As a result, America’s indigenous populations declined by some 90 per cent in the 16th and 17th Centuries.

In Europe, on the other hand, fighting disease was a formative element in the growth of political authority and state governance in the late Middle Ages and early Renaissance period.

Lethal plagues like the Black Death led authorities in the Northern Italian city-states and elsewhere to fight back with enforced public hygiene and quarantines. Henry VIII’s England and other European states established isolation hospitals. Later, the United States developed public-health services in part to fight yellow fever and other epidemics.

Military campaigns also were accompanied by disease. Napoleon’s leading general, Marshal Ney, wrote that “General Famine and General Winter” cut down the French army that marched on — and subsequently retreated from — Moscow in 1812. But “General Typhus and General TB” played their parts as well.

Disease can be cunning and implacable. Despite humanity’s efforts, influenza pandemics have swept the world on average three times a century for the last 500 years.

The deadliest of these was the erroneously named “Spanish Flu” of 1918, the first case of which was actually recorded in Kansas. That pandemic may have killed over 50 million people worldwide, more than the number who died in World War I. In fact, children at the time chanted a chilling song as they skipped rope: I had a little bird, Its name was Enza.

I opened the window And in-flew-Enza.

So, with the new COVID-19 coronavirus now assaulting the world, what can we learn from past experience?

Above all, we know that global problems require global solutions. That means coordinating health research and making resources available for poorer countries to develop their health systems — an approach that has already proven effective in tackling malaria.

Furthermore, the World Health Organization should play the central role in protecting us from epidemic disease, in particular by focusing, together with national governments, on disease surveillance and issuing warnings.

Indeed, careful scientific research is essential to “germ governance” — as it was, for example, in combating cholera in mid-19th-Century London.

Back then, a doctor called John Snow wandered around the city cataloguing cases of the disease. By using geography and statistics, Snow helped to spark a shift from simply focusing on the health of the individual body and the treatment of symptoms to recognising the relevance of the wider health and behavior of whole populations.

Crucially, Snow applied the old Chinese adage about learning truth from the facts. Likewise, fighting the COVID-19 pandemic requires not only changing patterns of social behaviour through measures such as self-isolation and temporary travel restrictions, but

also telling the public the truth. People need to know in good time what is happening and what they should do.

That is why we should be deeply grateful for the heroic dedication and commitment of so many Chinese doctors and health workers in fighting this new killer virus. Their brave struggle has been fought for us all.

China’s communist leaders, on the other hand, should now face some serious questions.

When a variety of pneumonia called SARS — severe acute respiratory syndrome — broke out in Southern China in November 2002, the central authorities in Beijing covered it up for months. Not coincidentally, perhaps, a new Chinese leader, Hu Jintao, was due to be installed in spring 2003.

The Communist Party of China’s clampdown on reporting about the outbreak, and its delay in informing the WHO, may well have reflected its determination to avoid taking the shine off Hu’s elevation.

On that occasion, the brave Chinese whistleblower Jiang Yanyong helped to end the cover-up. Concerted international action subsequently prevented the SARS epidemic from turning into a pandemic. Had this not happened, there would have been many more cases and fatalities around the world.

But when the new coronavirus emerged late last year, China’s communist leaders unfortunately

Serbian army soldiers stand guard in front of the Clinic for Infectious and Tropical Diseases in Belgrade

seemed to have learned nothing from that previous episode.

Another brave doctor, Li Wenliang, and some of his colleagues tried to warn about the new virus in Wuhan last December. (Some reports, for example in the South China Morning Post, suggest that there was growing disquiet about its detection even earlier.) But Li and his co-workers were silenced by the police and threatened with punishment unless they kept quiet.

Life in Wuhan thus continued as normal while the epidemic spread.

Millions left the city and the surrounding province for the Chinese New Year celebrations — festivities that ended with many funerals, including that of Li. Research by Southampton University, not yet peer-reviewed, suggests that earlier action by the Chinese authorities would have dramatically reduced the rate of infections.

Disease is a killer. So, too, is the secrecy of a totalitarian regime such as the one headed by Chinese President Xi Jinping, which censored and closed down social media when they reported what was actually happening in Wuhan.

Proper surveillance of potentially catastrophic public-health threats requires knowledge and transparency, both within and between countries. As the deadly COVID-19 pandemic once again shows, telling the truth saves lives.

26

March 2020

FEATURE

Getting By In Greece, Under Lockdown

Greeks are finding novel ways to pass the time, and help others, while under coronavirus lockdown.

STAVROS MALICHUDIS | BIRN | ATHENS

N

ikos Gonios could hardly have been happier when he received the news on the afternoon of Tuesday, March 17. His youngest sister, Mirsini, had given birth to a baby boy, the fourth to bless the family following the birth of Gonios’s own two sons and another to his other sister, Lena.

Messages of congratulation poured in via Viber and Messenger, yet – at the time of publication – Gonios had still to meet his new nephew in person.

“You know how things are now,” he said. “We need to stay away from each other because of the coronavirus.”

And that’s not the only thing to change since Greece went into lockdown on March 23 in a bid to limit the spread of Covid-19.

The company Gonios runs, providing taxi services and importing cars for sale on the Greek market, has been hit badly by the pandemic, which threatens to stamp on the green shoots of Greek economic recovery after years of financial turmoil and biting austerity.

Taxi trade is 80 per cent down, he said.

“Clients are afraid to sit in a taxi, while at the same time taxi-drivers are afraid to pick up new clients,” Gonios told BIRN. Car sales, too, have ground to a halt: the transport ministry is not working, so the paperwork cannot be completed.

It’s a familiar story for business people up and down Greece. Some entrepreneurial minds, however, are adapting, and a spirit of solidarity is emerging. #Menoumespiti, and filling a void Addressing the nation on the evening of March 22, conservative Prime Minister KyriakosMitsotakis vowed Greece must not reach a point “where we would have to choose who lives and who dies.”

Now, Greeks are required to inform authorities if they leave their home, either by text message or, if stopped by police, with a signed form. They are allowed to leave only for work, to visit a doctor or pharmacy, to shop for food, walk a pet or take brief exercise.

The restrictions followed the closure

of all schools, universities, restaurants, bars, museums and gyms on March 10.

The message #menoumespiti (#westayathome) went viral, as Greeks sought to do their bit to lighten the load on a health system starved of funds for the past decade.

Greece currently has some 892 confirmed cases and 27 deaths. But for the first ten days of the crisis, detailed data on the extent of the outbreak was not made public.

So the non-profit Incubator for Media Education and Development, iMedD, which promotes media transparency and credibility, stepped into the vacuum, creating an interactive map providing journalists and the general public with the data they were after.

“We would gather all the available data regarding known cases and their geographical distribution from official announcements and local press and would then try to confirm them,” ThanasisTroboukis, a journalist and iMedD project manager, told BIRN. His fellow project manager, journalist Kelly Kiki, said: “People’s need for information was so big that during the first 48 hours of its launch the application had more than 160,000 visits.”

The map, which covers Greece and the rest of the world, is updated daily and journalists and media outlets can embed it on their websites.

Christopher Zafeiris also felt moved to act.

The 27-year-old is behind Covid19 Help-Greece, a Facebook page that coordinates support for those in need. It has 1,500 members.

“When I wrote on social media that I could provide help, if needed, I experienced great feedback,” Zafeiris told BIRN. “So I created the page, through which a team was formed of people who want to selflessly help in any way they can.”

The site is a lifeline for those seeking basic goods, particularly families where the main breadwinner has lost his or her job. Just in the first half of March, 41,000 people lost their jobs in Greece. There are also requests for medical supplies and psy-

Monastiraki square, usually one of the most crowded places in the center of Athens. Photo: Stavros Malichudis

chological support. Some online have expressed doubt about the intentions of those behind the initiative, and questioned whether they are politically motivated. But Zafeiris, who lived alone but has since moved in with friends during the quarantine, said the main problem was “misinformation, which is associated with the rhetoric of horror and panic.”

“Everyone feels slightly weak faced with the gravity of the situation,” he said.

‘There are people out there lonelier than me’ Anastasis Papachristos, a 26-year-old hotel cook, had already been asked by his employer to take vacation two weeks before the lockdown was ordered. So when the government called on Greeks, particularly the elderly, to stay indoors, Papachristos took to social media to offer his assistance for anyone in need of help with food or pharmacy shopping in the Piraeus port area of Athens where he lives.

“I thought, there are people out there who are lonelier than I am. I’m healthy, I can walk, so I can go out there and help

them,” he told BIRN. Papachristos is currently helping three people from neighboring blocks of flats with their shopping. Each prepares a shopping list and leaves it with the money and a bag outside their door. Papachristos does the shopping and returns the full bag, leaving it, again, at the door. All physical contact is avoided.

“This way they don’t need to go out and have contact with anyone who might possibly have the virus,” he said.

But it doesn’t end there. Using his skills as a cook, Papachristos posts videos on Facebook demonstrating easy tips for everyday cooking. He recently made pancakes, and assisted those less skilled via video-call.

“I just think that in these days we can all assist each other with simple things, with what we know,” he said.

The flipside While for many Greeks Covid-19 has meant job losses, mothballed businesses or enforced vacation, to others the pandemic has brought more work than they

27

March 2020

Romanian Students Deliver Supplies to Isolated Pensioners Students in Romania are making unpaid deliveries of essential supplies to help the elderly and vulnerable to remain at home and protect themselves from the coronavirus.

MARCEL GASCÓN BARBERÁ,| BIRN | BUCHAREST

Photo: ASCB

The Greek Parliament lighted at night. Photo: Stavros Malichudis

A playground in Nea Ionia district is seen without people, as parents and children stay at home to combat the coronavirus’ spread. Photo: Stavros Malichudis

might want. Giannis Triantafillou, who works at a large Athens supermarket, said his shifts had got longer and he had worked two Sundays in a row.

“Antiseptics, toilet paper, rubbing alcohol, gloves and soap; this is what everyone has been buying massively,” he told BIRN. Triantafillou said he had worked two weeks without a day off and was exhausted, despite previous experience working for months without a break during the summer season on the Greek islands.

“At least there you know that you can make good money,” he said of the islands.

“You’d be able to earn 1,200-1,300 euros per month. Now, my salary isn’t even half that.”

Contemplating an uncertain future Estimates of when the virus might peak, and when the restrictions across Europe might be lifted, range wildly.

In the meantime, Greeks like Papachristos and Zafeiris, when they are not aiding others, are catching up on the simpler pleasures – reading, cooking, sleeping…

“I had been missing sleep,” said Papachristos. “My life was just me constantly running. With a daily minimum of 12 hours work, I’d forgotten what sitting on the sofa looks like. I’d forgotten what living looks like”.

Zafeiris said he taking advantage of the time out to ponder his future.

“When all this ends I’ll probably do all these things that I was for years afraid to do,” he said. “I had already begun making plans to change things in my life and it’s a process that I am now continuing. I think the moment is here for us to think what we are, what we want, and what we do.”

Gonios, the taxi operator and car salesman, has his hands full with his sons off school. “For us, the parents, it’s nice,” he said, “because we get to spend time together as a family. But it’s not easy to keep two kids at home all these days.”

Triantafillou, at the supermarket, can’t wait for it to end.

“When we’re over with this, I think I will just want to go to a rave party,” he said. “I will need to go to a rave party.”

F

ourth-year student Marian Marinoiu and his colleagues from Bucharest’s Association of Civil Engineering Students, ASCB, have been making unpaid deliveries of food and other basic goods to elderly people in the Romanian capital as part of efforts to keep the most vulnerable safe from the coronavirus.

The solidarity initiative was launched by the ASCB after students noticed more than two weeks ago that many elderly people were still going to shops and supermarkets despite the authorities’ recommendations that they avoid crowded places and stay at home.

The students realised that some pensioners have no choice but to risk their health because they need to shop for themselves, and so decided to help.

They started putting up flyers in apartment blocks buildings across Bucharest, giving telephone numbers which elderly residents can call and place their orders to Marinoiu and the rest of his team.

“We had improvised a call centre and managed to find protection equipment -gloves, masks, overalls, disinfectants,” Marinoiu told BIRN a few minutes before starting another day of deliveries.

Using their own money, the volunteers buy the products ordered by those who call, and then deliver the purchases to their homes, taking strict precautions to avoid potential infections. “We disinfect everything we touch and the products themselves,” Marinoiu said.

The volunteers also keep a distance of around four metres from the beneficiaries of their

service, who pay them for the order putting their money in a special bag that is also disinfected when they get back to their base at the Civil Engineering Technical University.

Their example has been replicated in other Romanian cities like Iasi, Cluj, Timisoara or Constanta, which also have their own delivery services for the elderly run without charge by students and other people who put their health at risk to minimise the impact of the crisis on others.

The ASCB and its partners elsewhere deliver to dozens of homes every day. The number of calls is increasing due to the publicity that Marinoiu and his colleagues have received from local TV stations, and increasingly beneficiaries who live in the same apartment block are now agreeing to place their orders together to make the volunteers’ work easier.

Supermarkets contribute to the smooth running of the enterprise by giving the students priority over other customers, so they don’t have to stay in the queue and are able to deliver the food to more homes.

Some of these supermarkets also plan to start donating packages for these volunteers to deliver to those who can’t afford to pay for them.

“People normally order oil, flour, bread; things that can last for the whole week. We haven’t had cases of people ordering cigarettes or alcohol,” said Marinoiu, adding that there have only been a few incidents when people have been reluctant to pay what they owe.

Marinoiu argued that the solidarity and lack of opportunism is proof of a positive change in Romanian society fostered by the collective challenge posed by the pandemic.

28

March 2020

ANALYSIS

Kosovo’s Ousted Government, Secret Deals and War Crimes Charges The toppling of Kosovo’s government has been blamed on political wrangling, but some observers believe it could be connected to a controversial deal with Serbia or impending war crimes indictments of senior politicians by Hague-based prosecutors.

MARIJA RISTIC | BIRN | BERLIN

I

t took 11 hours of debate in parliament, many meetings behind closed doors over the past month, an exchange of letters, some powerful friends with connections in Washington DC and an opportune moment when everyone was distracted by a global pandemic for Kosovo’s President Hashim Thaci, to secure a no-confidence motion to topple the government led by his political opponent Albin Kurti.

Political veteran Thaci, a former guerrilla leader who has maintained his grip on decision-making in Kosovo since the end of the war more than two decades ago, again managed to arrange the cards on the table to his own advantage.

Officially, Kurti’s government fell for the same reason as Kosovo’s previous administration - a disagreement between coalition partners over Kosovo’s 100-per-cent tariff on imports of Serbian goods and the future of European Union-mediated talks between Pristina and Belgrade.

But many have speculated - and what many diplomats have told BIRN - is that what lies behind all this is that President Thaci is ready to sign a peace deal with Serbia that wouldn’t be welcomed by Kurti’s government.

In this endeavour, Thaci is believed to have secured support US President Donald Trump’s envoy for Serbia-Kosovo peace negotiations, Richard Grenell. A man of many titles – he is also the acting Director of National Intelligence and the US ambassador to Germany – Grenell has denied that the partition of Kosovo has been discussed in secret as part of the rumoured peace deal. However, the US did back the no-confidence vote while the EU opposed it as irresponsible amid the coronavirus crisis. And with Kurti’s administration out of the way, it would be easier for Thaci to seal a deal. Kosovo is undoubtedly entering a stormy period – like the rest of the world it is struggling with the coronavirus outbreak, but with the added problem of a poor healthcare system, while it also has to deal with the negotiations with Belgrade and the current domestic political crisis, which could even require new general elections.

But another clock is ticking for Thaci and his former Kosovo Liberation Army comrades. Judges at the pre-trial chamber of the Hague-based Kosovo Specialist Chambers – the so-called ‘special court’ that will try KLA ex-guerrillas for wartime and post-war crimes

– are currently reviewing indictments filed in January this year by chief prosecutor Jack Smith. Smith, who leads the Specialist Prosecutor’s Office in The Hague, was busy for the whole of last year interviewing over 100 former KLA fighters believed to have knowledge about crimes committed in Kosovo during the period of the court’s remit, from January 1, 1998 until December 31, 1999.

Around half of those who claimed that they were questioned as suspects were affiliates or members of Thaci’s Democratic Party of Kosovo. Among them was Kadri Veseli, the party’s current leader and a member of the Kosovo parliament. There were rumours that Thaci was summoned for interview too, but he declined to confirm this to BIRN. Thaci and the Americans The Kosovo public remains divided about the real reasons behind the move to topple the government. Some argue that it’s just a power struggle among political parties, while for others it is about the relationship with Serbia.

However, some believe that there is fear among former guerrillas who are now leading politicians that they could soon be indicted and that ousting the government is part of their attempt to prevent this by taking executive power.

Haki Abazi, the deputy prime minister in the recently-ousted Kosovo government, said the full answer to what had led to the no-confidence motion lies in an exchange of letters between Thaci and Mike Pompeo, the US Secretary of State. “Trying to overthrow this government has to do with the plan for the partition of Kosovo and the abolition of the Special Court,” Abazi said.

Abazi was referring to a document published by Kosovo newspaper Koha on March 5, in which Pompeo replies to the Kosovo president’s letter from November last year. Thaci’s letter “expressed concerns about the work of the Kosovo Specialist Chambers and Prosecution Office”, according to Pompeo.

Pompeo responded by underlining Washington’s support for the work and mandate of the Hague-based court and reiterating US expectations that Kosovo politicians and institutions will fully cooperate with the Specialist Chambers.

According to its mandate, the court was established to investigate and, if warranted, prosecute individuals for crimes cited in a January 2011 report for the Parliamentary Assembly of the Council of Europe, ‘Inhuman Treat-

Kosovo’s Prime Minister Albin Kurti

ment of People and Illicit Trafficking in Human Organs in Kosovo’.

The Council of Europe report referred several times to Thaci, describing him as a leader of the KLA’s ‘Drenica Group’, which was linked with abductions, torture and organised crime in post-war Kosovo. Thaci, who was the political director of the KLA during the war, denied the allegations, describing the report, and later the court, as biased and anti-Kosovo.

Political analyst Daniel Serwer recently wrote about rumours that “the Americans have promised Hashim [Thaci] protection from prosecution”. Serwer claims that the Hague prosecutor is “an American the Trump Administration appointed” and therefore “it is not hard to imagine he could be told to indict or not indict”. He also argued that this could be a reason why the US supported the no-confidence vote that toppled Kurti – because it puts Thaci back in the driving seat and increases the chance of him concluding a Kosovo-Serbia peace deal, which the White House is keen to secure quickly.

However, Hague prosecutor Jack Smith, although appointed under Trump, is seen among the legal community as an independent professional with a good track record in running complex political investigations into corruption as well as war crimes. Smith worked as chief of the Public Integrity Section of the US Department of Justice, supervising litigation in complex public corruption cases across the US, and prior to that served as investigation coordinator in the prosecutor’s office at the International Criminal Court.

Other high-profile prosecutors also work at the Specialist Prosecutor’s Office, such as Alex Whiting, who runs the investigation unit.

Whiting is a prosecutor of French and US nationality with extensive experience of both domestic and international prosecutions, including stints at both the International Criminal Court and the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, where he worked on Kosovo cases.

The Specialist Prosecutor’s Office has stressed its independence on several occasions and so far has managed to ensure that there is no leak of information related to the potential prosecution of KLA ex-guerrillas.

After it submitted indictments earlier this year, the pre-trial chamber has until mid-July to confirm or reject the charges or request additional information. It insists that the pre-trial judge is continuing to work continues despite the COVID-19 outbreak.

“The KSC [Kosovo Specialist Chambers] has introduced measures throughout the organisation to respond to the situation in line with the recommendations and decisions of the responsible public health authorities, while also maintaining business continuity and full operations of the KSC. These measures include remote working and meeting wherever possible,” the court told BIRN. Kosovo faces uncertain future But some experienced observers of justice and politics in Kosovo believe that the announcement of indictments by the Specialist Chambers may be delayed. “As a result of this pandemic emergency, we are not hearing much publicly about their activities, except that one of the judges who is part of the Specialist Chambers has resigned in the last week for personal reasons,” Gezim Visoka, an associate professor of peace and conflict studies at Dublin City University, told BIRN. “As for the situation in Kosovo, coronavirus and the current attempt to overthrow the incumbent government has certainly grabbed the entire attention of national and international stakeholders in Kosovo, and thus we can presume that we may not hear much news from the Specialist Chambers in the coming weeks and months,” Visoka said.

However, he noted, there has not been any public speculation in Kosovo so far linking the ousting of the Kurti administration to the activities of the Specialist Chambers.

All eyes are now on political developments in Pristina, both inside and outside Kosovo.

People in the Kosovo capital have been protesting from their balconies each evening, urging their politicians to behave more responsibly during the coronavirus crisis, while the no-confidence motion has divided the US, which backed it, and the EU, which was against. From Berlin, Kosovo’s politicians got a clear message that the country is again in a serious crisis.

March 2020

29

Kosovo Lawmakers Put Politics Ahead of Pandemic With COVID-19 spreading, Kosovo’s government falls amid rifts over the future of talks with Serbia.

PERPARIM ISUFI | BIRN | PRISTINA

A

“The priority must be the decisive fight against corruption and organised crime in order to finally boost the country’s economy and improve the social situation,” Peter Beyer, transatlantic coordinator of the German federal government, said on Thursday.

“This must also include continuation of the investigation of war crimes, without which no peace and trust can be created. In particular, this includes the institutions responsible for prosecuting crimes against humanity and war crimes,” he added.

Over the next three months, various political scenarios could unfold in Kosovo, ranging from a new government led by Kurti’s party to an administration without him involved – or even fresh general elections. Lulzim Peci, director of the Kosovar Institute for Policy Research and Development, told BIRN that resolution of the current stand-off “requires political consultation and agreements”.

Peci believes the current crisis will not be resolved quickly and might “last longer than the emergency situation with COVID-19”.

There are also many questions about how the Kosovo authorities will cooperate if arrests of Specialist Chambers indictees are required.

According to the Specialist Chambers’ outreach coordinator Michael Doyle, “the general cooperation between the KSC and Kosovo has been and will be in accordance with the [Kosovo] Law on the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office. The authorities in Kosovo have a legal obligation to cooperate with the KSC.” But it remains to be seen what would happen about the arrests of ex-KLA officials if Thaci, as president and commander in chief, controls the security services in Kosovo and the political crisis remains unresolved. According to the law that established the Specialist Chambers, the prosecution also has its own police.

The law says that “police within the Specialist Prosecutor’s Office shall have the authority and responsibility to exercise powers given to Kosovo Police under Kosovo law”.

In practice however, it is unclear how an arrest scenario would play out.

The Specialist Prosecutor’s Office remains tight-lipped about this: “We are unable to comment on operational matters,” it said.

t a moment when most governments the world over are preoccupied with fighting the COVID-19 pandemic, Kosovo’s co-ruling Democratic League of Kosovo, LDK, has taken time out to join forces with the opposition in toppling the country’s coalition government after just 51 days in office.

Analysts say the alliance of LDK and Vetevendosje was always shaky, but fell for the same reason as the previous government – disagreement over a 100-per cent tariff on Serbian goods and, ultimately, the future of European Union-mediated talks with former master Serbia.

Ostensibly, the cause was Prime Minister Albin Kurti’s March 18 dismissal of Interior Minister Agim Veliu, a member of the LDK, amid infighting over how to combat the spread of the COVID-19 coronavirus.

But the backstory is the divergence between the EU and the United States over how to broker a deal to settle relations between Belgrade and Pristina, with similar faultlines emerging in Kosovo itself.

“Through Veliu’s dismissal, Kurti chose to camouflage a ‘tactic withdrawal’ from government at a time when the US stepped up to open the way for the signing of a final agreement with Serbia,” Kosovo journalist Agron Halitaj told BIRN. Kosovars are unimpressed by the timing of the political crisis, as authorities brace for the further spread of COVID-19. There are some 63 confirmed cases in Kosovo and one person has died. Some have taken to venting their anger by banging pots and pans from their balconies while observing a partial lockdown.

‘Coalition of [no] hope’ Lawmakers on Wednesday backed a no-confidence motion in Kurti’s short-lived government, tabled on March 20 by the LDK following Veliu’s ouster. Under the constitution, fresh elections must be held within 45 days, but with state of emergency declared in the country some additional options are at the table, including the caretaker governemnt.

The development brings more political uncertainty to Kosovo, which went four months without a new government between elections in October last year and Kurti’s coming to power in early February.

The alliance between the establishment LDK and Kurti’s upstart Vetevendosje was dubbed the “coalition of hope”. That hope proved misplaced.

Halitaj said the two parties joined forces only because of the urgency of adopting a new budget “to avert the state’s collapse.”

Its demise was on the cards “as soon as the budget was approved,” he said.

The rift between the coalition partners deepened over Washington’s demand that they lift a 100 per cent tariff imposed by previous Prime Minister Ramush Haradinaj in November 2018 in retaliation for Serbia’s lobbying abroad against Kosovo’s further international integration. Kosovo declared independence from Serbia in 208 but Bel-

Kosovo’s President, Hashim Thaci. Photo: Facebook

grade does not recognise its former southern province as a state.

Two schools of thought Kurti proposed to partially lift the tariff, a solution US President Donald Trump’s envoy to the Kosovo-Serbia talks, Ambassador Richard Grenell, dismissed as a “half-measure.” The LDK and its leader, Isa Mustafa, were also unimpressed and the proposal only passed government without their votes.

The tariff is blocking the talks, but Grenell has pursued his own path of mediation directly between Thaci and his Serbian counterpart, Aleksandar Vucic, and has repeatedly crossed swords with Kurti’s government, which wanted to take over from Thaci in leading the negotiations for the Kosovo side.

Grenell is believed to be pushing hard for a deal, one that might include a land swap.

This is causing waves within Kosovo’s political elite.

The LDK and Vetevendosje were at odds over how the process should move forward, said JetaKrasniqi, project manager at the Pristina-based think-tank the Kosovo Democratic Institute, KDI. “This should have been addressed and agreed during their pre-coalition talks,” Krasniqi told BIRN. “There are two schools of thought inside and outside Kosovo regarding the dialogue,” she said, stressing that Kurti wanted to press ahead with the EU and himself at the head of the Kosovo delegation.

LDK splits The LDK itself appears to be split over the wisdom of bringing down the government. LDK deputy leader and parliament speaker Vjosa Osmani called on MPs to reject the no-confidence motion.

Osmani was the LDK’s candidate for prime minister in the last election, bringing the party its best result since 2007, when the LDK fought elections for the first time after the death in 2006 of long-time party leader and architect of a decade of passive resistance against Serbian rule, Ibrahim Rugova.

Veliu, the ousted interior minister, noted that Osmani had voted against her party before. “Being an official of a political party and working in favor of another party is nothing but treason,” Veliu told T7 television on

Tuesday. “If she keeps doing so against the LDK and works with others against us it makes no sense for her to stay in the LDK.” Enver Robelli, a Kosovo-born foreign editor with the Swiss daily Tages Anzeiger, said Osmani’s position had exposed her to attack from within the party. The party would do well to recall Osmani’s impressive electoral performance, he said. Calling her a traitor is “too low”, he told BIRN. “The damage those men are causing to LDK is huge but the damage they are causing Kosovo is bigger and LDK MPs should bear this in mind,” he said.

A divided West The no-confidence motion has further exposed the splits between Kosovo’s major Western backers – the US and EU. Early on Tuesday, the US, French, German, Italian and British embassies in Pristina – known collectively as the Quint – released a carefully-worded statement calling on Kosovo’s institutions to focus on the fight against COVID-19 while respecting the provisions of the Constitution – a nod to a battle between Kurti and Thaci over who gets to call a state of emergency. Hours later, however, the German and French ambassadors, Christian Heldt and Marie-Christine Butel, sent a diplomatic demarche to the LDK asking them “to reconsider the no-confidence vote and maintain trusted and stable government to face challenges”.

The day ended with a tweet by US Ambassador Philipp Kosnett expressing support for the no-confidence vote and saying he was “pleased” to see the vote had been scheduled.

Kurti had been under constant pressure from Mustafa and other LDK officials over the tariff that the US wanted lifted. LDK’s opposition to Kurti’s partial lifting of the levy opened the door to Thaci, Halitaj, the Kosovo journalist, said.

“Mustafa should be criticised more by the LDK membership than by Vetevendosje, because he is allowing the party to become an instrument of Thaci and Kurti to cause another institutional crisis,” Halitaj said. A party that portrays itself as the strongest protector of state institutions “cannot afford to be the cause of a government’s collapse at a time of pandemic,” he said.

30

March 2020

FEATURE After Turkey threw open its borders to refugees and migrants trying to leave, almost 600 new arrivals on the Greek island of Lesbos found their right to seek asylum had been revoked.

They face being returned to the war, poverty or repression they fled.

Photo: Madeleine Speed

Asylum Rights Denied, Migrants, Refugees Find Greek Island on the Brink MADELEINE SPEED | BIRN | LESBOS

O

n March 14, a Greek naval ship docked on mainland Greece carrying 574 migrants and refugees from the Middle East and Africa.

For two weeks, the ship had served as a floating pre-deportation centre, trapping the migrants in the port on the island of Lesbos – the epicentre of Europe’s migrant crisis – between the Aegean Sea and the perimeter fence.

Videos obtained by the Legal Centre Lesbos, a team of lawyers, law graduates and interpreters supporting migrants and refugees on the island, showed dire conditions on the boat; the majority of those being held slept on thin mats laid on the floor, packed tightly together in rows; they had no access to washing facilities and only eight portable toilets on site; migrants washed their clothes in the sea.

Those on the ship had the misfortune of arriving on Lesbos after March 1, the day Athens suspended asylum rights for anyone reaching Greek soil. The suspension is expected to last one month, for now. The 574 were moved to a closed facility just north of the capital, Athens, pending deportation, The Associated Press reported.

“There isn’t enough food for us or the babies,” Jonathan, a Congolese man, said prior to the ship’s departure, worried about the health of his wife and child. “We wait and wait.

They keep telling us we will leave soon.”

He shook his head. “We are migrants, but we have rights.”

Through the fence The conservative Greek government’s decision to suspend asylum rights followed an order at the end of February from President Recep Tayyip Erdogan in neighbouring Turkey for coast guards and border police to stand down and wave refugees and migrants through, ripping up a 2016 deal with the European Union to keep them inside Turkey’s borders. Refugees and migrants headed in droves to the Greek-Turkish border, only to find the Greek side closed. Thousands are now stuck in no man’s land. Many have been pushed back with tear gas, and, reportedly, bullets. Talks between the EU, Greece and Turkey have yet to break the deadlock.

Under the EU-Turkey deal signed in 2016,

Ankara was promised six billion euros in aid to accommodate the refugees it prevented from reaching European soil.

But Erdogan, under pressure at home over heavy Turkish military losses in Syria, has repeatedly accused Europe of failing to fulfill its financial aid commitments, and threatened to open the border to some 3.6 million Syrian refugees inside Turkey and more migrants from elsewhere.

At the east end of the port of Lesbos, beside a locked gate, visitors came to offer support to those held inside. Among the visitors were migrants and refugees from the Moria camp on Lesbos, Europe’s largest and most notorious migrant camp where some 20,000 are housed in facilities built for 3,000.

They passed food and clothes over the fence. Others had just come to chat. A Greek policeman smoking nearby glanced over from time to time and told them to move along.

Some Afghan children played by the fence, seeing how high they could climb. A young boy came dangerously close to the razor wire running along the top of the fence, before someone spotted him and lifted him down.

Detained in the port, Salem, an 18-year-old Syrian from the northwestern city of Idlib, chatted to her two teenage cousins through the fence. On hearing of Erdogan’s order, Salem, her mother and her two siblings decided to brave the sea crossing to Lesbos.

“I want to see my father in Germany,” Salem said. The other side of the fence, her cousins Esma and Isra have already spent six months on Lesbos.

The United Nations refugee agency, UNHCR, rights bodies and NGOs have condemned the Greek government’s suspension of asylum rights. The watchdog Human Rights Watch said the move “flagrantly violates international and European law.”

Boats pushed back Those held in the port are not the only ones stranded on Lesbos. At the other end of the island, in a churchyard just outside the coastal village of Skala Skamia, 42 migrants share two UNHCR tents at the side of a dirt track. Children kicked a ball around as a UNHCR coordinator distributes food.

They arrived on March 5 by dinghy from Turkey. A Togolese man named Moussa de-

“Our citizens see day by day that their lives are not what they used to be,” said Balis. “They are told to have patience, because things are going to change. It’s been like this for five years now and things are not getting any better.”

In spite of the Greek reinforcement of its border, Moria remains dangerously over-crowded. The town’s infrastructure cannot cope with the added strain of its migrant population.

Photo: Madeleine Speed

scribed how, during the crossing, a boat approached and began circling them. Someone on the other boat began shouting and firing into the air. Those on the dinghy shouted back and held up their children, urging the other boat to stop. A larger vessel arrived, circling them and causing a swell that almost sent one of the babies overboard.

“Everyone started crying,” he said. “We thought we were going to die.” Moussa’s account resembles a video, broadcast on news sites and shared widely on social media, showing the Greek coastguard pushing back a boat carrying migrants and refugees.

Those at Skala Skamia have no access to sanitation and it is unclear whether they will be taken to the port to join the other detainees.

Neither the Greek Ministry of Migration or the First Reception Centre, which reports to the Ministry of Citizen Protection, responded to requests for comment for this story. On March 17, they were handed deportation notices by Greek authorities.

‘Their lives are not what they used to be’ The border escalation between Turkey and Greece has come on top of weeks of rising tensions on Lesbos, involving incidents of harassment and violence by vigilantes targeting migrants, refugees, NGO workers and journalists. Local Greeks set up roadblocks around the Moria camp to prevent new arrivals from entering. Some NGOs have suspended operations due to the security climate. Others have left the island completely.

Fifty-five people, mostly Lesbos residents, have been prosecuted and Tasos Balis, spokesman for the Mayor of Mytilini, the island’s main town, condemned the violence. But, he added, “all the ingredients for such ugliness in a society is here in Lesbos.”

Coronavirus creates perfect storm And as if things weren’t bad enough, Lesbos reported its first case of coronavirus on March 10. Aid workers fear an epidemic in the Moria camp.

Rosa Duran of the NGO Movement on the Ground, which manages a section of the camp, said that conditions would only worsen with the depletion of the NGO presence.

“It has a massive impact,” Duran said. “The limited capacity has gotten even more limited.”

Even Médecins sans Frontières, MSF, paused operations for two days, meaning 20,000 people had nowhere to turn for medical attention. NGOs and local doctors on the island met on March 13 to discuss preventive measures to combat the spread of COVID-19, according to the UNHCR. On March 16, the Greek fire service said a child had died in the Moria camp after a fire broke out in one of the living containers.

At the port, two boys sat at the foot of the island’s Statue of Liberty, an imitation of the iconic monument in New York. One wore a surgical mask. Shams, 16, had been living in the camp for six months already. The night before, he slept by the statue, on the concrete, to escape fighting in the camp. “I want to go to another country where I can live without problems, without fighting,” he said.

“We escaped from fighting in Afghanistan.

Now we want to live in safety.”

As an unaccompanied minor, Shams has no tent of his own, so he relies on his friends to let him share their shelters. According to the UNHCR, 42 per cent of the 20,000 migrants in and around Moria are under the age of 18, and nearly half of those are younger than 12.

Shams looked down at the port and pointed to a passenger ship docked beside the navy vessel. “That’s the boat that will take me to Athens when I leave here,” he said.

March 2020

FEATURE

31

Many people in Bosnia and Herzegovina are self-isolating at home to protect themselves from the coronavirus, but migrants and refugees living in squatted buildings and tent camps are more vulnerable to infection because they can’t take the same precautions.

Migrants in Bosnia ‘More Vulnerable to Infection’ Despite Lockdown ANJA VLADISAVLJEVIC and DANIJEL KOVACEVIC | BIRN | BANJA LUKA, ZAGREB

T

he streets of Banja Luka, the main city in Bosnia’s Serb-dominated Republika Srpska entity, are almost empty. Fear of contracting the coronavirus has caused most people to stay indoors.

But some people in the city cannot take such precautions because they have fled their homes, and those homes are several thousand kilometres away from Bosnia.

Not far from Banja Luka’s railway station, BIRN met Feroz, a migrant from Afghanistan, and his friend from Morocco.

“I spent almost all winter in a tent at the Tuzla train station [in eastern Bosnia]. I can’t do that anymore, I’m going to Bihac [near the Croatian border] and try to cross over to Croatia,” Feroz said.

Feroz has heard about the coronavirus, but said he is not afraid of it. He said he does not know that a state of emergency has been declared in Bosnia and Herzegovina.

Republika Srpska had 29 confirmed cases of coronavirus infection by Thursday, and 23 of them are in Banja Luka.

The country has introduced emergency measures to prevent the spread of coronavirus infection. All restaurants and cafes are closed, and only grocery stores and pharmacies are still working.

People here are reminded daily to adhere to the recommended personal hygiene regime, to avoid public gatherings, and not to leave their homes without urgent need.

Feroz, who left his native Afghanistan three years ago, worries that this might complicate his journey to his preferred destination, Germany. “There was a lot of sick in the tents in Tuzla, but I don’t think it’s a corona[virus],” he said.

Restrictions on movement imposed There are approximately 7,500 registered migrants in Bosnia and Herzegovina.

For at least 2,500 of them, there are no places in temporary reception centres set up by the authorities.

On Wednesday, the government of the Sarajevo Canton, which includes the Bosnian capital and various nearby towns and villages, imposed restrictions on the movement of migrants and ordered them into temporary reception centres.

“As the existing capacities in temporary reception centres will not be sufficient to accommodate all the migrants located in and moving around the Sarajevo Canton, the government will without delay send the authorities an initiative to establish an additional temporary reception centre (facility, t ent s et t lement , et c ) i n t he c a nton,” the Sarajevo Canton’s government said in a press release.

Una-Sana Canton, in the west of the country near the border with Croatia, has been hardest hit by the migrant crisis. On

top of this, the first case of coronavirus infection in the area was confirmed on Tuesday.

As a result, the Una-Sana Canton’s crisis headquarters issued an order on Monday to completely restrict the movement of migrants outside the temporary reception centres in which they are housed.

Back in Banja Luka, Feroz and his Moroccan companion did not know that in Bihac, where they were planning to go, measures to prohibit the movement of migrants had come into force. They said they would worry about that when they arrive.

Migrants in squats unmonitored There have so far been no indications of coronavirus symptoms at temporary reception centres for migrants in Bosnia and Herzegovina, according to the International Organisation for Migration, IOM. “Preventive measures are being implemented in reception centres in cooperation with the World Health Organisation, the Danish Refugee Council, DRC, and the Institute for Public Health of the Sarajevo Canton,” Edita Selimbegovic, a public information officer at the IOM, told BIRN. Selimbegovic added that there are currently enough medical staff in the temporary reception centres.

But migrants who are living in squatted accommodation or on the streets rather than in temporary reception centres pose a different problem. A significant number of them are in Tuzla in eastern Bosnia, and in the west of the country in the Una-Sana Canton, close to Croatia.

“We lack the capacity to adequately accommodate all migrants who are outside the temporary reception centres and have control over them at the centres to avoid them being infected,” Selimbegovic said.

The contruction of tent camp on the “Lipa” site, between Bihac and Bosanski Petrovac, began on Saturday, and iz is expected

Reception camp Bira near the town of Bihac. Photo: BIRN.

to accommodate migrants and refugees who are on the streets.

“We received the support of the Security Ministry, the Federal Government and immediately we started to set up a tent settlement. The primary goal of everything we do is the protect of epidemiological and health situation in the town, but also to find more humane accommodation for these people,” Bihac mayor Suhret Fazlic said on Saturday.

IPSIA, an Italian NGO that has been working in Bosnia and Herzegovina since 1997 and is now helping migrants and refugees, warned that migrants in squats and improvised camps could end up living in dangerous conditions. “Migrants inside the camps do not understand what is going on, at the moment they are more confused than angry,” ISPIA told BIRN. Migrants trying to get to EU countries also do not know that coronavirus-related restrictions on movement are in force there too, ISPIA added.

“Migrants are also not aware that even if they get to Slovenia or Italy they are not free to move inside these countries, we know that many are stuck in Trieste [in Italy] and at the moment in that city, the recep-

Migrants and refugees in front of the reception camp Bira near the town of Bihac. Photo: BIRN.

tion centres are full or in quarantine too,” it said.

Meanwhile Bosnia and Herzegovina’s border police are warning that the influx of migrants can be expected to increase soon.

“On the one hand, there is the warmer weather, and on the other, the fact that Turkey has opened its borders [for migrants to leave for the EU],” border police spokesperson Franka Vican told BIRN. “We do not have enough police or the technical means to control the border itself.

The border police are lacking 401 police officers to carry out regular activities. In the extraordinary circumstances as they are now, another 1,200 police officers are needed to effectively guard the Bosnian state border,” Vican added.

‘No one is safe until we are all protected’ A group of activists involved in the Transbalkan Solidarity Group published an open letter on Wednesday with some 500 signatures, urging the European Union and countries in the region to take care of refugees and migrants who are “stuck in our countries”. They warned that currently there are tens of thousands of refugees and migrants in the Balkans – some of them accommodated in official reception centres, but “a large number of people fall outside the system, surviving through the help of the local population and support provided to them by volunteers throughout the region”.

With the spread of the coronavirus, refugees and migrants’ situation “is becoming even more challenging and demands urgent action of those in charge – local and international actors – and solidarity from all of us”, they said.

“This is required of us out of elementary humanity as well as the basic logics of public health because no one is safe until we are all protected,” their letter concluded.

As for Feroz, the migrant from Afghanistan who is currently in Banja Luka, he insisted that will continue his journey to Germany if he can – whatever happens with the coronavirus.