Reporter.al numri 53 by Reporter.al

Me orë të zgjatura dhe paga të ulëta, fëmijët shfrytëzohen nga industria fason

Dhjetra të mitur në Shqipëri punësohen çdo vit nga industria fason në kundërshtim me legjislacionin vendas dhe konventat ndërkombëtare, për t’u bërë pre e punëve të rënda dhe të dëmshme për shëndetin e tyre.

Kolegji i Apelimit ‘censuron’ mendimet ndryshe të vëzhguesve të ONM

Pasi vëzhguesi ndërkombëtar, Ferdinando Buatier de Mongeot dorëzoi në KPA një mendim kritik, gjyqtarët e Kolegjit u mblodhën me urgjencë dhe vendosën që opinionet e ONM-së të mos e shohin dritën e diellit.

Lufta për një kafshatë bukë: Mbledhësit e mbeturinave përndiqen në Tiranë

Në përplasjen e pabarabartë me Bashkinë e Tiranës për mbetjet e riciklueshme, dhjetra anëtarë të komunitetit rom janë ndaluar nga policia ose janë dënuar me kusht gjatë viteve të fundit.

Nr.

Janar 2020 E përmuajshme

‘AZIL- AZIL’: HARUN ÇELIK U DËBUA ME FORCË NGA SHQIPËRIA Dëshmitarë okularë dhe avokatët rindërtojnë operacionin e dëbimit të mësuesit gylenist nga Shqipëria mes thirrjeve të dëshpëruara për azil dhe në mungesë të avokatit dhe përkthyesit, ndërkohë që Policia mbrohet me faktin se ai nuk kishte dorëzuar kërkesë formale për azil.

Kryeministri Edi Rama dhe presidenti turk, Rexhep Taip Erdogan. Foto nga Presidenca turke.

Janar 2020

‘AZIL- AZIL’: HARUN ÇELIK U DËBUA ME FORCË PAS NJË NDALESE NË AMBASADËN TURKE

ME ORË TË ZGJATURA DHE PAGA TË ULËTA, FËMIJËT SHFRYTËZOHEN NGA INDUSTRIA FASON

KOLEGJI I APELIMIT ‘CENSURON’ MENDIMET NDRYSHE TË VËZHGUESVE TË ONM

FLUKS ULJESH DHE AMNISTI: SKEMA E LIRIMIT NGA BURGU TË ENDRIT DOKLES

BETONI I DOBËT DYSHOHET SI SHKAK PËR DISA NGA VIKTIMAT E TËRMETIT

LUFTA PËR NJË KAFSHATË BUKË: MBLEDHËSIT E MBETURINAVE PËRNDIQEN NË TIRANË

4-5

Dëshmitarë okularë dhe avokatët mbrojtës rindërtojnë operacionin e dëbimit të mësuesit gylenist nga Shqipëria mes thirrjeve të dëshpëruara për azil dhe në mungesë të avokatit dhe përkthyesit nga Policia e Shtetit.

6-7 Dhjetra të mitur në Shqipëri punësohen çdo vit nga industria fason në kundërshtim me legjislacionin vendas dhe konventat ndërkombëtare, për t’u bërë pre e punëve të rënda dhe të dëmshme për shëndetin e tyre.

ENGLISH EDITION ALBANIA EXPELLED GULENIST TEACHER DESPITE DESPERATE PLEAS FOR ASYLUM TRANSPARENCY QUESTIONS OVER ALBANIAN EFFORT TO RID COURTS OF CORRUPTION

18 20 12-13

ALBANIAN QUAKE PROBE HONES IN ON SUB-STANDARD CONCRETE

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

NO COUNTRY FOR THE NEEDY: BOSNIA FAILS TO HOUSE ITS DISPLACED

RETURN TO KOSOVO: THE SERBS WHO RE-EMBRACED THEIR HOMETOWN

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

BALKANS A BATTLEGROUND FOR IRANIAN PROPAGANDA WAR

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Prokuroria e Durrësit po shqyrton të dhënat laboratorike të materialeve të ndërtimit nga 7 ndërtesat e shkatërruara nga tërmeti i 26 nëntorit, për të zbuluar përgjegjësit e vdekjeve tragjike të 23 personave nën rrënojat e tyre.

14-15 Në përplasjen e pabarabartë me Bashkinë e Tiranës për mbetjet e riciklueshme, dhjetra anëtarë të komunitetit rom janë ndaluar nga policia ose janë dënuar me kusht gjatë viteve të fundit, ndërsa mbijetesa nga kazanët e plehrave është vështirësuar.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Janar 2020

Ngjarjet e Janarit “Pajtimi” për reformën Nënkryetari i LSI, Petrit Vasili, ish deputeti demokrat, Oerd Bylykbashi dhe bashkëkryetari i Komisionit të Posaçëm të Reformës Zgjedhore, Damian Gjiknuri duke biseduar në tryezën e thirrur për reformën zgjedhore. Palët ranë dakord që të krijohet një Këshill Politik me të gjitha partitë dhe të kërkohet asistencë nga OSBE/ODIHR për çdo paqartësi. Foto: MALTON DIBRA/ LSA

Prokuroria “gropos” skandalin DH Albania Në prag të festave të fundvitit, Prokuroria e Tiranës mbylli pa zhurmë hetimin për skandalin e falsifikimit të tenderit të Unazës së Re dhe dërgoi në gjykatë si të pandehur të vetëm Avdjol Dobin – përfaqësuesin në arrati të kompanisë DH Albania.Kordinatorja për mediat e Gjykatës së Tiranës, Alba Nikolla i tha BIRN se dosja e DH Albania ka mbërritur në gjykatë më 27 dhjetor me akuzën e “falsifikimit të dokumenteve”. Gjykata miratoi gjithashtu kërkesën për pushimin e hetimeve ndaj zyrtarëve të Autoritetit Rrugor Shqiptar dhe Operatorit të Sistemit të Transmetimit, të cilët i dhanë kompanisë fantazmë tendera me vlerë rreth 28 milionë euro. Hetimet për kompaninë fantazmë nisën në dhjetor 2018, pasi emisioni “Të paekspozuarit” zbuloi se kompania DH Albania u shpall fituese e njërit prej loteve të tenderit të Unazës së Re përmes falsifikimit të datës së regjistrimit në Delaëere të Shteteve të Bashkuara dhe bilancit të tre viteve. Në jetën e saj të shkurtër në Tiranë, DH Albania fitoi gjithashtu një tender tjetër nga Operatori i Sistemit të Transmetimit. Skandali DH Albania është një ndër çështjet korruptive të profilit të lartë në Shqipëri, që përcillet drejt Gjykatës me rezultate minimale.

Gjykata pushon çështjen “Basha” për lobim në SHBA Gjykata e Tiranës vendosi në një seancë paraprake të pushonte hetimet mbi çështjen e parave të shpenzuara nga Partia Demokratike për lobim në SHBA. I gjendur para dy qëndrimeve të Prokurorisë në seancë, gjyqtari Lazër Sallaku vendosi t’i japë të drejtë mbrojtjes dhe të pushojë çështjen. Gjergji Tako një prej prokurorëve të çështjes i tha BIRN pas vendimit se “në parim vendimi mund të apelohej”, por se për të vendosur duhej pritur vendimi i zbardhur. Ndërkohë që mbrojtësit e kryetarit të Partisë Demokratike Lulzim Basha, ish-Sekretarit të Përgjithshëm Arben Ristani dhe financierit Ilir Dervishi, e cilësuan prokurorinë të përdorur politikisht dhe vendimin e gjykatës si fundi i “gjuetisë së shtrigave”. Prokuroria i nisi hetimet mbi këtë çështje pas

një investigimi të BIRN që gjeti se Partia Demokratike fshehu pagesa prej më shumë se gjysmë milionë dollarë gjatë vitit 2017 për një kompani lobimi në Uashington dhe dështoi të bënte transparencë në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, ndërkohë që njëra prej transfertave u bë nga një kompani guackë me aksionerë anonimë e regjistruar në parajsa fiskale.

Shqipëria, regres në luftën kundër korrupsionit Organizata ndërkombëtare “Transparency International” publikoi Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit për vitin 2019, me renditjen e nivelit të perceptuar të korrupsionit në sektorin publik për 180 vende në mbarë botën. Shqipëria këtë vit renditet në vendin e 106-të, duke shënuar një rënie prej 7 vendesh dhe përkeqësim në luftën e saj kundër korrupsionit krahasuar me një vit më parë, kur ajo renditej në vendin e 99-të. Shqipëria ka marrë 35 pikë, njësoj me Maqedoninë e Veriut që gjendet gjithashtu në vendin e 106. Nga vendet e rajonit të Ballkanit, vetëm Mali i Zi ka shënuar përmirësim duke u ngjitur në vendin e 66-të, nga vendi i 67 që ishte një vit më parë. Kosova u rendit në vendin e 101 me 36 pikë, Bosnja në vendin e 101 me 36 pikë, ndërsa Serbia ra nga vendi i 87 që ishte një vit më parë në vendin e 91 me përkatësisht 39 pikë. Delia Ferreira Rubio, kryetare e Transparency International u bëri thirrje qeverive që të trajtojnë urgjentisht rolin korruptiv të parave të mëdha në financimin e partive politike, si dhe ndikimin që ato ushtrojnë në sistemin politik.

Artur Metani zgjidhet Inspektor i Lartë i Drejtësisë Më 20 janar, Kuvendi zgjodhi Artur Metanin me propozim të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, ndërkohë që emri i tij është diskutuar si person me lidhje politike për shkak se ka shërbyer më herët në postin e Avokatit të Shtetit, një pozicion ku është emëruar nga Kryeministri Edi Rama si dhe ka lidhje familjare me de-

puteten socialiste dhe ish-ministren Eglantina Gjermeni. Petrit Vasili, nënkryetar i Lëvizjes Socialiste për Integrim në opozitë, reagoi menjëherë pas zgjedhjes duke e quajtur sistemin e ri të drejtësisë “kastë”. Metani ka shërbyer si këshilltar për presidentët Rexhep Meidani, Alfred Moisiu dhe Bamir Topi është akuzuar nga Partia Demokratike si zgjedhje direkte e kryeministrit. Në një deklaratë për shtyp në gusht të këtij viti PD e cilësoi kandidimin e Metanit të paligjshëm duke vënë në dukje se ai kishte mbajtur poste politike si këshilltar i presidentit deri në vitin 2012 dhe se kjo duhej ta kishte skualifikuar atë automatikisht. Kjo nuk e ndaloi Këshillin e Emërimeve në Drejtësi t’i japë atij pikët maksimale në procesin paraprak dhe kuvendit ta zgjedhë kryeinspektor.

Minatorët protestojnë kundër Samir Manes Anëtarë të Sindikatës së Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës (SMBB) dhe aktivistë të shoqërisë civile protestuan në Tiranë pranë Ministrisë së Financave, Kryeministrisë, Inspektoriatit të Punës dhe banesës së pronarit të Albchrome, Samir Mane duke e akuzuar njeriun më të pasur në Shqipëri se shkel të drejtat e minatorëve. “Më kanë shkarkuar para 2 muajsh dhe gjithashtu shkarkimi vazhdoi dhe me 3 punonjës të tjerë. Aktualisht jemi 4 veta të pushuar, anëtarë të sindikatës, dhe janë marrë masa disiplinore për mbi 30 veta për shkak të aktivizimit sindikalist, duke iu bërë presione të ndryshme,” shpjegoi kreu i SMBB-së, Elton Debreshi. “Samir Mane na pranon si sindikatë por thotë se firmat e mbledhura të anëtarësimeve janë fallco. Le t’i verifikojë me ekspertë firmash,” shtoi ai. Kompania koncesionare AlbChrome është nën pronësi 100% të grupit Balfin, i cili kontrollohet nga Samir Mane. Gjatë vitit 2018 kjo kompani regjistroi të ardhura në vlerën 11.1 miliardë lekë dhe fitim pas taksave me vlerë 1.2 miliardë lekë. Shpenzimet e kësaj kompanie për personelin kapin një vlerë prej 1.46 miliardë lekë – e barazvlefshme me 11.3% të xhiros vjetore. Një zëdhënës i grupit Balfin – kompania mëmë e Albchrome, deklaroi se kompania kishte një kontratë kolektive me Federatën Sindikale të Punonjësve të Industrise së Shqiperisë dhe se SMBB duhet të ndjekë hapat ligjore.

Janar 2020

INVESTIGIM

‘Azil- azil’: Harun Çelik u dëbua me forcë pas një ndalese në Ambasadën turke Dëshmitarë okularë dhe avokatët mbrojtës rindërtojnë operacionin e dëbimit të mësuesit gylenist nga Shqipëria mes thirrjeve të dëshpëruara për azil dhe në mungesë të avokatit dhe përkthyesit, ndërkohë që Policia e Shtetit mbrohet me faktin se ai nuk kishte dorëzuar asnjë kërkese formale për azil. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

ë 1 janar, pas gati pesë orësh pritje në të ftohtë për lirimin e mësuesit Harun Çelik nga burgu 302 në Tiranë, një duzinë personash- shumica turq që jetojnë në Shqipëri, u bënë dëshmitarë të një operacioni të errët të Policisë së Shtetit, pa mundur të pengojnë dëbimin e tij si “pako postare” drejt Turqisë. Në vend të lirimit, 42 vjeçari Çelik u ngjit në një fuoristradë policie në burgun 302 për t’u dërguar fillimisht në Ambasadën turke në Tiranë, më pas në Drejtorinë e Kufirit dhe Migracionit dhe në fund në aeroportin “Nënë Tereza” si pasagjer i detyruar i fluturimit të orës 20:55 të “Air Albania”; një prej kompanive simbol të bashkëpunimit mes qeverisë së kryeministrit Edi Rama dhe asaj të Presidentit Rexhep Taip Erdogan. E gjithë skena zgjati më pak se katër orë në një ditë feste dhe pushimi në Tiranë, duke lënë pas një mori pikëpyetjesh mbi ligjshmërinë e dëbimit, motivet dhe shkeljen e konventave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut nga Shqipëria. “Është rrëmbim personi,” i tha BIRN një dëshmitar turk i dëbimit të Çelik në një nga kafenetë e Tiranës, ku u takuam në praninë e një përkthyesi. Ndjekës i të gjitha lëvizjeve të Çelik nga burgu deri në aeroport, ai e përshkruan skenën përballë Drejtorisë së Kufirit dhe Migracionit në Laprakë si momentin e parë kur e kuptuan se çfarë po ndodhte, duke i bërë thirrje Harun Çelik që të kërkonte azil dhe avokat. “Ai filloi të bërtiste azil-azil dhe nuk pranoi të hipte në makinë. Dy policë e kapën nga krahët dhe e kthyen sërish brenda në polici. Kur e morën kështu, i ranë këpucët në tokë,” shtoi dëshmitari me duart që i dridheshin. Ende i frikësuar, ai kërkoi që të mos përdorej asnjë detaj që mund ta identifikonte. Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes intervistave me dëshmitarë okularë dhe avokatët mbrojtës tregojnë se Policia shqiptare e dëboi forcërisht Harun Çelik dhe bëri një vesh shurdh ndaj thirrjeve të tij të dëshpëruara për azil, pasi e kishte shoqëruar më

Faksimile e pasaportës së Harun Çelik

parë brenda ambasadës turke në Tiranë. BIRN mësoi gjithashtu se në orët e tij të fundit në Shqipëri, Çelik iu mohua e drejta e avokatit dhe përkthyesit dhe firmosi dokumente në mungesë të tyre. Mbrojtësit e Çelik, Elton Hyseni dhe Alban Bengasi si dhe simpatizantë të lëvizjes Gylen në Tiranë akuzojnë policinë se ka kryer deportim të paligjshëm dhe në shkelje të konventave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. Por drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu i hodhi poshtë akuzat në një bisedë telefonike me BIRN, duke e cilësuar deportimin një procedurë rutinë për ata që kapeshin me dokumente false. “Nuk ka pasur asnjë kërkesë formale për azil dhe ai i firmosi vetë formularët për t’u kthyer në Turqi,” tha Veliu, pa i dhënë përgjigje pyetjes nëse Çelik ishte asistuar me përkthyes dhe avokat gjatë firmosjes së formularëve. Veliu pranoi gjithashtu se para deportimit, policia e shoqëroi Çelik në ambasadën turke në Tiranë për ta pajisur me leje kalimi, ndërsa shtoi se nuk ishte punë e tij që të verifikonte nëse personit i cënohej jeta apo kishte rrezik në vendin ku po dërgohej. I pyetur nga BIRN nëse ishte konsideruar kërkesa verbale për azil në momentet e fundit, Veliu u përgjigj “kjo nuk është një lojë ngriva-shkriva”.

“Në rajon për një firmë” Harun Çelik, baba i katër fëmijëve me profesion mësues u ndalua më 8 korrik 2019 në aeroportin e Rinasit bashkë me shtetasin tjetër turk, Selami Simsek, në përpjekje për të udhëtuar në Kanada përmes një vize false. 42-vjeçari, i cili besohet se është pjesë e lëvizjes së frymëzuar nga kleriku Fetullah Gylen, ishte larguar nga Turqia përpara grushtit të shtetit të 15 korrikut 2016 dhe kishte qëndruar në Kazakistan bashkë me familjen. Çelik u dënua me 13 muaj burg për “përdorim të dokumenteve të falsifikuara” dhe në përfitim të gjykimit të shkurtuar, qëndroi 5 muaj e gjysmë në burgun 302 në Tiranë. Sipas një urdhri të firmosur nga prokurori, Çelik duhej të lirohej më 1 janar 2020, në orën 11:30. Si i ikur nga Kazakistani, pa asnjë lidhje të mëparshme në Shqipëri, Çelik mendohej se nuk do të kishte askënd që ta priste jashtë qelive të burgut në ditën e parë të vitit. Megjithatë, tre simpatizantë të lëvizjes “Hizmet”, që ishin vënë në lëvizje nga e motra e mësuesit u ngulën para dyerve të burgut 302 paraditen e 1 janarit.Dëshmitari, i cili foli me BIRN në kushtet e anonimatit tha se e kishte ndjekur çështjen e tij përmes avokatëve gjatë gjithë kohës. “Nuk e kam njohur më përpara.Pasi u arrestua në Shqipëri, motra e z.Çelik më gjeti përmes të njohurve të përbashkët,” tha ai. Në mesin e dhjetorit ai kishte mësuar nga

avokatët se Çelik do të lirohej më 31 dhjetor, por ishte shtyrë për në datën 1. Mëngjesin e asaj dite, prokuroria kreu procedurat përfundimtare dhe lëshoi një urdhër për lirimin e tij në orën 11.30. Dëshmitari thotë se ndërsa prisnin para derës së burgut dhe Çelik nuk po dilte prej saj, u interesuan te roja të mësonin çfarë po ndodhte. “Pasi pritëm 1 orë, 2 orë, folëm me rojen, por nuk na tha gjë. Më pas doli një zotëri 50-55 vjeç, drejtues i burgut. Na tha që do të dalë, por personi që ka në dorëzim sendet personale ishte në Shkodër, pasi ishte ditë pushimi dhe do prisnin sa të vinte që të merrte në dorëzim sendet personale,” tregoi ai. Dy orë të tjera kaluan pa asnjë lajm, derisa një drejtues i burgut doli sërish për t’u konfirmuar se Çelik do të lirohej, por më parë duhej të shkonte në Drejtorinë e Policisë së Kufirit dhe Migracionit për të nënshkruar “disa letra”. “Pak më vonë doli një xhip i policisë. Shkojmë të shohim dhe Harun ishte brenda bashkë me drejtorin e policisë kufitare,” thotë dëshmitari, edhe pse nuk është e qartë se cili ishte drejtuesi i Policisë që e shoqëroi Çelik. Dëshmitari thotë se ai që ata e identifikuan si “drejtor të policisë” u kishte thënë nga brenda xhamit të makinës se “do e çonin në rajon për të hedhur një firmë”. Kontakti me drejtuesin e policisë së kufirit dhe pretendimi i tij për firmën i kishte bërë të dyshonin.Megjithatë, këmbanat e alarmit u ndezën plotësisht kur roja i burgut u tha se në të vërtetë, Çelik po shoqërohej në ambasadën e Turqisë në Tiranë. Nga biseda me kreun e Policisë së Shtetit, Ardi Veliu u kuptua se “firma” ishte pranimi për t’u kthyer në Turqi.“Ka firmosur vetë,” tha Veliu në një bisedë telefonike me BIRN, duke e konsideruar këtë miratim të deportimit nga Çelik. Por avokati i Çelik, Elton Hyseni i konsideron të dyshimta veprimet e policisë dhe denoncon faktin se një përfaqësues i zyrës së tij avokatore nuk ishte lejuar të takohej me klientin në kohën që po kryheshin procedurat. Hyseni i tha BIRN se ata kishin kërkuar dokumentet mbi të cilat ishte bërë deportimi, por tha se deri së fundmi “ishin në errësirë”. Hyseni po ashtu tha se kishin kërkuar edhe hyrje-daljet nga burgu për

Janar 2020

Këpucët e Harun Çelik, të mbetura në oborrin e Drejtorisë së Kufirit dhe Migracionit në Laprakë mbrëmjen e 1 janarit 2020, pasi Policia e largoi me forcë në brendësi të godinës. Foto e realizuar nga dëshmitarët e ngjarjes.

të parë kush kishte bërë shoqërimin dhe po ashtu edhe pamjet e sigurisë, por ende nuk kishin marrë asnjë përgjigje. Roli i Ambasadës turke Për Zyrën Konsullore të Ambasadës turke në Tiranë, ku lëshohen pasaportat e përkohshme apo lejet e kalimit, 1 janari ishte një ditë pushimi.Në faqen zyrtare të Ambasadës gjendet ende njoftimi për mbylljen e zyrave në datat 1, 2 dhe 3 janar 2020, me rastin e pushimeve zyrtare. Megjithatë, dyert e ambasadës turke janë hapur enkas pas orës 17:00 të pasdites, për të mikpritur furoristradën e Policisë shqiptare brenda së cilës ndodhej Harun Çelik. Ky fakt tradhton pretendimet për padijeni të drejtuesve më të lartë të policisë për fatin që priste Harun Çelik në Turqi. Drejtori i Policisë, Ardi Veliu i tha BIRN se Çelik ishte dërguar në ambasadë për të marrë “leje kalimin”, një dokument që i duhej për ta hipur në avion. “Ai u pajis me leje kalimi nga amabasada turke në Tiranë.Pa leje kalimi, nuk e pranonte personeli i avionit,” tha Veliu. Ndryshe nga itinerari i makinës së policisë që shoqëronte Çelik, shtetasit turq u nisën nga burgu 302 në drejtim të Drejtorisë së Policisë së Kufirit dhe Migracionit Tiranë.Dëshmitari i tha BIRN se kishin njoftuar të tjerë persona dhe para zyrave të policisë u bënë rreth 15 veta, përfshi një përfaqësues të zyrës ligjore që kishte mbrojtur Çelik. Kur mbërritën në Laprakë mësuan se Çelik nuk ndodhej aty. “Atje kishte shumë qetësi”, tregoi dëshmitari.“Filluam të shqetësoheshim. U ulëm në një kafe përballë policisë, pastaj erdhi e njëjta makinë që e kishte marrë te burgu. Çelik ishte brenda. Ishte shoferi, drejtori, ndërsa mbrapa nuk e pamë nëse kishte njeri tjetër, sepse makina kishte xhama të zinj,” thotë ai. Nga kronologjia e ngjarjeve rezulton se vizita në Ambasadë ishte bërë para firmosjes së formularëve në Drejtorinë e Policisë së Kufirit dhe Migracionit, duke dhënë përshtypjen se Çelik do të deportohej, pavarësisht nëse firmoste apo jo formularët që iu vunë përpara nga policia. Dëshmitari thotë se pasi kishin

Drejtori i Policisë së Shtetit, Ardi Veliu. Foto: Policia e Shtetit.

parë makinën, ata nuk kishin pasur mundësi të flisnin me Çelik.Ai ishte shoqëruar në brendësi të zyrave të policisë. “Hynë brenda dhe nuk e dimë çfarë po ndodhte”, tha ai. Avokati Hyseni i tha BIRN se përfaqësuesi ligjor i dërguar prej tij në vend kishte kërkuar të merrte kontakt me Çelik, por kërkesa e tij ishte refuzuar. Pak kohë pasi ishte futur në zyrat e policisë, Çelik u shoqërua jashtë dhe oficerët e drejtuan atë për ta hipur sërish në makinë, por kjo përpjekje dështoi pas thirrjeve për azil. Avokati Hyseni konfirmoi momentin e kundërshtimit të Harun Çelik për t’u futur në makinën e policisë dhe thirrjet e tij për azil në oborrin e Drejtorisë së Kufirit dhe Migracionit, të treguara nga kolegu i tij avokat dhe përkthyesi, që ishin gjithashtu dëshmitarë.Hyseni tha se përkthyesi kishte qenë personi që kishte bërtitur për të kërkuar azil. Drejtori i Policisë, Ardi Veliu i tha BIRN se nuk kishte dijeni nëse në këtë proces ishte përdorur forcë. Pas protestës së shkurtër te zyrat e Drejtoris së Policisë së Kufirit dhe Migracionit, filluan të mbërrinin forca të tjera policie me makina dhe me motorë. “Disa policë na kërkuan me mirësjellje të largoheshim. Na thanë: “Ikni tani, nuk ka më asgjë, hajdeni nesër në 8.30 të mëngjesit,” kujton dëshmitari, ndërsa shton se ishin detyruar të largoheshin. Dyshimet ishin bërë të forta dhe parand-

jenja u thoshte se të nesërmen Harun Çelik nuk do ishte më aty dhe se tashmë bileta e udhëtimit ishte prerë. “Kishim dëgjuar për raste të tilla të ngjashme në vende të tjera dhe vendosëm të shkonim në aeroport”, thotë dëshmitari. Gjatë rrugës me makinë për në Rinas, makina e policisë – e njëjta që kishte shoqëruar Çelik nga burgu në zyrat e policisë i parakaloi.“Ishte me eskortë dhe me shpejtësi, 120 kilometra në orë ndoshta,” shton dëshmitari. Edhe ata nxituan për të mbërritur në Rinas. Pamje filmike të një trasmetimi live në Twitter i ka filmuar ata teksa vrapojnë pas makinës së policisë dhe i kërkojnë Çelik të bëjë sikur “i bie të fikët”, me shpresën se kjo do të ndalonte deportimin. Megjithatë, të gjitha përpjekjet rezultuan të dështuara. Dëshmitari i tha BIRN se Harun Çelik, i shoqëruar nga policë u fut fillimisht nga hyrja normale e pasagjerëve. Por e kthyen mbrapsht dhe e futën në një portë tjetër ngjitur me hyrjen VIP. “Kur arritëm e dëgjuam të bërtiste “Azil”, tregon ai.Ata qëndruan aty derisa avioni i linjës së Stambollit u ngrit në ajër. Debati për azilin Mediat turke raportuan se Harun Çelik u arrestua menjëherë sapo zbriti në aeroportin e Stambollit si një anëtar i FETO-s, inicialet

me të cilat njihet në Turqi lëvizja Gylen. Mbi të rëndojnë tashmë akuzat e të qenit anëtar i një organizate terroriste, i financimit të terrorizmit dhe spiunazhit ndërkombëtar kundër shtetit turk –akuza të zakonshme këto për qindra mijëra persona në Turqi, të cilët konsiderohen nga qeveria e Erdogan si mbështetës të lëvizjes Gylen. Shqipëria ka qenë vazhdimisht nën presion nga Turqia për të dëbuar simpatizantët e Gylen, një lëvizje e shtrirë në të gjithë botën e ndjekësve të predikuesit islamik Fetullah Gylen, i cili aktualisht jeton në SHBA. Qeveria shqiptare ka refuzuar më parë kërkesën për mbylljen e shkollave të themeluara nga lëvizja Gylen, por pas grushtit të dështuar të shtetit në Turqi, kryeministri Rama ndryshoi retorikë dhe e cilësoi organizatën Gylen të “rrezikshme”. Në tetor 2018, presioni i qeverisë turke, e cila më herët ia kishte dalë të merrte 6 mësues nga Kosova fqinje, u rrit. Megjithatë deri në dëbimin e Çelik, nuk kishte ndonjë shenjë se Shqipëria do të pranonte kërkesat e Turqisë. Dëbimi i Harun Çelik kompromenton kredencialet perëndimore të Shqipërisë dhe e vendos vendin përballë pikëpyetjeve të sikletshme mbi rolin e saj në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe zbatimin e konventave ndërkombëtare. Megjithatë, Policia e Shtetit mbrohet me faktin se nuk ka marrë asnjë kërkesë për azil, as nga Harun Çelik dhe as nga avokatët e tij. “Kishte të drejtë për 6 muaj të kërkonte azilin.Nuk e ka kërkuar në asnjë formë, nuk ka asnjë shkresë, as nga ai, as nga avokatët,” tha Ardi Veliu për BIRN. Avokatët e Çelik, Alban Begasi dhe Elton Hyseni pranuan mungesën e një kërkese formale, por u ankuan se autoritetet nuk u kishin dhënë atyre asnjë mundësi.Megjithatë, ata i konsiderojnë kërkesat verbale të Harun Çelik para policisë si të mjaftueshme për t’u marrë parasysh. “Procedura për azilin është konfidenciale dhe ne na është thënë nga autoritetet se aplikimi mund të bëhej vetëm personalisht nga Çelik, pasi ai të lirohej nga burgu,” tha avokati Hyseni. Veliu e kundërshtoi pretendimin e avokatëve dhe tha se procedurat e përcaktuara nga ligji e detyronin të huajin që hynte në Shqipëri me dokumente të falsifikuara të aplikonte për azil menjëherë pasi kishte hyrë në Shqipëri dhe të deklaronte se po përdorte dokumente false. Por në përkufizimet e tij, ligji 121/2014 “Për azilin” shpjegon se kërkesa mund të bëhet në çdo moment dhe në çdo lloj forme. “Kërkesë për azil” është çdo deklaratë e të huajit ose personit pa shtetësi, e shprehur në çfarëdolloj mënyre e në çfarëdo kohe përpara autoriteteve kompetente në pikat e kalimit kufitar apo brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, i cili kërkon mbrojtje ndërkombëtare, sipas konventave ndërkombëtare dhe legjislacionit shqiptar,” thuhet në pjesën e parë të ligjit. Qëndrime kontradiktore ka edhe për faktin nëse Harun Çelik mundej ose jo të përfitonte azil politik në Shqipëri pas dënimit të tij për “përdorimin e dokumenteve false”. Zv. ministrja e Brendshme, Rovena Voda, e cila mbulon çështjet e azilit në Ministri mbrojti procedurat e Policisë së Shtetit si në përputhje me konventat për të drejtat e njeriut. Në një bisedë telefonike me BIRN, Voda pretendoi që ndonëse nuk e njeh rastin, ligji për azilin i akualifikonte personat e dënuar për vepra penale për të cilat parashikohej dënim deri në 5 vjet që ta përfitojnë atë. Në të kundërt, ligji “për Azilin në Republikën e Shqipërisë” nuk i mbështet pretendimet e Vodës.Ndërsa falsifikimi nuk përfshihet në krimet ndaluese, neni 6 i ligjit përcakton se përjashtohen vetëm ata që dënoheshin për krime për të cilat parashikohej dënim mbi 7 vjet.

Janar 2020

INVESTIGIM

Me orë të zgjatura dhe paga të ulëta, fëmijët shfrytëzohen nga industria fason Dhjetra të mitur në Shqipëri punësohen çdo vit nga industria fason në kundërshtim me legjislacionin vendas dhe konventat ndërkombëtare, për t’u bërë pre e punëve të rënda dhe të dëmshme për shëndetin e tyre. ERISA KRYEZIU, VITORI ÇIPI | BIRN | TIRANË DHE DURRËS

ë qershor të vitit 2017, kur sapo kishte mbushur 16 vjeç, Gerta* nga periferia e Tiranës trokiti për punë në një fabrikë të madhe këpucësh në zonën e Kamzës me një kupon të kartës së identitetit në duar dhe dëshirën për të ndihmuar familjen. Asokohe minorene, Gertathotë se e gjeti veten brenda ditës në borderotë e “punonjësve sezonalë” të fabrikës. “Ditën e parë kam ndejt te lidhëset, pastaj më kanë futur direkt në modelim. Madje, kur e shihnin që punëtori është i shkathët, e fusnin në dy ose tre procese. Mbaj mend që i bëja njëkohësisht tre procese,” kujton Gerta, e cila sot studion për administrim biznesi. Për tetë orë e gjysmë nga e hëna në të shtunë, vajza me origjinë nga Kukësi lyente lëkurë me mastiç, modelonte pjesën e përparme të këpucëve dhe i kalonte ato ‘në kaçkavall’-një proces që i jepte lëkurës formën e duhur.Ajo paguhej 20 mijë lekë në muaj, pagë të cilëne përdori për të mbështetur financiarisht familjen. Gerta është vetëm një nga dhjetra minorenëte Shqipërisë që punojnë në fabrikat e fasonerisë për tëluftuar varfërinë. BIRN intervistoi një numër punëtorësh fëmijë të industrisë fason, të cilët e përshkruajnë punën e tyre stërmunduese, me orare të zgjatura dhe paga të ulëta brenda fabrikave tëpasigurta dhe të ndotura nga kimikatet. Të intervistuarit e quajtën veten “sezonalë”; qënënkupton punësimin e tyre tëpërkohshëm gjatë pushimeve verore. Brenda industrisë fason, ky term krijon hapësira më të mëdha për punë në të zezë, në mungesë të kontratave dhe sigurimeve shoqërore. Ndonëse punësimi mbi 16 vjeç nuk është i ndaluar në Shqipëri, legjislacioni ndalon angazhimine të miturve në punë të rënda që dëmtojnë shëndetin, moralin apo rrezikojnë jetën dhe zhvillimin normal të tyre.Për mbrojtjen e të miturve, Kodi i

Punës dhe një vendim i Këshillit të Ministrave imponojnë detyrime shtesë për punëdhënësitsi dhe nuk lejojnë angazhimin e tyre më shumë se 6 orë në ditë. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnëmegjithatëse të miturit punësohen shpesh në kundërshtim me ligjin, në mungesë të vlerësimit të rrisqeve, të raporteve të aftësisë për punë apo të kontratave si dhe me orare që i tejkalojnë 8 orët në ditë. Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe i Sigurimeve Shoqërore pranoi përmes një përgjigje të shkruar se më shumë se gjysma e të miturve nën 18 vjeç ishin punësuar në shkelje të ligjit nga industria fason në vitin 2019, në mungesë të ekzaminimit shëndetësor të detyrueshëm. Inspektoriati i Punës evidenton gjithashtu se gati 1/4 e të miturve punonin pa kontratë dhe sigurime –ndërsa deklaroi se kishte marrë si masë ndëshkuese për këto raste pezullimin e aktiviteteve. Përfaqësues të biznesit fason në Shqipëri thonë se fëmijët punësohen me lejen e prindërve, pasi sipas tyre u përkasin shtesave më të varfra dhe të margjinalizuara të shoqërisë.Për shkeljet ligjore në punësimin e tyre, kryetari i Dhomës së Fasonëve, Gjergji Gjika fajëson autoritetet

Foto ilustrative e një fabrike fason. Foto: Erisa Kryeziu.

shtetërore. “Fasoni nuk është as delja e zezë, as delja e bardhë e tufës së bizneseve në Shqipëri.Pra nëse Shqipëria ka informalitet, ka shkelje ligji, ka…pa diskutim që do gjesh edhe në fason kompani... pra edhe shkelje ligji,”tha Gjika për BIRN. “Problemi i kontratave është problem i organeve kompetente. Në qoftë se organet kompetente vijnë dhe kontrollojnë dhe pastaj bëhet lëshimi, ju e kuptoni që këtu ka një flirt mes kompanisë dhe punonjësve të shtetit. Kjo s’do as mend as kalem,” shtoi Gjika. Punëtorët fëmijë Të miturit në marrëdhënie pune gëzojnë mbrojtjen e Kushtetutës së Shqipërisë dhe Kodit të Punës. Gjithashtu, Shqipëria ka nënshkruar një sërë konventash ndërkombëtare për mbrojtjene minorenëve gjatë ushtrimit të punës së tyre, mes të cilave konventa për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëssë OKB-së që ndalon shfrytëzimin në përgjithësi. Ndërsa Konventa e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, ose siç njihet ndryshe Konventa e ILO-s, parashikon eliminimin

e të gjitha formave të këqija të punës për fëmijët si dhe ndalimin për t’i punësuar ata në punë të dëmshme për shëndetin, moralin dhe sigurinë. Për shkak të kufizimeve në legjislacion dhe detyrimeve shtesë, shumica e bizneseve në Shqipëri nuk preferojnë qëtë marrin në punë individë nën 18 vjeç. Megjithatë, ky nuk është rasti i industrisë fason, ku përgjatë dekadave të fundit kanë punuar me qindra të mitur të papërvojë nga familjet e varfra të vendit. Lindita, 30 vjeç, nënë e një djali kujton se filloi punë në vitin 2005, kur sapo kishte mbaruar klasën e tetë.Me ndihmën e një shoqate dhe nxitjen e familjes, ajo u punësua në një ndërmarrje prodhimi këmishash në zonën e 21 Dhjetorit. “Familja ka ecur me mendimin ‘ose shkollën, ose punën’. Meqë unë nuk vazhdova shkollën, do të vazhdoja punën,” thotë ajo. Ndonëse kanë kaluar 15 vite, Lindita ruan ende në kujtesë vështirësitë në komunikim dhe stërmundimin për të kapur normën. “Ishte me normë, nëse nuk kapje normën nuk paguheshe. Norma ishte mund të themi në një lartësi shumë të madhe për moshën time, unë nuk e arrija dot sado që mundohesha....Mund të merrja 40 mijë lekë të vjetra për dy javë,” shton ajo. Arjananga Tirana thotë se ishte 16 vjeç kur u punësua në një fabrikë fasonerie në verën e vitit 2008. Ndonëse prindërit e saj ishin në punë, vajza asokohe e mitur thotëu nxit nga dëshira për të blerë një kompjuter për veten dhe vëllanë më të vogël. Fillimisht kërkoi punë në një pastiçeri, por u refuzua. “Në fasoneri nuk ishte e nevojshme të kishe përvojë, kualifikime dhe moshë madhore.Kushdo mund të punonte,” thotëArjana.“Përgjatë vitit të parë merresha me lyerjen e lëkurës së rripave.Kjo bëhej manualisht, me kuti të vogla boje sipër së cilave

Janar 2020

kalonim rripin ose me makineri të mëdha,” shtoi ajo. Një dekadë më vonë, pakgjë ka ndryshuar. Papunësia mes prindërve dhe mungesa e të ardhurave për të plotësuar nevojat e shkollimit i shtyn të miturit shqiptarë drejt punës së rëndë në ndërmarrjet e fasonerisë. Në tetor 2017, Sokoli filloi paralelisht gjimnazin dhe punën në një fabrikë lëkure në periferi të qytetit të Durrësit. Familja e tij prej 5 anëtarësh mbahej në atë kohë vetëm nga të ardhurat e siguruara nga nëna dhe djali adoleshent mendoi se nuk kishte zgjidhje tjetër. Megjithatë, puna e mban gjithë kohës larg shtëpisë. “Zgjohesha në orën 6 e gjysmë [të mëngjesit], bëhesha gati për shkollën dhe në 8 filloja mësimin. Nga shkolla dilja në 14:10 dhe do më duhej të kthehesha në shtëpi, të bëhesha gati për punë. Puna fillonte në 15:30 deri në 12 të natës,” e përshkruan ai një ditë të zakonshme. Rruga e kthimit në shtëpi i merr Sokolit edhe 45 minuta të tjera. “Për turnin mbasdite kur punoja unë nuk ka pasur transport natën.Ka punëtorëqë u shkonte edhe 1 orë rrugë në këmbë. Çdo natë domethënë në këmbë nga puna deri atje, e kam 45 minuta -1 orë,” shton ai. Ndryshe nga Sokoli, Majlinda nisi të punonte në moshën 15 vjeçare vetëm gjatë sezonit të verës, fillimisht në një fabrikë qesesh plastike, më pas në një fabrikë peshku dhe në fund të një fabrikë tekstilesh. “Njihja dikë aty, ajo kishte folur me pronarin. Pronari i kishte thënë që të shkoja,” tregon ajo për punësimin në moshën 15 vjeç, pa firmosur asnjë dokument. Majlinda e përshkruan punën në fasoneri si tepër të mundimshme, ndërkohë qëi duhej të luftonte çdo ditë me veten për të vazhduar përpara.

“Unë çdo ditë që isha në punë, kur shkoja në shtëpi mendoja ‘ok, nesër nuk do të shkoj më atje’.Por çdo ditë çohesha dhe shkoja.Edhe pak, edhe pak…,”tha ajo. Punësime antiligjore Shfrytëzimi i të miturve përmes formave të këqija të punës është një temë e vazhdueshme debati në Shqipëri, e pambështetur me statistika të sakta.Një studim i vitit 2017 i UNESCO-s vlerësonte se rreth 5.2% e fëmijëve të moshës 7-14 vjeç shfrytëzohen për punë, ndërkohë që ndjekin edhe arsimin e detyrueshëm. Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe Sigurimeve Shoqërore, institucioni përgjegjës për marrëdhëniet e punës në Shqipëri raportoi se kishte evidentuar vetëm 237 punonjës nën 18 vjeç gjatë inspektimeve të kryera në vitin 2019. Sipas Inspektoriatit, 81 prej tyre ishin vajza. Numri i fëmijëve të punësuar në fasoneri, sipas Inspektoriatit është disa herë më i vogël. Përmes një përgjigjeje me shkrim, Inspektoriati deklaroi se numri i të miturve të punësuar në industrinë fason kishte zbritur nga 108 minorenë në vitin 2017 në 67 gjatë periudhës janar shtator 2019. Ndonëse raportohet një numër relativisht i vogël i fëmijëve në këtë industri, inspektimet kanë zbuluar një nivel të lartë të punësimeve antiligjore.Sipas Inspektoriatit, 37 prej tyre ose 55% e të miturve ishin punësuar në kundërshtim me ligjin. “…punëmarrësit nën 18 vjeç, para fil-

limit të marrëdhënies së punës duhet të pajisen me raportin mjeko-ligjor, ku deklarohet aftësia e tyre për punë.Në lidhje me shkeljet e konstatuara nga monitorimi i inpektimeve kemi fëmijë të evidentuar pa ekzaminim mjekësor,” deklaroi Inspektoriati. Gjatë vitit 2019, Inspektoriati evidentoi gjithashtu se ¼ e fëmijëve nuk ishin deklaruar në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve dhe ishin të pasiguruar. Sipas Inspektoriatit, punëdhënësit nuk kanë kryergjithashtu vlerësim të rrisqeve përpara se fëmijët të fillojnë punë për të gjitha rastet që u gjetën të pasiguruar. Për shkeljet e evidentuara gjatë vitit 2019, Inspektoriati ka vendosur vetëm një gjobë prej 260 mijë lekësh.Për 4 raste të tjera ka vendosur masën e paralajmërimit për gjobë. Shkeljet ligjore të renditura për punëtorët fëmijë u bashkangjiten edhe probleme të tjera më të gjera, të tilla si si mungesa e pajisjeve mbrojtëse, instalimet sanitare, mungesa e ambienteve të ngrënies, mungesa e ndihmës së parë dhe shërbimit mjekësor të punës apo i kontrollit periodik të punëmarrësve. Punëtorët e mitur të fasonerisë të intervistuar nga BIRN konfirmojnë se kanë vuajtur në kurrizin e tyre shumicën e problemeve të identifikuara nga Inspektoriati i Punës. Majlinda nga Durrësi thotë se kishte filluar punë në fabrikën e prodhimit të qeseve plastike pa asnjë kontroll mjekësor dhe pa firmosur ndonjë dokument.Kur inspektorët e Punës shfaqeshin në fabrikë, ata përcilleshin në grup për në shtëpi. “Në momentin që ne ishim të pasiguruar dhe lajmëroheshin që mund të vinte dikush kontroll, na thonin të shkonim në shtëpi. Ka qëlluar dy raste të tilla që u larguam se mos vinin ata të kontrollit,“thotë ajo. Më herët në kohë, punonjëset e mitura dhe të pasiguruara mbylleshin me çelës nëpër magazina kur shfaqej kontrolli. “Ata mund të vinin 2-3 herë në vit, jo më shumë,” tregon Lindita duke iu referuar inspektorëve të punës. “Sapo merrej vesh që po vinin, të gjitha punëtoret që ishin minorene, ishin të pasiguruara, i merrshin i fusnin në magazinë, i mbyllnin me çelës derisa të mbaronin punë ata,” shtoi ajo. Zhvillimi i industrisë fason ndër vite duket se nuk i ka ndryshuar kushtet e punës mes aromave të rënda dhe ajrit të ngropur nga kimikatet, ndërkohë që mjetet mbrojtëse përgjithësisht mungojnë. Nga ditët e vështira mes shkollës dhe punës, Sokoli kujton pluhurin e krijuar nga makineritë si pjesën më të rëndë. “Ka qenë pjesa e ajrosjes, ka qenë gjithë kohës pluhur dhe as frymë nuk është se mund të merrje, ka qenë shumë problem. Pjesa e maskave nuk i jepej kujtdo, vetëm nëqoftë se shkoje ta kërkoje ti që duhej një maskë. Dhe ajo jepej njëherë në javë,” tha ai për BIRN. Ndërsa Majlinda tregon se e kishte të pamundur të ushqehej gjatë verës së vitit 2017, kur punoi në të zezë në fabrikën e qeseve plastike. “Te kjo puna ku isha unë, i merrnim qeset, i paketonim, por pjesa e erërave që ishte atje...Në fillim nuk mësohesh dot, mezi haja,” kujtoi ajo për BIRN. “Kjo pjesa e ushqimit domethënë, nuk kishte as mensë aty,” shtoi ajo. Mungesa e mensave për të konsumuar

ushqimin i detyron punonjësit që të ushqehen në tavolinat e pista të punës. “Gratë dhe punëtorët burra, të gjithë rrinin aty, te vendi i punës hanin. Të hash aty ku pluhuri është në maksimum, papastërtia është shumë e madhe, por nuk kishim çfarë të bënim,” kujton Gerta nga puna në fasoneri. “I heqim nga veset” Gjergji Gjika, kryetar i Dhomës së Fasonëve në Shqipëri e konsideron punësimin e fëmijëve një çështje të trashëguar, por aq sa të diktuar nga niveli i lartë i varfërisë në vend. Ndërsa kujton se në kohën e komunizmit mund të futeshe ligjërisht në punë sapo mbaroje klasën e tetë, Gjika pretendon se sot as nuk mund të mendohet që 14 apo 15 vjeçarët të punojnë në industrinë fason. Përfaqësuesi i biznesit fason i tha gjithashtu BIRN se shumica e fëmijëve kanë të paktën njërin nga prindërit në të njëjtat fabrika. Gjika i mbrojti bizneset duke thënë se shumica e tyre i zbatojnë detyrimet e Kodit të Punës në punësimin e të miturve dhe fajësoi institucionet për rastet e shkeljeve. Juristja Holta Ymeri i tha BIRN se ndonëse legjislacioni e ndalon krejtësisht punësimin e fëmijëve 15-16 vjeç në fasoneri dhe përcakton angazhimin e të miturve mbi këtë moshë në punë të lehta, ai nuk zbatohet. “Në Shqipëri legjislacioni i punës shpesh shkelet. Shkelja kryesore që mund të përmendim është që të miturit janë të punësuar në punë të rrezikshme dhe kjo është kryesorja përveç shkeljeve të tjera që mund të vijojnë,” thotë Ymeri. “Shkeljet kanë të bëjnë gjithashtu me aspektet themelore si paga, pagesa e orëve shtesë, pagesa e ditëve të pushimit ose në sektorët e rrezikshëm me masat për mbrojtjen e shëndetit dhe sigurisë në punë,” shtoi ajo. Gjika i Dhomës së Fasonëve mendon se punëmarrësit e kanë të vështirë që t’i kategorizojnë punët e lehta nga ato të vështira dhe kritikon paqartësitë ligjore në këtë drejtim. Ai sugjeron qëështë detyrë e institucioneve shtetërore që të përcaktojë kategoritë e punës për të miturit dhe më pas e punëdhënësve për t’i zbatuar. “Punë të lehta për mendimin tim nuk ka, sikurse edhe punë të rëndë nuk ka. 90% prej tyre punojnë në makina qepëse. Ajo do të bëjë një proces. Për procesin dhe sasinë e procesit hajde të flasim,” thaGjika. “Ti realizosh kushtet e punës është komplet gjë tjetër, por që t’i pushosh...ne ku ta gjejmë që njerëzit të punojnë, sepse i heqim nga rruga, i heqim nga veset e të tjera me radhë,” tha shtoi ai. Përfaqësuesi i Institutit për Kritikën dhe Emancipimin Shoqëror, Arlind Qorri, i cili ka realizuar dy studime për të drejtat e punëtorëve i tha BIRN se papunësia e prindërve është shkaku kryesor që i shtyn fëmijët drejt fasonerisë. “Përgjithësisht është gjendja e keqe ekonomike, që i shtyn prindërit që t’i shtyjnë fëmijët drejt punës,” tha Qorri për BIRN. “Nga miratimi i ligjit dhe zbatimi i tij jemi shumë larg, jemi jashtëzakonisht larg, sepse nuk ju intereson atyre që kanë pushtetin ekonomik...Ne jemi në kushtet kur punëtorët në Shqipëri kanë më pak të drejta se mbase në çdo moment tjetër të historisë së Shqipërisë,” përfundoi ai. *Të gjithë emrat e punëtorëve të fasonerisë janë ndryshuar për të mbrojtur identitetin e tyre.

Janar 2020

Opinion

Me kufijtë e tij porozë dhe shërbimet e dobëta të inteligjencës, ekziston një rrezik real që përkeqësimi i konfliktit midis Iranit dhe kundërshtarëve të tij mund të vërshojë në Europën Juglindore.

Ballkani rrezikon të gjendet në mes të zjarrit të Lindjes së Mesme VUK VUKSANOVIC | BIRN | LONDËR

olemikat mbi vrasjen e komandantit të forcës elitare Quds të Trupave të Gardës Revolucionare të Iranit, IRGC, gjeneralit Qasem Soleimani, nga forcat amerikane në Irak, kanë mbërritur në Ballkan. Një rezolutë e paraqitur në senatin amerikan nga senatori republikan Ted Cruz pretendon se gjenerali Soleimani ishte duke planifikuar sulme terroriste në të gjithë botën, përfshirë në Bosnje. Ambasada iraniane në Sarajevë e ka mohuar këtë. Ndërkohë, Shqipëria – e cila siguron strehimin e një grupi militant të opozitës iraniane, MEK, ka dëbuar dy diplomatë iranianë, të cilët dyshohet se kishin lidhje me IRGC-në dhe Ministrinë e Inteligjencës së Iranit, MOIS. Detajet rreth këtyre episodeve janë të përgjithshme.Por ajo që bie në sy është se Ballkani është një terren ku dhuna është potencialisht e mundur midis Iranit dhe armiqve të tij.Ky potencial është më i mprehtë, jo vetëm për shkak të pranisë së MEK në Shqipëri, por edhe për shkak se Irani është i angazhuar në një rivalitet të ashpër rajonal me Arabinë Saudite dhe Izraelin – ndërsa gjithashtu është i traumatizuar nga përpjekja amerikane për të ndryshuar regjimin atje. Ballkani mund të bëhet dëm kolateral i rivalitetit strategjik të Lindjes së Mesme – gjeografikisht afër Lindjes së Mesme dhe ai përmban objektiva më të lehtë, ku Irani mund të godasë rivalët e tij.Dy vende dallojnë në këtë moment, Shqipëria dhe Bosnja dhe Hercegovina. Shqipëria u bë shënjestra e zemërimit iranian kur filloi të presë MEK-un, një organizatë e ngjashme me një kult dhe një nga kundërshtarët më të mëdhenj të regjimit iranian. Në vitin 2013, Shqipëria bëri një marrëveshje me administratën e Barack Obamës për të ofruar strehë të sigurt për anëtarët e MEK.Ata filluan të vinin në vitin 2016 dhe tani mund të arrijnë deri në 3,000 të tillë.Kjo lëvizje u parapri nga një marrëveshje e kujdesshme diplomatike nga ana e SHBA-së, teksa u përpoq të zhvendoste MEK-un larg nga Iraku i brishtë. Në vitin 2012, Departamenti Amerikan i Shtetit e hoqi MEK-un nga lista e tij e organizatave terroriste.Në vitin 2017, një delegacion senatorësh amerikanë vizitoi lidershipin e MEK në Shqipëri. Grupi tashmë gëzon mbështetjen e disa bashkëpunëtorëve të ngushtë të presidentit amerikan Donald Trump, si

Qasem Soleimani, 2019. Foto: Wikimedia commons/khamenei.ir

ish-këshilltari i tij për sigurinë kombëtare, John Bolton, dhe avokati, Rudolph Giuliani. Të dy ishin të ftuar të shpeshtë në eventet e MEK. Ndërsa Bolton ka dalë jashtë loje, Giuliani është ende afër MEK. Ai ka marrë kompensim financiar nga grupi në këmbim të shërbimeve të tij të lobimit dhe madje mund të hetohet për shkak të lidhjeve të tij me MEK. Me ndërhyrjen e mundshme të Amerikës në ndryshimin e regjimit në Iran dhe pas tërheqjes së Trump nga marrëveshja bërthamore e Iranit, prania e MEK krijon rrezikun që Shqipëria të mund të gjendet në përplasjen midis MEK-ut dhe qeverisë iraniane. Dikush mund të dyshojë në aftësinë e Iranit për të shënjestruar MEK-un në Shqipëri për shkak të largësisë së saj. Megjithatë, në mars 2018, shërbimet shqiptare të sigurisë arrestuan dy iranianë me akuzën e komplotimit të një sulmi terrorist kundër anëtarëve të MEK-ut. Të dy u lanë të lirë për shkak të mungesës së provave. Në prill të vitit 2018, Struan Stevenson një ish-anëtar i Parlamentit Europian dhe aktivist kundër regjimit iranian, akuzoi Iranin se emëroi anëtarë të lartë të MOIS në ambasadën e tij në Shqipëri, përfshirë ambasadorin, Gholam Hossein Mohammadnia, dhe sekretarin e parë, Moostafa Roodaki, me qëllim të dëmtimit të MEK në Shqipëri. Funksionarët dhe diplomatët iranianë dyshohej se po përhapnin frikë mes popullatës lokale për praninë e MEK në kontekstin e ngjarjeve kulturore.Shqipëria dëboi ambasadorin dhe një diplomat tjetër të paidentifikuar, ndoshta Moostafa Roodaki, në dhjetor 2018 për arsye sigu-

rie kombëtare. Në tetor 2019, drejtori i përgjithshëm i Policisë së Shtetit të Shqipërisë, Ardi Veliu, pohoi se një grup paraushtarak iranian kishte planifikuar të kryente sulme terroriste kundër MEK. Grupi i dyshuar përbëhej nga tre iranianë dhe një shtetas turk. Udhëheqësi i grupit ishte “Peyman”, i përshkruar si një operativ nga Irani i Forcës Quds, ndërsa iranianët e tjerë Alireza Nagha-Shazadeh, një ish-anëtar i MEK me pasaportë austriake, dhe Abdolkhalegh Malek-Zadeh, një iranian me bazë në Turqi me lidhje të dyshuara me krimin e organizuar. Anëtari turk i grupit u tha se ishte Abdulselam Turgut, gjithashtu me lidhje të dyshuara me krimin e organizuar. Nuk dihet ende sa të rënda ishin akuzat kundër Iranit apo nëse Shqipëria po përpiqet t’i bëjë qejfin aleatit të saj, SHBAsë. Por nuk ka dyshim se marrëdhëniet midis Teheranit dhe Tiranës tani janë shumë të tensionuara. Udhëheqësi Suprem i Iranit, Ali Khamenei, me sa duket e kishte fjalën për Shqipërinë kur përmendi “një vend të vogël, por të mbrapshtë europian, ku elementët amerikanë komplotojnë me tradhtarët iranian dhe planifikojnë sulme kundër Republikës Islamike”. Për Iranin, Ballkani është një terren pjellor për të shënjestruar kundërshtarët e tij, duke pasur parasysh aftësinë e tij për të kryer sulme kundër armiqve të tij në gjithë globin, jo më në këtë rajon që është një objektiv tërheqës duke pasur parasysh kufijtë e tij porozë, korrupsionin, sundimin e dobët të ligjit dhe me shërbime sigurie të papërgatitura. E krijuam një ide të kësaj në vitin 2012, kur Hezbollahu, aleat

i Iranit, sulmoi turistët izraelitë në qytetin bullgar të Burgas si hakmarrje për vrasjen e shkencëtarëve bërthamorë iranianë dhe komandantit ushtarak të Hezbollahut, Imad Mughniyeh. Për më tepër, nëse Irani druhet se MEK dhe SHBA-ja po angazhohen për një ndryshim regjimi në Iran, ata ka gjasa të jenë më të përgatitur të rrezikojnë të sulmojnë MEK-un, edhe nëse ai është në një vend relativisht të largët si Shqipëria. Siç shpjegoi eksperti i sigurisë Paul Pillar, Irani tani nuk mund të jetë sponsor i terrorizmit global, por ai është ende i aftë të kryejë akte terrorizmi si një formë hakmarrjeje. Dikush mund të shohë arsyet pse Irani mund t’i druhet MEK dhe pranisë së tij relativisht të re në Ballkan. MEK ka hedhur idenë se zhvendosja në Shqipëri përfaqëson një përtëritje të lëvizjes në luftën e saj kundër regjimit dhe disa burime në Iran dhe Ballkan kanë pohuar se MEK po planifikon të hapë kampin e ri trajnues në Shqipëri. Një tjetër vend në rajon që është potencialisht i brishtë për t’u prekur nga konflikti midis Iranit dhe kundërshtarëve të tij është Bosnja. Irani ka mbështetur gjatë figura dhe grupe të ndryshme politike dhe ushtarake në vend. Në luftën e vitit 19921995 në Bosnjë, Irani ofroi mbështetje për njësi të ndryshme luftarake myslimane, duke siguruar fonde, armë, trajnime dhe të dhëna inteligjente për disa formacione, siç ishte Brigada e 7-të Myslimane. Inteligjenca iraniane fitoi kështu një terren në Bosnjë që mbeti i qëndrueshëm edhe pas viteve të luftës.Në vitin 2014, Bosnja

Janar 2020

Analizë

dëboi diplomatë iranianë për shkak se kishin lidhur kontakte me xhihadistë të dyshuar në Gornja Maoca, një fshat famëkeq si një qendër për vahabizmin dhe selefizmin. Irani ka shfrytëzuar faktin që përçarja shiitë-suni nuk hodhi kurrë rrënjë të thella midis myslimanëve të Ballkanin siç bëri mes njëfetarëve të tyre në Lindjen e Mesme. Irani e kompenson mungesën e xhamive shiite në rajon duke përdorur qendra kulturore, botime fetare dhe ambasada për të pohuar veten në vendet me popullsi myslimane si Shqipëria dhe Bosnja. Në vitin 2016, autoritetet e Kosovës akuzuan një shtetas iranian, Hasan Azari Benjadi, i cili drejtonte Fondacionin Qu’ran të Kosovës, një organizatë ombrellë për pesë OJQ shiite në Kosovë, për financim të terrorizmit dhe ekstremizmit dhe pastrim parash. Benjadi dyshohet se ishte përgjegjës për përhapjen e propagandës ideologjike anti-perëndimore dhe antisemitike në emër të Iranit.Pas vdekjes së Suleimanit, autoritetet e Kosovës arrestuan një grua që bëri thirrje në Facebook për hakmarrje për vrasjen e tij. Arabia Saudite gjithashtu ka zgjeruar praninë e saj në pjesët myslimane të Bosnjës, ndërsa Izraeli është shfaqur si një nga mbështetësit kryesorë të entitetit serb në Bosnjë, Republikës Srpska. Në këtë kontekst, Ballkani, dhe veçanërisht Bosnja, mund të shndërrohen në një fushë beteje për rivalitetet e mëdha në Lindjen e Mesme. Irani mund të joshet të përçajë kundërshtarët e tij në Bosnjë, duke përdorur përfaqësues politikë, aktorë joshtetërorë të armatosur dhe shërbime të inteligjencës, sidomos pasi Izraeli dhe Arabia Saudite kanë ndikim më të madh sesa Irani në Ballkan. Deri më tani, asnjë tjetër në Ballkan nuk ka përjetuar të njëjtin fat si Burgasi në vitin 2012.Një sulm i përsëritur nuk është i pashmangshëm. Por me gjendjen aktuale të rivalitetit gjeopolitik të Lindjes së Mesme dhe me kushtet e brishta në Ballkan, ky është gjithmonë një rrezik i mundshëm për shërbimet lokale të sigurisë. Vendet e Ballkanit mund të bëjnë shumë pak për këtë. Më e mira që ata mund të bëjnë është të shpresojmë që shërbimet e tyre të inteligjencës dhe zbatimit të ligjit të jenë aq me fat dhe aq kompetente sa të zbulojnë kërcënimet e mundshme sapo ato të shfaqen. Përtej kësaj, çelësi përfundimisht qëndron në Lindjen e Mesme. Një ulje e armiqësive aktuale me Iranin do ta ndihmonte Ballkanin të eliminojë frikën se ky konflikt mund të vërshojë edhe në brigjet e tij.

Dhuna kundër gazetarëve dhe sulmet verbale të përditshme ndaj tyre nga ana e disa liderëve politikë, përbëjnë një sulm kundër një prej shtyllave më të rëndësishme të demokracisë.Një mënyrë për ta luftuar këtë është një mbrojtje më e fortë publike e vlerës së gazetarisë, duke përfshirë theksin mbi dhënien fund të pandëshkueshmërisë ndaj praktikuesve të saj.

Demonizimi i gazetarëve duhet të marrë fund Leon Willems | Project Syndicate | Amsterdam

ëtë muaj bëhen plot pesë vjet që kur Saïd dhe Chérif Kouachi sulmuan zyrat e Parisit të revistës satirike franceze Charlie Hebdo dhe, në një makth që zgjati vetëm disa minuta, ata vranë 12 njerëz. Në ditët që pasuan, miliona njerëz marshuan në Francë dhe gjetkë për të shprehur solidaritet me gazetarët e vrarë. Për europianët, vrasjet Charlie Hebdo përbënin sulmin e parë masiv ndaj gazetarëve. #JeSuisCharlie (“Unë jam Charlie”) u bë një nga hashtagët më të njohura në Twitter. Liria e shtypit po ndryshonte. Megjithatë, që nga ajo kohë, lufta për të mbrojtur lirinë e gazetarisë është dobësuar dhe mobilizimi publik ka dëshmuar të jetë kalimtar – përfshirë edhe në rastin e Charlie Hebdo. Në Janar 2019, stafi i revistës u ankua në një editorial se njerëzit nuk donin të dëgjonin më për vrasjet. “Ndoshta duhet të vazhdoni para!” raportohet se iu tha atyre. Kjo indiferencë e dukshme ka shumë lidhje me atë që shumë besojnë se përfaqëson Charlie Hebdo: lirinë për të shprehur veten në një mënyrë që mund të provokojë të tjerët. Dhe kjo liri ka rënë në një presion akoma më të madh në pesë vitet e fundit. Një prirje e tillë është e dukshme në përgjigjet drejtuar gazetarëve që hedhin dritë mbi fakte dhe opinione të panjohura ose të pavolitshme.Ata janë të ekspozuar çdo ditë ndaj një sërë sulmesh mbi integritetin e tyre, përfshirë edhe nga liderë të rëndësishëm politikë.Në Shtetet e Bashkuara, presidenti Donald Trump u është referuar vazhdimisht gazetarëve që janë kritikë ndaj tij si “armik i popullit”. Dhe në një konferencë për shtyp dy vjet më parë, presidenti çek Miloš Zeman nxori një kopje të një AK47 i cili mbante mbishkrimin “për gazetarët”. Me anë të sjelljeve të tilla, këta dhe liderë të tjerë normalizojnë sulmet kundër anëtarëve të shtypit. Dhe anëtarët e shtypit janë shumë nën sulm. Sipas Reporters Without Borders, 49 gazetarë në të gjithë botën u vranë në vitin 2019 për shkak të punës së tyre. (Mesatarja vjetore për pesë vitet e fundit është edhe më e lartë, ajo arrin në 81.)Për më tepër, numri i gazetarëve që u ndaluan në mënyrë arbitrare u rrit

në 389 vitin e kaluar.Kërcënimet në mediat sociale, sidomos ndaj gazetareve femra, janë një dukuri e përditshme, dhe gazetarët rrihen, sulmohen me gaz lotsjellës ose u vidhen rregullisht pajisjet. Dhuna ndaj gazetarëve është një sulm ndaj një shtylle thelbësore të demokracisë. Dhe për sa kohë që këto sulme vazhdojnë, nuk është aspak koha “të vazhdojmë përpara”. Përkundrazi, është koha që liderët e Bashkimit Europian të zgjohen dhe të mbrojnë më mirë gazetarët në rrezik. Përpjekje si nisma PersVeilig në Holandë, në të cilën policia, prokurorët publik, sindikata e gazetarëve dhe redaktorët bashkëpunojnë për të luftuar dhunën ndaj gazetarëve, duhet të zbatohen në të gjithë Europën.Politikanët që sulmojnë verbalisht gazetarët duhet të mbahen përgjegjës për këtë dhe organizatat e mediave duhet të bëjnë më shumë për të treguar solidaritet me kolegët e tyre në mediat riavel. Në përgjithësi, ekziston një nevojë urgjente për ndërgjegjësim më të madh dhe një mbrojtje më të fortë publike të vlerës së gazetarisë për shoqërinë.Dhe vitet e fundit ka pasur shembuj të suksesshëm të kësaj. Vrasjet e gazetarëve Ján Kuciak në Sllovaki dhe Daphne Caruana Galizia në Maltë shkaktuan protesta masive që detyruan kryeministrat e këtyre dy vendeve të jepnin dorëheqjen. Për më tepër, investigimi nga Raportuesja Speciale e Kombeve të Bashkuara Agnès Callamard për vrasjen e Jamal Khashoggi, kolumnist për The Washington Post, shtoi vetëdijen e publikut për sjelljen kriminale të lidershipit të Arabisë Saudite.

Këto raste kishin nevojë – dhe morën – vëmendje afatgjatë. Por kush ka dëgjuar për Norma Sarabia nga Meksika, apo Eduardo Dizon nga Filipinet, të cilët gjithashtu humbën jetën për shkak të profesionit të tyre? Gazetari nigerian Jones Abiri shkoi në burg për herë të dytë vitin e kaluar me akuza të sajuara, ndërsa një fotograf nga Nikaragua së fundmi na tha se për momentin nuk punon më si gazetar, sepse kjo nënkupton të vërë çdo ditë në rrezik jetën e tij. kush po ngrihet për këto figura më pak të njohura? Sistemi i drejtësisë duhet t’i japë përparësi më të madhe ndjekjes penale të sulmeve kundër gazetarëve, e megjithatë një sërë rezolutash të miratuara nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara dhe Këshilli i Sigurimit kanë dhënë rezultate të kufizuara. Një mënyrë më e mirë për t’i dhënë fund mosveprimit gjyqësor do të ishte krijimi i një komiteti investigues ndërkombëtar, gjë e cila do të hapte gjithashtu rrugën për zgjidhjen e qindra rasteve të gazetarëve të vrarë për shkak të detyrës së tyre. Dhjetra gazetarë vriten çdo vit dhe në nëntë nga dhjetë raste, autorët enden të lirë. Për sa kohë që ekziston një mungesë e tillë ndëshkueshmërie, kjo do të vazhdojë të ndodhë. Pesë vjet më parë, ne ishim të gjithë Charlie. Sot le të jemi gjithashtu qindra gazetarë të tjerë që janë vrarë që atëherë. Marrë me autorizim nga Project Syndicate.Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. The Demonization of Journalists Mus End

Në përkujtim të Charlie Hebdo, Emmeline Broussard/Flickr.

Janar 2020

INVESTIGIM

Pasi vëzhguesi ndërkombëtar, Ferdinando Buatier de Mongeot dorëzoi në KPA një mendim kritik ndaj vendimit të shumicës për shkarkimin e ish-prokurores Antoneta Sevdari, gjyqtarët e Kolegjit u mblodhën me urgjencë dhe me një vendim të mbajtur sekret, vendosën që opinionet e ONM-së të mos e shohin dritën e diellit.

Kolegji i Apelimit ‘censuron’ mendimet ndryshe të vëzhguesve të ONM VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

jyqtarët e Kolegjit të Posaçëm të Apelimit u mblodhën më 25 prill 2019, për të shqyrtuar kërkesën e një prej vëzhguesve ndërkombëtarë të ONMsë, që donte të publikonte bashkë me vendimin e KPA-së mendimin e tij kundër për ishprokuroren Antoneta Sevdari. Kërkesa iu dërgua Mbledhjes së Gjyqtarëve përmes njërit prej anëtarëve të trupës, i cili ndër të tjera parashtroi se marrja e një vendimi nëse KPA do të lejonte bashkëlidhjen e qëndrimeve paralele apo të ndryshme të ONM-së me vendimet e Kolegjit “ishte urgjente”, për shkak të afatit që gjykata kishte për të zbardhur vendimin e shkarkimit të Sevdarit, i marrë në shkurt 2019. Nga dokumentet që BIRN mori përmes ligjit për të drejtës për informim, rezulton se Mbledhja e Gjyqtarëve, e cila kryesisht merret me caktimin e procedurave dhe rregulloreve të brendshme të KPA-së, u mblodh po atë ditë dhe vendosi 6 me 1, kundër kërkesës së vëzhguesit të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, Ferdinando Buatier de Mongeot. Mbledhja përcaktoi se mendimet ndryshe të ONM-së nuk do të publikoheshin dhe as do të bëheshin pjesë e dosjes gjyqësore. Mendimi që KPA refuzoi të publikonte, kritikonte shumicën në Kolegj se i kishte bërë interpretim të gabuar ligjit duke e kthyer atë në një mjet që mund të “bëjë mutacionin gjenetik” të procesit në vendimarrjen për shkarkimin e Antoneta Sevdarit. Vëzhguesi shprehet po ashtu se nuk kishte pasur prova të mjaftueshme për të ndëshkuar subjektin e rivlerësimit dhe se gjetjet lidheshin kryesisht me pamundësinë për të provuar pagesën e tatimeve. E pyetur nga BIRN, ish-prokurorja Antoneta Sevdari tha në një bisedë telefonike se ajo kishte dëgjuar për ekzistencën e këtij mendimi dhe kishte pritur që ai të publikohej. Sevdari tha se bëri përpjekje për të marrë këtë qëndrim, por Kolegji refuzoi duke i thënë se ia kishte kthyer dosjen Komisionit të Pavarur të Kualifikimit. “E mësova vetëm pasi u publikua në media,” tha Sevdari. Mendimi i ndryshëm i vëzhguesit të ONM u publikua rreth 2 muaj më vonë, në korrik të vitin 2019 në një seksion të faqes online të Delegacionit të Bashkimit Europian për Shqipërinë. Nga ana e tij, Kolegji i Posaçëm i Apelimit refuzoi të bënte publik arsyetimin e gjyqtarëve për të bllokuar publikimin e opinioneve ndryshe të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, bashkëlidhur me vendimet e Kolegjit. Në përgjigjen, e cila u cilësua e rregullt prej Komisionerit për të Drejtën e Informimit, drejtuesja e KPA, Natasha Mulaj, shprehet se publikimi i qëndrimit të gjyqtarëve në këtë rast qoftë edhe në mënyrë të anonimizuar dhe përmbledhur “jo vetëm që nuk do të ishte në interes të publikut, por do të shkaktonte edhe keqinformimin e tij”. Kërkesa për publikim e mendimit ndryshe Antoneta Sevdari u shkarkua më 28 shkurt nga KPA me shumicë votash, pasi vendimi për

Anëtarët e trupës gjykuese të KPA, Albana Shtylla, Natasha Mulaj, Sokol Çomo, Ardian Hajdari, Rezarta Schuetz, gjatë një seance të Kolegjit të Posaçëm të Apelimit, KPA | Foto : LSA

konfirmimin e saj nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit ishte apeluar nga Komisioneri Publik. Sipas vendimit të zbardhur me 26 prill, relatori Sokol Çomo, kryesuesi Luan Daci, anëtarët Ardian Hajdari dhe Rezarta Schuetz votuan për shkarkimin e Sevdarit, me arsyetimin se kishte bërë deklarim të pamjaftueshëm në kriterin e pasurisë dhe kishte cënuar besimin e publikut te drejtësia. Në pakicë, gjyqtarja Ina Rama u shpreh se ish-prokurorja kishte provuar burimin e ligjshëm të të ardhurave të bashkëshortit dhe se megjithëse nuk mund të provonte pagimin e tatimeve, ky nuk mund të ishte shkak për shkarkimin. Vendimi për Sevdari është vendimi i parë i Kolegjit të Posaçëm të Apelimit që u kundërshua nga vëzhguesi i ONM-së. Ky i fundit – siç del nga kërkesa e bërë më 25 prill 2019 prej një gjyqtari të KPA-së për të thirrur mbledhjen e gjyqtarëve, kërkoi që mendimi i tij ndryshe t’i bashkëlidhej vendimit. “Do të paraqitet një mendim ndryshe ndaj vendimit të Kolegjit Nr.6/2019,” thuhet në kërkesë, në të cilën më pas shtjellohet se Buatier kishte kërkuar “që ky mendim me shkrim të publikohet së bashku me vendimin e Kolegjit në dy gjuhët, anglisht dhe shqip.”. Kërkesa parashtronte tre pyetje për Mbledhjen e Gjyqtarëve: A mundet t’i bashkohet një vendimi të Kolegjit një mendim me shkrim ndryshe/paralel i vëzhguesit ndërkombëtar, a mund të bëhet ky mendim pjesë e fashikullit gjyqësor të çështjes, a duhej publikuar ky mendim së bashku me vendimin dhe në çfarë gjuhe do të publikohej ai dhe çfarë do të konsiderohej përkthim zyrtar. Në kërkesë vihej në dukje se duhej një vendim sa më i shpejtë i Mbledhjes së Gjyqtarëve, për shkak se thuajse menjëherë pas kësaj kërkesë, përfundonte afati për publikimin e vendimit të zbardhur të KPA-së mbi ishprokuroren Sevdari. Në kërkesë thuhet se as ligji dhe as Kolegji në rregulloret e brendshme nuk kishin parashikim se si mund të administrohej një rast i tillë. Ligji 84/2016, ku përcaktohet roli i vëzhguesve ndërkombëtar në proces, parashikon se këta të fundit kanë të drejtë të japin mendime për procesin dhe se në rastin e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit mendimet ndryshe ose paralele i bashkalidhen vendimit të KPK-së.“Vëzhguesi ndërkombëtar ka

të drejtë të shkruajë një mendim ndryshe/paralel që i bashkohet vendimit,” thuhet në nenin 55 të ligjit. Ligji po ashtu parashikon të drejtën e vëzhguesve për të bërë rekomandime për të apeluar çështje të caktuara të cilat publikohen në faqen e Komisionerit Publik. Një përcaktim i ngjashëm apo i ndryshëm mungon në pjesën për KPA-në.E vetmja referencë në këtë rast është Kushtetuta, aneksi i së cilës mbi ONM parashikon të drejtën e vëzhguesve për të dhënë mendime në çështjet që shqyrton KPA, po pa specifikuar se si procedohet me to. Në nenin B të aneksit të Kushtetutës mbi rivlerësimin kalimtar, në pikën 3 gërma b thuhet: “(Vëzhguesi ndërkombëtar) Paraqet gjetje dhe mendime mbi çështje që shqyrtohen nga Komisioni dhe nga Kolegji i Apelimit, si dhe kontribuon për kontrollin e figurës sipas nenit DH”. Refuzimi për të bërë transparencë Kërkesa e bërë nga vëzhguesi i ONM u refuzua në KPA. Kolegji vendosi se mendimi ndryshe apo paralel i vëzhguesve ndërkombëtarë: “Nuk mund t’i bashkohet vendimit përfundimtar të Kolegjit”. Po ashtu në vendim u specifikua se ai “nuk mund të bëhet pjesë e fashikullit gjyqësor të çështjes, si dhe, mendimi i vëzhguesit ndërkombëtar nuk mund të publikohet së bashku me vendimin përfundimtar në faqen zyrtare të Kolegjit”. Pas marrjes dijeni për mendimin ndryshe të ONM-së, i cili del se u publikua në ditët e para të korrikut në faqen zyrtare të Delegacionit të Bashkimit Europian në Shqipëri, BIRN i kërkoi KPA-së fillimisht përmbajtjen e vendimit dhe në një kërkesë të mëvonshme procesverbalin e mbledhjes së gjyqtarëve në të cilat ishte diskutuar ky vendim. Informacioni shtesë u kërkua pasi vendimi i Mbledhjes së Gjyqtarëve nuk kishte arsyetim se pse Kolegji nuk pranonte bashkëlidhjen e qëndrimit të vëzhguesve ndërkombëtarë me vendimet e tij dhe as referimet ligjore. Po ashtu, BIRN kërkoi edhe mënyrën se si ishte votuar ky qëndrim i Kolegjit. Pas kësaj kërkese, KPA vuri në dispozicion kërkesën e bërë nga një prej anëtarëve të saj dhe faktin që vendimi ishte marrë me shumicë 6 me 1 nga Mbledhja e Gjyqtarëve, por refuzoi të lëshonte procesverbalin e mbledhjes. Në

përgjigje Kolegji arsyetoi se kishte “pengesë ligjore, sipas parashikimeve te nenit 4, pika 7 të ligjit nr.84/2016 dhe të nenit 17, pika 1 të ligjit nr.119/2014, për t’ju vënë në dispozicion procesverbalin e mbledhjes se gjyqtarëve”. Kolegji pretendoi specifikisht se publikimi i procesverbalit cënonte në ndonjë mënyrë “të drejtën për një jetë private apo sekretin tregtar e patentat” siç specifikohej në ligjin për të drejtën e informimit. Po ashtu, KPA pretendonte se publikimi do të shkaktonte “një dëm të qartë dhe të rëndë për administrimin e procesit të rivlerësimit”. Pas ankimit të BIRN, pranë Komisionerit për të Drejtën e Informimit, kryetarja e KPA-së, Natasha Mulaj hoqi dorë nga arsyet e përmendura më herët që i referoheshin ligjit për të drejtën e informimit, por këmbënguli se publikimi do të dëmtonte rëndë procesin e rivlerësimit dhe refuzoi sërish dhënien e informacionit. Në përgjigjen e Kolegjit shkruhet se vendimi i marrë dhe kërkesa e gjyqtarit për të thirrur Mbledhjen e Gjyqtarëve ishin mjaftueshëm informuese. “Informacioni i përmbajtur në këto dokumente , duke qenë i qartë dhe i arsyetuar, plotëson nevojat e kërkuesit dhe të publikut”, thuhet në përgigjen që KPA i dërgoi Komisionerit për të Drejtën e Informimit. Më tutje në të njëjtën letër të firmosur nga kryetarja e Kolegjit arsyetohet se dokumenti në fjalë nuk mund të anonimizohej dhe as përmblidhej, pasi në këtë rast jo vetëm që nuk do ishte informues, por do të keqinformonte publikun. “Publikimi i këtij materiali të përmbledhur jo vetëm që nuk do të ishte në interes të publikut, por do të shkaktonte keqinformim të tij”, thuhet në letër. Në letër bëhet megjithatë një përmbledhje e materialeve që ndodheshin në procesverbal.“Në rastin konkret, në procesverbalin e mbledhjes pasqyrohen diskutime dhe mendimet që kanë ndihmuar në krijimin e bindjes së gjyqtarëve.Si të tilla, mendimet e shprehura në funksion dhe përpara vendimmarrjes përfshijnë interpretime, opinione individuale, vlerësime, deduksione, që lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me palët në procesin e rivlerësimit, si dhe me institucione të tjera, me të cilat Kolegji bashkëpunon në kuadër të këtij procesi,” thuhet në letër. KPA po ashtu i referohet disa herë vendimit të arsyetuar, i cili sipas letrës është vënë në dispozicion.BIRN nuk ka një vendim të arsyetuar. I vetmi vendim i dërguar nga KPA është ai në të cilin bëhet me dije se mendimet e ONM-së nuk do i bashkalidhen vendimeve të Kolegjit, por pa ndonjë arsyetim. Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN, se si ky vendim mund të ndikonte punën e vëzhguesve dhe nëse e shihnin këtë si një përpjekje për censurë nga Kolegji i Apelimit. ONM tha se do të vijonte të publikonte qëndrimet ndryshe të gjyqtarëve pranë saj, në faqen përkatëse të Delegacionit të Bashkimit Europian në Tiranë. “Kjo praktikë do të ndiqet për t’i dhënë publikut akses mbi qëndrimet e vëzhguesve ndërkombëtarë të ONM-së,” shpjeguan vëzhguesit në një përgjigje me shkrim.

Janar 2020

Përmes një morie vendimesh për zbritje dënimi, përfitim nga 3 amnisti radhazi dhe kohë paraburgimi shtesë, gjyqtarja e Krujës, Enkeleida Hoxha shtroi rrugën e lirimit për drejtuesin e fundit të mbetur në burg të Bandës së Durrësit- vendime që sipas Prokurorisë janë marrë në kundërshtim me ligjin. Anëtarët e së ashtuquajturës banda e Durrësit gjatë procesit gjyqësor te Krimet e Rënda. Foto:LSA

Fluks uljesh dhe amnisti: Skema e lirimit nga burgu të Endrit Dokles VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

as shtatë seancash, shumica e të cilave kanë zgjatur rreth 20 minuta, gjyqtarja e Gjykatës së Krujës, Enkeleida Hoxha vendosi të martën të lironte me kusht Endrit Doklen, të dënuarin me burgim të përjetshëm si anëtar i Bandës së Durrësit për një sërë akuzash. Më herët, e njëjta gjyqtare përmes 7 vendimesh të tjera i ka llogaritur Dokles kohë paraburgimi shtesë nga viti 2012 deri në vitin 2014, i ka njohur atij përfitimin e 4 viteve ulje dënimi nga 3 amnisti radhazi dhe një ulje tjetër dënimi, për të cilin në sistemin online të gjykatave nuk është njoftuar koha në muaj apo vite. Gjyqtarja Hoxha po ashtu ka gjykuar dhe pranuar kërkesat e Dokles për të përjashtuar në dy raste kolegen e saj Engjëllushe Tahiri, në çështje që kishin të bënin me kërkesa të ngjashme të të dënuarit. 7 kërkesa të tjera të bëra gati paralelisht dhe që u shortuan në gjykatës të tjerë, u rrëzuan apo u braktisën prej vetë kërkuesit. Skema të ngjashme janë hasur më parë në lirimin nga po e njëjta gjyqtare e Ilir Pajës në vitin 2017. Një skenar i tillë është përdorur po ashtu nga gjyqtarë të ndryshëm për lehtësimin e dënimeve për një sërë të dënuarish për vepra të rënda penale, përfshi rivalin e Dokles, Lulzim Berisha në fund të vitit 2016. Prokuroria e Krujës në një komunikatë zyrtare për mediat të martën denoncoi vendimin e lirimit të Endrit Dokles si të marrë në shkelje të procedurës dhe në zbatim të gabuar të ligjit ndërsa shtoi se do ta apelonte atë. Prokurorja që ndoqi rastin në gjykatë pati kërkuar në një prej 7 seancave edhe përjashtimin e gjyqtares Hoxha nga çështja, për shkak se ajo kishte gjykuar më parë një sërë kërkesash penale të Dokles, por kërkesa e prokurorisë është rrëzuar. Gjyqtarja Hoxha nuk ishte e arritshme për koment.Po ashtu, nuk qe i arritshëm as mbrojtësi ligjor i Dokles. Endrit Dokle është i fundit prej 4 anëtarëve drejtues të së ashtuquajturës “Banda e Durrësit” që lirohet nga gjyqësori,

ndonëse ndaj tij rëndonte një dënim me burgim të përjetshëm i Gjykatës së Apelit për Krime të Rënda i vitit 2012. Pas një vendimi kontravers të Gjykatës së Lartë në vitin 2014, e cila prishi dënimet me burg e përjetë për Lulzim Berishën, Plarent Dervishaj dhe Indrit Taullain, të tre këta të fundit u liruan njëri pas tjetrit pas vendimesh gjyqësore të dyshimta. Lirimi i Dokles Dispozitivi i vendimit për lirimin e Endrit Dokles u bë publik nga prokuroria e Krujës. Sipas njoftimit për shtyp “Gjykata e Shkallës së Parë Krujë me vendimin nr. 6/123 datë 14.01.2020 vendosi : “Pranimin e kërkesës së kërkuesit Endrit Dokle. Lirimin me kusht të kërkuesit Endrit Dokle, duke e vënë në provë për një periudhë prej 5 (pesë) vjetësh”. Dispozitivi po ashtu përcakton se Dokle nuk duhej të shoqërohej me bashkëpunëtorët në vepra penale, nuk duhet të mbajë armë dhe se duhet të mbajë kontakt me “Shërbimin e Provës”. BIRN mësoi ndërkohë se për të marrë lirimin me kusht, Dokle kishte përdorur një premtim kontrate pune me kompaninë “Mateo Konstruksion”, ndërsa ka pretenduar se ka vuajtur tashmë 25 vite burg dhe arsye të tjera personale. Prokurorisë së Krujës nuk i kanë dalë të njëjtat llogari. Prokuroria, që shpërndau bashkë me vendimin edhe qëndrimin e saj kundër lirimit, pretendoi se kërkesa e Dokles “jo vetëm që nuk plotësohen kushtet ligjore të parashikuara nga neni 64 i Kodit Penal, por edhe se nuk ekzistojnë të provuara arsyet e veçanta që kërkon norma”. Ligji kërkon që të dënuarit me burgim të përjetshëm të mund të aplikojnë për lirim me kusht pasi të kenë kryer 25 vjet prej dënimi. I arrestuar në nëntor të vitit 2005, Endrit Dokle ka vuajtur fizikisht në qeli rreth 14 vite e tre muaj burg.I pyetur nga BIRN në një bisedë telefonike, drejtuesi i kësaj prokurorie Petrit Çano tha se prokuroria kishte kundërshtuar llogaritjen e kohës së dënimit të bërë nga gjykata. Çano tha se Dokle nuk kishte vuajtur 25 vjet që të përfshihej në personat që mund

të aplikonin lirim me kusht.Ai po ashtu tha se vitet e përfituara si ulje me aminsti nuk mund të numëroheshin si dënim i vuajtur. Në një prej çështjeve të ngritura nga Dokle në Gjykatën e Krujës për të përfituar ulje dënimi, e cila u pushua nga gjyqtarja Alma Kolgjoka në prill 2019, rezulton se deri në maj 2018 prej kur është bërë kërkesa për ulje dënimi Dokle kishte kryer vetëm 16 vjet e 2 muaj burg. Vendimi i gjyqtares Hoxha për ta liruar atë me kusht nënkupton që prej majit 2018, Dokle “ka kryer” edhe 9 vite të tjera burg. Fluks kërkesash Duke filluar prej prillit 2018, Endrit Dokle rezulton se ka nisur 15 procese të ndryshme në Gjykatën e Shkallës së Parë në Krujë me kërkesa të ndryshme penale, përfshi atë të fundit për lirimin me kusht. Në sistemin online të gjykatës rezulton se Dokle kishte kërkuar fillimisht t’i uleshin 45 ditë për çdo vit burg, për shkak të sjelljes së mirë, kërkesë e cila është rrëzuar nga gjyqtarja Alma Kolgjoka. Por pas kësaj kërkese, e cila është shqyrtuar për gati 1 vit në gjykatë, Dokle ka hapur një sërë procesesh të ngjashme. Sipas sistemit të gjykatës ai ka kërkuar 8 herë përfitim nga amnisti të ndryshme që prej vitit 2012, një kërkesë për rillogaritje të kohës së paraburgimit, dy kërkesa për ulje të dënimit dhe 2 herë përjashtim të gjykatëses Engjëllushe Tahiri. Dy kërkesat e fundit u bënë në shtator dhe tetor 2019, për ndryshimin e vendit të vuajtjes së dënimit dhe një kërkesë për ndryshimin e llojit të sigurisë së burgut si dhe kërkesa e fundit e Dokles ishte ajo për lirimin me kusht. Të dyja të gjykuara nga Enkeleida Hoxha dhe të dyja të pranuara. Ajo që bie në sy nga vendimet e zbardhura pjesërisht në faqen e gjykatës është fakti se Dokle ka qenë i sukseshëm vetëm në gjykimet e bëra nga Hoxha.Në të gjitha gjykimet e tjera, ai ose është tërhequr ose kërkesat e tij janë rrëzuar nga gjyqtarët e tjerë. Si në raste të ngjashme, Dokle duket se ka aplikuar disa herë thuajse në të njëjtën kohë me të njëjtën kërkesë pranë Gjykatës

së Krujës.Nga vendime rezulton se ai është tërhequr apo nuk ka qenë i pranishëm kur çështjet janë gjykuar nga gjyqtarë të tjerë, ndërsa gjyqet që i janë shortuar Hoxhës kanë shkuar deri në fund. Amnisti dhe ulje dënimi kontraverse Përndryshe nga koleget e saj, vendimet e të cilave janë të zbardhura dhe gjenden në faqen online të gjykatave të Shqipërisë, vendimet e Hoxhës mbi Doklen janë pa përmbajtje dhe vetëm në disa prej tyre mund të gjendet dipozitivi. Në disa raste, BIRN mundi të shihte vetëm që ajo kishte pranuar kërkesën. Kështu vendimi për “ulje dënimi” i marrë më 21 maj 2019, i cili rezulton se është pranuar, nuk ka në brendësi asnjë përmbajtje dhe nuk është e qarta së muaj apo sa vite nga dënimi i mbetur ishin ulur. Por vetë pranimi i i uljes së dënimit, duket se bie në kundërshtim me një vendim mbi një kërkesë të ngjashme gjykuar nga e njëjta gjykatë, por me gjyqtare Alma Kolgjokën. Kolgjoka ka vendosur rrëzimin kërkesës së Dokles që kërkonte ulje dënimi nga 45 ditë për çdo vit prej vitit 2005 kur ishte arrestuar, me arsyetimin e sjelljes së mirë në burg. Gjyqtarja arsyeton ndër të tjera se “Një i dënuar me burgim të përjetshëm nuk mund të përfitojë ulje dënimi, pasi nuk mund t’i llogariten tek koha e mbetur për të vuajtur, pasqyruar kjo edhe tek dinamika e vuajtjes së dënimit.Ky është shkaku që sipas dinamikës së vuajtjes së dënimit ai nuk përfituar asnjëherë ulje dënimi me vendim gjykate”. Nga ana tjetër, ndërsa çështjet e nisura prej kolegeve të saj janë pushuar në mungesë të Dokles apo pas tërheqjes së tij, Hoxha ka pranuar edhe të gjitha kërkesat për përfitim nga amnistia.I pyetur nga BIRN, prokurori Çano tha se “nuk ishte i sigurt nëse Dokle përfitonte nga amnistitë”. Ligjet për amnistitë përjashtojnë nga përfitimi të dënuarit për pjesëmarrje në organizatë kriminale apo ato të dënuar për vrasje, akuza të cilat rëndojnë mbi Doklen, duke ngritur dyshime të tjera për vendimet e gjyqtares Hoxha.

Janar 2020

INVESTIGIM

Betoni i dobët dyshohet si shkak për disa nga viktimat e tërmetit Prokuroria e Durrësit po shqyrton të dhënat laboratorike të materialeve të ndërtimit nga 7 ndërtesat e shkatërruara nga tërmeti i 26 nëntorit, për të zbuluar përgjegjësit e vdekjeve tragjike të 23 personave nën rrënojat e tyre. GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

etë nga nëntë anëtarët e familjes Lala humbën jetën më 26 nëntor, pasi lëkundjet e tërmetit shkatërrimtar e kthyen ndërtesën 4-katëshe ku ata banonin, brenda pak sekondash, në një pirg rrënojash betoni dhe hekuri në zonën e ish-kënetës në Durrës. Dy muaj më vonë, prokurorët po analizojnë me kujdes të dhënat e përftuara nga analizat laboratorike të materialeve të ndërtimit të përdorura në ndërtesën e rrënuar, në përpjekje për të gjetur shkaqet e rrëzimit të saj. “Prokuroria Durrës ka administruar analizat laboratorike nga laboratori ‘A.L.T.E.A. & Geostudio 2000’ dhe nga të dhënat paraprake dyshohet se betoni i përdorur është jashtë standardeve të ndërtimit,” sqaroi për BIRN një prej tre prokurorëve që po hetojnë çështjen. Pas tërmetit, Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Durrës regjistroi një procedim penal për veprat e shpërdorimit të detyrës, ndërtimit në kundërshtim me rregullat teknike me pasojë vdekjen dhe vrasjen me dashje. Më 14 dhjetor, me urdhër të prokurorisë, Policia e Shtetit arrestoi 9 persona dhe shpalli në kërkim 8 të tjerë, të dyshuar si përgjegjës për shembjen e 4 ndërtesave me pasojë humbjen e jetëve njerëzore. Në total vetëm në Durrës, nga tërmeti u shembën tërësisht 7 ndërtesa ku humbën jetën 23 persona – përshirë dhe 8 anëtarë të familjes Lala. Analizat e betonit për 7 ndërtesat e shkatërruara, të para nga BIRN, tregojnë se në të paktën 4 prej tyre, marka e betonit të përdorur për ndërtim dyshohet se ka qenë nën standard. Megjithatë, tre inxhinierë ndërtimi të pavarur, të konsultuar nga BIRN, këshilluan që të bëhet kujdes për të arritur në përfundime mbi shkaqet që mund të kenë determinuar ose kontribuar në kolapsin e ndërtesave. Përveç shtatë ndërtesave ku u regjistruan viktima, hetimi i Prokurorisë së Durrësit mbi materialet e ndërtimit pritet të shtrihet edhe në qindra pallatet e dëmtuara nga tërmeti, duke pasur qëllim zbardhjen e shkaqeve dhe përgjegjësit që kanë kontribuar në dëmtimin e tyre. Beton jashtë standardit Tërmeti shkatërrimtar me magnitudë 6.3 i shkallës Rihter i 26 nëntorit shkak-

Analizat laboratorike e betonit të shprehura në megapaskal të 7 nërtesave

Pallat i dëmtuar nga tërmeti në Durrës | Foto : LSA

toi 51 viktima dhe më shumë se 900 të plagosur në Durrës, Krujë, Tiranë dhe Lezhë, ndërkohë që qindra ndërtesa u dëmtuan duke u kthyer në të pabanueshme dhe mijëra vetë u lanë të pastrehë. Klasa e betonit apo “marka”, siç njihet në gjuhën e përditshme, shpreh cilësinë e betonit kur ai testohet përmes forcave shtypëse.Nga analizat e lexuara nga BIRN, të realizuara nga laboratori ‘A.L.T.E.A. & Geostudio 2000’ me kërkesë të Prokurorisë, rezultoi se gjysma e 20 mostrave të ndryshme të betonit të marrë nga 7 ndërtesat e shkatërruara re-

zultojnë me vlera rezistence në shtypje kubike nën standard. Fletët e analizave për cilësinë e betonit përfshijnë shtëpinë e familjes Lala, pallatin 6-katësh ku ndodhej ish-bar “Baron’s”, pallatin 6-katësh pronë e familjes Konomi, hotelet ‘Mira Mare’, ‘Vila Palma’ ‘ Tropikal’, si dhe “Godinën e Re numër 4” tek Shtëpia e Pushimit të Ministrisë së Brendshme. Për të mos cënuar sekretin hetimor, BIRN do t’i referohet rezultatit te analizave të këtyre ndërtesave vetëm nëpërmjet një numri rendor. Sipas fletëve të analizave, pas testimit të rezistencës në shtypje kubike të beto-

nit, rezultoi se nga mostrat e marra në 7 objektet, janë përdorur klasa të betonit që luhaten nga 6.32 megapaskal deri në 42.08 megapaskal. “Grupi hetimor sapo ka nisur hetimet për 7 objektet me pasoja në njerëz, ka marrë pjesë betoni nga strukturat e godinave, në prani të një specialisti të Institutit të Ndërtimit, për t’u analizuar më pas,” sqaroi për BIRN një prej 3 prokurorëve që udhëheqin hetimin. “Jo gjithmonë klasa e ulët është tregues i keq.Nga këto përjashtohen vlera nën 20 megapaskal.Çfarë është nën të, teorikisht është gabim sepse nuk është beton strukturor,” shtoi ai. Nga analizat laboratorike të 7 ndërtesave të shkatërruara nga tërmeti, 3 objekte i kishin të gjitha mostrat nën 20 megapaskal, 2 objekte i kishin të gjitha mostrat e betonit mbi 20 megapaskal, ndërsa në dy të tjerat, mostrat ndaheshin në gjysmë – poshtë dhe lart vlerës 20 megapaskal që i kalsifikon ose jo si beton strukturor. I kontaktuar nga BIRN, menaxheri i laboratorit “A.L.T.E.A. & Geostudio 2000’, Skënder Allkja konfirmoi realizimin e analizave të betonit me kërkesë të Prokurorisë, por shtoi se laboratori i tij, përveç rezultateve nuk mund të jepte përfundime nëse cilësia e betonit kishte kontribuar në kolapsin e ndërtesave nga tërmeti. “Ne kemi realizuar analizat për mostrat e betonit të marra dhe ia kemi vendosur në dispozicion prokurorisë, por nuk bëjmë interpretimin e tyre,” sqaroi Allk-

Janar 2020

tij mbrojtës deklaroi se 79-vjeçari kishte vetëm 7 klasë shkollë dhe ai ishte fajtor vetëm se kishte ndërtuar në mënyrë të paligjshme – si shumica e shqiptarëve. “Ruzhdiu nuk kishte njohuritë e nevojshme,” u shpreh avokati mbrojtës gjatë seancës gjyqësore.“Dy ditë pas shembjes doli nga rrënojat, për të vetmin fakt se ka ndërtuar pa leje si gjysma e shqiptarëve,” shtoi ai. Pëerveç hotel ‘Mira Mare’-s, grupi hetimor i përbërë nga prokurorët Edmond Kaloshi, Madrid Kullolli dhe Pali Deçolli ka evidentuar si ndërtime pa leje hotelin “Tropikal”, lokalin në katin e parë të pallatit 6-katësh në Durrës ku humbën jetën Hatije Rexhepi dhe Xhulieta Gjana, si dhe banesën 4-katëshe të familjes Lala. Ndërkohë, edhe hoteli “Vila Palma” ka pasur 3 kate shtesë, jashtë projektit fillestar. Një nga pjesëtarët e grupit hetimor i tha BIRN se ndërtimet pa leje, në mungesë të një projekti, “librit të masave” ku përshkruhen me detaje punimet e realizuara, materiali i përdorur, burimi i tyre, kanë kufizuar dhe vështirësuar hetimin e prokurorisë. “Godina është ndërtuar në vitet ’94-‘96 nuk e prodhoi vetë hekurin, tullën dhe nëse do kishte të arrestuar, duhej të ishin ndërtuesit,” tha në seancën gjyqësore avokatja Shqiponja Meta, që mbronte ndërtuesin e “Hotel Tropikal”, Avdulla Osmani. Sipas kërkesës për masë sigurie kundër Osmanit, hotelit i tij është ndërtuar “pa studim gjeologjiko-sizmik, pa projekt konstruksioni dhe pa mbikëqyrje punimesh.” “Për efekt të marrjes së lejes së ndërtimit dhe legalizimit, projekti është bërë pas realizimit të ndërtimit,” shpjegojnë prokurorët në kërkesën e tyre drejtuar gjykatës, ku kanë kërkuar burg pa afat për Osmanin, i akuzuar për veprën penale ‘vrasje në rrethana të tjera cilësuese.”

Hotel Mira Mare. Rruga Pavarësia, Plazh, pas kolapsimit nga tërmeti. Foto Geri Emiri

ja.“Për këtë duhet të shprehet një specialist i fushës,” shtoi ai. Sipas ekspertëve, standardi minimal për betonin që përdoret në konstruktin e godinave është C16/20, pra klasa 20 e betonit. Alier Cara, një inxhinier strukturor nga Durrësi me të cilin BIRN konsultoi të dhënat e analizave laboratorike të betonit të ndërtesave të shkatërruara nga tërmeti, vuri në dukje se vetëm 3 nga 7 objektet kishin marka betoni brenda normave. “Objekti 1 dhe Objekti 3 duken me klasë normale betoni dhe pjesërisht Objekti 5 deri diku është brenda normave,” tha Cara. “Në vitet ’90, kur ka nisur ndërtimi në Shqipëri ka pasur një gamë të vogël klasash betoni, të vlerave 20, 25 dhe rrallëherë 30 megapaskal,” shtoi ai. Sipas inxhinierit durrsak, edhe në raste si ai i objektit 2, ku vetëm një nga mostrat e betonit tregon vlerë poshtë standardit të betonit strukturor, ky i fundit mund të ketë kontribuar në rrëzimin e ndërtesës. “Mostrat e betonit në “Objektin 2” tregojnë për përdorimin e klasës së betonit 40, por nëse ajo është përdorur në katin e dytë dhe në të parin betoni ka pasur vlerën 17.74 megapaskal sipas analizave, objekti e ka marrë goditjen nga kjo cilësi betoni,” tha ai. “Më duket e çuditshme se si në një objekt është përdorur beton i klasës 40 dhe një vlerë tjetër, që nuk konsiderohet fare klasë betoni për strukturë,” shtoi ai. Cara shpjegoi se ka godina ku nga tërmeti i 21 shtatorit, betoni mund të ketë pësuar plasaritje apo të ketë dalë jashtë funksionit dhe tërmeti i 26 nëntorit e ka shembur strukturën që mbështetej deri në atë moment vetëm në hekurat e godinës. “Nëse betoni porositet në një pikë

Banesa 4 katëshe e familjes Lala, në Ish-Kënetë, Durrës, pas kolapsimit nga tërmeti. Foto Geri Emiri

prodhimi, vjen i garantuar dhe ke garancinë se ka një shmangie prej 3 njësi nga klasa e kërkuar, që është normale,” tha Cara.“Ndërsa kur betonin e bën vetë me punëtorë dhe betoniere, nëse nuk ndjek gramaturën e saktë, merr klasën e betonit nga 7 deri tek 40 megapaskal,” shpjegoi ai. Megjithatë, Cara dhe dy inxhinierët konstruktorë të pyetur nga BIRN theksuan se çdo gjykim mbi analizat është paraprak, pasi ka shumë rëndësi edhe mënyra se si janë marrë mostrat e betonit. Sipas tyre, ato duhen marrë në elementët strukturorë, në disa kolona të objektit, trarë dhe soletë, që të krijojnë një panoramë të plotë. “Është pak të gjykosh mbi 2 rezultate analizash [për një objekt], por sigurisht që kupton se ka një lajthitje të vlerave në mes,” tha Cara.

Këto dilema, sipas prokurorisë do të zgjidhen nëpërmjet akteve të ekspertimit teknik që do të përpilohen nga specialistë për secilën nga ndërtesat e shkatërruara. “Pasi t’i vendosen në dispozicion një specialisti analizat e betonit, hekurit, ato gjeologjike, aktet e këqyrjes së vendit të ngjarjes dhe aktet e tjera, më pas do të dilet në një konkluzion përfundimtar se kush është shkaku i rrëzimit të godinave,” sqaroi një prej prokurorëve të çështjes. Ndërtues pa shkollë Ruzhdi Xheka, pronari i hotel ‘Mira Mare’-s në plazhin e Durrësit është njëri prej 9 të arrestuarve nga prokuroria, me akuzën e vrasjes me dashje. Nga shembja e hotelit të tij më 26 nëntor humbën jetën dy persona. Gjatë caktimit të masës së sigurisë për Xhekën në Gjykatën e Durrësit, avokati i

Hetime për ndërtuesit e pallateve Grupi hetimor i Prokurorisë së Durrësit e ka fokusuar hetimin tek përgjegjësit për shembjen e 7 godinave ku humbën jetën 23 persona.Për veç ndërtuesve të këtyre godinave informale, në pranga kanë përfunduar dhe zyrtarë të ALUIZNI-it dhe bashkisë së Durrësit. BIRN ka mësuar gjithashtu se paralelisht me hetimin për përgjegjësit në humbjen e jetëve njerëzore, policia po referon çdo ditë materiale për një tjetër çështje, që pritet të kalojë në sitë cilësinë e ndërtimit në pallatet ku janë shënuar dëme të mëdha materiale. Në këtë hetim përfshihen rastet e pallateve, të cilat kanë pësuar dëme në strukturë ose në muraturë.Mostra betoni janë marrë edhe në godinat e shembura nga qeveria, pasi u shpallën të pabanueshme. Ato janë këqyrur përpara shembjes dhe është mbledhur materiali dokumentues i gjendjes së tyre fizike, përpara shembjes së komanduar. Megjithatë, njëri nga anëtarët e grupit hetimor i tha BIRN se jo domosdoshmërish faji për këto dëme mund t’u adresohet pronarëve të kompanive të ndërtimit. “Ndërtuesit në vetvete mund të kenë probleme të tjera, por nuk mund të merren menjëherë në përgjegjësi penale,” shpjegoi njëri prej prokurorëve në kushtet e anonimatit. “Projektin e ka bërë një projektues, bëhet edhe studimi sizmologjik etj.dhe nëse në njërën nga këto hallka ka abuzime, identifikohet më lehtë përgjegjësi,” përfundoi ai.

Janar 2020

REPORTAZH

Lufta për një kafshatë bukë: Mbledhësit e mbeturinave përndiqen në Tiranë Në përplasjen e pabarabartë me Bashkinë e Tiranës për mbetjet e riciklueshme, dhjetra anëtarë të komunitetit rom janë ndaluar nga policia ose janë dënuar me kusht gjatë viteve të fundit, ndërsa mbijetesa nga kazanët e plehrave është vështirësuar. VLADIMIR KARAJ, NENSI BOGDANI | BIRN | TIRANË

ë një malore mbi tregun Elektrik në Tiranë, Fatmiri, 32 vjeç po shtyn me përtesë një karrocë të sajuar me një kuti kartoni, brenda së cilës gjendet një kanoçe e vetme. Pak metra larg tij ndalon një makinë ngjyrë portokalli me targa të huaja. Një djalë mjekrosh rreth të 30-ave ia bën me dorë të ndalojë. “Jam oficer i policisë kriminale,” i thotë dhe nxjerr nga xhepi një portofol me stemë të Policisë së Shtetit. “Më ngjave me dikë që kemi në kërkim. Më jep pak kartën e identitetit”! Fatmiri, pjestar i komunitetit rom në Tiranë i zgjat kartën me një buzëqeshje në fytyrë dhe me moskokëçarjen e atij që i ndodh shpesh një episod i tillë. Polici “verifikon” me disa lëvizje të kokës nga karta e identitetit tek një foto që kishte në celular.Pyet për numër telefoni dhe largohet pa kërkuar ndjesë. “Ndonjëherë më ndalojnë dy-tre herë në ditë.Prandaj e mbaj kartën e identitetit në xhep. Po të mos e kisha, do më shoqëronin, do rrija tre orë në polici kot,” thotë burri, baba i katër fëmijëve, i cili e siguron jetesën duke mbledhur mbetje të riciklueshme nëpër kazanët e Tiranës. Prej vitesh, Fatmiri dhe të tjerë mbledhës mbetjesh të komunitetit rom janë në një betejë të vazhdueshme me Bashkinë e Tiranës dhe Policinë e Shtetit, të cilët i luftojnë duke u sekuestruar motorët, duke u vënë gjoba të kripura dhe në ndonjë rast, duke i mbajtur në komisariate për verifikim. Gentjan Serjani, jurist dhe aktivist i të drejtave të komunitetit Rom dhe Egjiptian denoncoi për BIRN arrestimin dhe dënimin e dhjetra ricikluesve të vegjël për shkelje të rregullave të qarkullimit rrugor gjatë viteve të fundit.Serjani tha se mjaft prej tyre janë të detyruar të paraqiten pranë oficerëve të Policisë Gjyqësore për t’u shpëtuar rindalimeve. Të dhënat e mbledhura nga Serjani përmes kërkesave për të drejtë informimi tregojnë se Bashkia e Tiranës ka vendosur

mbi 2 mijë gjoba ndaj grumbulluesve individualë në 5 vjet, ndërsa Policia e Shtetit ka bllokuar mbi 168 mjete në dy vitet e fundit me pretekstin e mungesës së patentës apo lejes së qarkullimit, përfshi triçikla dhe motorë që përdoren për të mbledhur mbeturinat. Masat administrative nga bashkia shkojnë deri në 5 mijë lekë të reja dhe gjobat e Policisë Rrugore apo pagesat e parkimit të vendeve janë të papërballueshme nga anëtarët e këtij komuniteti, të cilët detyrohen t’i braktisin ato. E pyetur nga BIRN mbi akuzat për përndjekje të mbledhësve individualë, Bashkia e Tiranës nuk ktheu përgjigje deri në botimin e këtij shkrimi. Përndjekje deri në shtëpi Përfshirja e Bashkisë së Tiranës në biznesin e riciklimit dhe më pas koncesioni i inceneratorit ua ka vështirësuar jetën dhjetra personave, shumica nga komuniteti rom, që mbijetojnë përmes mbledhjes së materialeve të riciklueshme nëpër kazanët e mbeturinave. Megjithatë, Fatmiri nuk është dorëzuar. Të ardhurat e siguruara prej tij, vëllait dhe kunatës nga mbledhja e kanoçeve mbajnë familjen.Ai vetë po rrit katër fëmijë, më i madhi 12-vjeç, ndërsa thotë se

Sanije Shaqiri dhe dy mbesat e saj në shtëpinë e tyre në peroferi të Tiranës. Foto: Nensi Bogdani

ndryshe prej tij, fëmijët i ka në shkollë. Mundësitë e Fatmirit për të përballuar jetesën përmes mbledhjes së mbetjeve të riciklueshme megjithatë janë kufizuar.Ai i tha BIRN se më herët ka pasur një triçikël me të cilin siguronte deri në 1500 lekë të reja në ditë, por me karrocën e dorës ai thotë se bën maksimumi 600 lekë. Fatmiri thotë se triçiklin e tij e sekuestroi policia për mungesë dokumentacioni, leje drejtimi dhe leje qarkullimi.Ai u arrestua dhe qëndroi 72 orë në qeli dhe më pas u dënua me kusht dhe detyrim paraqitjeje pranë Policisë Gjyqësore. Gr umbullues të mbetjeve të riciklueshme i thanë BIRN përmes intervistave të veçanta se përndjekja nga Bashkia dhe Policia Rrugore i kanë detyruar të

Aleks Shabaj, 26 vjeç thotë se e shiti motorin për t’u shpëtuar andrallave me policinë. Foto: Vladimir Karaj.

heqin dorë nga motorët dhe t’u rikthehen biçikletave apo karrocave të dorës.Ata thanë se kjo gjë u ka përgjysmuar fitimin, por i ka bërë të padukshëm për policinë. Aleks Shabaj, 26 vjeç i tha BIRN ndërsa shtynte një karrocë pranë ish-Agjencisë Telegrafike Shqiptare se motorin e tij e shiti para dy vitesh për të shmangur andrallat. Njësoj si Fatmiri, ai ankohet se tani mbledh shumë më pak materiale se më parë. “Kur kisha motorin fitoja 10 deri 15 mijë lekë (të vjetra) në ditë.Me karrocë shumë dobët, mezi bëj 5 mijë lekë (të vjetra) në ditë”, thotë ai. Ndonëse i shmang në maksimum zonat në qendër të Tiranës, Aleksi thotë se është bërë shpesh objekt i ndalimeve nga policia bashkiake, ndërsa nuk harron të kujtojë se në nja dy raste e kanë falur. “U jam lutur dhe më kanë lënë,” thotë ai. Të tjerë nuk kanë pasur të njëjtin fat. Hekuran Shaqiri, 33 vjeç i tha BIRN se ka qëndruar deri në 72 orë në rajonin e policisë. “Kundërshtova për materialet, për bukën e gojës.Policia bashkiake ushtroi edhe presion, edhe dhunë. Ata po i kundërshtove, e di si të marrin, të fusin brenda në furgon? Dhe s’ke ca i bën,” tha Hekurani. Bashkë me të shoqen Trëndelina, Hekurani thotë se i ruhen policisë bashkiake, pasi po t’i shohin në rrugë me karroca apo motor, menjëherë vjen policia rrugore dhe ua sekuestron. Të tjerë të intervistuar thonë se i tremben shumë arrestimeve.Ata shpesh janë të vetmit që punojnë dhe mbajnë me ushqim familjet dhe koha e burgut është kosto shtesë. Demi Abdillari i tha BIRN se ishte dënuar me dy muaj burg, por e kishin liruar më pas me detyrim paraqitje. “Jam 19 vjeç, jam vet’ i pesti në familje, me çfarë do e mbaj familjen,” thotë ai i irrituar. Aktivisti Serjani i tha BIRN se së fundmi policia bashkiake nuk po mjaftohej me ndalimet në rrugë, por ndonjëherë i ndiqte mbledhësit deri në shtëpitë e tyre. “Kemi një video që tregon se si e kanë tmerruar një familje,” thotë Serjani, duke shtuar se policia u kishte sekuestruar bi-

Janar 2020

“Po talleni me ne”: Banorët e Kalivaçit presin me revoltë projektin e HEC-it Banorët e zonës së Kalivaçit që preken nga projekti koncesionar i hidrocentralit ankohen se po i mbajnë në errësirë lidhur me fatin e shtëpive dhe tokave të tyre, ndërsa aktivistët mjedisorë vazhdojnë betejën për mbrojtjen e Vjosës. NENSI BOGDANI | BIRN | MEMALIAJ

Hekuran Shaqiri, 32 vjeç dhe bashkëshortja e tij Trëndelina e sigurojnë jetesën në kazanët e mbeturinave. Hekurani thotë se ka qëndruar deri në 72 orë në rajonin e policisë. Foto: Nensi Bogdani.

donat dhe mallin në oborrin e shtëpisë. Në “ilegalitet” prej kohësh duket se janë edhe një pjesë e mirë e atyre që blejnë mbetjet të riciklueshme nga grumbulluesit. BIRN vizitoi disa pika në Tiranë, një prej të cilave rezultoi e mbyllur, ndërsa i zoti i një pike tjetër mohoi të blinte materiale nga grumbulluesit, ndonëse kishte hekurishte dhe një sasi kanaçesh në oborr. Të paktën dy biznesmenë që kishin vepruar në këtë fushë i thanë BIRN në biseda telefonike se kishin mbyllur aktivitetin. Ndërsa Reshat Mansaku, biznesmen i riciklimit të metaleve me ngjyrë tha se fushatat kundër grumbulluesve kanë ndikuar edhe në biznesin e tij. “Kjo [përndjekja] bëhet me fushata, si të gjitha gjërat këtu. Vazhdimisht ka pasur fushata sipas interesit të momentit. Herë pas here na ka krijuar probleme, por nuk mund të them sa, nuk mund t’a llogaris,” tha Mansaku. “Te sektorë të tjerë të riciklimit ka qenë më e ndjeshme,” shtoi ai. Buka e pasigurt Sanie Shaqiri, 53 vjeç kujdeset për 3 mbesat e saj të vogla, të braktisura nga e ëma. Gërmimi nëpër kazanë është për Sanijen mundësia për të marrë 3-4 mijë lekë të vjetra për të blerë një pako makarona që t’i gatuajë për mbesat. “Kur shkoj tek kazanat e plehrave, e di si kruhem apo jo? Çdo natë pi incidal [antialergjik], çdo natë”, thotë gruaja me lot në sy. Të martën më 21 janar, të gjitha përpjekjet e saj për të siguruar një vakt në shtëpi u shuan. Sanija tha se policia bashkiake i kishte sekuestruar dy thasë me shishe plastike dhe se atë ditë nuk do të mund të çonte asgjë në shtëpi. I revoltuar me sekuestrot është edhe Tomorri, rreth të 50-ave, i cili shtyn një karrocë fëmijësh mbushur me kanaçe që herët në mëngjes.Ai tha se atij dhe të vëllait, Policia Bashkiake u kishte sekuestruar në Qytetin Studenti gati një makinë me shishe plastike e kanaçe. “Atij të madhit (kryetarit të bashkisë), Zoti e nimoft atë të madhin, por ça ka me romët? T’i lejë romët të punojnë, ne kanaçe po mbled-

him, nuk vjedhim njeri. Ne të gjithë kaq do marrim (bën me shenjë nga toka) dy metra dhe,” thotë ai. Por Tomorri e di që lufta është e humbur. “Me shtetin dhe me zjarrin nuk luhet”, thotë ai, ndërsa bën me duar gjestin e arrestimit.Mundësi të tjera për të dhe tre fëmijët që ka në shtëpi, nuk ka.Ai thotë se merr një ndihmë sociale për një fëmijë të sëmurë, por ajo nuk mjafton për të vënë ushqim çdo ditë në tavolinë. Hekuran Shaqiri i tha BIRN se kishte provuar të dilte nga ilegaliteti, por pa sukses.Ai tha se kishte punuar për një farë kohe në impiantin e mbetjeve në Sharrë, por puna atje kishte qenë mjaft më e rëndë dhe më pak e paguar se ajo e mbledhjes në kazanë. “Kam punuar për 7 muaj në landfillin e Sharrës, po atje nuk punohet. Të keqen e kazanave,” thotë Hekurani. “Plus paga është shumë e keqe për atë lloj pune. Për më tepër më mbanin 3.000 lekë të reja nga paga për sigurimet shëndetësore,” thotë ai me ironi.Ai dhe e shoqja i thanë BIRN se jetonin në kushte të këqija dhe se kishin humbur një fëmijë 9-muajsh për shkak të mungesës së kujdesit shëndetësor. Demi Abdillari po ashtu thotë se rroga për punë krahu që mund të gjejë ai është shumë e vogël për të mbajtur familjen.Ndërsa Fatmiri i tha BIRN se përpjekjet e tij për të siguruar një punë kishin përfunduar me marrjen e një cope letre nga Zyra e Punës dhe përcjelljen duar bosh. Aktivistë për mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve të margjinalizuara i thanë BIRN se përpjekjet për punë të rregullt dështonin edhe për shkak të kulturës së jetesës së grumbulluesve. “Këta persona janë mësuar me një pagë ditore, dhe një pagesë mujore e marrë vetëm një herë në muaj, si edhe një orar fiks, do të thotë komplet ndryshim stili jetese për ta. Shumica e tyre nuk e menaxhojnë dot këtë situatë,” tha Sebastiani, një prej aktivistëve që BIRN takoi në zonën e Kombinatit.

ka të veçanta,” tha shkurtimisht ajo. Altin Gërbi, ish-ekonomist i kantierit të Kalivaçit shprehu shqetësimin se koncesionari i mëparshëm kishte përdorur lëndë plasëse dhe se askush nuk e kishte ngritur zërin. Ndërsa përfaqësuesit e kompanisë aktuale koncesionare premtuan se këto lëndë do të përdoreshin në mënyrë të kufizuar, vetëm në kushte gjeologjike specifike. Banorët thanë se përdorja e eksplozivit ishte shqetësim jo vetëm për mjedisin, por edhe për sigurinë e tyre. “Ju s’keni ardhur një herë tek asnjë nga shtëpitë tona, a e keni idenë se çfarë zhurme e çfarë ndotje do të kemi ne, po ku jetohet ashtu”? tha me irritim në drejtim të panelit Gëzim Taka, banor i zonës. E ndërsa banorët shprehen se asnjë prej ekipit nuk ka ardhur t’i shohë nga afër, autorët e vlerësimit të ndikimit në mjedis pretendojnë të kundërtën. “Është monitoruar niveli i zhurmave në shtëpitë më të afërta me kantierin dhe gjithashtu është monitoruar edhe cilësia e ajrit,” tha koordinatori i ekipit, i cili shtoi se asnjë prej shtëpive nuk do të kishte ndikim nga zhurmat. Por banorët e Kalivaçit kërkuan transparencë, ndërsa shprehën shqetësim për të ardhmen e tyre. “Jemi 7 familje, ne jemi m’u

ë qendrën kulturore të qytetit të Memaliajt, ekipi i koncesionarit të Kalivaçit u prit me këmbët e para nga banorët e zonës, në një seancë të tensionuar konsultimi brenda sallës ende të dekoruar me urimet e festave të fundvitit. Banorët ishin ftuar për t’u njohur me rezultatet e vlerësimit të ndikimit në mjedis të HEC-it të Kalivaçit, por ata kërkuan me ngulm të dinin se cili ishte plani për kompensimin e shtëpive të tyre. “Ju vini këtu të talleni me ne. Nuk kemi punë me zogj e me sorra, duam të dimë kur do të bëhet kompensimi i shtëpive, ai është halli ynë kryesor,” tha Rahit Taka, një banor i zonës së Kalivaçit. Planet për ndërtimin e hidrocentraleve mbi lumin e Vjosës kundërshtohen prej vitesh nga banorët e zonës, aktivistët mjedisorë vendas dhe të huaj si dhe grupe të shkencëtarëve, të cilët e konsiderojnë Vjosën si lumin e fundit të egër në Europë që nuk duhet të cenohet nga digat. Në vitin 2017, aktivistët mjedisorë triumfuan në gjykatë duke e nxjerrë të pavlefshme kontratën koncesionare të qeverisë për hidrocentralin e Poçemit. Megjithatë, qeveria miratoi në vitin 2017 një koncesion të ri për ndërtimin e HEC-it në Kalivaç në favor të kompanisë turke Ayen-Alb dhe kompanisë Fusha sh.p.k. Për të realizuar vlerësimin e ndikimit në mjedis, kompania koncesionare ka kontraktuar kompaninë Abkons. Autorët e raportit të ndikimit e zonës së Kalivaçit debatojnë me autorët e Vlerësimit të në mjedis filluan t’u shpjegonin Banorët Ndikimit në Mjedis të HEC Kalivaçit. Foto: Nensi Bogdani banorëve të zonës se fuqia e instaluar në 3 turbinat e hidrocentralit do të tek zona e digës. Nuk e di fare ku do na çoishte 111 MË dhe prodhimi mesatar i energ- jnë,” tha Njazir Çaushi për BIRN, duke u jisë në 366,6 GËh në vit por u ndërprenë prej ankuar se askush nuk i jep përgjigje. “Ti thua se do më paguash mua investimin tyre. “Zotëri, po flet me fshatarë, jo me inxhinierë,” iu drejtua njëri prej banorëve të pran- e shtëpisë, por duhet të më paguash edhe 20 vjet prodhim. Vetëm unë kam mbjellë 3000 ishëm ekspertit Erjon Kalaja. Banorët e konsideruan takimin një tallje rrënjë në tokën time. Ne në bujqësi i kemi të dhe kërkuan me ngulm të dinin se çdo të ardhurat, “ u thotë ai ekspertëve. Autorët e ndodhte me fatin e tyre. “Të na japin vetëm raportit të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis e lekët.Sepse duam ne, s’duam ne, kjo do bëhet. konsideruan tokën e prekur nga ndërtimi i Të më kompensohet toka se gjynah ata fëmi- HEC-it si tokë me vegjetacion në stadin e fundit të degradimit, me kapacitet të ulët prodjë,” tha Rahit Taka për BIRN. hues dhe nivel të lartë erozioni dhe sugjeruan “Po deshi shteti, s’të pyet njeri,” shtoi ai. I pranishëm në sallë dhe i vendosur për të se do të ishte më frytdhënës për banorët nëse vazhduar betejën në mbrojtje të Vjosës, Olsi vendosej në funksion të projektit. Por banorët që rrezikojnë të preken nga Nika, drejtor ekzekutiv i Eco Albania tha se në shkurt do të inaugurohej pak metra larg rr- projekti energjetik nuk binden. “Ku do vete jedhës së lumit në Tepelenë “Vjosa Science unë mor zotëri, ti më flet mua për shifra peshqish dhe bimësh, por nuk më thua ku do më Center”. “Çështja e Vjosës është kthyer në një leg- çoni. Ti më vjen e më heq nga shtëpia, e më jendë urbane, për të cilën ka kaq vite që flitet thua të të dëgjoj,” vazhdoi i revoltuar Gëzim e diskutohet, por ne do vazhdojmë punën tonë Taka. Paneli i ekspertëve shpjegoi se procesi për zhvendosjen e familjeve nuk kishte filluar në mbrojtje të saj,” tha Nika për BIRN. Ndërsa Vera Pullen, konsulente mjedisore ende dhe se do të bëhej në bashkëpunim me nga Serbia dhe pjesë e ekipit që ka realizuar ta dhe me pushtetin lokal. Por banorët e zonës VNM-në nuk preferoi të ndalej gjatë tek ndik- e konsideruan këtë një tallje. “Ju do fërkoni duart me ne, do kënaqeni, imi që do të ketë HEC-i mbi lumin. “Sigurisht , jam e ndërgjeshme që Vjosa është një lumë do qeshni me ne,” përfundoi Gëzim Taka i i egër me biodiversitet të lartë dhe me specifi- pashpresë.

Janar 2020

Blog

Projektligjet antieuropiane dhe antidemokratike të qeverisë “Rama” të prezantuar si “paketa anti-shpifje” kanë një element që disa e konsiderojnë si deri diku të drejtë: luftën kundër “portaleve anonime” në veçanti dhe komenteve anonime online në përgjithësi. Goditja kaçakçe duke keqpërdorur lirinë e shprehjes është diçka e neveritshme.

Pse e drejta e komentimit anonim është e drejtë themelore e njeriut GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

ërtej shumë gjërave mes të cilave presidenti Ilir Meta dhe kryeministri Edi Rama nuk bien dakord me njëri-tjetrin, ka një pikë për të cilën që të dy duket se bien dakord. Dëshirën për të pasur një regjistër me të ashtuquajturat “portale” dhe për të ditur paraprakisht se kush fshihet pas këtyre portaleve. Rama e prezantoi këtë dëshirë kur mbrojti ligjet e tij anakronike në parlament duke thënë: ” Identifikimi i pronësisë mundësohet me të gjithë, që të dish se me kë ke të bësh, jo me prita, me ferra, pas të cilave dikush të gjuan dhe ti nuk e di nga të erdhi dhe ku të shkosh.” Ndërsa Meta, pasi e konsideroi ligjin në përgjithësi antikushtetues dhe antidemokratik, nuk nguroi aspak të cilësojë si “tendencë pozitive”. Në dekretin e tij për kthimin e ligjit në kuvend, Meta shkruan: “Presidenti i Republikës vlerëson në përgjithësi ndryshimet që ligji nr. 91/2019, sjell mbi identifikimin e ofruesve të shërbimeve të publikimeve elektronike, si mjete komunikimi të përhapura gjerësisht në ditët e sotme.” Ka disa shqetësime që janë mjaftueshëm serioze në fjalët e të dyve sa për t’u marrë në konsideratë. E para, disa njerëz përdorin mundësinë e komentit anonim online si një mënyrë për të hedhur kundër tjetrit fyerjet më banale dhe shpifjet më të ulëta, të cilat vështirë se do t’i kishin thënë në rast se emri i tij/saj do të ishte publik dhe i njohur. E dyta, transparenca e pronësisë së medias ka rëndësi për demokracinë. Në të gjithë botën i kushtohet një vëmendje e veçantë çështjes nëse qytetarët janë në gjendje të mësojnë shpejt dhe lehtë se cilët janë pronarët e një televizioni, një radioje, një gazete apo një media në internet. Në çdo vend demokratik ka shumë rëndësi që të dihet nëse një pronar ka në pronësi dy gazeta apo të dihet nëse një pronar kontrollon 50+1% të aksioneve të një televizioni apo janë disa pronarë ku asnjëri nuk ka paketë dominuese. Megjithatë këto dy probleme nuk duket se justifikojnë, nga pikëpamja kushtetuese, krijimin e një regjimi kontrolli mbi “pronësinë e internetit” përmes krijimit të një regjistri. Kjo zgjidhje nuk përbën as praktikën më të mirë ndërkombëtare për problemet dhe bie ndesh me rekomandimet e Raporterit të Kombeve të Bashkuara për mbrojtjen dhe promovimin e lirisë së shprehjes, i cili i kërkon shteteve anëtare të mos ndërmarrin hapa të tillë të “krijimit të regjistrave”. Nga pikëpamja kushtetuese, arsyeja se pse krijimi i një regjistri nuk shkon është e thjeshtë: ka gjithsej dy përqasje në dre-

Ilustrim nga Pixabay i “Anonymous”

Në botën e madhe të internetit ka shumë njerëz që kanë pasione, të cilat duan t’i mbajnë të fshehta.Fjala vjen, dikush është gjyqtar por ka edhe pasion të komentojë mbi letërsinë apo mbi gatimin apo mbi koleksionin e fluturave në një faqe interneti dhe dëshiron që pasionin e tij privat ta mbajë në mënyrë anonime. A ka arsye të logjikshme që një person i tillë të duhet të regjistrohet paraprakisht vetëm e vetëm se kryeministri ka frikë se mos dikush e shan nga prapa ferrës së anonimatit online?

jtimin e një shteti: e para, ajo e shtetit demokratik, ku çdokush ka të drejtat e veta, përfshirë të drejtën e komentimit anonim. Kushtetuta jonë thotë se shteti nuk duhet të ndërhyjë në kufizimin e kësaj të drejte me përjashtim të rasteve kur ndërhyrja është e nevojshme dhe proporcionale. Me pak fjalë, për sa kohë një qytetar nuk ka shpifur, nuk ka fyer dhe nuk ka mashtruar online, nuk ka asnjë arsye se pse ai të identifikohet paraprakisht pavarësisht nëse zgjedh apo jo të bëjë komente anonime. Përqasja e dytë është ajo e shoqërive jo të lira, ku çdo qytetar është automatikisht i dyshuar dhe shteti i jep të drejtë ta përgjojë se çfarë bën dhe ta regjistrojë për ta

identifikuar sa herë që ky individ bën ndonjë koment nga ato që udhëheqësve nuk i pëlqejnë. Kjo është përqasja që duket se mbështet si Rama ashtu edhe Meta, duke përdorur argumente që, ndonëse kanë bazë të arsyeshme, janë krejtësisht jashtë kontekstit të “paketës antishpifje”. Në botën e madhe të internetit ka shumë njerëz që kanë pasione, të cilat duan t’i mbajnë të fshehta.Fjala vjen, dikush është gjyqtar por ka edhe pasion të komentojë mbi letërsinë apo mbi gatimin apo mbi koleksionin e fluturave në një faqe interneti dhe dëshiron që pasionin e tij privat ta mbajë në mënyrë anonime. A ka arsye të logjikshme që një person i tillë të duhet të regjistrohet paraprakisht vetëm e vetëm se kryeministri ka frikë se mos dikush e shan nga prapa ferrës së anonimatit online? Dhe nëse shkojmë më tutje, ka njerëz në këtë botë që mbajnë blogje anonime për për të drejtat e njeriut apo për probleme të shëndetit.Po kur një zyrtar shteti dëshiron të komentojë në mënyrë anonime për të denoncuar korr upsionin e qeverisë?A ka ndonjë lloj gjëje që justifikon regjistrimin e këtyre personave paraprakisht? Sa i përket shqetësimit të disave që argumentojnë se nuk kanë kë të hedhin në gjyq në rast kur ndjejnë se ndaj tyre shpifet në një faqe anonime, praktika më e mirë ndërkombëtare është që një urdhër

gjykate është ai që kërkon identifikimin e personit të fshehur pas një komenti anonim, të cilin gjykata e gjykon, në bazë të procedurave ligjore, se duhet të japë llogari për një shpifje apo një fyerje. Në botën demokratike, si p.sh., në Shtetet e Bashkuara, një urdhër i tillë i lëshohet kompanive të shërbimit të internetit, të cilat janë të detyruara të raportojnë se aksh koment është bërë nga kjo apo ajo adresë. Kushdo që merr vesh sadopak nga interneti e kupton se në fakt shqetësimi kryesor për këdo që komenton online është jo aftësia për të komentuar në mënyrë anonime, por problemi se çdo gjë që ne shkruajmë apo nuk shkruajmë në internet, çdo profil facebook që klikojmë, çdo germë që shkruajmë apo fshijmë në të vërtetë regjistrohet diku dhe ruhet përgjithmonë. Çdo pajisje që ne përdorim për të hyrë në internet, kompjuter, tablet apo celular nuk lidhet dot me internetin po nuk pati një numër identifikimi të quajtur IP. Këto IP shpërndahen nga një institucion qendror në SHBA për prodhuesit e pajisjeve. Me pak fjalë, shqetësimi ynë duhet të jetë mungesa e anonimatit online dhe jo tepria e anonimatit. Në thelb, nëse praktika e identifikimit të një shkelësi të ligjit të fshehur pas anonimatit online përmes urdhërit të gjykatës nuk funksionon, atëherë ligjvënësi bën mirë të shohë arsyet se pse kjo praktikë nuk funksionon.Dhunimi privatësisë së çdokujt që dëshiron të komentojë në mënyrë anonime online vetëm se kryeministri është i bezdisur është pikërisht një nga ato masa që konsiderohen “joproporcionale” me qëllimin e shprehur. Krijimi i një regjistri me emrat e personave përgjegjës pas çdo faqeje interneti ka gjasa që do t’i shërbejë qeverisë të mësojë shpejt se kë duhet të godasë sa herë që hap gojën për të kritikuar udhëheqësin. Kjo është gjithashtu një kërkesë e përsëritur e Ramës përgjatë pesë viteve të fundit. Dhe në fund fare, krijimi i një regjistri të tillë të faqeve të internetit nuk është se zgjidh ndonjë gjë në lidhje me shpifësit dhe fyesit.Një nismë e tillë prek vetëm faqet e internetit me një domain të rregullt, nuk përfshin rrjetet sociale, ku ndodh në fakt shumica e shpifjeve dhe fyerjeve. E drejta e komentimit anonim online është e njëjtë dhe shumë e ngjashme me të drejtën tashmë të padiskutueshme por që politikanët nuk e dëshirojnë fare, të votës së fshehtë. E drejta për të komentuar në mënyrë anonime është ajo çfarë i mundëson shumë njerëzve të kenë liri shprehjeje, në një vend ku dhuna ndaj mendimit kritik është e rëndomtë. Nuk është mirë të gënjehemi me argumente false për të goditur të drejtat tona themelore.

No.

January 2020 Monthly

Albania Expelled Gulenist Teacher Despite Desperate Pleas for Asylum Witness accounts of a murky police operation to deport a teacher to Turkey – where he faces terrorism charges for being a sympathizer to the controversial exiled cleric Fetullah Gulen, reveal that Albanian authorities turned a deaf ear to his pleas for asylum – in disregard of local and international law.

A copy of Harun Celik’s passport.

INVESTIGATION

Transparency Questions over Albanian Effort to Rid Courts of Corruption

Albanian Quake Probe Hones in on Sub-Standard Concrete

Albania is vetting its judges and prosecutors to weed out those suspected of graft. But when an Italian expert hired to provide oversight objected to a prosecutor’s dismissal, his opinion was suppressed.

Tests have revealed that below-strength concrete was used in a number of buildings that collapsed in the Albanian coastal city of Durres during a November earthquake and killed 23 people.

January 2020

INVESTIGATION

n a cold but clear winter day on January 1st, about two dozen people – most of them Turkish expats, waited for almost 5 hours outside prison No. 302 in Tirana for Harun Celik to be set free. However, instead of the release of the Turkish teacher who was in the end a five month stretcher in prison for using a falsified document, they became witness to his deportation to Turkey – where Celik faces charges of sedition and terrorism as a sympathizer of Fetullah Gulen, the exiled Turkish cleric accused being behind the 2016 failed coup in Turkey. The 42 years old Celik was first driven in a police SUV from the prison to the Turkish Embassy in Tirana, than to the Police Department of Border and Migration and then to ‘Mother Teresa’ International Airport, where he was boarded in the 20:55 p.m. Air Albania flight to Istanbul. The whole ordeal lasted less than four hours, during a sleepy festive day in the Albanian capital, but left behind a trail of questions on the legality of the deportation, its motives and the respect of the rule of law and international human rights conventions by the Albanian government. “It’s a kidnaping,” said through a translator one of the Turkish expats who witnessed Celik’stransfer ‘as a postal package’ from prison to the airport. His supporters understood that he was being deported only when Celik was sent to Border and Migration Police and called on him to ask for asylum and his lawyer. “He started screaming asylum, asylum and refused to enter the police SUV,” said the witness, who asked to remain anonymous fearing retribution by the authorities. “Two police officers grabbed him by the shoulders and dragged him back two the police station, while his shoes slipped on the pavement,” recalled the witness in a Tirana café, with his hands shaking in fear. Evidence obtained by BIRN through interviews with witnesses and lawyers show that Albanian police deported Celik by force and turned a deaf ear on his desperate pleas for

asylum, after first visiting the Turkish Embassy in Tirana. BIRN also learned that in his last few hours in Albania,Celik was denied access to a lawyer and translator and signed his deportation document in their absence. Celik’s supporters as well as his lawyers Elton Hyseni and Aban Bengasi and sympathizers of the Gulen Movement in Tirana, accuse the Albanian police of carrying out an illegal deportation, in breach of international conventions on human rights. However, queried by BIRN the General Director of State Police, Ardi Veliu dismissed the allegations, calling the deportation a routine procedure for people detained with false documents. “There was no formal request for asylum and he signed the form to return to Turkey,” Veliu said, without clarifying whether Celik was assisted by a lawyer or a translator while signing the documents. Veliu admitted that before deporting Celik the police rushed him to the Turkish Embassy to obtain travel documents, while added that it was not his job to verify whether he faced persecution in the country of origin. Queried whether Celik in the last moment before being deported had verbally sought asylum, Veliu said that “this was not a game of freeze and unfreeze.” He “signed” the deportation HarunCelik, a teacher and father of four children, was detained on July 8, 2019 at Mother Teresa International Airport with another Turkish national, SelamiSimsek, in an attempt to travel to Canada on a false visa. The 42-year-old, believed to be part of a movement inspired by cleric Fetullah Gulen, had fled Turkey ahead of the July 15th 2016 coup and had stayed in Kazakhstan with his family. Celik was sentenced to 13 months in prison for “use of forged documents” and spent five and a half months in penitentiary No. 302 in Tirana. According to an order signed by the case prosecutor, Celik was due to be released on January 1st 2020, at 11:30 a.m. Previously trav-

A copy of Harun Celik’s passport.

elling from Kazakhstan to Canada, with no previous connection to Albania, authorities believed that there would be no one to wait for him on release on January 1st. However, three supporters of the Gulen movement, also known as the “Hizmet” movement, which had been set in motion by the teacher’s sister, went to the penitentiary in the morning of January 1st. One witness, who spoke with BIRN on condition of anonymity, said he had followed Celik’s case through the lawyers all the time. “I’ve never knew him before he arrested in Albania,” he said. Mr. Celik’s sister found me through common acquaintances, ”the Turkish expat added. In mid-December he had learned from the lawyers that Celik would be released on December 31st, but the release had been postponed to January 1st. On the morning of that day, the prosecution completed the final proceedings and issued an order for his release at 11.30 a.m. The witness said that as they waited outside the prison door and Celik was not coming out, they queried the guard on duty what was going on. “After waiting one hour, two hours, we talked to the guard, but he didn’t tell us anything. Then came a gentleman 50-55 years old, a warden. He told us Celik would be released, but the guard in charge of handling his personal belongings was in the northern city Shkodra, as it was a day off and they would

wait until his return,” he said. Two more hours passed without any news, until the warden came out again to confirm that Celik would be released, but had to go to the Border and Migration Police Directorate to sign “some papers”. “A little later a police jeep came out. We saw Harun inside with the Border Police Director,” said the witness, though it is not clear who the police chief who accompanied Celik was. The witness said that the officer identified himself as a “police director” and told them without lowering his windshield that “they would take him to the station to sign some documents.” The contact with the border police chief and his claim to sign papers made Celik’s supporters suspicious. However, the alarm bells finally rang when the prison guard told them that in fact, Celik was being escorted to the Turkish Embassy in Tirana. Albania head of police, Ardi Veliu told BIRN that the “signature” was an acceptance to return to Turkey. “He has signed himself,” Veliu said in a telephone interview with BIRN, considering this the approval of the deportation by Celik. But Celik’s lawyer, Elton Hyseni, considers the police actions suspicious and denounces the fact that a representative of his law firm was not allowed to meet with the client at the time the proceedings were being conducted.

January 2020

On 1st January 2020, Harun Celik’s shoes were left at the police station in Lapraka, Tirana. Photo credit by the witness.

The General Director of Albanian Police, Ardi Veliu. Photo: Albanian Police.

Hyseni told BIRN that they had requested the documents on which the deportation was based, but were left “in the dark”. Hyseni also said that they had requested the entry ledger and security footage from the prison to see who had escorted Celik, but had yet to receive any response. Turkish embassy involved In the Consular Office of the Turkish Embassy in Tirana, where temporary passports or travel permits are issued, January 1st was a day off. The embassy’s website still has notices of office closures on January 1st, 2nd and 3rd, 2020, due to the official holidays. However, the doors of the Turkish Embassy were opened after 5 p.m. on January 1stto welcome the jeep of the Albanian Police escorting Harun Celik. According to his supporters this fact betrays allegations of ignorance of senior police officials about the fate awaiting HarunCelik in Turkey. Police Director Ardi Veliu told BIRN that Celik had been sent to the embassy to obtain a “travel permit” - a document he needed to board the plane. “He was granted a permit to pass by the Turkish Embassy in Tirana. Without a permit, the aircraft staff would not accept him,” Veliu said. Unlike the police jeep transferring Celik, his supporters at the penitentiary headed in the direction of the Tirana Border and Migration Police Directorate.

One witness told BIRN that other supporters were notified and about 15 people had gathered at the police station, including a representative of the law firm who had defended Celik. When they arrived at the Migration Directorate in the suburb of Lapraka, they learned that Celik was not there. “There was a deadly calm there,” the witness said. “We started to worry. We sat in a cafe in front of the police station, then the same car that had taken him from the prison arrived. Celik was inside. It was the driver, the director, and in the back we didn’t see if there was anyone else because the car had tinted windows,” he said. The chronology of events shows that the Turkish Embassy was visited prior to signing the forms at the Border and Migration Police Directorate, giving the impression that Celik would be deported, regardless of whether or not he signed the forms the police handed him. The witness said that after seeing the car, they were not able to speak to Celik. He was escorted inside police the station. “They came in and we don’t know what was going on,” he said. Lawyer Hyseni told BIRN that the legal representative sent by him asked to meet Celik, but his request was turned down by the police. Shortly after entering the police station, Celik was escorted out and officers directed him to board the jeep again, but the attempt

was aborted after he called for asylum. Lawyer Hyseni confirmed he had learned that at this precise moment, Harun Celik had refused to get into the police car in the parking lot of the Border and Migration Police Directorate, while his colleague and a translator had witnessed his desperate calls for asylum. Police Director Ardi Veliu told BIRN he had no idea if force was used in the process. After a brief protest from Celik’s supporters at the office of the Border and Migration Police Directorate, reinforcements were called. “Some police officers kindly asked us to leave. We were told: Leave now, there is nothing going on, come at 8.30 a.m. tomorrow,” the witness recalled, adding that they were forced to leave. However, the supporters were suspicious and had the feeling that the next day Harun Celik would no longer be there and the one-way ticket to a Turkish prison had already been booked. “We had heard of similar cases elsewhere and decided to go to the airport,” the witness said. On the way to Rinas, the police car - the same one that had accompanied Celik from the prison to the police station overtook them. “It was the police escort and was speeding, maybe 120 kilometers per hour,” the witness added. The supporters too rushed to arrive at the airport. Video footage of a live stream on Twitter filmed them running after the police car and calling on Celik to act like he “fainted” in the hope that it would stop the deportation. However, all attempts were futile. The witness told BIRN that Harun Celik, escorted by police officers, was initially rushed in the normal passenger entry at the terminal. However, they turned around and entered another gate next to the VIP entrance. “When we arrived we heard him shout ‘asylum’,” he said. They stayed there until the Istanbul flight was in the air. Asylum debate Turkish media reported that Harun Celik was arrested shortly after landing at Istanbul airport as a FETO member, the acronym the

Gulen movement is known in Turkey. He is charged of being a member of a terrorist organization, financing of terrorism and international espionage against the Turkish state - common charges for thousands of people in Turkey, who are considered by Erdogan’s government as supporting the Gulen movement. Albania has been under constant pressure from Turkey to expel Gulensympathizers, a worldwide movement of followers of Islamic preacher Fetullah Gulen, who currently lives in exile the US. The Albanian government has previously rejected the demand to close schools founded by the Gulen movement, but after the failed coup in Turkey, Prime Minister Edi Rama changed his rhetoric and called the Gulen organization “dangerous”. In October 2018, pressure from the Turkish government, which had previously managed to kidnap six members of the Gulen Movement from neighboring Kosovo, increased on Albanian authorities. However, until Celik’s deportation, there was no sign that Albania would accept Turkey’s demands. The expulsion of HarunCelik compromises Albania’s western credentials and faces the country with embarrassing questions about its willingness to protect human rights and implement international conventions. However, the Albanian State Police maintain that they have received no asylum requests from either Harun Celik or his lawyers. “He had six months to request asylum. He has not requested it in any form, there is no letter, neither from him nor from the lawyers,”Ardi Veliu told BIRN. The lawyers of Celik, Alban Begasi and Elton Hyseni acknowledged the lack of a formal request, but complained that authorities had given them no opportunity. However, they consider HarunCelik’s verbal requests for asylum to the police as sufficient. “The asylum procedure is confidential and we have been told by the authorities that the application could only be made in person by Celik after he was released from prison,” said Hyseni. Veliu disputed the lawyers’ claim and said thelegalprocedures obliged the foreign citizen who entered Albania with forged documents to apply for asylum shortly after entering the country and to declare that he was using false documents. However, in its definitions section, Law 121/2014 “On Asylum” explains that the application can be made at any moment and in any form. “Asylum application” is any declaration of a foreigner or stateless person, expressed in any manner or at any time before the competent authorities at the border crossing points or within the territory of the Republic of Albania, seeking international protection under international conventions and Albanian legislation,”reads the law. There is also debate about whether or not Harun Çelik could gain political asylum in Albania after his conviction for “using false documents”. Deputy Interior Minister Rovena Voda, who covers asylum issues at the Ministry, defended State Police procedures as complying with human rights conventions. In a telephone conversation with BIRN, Voda claimed that although she was not acquainted with the specific case, the asylum law disqualified persons convicted of offences with up to 5 years of imprisonment. In contrastthe law “On Asylum’ does not support Voda’s claims. While counterfeiting is not included in the list of disqualifying crimes, section 6 of the law stipulates that only those convicted of crimes punishable by imprisonment of more than 7 years are excluded.

January 2020

INVESTIGATION

Transparency Questions over Albanian Effort to Rid Courts of Corruption Albania is vetting its judges and prosecutors to weed out those suspected of graft. But when an Italian expert hired to provide oversight objected to a prosecutor’s dismissal, his opinion was suppressed.

Albania Opposition Claims New Justice Inspector is ‘PM’s Servant’ Albania’s two main opposition parties protested the Socialist-controlled parliament’s appointment of Artur Metani as High Inspector of Justice, claiming that it shows that the ruling administration controls the justice system. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

n late April 2019, judges of the Albanian Constitutional Court’s Special Appeal Chamber convened at short notice to consider a request by an Italian judge – hired to help oversee a vetting program to weed out corrupt judges and prosecutors – to make public his opposition to a decision by the Chamber to confirm the dismissal of a senior prosecutor called AntonetaSevdari. The vetting program is the cornerstone of a major justice reform implemented by the Socialist government of Prime Minister Edi Rama under pressure from the European Union and United States to tackle endemic graft in Albania, a NATO member and EU candidate country. It is conducted by the Independent Qualification Commission, IQC, supported by an international team of career judges and prosecutors on the International Monitoring Operation, IMO, and who have the right to file dissenting opinions. Appeals against IQC decisions go to the specially-created Special Appeal Chamber, which on February 28, 2019 upheld an appeal by Albania’s Public Commission against an IQC decision to keep Sevdari in office. The Chamber argued she had failed to provide full disclosure of her income – a red flag for corruption. For the first time, however, the IMO observer assigned to the case – Italian judge FerdinandoBuatier de Mongeot – objected, and asked that his dissenting opinion be published alongside the Chamber’s decision. Huddled in conference, the Chamber’s judges voted 6-1 against the request, according to documents obtained by BIRN via a freedom of information request. The decision set a precedent for the handling of all future dissenting opinions from the IOM, and raises questions about the transparency of a vetting process intended to encourage public trust in the Albanian judicial system. Buatier de Mongeot’s opinion was eventually published in July 2019 on the webpage of the EU Delegation in Tirana but for Albania it remains officially under lock and key. Sevdari said she had been rebuffed when she asked the Special Appeals Chamber to see the document. “I learned of [its existence] after it was published in the media,” the ousted prosecutor told BIRN. Insufficient grounds for dismissal Sevdari’s dismissal was backed by four of five judges of the Special Appeals Chamber. The one dissenter, Ina Rama, argued that the prosecutor had indeed provided evidence of the source of her income and that of her husband but not that taxes had been paid on it. This, Rama argued, was not sufficient grounds for her dismissal. Buat-

ier de Mongeot similarly argued that the question marks over Sevdari primarily concerned the payment of taxes abroad, that the judicial panel had wrongly interpreted the law and that there was insufficient evidence of wrongdoing to justify her dismissal. He asked that his opinion by published alongside the Chamber’s verdict, in Albanian and English, according to a written request on April 25 from one of the Chamber’s judges for the Chamber to consider the question, seen by BIRN. The call for the meeting specified that neither the law nor the Chamber’s own internal rules regulated how such requests should be handled. Article 55 of the law, 84/2016, specifies that IMO dissenting or parallel opinions on decisions of the IQC should be attached to those decisions. But it makes no such specification in the case of the Special Appeals Chamber, and nor does the Albanian Constitution in its annex on the IMO. Full disclosure ‘not in public’s best interest’ The Chamber ruled that IMO opinions cannot be published alongside the Chamber’s final decisions nor be part of the case docket, according to documents provided to BIRN by the Chamber. The Chamber, however, refused a request by BIRN for the minutes of the meeting, agreeing only later to disclose the initial request for the meeting and the result of the vote. In response to a freedom of information request, the Chamber initially cited obstacles to the publication of the minutes under laws applying to privacy, trade secrets and patents, as well as the risk of “clear and serious harm to the administration of the vetting process.” When BIRN complained to Albania’s Commissioner for the Right to Information, the Chamber’s chairwoman, Natasha Mulaj, dismissed the previous citation of the law on freedom of information but affirmed the threat to the vetting process posed by publication of the minutes. Publication, she wrote, “is not in the best interests of the public and could even result in misinformation.” The decision taken and the initial request for the Chamber to meet were “sufficiently informative,” Mulaj argued, and even a summary of the minutes would not in the public’s interest. The IMO did not respond directly to BIRN questions regarding whether the Chamber had tried to censor its team and how the case might affect its future work, but it did say that dissenting opinions would continue to be published on the website of the EU delegation. “This practice will be maintained to give due public visibility to the stances of IMO International Observers,” it said.

he Democratic Party and the Socialist Movement for Integration, Albania’s two main opposition parties, expressed anger after the Socialist Party-controlled parliament on Monday voted to appoint Artur Metani, a former State Attorney and brother of a Socialist Party MP, as High Inspector of Justice. Metani, 46, has had a career in state administration, including stints working for the cabinet of Socialist Prime Minister Edi Rama. He has also previously served as adviser to two presidents and is the brother of Socialist MP Eglantina Gjermeni. As High Inspector of Justice, he will be responsible for probing administrative breaches by judges and prosecutors. Calling his election illegal and a party appointment, the Democratic Party said his appointment represents “clinical death” for the country’s justice reform package, which aims to create a more professional and politically independent justice system in the country, which aspires to EU membership. “Dependent on [Prime Minister Edi] Rama for several years now, Artur Metani will not serve independent justice,” the Democratic Party claimed in a statement following the vote. “He is appointed there to serve Edi Rama. Through this appointment, Rama is investing personally against prosecutors and judges who will investigate corruption, electoral crime and government connections with organised crime,” the statement added. Petrit Vasili, deputy head of the Socialist Movement for Integration, also condemned the appointment. “You [Socialists] are electing brothers-in-law and kinsmen at the top of judicial institutions,” he wrote on Facebook. No Socialist MP has commented on the opposition criticism so far. Albania is currently filling vacancies in several crucial institutions, including the Constitutional Court and High Court. It was intended that the posts would be filled by mutual agreement between parties in parliament, but the opposition withdrew from the legislature in protest a year ago. Metani has not spoken publicly about his appointment so far.

Artur Metani, Albania’s High Inspector of Justice, at parliament on January 20. Photo: Malton Dibra/LSA

January 2020

INVESTIGATION

Albanian Quake Probe Hones in on Sub-Standard Concrete Tests have revealed that below-strength concrete was used in a number of buildings that collapsed in the Albanian coastal city of Durres during a November earthquake and killed 23 people. GERI EMIRI | BIRN | DURRES

ight of nine members of the Lala family perished on November 26, 2019 when an earthquake hit the city of Durres and within seconds turned their four story family home on the outskirts of this Albanian port city into a pile of rubble. Two months after the quake, which killed 51 people in total, prosecutors are carefully reviewing forensic data from the analysis of construction materials used in the building, in an effort to explain why it collapsed and others did not. Durres prosecutors told BIRN that preliminary findings pointed to sub-standard concrete as the likely culprit; laboratory tests seen by BIRN support such a conclusion in at least four of seven buildings razed by the quake in Durres that killed 23 people, including the eight members of the Lala family. In Durres, nine people were arrested in mid-December and warrants were issued for another eight on suspicion of violating construction regulations. Durres prosecutors are also looking at the quality of construction materials used in hundreds of other buildings damaged by the earthquake. Three independent construction engineers consulted by BIRN, however, advised caution when drawing any definitive conclusions on the reasons why particular buildings collapsed. ‘Not construction grade’ Fifty-one people died and more than 900 were injured in the regions of Durres, Kruja, Tirana and Lezha when the earthquake, measuring 6.3 on the Richter scale, struck in the early hours of November 26. Hundreds of buildings were damaged and declared uninhabitable, leaving thousands of people homeless. Laboratory tests, in which technicians at the A.L.T.E.A. & Geostudio 2000’ lab compressed the concrete used to determine its cubic resistance, showed that half of the 20 samples extracted from the seven razed buildings in Durres were sub-standard. The samples came from the home of the Lala family as well as a six-floor building on ShoqeriaBashkimi Street, a six-floor building on Kristo Sotiri Street, the collapsed hotels Mira Mare, Vila Palma and Tropikal and building No. 4 in the Residence of the Ministry of Interior. “As soon as the investigative team started probing the seven collapsed buildings with victims, it collected samples of concrete from these structures in the presence of experts of the Construction Institute for later analysis,” a prosecutor involved in the case told BIRN on condition of anonymity. The results ranged from 7.62 MPa [megapascals being a measure of tensile

Scenes from the Albanian coastal city of Durres after a 6.4 magnitude earthquake. Photo: BIRN/Geri Emiri

strength] to 42.08 MPa. Everything under 20 Mpa, said the prosecutor, “is not construction grade concrete”. Samples from three of the seven buildings subjected to the tests were below 20 MPa. Samples from two of the buildings were over 20 Mpa, while samples from the other two buildings produced mixed results above and below 20 Mpa. A.L.T.E.A. &Geostudio 2000 general manager Skender Allkja confirmed the results but said his laboratory was not in a position to determine whether the quality of the concrete contributed to the collapse of the buildings. “We have carried out the tests for the concrete samples obtained and sent them to prosecutors, but we don’t interpret them,” Allkja told BIRN. “Experts should speak out about them.” According to experts consulted by BIRN, 20 MPa is the minimum for construction grade concrete. ‘Something odd about these results’ Alier Cara, a structural engineer from Durres, told BIRN that – based on the test results – only three of the seven collapsed buildings featured normal construction concrete. BIRN was given the test results on condition it did not reveal the specific results of specific buildings out of concern it might hamper the investigation. “Building 1 and building 3 appear to have a normal concrete class and building 5 is close to the norm,” said Cara. According to Cara, even though in building 2 only one of the samples was below construction grade, it may have been enough to contribute to the collapse of the building. “Samples of concrete from building 2 show the use of concrete class 40 MPa, but if this was used in the second floor while the first-floor concrete had a value of 17.74 MPa, the building might have collapsed due to the later low quality concrete,” he said.

“It’s weird that in the same building they have used concrete of class 40 MPa and another that is not construction grade.” The engineer explained that in buildings where cracks may have appeared from an earlier quake in September, the concrete collapsed completely in the stronger quake in November. “If concrete is ordered at a concrete plant, it comes guaranteed with a three unit deviation from the required grade, which is normal,” Cara said. “Whereas when you make concrete yourself with workers, if you do not follow the correct ratio you can take concrete ranging from grade 7 to 40 megapascals.” Nevertheless, Cara and two other structural engineers interviewed by BIRN stressed it was too early to draw any definitive conclusions, saying it was important to determine also how the concrete samples were taken. The samples, they said, should be taken from structural elements of the buildings, in the columns, beams and roof, to create a complete overview. “It’s not enough to judge on the basis of only two test samples, but certainly there is something odd about these results,” Cara said. Prosecutors said specialists would be brought in to review the results. “After carrying out tests for the concrete, iron, the geological survey, the site surveillance and other acts available, they will be handed to an expert to draw up a final report on the cause of the collapse of the building,” the prosecutor said. Built without a permit Ruzhdi Xheka, owner of the Mira Mare hotel on Durres beach, was one of nine people arrested by the prosecution on murder charges. Two people died when his hotel collapsed. During his arraignment on December 17 at Durres District Court, Xheka’sdefence

lawyer said the 79-year-old had finished only compulsory education and was guilty only of building without a permit, which is hardly uncommon in Albania. “Ruzhdi did not have the necessary knowledge,” the lawyer told the court. “Two days after the collapse, he was pulled from the rubble and the only fact that remains is that he built without a permit, just like half of all Albanians. Besides the Mira Mare hotel, prosecutors have determined that the Tropikal was also built illegally, as were the Lala family home and the Baron’s Bar in the first floor of the six-floor building on ShoqeriaBashkimi Street where two women lost their lives. Three floors of the Vila Palma, which also collapsed, were not part of the original construction plan. At the arraignment of Tropikal owner Avdulla Osmani, also on December 17, prosecutors said the hotel was built “without a geological-seismic study, no construction project and no supervisor for the work.” “For the sake of obtaining a construction permit and legalisation [of the building], the project was drafted after the construction was completed,” they said. A lawyer for Osmani, is charged with murder, said the prosecutors were going after the wrong person. “The hotel was built in the years 94-96 and the defendant did not produce the bricks and the steel himself,” the lawyer, Shqiponja Meta, told the court. “If someone should be in handcuffs it’s the builders.” Probe extends to property developers The Durres Prosecutor’s Office investigative team has focused on those responsible for the collapse of seven buildings in which 23 people died. Besides those who built them, officials of the property legalisation agency, ALUIZNI, and the Durres municipality have been arrested. BIRN has also learned, however, that in parallel with the investigation into those responsible for the loss of lives, police are handing over evidence regarding apartment buildings that suffered damage to their structure of masonry during the earthquake but did not necessarily collapse. Samples of concrete were also taken from buildings declared uninhabitable by authorities and subsequently demolished. However, the prosecutors BIRN spoke to expressed doubt about how far up the chain of command criminal responsibility may reach. “The builders themselves may have other problems, but they cannot easily be charged with criminal responsibility,” he said. “The project was made by a structural engineer… and if there is abuse in one of these links, responsibility is more easily identified.”

January 2020

ANALYSIS

Balkans a Battleground for Iranian Propaganda War The Balkan region is full of easy targets for Iran in its confrontation with the US. BOJAN STOJKOVSKI | BIRN | SKOPJE

wise, to spread propaganda in Albania and test the country’s loyalty to the US. “Speaking about propaganda, this is a war Iran cannot win, especially in Albania,” said ErlMurati, editor-in-chief of the Albanian newspaper Gazeta Shqiptare. “We are talking about one of the most pro-US countries in the world,” he told BIRN. “Their propaganda is trying hard to portray the MEK in a bad light, calling them terrorists. They claim that the MEK could be a threat to Albania, too. But I don’t think this is true, since MEK members have been welcomed to Albania since 2014 and they live in peace and harmony with the locals.”

t the end of November, a story appeared on the online platform Medium apparently posted by the New York Post journalist Mark Moore. In it, the writer claiming to be Moore reported that Albania’s European Union accession hopes were threatened by its harbouring of an Iranian opposition group and cited the bloc’s then enlargement commissioner, Johannes Hahn. Only Hahn had never raised such concerns, and Moore never wrote the piece. Moore’s online identity, in fact, had been hijacked by an imposter spreading pro-Iranian propaganda, a tactic that would go into overdrive in the immediate aftermath of the January 3 killing of leading Iranian general QassemSoleimani, the spearhead of Iran’s Middle East influence, in a US drone strike in the Iraqi capital, Baghdad. Iran responded with ballistic missile strikes aimed at US troops in Iraq, and among the frantic social media activity that followed there was a tweet claiming that hundreds of injured US soldiers had been taken to a hospital in the Israeli city of Tel Aviv. Sent from an unverified account bearing the name of an Israeli journalist working for the Haaretz newspaper, the tweet quickly went viral and was picked up by a number of Iranian and other media outlets in the region. In fact, no soldiers were hurt in the strikes, and the Twitter account attributed to reporter Jack Khoury was suspended. It too had been hijacked, and was linked to a fake Mark Moore account that was also suspended the day of the Iranian attacks, according to an investigation by Daily Beast.

The fake Khoury account had not limited itself to the Middle East. Before its shutdown, the account had turned its sights on the Balkans too, pitching the fake Moore’s Medium story to a number of Balkan journalists. The episode underscored the potential vulnerability of the Balkan region to any escalation in tensions between Washington and Tehran, which may see Iran lash out at US interests or allies far from the Middle East in an effort to avoid direct confrontation. “If the hostility with the US, as well as with Israel and Saudi Arabia, deepens, Iran might try to be more subversive against the interests of these countries, as the region is filled with easy targets affiliated with these countries,” said VukVuksanovic, a researcher in international relations at the London School of Economics. In Albania, ‘Iran cannot win’ Iran has long bristled at Albania’s decision under a US-negotiated deal to provide safe haven in 2014 for around 3,000 members of the Iranian opposition group, the People’s Mujahedin of Iran, MEK, previ-

ously located in Iraq. Iran says MEK is a terrorist organisation. Iran’s religious leader, Ayatollah Ali Khamenei, recently criticized Albania for taking it in and referred to the country as “sinister”. Khamenei accused MEK and the US of whipping up protests that shook the country in November 2019. The fake Medium story said the group posed a threat to Albania’s EU integration, and the fake Khoury profile pitched it with tweets that read, “I’ve received important news from a friend of mine in the US to publish, but I can’t do so. First, it’s not related to the region which I work on, and second, I am under surveillance, as well as other Haaretz staff, due to some sensitive articles that we have published, and the whole Israeli parliamentary election.” In October, prior to the unrest in Iran, Albania said it had thwarted a plan by an Iranian paramilitary cell to attack the Iranian exiles of MEK. Authorities said Iran’s Quds Forces, then led by Soleimani, stood behind the plot. Albanian analysts question the effectiveness of any Iranian effort, official or other-

Tactics borrowed from the West Iran’s own propaganda efforts are more than matched by its adversaries, security consultant and human rights activist Ali Nikouei said. “More than 50 per cent of the false social media accounts fighting against the regime come from the US, Saudi Arabia, Israel, and others,” Nikouei told BIRN. The tactics used by Iran, he said, have already been well honed by the West. “They have media outlets in different languages, cultural centres in different countries, funding NGOs in different countries, support religious groups,” Nikouei said. “But I’d like to emphasise that Iran is not the only one doing this, many other countries that are involved with Iranian affairs are also doing it.” Vuksanovic of the LSE said Iran’s activities in the Balkans had been focused precisely on “propaganda and indoctrination” via cultural exchanges and religious scholarship cooperation. “Whether or not Iran will raise the ante on its propaganda, or any other activity in the region, depends on how threatened it feels,” he said.

Albania ‘Held Mentally Ill Man in Prison Illegally’ The European Court of Human Rights awarded 15,000 euros in compensation to an Albanian held in a prison hospital since 2008 after a court order for compulsory treatment for mental illness. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he European Court of Human Rights in Strasbourg said on Tuesday that it had found in favour of ArbenStrazimiri, who was detained in a prison hospital because Albania does not have specialist healthcare institutions for people who have been ordered to undergo compulsory treatment for mental illness. The court found that Strazimiri had suffered inhuman or degrading treatment because of substandard living conditions in the prison hospital and received inadequate psychiatric care, which mostly involved the use of

psychotropic drugs, not psychotherapy. It also found that Strazimiri had suffered “continued deprivation of liberty in a prison rather than a medical institution”. Strazimiri, 47, was first arrested in 2008 for premeditated attempted murder, but courts found he could not be held criminally accountable because of paranoid schizophrenia. Since then, he has been held at the Prison Hospital in Tirana because the country doesn’t have a specialist healthcare facility for those undergoing compulsory treatment. “The court found in particular that there had been a longstanding failure by the Albanian authorities to set up a special medical institution for the mentally ill who were

deprived of their liberty on the strength of court-ordered compulsory treatment,” the court said. “That was in breach of its domestic statutory obligations, and pointed to a structural problem,” it added. The court also said that the Prison Hospital is “in an advanced state of dilapidation” without central heating and only one

psychiatrist for 84 patients. “The court held that the authorities should as a matter of urgency ensure that the applicant receive individualised therapy and consider placing him in an alternative setting, outside a penal facility,” it urged. Albania has been repeatedly criticised for keeping people with mental illnesses in inhumane conditions. Last year, the Albania Helsinki Committee called upon the authorities to urgently close down the Zaharia Prison, the country’s only prison hospital inherited from the Communist era, where patients are kept in overcrowded environments with only two psychiatrists for 284 inmates.

January 2020

NEWS

Albania Parties Agree to End Electoral Reform Dispute Representatives of three main political parties in Albania agreed to create a working group to develop electoral reform, signalling a potential end to a dispute over the issue – a move that could boost the country’s EU membership credentials. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

epresentatives of three main Albanian political parties announced on Tuesday that they will set up a working group to debate electoral reform with March 15 as a deadline for reaching an agreement. The move has been applauded by the country’s US and European partners, and offers a potential boost to the country’s chances to open membership negotiations with European Union. Representatives of the ruling Socialist Party and the opposition Democratic Party and Socialist Movement for Integration signed a statement on Tuesday promising to reach an agreement on electoral reform by the March 15 deadline. The agreement was signed by Socialist Party MP Damian Gjinkuri, the deputy chairman of the Socialist Movement for Integration, Petrit Vasili, and a representative of the Democratic Party, Oerd Bylykbashi. “Parties included here promises to address in a consensual way all issues of electoral administration… including recommendations of OSCE/ODIHR,” the statement said. “Parties commit to conclude the reform no later than 15 March 2020,” it added. The agreement signals a potential end to a bitter dispute over election legislation. The opposition has been claiming that

Representatives of the opposition Petrit Vasili (left) and Oerd Bylykbashi announcing the agreement on Tuesday. Photo: Gent Shkullaku/LSA.

the ruling party collaborates with crime networks to win people’s support at elections, and has relinquished its parliamentary mandates and refused to participate in local elections in June 2019 in protest. The agreement creates a ‘political council’ to include both the Democratic Party and the Socialist Movement for Integration, which have had no parliamentary representation since giving up their mandates a year ago. The ‘political council’ aims to reach an agreement that could pave the way for normal elections in the country after the 2019

local election boycott. The agreement could also help to encourage a positive decision from the EU Council at its Zagreb Summit scheduled for May this year to open negotiations for membership for both Albania and North Macedonia. Reaching a political compromise on electoral reform is one of several conditions imposed by EU member states to push forward the integration of Albania, which has been stuck with the status of candidate for membership since 2014. The agreement was hailed by the US and EU embassies as a positive sign for a

return to normality, after last year saw violent protests organised by the opposition and unilateral elections held by the government. “We applaud the parties for agreeing to work together on electoral reform,” the US embassy said in a Facebook post. The European Union’s ambassador to Tirana, Luigi Soreca, also welcomed the move. “It is an important achievement for restoring Albania’s political stability and in the context of Albania’s EU integration process,” Soreca said.

Venice Commission to Probe Albania’s Media Laws Albania’s government is feeling the heat over its so-called anti-defamation laws after the Council of Europe’s Parliamentary Assembly said it had asked the Venice Commission to give an opinion. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

ressure is growing on the Albanian government over its “anti-defamation” laws, after the Parliamentary Assembly of the Council of Europe, CoE, said it had asked its advisory body, the Venice Commission, for its opinion. “The Monitoring Committee of the Parliamentary Assembly requested an opinion of the Venice Commission concerning the Albanian Law no. 97/2013 ‘on Audiovisual Media Service’,” the committee announced on its website on Wednesday. On Tuesday, Ana Pisonero, the European Commission spokesperson, repeated Brussels’ concerns about the laws to the Albanian media – noting also that the Albanian President shared those concerns. “The European Union supports the

Venice Commission in a plenary session. Photo courtesy: Venice Commission

European Council recommendations on this law. We see the fact that the President of Albania turned the law for further discussions in the Parliament as a possibility to address such concerns,” Pisone-

ro told ABC News. Unbowed by criticism, Taulant Balla, head of the ruling Socialist Party’s parliamentary group, announced on Facebook that the party would move forward with the two laws and over-ride

the presidential veto. “We will dismiss the decrees of the President,” Balla wrote on Facebook. The laws create a Complaints Commission within the Albania Media Authority with the power to review the content of online media outlets and levy heavy fines if online media refuse to remove content that the commission deems questionable. The laws were approved despite bitter protests from local and international rights organisations last December. But President Ilir Meta said he was concerned the laws were anti-constitutional and returned them to parliament. However, a simple majority in parliament, which Socialists have, allows them to over-ride Meta’s objections. After that, the laws will come into force. A vote against the presidential decree is scheduled for 30 January.

January 2020

Violence against journalists, and the daily barrage of verbal attacks on them from some political leaders, represent an assault on an essential pillar of democracy.

Opinion

Shooting the Messenger: The Demonisation of Journalists must End LEON WILLEMS | BIRN | AMSTERDAM

ive years ago this month, Saïd and ChérifKouachi stormed the Paris offices of the French satirical magazine Charlie Hebdo and, in a nightmare lasting just minutes, killed 12 people. In the days that followed, millions marched in France and elsewhere to express solidarity with the murdered journalists. For Europeans, the Charlie Hebdo killings represented the first mass attack on journalists close to home. #JeSuisCharlie (“I am Charlie”) became one of the most popular Twitter hashtags ever. Press freedom was trending. Since then, however, the fight to defend journalistic freedom has flagged, and public mobilisation has proved to be fleeting — including in the case of Charlie Hebdo. In January 2019, the magazine’s staff complained in an editorial that people no longer wanted to hear about the shootings. “Perhaps you should move on!” they were reportedly told. This apparent indifference has a lot to do with what many believe Charlie Hebdo represents: the freedom to express yourself in a way that might provoke others. And this freedom has come under even more pressure in the last five years. Such a trend is evident in the responses directed at journalists who shine a light on unpopular or inconvenient facts and opinions. They are exposed to a daily barrage of attacks on their integrity, including by important political leaders. In the United States, President Donald Trump has repeatedly referred to journalists who are critical of him as the “enemy of the people.” And at a press conference two years ago, Czech President Milos Zeman brandished a replica of an AK-47 inscribed with the words “for journalists”. By indulging in such behavior, these and other leaders normalise attacks against members of the press.And members of the press are very much under attack. According to Reporters Without Borders, 49 journalists worldwide were murdered in 2019 because of their work. (The annual average for the last five years is even higher, at 81.) In addition, the number of journalists who were arbitrarily detained rose to 389 last year. Threats on social media, against female journalists in particular, are an everyday occurrence, and journalists are routinely beaten up, teargassed, or robbed of their equipment.

Violence against journalists is an assault on an essential pillar of democracy. And as long as these attacks continue, it is not “time to move on” at all. On the contrary, it is time for European Union leaders to wake up and better protect journalists at risk. Efforts like the Pers Veilig initiative in the Netherlands, in which police, public prosecutors, the journalists’ union and editors collaborate to counter violence against journalists, should be implemented across Europe. Politicians who verbally attack journalists must be held accountable, and media organisations should do more to show solidarity with colleagues at rival outlets. More generally, there is an urgent need for greater awareness and a stronger public defense of journalism’s value for society. And there have been successful examples of this in recent years. The murders of journalists Ján Kuciak in Slovakia and Daphne Caruana Galizia in Malt a sparked mass protests that forced these two countries’ prime ministers to resign. In addition, the investigation by United Nations Special Rapporteur Agnès Callamard into the murder of Jamal Khashoggi, a columnist for The Washington Post, raised public awareness of the criminal behavior of the Saudi Arabian leadership. These cases needed — and received —

In January 2019, the magazine’s staff complained in an editorial that people no longer wanted to hear about the shootings. “Perhaps you should move on!” they were reportedly told. This apparent indifference has a lot to do with what many believe Charlie Hebdo represents: the freedom to express yourself in a way that might provoke others. And this freedom has come under even more pressure in the last five years.

long-term attention. But who has heard of Norma Sarabia from Mexico, or Eduardo Dizon from the Philippines, who also paid the ultimate price for practicing their profession? Nigerian journalist Jones Abiri went to prison for the second time last year on trumped-up charges, while a Nicaraguan photographer recently told us that he has stopped working as a journalist for the time being, because it meant risking his life every day. Who is standing up for these lesser-known figures? The justice system should give higher priority to prosecuting attacks against journalists, yet a series of relevant resolutions adopted by the UN General Assembly and Security Council has yielded limited results. A better way to end judicial inaction would be to establish an internationally mandated investigation committee, which also would clear the way to resolving the hundreds of cold cases of journalists killed for doing their job. Dozens of journalists are murdered every year, and in nine out of 10 cases, the perpetrators walk free. As long as such impunity exists, it pays to kill journalists. Five years ago, we were all Charlie. Today, let us also be the hundreds of other journalists who have been killed since then.

January 2020

Analysis

With its porous borders and weak intelligence services, there is a real risk that the worsening conflict between Iran and its adversaries could spill over into Southeastern Europe.

Balkans Risks Being Caught in Crossfire Over Middle East VUKVUKSANOVIC | BIRN | LONDON

he controversy over the assassination of the commander of the elite Quds force of the Iranian Revolutionary Guard Corps, IRGC, General Qasem Soleimani, by US forces in Iraq, has reached the Balkans. A resolution submitted to the US Senate by Republican Senator Ted Cruz alleges that General Soleimani was planning terror attacks worldwide, including in Bosnia. The Iranian embassy in Sarajevo has denied this. Meanwhile, Albania – which provides refuge to a militant Iranian opposition group, the People’s Mujahedin of Iran, MEK, has expelled two Iranian diplomats, both allegedly affiliated with the IRGC and the Iranian Ministry of Intelligence, MOIS. The details surrounding these episodes are sketchy. But what is evident is that the Balkans is a terrain where violence is potentially possible between Iran and its foes. This potential is more acute, not just because of the MEK’s presence in Albania but also because Iran is engaged in a fierce regional rivalry with Saudi Arabia and Israel – while also being traumatized by the possibility of the US attempting regime change. The Balkans could become collateral damage of Middle Eastern strategic rivalries – geographically close to the Middle East and containing easier targets, where Iran can strike at its rivals. Two countries stand out at this moment, Albania and Bosnia and Herzegovina. Albania became the target of Iranian ire when it started hosting the MEK, a cult-like organisation and one of the bitterest adversaries of the Iranian regime. In 2013, Albania made an agreement with Barack Obama’s US administration to provide sanctuary to MEK members. They started pouring in in 2016, and may now number as many as 3,000. This move was preceded by careful diplomatic bargaining on the part of the US, as it tried to shift the MEK away from fragile Iraq. In 2012, the US State Department removed the MEK from its list of terrorist organisations. In 2017, a delegation of senior US Senators visited the MEK leadership in Albania. The group already enjoys the support of some of US President Donald Trump’s close associates, like his now former national security adviser, John Bolton and attorney, Rudolph Giuliani. The two were frequent guests at MEK events. While Bolton is out of the game, Giuliani is still close to the MEK. He has received financial compensation from the group in exchange for his lobbying services, and may even be investigated due to his ties with the MEK. With the US always potentially mulling regime change in Iran, and

Qasem Soleimani, 2019. Photo: Wikimedia commons/khamenei.ir

after Trump’s withdrawal from the Iran nuclear deal, the presence of the MEK creates the danger that Albania, and by extension the region, could be caught in a clash between the MEK and the Iranian government. One might doubt Iran’s ability to target the MEK in Albania owing to its distance. However, in March 2018, Albanian security services arrested two Iranians on charges of plotting a terrorist attack against MEK members. The two were released due to lack of evidence. In April 2018, Struan Stevenson a former member of the European Parliament and activist against the Iranian regime, accused Iran of appointing senior members of MOIS to its embassy in Albania, including the ambassador, Gholam Hossein Mohammadnia, and the first secretary, MoostafaRoodaki, with the purpose of undermining the MEK in Albania. Iranian operatives and diplomats were allegedly spreading fear among the local population about the MEK’s presence in the context of cultural events. Albania expelled the ambassador and another unidentified diplomat, possibly Moostafa Roodaki, in December 2018 on national security grounds. In October 2019, Albania’s police chief, Ardi Veliu, claimed that an Iranian paramilitary group had planned to carry out terrorist attacks against the MEK. The alleged group consisted of three Iranians and one Turkish national. The group’s leader was named as “Peyman”, described as an Iran-based operative of the Quds Force, while the other Iranians were named as Alireza Nagha-Shazadeh, a former MEK member with an Austrian passport, and Abdolkhalegh Malek-Zadeh, an Iranian based in Turkey with alleged ties to organised crime. The Turkish member of the group was named as AbdulselamTurgut, also with alleged ties to organised crime. How serious the allegations against Iran were or whether Albania is trying to court its

ally, the US is still unknown. But there is no doubt that relations between Tehran and Tirana are now very strained. Iran’s Supreme Leader, Ali Khamenei, apparently meant Albania when he mentioned “a small but evil European country where American elements conspire with Iranian traitors and plan attacks against the Islamic Republic”. For Iran, the Balkans are fertile terrain to target its adversaries, given its recorded ability to conduct attacks against its enemies globally, let alone in the region that is an especially attractive target given its porous borders, corruption, poor rule of law and potentially unprepared security services. We got a glimpse of that in 2012, when Iran’s Hezbollah ally attacked Israeli tourists in the Bulgarian city of Burgas in retaliation for the assassination of Iranian nuclear scientists and Hezbollah’s military commander, Imad Mughniyeh. Moreover, if Iran that fears that the MEK and the US are embarking on regime change, they will likely be more prepared to risk attacking the MEK, even in a relatively distant country like Albania. As a security expert Paul Pillar explained, Iran may not now be a sponsor of global terrorism but it still retains the ability to implement acts of terrorism as a form of retaliation. One can see reasons why Iran might fear the MEK and its new relatively new presence in the Balkans. The MEK has flaunted the idea that its relocation to Albania represents a rejuvenation of the movement in its struggle against the regime, and some sources in both Iran and the Balkans have claimed that the MEK plans on opening the new training camp in Albania. Another country in the region that is potentially vulnerable to an overspill of the conflict between Iran and its adversaries is Bosnia. Iran has a long history of supporting various political and military figures and groups in the country. In the 1992-5 war in Bosnia, Iran lent support to various Muslim

combat units, securing funds, arms, training and intelligence data for several formations, such as the 7th Muslim Brigade. Iranian intelligence thereby gained a foothold in Bosnia that remained strong even in the post-war years. In 2014, Bosnia expelled Iranian diplomats with an intelligence background for making contacts with suspected jihadists in Gornja Maoca, a village notorious as a hub for hardlineWahhabism and Salafism. Iran has made use of the fact that the Shia-Sunni divide never took deep root among the Balkan Muslims as it did among their Middle Eastern coreligionists. Iran compensates for the absence of Shia mosques in the region by using cultural centres, religious publications and embassies to assert itself in Muslim-populated countries like Albania and Bosnia. Iranian soft power clearly has some appeal in parts of the Balkans. In 2016, the Kosovo authorities charged an Iranian national, Hasan Azari Benjadi, who ran the Qu’ran Foundation of Kosova, an umbrella organization for five Shiite NGOs in Kosovo, with financing terrorism and extremism and money laundering. Benhadi was allegedly in charge of spreading ideological anti-Western and anti-Semitic propaganda on behalf of Iran. In the aftermath of Suleimani’s death, the Kosovo authorities arrested a woman who called for revenge for the targeted strike on Facebook. Saudi Arabia has also been expanding its presence in Muslim parts of Bosnia, while Israel has emerged as one of the main s upp or t er s of S er b i a n ent i t y i n Bosnia, Republika Srpska. In that context, the Balkans, and particularly Bosnia, could become a battleground on the side for larger rivalries being played out in the Middle East. Feeling cornered by the US, Israel and Saudi Arabia, Iran may be tempted to disrupt its adversaries in Bosnia, using political proxies, armed non-state actors, and intelligence services, particularly as both Israel and Saudi Arabia have greater sway in the Balkans than Iran. So far, no one else in the Balkans has experienced the same fate as Burgas did in 2012. A repeat attack is not inevitable. But with the current state of Middle Eastern geopolitical rivalry, and with fragile conditions in the Balkans, this is always a potential risk for the local security services. The Balkan countries can do very little about it. The best they can do is to hope that their intelligence and law enforcement services will be lucky and competent enough to detect potential threats once they arise. Beyond that, the key ultimately lies in the Middle East. A de-escalation of the current hostilities with Iran would help the Balkans eliminate the fear of this conflict over-spilling onto its shores.

January 2020

INVESTIGATION

No Country for the Needy: Bosnia Fails to House its Displaced How Bosnia’s neglect of its wartime displaced foreshadowed its latest humanitarian crisis. MILENA MITROVIC | BIRN | ROGATICA, SARAJEVO, ZVORNIK

n Easter Sunday 2010, Angelina Jolie came to the eastern Bosnian town of Rogatica and performed a miracle. The Hollywood star had been touring the country in her off-screen role as ambassador for the UN refugee agency, UNHCR. At a makeshift shelter in a former school building, she was introduced to Lena Babic, an elderly woman who had lost her home in the Bosnian war 18 years previously. The women communicated through an interpreter – Angelina speaking of her children, Lena of her long wait for a new home. “I didn’t realise she was a famous actress,” Lena said, recalling the meeting. “It felt as though I had known her for ages.” They shared coffee and cakes and, as it was Easter Sunday, cracked open some boiled, handpainted eggs – an Orthodox tradition celebrating the miracle of Christ’s resurrection. Soon, Lena’s encounter with Angelina would provide further cause for celebration. Media coverage of their meeting highlighted the dire conditions at the shelter and prompted offers of foreign aid. Within two years, Lena and her neighbours had been re-housed in a new, purpose-built apartment block – an achievement that, in post-war Bosnia, counts as nothing short of miraculous. Some 8,000 people who lost their homes in the Bosnian war are still waiting for miracles. They have spent 25 years in wretched conditions in so-called “collective centres” – wartime shelters that were meant to be temporary but that have, for want of alternatives, become permanent. Six years ago, European governments pledged a 60-million euro loan towards re-housing them, but barely any new homes have been built. Last year, the political system responsible for this prolonged failure was ensnared in a humanitarian crisis – this time over housing migrants and refugees stranded in the Bosnian winter on their way to western Europe. The crisis was not strictly Bosnia’s fault. The European Union’s border policies, as enforced by neighbouring Croatia, were largely to blame. However, Bosnia’s response made a bad situation worse. As with the collective centres, the provision of shelter and foreign aid was held up by a complex political system that breeds neglect and muddles questions of accountability. At the height of the crisis this winter, thousands of refugees and mi-

grants were crammed into a disease-ridden camp in Vucjak, north-western Bosnia, while local leaders argued over relocating them. Bosnia’s political system is modelled on the US-mediated Dayton Agreement, credited with ending the conflict. But the system’s failings, exposed by the stalemate over Vucjak, cannot be blamed on the agreement alone. “The purpose of Dayton was to stop the war, not to set up a functioning state,” said Jessie Barton-Hronesova, a research fellow and Balkans expert at Oxford University’s Department for International Development. “Bosnia could have been a functioning state if the political will had been there, if the key politicians had decided to make it a functioning state.” From the island camps of Greece to the wall along the Hungarian border, the way individual countries have responded to the migrants and refugees has said as much about them as it has about the European Union. In Bosnia, Europe’s migration crisis has intersected with state failure. The country’s treatment of thousands of foreign citizens, seeking to make a home elsewhere, is foreshadowed by its treatment of thousands of its own citizens, waiting for a home for 25 years. ‘We lost precious time.’ The latest effort to re-house residents of the collective centres was launched in 2013, via the Council of Europe Development Bank (CEB), a Paris-based body originally established to house refugees after World War Two. The bank’s project for Bosnia, nicknamed CEB II, envisaged spending 104 million euros on new social housing that would replace 121 of the 158 collective centres still in use. More than half those funds, or 60 million euros, were raised by CEB member states – mostly European Union countries – and offered via the bank as an interest-free loan. The remainder was meant to be raised by local authorities in Bosnia. However, the project is running at least five years behind schedule. The original completion date of 2017 has been revised to 2022. So far, only eight of the 121 collective centres have been closed. The CEB’s country manager for Bosnia, Karin Lepp, told the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, that the bank was not responsible for implementing the project. “It is up to the Bosnian authorities to use their borrowed funds,” she said. “We don’t have any type of

Many collective center residents have given up hope of being re-housed. Photo: Milena Mitrović

mechanism to place pressure on the state.” Whatever comes of the project, it will be too late for Grozdan Cvijanovic. The former soldier died last February, aged 59. He had spent the final months of his life alone, bedridden and incontinent, in a wooden cabin on the outskirts of Zvornik, a town in eastern Bosnia. The cabin is part of a barracks-like complex that was built to house the workers of a nearby alumina plant. Dating to the Yugoslav era, it has served as a collective centre since the war. Grozdan’sneighbours told BIRN that his mental and physical health, already poor, deteriorated swiftly after the death of his mother. As he became confined to bed, his living quarters were overrun by rats, drawn to his leftover meals. Towards the end of his life, Grozdan was relying on his neighbours to fend off the pests. Milan Petrovic, who lives in a nearby cabin, described seeing a rat jump off Grozdan’s bed and run into another room. “On its way back, the rat tried to pass me by,” he told BIRN. “I said, ‘oh no, not today you don’t’, and killed it on the spot.” Why are people living and dying in a rat-infested wartime shelter, 25 years after the war ended? The search for answers passes through the complicated political system built upon the Dayton Agreement. The system has honoured the agreement’s most pressing objective: granting the players in an inconclusive three-way conflict a stake in the peace. It has done so by dividing Bosnia into two entities of roughly equal size – the Republika Srpska, where Serbs are the majority, and the Federation of Bosnia-Herzegovina, made up mainly of Bosniaks and Croats. These entities form an intermediate level of administration between the central government and local government. To complicate matters further, the Federation has two levels of local government – cantons and municipalities – while the Republika Srpska has only one level – the municipalities. Many duties of the state, such as the provision of housing and education, have been

assigned across all these levels, as a way of reconciling demands for extensive autonomy with power-sharing. In practice, however, this has led to duplication and dysfunction. The state’s tasks have been neglected and its resources squandered without anyone knowing whom exactly to blame. “Things fall between the cracks, between the different layers of government,” Boris Divjak, founder of the Bosnian chapter of the anti-corruption watchdog, Transparency International, told BIRN. “And so everyone ends up accusing each other of failures or lack of transparency.” The CEB’s Karin Lepp said local authorities across Bosnia bore the greatest responsibility for closing down the collective centres. The next greatest responsibility was at the entity level, while the central government had “limited authority” in implementing CEB II. In Zvornik, the town’s mayor, Zoran Stevanovic, acknowledged that the municipality was ultimately responsible for closing down the collective centre beside the alumina plant. He said the local authorities had not initially treated the centre as a priority, as they had been overwhelmed by demand for housing from displaced people after the war. It was only in 2011 that they applied to buy new apartments for the centre’s residents – but, Stevanovic said, officials at the entity level in Republika Srpska took four years to review and reject the application. “We wanted to solve the matter as soon as possible but we lost precious time,” he told BIRN. The Republika Srpska administration did not comment on the specific case of the collective centre by the alumina plant. However, Dragan Strbac, the entity’s most senior official responsible for housing the displaced, said there was “no problem at all” with implementing CEB II in Zvornik. He also insisted that the project was proceeding without a hitch across the entity. “Everything is unfolding according to the original schedule,” he told BIRN.

January 2020

A new generation is growing up in collective centres such as this one in Mihatovici. Photo: Milena Mitrović

The central government official responsible for implementing CEB II, Bosnia’s Minister for Human Rights and Refugees, Semiha Borovac, did not respond to BIRN’s requests for an interview. Instead, the ministry e-mailed a statement saying that the project had been delayed by its “complexity” and by “municipalities changing their requests” for assistance. ‘Subsidy for corruption’ The Bosnian war forced some 2.2 million people – or more than half the country’s population – from their homes. When the conflict ended in 1995, the UNHCR estimated that collective centres nationwide were sheltering some 50,000 people. The 8,000 who remain there today, scattered across 158 sites, are the ones that had nowhere better to go. They are mostly the poor, the elderly and the infirm, and in some cases, the young raised by them. They have no friends in politics and, unlike the veterans of the conflict, they do not constitute a lobby. Their country has failed them.

“Every single issue in Bosnia right now is politicised, and this too is a question of political priorities,” said Dr Barton-Hronesova, from Oxford University’s Department for International Development. “These 8,000 people are, however, not going to swing any elections. So let’s be honest – no one cares about them.” Bosnia has failed on many fronts. It does not function as a unitary state because its political system has preserved wartime divisions. Following elections in 2018, the country spent more than a year in administrative paralysis as its leaders argued over the future government. Meanwhile, its ablest citizens have been fleeing abroad, escaping a youth unemployment rate that is one of the highest in the world. The economy, weighed down by corruption, is kept afloat by aid, remittances, and loans. At a collective centre in Mihatovici village in the Federation of Bosnia-Herzegovina, young families worry about raising a new generation amidst squalor and widespread drug addiction. With a population of roughly 500, the centre is the largest in Bosnia. Its resi-

dents include many from the impoverished Roma community, housed in decrepit bungalows with peeling facades covered in grass and mould. “It was tough growing up here,” said Adnan Mekic, a 25-year-old resident of the centre, citing the drug problem. He credits his father, an elderly man in crutches, with keeping him and his sisters “out of trouble”. Now a young father himself, Adnan routinely travels to Germany to work as a welder. Bosnia is obliged to re-house the collective center residents as part of its commitment to the Dayton Agreement, which enshrines the right of the displaced to return to their homes. Yet its failure to honour this obligation cannot be attributed solely to the political system modelled upon that agreement. It is also the fault of generations of Bosnian politicians. Senad Bratic, a former president of the Republika Srpska government committee responsible for refugees’ rights, said CEB II had not been implemented because the political will was lacking. “The means are there, the contracts have been signed, the tenders have been announced,” he told BIRN. “But people also need to have the desire to do the work.” Corruption has also played a part in the failure to replace the collective centers, although not in the obvious sense: there is no evidence that the foreign funds allocated for the project have been misspent. However, Transparency International’s Boris Divjak said Bosnia’s need for foreign funding was itself a symptom of the endemic misspending elsewhere in the system. “The money that comes from international bodies serves as a subsidy for corruption,” Divjak said. “If there was no corruption in Bosnia, if it was a transparent state, the money from tax revenues and remittances would be sufficient to keep the machine ticking.” This was true of every sector, he said, including housing. “There has been enough money to close the collective centers by now, locally and nationally,” he said. As Angelina Jolie demonstrated, replacing the collective centers need not be a particularly expensive task. Lena’s new home in Rogatica was built within two years after the US government pledged 500,000 US dollars (453,000 euros) towards it. When a fleeting visit by a Hollywood star accomplished what the Bosnian authorities could not deliver in decades, it served as testament not so much to the power of celebrity as to the torpor of the postwar state. Rain and scabies at Vucjak Over the past year, tens of thousands of people have once again been on the move in Bosnia. They have left behind war and poverty in countries such as Afghanistan, Pakistan, Syria and Iraq, in search of a better life in the European Union. Their best route lies across the Croatian border, but many who attempt the crossing are being captured by the Croatian police and forcibly returned to Bosnia. This harsh tactic, known as the “pushback”, recently took Bosnia to the brink of its first humanitarian crisis since the war. Of the 50,000 refugees and migrants estimated to have entered Bosnia last year, some 8,000 have been stranded there as a result of pushbacks. Many ended up sleeping rough in the mountains near the border, or in the overcrowded, unsanitary camp at Vucjak, near the north-western town of Bihac. The camp was built last summer by the Bihac authorities on the site of a former rubbish dump surrounded by minefields, with no access to running water or electricity. As

the autumn brought rain and freezing temperatures, aid agencies warned that the site had become too dangerous for their staff and for the refugees and migrants who depended upon them. At one point in October, Vucjak was host to some 2,500 people – more than three times its capacity. It was also in the grip of a scabies epidemic. A range of international humanitarian and human rights agencies – from the Red Cross to Amnesty International – urged local authorities to seal off the site and relocate its residents, while the European Union pledged funds towards an alternative camp. However, all attempts to find alternative housing were opposed by local communities, unwilling to accommodate refugees and migrants. And so the camp stayed open for months, as the winter conditions worsened and the warnings continued. In an interview with BIRN last November, the mayor of Bihac, Suhret Fazlic, criticised politicians in the area who had blocked attempts to relocate the camp. He also criticised Bosnian state authorities for delegating the task of dealing with the migrants and refugees to municipalities such as his own, near the border with Croatia. The state, he told BIRN, ought to register the migrants, house them and process their applications. But instead, he said, it just “sent them on to Bihac”. Vucjak was eventually shut down in early December, when a facility in the capital, Sarajevo, agreed to take in its inhabitants. ‘Not optimistic’ The people in the collective centres are not in desperate need, unlike the refugees and migrants. Their dwellings, however unsuitable, are warmer than the tents at Vucjak. They mostly have access to running water and electricity, and they are no longer on the move. But the story of Vucjak illustrates what the residents of the collective centres have long known – you need more than funds to secure shelter in Bosnia; you must also have the political system on your side. “They keep us here like cattle,” said Jasmin Rizmanovic, the resident of a collective centre in the Sarajevo suburb of Hrasnica, in the Federation of Bosnia-Herzegovina. “Tons of foreign aid was sent to help us but we have seen no benefit whatsoever.” Jasmin’s family fled the Serb-dominated east of Bosnia when he was 12 years old. He is now in his thirties, and bringing up children of his own in a crumbling, mouldy building housing some 50 people. His sister-in-law, Amina Rizmanovic, says she often finds cockroaches crawling over the family as they sleep. Borislav Bojic, a former chairman of Bosnia’s state commission on human rights, said time was running out to address the issue. “Most of the people in the collective centres are elderly, they won’t live for 150 years,” he told BIRN. “This problem ought to be resolved right away but I’m not optimistic.” Lena Babic and her neighbours in Rogatica consider themselves lucky. They used to share a toilet in the collective centre in the old school building. In their new home, dubbed Villa Angelina after its benefactor, the apartments came with toilets, fridges and washing machines. “We would’ve rotted long ago, were it not for Angelina,” said Persa Radovic, Lena’s next-door neighbour, who is also in her eighties. The two women meet every morning for coffee – the second of their shared daily rituals. The day begins with their first ritual: thumping the wall between their apartments, and listening out for a thump in response. “When I hear that,” Persa said, “I think that’s good, Lena’s still alive!”

January 2020

INVESTIGATION

‘Weakest Link’ – Lay Judges Jeopardise North Macedonia Justice Appointed to foster public confidence in the courts, poorly paid lay judges in North Macedonia have become targets for bribery and intimidation, according to a BIRN investigation. VASKO MAGLESHOV | BIRN | SKOPJE

hen Liljana Ivanovska Kockovska resigned this month, it rendered null and void one of the most high-profile trial to date in North Macedonia. But more than send the abuse-of-office trial of fugitive former Prime Minister Nikola Gruevski back to the beginning, Kockovska’s decision to quit threw the spotlight on what legal experts say is the weakest link in the country’s much-maligned judicial system – lay judges. The system – in which ordinary members of society are selected to sit alongside professional judges – has long been a source of concern in North Macedonia legal circles, according to a BIRN investigation. Professional judges interviewed by BIRN have recounted numerous cases calling into question the impartiality and integrity of lay judges. In one case, a lay judge failed to declare that she was the sister of the defence lawyer. The resignation or retirement of a lay judge, by law, returns the trial to the beginning, costing often months or even years of court time. Recently, lay judges have been at the heart of procedural complications in several high-profile cases involving Gruevski, his former secret police chief Sasho Mijalkov and former Transport Minister Mile Janakieski – all brought by a now-defunct Special Prosecution Office created in 2016 to pursue high-level corruption but brought down by its own graft scandal. Paid very little but often wielding power equal to that of the professional judges, lay judges are susceptible to bribery and pressure, experts warn. “A few years ago, in one of my trials, two lay judges had literally been bought,” said a judge who spoke on condition of anonymity. Ivan Djolev, chairman of Skopje’s Criminal Court, told BIRN: “Lay judges are indeed one of the weakest links in our

judiciary. They are chosen by the Judicial Council and then appointed to the courts, and there’s almost never any discussion of their responsibilities.” Outvoted North Macedonia is not alone in using lay judges. Variations of the system can be found across Europe, usually as a way to provide some civil control and foster public confidence in the courts. In North Macedonia, lay judges outnumber professional judges. In a first instance criminal court the ratio is 2:1 if the charge carries a prison term of between five and 10 years. For more serious crimes, there are three lay and two professional judges. The same happened in the 2005 case of eight Asian migrants killed by police in 2002 in a staged ambush and declared “terrorists” in a bid by Skopje to curry favour with the United States in the wake of the 9/11 attacks. The lay judges outvoted the professional judges to free the police officers accused of the murders. And lay judges rarely face the same public scrutiny professional judges can be subjected to. While professional judges are strictly prohibited from engaging in any political activities, lay judges face no such restric-

tions. BIRN found that one lay judge appointed in May 2018 had previously run for office as a local councillor in the capital, Skopje, filling his Facebook profile with political party photos and insignia. In another case, concerning the storming of the North Macedonia parliament by nationalists in April 2017, a background check on a proposed lay judge revealed he had been among those who entered the assembly on the night in question but was not charged with any crime. He was disqualified from consideration for the case. Speaking to BIRN, Judge Sofija Lalichic recalled receiving a handwritten appeal against a verdict and pointing out that one of the lay judges and one of the lawyers involved were sisters. They initially denied being related, but confessed on threat of being questioned by the court. The lay judge was dismissed and the lawyer disciplined. Lay judges have on occasion stepped down to avoid a conflict of interest, but it is rare. In the Criminal Court, for instance, in 2018 it only happened once. Alarm bells Lay judge resignations have set alarm bells ringing recently, as courts in North Macedonia try a spate of high-profile cor-

While professional judges are strictly prohibited from engaging in any political activities, lay judges face no such restrictions. Photo: Robert Atanasovski

Photo: BIRN

ruption cases involving the former rightwing VMRO-DPMNE-led government of PM Gruevski and stemming from a mountain of wiretaps published by the then opposition Social Democrats. Dobrila Kacarska, a professional judge in the so-called ‘Tank’ case against Gruevski, former Interior Minister Gordana Jankulovska and assistant minister Gjoko Popovski, told BIRN she had to convince a lay judge not to step down for health reasons given it would return the trial to the beginning and result in the charges against one of the defendants being dropped due to the statute of limitations. “The lay judge stayed to the end of the trial and never mentioned his health condition again”, Kacarska said. Found guilty of rigging the purchase of a 580,000 euro Mercedes, Gruevski was sentenced to two years in jail, Popovski to six-and-a-half reduced to four-and-a-half on appeal and Jankulovska to six years in the first instance. Judge Aleksandra Risteska was not so fortunate when a lay judge in the so-called ‘Torture’ case – in which Mijalkov and six members of a special policy unit are accused of torturing the leader of a small po-

January 2020

litical party during his arrest in 2011 – resigned citing family reasons. The trial had to restart from the beginning. In a bribery case involving professors of Skopje’s Faculty of Economics, one of the lay judges announced he had received a German visa and decided to emigrate. He left seven days later and the then fouryear-old trial started anew. Then, on January 13, the so-called TNT case against Gruevski, Janakieski and the former mayor of Skopje’s Gazi Baba municipality, Toni Trajkovski, on accusations they illegally demolished a house belonging to the leader of a small political party was derailed by the resignation of lay judge Kockovska. Kockovska became eligible for retirement at the end of December 2019, but the court believed it would manage to wrap up the case before the Judicial Council, the governing body of judges, was due to decide on her retirement. The court, the Skopje Criminal Court, said its previous stated concerns “about possible pressures and threats as well as attempts to stall the procedure” had come to pass. “A lay judge can announce his resignation before the trial or during the trial, and

the court can do nothing about it,” said Djolev of Skopje’s First Court. The Judicial Council, which is responsible for the appointment or dismissal of lay judges, has no authority to look into the motives behind their resignation. The problem could be addressed if backup lay judges were appointed from the start of each trial. But a general shortage of lay judges means there are often no available replacements.

Two-day training Previously, lay judges had to have finished higher education, but this requirement was scrapped due to a shortage of candidates. Lay judges now have to have finished secondary school, have no criminal record, be under 60 years of age and of good reputation. There are currently some 1,100 across the country. Obligatory psychological and ‘integrity’ tests, which cost each candidate rough-

If a lay judge resigns, it renders the trial null and void. Photo: Robert Atanasovski

ly 100 euros, were scrapped to encourage more applicants. The tests were replaced by a two-day legal training course, without examination. “The training serves to better prepare the lay judges for implementing the process and material laws and for a professional, ethical and unbiased service”, the Academy for Judges and Public Prosecutors, which conducts the training, told BIRN. Successful candidates are paid 600 denars [just under 10 euros] per day spent in court plus 75 denars travel expenses if they live more than 2.5 kilometres from the court. Before 2018, the pay was just 125 denars. Experts say the poor rates of pay account for the lack of applicants. “It is more rewarding for people who want to be lay judges to work for a company. They’d be better paid,” Kiro Zdravev, president of the Judicial Council, told BIRN. Djolev, however, alluded to other avenues for lay judges to make their positions pay. “I believe that if we investigate the material well-being of lay judges, some of them will appear to be in a better situation than me,” he said.

January 2020

FEATURE

Slavisa Cvetkovic, one of Prizren’s few Serb post-war returnees, in his studio. Photo: Daniel Petrick.

Return to Kosovo: The Serbs Who Re-Embraced Their Hometown A handful of Serbs have returned to live in Prizren in Kosovo after fleeing at the end of the war in 1999 - but while there is no more threat of violence, the returnees have found themselves struggling to survive economically. DANIEL PETRICK | BIRN | PRIZREN

fate,” said Jevtic. “When my father decided to go back to Prizren after the war he told me: ‘I made it through World War Two there. We don’t have any other belongings, this is our place too.’”

hen LjubisaJevtic travels from Serbia to his home in the Kosovo city of Prizren, he has to convince people that the city is a safe place for him as a Serb. “When I say I’m heading to Prizren, they say goodbye to me as if we will never see each other ever again, as if I will never return,” Jevtic said. Jevtic thinks these widespread fears are kept alive by the Serbian media. “It’s a psychosis that’s remained in some people from 1999,” he said. “The press fills people’s heads with this stuff to say Kosovo is such-and-such a place, and then people are scared to come. I’ve been here in Prizren a hundred times and up until now I’ve never had any sort of problem!” But in the recent past, Prizren has not always been such a problem-free place for Serbs. Out of a pre-war population of around 10,000 Serbs, Jevtic is one of only about 20 who returned after the conflict to live in the city today. Across the former Yugoslavia, programmes to assist returns for minorities displaced by war have had middling success. The case of Prizren’s Serbs demonstrates the hurdles facing these programmes. In Prizren, even with massive investments and donations for housing from the international community, the cooperation of the local municipality, and a city renowned for its diversity and trilingual culture (Turkish, Albanian and Serbian/Bosnian), Kosovo’s failing economy prevents otherwise willing Serbs from returning. During the 1999 war in Kosovo, the Yugoslav Army and affiliated Serb paramilitary forces violently expelled over 800,000 Koso-

Ljubisa Jevtic (centre) at an ice-cream shop in Prizren. Photo: Daniel Petrick.

vo Albanians into neighbouring Albania and Macedonia, and killed more than 10,000. In the immediate aftermath of the war, when Yugoslav forces pulled out, Serb civilians fled Kosovo, fearing retaliatory attacks. Almost every Serb still in Prizren at the end of the war evacuated in a hastily organised column in June 1999. Fred Cocozzelli, associate professor of government and politics at St. John’s University in New York City, arrived in Prizren that summer to work for an international humanitarian NGO and witnessed what happened next. Much of Potkaljaja, the old Serb neighbourhood along the hillside in the centre of town, was looted and burned to the ground. In the uncertainty and chaos following the withdrawal of Serbian forces from Kosovo, an overly cautious approach by German troops from NATO’s Kosovo force KFOR failed to prevent violence against local Serbs and Roma. “Just about every night another house on the hillside would light up in flames,” said Co-

cozzelli. In March 2004, anti-Serb violence broke out again across Kosovo. In Prizren, according to a Human Rights Watch report, all remaining Serb-owned houses in Potkaljaja, including some which had recently been rebuilt following attacks in 1999, were burned down. Rioters also burned down the Bogoslovija, a Serbian Orthodox seminary in the centre of town, and a number of churches, some dating back to the 14th century. All 36 Serbs who had returned to Prizren since the war were left homeless. One Serb man was found burned to death in the rubble and a number received serious beatings, including Ljubisa Jevtic’s parents. After the violence his parents took refuge in German KFOR troops’ barracks before Jevtic brought them to Kraljevo in Serbia, where his father died a year later due to the lingering effects of his injuries. His mother was left traumatised and disabled and died some years later, never having recovered from the shock. “It hits me hard when I speak about their

‘Time has shown we can live together’ Violence has not always been Prizren’s story. Jevtic believes it is a historical aberration in a city that has long been a symbol of multiethnicity and multilingualism. “Look, within 200 metres you have the Sinan Pasha Mosque, the [Serbian Orthodox] Church of Saint George, and the Catholic Cathedral,” he said. “Old Prizren Serbs, they used to speak Turkish better than Serbian. Time has shown that we can all live together.” At his wedding, half the guests were Serbs, while the rest were Albanians and Turks. “We all sang Serbian, Albanian, and Turkish songs,” he said. “I thought we were all happy.” Vlade, who returned to Prizren in 2015 with his mother, remembers how his father spoke Turkish perfectly. Albanians and Turks, he said, “would speak to you in Serbian, and you would respond in Turkish. That was understanding. That was respect.” Suncica Cvetkovic, who together with her husband Slavisa was one of the first returnees, was in a Serbian folk group in Prizren for 35 years and fondly remembered attending the Albanian, Turkish, and Roma folk events in town. “Everyone in those four groups attended each other’s events,” she said. “Just last month I spoke with an Albanian woman who lives in Pristina and who danced in those groups. We were remembering how we all used to hang out together before the war, when we were still young.” They learned each other’s songs and each

January 2020

Serb civilians from the Prizren area fleeing Kosovo with their belongings in June 1999. Photo: EPA/SRDJAN SUKI.

other’s languages, in school and on the streets. After spending years in Italy after the war, Cvetkovic’s Albanian is rusty, but she pointed at Slavisa across the room and said: “But he speaks both Albanian and Turkish.” She paused before adding: “It really was Brotherhood and Unity”, a reference to the Tito-era slogan promoting inter-ethnic harmony in Yugoslavia. ‘The welcome in Prizren encouraged us’ The torched houses of Potkaljaja remained for years as a reminder of the 2004 violence, sitting empty and gutted looking out over Prizren until 2011 when the British government and the Danish Refugee Council, with the assistance of the Sveti Spas association, a Serbian organisation for displaced people from Kosovo, began to rebuild the neighborhood. They reached out to displaced Serbs like Jevtic. “We had to show that we were owners of property from before the war, that there had been a house there, and everyone who decided to return, they rebuilt houses for them,” he said. After a lengthy process of meetings with international community representatives and local municipal officials, some Serbs decided to return, assured that their personal safety would not be at risk. When Jevtic was preparing to move into his family’s rebuilt home around 2015, his new neighbour, an Albanian man, welcomed him and swore to personally ensure his safety. “That sort of welcome, it really encouraged us, it showed there could still be good relations,” he said. Although there was fear in the early days, Jevtic hasn’t had any ugly incidents since returning. Serb returnees started coming back to Prizren around 2012 in a process that is still ongoing. Dozens of reconstructed Serb houses built by the international community now sit gleaming along the Potkaljaja hillside, designed in a picturesque traditional style. But most of these houses, built to facilitate Serbs’ return to the city, sit empty most of the year or have been sold or rented out to local non-Serbs. According to Cvetkovic, the estimate of 20 Serb returnees is wishful thinking. “People come down here for a month or so in the summer,” she said, “but as far as people who are here non-stop? People who live here all year like us?” She listed about ten returnees in the neighborhood and asked her husband Slavisa:

“Who else is there?” He clicked his tongue and shook his head. Kosovo’s high unemployment and all-round weak economy is a central concern for Serbs considering return. “After the reconstruction of the houses, what are you going to live on? After that you still have to eat. It isn’t just about having a roof over your head,” said Jevtic. Cvetkovic voiced similar concerns: “All these walls, these houses built from donations, they don’t mean anything, because you can’t eat walls.” When she and Slavisa first returned, they faced extreme poverty and occasional hunger. ‘We never considered that we left’ Vlade’s brother Bane faced the same considerations when deciding whether to join his brother and mother. The poor prospects for employment and the desire to not rely on donations were decisive. “If we come down here, we would need something to live from. We’re not livestock waiting to be given something to eat,” Bane said. “We need to participate in society, in jobs, in work.” Vlade, who has struggled to find work since returning, added that potential returnees have concerns about the lack of Serbian language education. “They asked Bane, including his wife and young children, if they wanted to return, and Bane said, ‘Hey wait now, my children are in school. Is there here in Prizren somewhere to enroll my kids in school in their own language? No, there isn’t,” Bane said. He decided to stay in Serbia, though he visits Prizren often. For Ljubisa, a real return would mean that whole families can come back, that there are Serbian children in the community and that they can go to Serbian-language schools. For now, the majority of returnees aren’t actually fully living in the city, or are retirees who rely on Serbian state pensions. Despite the difficult economic situation, the loneliness of being a tiny representative of a once thriving community, and traumatic memories, these returnees are drawn back to Prizren out of a deep love for the city’s beauty, nostalgia for the pre-war period, and a sense that they are Prizrenci as much as anything else. Prizren is simply where Ljubisa’s roots are. “If a tree is growing for 40 years somewhere and you scoop it out and replant it in Belgrade, it’s not going to be able to grow

“Look, within 200 metres you have the Sinan Pasha Mosque, the [Serbian Orthodox] Church of Saint George, and the Catholic Cathedral,” he said. “Old Prizren Serbs, they used to speak Turkish better than Serbian. Time has shown that we can all live together.” At his wedding, half the guests were Serbs, while the rest were Albanians and Turks. “We all sang Serbian, Albanian, and Turkish songs,” he said. “I thought we were all happy.” anymore, isn’t that right?” he said of his decision to return. He also noted the mistreatment and prejudice that Kosovo Serbs receive in Serbia. “They laugh at our dialect,” he said, “but I tell them, this is how my mother taught me to speak. No one can tell me to speak differently.” He often wonders whether Kosovo Serbs don’t have more in common with Albanian and Turkish citizens of Kosovo than with Serbs from Serbia. When Vlade talks about Prizren, he sounds like any other resident with deep roots in the city. He worries about jobs and the economy and about how the growth of the city and ceaseless construction affects the city’s soul. And don’t ask him about his “return” to Prizren. “We are one family who never considered that we returned, because we never considered that we left,” he said. Even though he was outside Prizren for almost 16 years after fleeing in 1999, he explained: “We carry Prizren with us wherever we go.” ‘Time has finished things off’ These Serb returnees who have not yet reached retirement age are managing in a difficult economic situation. Slavisa Cvetkovic works as a silversmith, a trade Prizren is famous for, and sells what filigree work he can, while Suncica Cvetkovic has been working for the last two years in the kitchen of a fine dining restaurant in the centre of town with Albanian co-workers. Ljubisa is trying to turn

the many newly built but empty Serbian houses on Potkaljaja into a hostel network to serve Prizren’s growing tourist trade, and perhaps to convince one of his sons to come back to help run it. Though they are managing to get by, they are pessimistic about the prospects for a meaningful return process. Many potential returnees have died from old age or established whole lives elsewhere. Those who left as youth have no memories of the old urban culture of multilingualism and common life and thus have nothing to be nostalgic of. “Twenty years have passed,” said Ljubisa, “I personally think time has finished things off. We can talk some sort of fairy tale about return, but the reality is that this isn’t any sort of return.” While a significant return of Serbs is perhaps unlikely, tensions have continued to calm down, allowing for the re-establishment of Serbian Orthodox institutions and an increase in Serbian visitors, with or without Prizren connections, to come and visit the city’s old Serbian landmarks. Saint George’s Church and the Bogoslovija in the centre of town now regularly hold events which draw visitors from Serbia and from the nearby Serb enclaves of Novak, Strpce and Velika Hoca. Cvetkovic has noticed an increase in acceptance of Serbs and Serbian language since she and Slavisa moved back to the city. Many people from the city’s Bosnian and Gorani communities, whose language is easily mistaken for the local Serbian dialect and who feared being taken for Serbs during the postwar violence, confirm Cvetkovic’s observation. Ljubisa has since become friends with his Albanian neighbour who welcomed him back to the city. They have even travelled together in Serbia. The neighbour, who works in the city centre and requested anonymity, said that he has never hesitated to travel in Serbia because he knows he holds no prejudice against Serbs and added that he will gladly welcome to Prizren any Serbs, returnees or otherwise, who feel the same way towards Albanians. As he spoke, a Serbian Orthodox Priest walked by on his way from the Bogoslovija to the Church of Saint George with six bouncy children in tow, chattering away in Serbian. It seemed like no one even noticed them. It was a normal day in Prizren.