Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku - promo

BiBlioteka „farmera”

Przewodnik Po chorobach cena

15 zł 9 788394 006518

ISBN 978-83-940065-1-8

(w tym 5% Vat)

zbóż

i rzePaku

2

Przewodnik Po chorobach zb贸偶 i rzePaku

prof. dr hab. Marek Korbas, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, dr Ewa Jajor, mgr Jakub Danielewicz

Przewodnik po chorobach

zbóż i rzepaku

Biblioteka „Farmera” 2

Katowice – Warszawa 2016

Przewodnik po chorobach

zbóż i rzepaku

REDAKCJA „FARMERA” al. Jana Pawła II 27, 00-867 Warszawa tel. 22 550 69 03, faks 22 550 69 01 www.farmer.pl © Copyright by PTWP SA Autorzy: prof. dr hab. Marek Korbas, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, dr Ewa Jajor, mgr Jakub Danielewicz Recenzja: dr hab. Anna Tratwal, IOR-PIB w Poznaniu REDAKTOR NACZELNY: Wojciech Denisiuk Redaktor prowadzący: Wojciech Konieczny REDAKCJA: zespół redakcyjny „Farmera” PROJEKT GRAFICZNY: Studio graficzne PTWP SA ISBN 978-83-940065-1-8 Biblioteka „Farmera” 2 Katowice – Warszawa 2016 r. wydawca:

Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA KATOWICE BUSINESS POINT ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, faks 32 253 06 77 e-mail: ptwp@ptwp.pl druk: ORTIS Sp. z o.o., ul. Paprotna 16, 51-117 Wrocław

w s t ę p��

Wojciech Konieczny redaktor prowadzący

„Pr z ewo d n ik p o ch o ro bach z bóż i r z e pa ku” kl u c z em d o w ys o kic h plo n ów Choroby grzybowe to jeden z najpoważniejszych problemów, z jakimi borykamy się przy uprawie roślin. Straty spowodowane ich występowaniem potrafią być bardzo znaczące i w ekstremalnych przypadkach zniszczyć nawet kilkadziesiąt procent potencjalnego plonu. Zwalczanie ich to podstawowy zabieg pielęgnacyjny warunkujący uzyskanie wysokiego plonu. Jednak żeby było to możliwe, na początku trzeba trafnie rozpoznać choroby występujące na plantacji, co jak wiemy z praktyki, nie zawsze jest łatwe. „Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku” jest poradnikiem, który ułatwi proces identyfikacji chorób bezpośrednio w polu. Zawiera opisy ponad 40 chorób udokumentowanych barwnymi fotografiami przedstawiającymi różne fazy rozwojowe, a także omówienie źródeł infekcji oraz czynników sprzyjających rozwojowi i występowaniu poszczególnych grzybów patogenicznych. Publikacja powstała na podstawie wieloletniej pracy naukowej pracowników Zakładu Mikologii Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Mam nadzieję, że nasz poradnik pomoże usystematyzować i wzbogacić wiedzę na temat chorób zbóż i rzepaku, na stałe znajdzie miejsce w bibliotece rolników praktyków, a ponadto spotka się z zainteresowaniem studentów oraz uczniów szkół rolniczych.

Biblioteka „Farmera” 2

5

spis treści

C h o ro by r z epaku�

Cy l i n d r o s p o r i o z a r o ś l i n k a p u s t o w a t y c h Czerń krzyżow ych . . . . . . . . . . . . . . . .

Kiła kapusty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sucha zgnilizna kapustnych . . . . . . . . .

Zgnilizna t wardzikowa . . . . . . . . . . . . .

Szara pleśń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mączniak prawdziw y kapustowat ych . . .

Mączniak r zekomy kapustowat ych . . . .

6

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . . . .

. 8 10 12 14 16 18 20 22

Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku 2016

C h o ro by z bóż

B r u n a t n a p l a m i s t o ś ć l i ś c i z b ó ż ( DT R ) . . . . . . . . . . . . . . 24 C z e r ń z b ó ż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 F u z a r i o z a k ł o s ó w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Fuzar yjna zgor zel podstaw y źdźb ł a i kor zeni . . . . . . . . 30 G ł o w n i a p y l ą c a j ę c z m i e n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Głownia zwar ta jęczmienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 G łownia z war ta owsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 G ł o w n i a ź d ź b ł o w a ż y t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Helmintosporioza owsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Ł a m l i w o ś ć ź d ź b ł a z b ó ż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Mączniak prawdziw y zbóż i traw . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4 Ostra plamistość oczkowa, Rizok tonioza zbóż . . . . . . . . 46 Pałecznica zbóż i traw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 P a s i a s t o ś ć l i ś c i j ę c z m i e n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 P l a m i s t o ś ć s i a t k o w a j ę c z m i e n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Pleśń śniegowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 R a m u l a r i a j ę c z m i e n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 R d z a b r u n a t n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 R d z a j ę c z m i e n i a ( k a r ł o w a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 0 R d z a k o r o n o w a o w s a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Rdza żó ł ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Rdza źdźb łowa zbóż i traw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Rynchosporioza zbóż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 S e p t o r i o z a p a s k o w a n a l i ś c i p s z e n i c y . . . . . . . . . . . . . . 70 S e p t o r i o z a p l e w p s z e n i c y (o b j a w y n a l i ś c i a c h) . . . . . . . 72 S e p t o r i o z a p l e w p s z e n i c y (o b j a w y n a k ł o s a c h) . . . . . . . 74 S p o r y s z z b ó ż i t r a w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Ś n i e ć c u c h n ą c a p s z e n i c y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Śnieć gładka pszenic y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Ś n i e ć k a r ł o w a p s z e n i c y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Zgorzel podstaw y źdźbła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Zgor zel siewek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Żó ł ta karłowatość jęczmienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Biblioteka „Farmera” 2

7

C h o ro by r z e pa ku�

Mączniak rzekomy kapustowatych (Hyaloperonospora parasitica) Mączniak rzekomy może w okresie wschodów oraz pierwszych liści właściwych powodować zamieranie roślin i przerzedzenie plantacji.

W ys tępowa nie i ob jaw y Choroba występuje na rzepaku i innych roślinach kapustowatych powszechnie przez cały okres ich wegetacji. Powoduje straty w plonie nasion i jego jakości, ponieważ porażone liścienie i liście mają ograniczoną powierzchnię asymilacji.

Do największych strat gospodarczych dochodzi, jeśli choroba wystąpi na rzepaku w okresie wschodów oraz pierwszych liści i skutkuje zamieraniem roślin, a w konsekwencji przerzedzeniem plantacji.

Na górnej powierzchni liści występują chlorotyczne plamy z czarną lub brunatną, nieregularną obwódką i szarym, często obfitym, nalotem struktur patogena na dolnej stronie liścia. Nalot ten widoczny jest przede wszystkim w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza.

Źród ł a z a k a żenia

Ochrona chemic zn a

Patogen zimuje w obumarłych resztkach po-

Chorobę można w pewnym

rażonych roślin. Źródłem zakażenia mogą być

stopniu ograniczać przy

także samosiewy i chwasty. W okresie wegetacji

użyciu fungicydów, stoso-

rozprzestrzenia się przy udziale kropel wody po-

wanych jesienią w okresie

przez zarodniki konidialne utworzone na spodniej

4-8 liści właściwych.

stronie blaszki liściowej. Cykl rozwoju patogena w warunkach wysokiej wilgotności i umiarkowanej temperaturze wynosi kilka dni.

Chorobie sprzyja wysoka wilgotność powietrza oraz szeroki zakres temperatur (8-20 oC), przy czym optymalna temperatura to około 15 oC.

22

Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku 2016

C h o ro by r z e pa ku

Biblioteka „Farmera” 2

23

C h o ro by z bóż�

Fuzarioza kłosów (Fusarium culmorum, F. graminearum, F. avenaceum, Microdochium nivale) Wystąpienie fuzariozy kłosów może powodować pogorszenie jakości plonu poprzez wytwarzane przez grzyby mikotoksyny oraz obniżenie plonu.

W ys tępowa nie i ob jaw y Choroba występuje na wszystkich uprawianych gatunkach zbóż, zarówno form ozimych, jak i jarych. Wystąpienie choroby zauważyć można, gdy zboża są już wykłoszone, zwykle w fazie dojrzałości mlecznej ziarna. Choroba występuje w większym nasileniu w warunkach wysokiej wilgotności powietrza. Grzyby powodujące fuzariozę kłosów mogą wytwarzać metabolity – mikotoksyny, które są szkodliwe dla zdrowia ludzi i zwierząt. Zebrane ziarno z porażonych kłosów lub wiech charakteryzuje się mniejszą masą tysiąca ziaren oraz jest zdrobniałe, pomarszczone i niekiedy z pomarańczowym lub różowym nalotem.

Objawy mogą być widoczne na kłosach i wiechach (plewy, ości i ziarno) oraz dokłosiu. Charakterystyczne objawy to bielenie pojedynczych pięterek w kłosie lub całych kłosów. Na silnie porażonych kłosach z czasem widoczny jest biały lub pomarańczowy lub różowy nalot grzybni zarodnikowania konidialnego grzyba.

Źród ł a z a k a żenia

Ochrona chemic zn a

Źródłem choroby jest porażone ziarno oraz za-

Stosowanie

rodniki bytujące na resztkach pożniwnych, sa-

od fazy kłoszenia do końca

mosiewach zbóż lub grzybnia w glebie. Grzyby po-

kwitnienia, z zachowaniem

wodujące fuzariozę kłosów powodować mogą od

karencji środka. Fungicydy

początku wegetacji zbóż takie choroby jak: zgorzel

te zwalczają również wystę-

fungicydów

siewek, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i ko-

pującą w tym okresie septo-

rzeni oraz fuzariozę liści. Wraz z kroplami deszczu

riozę plew.

zarodniki przenoszone są na coraz wyższe części roślin oraz sąsiednie rośliny.

Na terenach o większej wilgotności choroba występuje co roku, a w pozostałych rejonach kraju w lata o dużej ilości opadów w okresie kłoszenia zbóż.

28

Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku 2016

C h o ro by z bóż

Biblioteka „Farmera” 2

29

C h o ro by z bóż�

Rdza koronowa owsa (Puccinia coronata) Rdza koronowa owsa występuje powszechnie i może powodować straty jakości oraz ilości plonu ziarna.

W ys tępowa nie i ob jaw y W ostatnich latach choroba występuje na owsie powszechnie. Jest to rdza dwudomowa, gdzie żywicielami pośrednimi jest kruszyna i szakłak.

Pierwsze objawy choroby pojawiają się w drugiej połowie wegetacji. Na liściach występują początkowo pojedyncze, rdzawobrunatne, nieregularnie rozłożone, wypukłe poduszeczki (skupiska zarodników – urediniospor). Potem wokół nich tworzą się skupiska teliospor w kolorze czarnym.

Źród ł a z a k a żenia

Ochrona chemic zn a

Źródłem choroby są teliospory, które znalazły się

Występowaniu

na ziarniakach podczas zbioru. Po siewie rozwi-

można zapobiegać jedynie

jające się teliospory zakażają kiełki owsa. Wraz

przy użyciu metod agro-

ze wzrostem roślin grzybnia przerasta wszystkie

technicznych, ponieważ nie

nadziemne części. W miejscu występowania smug,

ma zarejestrowanych fun-

po pęknięciu tkanki okrywającej występują telio-

gicydów przeznaczanych do

spory powstałe z fragmentów grzybni.

zwalczania tej choroby.

choroby

Występowanie choroby zależy od stopnia zanieczyszczenia ziarniaków teliosporami oraz od warunków otoczenia, optymalnie to od 13 do 17°C, przy niewielkiej wilgotności gleby.

62

Przewodnik po chorobach zbóż i rzepaku 2016

C h o ro by z bóż

Biblioteka „Farmera” 2

63

Literatura 1. Agrios G.N., Plant Pathology, Elsevier-Academic Press, San Diego 2005 2. Hołubowicz-Kliza G., Korbas M., Rolniczy Atlas Chorób, IUNG-PIB, Puławy 2012 3. Horoszkiewicz-Janka J., Korbas M., Mrówczyński M. (red.), Metodyka integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej dla producentów, IOR – PIB, Poznań 2013 4. Jajor E., Mrówczyński M. (red.), Metodyka integrowanej ochrony rzepaku ozimego i jarego dla producentów, IOR – PIB, Poznań 2013 5. Korbas M., Choroby i szkodniki zbóż, Multum H.M. Mikołajczak, Poznań 2007 6. Kryczyński S., Weber Z. (red.), Choroby roślin uprawnych, t. 2, PWRiL, Poznań 2011 7. Kryczyński S., Weber Z., Fitopatologia, t. 1, PWRiL, Poznań 2010 8. Mrówczyński M. (red.), Integrowana ochrona upraw rolniczych. Zastosowanie integrowanej ochrony, t. 2, PWRiL, Poznań 2013 9. Mrówczyński M., Integrowana ochrona roślin rolniczych. Podstawy integrowanej ochrony, t. 1, PWRiL, Poznań 2013

Prenumerata miesięcznika „Farmer” 78 1600 1055 0002 3211 5599 3001

P o l s k i e To w a r z y s t w o W s p i e r a n i a P r z e d s i ę b i o r c z o ś c i S A u l . P. Ś c i e g i e n n e g o 3 , 4 0 - 11 4 K a t o w i c e 7 8 1 6 0 0 1 0 5 5 0 0 0 2 3 2 1 1 5 5 9 9 3 0 0 1

Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice

L iterat u ra � 1. Agrios G.N., Plant Pathology, Elsevier-Academic Press, San Diego 2005 2. Hołubowicz-Kliza G., Korbas M., Rolniczy Atlas Chorób, IUNG-PIB, Puławy 2012 3. Horoszkiewicz-Janka J., Korbas M., Mrówczyński M. (red.), Metodyka integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej dla producentów, IOR – PIB, Poznań 2013 4. Jajor E., Mrówczyński M. (red.), Metodyka integrowanej ochrony rzepaku ozimego i jarego dla producentów, IOR – PIB, Poznań 2013 5. Korbas M., Choroby i szkodniki zbóż, Multum H.M. Mikołajczak, Poznań 2007 6. Kryczyński S., Weber Z. (red.), Choroby roślin uprawnych, t. 2, PWRiL, Poznań 2011 7. Kryczyński S., Weber Z., Fitopatologia, t. 1, PWRiL, Poznań 2010 8. Mrówczyński M. (red.), Integrowana ochrona upraw rolniczych. Zastosowanie integrowanej ochrony, t. 2, PWRiL, Poznań 2013 9. Mrówczyński M., Integrowana ochrona roślin rolniczych. Podstawy integrowanej ochrony, t. 1, PWRiL, Poznań 2013

Dla nowych prenumeratorów kwartalna

półroczna

roczna

dwuletnia

25,50 zł 51,00 zł 102,00 zł 192,00 zł Dla czytelników przedłużających prenumeratę roczna

96,00 zł

dwuletnia

180,00 zł

Dla uczniów i studentów roczna

78,00 zł

Prenumerata może się rozpoczynać od dowolnego numeru

Prenumerata miesięcznika „Farmer” 78 1600 1055 0002 3211 5599 3001

P o l s k i e To w a r z y s t w o W s p i e r a n i a P r z e d s i ę b i o r c z o ś c i S A u l . P. Ś c i e g i e n n e g o 3 , 4 0 - 11 4 K a t o w i c e 7 8 1 6 0 0 1 0 5 5 0 0 0 2 3 2 1 1 5 5 9 9 3 0 0 1

Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice