Jg.14/1 Milieu & Natuur

Jaargang 14, nr. 1 - 2012

› Bokrijk

heet u welkom

› Energiecampagnes › Waterprojecten

succesvol

in de kijker

Woord vooraf Bokrijk - met zijn openluchtmuseum, arboretum of speeltuin - aan u voorstellen, hoeft wellicht niet meer. Maar wist u dat Bokrijk veel meer te bieden heeft! Zijn bossen, weilanden en vijvers vormen een groene long in Limburg, waarin de bestemmingen afgebakend werden door het bos- en het landschapsbeheerplan. Het educatief aanbod laat u toe het domein ‘actief’ te beleven. Mooi meegenomen is dat Bokrijk in 2011 de felbegeerde ‘Groene Sleutel’ kreeg!

Water, wateroverlast of een tekort aan water, het blijft een actueel thema! Het gebrek aan water vormt een groot probleem in de ontwikkelingslanden. Dat brachten weer heel wat Limburgse scholen onder de aandacht met hun ‘Walk for Water²’ naar aanleiding van Wereldwaterdag. Het provinciebestuur focust de afgelopen jaren op duurzaam watergebruik en op integraal waterbeheer. De herinrichting van de Demer in Bilzen - een gezamenlijk initiatief van de stad Bilzen en het provincie­ bestuur - en de aanleg van een kleinschalige waterzuivering in Rullingen bij Borgloon, zijn daar mooie voorbeelden van.

Met ‘Limburg gaat klimaatneutraal’ draagt onze provincie haar steentje bij aan de Europese oproep voor meer hernieuwbare energie, meer energie-efficiëntie en minder CO2-uitstoot.

Deze oproep viel ook bij alle Limburgse gemeenten niet in dovemansoren. Samen met het provinciebestuur zetten ze tijdens de Europese ‘duurzame energieweek’ - van 18 tot 22 juni 2012 - heel wat activiteiten rond energiebesparing en hernieuwbare energie op het getouw.

Geïnteresseerd? Raadpleeg het volledige programma op www.limburgklimaatneutraal.be.

Veel leesplezier!

Frank Smeets, gedeputeerde van Leefmilieu

2 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Goed rapport voor Limburgse gemeenten en provincie In 2010 ondertekenden 43 Limburgse gemeenten de ‘Samenwerkings­ overeenkomst’ inzake milieu en duurzame ontwikkeling. Eind vorig jaar deelde de Vlaamse overheid de rapporten uit. Uit de resultaten blijkt dat de Limburgse gemeenten het erg goed doen. Als beloning komt ruim 3 miljoen euro naar de Limburgse gemeenten als ondersteuning voor de uitvoering van hun milieubeleid. Ook de provincie Limburg kreeg voor haar ondersteunende rol een gunstige beoordeling.

Beter dan Vlaams gemiddelde De resultaten van de werking in 2010 werden recent bekendgemaakt. In Limburg schreven 43 van de 44 gemeenten in. 39 daarvan (91%) kregen een gunstige beoordeling!

Dat zijn 10 gemeenten meer dan vorig jaar. In de andere Vlaamse provincies bedroeg het slaagpercentage ‘slechts’ 88 %.

Gunstige beoordeling Ook de vijf Vlaamse provincies ondertekenden de ‘Samenwerkingsovereenkomst’. De provincie Limburg kon voor het jaar 2010 evenzeer rekenen op een gunstige beoordeling.

Deze heeft zij te danken aan de ondersteuning die ze de gemeenten bood bij de uitvoering van hun overeenkomsten. De provincie Limburg organiseert hiervoor studiedagen en overlegmomenten, maar voert eveneens sensibiliseringscampagnes die aansluiten bij de thema’s van de ‘Samenwerkingsovereenkomst’. Denk maar aan ‘Limburg isoleert’, ‘Autoluwe Schooldag’, ‘Limburg Eco•logisch’ of ‘drinKraantjeswater’.

Stimulans Met de Vlaamse middelen die de Limburgse gemeenten voor hun inspanningen in 2010 ontvangen, kunnen ze alvast een deel van de gemaakte onkosten compenseren. Het betreft de financiering van acties - zoals de aankoop van duurzame materialen of het ecologisch beheren van openbaar groen.

Als de trend wordt verder gezet, zullen de resultaten voor 2011 wellicht in dezelfde lijn liggen. Al bij de ondertekening voor dat jaar zorgde Limburg weer voor een stunt: alle 44 gemeenten en de provincie engageerden zich.

Meer info: Directie Ruimte – Dienst Milieu en Natuur

Knooppunt Steden en Gemeenten

knooppuntmilieu@limburg.be, tel. 011 23 83 33

Bokrijk Iedereen vindt zijn gading Bokrijk heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot in de middeleeuwen. Het domein maakte destijds internationaal naam als proefcentrum voor land- en bosbouw. Sinds de provincie Limburg het domein in 1938 aankocht en beschermde ‘om zijn esthetische waarde’ vond het een ideale bestemming als park voor natuureducatie en vooral toerisme.

In het domein Bokrijk is er sinds de 13de eeuw altijd al landbouwuitbating geweest. Het domein was tijdelijk zelfs een proefcentrum voor landbouwgewassen en bosbouwboomsoorten. De dikste Pinus rigida van België (het pitchpine hout) staat nog altijd in Bokrijk en werd reeds vermeld in een verkoopakte in 1814. Zelfs kenner J. Houba schreef in zijn boek ‘Chênes de l‘Amérique septentrionale en Belgique‘ (1887) over Bokrijk met zijn rijke proefaanplantingen van eiken.

Inheemse soorten Deze traditie werd verder gezet door het toenmalige ‘Bosbiologisch centrum’, dat veel proefaanplantingen realiseerde. Met deze activiteit werd echter gestopt toen op 13 juni 1990 het bosdecreet verscheen. Daarin werd duidelijk gesteld dat bij heraanplanting van nieuwe bossen de voorkeur moest gaan naar inheemse boomsoorten of de zogenaamde ‘autochtone boomsoorten’. Vanaf die datum werd er dan ook niet meer gezaaid of geen exotisch bosgoed meer aangekocht. Hoogstens werd de bestaande voorraad geplant. Vandaag - meer dan twintig jaar later - is ‘natuurlijke verjonging’ het ordewoord.

Bokrijk is tot ver buiten de landsgrenzen bekend voor zijn ‘Openluchtmuseum’ en uniek arboretum. Met meer dan 100 historische gebouwen wordt een eeuw Vlaamse plattelandsgeschiedenis zichtbaar gemaakt. Maar het domein Bokrijk is zoveel meer. Het vormt met zijn 550 hectare het groene hart van Limburg. De eeuwenoude bossen, weilanden en vijvers zijn een fantastische plaats om aan natuurbeleving te doen.

Talrijke scholen komen naar hier om de rijke biodiversiteit te onderzoeken. Het gebied is bovendien een belangrijke ecologische schakel in een grote keten van natuurgebieden in Limburg. Bokrijk is ook een pionier in vooruitziend groenbeheer.

Lang voordat een bosbeheerplan verplicht werd, had Bokrijk er al een! Sinds de aankoop in 1938 wordt gestreefd naar een symbiose tussen recreatie en ecologie. In het park is het toerisme gericht op een zo breed mogelijk publiek. Tot slot: wie midden in het groen werkt, moet ook het ‘groene voorbeeld’ geven. De personeelsleden van Bokrijk hebben de voorbije jaren van milieuzorg hun tweede natuur gemaakt.

Dit artikel beschrijft de vele ‘groene’ troeven van het domein Bokrijk.

Beheerplan Lang voordat een bosbeheerplan verplicht werd, had Bokrijk al een beheerplan. Voor het nieuwe bosbeheerplan (dat geldt vanaf 2012) werd geopteerd voor de formule ‘uitgebreid bosbeheerplan en aanvullend landschapsbeheerplan’. Bokrijk is nu eenmaal in zijn geheel een beschermd landschap. Bij het ontwerpen van het plan waren vertegenwoordigers uit alle mogelijke disciplines betrokken: van de natuurverenigingen over cultureel gerichte ambtenaren tot uiteraard personeel van Bokrijk zelf. De grote verdienste van het ‘uitgebreid bosbeheerplan en aanvullend landschapsbeheerplan’ is dat de definitieve bestemmingen afgebakend en in kaart zijn gebracht. Vandaag is duidelijk welke gebieden bij het bos behoren en welke onder recreatie, arboretum of het park vallen. In het verleden bestonden hierover grijze zones waarover discussie mogelijk was.

Ecologisch Uiteraard is Bokrijk ook op het vlak van ecologisch beheer al lange tijd actief. Bokrijk was niet alleen een van de eerste Belgische parken met een goed uitwerkt bosbeheerplan; de beheerders waren bovendien de eersten om intensief met mulching (een kunstmatige strooisellaag) te werken, aan onderbeplanting te doen of het gebruik van bestrijdingsmiddelen terug te dringen.

© Annemie Hannosset

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 3

© Annemie Hannosset

Op een aantal kwetsbare plaatsen werd de recreatiedruk verminderd. Uiteraard bleef het dansen op een slappe koord. Wat voor de ene zuiver ecologisch onderhoud was, betekende voor een andere doelgroep slecht beheer en verloedering.

Traag proces Het hoofddoel van het provinciebestuur is en blijft van Bokrijk een park maken waarin iedereen zijn gading kan vinden. Na dertig jaar ervaring weten de beheerders dat dit een traag proces is van ‘anders aanplanten’, ‘mentaliteitsverandering’ en ‘keuzes maken’. Maar een sterke visie, een continu, duurzaam beheer en een eindeloze motivatie zorgen er voor dat er constant aan dit doel gewerkt wordt.

Meer info: Jef Van Meulder

jvanmeulder@limburg.be, tel. 011 26 53 61

Provinciaal Domein Bokrijk, 3600 Genk

Bokrijk actief beleven Bokrijk is het ‘hart’ van het groene Limburg. Bij vele natuurliefhebbers is het domein vooral bekend en geliefd omwille van zijn uitgestrekte bossen en vijvers die, op het natuurreservaat Het Wik na, toegankelijk zijn voor het publiek. Veel Vlamingen komen hier genieten van een ontspannende wandeling, aangetrokken door de talrijke bewegwijzerde paden, gerealiseerd in samenwerking met het Regionaal Landschap Lage Kempen.

Wil je de natuur in Bokrijk op een meer actieve manier beleven, dan kan je bij het Provinciaal Natuurcentrum of PNC terecht, gehuisvest in Het Groene Huis, midden in het unieke arboretum. Het PNC doet aan natuuronderzoek, beleidsvoorbereiding, sensibilisering en natuur- en milieueducatie. In dit kader worden tal van initiatieven genomen, zoals het organiseren van educatieve projecten voor scholen, van kleuters tot hogeschoolstudenten.

Het spreekt voor zich dat het PNC dankbaar gebruik maakt van de natuurlijke rijkdom van Bokrijk. Het is een uitgesproken Kempens landschap met oude en jonge bossen, waarin de Zusterkloosterbeek vloeit die twee vijvergebieden van water bevoorraadt. Visteelt en bosbouw zijn nog twee belangrijke historische activiteiten. Bokrijk maakt ook deel uit van ‘De Wijers’, een van de 11 Grote Landschappelijke Eenheden (GLE’s), die Limburg rijk is.

Bokrijk heeft ambitieuze toekomstplannen voor de vijvers en het kleinschalig weidegebied. Deze maken van Bokrijk een interessante locatie om zowel het verleden als nieuwe ontwikkelingen te bestuderen. Vandaag wordt de educatieve werking vooral gefocust op biodiversiteit van vijvers en bossen, duurzame ontwikkeling en spontane natuurlijke processen. Zo is het educatief interessant om het kleinschalig weidegebied vóór en na de herinrichtingen te monitoren (= regelmatig inventariseren van planten en dieren) met groepen om op die manier de effecten op het vlak van biodiversiteit in kaart te kunnen brengen.

Meer info: Natuur-en milieueducatieve aanbod in Bokrijk

pnc@limburg.be, tel. 011 26 54 50

PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk

Ravage na Pukkelpopstorm

© Provincie Limburg, Jef Van Meulder

4 | Milieu & Natuur 14 - 2012

De Pukkelpopstorm van 18 augustus 2011 zorgde ook in Bokrijk voor een ravage. De vernietiging van het ene organisme geeft echter weer kansen aan andere organismen. In de vallei van de Zusterkloosterbeek gingen verschillende aanplantingen van de hemlockspar tegen de vlakte. Hier zal de verjonging bestaan uit een aanplant van autochtoon plantgoed met inlandse vogelkers (Prunus padus). De rest van de typische Limburgse moerasbosboomsoorten - zachte berk, zwarte els en verschillende soorten wilgen - komen vanzelf terug. Last but not least: ook de ‘koningsden’ van Bokrijk (Pinus sylvestris) waaide om. Als eerbetoon blijft de boom gewoon liggen en zal vergaan als relict van een beroemd bosbouwkundig verleden.

Grootse plannen voor het ‘Vijvercomplex Hasselt-Genk’ Het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse Landmaat­schappij hebben onlangs het mandaat gekregen voor het opstarten van een onderzoek naar de haalbaarheid van een natuurinrichtings­project in het project­ gebied ‘Vijvercomplex Hasselt-Genk’. Het project is van toepassing op een studie­gebied van bijna 800 ha, gelegen in en nabij het domein Bokrijk.

Een natuurinrichtingsproject heeft als doel de natuurkwaliteit in een gebied te verbeteren. Vooraleer het kan worden uitgevoerd, doorloopt het project een uitgebreid proces van vooronderzoek en overleg met Vlaamse administraties, lokale besturen, eigenaars en belangengroepen. De haalbaarheidsstudie onderzoekt welke doelstellingen met welke partners kunnen gerealiseerd worden.

Voor het westelijk gelegen vijvercomplex van Bokrijk is in het kader van de opmaak van het bos- en landschapsbeheerplan al een visie met inrichtingsmaatregelen goedgekeurd. De haalbaarheidsstudie zal onderzoeken of er ook in de onmiddellijke omgeving van het westelijke vijvercomplex bijkomende initiatieven nodig zijn.

Deze maatregelen kunnen zeer divers zijn. Denk bijvoorbeeld aan de creatie van een open vijverlandschap, het herstel van voormalige vijvers, de ontwikkeling van rietkragen, de aanleg van rieteilanden en poelen of werken aan toegankelijkheid. Educatieve en recreatieve ingrepen behoren eveneens tot de mogelijkheden.

De natuurinrichtingsmaatregelen moeten in elk geval passen binnen de bestaande natuurdoelen of de zogenaamde Specifieke InstandHoudingsDoelen (S-IHD). Dit zijn de doelen die werden uitgewerkt voor het habitat- en vogelrichtlijngebied waarvan het domein Bokrijk deel uitmaakt. De oevervegetaties op droogvallende vijverbodems en de moerasvogels (roerdomp, woudaap) vormen hier belangrijke aandachtspunten. De natuurinrichtingsmaatregelen dienen verder het Vlaams Ecologisch Netwerk en de provinciale natuurverbindingsgebieden mee te realiseren. Zo wordt het domein Bokrijk verbonden met de omliggende natuurkernen.

Het onderzoek naar de haalbaarheid van een natuurinrichtingsproject in het projectgebied ‘Vijvercomplex Hasselt-Genk’ start in de zomer van 2012. De uitvoering is voor 2016 voorzien.

Meer info: Freddy Janssens

fjanssens@limburg.be, tel. 011 26 54 61

PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk

© Katia Van Autgaarden

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 5

Een groen voorbeeld Het vorig nummer van het tijdschrift Milieu en Natuur besteedde de nodige aandacht aan het in kaart brengen van de CO2-uitstoot die in 2010 veroorzaakt werd door de provinciale werking (de zogenaamde nulmeting). In totaal gaat het over een uitstoot en opname van respectievelijk 9400 ton en 2827 ton CO2. Bokrijk draagt met 2092 ton CO2-uitstoot en 1765 ton CO2-opname bij tot die cijfers. De vele bossen werken als een ‘CO2-spons’. Verder werden en worden in Bokrijk tal van milieuzorgacties ondernomen of voorbereid.

De grafiek rechts geeft de CO2-uitstoot en opname (1) in het domein Bokrijk weer.

ton CO2 eq.

2500 2000

Dieren

1500

Elektriciteit

1000

Woon/werkverkeer Dienstverplaatsingen

500

Stookinstallatie

0

Machines

-500 -1000

1

Biomassa (bos)

-1500 -2000

Een welverdiende ‘Groene Sleutel’ Dankzij de constante aandacht voor milieuzorg behaalde het Openluchtmuseum van Bokrijk in 2011 de ‘Groene Sleutel’: een initiatief waarmee Toerisme Vlaanderen en de Bond Beter Leefmilieu uitbaters van toeristische accommodaties in Vlaanderen belonen voor de inspanningen die ze leveren voor het leefmilieu. De ‘Groene Sleutel’ wordt uitgereikt voor één jaar. Uitbaters van toeristische accommodaties moeten dus elk jaar opnieuw bewijzen dat ze zich inspannen voor het milieu.

Bokrijk heeft al verschillende jaren een intern milieuzorgsysteem waarbinnen tal van maatregelen genomen worden. Een van de aandachtspunten binnen het milieuzorgsysteem is communicatie naar het personeel. Eind november 2011 werden de werknemers van Bokrijk bijvoorbeeld nog geïnformeerd over het energieverbruik en de wijze waarop ze zelf op kantoor energie kunnen besparen. En bij alle renovatiewerken staan de voorwaarden voor het behalen van de ‘Groene Sleutel’ centraal: verbruik van sanitair water, verlichting, isolatie, geautomatiseerd verwarmingssysteem op aardgas. Bokrijk en de zorg voor het milieu: een korte voorstelling.

Energie In 2003 werd in nagenoeg alle gebouwen op het domein overgeschakeld van stookolie naar verwarming met gas. Deze keuze vereiste een zware investering, maar werd positief onthaald en zorgde voor een lagere CO2-uitstoot. De verwarming van de historische gebouwen in het Openluchtmuseum gebeurt dan weer zoveel mogelijk op de authentieke manier: met open haarden en houtkachels. Het hout dat hiervoor nodig is, komt voornamelijk van het domein zelf.

© Provinciaal Domein Bokrijk

© Provinciaal Domein Bokrijk

6 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Sinds 2006 heeft Bokrijk ook een energieboekhouding voor 6 administratieve gebouwen. Dit heeft als voordeel dat het verbruik van elektriciteit, water en aardgas en stookolie nauw wordt opgevolgd.

Zo kunnen bij hoge of abnormale verbruiken onmiddellijk maatregelen getroffen worden.

Bij alle renovatiewerken is er aandacht voor energie- en waterbesparende investeringen. In ‘het kasteel’ werd twee jaar geleden gestart met de systematische vervanging van het buitenschrijnwerk (ramen en deuren) door superisolerende beglazing. Dit jaar wordt een dossier opgestart om het gebouw van een degelijke dakisolatie te voorzien. Hiervoor is 1,35 miljoen euro voorzien.

In Bokrijk is niet alleen aandacht voor energiezuinigheid. In 2012 wordt bijvoorbeeld ook geïnvesteerd in een PV-installatie op de loods van Bokrijk.

Groenonderhoud De fruitbomen op het domein zijn van biologische teelt. Voor het hardfruit van de hoogstamfruitbomen wordt samengewerkt met De Wroeter. De Wroeter verwijdert de netels en distels handmatig en met een bosmaaier. Alleen organische stoffen zorgen voor de bemesting van de fruitbomen. Deze manier van werken levert ‘het Bokrijksap’ een biolabel op. De groenten in de moestuinen worden evenzeer biologisch geteeld. Het zijn vooral vrijwilligers die de moestuinen onderhouden. Voor de aanpak kregen zij een opleiding van VELT.

Het personeel wordt gestimuleerd om zo duurzaam mogelijk naar het werk te komen (via openbaar vervoer, carpooling, fiets). Voor de fietsers is er een fietsvergoeding en fietsenstalling voorzien. En in de planning staat een opleiding rond milieuvriendelijk rijden voor het personeel met rijbewijs C (vrachtwagen). Ook aan de hinder en uitstoot door de dienstvoertuigen is gedacht. Daarom kwam er vorig jaar een elektrisch dienstvoertuig.

Bokrijk streeft ook op andere vlakken naar ‘een nulpesticidengebruik’. Steeds meer plagen worden bestreden via biologische bestrijding: roofmijten binden de strijd aan met ‘spint’ en sluipwespen jagen op bladluizen. En waar nodig wordt heraanleg gepland om het onderhoud zonder bestrijdingsmiddelen te kunnen organiseren.

Het groenonderhoud houdt verder rekening met de regel ‘waar mogelijk afval vermijden’. De bermen krijgen slechts eenmaal per jaar een maaibeurt (met afvoer van maaisel). De rest van het jaar is er enkel begrazing door dieren. Als er toch groenafval is, kan je er creatief mee omgaan. Ga maar eens kijken in het arboretum. Daar kreeg vers gesnoeid takhout een nieuwe bestemming als deel van een hek of afsluiting.

Aankoopbeleid

Collectieconservering

Kantoormateriaal is eveneens een aandachtspunt. Elk personeelslid beschikt over een hervulbare balpen. Cartridges en toners (printers) worden via de leverancier hergebruikt. Het papier voor intern gebruik en voor drukwerk is 100 % gerecycleerd. Voor het poetsen gelden evenzeer enkele regels: bepaalde producten zijn niet toegestaan (bv. javel en ammoniak) en er wordt een doseersysteem gehanteerd.

En last but not least moet de ecologisch verantwoorde collectieconservering vermeld worden. Vroeger gebeurde de behandeling van collectiestukken in het Openluchtmuseum nagenoeg uitsluitend met chemische bestrijdingsmiddelen. Dit leverde heel wat gezondheidsrisico’s en milieubelasting op. Tegenwoordig gebruikt men een hypermoderne conserveringsinstallatie die de organismen verdelgt met hitte. Uniek in Vlaanderen!

Afval

Meer info: Frank Libens

flibens@limburg.be

tel. 011 26 53 62

Provinciaal Domein Bokrijk

3600 Genk

Mobiliteit

Het afvalprobleem wordt vanuit verschillende hoeken aangepakt.

In de kantoren en de technische dienst wordt alle afval gescheiden ingezameld. Selectieve inzameling van PMD gebeurt in het Openluchtmuseum en door de bezoekers van het domein Bokrijk.

Er wordt ook pro-actief gewerkt. Zo werden voor het evenement ‘Dag van het eetbare landschap’ biologisch afbreekbare drinkbekers aangekocht.

© Tom Palmaers

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 7

De straat is ‘net’ Voor de vierde maal vond op 9, 10 en 11 maart 2012 de zwerfvuilactie ‘Straat.net’ plaats. Na de opruimactie voert de provincie Limburg samen met Limburg.net en de Limburgse gemeentebesturen nog een opvolgings­ campagne met o.a. de week tegen het zwerfvuil om de opgeruimde omgeving ook proper te houden.

Met ‘Straat.net’ willen Limburg.net, gemeentebesturen, OVAM en vrijwilligers de problematiek van het zwerfvuil onder de aandacht brengen. Meer dan 14 000 vrijwilligers ruimden dit jaar meer dan 5 000 km Limburgse wegen op. Zij kregen hiervoor een vergoeding van Limburg.net.

Zwerfvuil Zwerfvuil is klein afval dat vaak nonchalant en argeloos op straat wordt gegooid. Voorbeelden genoeg: sigarettenpeuken, kauwgom, etensresten, blikjes, plastic flesjes, tickets, papieren zakjes, kranten, tijdschriften en zo meer. Uit een onderzoek van OVAM bleek dat zwerfvuil voor 50 % bestaat uit sigarettenpeuken, 39 % uit een mix van plastic flessen, blik, papier & karton en 11 % uit kauwgom.

Alle andere fracties zoals glasafval, organisch afval, textielafval of drankkartons komen minder vaak voor. Meestal gaat het om kleine hoeveelheden. Maar die vele kleintjes zorgen er wel voor dat onze straten er vuil bij liggen. Bovendien trekt zwerfvuil extra vuil aan.

Ongenoegen Niet alle zwerfafval komt er opzettelijk. Soms gaat afval onbedoeld ‘zwerven’. Het waait van een open aanhangwagen op weg naar het containerpark. Of dieren plunderen vuilzakken die te lang op voorhand buiten staan. Voor veel burgers is zwerfvuil een bron van ongenoegen. Mensen vinden het onaangenaam om in een vuile straat of een vervuild park te wandelen. Het zorgt bovendien voor een onveilig gevoel. Gemeenten spenderen bovendien veel geld, tijd en inzet aan het voortdurend opruimen van zwerfvuil. Eén kilogram zwerfvuil opruimen kost ongeveer 6,5 euro.

Maatregelen Naast campagne voeren, nemen gemeenten ook voortdurend maatregelen om zwerfvuil tegen te gaan, zoals het plaatsen van vuilbakken en de organisatie van veeginspanningen. Sanctionering is vandaag nog een zwakke schakel in het preventiebeleid. In 2009 werd 228 ton zwerfvuil gevonden in Limburg. Toch werden slechts 10 PV’s uitgeschreven. Daarom zal tijdens de opvolgingscampagne samen met Limburgse gemeenten, politie en parketten de pakkans gedurende een maand verhoogd worden. Deze periode gaat in na de week tegen het zwerfvuil. Zwerfvuilovertreders zullen bestraft worden. Ook zal de campagne de nodige aandacht besteden aan communicatie naar het grote publiek.

Weetjes over zwerfvuil

Zwerfvuil vergaat niet van vandaag op morgen.

Sommige producten hebben jaren nodig.

- Een bananenschil: één tot drie jaar.

- Een sigarettenpeuk: twee jaar.

- Een plastic fles: vijf tot tien jaar.

- Een stuk kauwgom: 20 tot 25 jaar.

- Een drankblikje: 50 jaar.

8 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Enkele tips om zwerfvuil te voorkomen - Zorg dat je op weg naar het containerpark alles goed vastmaakt op de aanhangwagen.

- Zet vuilniszakken niet te lang vóór de inzameling buiten.

- Neem na het bezoek aan de glascontainer het plastic zakje of de kartonnen doos weer mee.

- Leg een klein vuilniszakje of -bakje in de auto. Maak de asbak van de auto niet leeg op de openbare weg.

- Denk aan het hondenpoepzakje als je de hond uitlaat.

- Zoek naar de vuilnisbak in je buurt.

- Neem geen pamfletten of strooibriefjes aan waarvoor je geen interesse hebt.

Meer info: Directie Ruimte, Dienst Milieu en Natuur

Nele Vandenreyt, nvandenreyt@limburg.be

tel. 011 23 83 53

www.limburg.be/milieuennatuur

www.indevuilbak.be

Campagnes

Acties met resultaat

Warm Limburg 50 tot 70 % van je energierekening gaat naar verwarming. Om Limburgers ‘warm’ te laten lopen voor energiezuinige en groene verwarmingssystemen en hen te wijzen op bestaande subsidiekanalen organiseren de provincie Limburg, Dubolimburg en Infrax, samen met een hele reeks partners de energiecampagne ‘Warm Limburg’.

Rond energiezuinige verwarming worden infoavonden voor particulieren georganiseerd. Je kan kiezen uit drie verschillende thema’s: - Hoe verwarm ik energiezuinig met mijn huidige verwarmingsinstallatie?

- Wat als mijn oude verwarmingsinstallatie aan vervanging toe is?

- Welke energiezuinige verwarming kies ik voor mijn nieuwe woning?

De kalender van de infoavonden - georganiseerd door ‘Warm Limburg’ in samenwerking met de Limburgse gemeenten - vind je op www.warmlimburg.be of in de agenda van dit nummer van Milieu&Natuur.

Inschrijven gebeurt via www.warmlimburg.be of de Energieadvieslijn: tel. 078 15 01 86. Deelname is gratis.

Dat de energiecampagnes die de provincie met tal van partners de voorbije jaren opzette ook succes hebben, blijkt uit de resultaten. De Limburgers zijn koplopers wat betreft het installeren van zonnepanelen en zonneboilers en het aanbrengen van dakisolatie.

‘1000 daken in de watten’ was de eerste gezamenlijke campagne (2000) van de provincie en Infrax (toen nog Interelectra) rond dakisolatie. In 2007-2008 promootte ‘Elke dag Zondag’ zonne-energie (PV en zonneboilers). De campagne zorgde er voor dat Limburg voorop liep met betrekking tot het aantal geplaatste zonne-installaties. In 2007 werden in Vlaanderen 1785 zonneboilers geplaatst (0,69 zonneboilers per 1000 huishoudens). Datzelfde jaar nam de provincie Limburg 424 zonneboilers voor haar rekening (1,28 zonneboilers per 1000 huishoudens), met andere woorden bijna dubbel zoveel.

De campagne ‘Limburg isoleert’ (2009-2011) brak dan weer een lans voor het isoleren van de woning (dakisolatie, muur, vloerisolatie en beglazing). Uit het aantal uitbetaalde premies van Infrax blijkt dat het plaatsen van dakisolatie nog elk jaar stijgt. Ook in Vlaanderen stijgen de aanvragen voor premies voor dakisolatie jaarlijks. Maar Limburg is opnieuw koploper. Onderstaande grafiek geeft het aantal uitbetaalde premies voor investeringen in Limburg weer. De jaarcijfers moet je vergelijken met de doelstelling. Blijkt dat alleen rond beglazing de doelstelling niet wordt gehaald.

Meer info: Directie Ruimte, Dienst Milieu en Natuur

Nele Vandenreyt, nvandenreyt@limburg.be

tel. 011 23 83 53, www.limburg.be/milieuennatuur

Aantal premies (infrax)

Aantal uitbetaalde premies voor investeringen

12000 10000 © Provincie Limburg, Robin Reynders

Energiepremies samengevat Wie energiebesparende maatregelen uitvoert, kan rekenen op allerhande premies van tal van instanties. Sinds 2012 zijn de premies bovendien grondig hervormd. Voor velen een doolhof!

Om je wegwijs te maken, heeft de provinciale dienst Wonen de brochure ‘Energie besparen, wegwijs in het premiedoolhof’ samengesteld. Je kan de publicatie aanvragen via de provinciale dienst Wonen, wonen@limburg.be, tel. 011 23 72 02.

‘Energie besparen, wegwijs in het premiedoolhof’is ook online beschikbaar: www.limburg.be/wonen.

8000 6000 4000 2000 0 2007 dak

2008 muur

2009

2010 vloer

2011

doelstelling

beglazing

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 9

Week van de duurzame energie Van 18 tot 22 juni organiseert de Europese Commissie zijn zesde EUSEW of ‘European Week of Sustainable Energy’. Tijdens deze ‘duurzame energieweek’ worden tal van activiteiten rond energiebesparing en hernieuwbare energie op het getouw gezet. Ook de provincie Limburg en tal van gemeenten nemen er actief aan deel. Zo zijn er o.a. infoavonden verspreid over de hele provincie voorzien rond thema’s als klimaat, rationeel energiegebruik, de mogelijkheden van zonneenergie, verwarming,…

Alle 44 Limburgse gemeenten ondertekenden vorig jaar het zogenaamde COM of Covenant of Mayors, waarin ze zich engageren om werk te maken van een gemeentelijk klimaatbeleid. Van deze gemeenten wordt verwacht dat ze deelnemen aan de EUSEW.

De activiteiten tijdens de EUSEW zullen het belang van duurzame energie onder de aandacht brengen met projecten die het goede voorbeeld geven, inspiratie bieden voor nieuwe ideeën of kansen bieden tot uitwisseling tussen betrokken partijen.

Het informeren en het betrekken van de bevolking is uiteraard belangrijk om een energiebesparingplan te doen slagen. Verschillende gemeenten organiseerden al een open milieuraad over hun klimaatbeleid. Ook de komende jaren zullen er nog verschillende activiteiten worden georganiseerd. Het is immers belangrijk vooraf te zorgen voor een voldoende groot draagvlak binnen de stad of gemeente.

Er staan al enkele zeer interessante vormingen vast, georganiseerd door de provincie in samenwerking met de gemeentebesturen. De volledige kalender van de EUSEW kan je terugvinden op www.limburgklimaatneutraal.be

Workshop klimaat en energie

Een bestaande woning isoleren

20 juni om 19.30 u., 21 juni om 19.30 u. Plaats nog te bepalen

19 juni om 19.30 u., 21 juni om 19.30 u. Plaats nog te bepalen

Deze interactieve workshop wil een breed publiek informeren en sensibiliseren over klimaatverandering, CO2-uitstoot en biedt tips om je CO2-uitstoot te verminderen. Onderwerpen die aan bod komen zijn elektriciteit, verwarming, mobiliteit en voeding. Alles wordt actueel, verhelderend, ludiek en praktisch voorgesteld.

Een bestaande woning isoleren of een nieuwbouw isoleren vraagt elk een eigen aanpak. Deze workshop legt uit wat de specifieke aandachtspunten zijn bij het isoleren van bestaande woningen. De sessie is opgebouwd uit twee delen. Deel een legt de principes van isoleren uit: een voldoende dik isolatiepakket voorzien met aandacht voor een koudebrugvrije en lucht- en winddichte plaatsing.

Deel twee past deze principes toe op de verschillende bouwdelen.

Achtereenvolgens komt het isoleren van daken, schrijnwerk, vloeren en wanden aan bod.

Toepassingen van zonne-energie 18 juni om 19.30 u., 21 juni om 19.30 u. Plaats nog te bepalen Door de stijgende energieprijzen wordt zonne-energie steeds interessanter. In hoeverre die zon die verwachtingen ook kan inlossen, is het onderwerp van de avond. Je komt te weten welk deel van je energieverbruik je kan invullen door zonne-energie en welke toepassingen er bestaan. De verschillende systemen en hun energiewinst en financiële besparingen worden toegelicht.

Rationeel energie gebruiken in het huishouden 21 juni om 19.30 u. Plaats nog te bepalen Hoeveel energie wordt in een gemiddeld huishouden per jaar verbruikt? Wat zijn de grootste verbruiksposten? Hoeveel geld besteedt een huishouden jaarlijks aan energie? Wat zijn de mogelijkheden om zuiniger om te gaan met energie en toch het comfort te behouden of zelfs te verhogen? Je krijgt talrijke praktische tips op vlak van verlichting, verwarming, koelen en vriezen, was en afwas, warm water, stand-by-verbruiken...

10 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Meer info: Directie Ruimte, Dienst Milieu en Natuur

Nele Vandenreyt, nvandenreyt@limburg.be

tel. 011 23 83 53

Energie besparen en 0, 10, 100, 1000 en 10.000 euro investeren 18 juni om 19.30 u. Plaats nog te bepalen Energie besparen betekent geld besparen. Deze voordracht gaat in op een aantal zeer concrete ingrepen die je thuis kan uitvoeren zonder zware investeringen of verbouwingen: spaarlampen, radiatorfolie, thermostatische radiatorkranen, verbeterd dubbel glas, zonneboilers, isolatie, hoogrendementsketels… Er wordt praktijkgericht uitgelegd hoeveel je kan besparen met een klein (100 euro), middelgroot (1.000 euro) of groot (10.000 euro) budget. Wat kan je met dat geld doen en hoeveel bespaar je ermee? Tenslotte komen ook het belastingvoordeel en de subsidiemogelijkheden voor energiebesparende maatregelen aan bod.

Meer info: www.limburgklimaatneutraal.be

Klimaatneutraal in het schoolleven

LIMBURGS NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIEF NETWERK

Ook de Limburgse scholen engageren zich enthousiast voor de Limburgse klimaat­dynamiek.

In de Hasseltse school ‘Kindsheid Jesu’ wordt het begrip ‘klimaatneutraal’ op een ronduit indrukwekkende wijze geïntegreerd in het dagelijkse schoolleven. Wat volgt, is slechts een greep uit de ‘duurzame activiteiten’ georganiseerd door zowel leerkrachten als leerlingen.

Tijdens de lessen aardrijkskunde worden de thema’s waterproblematiek in het Midden-Oosten en de ontbossing van het Amazonewoud extra in de verf gezet.

Het Wereldteam - een tiental leerkrachten en een dertigtal leerlingen - organiseert verschillende noord-zuidactiviteiten met betrekking tot eerlijke handel, duurzame voeding en milieu.

In de aanloop naar de 11.11.11campagne werd deelgenomen aan de nationale fietscampagne met als slogan: ‘Weer een auto minder’ verkleint onze ecologische voetafdruk en mindert de CO2- uitstoot gevoelig.

Tijdens een inleefreis naar Peru werden biotuintjes aangelegd in een krottenbuurt en aan de lokale jongeren duurzame technieken aangeleerd.

© Humaniora Kindsheid Jesu Hasselt

Het snoep van de sint werd ingeruild voor een speculaas van De Wroeter.

Het fruitsap uit de automaten is vervangen door eerlijk fruitsap van de Wereldwinkel en op recepties wordt ook eerlijke wijn geschonken.

Het Voedselteam, een initiatief van Vredeseilanden, is al drie jaar actief en biedt leerkrachten op donderdag een kist met lokale biogroenten en fruit aan.

De derde graad wetenschappen verdiept zich in milieuthema’s zoals kernenergie en de gevolgen daarvan voor de maatschappij.

In de wekelijkse Wereld­ winkel van de leerlingen worden naast Wereldwinkelproducten ook de Hasseltse bioappels of koekjes aangeboden.

Er wordt gewandeld naar de bioscoop voor de jaarlijkse film.

In het derde trimester vinden 2 debatten plaats: een gemeenteraadsdebat over een duurzame oplossing voor de toekomstige energievoorziening en een internationaal klimaatdebat.

Leerkracht aardrijkskunde en begeleider van het Wereldteam, Katelijne Cartuyvels, stelde de werking op klas- en schoolniveau rond klimaat voor op de LIMNET-nascholing ‘Klimaat’ in de Cosmodrome in Genk.

Meer info: • Katelijne Cartuyvels

leerkracht aardrijkskunde, begeleider Wereldteam

Humaniora Kindsheid Jesu, 3500 Hasselt

• PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk

Hilde Boiten, hboiten@limburg.be

tel. 011 26 54 67 Milieu & Natuur 14 - 2012 | 11

© Peter Maris

De Demer in Bilzen: in volle glorie hersteld De herinrichting van de rivier de Demer is een initiatief dat op het terrein laat zien wat integraal waterbeheer betekent. Bij dit project moest met alle aspecten van waterbeheer rekening gehouden worden. Uiteindelijk heeft de Demer weer zijn eeuwenoude plaats in de stad Bilzen teruggekregen.

Waterlopen zijn onlosmakelijk verbonden met dorpen en steden.

Wie Bilzen zegt, zegt de Demer. Na de overstromingen van 1998 en 1999 vroeg de stad aan de provincie om de Demer ‘eventjes’ te komen ruimen. Een grondig onderzoek leverde evenwel snel op dat ‘eventjes’ ruimen geen soelaas zou brengen aan de diverse problemen rond de Demer. Indien er niet drastisch ingegrepen werd, was een nieuwe ramp niet te overzien. Omvallende muren, allerlei bouwsels en vuil en vies slib moesten opgeruimd worden. En de Demer bleek in het centrum niet bereikbaar. Waar dus beginnen? De provincie ontwikkelde een plan dat vandaag volledig uitgevoerd is.

Wereldwaterdag (22/3/2012) vraagt wereldwijd aandacht voor het gebrek aan water in ontwikkelingslanden. De ‘Walk for Water²’ speelt in op de zes kilometer die miljoenen mensen elke dag moeten afleggen om aan het nodige water te geraken. Heel wat Limburgse scholen stapten die dag mee.

Milieu&Natuur dook op zijn beurt tussen de afgewerkte projecten op zoek naar duurzame initiatieven rond water.

Van Bilzermolen tot Meershovenmolen

Wandelen langs de Demer in het groen

De Demer vrij maken van alle obstructies en overstromingen tegen gaan, bleek een bijzonder moeilijke opdracht omdat het water tijdens de werken niet kon omgeleid worden. Nochtans dienden de kaaimuren en brugjes helemaal uitgebroken en vervangen te worden. Vandaar dat er deels in de rivier zelf werd gewerkt. De Bilzermolen en Meershovenmolen vormden het begin- en eindpunt van de werken. Eerst werd het geklasseerde monument de Bilzermolen - die op instorten stond - aangepakt. Het ontwerp werd gemaakt door de Dienst Waterlopen en in 2001 afgerond. Afgesloten werd met de vergroting van de doorstroomsectie aan Meershovenmolen in 2011.

Beide molens kregen een unieke vistrap zodat vissen zonder probleem kunnen passeren.

Er kan ook opnieuw langs de Demer gewandeld worden. Vanaf het cultureel centrum door park Haffmans gaat het over een loopbrug over de Demer en door het mooi aangelegde groen richting gerenoveerd Begijnhof om verder het park Tabaart te ontdekken. Om een mooi resultaat te verkrijgen, werd een volledig nieuw concept uitgewerkt. Het metselwerk van de kaaimuren maakte plaats voor een rustieke oeververdediging in zeer zware zandkleurige stapelstenen.

Dit sluit beter aan bij het landschap in het park. En een authentiek wasvrouwtje in de Demer herinnert aan vroegere tijden.

Straatinrichting en lozingen Een specifiek probleem waren de talrijke lozingen van de huizen naast de Demer. Om te voorkomen dat de riolering van elk huis in de richting van de straat moest worden uitgebroken, was er maar één oplossing mogelijk: de riolering in en vlak langs de Demer leggen. De ‘nieuwe Demer’ werd ook aangekleed door de omliggende straten te renoveren. Zo kreeg de Romboutsstraat een face lift en bepalen uniforme brugjes vandaag het uitzicht. De Demer is terug in het stadsbeeld aanwezig met trapjes die de verbinding maken met het straatniveau.

Samen sterk Binnen dit project hebben de stad Bilzen en de provincie goed samengewerkt. Het kostenplaatje van de oorspronkelijk gevraagde ‘ruiming’ is wel opgelopen tot 6 miljoen euro. Bilzen droeg een deel bij. De verkregen Europese subsidies en subsidies voor de riolering van de Vlaamse Milieumaatschappij werden gebruikt als financiële sluitsteen. Na een decennium lang werken in het Demerstadje heeft de provincie nu haar taak als beheerder van de Demer in Bilzen volbracht.

Meer info: Directie Ruimte, Dienst Water en Domeinen

Rik Awouters, hawouters@limburg.be

tel. 011 23 73 20

Ruimte voor water: grondaankopen De overstromingen van november 2011 tonen duidelijk aan dat er nood is aan bijkomende overstromingsgebieden. Ook de herinrichting of hermeandering van (rechtgetrokken) waterlopen vraagt om meer ruimte voor water. Het creëren van deze extra ruimte is vaak een werk van lange adem. Het is af en toe noodzakelijk om deze gronden aan te kopen en te vrijwaren van bebouwing of gebruik. Voor quasi alle projecten die de provincie uitvoert, zijn de gronden verkregen op basis van vrijwillige verkoop. In uitzonderlijke gevallen, wanneer er geen akkoord bereikt wordt met de grondeigenaar, kan de provincie ‘onteigenen ten algemenen nutte’.

De provincie heeft de laatste 10 jaar een 15-tal overstromingszones ingericht met een totale bergingscapaciteit van 400.000 m³, voor een totaal bedrag van 2,5 miljoen euro. De gemeenten en wateringen samen creëerden de laatste 10 jaar een 20-tal overstromingszones met een totale bergingscapaciteit van 600.000m³. Daarvan subsidieerde de provincie 20% van de kosten, namelijk 0,5 miljoen euro.

12 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Stappen voor zuiver water 6 km als symbool 22 maart 2012 is het Wereldwaterdag. Voor de tweede maal namen Limburgse scholen deel aan de ‘Walk for Water²’: een initiatief dat de problematiek van het gebrek aan water in ontwikkelingslanden wereldwijd aanklaagt.

LIMBURGS NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIEF NETWERK

Om aan het broodnodige water voor hun basisvoorzieningen te komen, moeten miljoenen mensen elke dag gemiddeld zes kilometer wandelen. Deze ‘zes kilometer’ staat centraal tijdens de Wereldwaterdag. Duizenden mensen over de hele wereld wandelen de afstand om de waterproblematiek aan te klagen. Ook politici wil men op deze manier aan hun beloftes herinneren om iedereen, waar ook ter wereld, te voorzien van zuiver drinkwater en een veilig sanitair. Vorig schooljaar stapten in Vlaanderen en Brussel 25.000 MOS-leerlingen samen meer dan 150.000 km.

Ook dit schooljaar bleven de scholen niet onberoerd en was er een grote Limburgse respons. In tal van scholen werden educatieve en ludieke acties georganiseerd. Een kort overzicht is hier op zijn plaats.

De oudste leerlingen van BuBaO De Regenboog uit Tessenderlo wandelden 10 km en brachten een bezoek aan de plaatselijke watertoren. Hun leeg plastic flesje werd onderweg gevuld met kraantjeswater. De tocht vormde een krachtig symbool die de promotie van kraantjeswater koppelde aan de lange afstand die sommige kinderen moeten afleggen om aan het levensnoodzakelijke water te geraken. De kleinsten deden dapper mee met een eigen kortere uitstap naar een nabijgelegen beek.

In het GO! Leopoldsburg stapten de leerlingen naar de wijkschool en namen zoveel mogelijk water in bussen mee. Deze voorraad werd in de daaropvolgende week gebruikt. De tocht was tegelijkertijd een sponsorwandeling. Het ingezamelde geld gaat naar een school in Afrika waar een kleuterleidster van de school in de zomervakantie als vrijwilligster gaat werken.

© TI Sint-Jansberg Maaseik

De 45 leerlingen van de Middenschool Heilig Hart in Bree maakten er een 6 km-‘kennis’wandeling van door onderweg ‘weetjes’ mee te krijgen en vragen over water en milieu op te lossen.

De leerlingen van het Instituut Agnetendal van Peer gingen de communicatieve toer op. Zij informeerden de voorbijgangers en vertelden hun verhaal aan de schepenen van onderwijs en leefmilieu.

De ‘Walk for Water2’ is een samenwerking tussen Milieu­zorg Op School (MOS), PROTOS, de Vlaamse Overheid (departe­ ment LNE), de 5 Vlaamse provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Meer info: MOS-Limburg

Hilde Boiten, hboiten@limburg.be

tel. 011 26 54 67, Provinciaal Natuurcentrum

Domein Bokrijk, 3600 Genk

http://walkforwater-mos.blogspot.com

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 13

Rullingen heeft een waterzuivering Op het provinciaal domein Rullingen in Borgloon werd een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie in de vorm van een rietveld geïnstalleerd. De realisatie kadert in het provinciale milieubeleidsplan waarbij de provincie het goede voorbeeld wil geven inzake milieuzorg.

Het provinciaal domein Rullingen is zo’n 11 hectare groot en heeft op het gewestplan een bestemming als ‘parkgebied’. Het is gelegen in een typisch Haspengouws landschap. De huidige provinciale eigendom bestaat uit een kasteel (hotel-restaurant), een koetshuis (brasserie), een dienstgebouw, een tuin met slotgracht, een parkbos en een hoogstamboomgaard van 4 hectare met een uitgebreide collectie van 502 soorten pruimen, kersen en peren. Het kasteel en de directe omgeving zijn een beschermd dorpsgezicht.

Afvalwater Tot 2010 werd het afvalwaterwater geloosd in de Rullingenbeek, die uitmondt in de Herk. De omgeving van het domein is echter een relatief kwetsbaar valleigebied. De nieuwe waterzuiveringsinstallatie moest dan ook voorkomen dat er nog verontreinigd water vanuit het domein geloosd werd. Water is erg belangrijk voor Rullingen en dus ook een grote troef. Er is de Rullingenbeek, maar ook kwelwater dat de vijver voedt. Het bos en de vijver van het domein zijn biologisch zeer waardevol.

Zuivering met een rietveld Binnen het parklandschap werd gekozen voor een rietveld als waterzuiveringssysteem. Om dit rietveld optimaal te laten functioneren was het nodig om het afvalwater en het hemelwater te scheiden.

Dit betekende heel wat graafwerken rond de gebouwen. Nu voert een afzonderlijke leiding alle afvalwater naar twee pompputten af. Vandaar wordt het vuile water naar een rietveld met zandfilter geleid. Het riet versterkt de werking van de filter, brengt lucht in het zand zodat aërobe afbraak verbeterd en dichtslibbing vermeden wordt.

Het rietveld kreeg een plaats in een grasveld langs een bosrand. Het vormt een eerder minimale ‘constructie’ met een geringe ophoging (maximum 1 meter) die aansluit tegen de valleirand. De eerste testresultaten zijn bemoedigend.

© Provincie Limburg, Kathleen Meirens

14 | Milieu & Natuur 14 - 2012

© Provincie Limburg, Kathleen Meirens

Meer info: Directie Ruimte, Dienst Water en Domeinen

Kathleen Meirens, kmeirens@limburg.be tel. 011 23 73 60

Het Hageven hersteld Op de Belgisch-Nederlandse grens in het uiterste noorden van de provincie Limburg ligt langsheen de Dommel een prachtige brok natuur van bijna 600 hectare: het Hageven-De Plateaux. Dankzij een LIFEproject - met steun van de Europese Unie - konden in het natuurgebied langs beide zijden van de grens op grote schaal heide, vennen, moerassen en vloeiweiden hersteld en landduinen terug open gemaakt worden.

Ook Europa erkent het belang van dit unieke natuurgebied. Zo broeden er in het Hageven meer dan zeventig verschillende vogelsoorten en leven er wel veertig soorten libellen en waterjuffers. De provincie Limburg heeft van deze 600 hectare zo’n 114 hectare in eigendom waarvan het beheer in concessie is gegeven aan Natuurpunt vzw. Wandelaars komen er tot rust in het gevarieerd landschap van heide en bos, landduinen en beekdalen, vennen en vijvers.

Bescherming Vlaanderen en Nederland werken al decennialang samen voor de bescherming en het beheer van het gebied. De grensoverschrijdende samenwerking startte in de jaren tachtig met begrazing door een kudde van een vijftigtal gallowayrunderen. Dankzij een LIFEproject met steun van de Europese Unie kon de voorbije 4 jaar 5,7 miljoen euro geïnvesteerd worden in de Dommelvallei. Het grootste deel van de werken vond in het Hageven plaats.

Fraai landschap Dankzij dit LIFE-project konden vele verdroogde vennen hersteld worden. Zo is een fraai en typisch Kempisch landschap ontstaan dat mooi te bewonderen valt langsheen de wandelpaden. Met de grond die vrijkwam bij het uitgraven van de vennen zijn verdwenen, typisch Kempense duinruggen hersteld.

In het najaar 2010 kon gestart worden met de herinrichting van het Dommelmoeras om de zeer soortenrijke overgang van heide naar moeras meer ruimte te geven. De moerasvogels - zoals roerdomp en bruine kiekendief - werd meer rust gegund door de wandelpaden doorheen het moeras te herleggen en een nieuwe hangbrug over de Dommel te plaatsen.

© Marc De Clerck

Meer info: Natuureducatief centrum De Wulp

Tussenstraat 10, 3910 Neerpelt

tel. 011 80 26 77, www.natuurpuntneerpelt.be

© Marc De Clerck

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 15

MOS en kunst

LIMBURGS NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIEF NETWERK

Limburgse scholen gaan op een kunstzinnige manier om met MOS – Milieuzorg Op School. Tijdens de lesuren wordt kunst gemaakt met afval of de natuur ingetrokken om tekeningen te maken. De Richter in Genk en De Mozaïek in Houthalen zijn twee pioniers.

De Richter Toen BuSO De Richter in 2002 in MOS stapte, werden meteen kunstprojecten met recuperatiemateriaal gekoppeld aan het afvalbeleid van de school. Zo gingen ‘de mannen van metaal’ aan de slag met oude fietsen en oud ijzer voor een project ‘beelden in het park’.

Vorig schooljaar nog werden oude stoelen opgeknapt en ‘artistiek’ beschilderd. Andere leerlingen volgden een workshop ‘drukken’ rond het thema ‘kunst met afval’.

Ze werden geïnspireerd door de tentoonstelling ‘Cradle 2 Cradle’ van Artikel 276 om dit schooljaar 2011-2012 een nieuw kunstproject op te starten: een hele woonkamer inrichten met alleen maar ‘afvalmateriaal’. Leerlingen gaan de volgende maanden op zoek naar informatie over afval op allerlei websites. Ook een bezoek aan het containerpark staat op het programma. Het kunstproject wordt op die manier een leermoment om het samen met de leerlingen over het milieu te hebben.

© BuSO De Richter Genk

De Mozaïek In basisschool De Mozaïek wordt jaarlijks een thema gekozen waarbij telkens de link wordt gelegd met hun MOS-project. De leerlingen bekijken plaatjes van dieren of trekken de tuin in om bomen of beestjes te bestuderen. Daarna mogen ze hun fantasie de vrije loop laten. Een poes met vijf poten of een cactus met tanden en ogen: het kan allemaal. Op het einde van ieder project worden alle werken tentoongesteld in het cultuurcentrum ‘Casino’ tijdens het jaarlijkse Internationale Kinderfeest. Leerlingen zijn terecht heel fier dat hun werkjes worden tentoongesteld voor een groot publiek. Achteraf sieren heel wat werken de schoolmuren. © Basisschool De Mozaïek Houthalen

© Basisschool De Mozaïek Houthalen

Meer info: PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk basisonderwijs: • Karel Coenen, kcoenen@limburg.be, tel. 011 26 54 91

• Philippe Plessers, pplessers@limburg.be tel. 011 26 54 66 secundair onderwijs: • Hilde Boiten, hboiten@limburg.be, tel. 011 26 54 67

16 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Leermiddelen in de kijker

LIMBURGS NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIEF NETWERK

Wereldlesidee ‘Wereldlesidee’ is een gratis en toegankelijke projectwebsite waarmee Djapo vzw per graad een concrete invulling (met o.a. uitgeschreven lessen, lesmateriaal) biedt aan gangbare wereldoriëntatiethema’s. Door de indeling in 5 vaste rubrieken kan elk deel aangepast worden aan de klassituatie. De rubrieken zijn de 5 pijlers van EDO, educatie voor duurzame ontwikkeling: kennis, systeemdenken, emoties, waarden en actie. Nieuwsgierig? Surf naar www.wereldlesidee.be.

MObiele Reporters MObiele Reporters (MORE) is een educatief bordspel van Mobiel 21 voor leerlingen van de 2de en 3de graad lager onderwijs over duurzame mobiliteit. Sam, een lokale journalist, schrijft een artikel over veilig en milieuvriendelijk verplaatsen. Hij roept daarbij de hulp van leerlingen in. 4 thema’s komen aan bod: milieu&gezondheid, centen&cijfers, alternatief vervoer en veilig in het verkeer. De projectwebsite biedt informatie, spelmateriaal en legt uit hoe het spel aansluit bij je lesdoelen. Surf naar www.mobielereporters.be. = vakje verdergaan (horizontaal of verticaal)

= 2 vakjes verdergaan (horizontaal en/of verticaal)

= 3 vakjes verdergaan (horizontaal en/of verticaal)

= 1 stap diagonaal

= 1 stap in een richting naar keuze

indiër

= een kaart naar keuze kiezen van een andere groep

AMErikAAn

Voetzoekers junior

bElg

AfghAAn

diEpvriEspizzA

Verklein met dit WWF-lespakket voor leerlingen van 10 tot 14 jaar de ecologische voetafdruk van je klas. Op een leuke wijze ontdekken de leerlingen de geheimen van de ecologische voetafdruk, berekenen ze de ‘afdruk’ van de klas en zoeken ze naar acties om deze te verkleinen. Het pakket omvat een uitdagend spel en poster, een voetafdrukmeter, een handleiding met verwijzing naar de eindtermen en 4 verdiepingsactiviteiten. Surf naar www.voetzoekersjunior.wwf.be.

biEfsTUk (250 gr)

2 kg AppEls = vakje verdergaan (horizontaal of verticaal)

= 2 vakjes verdergaan (horizontaal en/of verticaal)

= 3 vakjes verdergaan (horizontaal en/of verticaal)

= 1 stap diagonaal

= 1 stap in een richting naar keuze

= een kaart naar keuze kiezen van een andere groep

Ecoduel Ecoduel is een bordspel over groene energie ontwikkeld door Solar Zonder Grenzen. Jij bent een grote speler op de Europese energiemarkt en je bedrijf bestaat uit verschillende energiecentrales. Deze leveren mooie winsten en stroom op. Maar er komt concurrentie en je moet kiezen. Ga je voor oude vervuilende centrales of worden het duurzame alternatieven? Jij kan je regio ‘vergroenen’ en concurrenten uit het spel spelen.

Een duel tussen ecologie en economie: Ecoduel. Surf naar www.ecoduel.be.

Meer info: PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk

• Bertie Vanderlee, bvanderlee@limburg.be

• Karel Coenen, kcoenen@limburg.be, tel. 011 26 54 91, basisonderwijs

• Philippe Plessers, pplessers@limburg,be, tel. 011 26 54 66, basisonderwijs

• Hilde Boiten, hboiten@limburg.be, tel. 011 26 54 67, secundair onderwijs

Schitterende opkomst De nascholingen op 7 en 8 februari 2012 over duurzame ontwikkeling van het Limburgs Natuur- en Milieueducatief Netwerk waren een groot succes. Maar liefst 117 leerkrachten uit het Limburgs basis- en secundair onderwijs kregen via zeer praktijk gerichte workshops EHDO of Eerste Hulp bij Duurzame Ontwikkeling. Het begrip ‘Educatie voor Duurzame Ontwikkeling’ of ‘EDO’ wint langzaam terrein in het educatieve landschap en staat voor: leren denken over en werken aan een leefbare wereld, nu en in de toekomst, voor onszelf en voor anderen, hier en elders op de planeet. De medewerkers van MOS (Milieuzorg Op School) en Kleur Bekennen (promotor van wereldburgerschap) hadden een zeer aanlokkelijk programma samengesteld. Werkwinkels zoals ‘Donderdag Veggiedag’, ‘Kinderrechten en EDO’, ‘De straatkinderen van Verwegistan’, ‘Reiskriebels met grenzen’ of ‘(H)eerlijk koken’ gaven de leerkrachten de nodige praktijksteun.

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 17

Uw natuuropname in dit tijdschrift?

Na elke oproep in Milieu & Natuur ontvangen we heel wat prachtige natuurbeelden. In dit nummer stellen wij u graag het werk voor van Jan Hendrix uit Peer. Deze foto geeft een sfeerbeeld van de monitoring van de klokjesgentiaan en het gentiaanblauwtje in het natuurgebied Maastrichterheide in de A-beekvallei (Meeuwen).

Terwijl men in Vlaanderen constant op zoek is naar dans- of zangtalent, speuren wij naar mensen met een speciaal oog voor natuur of milieu. Voel jij de fotokriebels? Ben je een natuurtalent? Bezorg ons dan jouw foto en wie weet verschijnt die wel in één van de volgende edities van dit tijdschrift. De foto’s moeten gemaakt zijn in Limburg, natuur of milieu als thema hebben, digitaal aangeleverd worden en van goede kwaliteit zijn (> 3 miljoen pixels of > 3 MB). Bij elke foto verwachten we een korte beschrijving: wat is te zien op de foto, waar en wanneer werd die genomen en door wie.

Door jouw foto’s in te sturen, geef je de provincie Limburg de toestemming om deze zonder voorafgaand overleg ook te gebruiken in andere provinciale publicaties, vrij van vergoeding maar uiteraard steeds met naamsvermelding.

Meer info: Rita Bogaerts

Directie Ruimte - Dienst Milieu en Natuur

rbogaerts@limburg.be, tel. 011 23 83 48

18 | Milieu & Natuur 14 - 2012

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 18

LIKONA-nieuws

LIMBURGSE KOEPEL VOOR NATUURSTUDIE

LIKONA-contactdag

Bezige bijen

Op 21 januari 2012 had de 21ste LIKONA-contactdag plaats met meer dan 530 deelnemers. Enkele presentaties kan je nalezen op www.likona.be.

3 LIKONA-werkgroepen hebben al een kant-en-klaar programma. De voorjaarsactiviteiten van de vissenwerkgroep, Limburgse plantenwerkgroep en werkgroep ongewervelden vind je terug op de wikkel van dit nummer van Milieu&Natuur of via www.likona.be. Een must voor de natuurkenner.

Nieuwe geologische fietsroute De geologische fietsroute Voerstreek-Mergelland is al de vierde in de reeks van geologische fietsroutes in Limburg die door de geologische werkgroep van LIKONA wordt uitgewerkt. De grote troef van deze fietsroute is dat ze grensoverschrijdend is. Zowel Nederland als Wallonië worden aangedaan. De route passeert drie gebieden ten oosten van de Maas. Van noord naar zuid is dat het Mergelland (Nederland), Voeren (Vlaanderen) en het noorden van het Land van Herve (Wallonië). Je kan kiezen tussen drie lussen die diverse aspecten van de ondergrond, het landschap en de natuur tonen.

‘De geologische fietsroute Voeren’ verschijnt dit voorjaar.

Hou www.likona.be in het oog voor de lancering.

Wees er snel bij Het LIKONA-jaarboek 2011 is in volle voorbereiding. Voorlopig ziet de inhoud er als volgt uit: - Bescherming van de natuurwaarden in de provincie Limburg - De ondergrond en de flora van Gors-op-Leeuw - Duivelstenen: het geheim ontrafeld - Akkerranden en ongewervelden - De snuitkevers van het geslacht Acalles - Bleke sabelsprinkhaan ontdekt in Vlaanderen - Stand van zaken van de poelen en amfibieën in Voeren - De situatie van de grauwe gors in Limburg - De Bechsteins vleermuis, een Limburgse topper Je kan tot de verschijningsdatum van de voorintekeningsprijs (€ 7,5) genieten. Hiervoor moet je enkel een bericht sturen naar likona@limburg.be waarna je thuis een factuur toegestuurd krijgt.

Geen PC? Geef dan een seintje: PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk, tel.

011 26 54 50.

Geologische stadswandeling in Tongeren De gidsen van de werkgroep geologie nemen de deelnemers mee op ontdekkingstocht langs verschillende historische gebouwen en monumenten in het oude stadsgedeelte van de oudste stad van België, Tongeren. De Romeinen waren ongetwijfeld de eerste gebruikers van natuursteen in Limburg: ze gebruikten zowel lokale als ingevoerde natuursteen voor verschillende toepassingen. En elke steensoort vertelt een eigen verhaal. Door het gebruik van streekeigen of inheemse materialen in de historische gebouwen, leer je bij over de rijke geologische opbouw van de Limburgse ondergrond.

Maar ook ‘meer prestigieuze bouwmaterialen’ zoals blauwe hardsteensoorten uit Wallonië en bleke kalksteensoorten uit NoordFrankrijk komen aan bod en worden letterlijk onder de loep genomen. Tot slot wordt er aandacht besteed aan de bedreigingen voor het eigen natuursteenpatrimonium.

Samenkomst: 3 juni 2012, 14 u; ingang Gallo-Romeins Museum, Tongeren; inschrijven vóór 27 mei 2012: geolim.likona@gmail.com of tel. 011 70 74 85.

Bijleren over planten Om de kennis van de plantenliefhebber te verbeteren, is er de nieuwe presentatie met determinatiekenmerken van moeilijkere soorten die wel eens over het hoofd worden gezien. Je kan nog één deel volgen.

Samenkomst: 21 april 2012, 10u.; PNC, Domein Bokrijk, 3600 Genk; inschrijven en info: bert-berten@skynet.be, www.likona.be

LIKONA-contactdag: een toeloop in de zalen en de organisatoren in de bloemetjes

© Provincie Limburg, Johan Lambrix

Milieu & Natuur 14 - 2012 | 19

Agenda april

mei

WARM LIMBURG

WARM LIMBURG

11 Infoavond ‘Een energiezuinige bestaande verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; stadhuis (raadzaal), Groenplein 1 in Hasselt Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

3 Infoavond ‘Energiezuinig verwarmen in nieuwe woning’; samenkomst: 19.30 u.; Cultureel Centrum Mozaiek, Kerkplein 14 in Kortessem Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

12 Infoavond ‘Energiezuinig verwarmen in nieuwe woning’; samenkomst: 19.30 u.; Cultuurcentrum De Bogaard (lokaal c), Capuciennessenstraat 8 in Sint-Truiden Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

8 Infoavond ‘Vervangen van oude verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; stadhuis (raadzaal), Groenplaats 1 in Hasselt Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

17 Infoavond ‘Vervangen van een oude verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; Cultuurcentrum De Bogaard (lokaal c), Capuciennessenstraat 8 in Sint-Truiden Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

10 Infoavond ‘Een energiezuinige bestaande verwarmings­ installatie’; samenkomst: 19.30 u.; ’t Heem (grote zaal), Kloosterstraat in Meeuwen-Gruitrode Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

18 Infoavond ‘Energiezuinig verwarmen in nieuwe woning’; samenkomst: 19.30 u.; Centrum Duurzaam Bouwen (auditorium), Marktplein 7 bus 1 in Heusden-Zolder Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

15 Infoavond ‘Een energiezuinige bestaande verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; gemeentehuis, Dorpsstraat 5 in Herstappe Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

19 Infoavond ‘Vervangen van een oude verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; stadhuis (Kim Clijsterszaal), Vrijthof 10 in Bree Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

juni WARM LIMBURG

19 Infoavond ‘Een energiezuinige bestaande verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; Cultuurcentrum (lokaal c), Capuciennessenstraat 8 in Sint-Truiden Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

12 Infoavond ‘Energiezuinig verwarmen in nieuwe woning’; samenkomst: 19.30 u.; gemeenschapscentrum De Bammerd (kleine feestzaal), Paardskerkhofstraat 20 in Heers Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

24 Infoavond ‘Vervangen van een oude verwarmingsinstallatie’; samenkomst: 19.30 u.; OC De Buiting (polyvalent lokaal), Tessenderlosesteenweg 18 in Beringen (Paal) Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

19 Infoavond ‘Energiezuinig verwarmen in nieuwe woning’; samenkomst: 19.30 u.; Cultuurcentrum Het Loo (foyer), Vismarkt z/n in Tessenderlo Inschrijven en info: 078 15 01 86, www.warmlimburg.be

18 Infoavond ‘Energie besparen en 0, 10, 100, 1000 en 10.000 euro investeren’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 19 Infoavond ‘Een bestaande woning isoleren’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 20 Workshop ‘Klimaat en energie’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 21 Workshop ‘Klimaat en energie’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 21 Infoavond ‘Toepassingen van zonne-energie’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 21 Infoavond ‘Rationeel energie gebruiken in het huishouden’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be 21 Infoavond ‘Een bestaande woning isoleren’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be

Colofon Uitgave van: De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Walter Cremers, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Mieke Ramaekers, gedeputeerden; Renata Camps, provinciegriffier.

Hoofdredactie: Johan Van den Broek Tekst: Stijn Janssen – Bonsai Publicatiebureau

DUURZAME ENERGIEWEEK

Coördinatie en eindredactie: Nadine Moens, nmoens@limburg.be

18 Infoavond ‘Toepassingen van zonne-energie’; samenkomst: 19.30 u.; locatie wordt later bepaald Info: 011 23 83 38, www.limburgklimaatneutraal.be

Redactieraad: Rita Bogaerts, Patrick Boucneau, Luc Driesen, Nadine Moens, Niki Saenen, Jan Stevens, Johan Van den Broek, Inge Verheyen Coverfoto: Johan Lambrix Verantwoordelijke uitgever: Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Vormgeving: designpartner.be Drukwerk: Drukkerij Paesen – Opglabbeek

OPENDEURDAG PHL De PHL, Departement Biologie, organiseert op zondag 22 april 2012 van 13.00 u. tot 17.00 u. een opendeurdag rond de afstudeerrichting groenmanagement. Deze driejarige opleiding is een praktische opleiding voor iedereen die begaan is met het beheer van onze groene ruimte en het landschap.

De opleiding draait rond 3 specialisaties: tuinaanleg en -onderhoud, openbaar groen en boomkwekerij, natuur- en bosbeheer.

Buiten deze reguliere opleiding biedt het departement PHL-Bio ook om de twee jaar een postgraduaat bosbeheer aan.

Departement PHL-Bio, Provinciale Hogeschool Limburg, Universitaire Campus, Agoralaan (Gebouw E), 3590 Diepenbeek, tel. 011 24 92 10, bio@phl.be, www.phl.be

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT

Postbus: Provincie Limburg, Directie Ruimte – Afdeling Milieu en Natuur Nadine Moens Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Tel. 011 23 83 18, nmoens@limburg.be www.limburg.be/milieuennatuur Oplage : 10 500 exemplaren Deze publicatie werd gedrukt op Kringloop Cyclus Offset 120 g.

D/1999/5857/17