2024/26 LImburg NAtuurlijk by Provincie Limburg

NR. 26

VOORJAAR 2024

LImburg NAtuurlijk!

Graslanden Uit de vergeethoek

Haagdichten

EER ABONN TIS JE GRAgazine

Natuurvriendelijke afsluitingen

Parken met naam

+ Agendatips voor

op dit m

Landschapsparken en Nationale Parken

Scan de QR-code

www.linamagazine.be/abo

het voorjaar

Groene speelplaatsen Adam Bienenstock

breedbeeld

in dit nummer

heems Hier groeit een in illende h bos met 20 versc n boomsoorte

6 FOCUS Parken met naam Vlaamse Parken in Limburg

9 IN BEELD Fietssnelwegen Vlot en veilig

10 INFOGRAFIEK Het nut van bomen voor het klimaat

12 INTERVIEW Adam Bienenstock Specialist in speelplaatsvergroening

16 DE SOORT Heikikker Blauw en zeldzaam

vooraf

Beste lezer,

Samen planten

Is het toegestaan om je nog een gelukkig nieuwjaar te wensen? Ik weet het: ondertussen is het al eventjes 2024. Het voorjaar staat zelfs al voor de deur, hét hoogseizoen voor elke natuurliefhebber. De ontluikende planten, de bloesems, de zoemende insecten en de explosie van groen: ik kijk er alvast naar uit. De beste manier om hiervan te genieten? De wandelschoenen aantrekken en op pad gaan. Sinds enkele maanden kan je in Limburg op uitstap naar twee Nationale Parken en drie Landschaps parken. De erkenning is een opsteker voor iedereen met een hart voor de Limburgse natuur en landschappen. Die worden dankzij extra middelen nog beter beschermd en ontwikkeld in de Parken. Ik wil iedereen van harte bedanken die heeft meegewerkt aan de kandidaturen: van de medewerkers van de provincie, tot de Regionale Landschappen en alle andere partners.

Van 17 tot 19 november 2023 organiseerde de Bosalliantie het allereerste ‘boomweekend’, een grote boomplantactie in heel Vlaanderen. Ook in Limburg werd er duchtig geplant. De provincie kocht daarvoor 2,2 hectare grond aan in Sint-Truiden. Met de hulp van Bosgroep Limburg en de lokale jeugd bewegingen gingen daar op zondag 19 november bijna 5.500 inheemse bomen en struiken de grond in. Ook Vlaams minister Zuhal Demir en gedeputeerden Bert Lambrechts en Igor Philtjens staken de handen uit de mouwen.

www.boomweekend.be

Een andere wandeltip voor het nieuwe jaar: trek eens naar graslanden. Die hebben een enorme ecologische waarde, maar worden vaak over het hoofd gezien. Om graslanden te beschermen, steunt de provincie een biodiversiteitsproject dat graslanden in Haspengouw in ere moet herstellen. Het hoeft niet altijd een bos te zijn, toch? En we hoeven er niet altijd op uit te trekken om het groen op te zoeken. We kunnen het ook in onze leef wereld binnenhalen. Denk maar aan de vergroening van speelplaatsen, die heel wat voordelen biedt voor kind en volwassene. Welke? Dat vertelt de Canadese expert Adam Bienenstock verderop in dit magazine. Wie graag meer van hem hoort, is welkom op het internationaal congres over speelplaatsvergroening dat het Provinciaal Natuurcentrum in april organiseert in H asselt. Veel om naar uit te kijken in 2024 dus! Maar geef mij vooral maar die bloesems. Ik wens je veel leesgenot, Bert Lambrechts Gedeputeerde van Milieu en natuur

17 ONTMOET Paulien Vanhauwere Lesgever haagdichten

18 REPORTAGE Graslanden Uit de vergeethoek

PLUS 4 kort 23 agenda 24 campagne

LINA 3

kort en krachtig

WIJERSPRODUCTEN

Tai chi en koekjes voor de natuur Tegelijkertijd lokale ondernemers en natuurontwikkeling in Limburg steunen? Het kan met de Wijersproducten! Dat zijn streekproducten van ondernemers met een hart voor De Wijers. Een deel van de inkomsten vloeit naar het Wijerfonds, dat landschapsprojecten in het natuurgebied mogelijk maakt. Er zijn al twee Wijers producten: een koekje en een tai-chisessie. Het ‘Wijerskoekje’ van Het Zoete Magazijntje uit Zonhoven wordt gemaakt op basis van moerasspirea, een typisch kruid uit De Wijers met een amandel smaak. ‘Wijers Tai Chi in nature’ is een ontdekkingstocht door het natuurgebied, onder leiding van coach Gert Clerckx, die afgewisseld wordt met tai-chioefeningen en een lekkere picknick. Jouw product? Wil jij ook een Wijersproduct op de markt brengen? Op de website lees je welke stappen je daarvoor onderneemt. www.dewijers.be/sterkmerk

BILZEN

Poelen herstellen

kittens

In de valleien van de Weyerkensbeek en de Krombeek in Bilzen worden herstellingswerken uitgevoerd aan enkele poelen. De dichtgegroeide waterpartijen werden vrijgemaakt en uitgediept. Er zijn ook nieuwe poelen gegraven. Waarom? Deze stiltstaande waterelementen zijn een bron van leven voor amfibiën, libellen, vogels en vleermuizen. Het zijn ecologisch waardevolle stapstenen die verbindingen vormen tussen leefgebieden. Ook voor de mens zijn poelen nuttig: ze bufferen overtollig regenwater bij hevige buien en infilitreren water in de bodem om droge periodes te overbruggen. Vroeger dienden gegraven poelen als drenkplaats voor het vee. Door de automatisering van de landbouw verdwijnen ze steeds meer uit het landschap. Met dit biodiversiteitsproject willen het Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren en de Stad Bilzen dat tegengaan. De organisatie ontvangt daarvoor financiële steun van de provincie Limburg.

Eén koppel katten kan in anderhalf jaar tot 36 kittens voortbrengen. Tegelijkertijd worden de dierenasielen overspoeld met jonge katjes. Je kat laten steriliseren of castreren, voorkomt dus heel wat dierenleed en is bovendien wettelijk verplicht. Om baasjes te stimuleren, geven heel wat Limburgse gemeenten kortingsbonnen voor kattensterilisatie. Wie in een deelnemende gemeente woont, kan bij de milieudienst een bon van 15 euro (kater) en een bon van 25 euro (kattin) aanvragen. De kortingsbonnen zijn geldig van 14 februari tot 15 september 2024 bij een dierenarts in Limburg. Op de website zie je of jouw gemeente deelneemt aan de actie.

www.rlhv.be

IN DE KIJKER

www.limburg.be/ sterilisatiehuiskatten

BROED PLEK

COACH VOOR JE TUIN

POMPHUIS

Vleermuisvriendelijke renovatie Het Pomphuis in Houthalen-Helchteren wordt vleermuisvriendelijk gerenoveerd. In de eerste plaats wordt de verlichting aangepast. Lichtpunten worden zo geplaatst dat ze de lichtschuwe dieren niet hinderen om hun weg te vinden naar de vijvers, waar ze eten vinden. Ter voorbereiding van de renovatie werd een vleermuisstudie uitgevoerd in het gebied. Na twee jaar onderzoek bleken er veel meer vleermuizen in het Pomphuis te wonen dan eerst gedacht. Er zijn een tiental vleermuissoorten actief in en rond het gebouw, wat erg veel is voor Vlaanderen. Onderzoekers troffen een grootoorvleermuiskolonie aan en zelfs een zeldzame ingekorven vleermuis, die komt paren en overwinteren in het Pomphuis. De gemeente Houthalen-Helchteren werkt voor de renovatie samen met Regionaal Landschap Lage Kempen, Natuurpunt en Limburgs Landschap.

Je tuin weerbaar maken voor wateroverlast, hittegolven en extreme droogte? Ook in 2024 helpen de Klimaattuincoaches je tuin klimaatvriendelijk inrichten. Kijk op de website of jouw gemeente deelneemt. www.limburgseklimaattuinen.be

KAMPIOENEN TEGELWIPPEN Limburg boven in het Vlaams Kampioen schap Tegelwippen. Genk, Maasmechelen en Lummen zijn de grote winnaars van de editie 2023. Wil je dit jaar deelnemen? Schrijf je in voor 21 maart. www.vk-tegelwippen.be

BIOSFEERGEBIED IN WORDING Eind september werd de kandidatuur inge diend van Grenspark KempenBroek om als Unesco Biosfeergebied erkend te worden. De beslissing valt in de zomer van 2024. Meer info vind je op de website. www.kempenbroek.eu

ERFGOEDBOMEN

Bomen met een verhaal De voorbije twee jaar ging het Regionaal Landschap Kempen en Maasland in zeven Limburgse gemeenten op zoek naar bijzondere erfgoedbomen. Dat zijn oude bomen die beeldbepalend zijn en een rol spelen in de lokale geschiedenis. Via een open oproep en terreinwerk spoorde het Regionaal Landschap meer dan 100 erfgoedbomen op in As, Bree, Kinrooi, Lanaken, Maasmechelen, Oudsbergen en Zutendaal. Het strafste exemplaar van elke gemeente kreeg een grondige onderhoudsbeurt. Daarnaast werden nog eens negen erfgoedbomen getrakteerd op boomtechnisch advies of een boomverzorging. Het verhaal achter deze erfgoedbomen lees je op de website.

OPGEKNAPTE BOOMGAARD De hoogstamboomgaard bij de Burcht van Brustem in Sint-Truiden is helemaal opge knapt. Er kwamen 28 nieuwe bomen, een haag en picknickplaatsen bij. Schuimwijn maker Lepipz staat in voor het onderhoud en de pluk van het hoogstamfruit. www.rlhv.be

www.rlkm.be/erfgoedbomen

LINA 5

“Meer dan de helft van de Vlaamse Parken ligt in Limburg."

Johan van Den Bosch

An Digneffe

PARKEN

focus

met naam

Sinds oktober is Limburg drie Landschapsparken en één Nationaal Park rijker. Een erkenning van de waardevolle natuur en landschappen in de provincie, maar vooral een opsteker voor de toekomst van de gebieden.

ot enkele maanden geleden telde Vlaanderen maar één erkend Park: het Nationaal Park Hoge Kempen in Noordoost-Limburg. Vandaag zijn er vier Nationale Parken en vijf Landschapspar ken, waarvan meer dan de helft zich in Limburg bevindt. “De Vlaamse regering erkende op 13 oktober 2023 in Limburg ook nog de Landschapsparken Grenze loos Bocageland, Hart van Haspengouw en Maasvallei en het Nationaal Park Bosland”, zegt Joris Verhees van het Pro vinciaal Natuurcentrum. “Een bevestiging dat Limburg de groenste provincie is? Ja, maar het is vooral een bekroning van het harde werk van de gebiedscoalities die de kandidaturen indienden. Dat zijn de verschillende Regionale Landschappen en Bosland. Dankzij de erkenning kunnen zij starten met de concrete uitvoering van de langetermijnvisie die ze in hun masterplannen neerschreven. Ze krijgen daarvoor de nodige steun van de Vlaam se overheid. Voor Landschapsparken is dat 489.000 euro per jaar, voor Nationale Parken is dat 608.000 euro per jaar. Die Vlaamse subsidies zijn goed voor 80 pro cent van de totale werkingsmiddelen van de Parken. De provincie en de gemeenten leggen de resterende 20 procent bij. Daar naast voorziet Vlaanderen de komende jaren in een stevig investeringsbudget voor alle parken. Ook voor de provincie Limburg is dat goed nieuws. De parken

worden belangrijke terreinpartners in de uitvoering van het provinciaal beleid.” Voor de Parken betekent de erkenning in de eerste plaats stabiliteit. An Digneffe van Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren: “Tot nu toe werkten we vooral projectmatig: elke twee à drie jaar vroe gen we subsidies aan voor nieuwe projec ten rond biodiversiteit of landschapsher stellende ingrepen. Nu konden we een masterplan voor 24 jaar opstellen, waarin we onze ambities op lange termijn vastleg den. De erkenning zorgt voor zuurstof: we krijgen voor Landschapsparken Hart voor Haspengouw en Grenzeloos Bocageland structurele middelen. Minder versnippe ring en meer stabiliteit: dat verhoogt onze slagkracht.”

Op één lijn De titel van Landschapspark zorgt ook voor meer samenwerking tussen betrok ken partners, zoals gemeenten, land bouwers en natuurorganisaties. “Het Landschapspark biedt een overlegplat form. Dat merken we nu al”, zegt An. “De kandidatuur van Grenzeloos Bocageland heeft gemeenten uit Vlaanderen, Wallonië en Nederland rond de tafel gebracht. Het was een intensief traject, met ook heel wat discussies en inspraakmomenten. Maar nu staan alle neuzen wel in dezelfde richting. Hetzelfde doel hebben, brengt

Wat is wat?

Nationaal Park

In een Nationaal Park staat de natuur centraal. Het is een gebied met een uitzonderlijke natuurwaarde en een internationale uitstraling. Een Nationaal Park kan verschillende natuurkernen omvatten. De natuur wordt behouden en versterkt, maar het park heeft ook een toeristische functie.

Landschapspark

Naast de natuur, is ook de mens een bepalende factor in een Landschapspark. Het landschap is mee vormgegeven door historisch erfgoed, landbouw en andere functies van het landschap. Naast natuurbehoud- en ontwikkeling, is er in een Landschapspark ook ruimte voor toerisme, erfgoed, woningen, recreatie, landbouw en economie.

LINA 7

focus Vlaamse Parken in Limburg

Nationaal Park Hoge Kempen

Een uniek aaneengesloten natuurgebied van 12.000 hectare, verspreid over 10 gemeenten. Uitgestrekte dennenbossen worden afgewisseld met paarsbloeiende heidevelden, stuivende duinen en grote waterplassen. Een thuis voor veel zeldzame dieren.

Nationaal Park Bosland

Deze natuurkern van 5.023 hectare in Noord-Limburg strekt zich uit over de gemeenten Hechtel-Eksel, Pelt en Lommel. Bosland bestaat uit bossen, heide, graslanden en beekvalleien. Het is een avonturenbos voor kinderen én de thuisbasis van ‘Fietsen door de Bomen’.

Landschapspark Grenzeloos Bocageland

Hier komen drie geografische streken samen: de Vlaamse Voerstreek, het Waalse Land van Herve en het Nederlandse Heuvelland. Holle wegen, bomenrijen, hagen en beekvalleien verbinden stukken landschap met elkaar.

Landschapspark Hart van Haspengouw

Gebied in een natuurrijke landbouwstreek met glooiende beekvalleien, uitgestrekte boomgaarden, karakteristieke boerderijen en eeuwenoude kasteeldomeinen. Je vindt er ook Gallo-Romeins erfgoed.

Landschapspark Maasvallei

De Maas is altijd dichtbij in dit grensoverschrijdende Landschapspark tussen Thorn en Maastricht. De wilde rivier zorgt voor een gevarieerd landschap met een wirwar van oude rivierarmen, oeverwallen en stroomgeulen. De typische Maasstadjes en kasteeldomeinen flankeren de rivier. www.vlaamseparken.be

partners samen. In Grenzeloos Bocageland is dat onder andere de ondersteuning van de familiale landbouwbedrijven die het landschap vormgeven en het aanpakken van de water overlast. In Hart van Haspengouw willen we het historisch erfgoed meer in de kijker zetten en de bezoekers beter spreiden. Zo zullen de zes toeristische onthaallocaties in Haspengouw voortaan naar elkaar doorverwijzen. We gaan in Haspengouw ook met veldlabo’s onderzoe ken hoe we natuur en landbouw nog beter met elkaar kunnen verweven.” Dat een erkenning tot samenwerking noopt, kan Johan Van Den Bosch van Regionaal Landschap Kempen en Maasland bevestigen. Hij is coördinator van het Nationaal Park Hoge Kempen, het enige Vlaamse Park dat al erkend was. “Onze parkstructuur brengt maar liefst 32 partners samen. De erkenning maakt het mak kelijker om die allemaal op één lijn te krijgen. We dragen samen één verhaal uit. Zo gaan we in het hele Nationaal Park één bewegwijzering en dezelfde infoborden gebruiken, in plaats van bordjes van alle verschillende partners door elkaar. Dat wil het Regionaal Landschap nu ook doen bij het nieuwe Landschapspark Maasval lei. Daarvoor werken we zelfs grensoverschrij dend met Nederlandse partners.”

Sterk merk Nationaal Park Hoge Kempen was als enige Vlaamse Park al erkend. “Dat onze titel her bevestigd zou worden, hadden we verwacht”, zegt Johan. “De voorbije 20 jaar hebben wij het concept van een Nationaal Park concreet gemaakt, met succes. Of er dan niets verandert? Toch wel: nu er meerdere Vlaamse Parken erkend zijn, zal er meer beleid gevoerd wor den. Al blijft het belangrijk dat elk park zijn eigen smoel kan behouden. Ze zijn allemaal erg verschillend, met hun eigen sterktes. Verder krijgen wij nu ook structureel middelen. Min der ad hoc financiering laat ons toe om gro tere ambities te koesteren.” De erkenning tot Nationaal Park of Landschapspark is nog maar het begin, weet Johan. “Het is een sterk merk, dat je met trots uitdraagt. Tegelijkertijd moet je de hoge verwachtingen die het meebrengt ook kunnen inlossen. Daarvoor moet je elke dag opnieuw bewijzen dat je de titel verdient, zelfs nadat de erkenning binnen is.”

in beeld

“Op de fietssnel weg kan ik vlot doorrijden: er is amper verkeer.”

Elsje Windmolders

Vlot en veilig Elke dag fietst Elsje Windmolders 20 kilometer naar haar werk in Hasselt. Ze neemt twee fietssnelwegen: de F70 Hasselt - Bilzen en de F701 Hasselt - Genk. Dat zijn veilige en kwaliteitsvolle fietspaden die zoveel mogelijk afgescheiden zijn van het autoverkeer. Fietssnelwegen liggen vaak langs spoorwegen of kanalen. Je gebruikt ze vooral om te pendelen of om fietsuitstapjes te maken. Limburg telt 23 fietssnelwegen, goed voor 425 kilometer. De provincie verbetert dat netwerk continu. Momenteel richt ze 33 kruispunten langs de F74 tussen Hamont en Hasselt veiliger in. Ook de “missing links” in het netwerk worden weggewerkt. Zo legt de provincie binnenkort een fietspad en -tunnel aan tussen As en Genk om de F75 langs de Kolenspoorroute te vervolledigen. Meer info en een handige routeplanner vind je op de website. www.fietssnelwegen.be LINA 9

Het nut van

BOMEN voor het klimaat

Zuurstof voor vier Eén boom zorgt voor genoeg zuurstof voor vier mensen

1 boom = volwassen

- 25 kg CO2 Eén boom haalt per jaar 25 kg CO2 uit de lucht

- 45 vuilniszakken fijnstof Eén boom vangt per jaar 45 vuilniszakken fijnstof op

10 airco’s Eén boom koelt evenveel als tien airco’s

- 8°C Het is koeler onder een boom

250 soorten Eén boom kan meer dan 250 planten diersoorten herbergen

Bomenplannen De provincie Limburg ondersteunt 41 Limburgse gemeenten bij het opmaken van een bomenplan. Dat helpt hen bij het optimaal beheren van het bomenbestand en het aanplanten van de juiste boom op de juiste plaats. www.klimaatbomeninlimburg.be

liter

8.000 wateropslag Bomen slaan regenwater op, wat wateroverlast tegengaat

Wat is natuurinclusief bouwen?

Daarom blijven zonnepanelen een goed idee

Heleentje De Brauwer Expert Klimaatbeleid Provincie Limburg

”

atuurinclusief bouwen gaat nog verder dan duurzaam bouwen. Een natuurinclusief gebouw is niet alleen ecologisch, maar draagt door zijn constructie ook bij aan de lokale biodiversiteit. Hoe? Dat kan op verschillende manieren, afhankelijk van jouw budget. Een belangrijke voorwaarde van inclusief bouwen, is dat je tijdens de (ver)bouwwerken rekening houdt met dieren die in je huis leven, soms zonder dat je het beseft. Denk maar aan vleermuizen in spouwen tussen muren. Bij een natuurinclusieve renovatie bekijk je hoe je enerzijds je muren kan isoleren en anderzijds de verblijfplaats van de vleermuizen kan behouden. Het recent opgestart project ‘Natuur-inbouw Limburg’ zoekt de komende drie jaar naar oplossingen om de energetische verduurzaming van gebouwen te rijmen met de bescherming van de biodiversiteit in en rond woningen. Natuurinclusieve bouwingrepen houden met beide rekening. En ze brengen nog andere voordelen met zich mee. Zo houdt groen op je gevel of dak je woning in de zomer koeler, waardoor je minder energie verbruikt. Nestkasten aan je gevel trekken meer vogels aan, die op hun beurt als natuurlijke plaagbestrijders vervelende insecten, zoals muggen, opeten. Meer groen rond je huis zorgt bovendien voor minder stress. Het zet je aan om meer te bewegen. Ook voor de algemene luchtvervuiling en het hitte-eiland effect heeft natuurinclusief bouwen alleen maar voordelen.” www.limburg.be/natuur-inclusief-bouwen

”

e vele financiële steunmaatregelen voor zonnepanelen zorgden ervoor dat Belgen de afgelopen 15 jaar massaal investeerden in zonne-energie. De subsidiestroom is ondertussen stopgezet. De terugdraaiende tellers maken plaats voor digitale. En toch zijn zonnepanelen nog altijd een goede investering. Waarom? Eerst en vooral maak je je woning met zonnepanelen een pak duurzamer. Ten tweede is de kostprijs van zonnepanelen de voorbije jaren sterk gedaald. Tegelijkertijd is de nieuwe generatie panelen een stuk performanter. Dat betekent: meer stroom voor minder geld. Zeker nu de taksen op elektriciteit amper zakken, bespaar je met je zelfgeproduceerde stroom heel wat geld uit. Wat zonnepanelen precies kosten en opbrengen, hangt van verschillende factoren af. Het merk en de kleur van de zonnepanelen, de bereikbaarheid van het dak, of het dak plat of hellend is… Het bepaalt allemaal mee de prijs. De duurste uitgave zijn de vaste kosten, waaronder de plaatsing en de keuring. Wanneer je die kosten toch maakt, kan je maar beter onmiddellijk heel je dak vol leggen. Enkel op het zuidelijk georiënteerde deel leggen? Dat is niet langer de beste keuze. Oostelijk, westelijk en zelfs noordelijk georiënteerde panelen liggen meer in de lijn met ons dagelijks verbruik. Heb je toch productieoverschot? Dan kan je die verkopen of delen. Of wie budget heeft voor een elektrische wagen of warmtepomp, kan met zonnepanelen ook die verbruikskosten drukken. Niet twijfelen dus!”

David Michiels

Coördinator Klimaatbeleid Provincie Limburg

LINA 11

interview

Van GRIJS naar

GROEN

De school is voor veel kinderen de enige plek waar ze nog buiten spelen. Hoog tijd om van elke grijze koer een natuurlijke en avontuurlijke speelplek te maken, vindt Adam Bienenstock, ambassadeur van de groene speelplaats. “Zo’n omgeving is onontbeerlijk voor de ontwikkeling en het welzijn van kinderen.”

n april komt Adam Bienenstock zijn verhaal live vertel len, op het internationaal congres dat het Provinciaal Natuurcentrum Limburg in Hasselt organiseert. Dat gebeurt onder de titel: ‘The natural way forward, Green school grounds for everyone’. Bienenstock is landschapsont werper en CEO van een uit de kluiten gewassen Canadees familiebedrijf, dat wereldwijd speelplaatsen en speelpleinen vergroent. In de VS en Canada alleen nam zijn team al zo’n 3.000 schooldomeinen onder handen. Indrukwekkende cij fers. Toch is Bienenstock ervan overtuigd dat hij nog iets van de Limburgers kan leren. “Jullie hebben op vijf jaar tijd 50 schoolspeelplaatsen vergroend en er zitten er nog eens 30 in de pijplijn. Het gaat heel snel, en bovendien op een kwalita tieve manier. Jullie zijn beter bezig dan wij hier. Mijn advies: doe zo verder en probeer slechte Amerikaanse invloeden buiten te houden.”

Wat zijn die dan? Adam Bienenstock: “Risico’s vermijden is voor Amerikaanse ouders en toezichters een obsessie geworden. Daarom zijn ze de laatste tientallen jaren alle avontuurlijke zaken gaan weghalen. Alleen hebben ze een totaal verkeerd idee van wat risicovol spel is. Veel speelplekken bestaan nu alleen nog uit asfalt, rubber en metalen speeltuigen. Het gevolg is dat kinderen hun omgeving en de risico’s niet meer zelf leren inschatten.” 12

Hoe komt dat? Adam: “Kinderen moeten met al hun zintuigen met de om geving leren omgaan. Full sensory engagement, noemen we dat. Zoiets lukt niet in een jungle van asfalt en beton. Je hebt er natuurlijke en avontuurlijke speelplekken voor nodig, die alle zintuigen aanspreken. Pas dan blijven je ervaringen in je hoofd hangen. Het menselijk brein zit zo in elkaar. Denk maar eens terug aan je favoriete speelherinneringen. Ik weet zeker dat je vijf zintuigen daarbij betrokken waren. Spelend leren via je zintuigen gebeurt best voor de leeftijd van negen jaar, dan is de impact op de lichamelijke, mentale en emotionele ontwikkeling het grootst.”

Wat leren kinderen van zintuigelijk spelen? Adam: “Zoveel! Veerkracht. Lichamelijke wendbaarheid en gevoel voor evenwicht. Hoe ze zich bewegen in de ruim te. Waar hun armen en benen zijn in verhouding tot hun lichaam. Ze krijgen er ook sterke buik- en rugspieren van.”

U had het ook over mentale en emotionele aspecten? Adam: “Ook vaardigheden als lezen en schrijven komen voort uit sensory engagement. Het bevordert zelfs een concept als uitgestelde behoeftebevrediging. Misschien ken je het ex periment wel. Een wetenschapper laat een kind alleen met een pot snoepjes. Het mag er vijf uithalen, maar niet opeten. Dat laatste mag pas als de wetenschapper terugkomt. Kin

"Spelen in de natuur prikkelt de zintuigen en maakt kinderen empatischer."

deren die samen met andere kinderen veel tijd in de natuur doorbrengen, kunnen dat beter dan andere.”

Hoe verklaart u dat? Adam: “In een natuurlijke omgeving leren kinderen beter samenwerken en worden ze empathischer: ze kunnen zich verplaatsen in de gevoelens van iemand anders. Het worden later goede burgers, die een positieve rol in de samenleving spelen. Empathie is onze belangrijkste graadmeter voor een geslaagde speelplaats.”

Leg misschien eerst eens uit hoe zo’n speelplaats eruitziet? Adam: “Dat varieert per land of streek, want de speelplaats moet in het plaatselijke landschap passen. Maar een aantal aspecten zal overal terugkomen. Dat heeft te maken met de totale zintuiglijke ervaring waar we het net over hadden. Het begint met een levende bodem, die uit verschillende soorten van oppervlakken bestaat. Daar voegen we losse, natuurlijke onderdelen aan toe, zoals stukken hout. Daarmee kunnen kinderen samen dingen maken of een ‘dramatisch’ spel verzinnen. Er zijn best ook klim- en klautermogelijkheden. En zeker ook verdoken plekjes. Daar kunnen ze zich terug trekken, in hun eentje tot rust komen en met hun handen in de aarde zitten. Dit alles werk je af met struiken en bomen, zodat kinderen kruinen boven hun hoofd voelen.”

Het resultaat van deze mix? Adam: “Spontane sociale samenwerking. Kinderen die samenspelen en elkaar helpen, over leeftijd, gender, cultuur of etniciteit heen, zonder dat er een volwassene aan te pas komt.”

Vindt iedereen dit automatisch een leuke plek? Adam: “Kinderen onder de 9 jaar wel! Volwassenen vaak niet. Daarom hebben we bij ons op kantoor op een groot stuk hout een slogan gebrand: Grown Ups suck! Wij zijn het probleem, niet de kinderen. (lacht) Die snappen meteen dat dit een plaats voor hen is, waar ze kunnen spelen en creëren en exploreren, zonder dat wij vertellen wat ze moeten doen. Als volwassenen zich gaan moeien, is het hun schuld dat kinderen minder speels worden, minder plezier beleven en minder goed zelfstandig leren zijn.”

Sommige volwassenen vinden dit soort van spel rommelig en vuil. Adam: “Ze hebben gelijk. Spelen in zijn beste vorm is rom melig en vuil. Mijn vader zou blij zijn met die omschrijving.”

Uw vader was arts en een van de grondleggers van de hygiënehypothese, niet? Leg die eens uit? Adam: “De hygiënehypothese is een mogelijke verklaring voor de toename van astma, allergieën en andere wel LINA 13

50 Limburgse scholen

www.provinciaalnatuurcentrum.be/vergroening

vaartsaandoeningen. Doordat kinderen zich niet meer vuilmaken, komen ze minder in contact met bodembacteriën en leert hun afweersysteem niet rustig reageren op prikkels die eigenlijk onschuldig zijn. Het gaat dus over de invloed van biodiversiteit op het immuun systeem.”

Wat betekende dit voor uw opvoeding? Adam: “Ik was die rare jongen die zijn handen niet mocht wassen voor we aan tafel gingen.”

Hoe zag uw schoolplein eruit? Adam: “Als een grote asfaltvlakte. Maar dat gaf niet, want ik sleet vele uren in de bossen en in het riviertje achter ons huis. Ik zwierf rond zon der supervisie, tot mijn moeder de bel luidde voor het avondeten.”

Staat uw oude school er nog? Adam: “Ja, maar het asfalt hebben we vervan gen door prairiegrassen en bomen en klimplek ken. De leerkrachten hebben we ervan over tuigd dat het ook voor hen een verbetering is als ze de kinderen met rust laten en hun ding laten doen. Onderzoek toont aan dat het ziektever zuim halveert als je de speelplaats vergroent.”

Mijn eigen speelplaats was een veld van grijze betontegels. Ik herinner me vooral ruige spelletjes en veel schaafwonden. Adam: “Letsels komen 12 keer vaker voor op beton en asfalt. Bij natuurlijk spel is het aantal ziekenhuisopnames 30 tot 40 keer lager. Dat heeft niet alleen met de harde ondergrond te maken. Hoe meer een kind zintuiglijk opgaat 14

In Limburg zet het Provinciaal Natuurcentrum zich in voor speelplaatsvergroening. Ze heeft vier MOS-begeleiders die scholen coachen bij het natuurlijk inrichten van hun buitenomgeving. Ze helpen met het vormen van een visie, het creëren van een draagvlak en het educatief benutten van het schoolgroen. Sinds 2018 werden zo al 50 speelplaatsen in Limburg vernieuwd. Nog eens 30 scholen zijn momenteel bezig met dat proces. Via het Provinciaal Natuurcentrum kunnen scholen ook een subsidie van maximaal 15.000 euro voor speelplaatsvergroening aanvragen. De vergroeningssubsidie gaat altijd gepaard met ondersteuning van een MOS-begeleider. Meer info en inspiratie vind je op de website.

in de omgeving, hoe beter het ‘in het moment’ is, risico’s inschat en samenwerkt. Agressief gedrag – een probleem dat in Amerika epide mische vormen aanneemt – vermindert sterk als we de speelplek vergroenen. Pestgedrag vermindert met 78 procent.”

Hoe pak je de vergroening van een speelplaats aan? Adam: “Zeker in overleg met de kinderen. We komen samen op een plek met zand, mulch, takken en teken- en knutselmateriaal. We spe len en winnen zo hun vertrouwen. Dan vragen we hen uit. Niet naar hun favoriete speeltuig, maar naar de dingen die ze heel graag doen. Soms zeggen ze dat ze een suisbuis (een ronde, afgesloten glijbaan, red.) willen. Dan vragen wij meteen: waarom? Het antwoord is vaak dat ze willen verdwijnen. Dus voorzien wij plekjes waar ze zich kunnen verstoppen.”

Waarop letten jullie bij de groenaanleg? Adam: “We houden rekening met de lokale omgeving, maar dan zoals die er over een halve eeuw uit zal zien. We moeten de komende 20 jaar planten voor de komende 50 jaar, dus voor een warmer klimaat. Een slim aangelegde speelplaats, met een ontharde, levende bodem en schaduwrijke bomen, is 20°C koeler dan een asfaltplein. In de strijd tegen de klimaatopwar ming is die bodem trouwens belangrijker dan de bomen: 60 procent van de koolstof wordt daar opgevangen. Weet je wat zo ongelofelijk is? De gezonde bodem die de bacteriën bevat die koolstof opvangen, bevat ook de bacteriën die ons immuunsysteem trainen en zelfs ons

angst- en stressniveau naar beneden halen. Koolstofopvang en emotioneel welzijn zijn dus hetzelfde. Wij zijn de natuur, onze kinderen zijn de natuur.”

We steken fauna en flora ook een handje toe als we toekomstgericht vergroenen? Adam: “Zeker weten. Bomen hebben geen be nen. Vroeger verplaatsten bossen en biotopen zich dus zeer traag als het klimaat veranderde, over millennia heen. Wat toen op 1.000 jaar gebeurde, vindt nu op 30 jaar tijd plaats. Wij moeten daarop inspelen door nu de juiste soor ten te planten. Het is een kans die we met beide handen moeten aangrijpen.”

Praat je daarover met de kinderen? Adam: “Ja hoor. Dit is een verhaal van hoop, omdat we samen met hen de controle voor een stuk terugnemen. De kinderen zelf vinden het allemaal fascinerend. Laat ze liefst ook helpen met de aanleg. Dan gaan ze later zeker voor zichtig en respectvol met hun speelterrein om.”

Hoe staat u tegenover waterpartijen in een speelplein? Adam: “Ik snap de bezorgdheid, maar sta tistisch zijn er zo goed als geen peuters die verdrinken in een ondiepe plas. De angst is meestal meer dat kinderen zich vuilmaken. Als je de voordelen afweegt tegen de risico’s, zou ik zeggen: doen. Water is een fantastische verrij king. Als je je echt zorgen maakt, kan je onder een plas drainage aanleggen. Dan blijft het water na een regenbui even staan en sijpelt het traag weer weg.”

interview

Uw naam is bijzonder toepasselijk. Adam leefde in het aards paradijs, Bienenstock is Duits voor bijenkorf. Adam: “Op onze boerderij en kwekerij staan tien bijenkorven. Dat doet me denken aan een anekdote die illustreert wat er fout kan lopen als volwassenen zich moeien. Het verfraai ingscomité van een school vroeg om bij de vergroening van een speelplaats geen bloeiende planten te gebruiken. Ze waren bezorgd dat de bijen zouden steken. Ik kon mijn oren niet ge loven. Ik had niet de moed om hen te vertellen dat àlle planten bloeien. Ze wilden dus eigenlijk planten die geen mooie bloemen dragen. Ik ben dan een beetje stout geweest en heb grote appelbomen geplant. Die bloeien prachtig!”

Conferentie in Hasselt Adam Bienenstock is één van de keynote sprekers op The natural way forward: Green school grounds for everyone. Dat is de internationale conferentie over speelplaatsvergroening die het Provinciaal Natuurcentrum op 22, 23 en 24 april organiseert in Hasselt. Je kan meer dan 50 lezingen en workshops bijwonen in het Provinciehuis, maar ook deelnemen aan terreinbezoeken. Iedereen die geïnteresseerd is in groene speelplaatsen en ‘natuurRijk leren’ is welkom: van leerkrachten en groenarchitecten tot beleidsmakers en academici. Door het internationale karakter is de voertaal Engels. Kan je je niet vrijmaken? Op donderdag 25 april vindt een Contactdag Netwerk Educatie plaats met hetzelfde thema en waarin onder andere de conferentie in het Nederlands wordt samengevat. Meer info en tickets vind je op de website. www.thenaturalwayforward.com

LINA 15

de soort

Heikikker (RANA ARVALIS)

Kikkers die blauw kleuren? Ze bestaan! En ze komen vooral voor in Limburg. Maar om zo’n heikikker te spotten, moet je geluk hebben.

Een blauwtje lopen, krijgt bij de heikikker een volledig nieuwe betekenis. Tijdens het broedseizoen, in maart, kleuren mannetjes een paar dagen helemaal blauw om de aandacht van vrouwtjes te trekken. Hoe? Door lymfevloeistof onder hun huid te pompen.

De heikikker is kwetsbaar, maar vertoeft graag in Limburg. Het is een Limburgse prioritaire soort, die voor zijn voort bestaan in Vlaanderen grotendeels afhankelijk is van de natuur in de provincie. Je hebt het meeste kans om hem te spotten in de heide- en laagveengebieden in het Nationaal Park Hoge Kempen, maar ook in de Antwerpse Kempen verstopt hij zich graag.

Wie de kleine kikker in het water hoopt te spotten, heeft weinig kans. Hij leeft vooral op het land. Toch blijft de kikker nooit écht ver van water, want hij heeft het nodig om er eieren te leggen.

Je herkent deze kikker aan zijn bruinrode huid en crèmekleurige buik. Vanaf de neusgaten loopt een kenmerkende bruine streep over de ogen tot de voorpoten. Hij lijkt heel erg op de verwante bruine kikker, maar heeft een spitsere snuit en langere achterpoten. De heikikker is 5 tot 8 centimeter groot.

De opeenvolging van droge jaren zorgt voor een drastische daling van het aantal heikikkers. Waar er in 2005 nog legsels op zeven verschillende plaatsen in het Nationaal Park Hoge Kempen gevonden werden, waren dat er in 2022 nog maar drie. Ook het aantal legsels per locatie ging erop achteruit. De toekomst voor deze iconische soort in het Nationaal Park is dus onzeker.

ontmoet

Hagen dichten

“Gedichte hagen zijn mooi én functioneel”

Door workshops haagdichten te geven, houdt Paulien Vanhauwere die eeuwenoude techniek om percelen af te sluiten in leven. Gelukkig, want de natuurlijke omheiningen zijn nuttig voor insecten en andere dieren

aagdichten is meer dan 2.000 jaar oud. Het was lang de aangewezen manier om je tuin of weide af te sluiten. Zo bleef het vee binnen en de wilde dieren buiten”, vertelt Paulien Vanhauwere van Tree-Hive. “Door de opkomst van de prikkeldraad is de eeuwenoude techniek nagenoeg verdwenen. Dat is zonde. Gedichte hagen vormen een verweven en natuurlijk element in het landschap. Ze zijn ook interessant voor de natuur. Heggen zijn voedselbronnen en bieden nest- en schuilgelegenheid voor insecten, vogels en kleine zoogdiertjes.” Om het haagdichten niet verloren te laten gaan, geeft Paulien cursussen. “In één dag toon ik verschillende technieken om je haag te verdichten. Je kan vlecht-, twijn-, buig-, knik-, tuyn-, en legtechnieken gebruiken. Typisch voor Haspengouw is de kruishaag: een ruitvormig patroon van gebogen stammetjes. De ene techniek is uitdagender dan de andere. Welke je toepast, hangt af van het type haag, haar functie en je persoonlijke voorkeur. Je kan je creativiteit de vrije loop laten. Iets voor jou? Kijk op onze website voor de data van alle volgende cursussen.” “Om mijn kennis over haagdichten te delen, werkte ik ook mee aan goedgelegd.be. Op dat online platform van het Regionaal Landschap Lage Kempen vind je tips en instructievideo’s om zelf mee aan de slag te gaan. De website brengt haageigenaars ook in contact met enthousiaste leggers.” www.tree-hive.be www.goedgelegd.be

NAAM

Paulien Vanhauwere PROFIEL

Lesgever in het haagdichten bij Tree-Hive LINA 17

vergeten

GRASLANDEN

Frank Leroi

Ward Andriessen

reportage

Dit voorjaar start het herstel van verruigde graslanden in natuurgebied Grote Beemd in Wellen. De terreinwerken maken deel uit van een project dat die vorm van open natuur in Haspengouw uit de vergeethoek wil halen.

“Enkel in een tropisch regenwoud vind je evenveel soorten op zo'n kleine oppervlakte.”

omenteel staan er vooral brand netels, bramen en andere stekeli ge planten op 3 hectare percelen gelegen in een complex van zo’n 22 hectare grasland in natuurge bied Grote Beemd in Wellen. Maar over enkele jaren moet dat verruigde grasland opnieuw in ere hersteld zijn, vertelt Veerle Cielen van de vzw Limburgs Landschap. “Onze organisatie zet zich onder andere in voor het herstellen van graslan den in de provincie. In Grote Beemd zijn we daar al 20 jaar actief mee bezig. Enkele percelen in het gebied hebben we nog niet kunnen inrichten en restaureren. Dankzij de extra middelen uit het biodiversiteitsproject ‘Vergeten graslanden in Haspengouw’ van het Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren kunnen we daar dit voor jaar eindelijk aan beginnen. Eigenlijk wilden we al in november met de werken starten, maar toen was het te nat. In januari was het nog te koud. Met een klepelmachine gaan we de overwoekerende begroeiing verwijderen, zodat de grassen terug ruimte krijgen om te groeien. Daarna zullen we het grasland beheren door het twee keer per jaar te maaien en hooien. Het Regionaal Landschap begeleidt de werken en zoekt actief mee naar mensen om te hooien. De organisatie kreeg daar voor een subsidie van de provincie Limburg.” Grote Beemd is niet de enige plaats waar het graslandenproject van Regionaal Landschap Has pengouw & Voeren (RLHV) neerstrijkt. “In tien gemeenten in de Herk- en Mombeekvallei zetten we een concrete terreinactie rond graslanden op poten”, zegt projectcoördinator Ward Andriessen. “In totaal zullen we voor 150 hectare grasland be heeradvies geven bij particulieren, landbouwers en openbare eigenaars. In 2023 herstelden we al graslanden in Alken en Hasselt. Dit voorjaar doen we dat behalve in Wellen ook nog in Borgloon, LINA 19

reportage

Wat is een grasland? Een grasland is een vorm van open natuur. De vegetatie bestaat uit grassen, kruiden en andere laagblijvende soorten, en telt geen struiken, bramen of bomen. Als je een grasland niet beheert, overgroeit het. Historisch gebeurt dat beheer vaak door landbouwers die hooi produceren op graslanden of er vee laten grazen. Nu hooi economisch minder interessant is voor landbouwers, nemen natuurorganisaties steeds vaker de rol van beheerder op zich.

Diepenbeek, Heers, Herk-de-Stad, Kortessem, Sint-Truiden en Tongeren. Dat kan op privaat terrein zijn, zoals het kasteeldomein van Voort, of op openbaar domein, zoals Patersbos Rooiheide in Diepenbeek. Met onze terreinacties willen we het goede voorbeeld geven en tonen hoe correct beheer van graslanden eruitziet. Daarnaast gaan we in elke gemeente ook sensibiliseringsacties organiseren: geleide wandelingen, fiets tochten, plantenexcursies en andere activiteiten die graslanden op een leuke manier onder de aandacht brengen. Dat is nodig, want de waarde ervan wordt enorm onderschat.” Schatkamers Graslanden zijn een belangrijke en waardevolle vorm van open natuur, vertelt Ward. “Ze bestaan uit een rijk palet aan gras sen, kruiden en bloemen. Ze hebben een hoge natuurwaarde en trekken veel dieren aan. Insecten, vogels, amfibieën en zoogdieren vinden er rust, dekking of voedsel. Ook vleermui 20

zen jagen er graag. Graslanden zijn de schatkamers van de biodiversiteit in Europa. In Gors-Opleeuw telden we meer dan 222 soorten op een perceel van 56 are, aan de Tiendeberg in Tongeren meer dan 50 soorten op enkele vierkante meters. Enkel in een tropisch regenwoud vind je zo’n grote variatie aan soorten op een kleine oppervlakte!” Ondanks hun soortenrijkdom, staan graslanden onder druk in Vlaanderen. Er verdwijnen heel wat graslanden, en de kwaliteit van wat overblijft gaat op veel plaatsen achteruit. Is onbekend onbemind? Frank Leroi van RLHV denkt van wel. “De meeste mensen weten niet hoeveel natuurwaarde zo’n grasland heeft. Het beleid en de media leggen sterk de nadruk op bebossing. Dat is een goede zaak, maar het zou niet ten koste van graslan den mogen gaan. Nu worden nieuwe bossen vaak aangeplant op stukken grasland. Maar niet enkel bomen hebben natuur waarde. En ook in de strijd tegen klimaatverandering moeten graslanden niet onderdoen voor bossen.” Koolstof en water opslaan Soortenrijke, permanente graslanden nemen evenveel CO₂ op uit de lucht als bossen, zegt Frank. “De koolstof wordt via de wortels van de vegetatie opgeslagen in de bodem. Hoe beter het grasland beheerd wordt en hoe meer soorten er groeien, hoe meer CO₂ in de bodem bewaard kan worden. De fijne wortels van de vele plantensoorten op soortenrijke graslanden helpen bij een vlotte opslag. Meer biodiversiteit op een grazig perceel betekent dus ook meer koolstofopslag en minder broeikasgassen in de atmosfeer. Een bijkomend voordeel is dat graslan den CO₂ blijvend vasthouden. De koolstof komt niet vrij, zoals bij bosbrand of -kap. Dat is geen detail: in ons opwarmend kli maat hebben we steeds vaker te maken met bosbranden die de

“In 10 Limburgse gemeenten herstellen we graslanden in ere.”

Ward Andriessen

Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren

klimaatwinst van een bos letterlijk in rook laten opgaan.” Ook in de strijd tegen wateroverlast zijn graslanden een be langrijke partner. Ward: “De fijne wortels van graslandsoorten zorgen ervoor dat er veel water in de bodem kan infiltreren. Zo kan je op een natuurlijke manier de grondwaterstand aanvul len en zowel wateroverlast als droogte tegengaan. Vooral in landbouwgebied helpen grazige percelen ook om erosie en de uitspoeling van vruchtbare landbouwgronden tegen te gaan.” Typisch voor Haspengouw Graslanden zijn kenmerkend voor Haspengouw. “Weiden, beemden en hooilanden horen al sinds mensenheugenis bij het Haspengouwse landschap. Ze maken deel uit van ons landschappelijk erfgoed”, zegt Ward. “Je treft graslanden van oudsher aan in de beekvalleien en in landbouwgebied. Bijna alle Vlaamse graslandtypes komen in Haspengouw voor, ook zeldzame types die nergens anders in Vlaanderen voorkomen.” Doordat de bodems op sommige plaatsen eeuwenlang grasland

zijn geweest en nooit bemest of geploegd zijn, kan je de graslanden vaak op zeer korte termijn snel herstellen, zegt Veerle. “Als je maait, komt er spontaan van alles naar bo ven. Zo hebben we al na enkele maaibeurten orchideeën zien terugkomen. Graslanden zijn een stille getuige van een historisch land gebruik, vertelt Veerle. “Vroeger zakten de inwoners van Wellen tijdens de oogst af naar de valleien om hooi binnen te halen. Je kon er ook je vee laten grazen, tegen betaling. Maar zo’n honderd jaar geleden stapten landbouwers steeds meer af van het hooien: het was veel werk dat niet meer zoveel opbracht. In de plaats plantten ze vaak popu lieren, een snelgroeiende houtsoort die je na enkele jaren al kan kappen en verkopen. Zonde, want zulke houtpro ductiebossen dragen amper bij tot onze biodiversiteit. Dat proberen we te corrigeren in Grote Beemd.”

Beleef graslanden Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren gaat niet alleen beheerwerken uitvoeren in graslanden in Alken, Borgloon, Diepenbeek, Hasselt, Heers, Herk-de-Stad, Kortessem, SintTruiden, Tongeren en Wellen. In elke deelnemende gemeente vindt in 2024 ook een gratis activiteit voor het grote publiek plaats. Dat kan een wandeling, een fietstocht, een workshop of iets helemaal anders zijn. Op de website vind je een overzicht van de geplande activiteiten. www.rlhv.be

LINA 21

agenda Wintervogels spotten

Vee voederen

Een gids neemt je mee op vogeltocht door het Schulens broek. Tijdens een wandeling van 8 kilometer zie je welke trekvogels overwinteren in het natuurgebied. Deelnemen kost 2 euro (1 euro voor leden van Natuurpunt). Schrijf je in via de website. En vergeet je verrekijker niet!

Kom eigenhandig de grote Galloway-runderen voede ren in Natuurgebied De Mate, onder begeleiding van een natuurgids. Iedereen is welkom, ook kinderen. Deelnemen is gratis. Doe goede wandelschoenen of laarzen aan. Honden zijn niet toegelaten.

ZONDAG 3 MAART

ZONDAG 17 MAART

14 u.

Bezoekerscentrum Schulensmeer, Lummen

Bezoekerscentrum De Slagmolen, Genk

www.schulensmeer.be

www.natuurpunt.be/agenda

MAART

WANDELING

DOE-WANDELING

voorjaar

2024

APRIL

CONGRES

The natural way forward

Contactdag Educatie

Het Provinciaal Natuurcentrum organiseert een internati onale conferentie over speelplaatsvergroening. Het drie daagse programma telt meer dan 50 lezingen, workshops en terreinbezoeken. De voertaal is Engels.

Een studiedag voor lokale besturen en het onderwijsveld, helemaal in het teken van groene speelplaatsen. Deelne mers wisselen praktijkervaringen uit en inspireren elkaar. Op deze contactdag krijg je ook een verslag van de interna tionale conferentie ‘The natural way forward’.

22 APRIL TOT 24 APRIL

Provinciehuis, Hasselt www.thenaturalwayforward.com

DONDERDAG 25 APRIL

Provinciehuis, Hasselt www.pnc.be/contactdag-educatie

colofon Creatief met snoeihout

Abonneer je GRATIS

DINSDAG 23 MAART

Centrum Duurzaam Groen organiseert een creatieve workshop rond snoeihout. Na een theoretische uitleg leer je hoe je vlechtwanden, takkenwallen, zitbanken of levende bouwsels maakt met wilgentenen en ander snoeihout. Deelnemen kost 10 euro. Schrijf je in via de website.

Nog geen abonnee? Wil je drie keer per jaar LINA gratis thuis ontvangen? Abonneer je via de website.

13 u.

Vragen? Neem c ontact op via lina@limburg.be of 011 23 83 38.

Ambertuin Kiewit, Hasselt www.centrumduurzaamgroen.be

www.linamagazine.be/abo MAART WORKSHOP

lees meer Nieuwsbrieven Voor de nieuwsbrieven van het Provinciaal Natuurcentrum en de Regionale Landschappen kun je inschrijven via de respectievelijke websites.

tot uw dienst provincie Limburg Milieu en Klimaat Universiteitslaan 1 3500 Hasselt milieuenklimaat@limburg.be www.limburg.be/milieuenklimaat 011 23 83 38

Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86 3600 Genk pnc@limburg.be www.pnc.be 011 26 54 50

Regionale Landschappen

JUNI, AUGUSTUS EN SEPTEMBER WANDELINGEN

Geologische wandelingen

16 JUNI, 11 AUGUSTUS EN 29 SEPTEMBER

Gek van geologie? De vrijwilligers van de werkgroep geologie van LIKONA dompelen je onder in een wereld van ijstijden, fossielen en dino’s. De gratis wandeling vindt telkens op een andere locatie in Limburg plaats. 14 u. www.provinciaalnatuurcentrum.be/kalender

Haspengouw en Voeren Daaleindestraat 2 3720 Kortessem info@rlhv.be www.rlhv.be 011 31 38 98

Kempen en Maasland Winterslagstraat 87 3600 Genk info@rlkm.be www.rlkm.be 089 65 56 65

Lage Kempen Grote baan 176 3530 Houthalen info@rllk.be www.rllk.be 011 78 52 59

Volg ons Volg ons ook op onze Facebook-pagina’s

LINA

is een uitgave van de deputatie van de Limburgse provincieraad: Jos Lantmeeters, gouverneur, Inge Moors, Igor Philtjens, Tom Vandeput, Bert Lambrechts, gedeputeerden en Wim Schoepen, provinciegriffier REDACTIERAAD EN HOOFDREDACTIE Patrick Boucneau, Jan Mampaey, Sonja Schreurs, Ilse Van Aelst,

FOTOGRAFIE Mine Dalemans MET DANK AAN Liliane Van Engeland, Josiane Schoefs, Annick De Paepe, Greet Gommers, Johan Lambrix, Luc Crevecoeur, Kristel Van Lishout, Ilse Olaerts, Hanne Mengels, An Bloemen en Monica Silvestrini, Joris Verhees EINDREDACTIE EN VORMGEVING f-twee bladenmakers, www.f-twee.be DRUKWERK Bredero Graphics VERANTWOORDELIJK UITGEVER Patrick Boucneau, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt OPLAGE 9 000 exemplaren WETTELIJK DEPOTNUMMER D/2017/5.857/026 CONTACTADRES Dienst Milieu en Klimaat, Directie Omgeving, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt, 011 23 83 38, milieuenklimaat@limburg.be, www.limburg.be

LINA WORDT GEDRUKT OP 100 % GERECYCLEERD PAPIER

LINA 23

Afz.Provincie Limburg, Directie Omgeving- Milieu en Klimaat, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

symposium

Everzwijnen in Vlaanderen

Symposium zaterdag 16 maart 2024 – 10u tot 17u Universiteit Hasselt – campus Diepenbeek

Voor openbare besturen, landbouwers, jagers, terreinbeheerders en andere geïnteresseerden. Ontdek de meest recente ontwikkelingen in het onderzoek en beheer van everzwijnen in Vlaanderen. Verwacht presentaties en interactieve sessies met onder meer diverse methoden en technieken voor het beheren van everzwijnen. Info en inschrijven via limburg.be/everzwijnen-in-vlaanderen

CMK

CENTRUM VOOR MILIEUKUNDE