Voedselbanken in Noord-Holland Inventarisatie naar de ondersteuningsbehoefte
Colofon Dit is een uitgave van PRIMO nh
© PRIMO nh, december 2006 Overname of openbaarmaking van (gedeelten van) deze uitgave is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van PRIMO nh. Auteurs Eveline Tijmstra Kor Berghuis Eindredactie Daniëlle Schriek Opdrachtgever Provinciaal Platform vrijwilligersorganisaties in de zorg. PRIMO nh Postbus 106, 1440 AC PURMEREND Telefoon: 0299 418700, fax: 0299 418799 e-mail: servicepunt@primo-nh.nl internet: www.primo-nh.nl Deze publicatie is te downloaden van www.primo-nh.nl Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij Eveline Tijmstra, e-mail: etijmstra@primo-nh.nl, telefoon: 0299 418700 Deze inventarisatie is mede mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland
PRIMO nh is de afkorting van Provinciaal Institut voor Maatschappelijke Ontwikkeling in de provincie Noord-Holland. PRIMO nh is dé provinciale ondersteuningsorganisatie voor de provincie, gemeenten en maatschappelijke organisaties op het gebied van (lokaal) sociaal beleid in Noord-Holland.
2
Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 1.1 Aanleiding voor de inventarisatie 4 1.2 Onderzoeksvragen 4 1.3 Verantwoording 5
2. Achtergrond en werkwijze voedselbank 6 2.1
Inleiding
6 2.2
Ontstaansgeschiedenis van de voedselbanken
6 2.3
Doelstelling Voedselbank Nederland
6 2.4
Werkwijze
7 2.5
Klanten
7 3. Voedselbanken in Noord-Holland 9 3.1
Inleiding 9
3.2
Voedselbanken in Noord-Holland 9
4. Ondersteuningsbehoefte 25 4.1 Inleiding 25 4.2 Uitwerking ondersteuningsvragen 25 5. Samenvatting 26
3
6. Aanbevelingen 28
4
1. Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek In het afgelopen jaar heeft er een explosieve groei van het aantal Voedselbanken plaatsgevonden. Vrijwilligers van vrijwilligersorganisaties in de zorg zijn hierbij in meerdere gemeenten betrokken. In de eerste fase van de voedselbanken was de ervaring van de Vrijwilligersorganisaties in de Zorg dat men overal tegen dezelfde problemen aanliep. Dit is verder niet gespecificeerd. Veel voedselbanken zijn inmiddels de opstartfase voorbij en maken een snelle groei door. Dit vraagt om een meer planmatige aanpak voor de middenlange en lange termijn. Het Platform vrijwilligersorganisaties in de Zorg, bestaande uit: -
Het Nederlandse Rode Kruis - Anton van Bergen, gewestmanager West
-
Humanitas - Annelies Boode, districtsmanager
-
De Zonnebloem - Thom Bruinincx, districtshoofd Noord-Holland
-
Unie van Vrijwilligers - Elly Dangermond, voorzitter Vereniging UvV Noord-Holland
-
Leger des Heils - Carla van Essen, majoor
-
Stichting Samenwerkende Vrijwillige Hulpdiensten - Geppie Keizer-Reiffers, buitendienstmedewerker,
heeft PRIMO nh gevraagd om een inventarisatie te maken van de voedselbanken in Noord-Holland en te onderzoeken of er een ondersteuningsbehoefte bij de voedselbanken bestaat. Ook de Provinciale Staten hebben in de vergadering van 29 mei j.l. in een motie opnieuw aandacht gevraagd voor het probleem armoede en sociale uitsluiting. Zij laten zich hierbij inspireren door voorbeelden in de provincie Noord-Brabant en de provincie Groningen. Het voorstel is om een bedrag van maximaal 1,5 miljoen euro te reserveren voor een provinciaal participatiefonds ter bestrijding van armoede. Gedeputeerde Staten hebben hierop voorgesteld op korte termijn te komen met beleidsdoelstellingen en uitvoeringsdoelstellingen. De motie is niet in stemming gebracht. Dit vormt een reden temeer om te onderzoeken welke rol de Provincie Noord-Holland en daarmee ook PRIMO nh als steunfunctie zouden kunnen spelen bij de ontwikkeling die de voedselbanken in NoordHolland nu doormaken en, breder dan dat, bij problemen rond armoede en sociale uitsluiting in NoordHolland. 1.2 Onderzoeksvragen De centrale onderzoeksvraag is: Wat is de ondersteuningsbehoefte van voedselbanken in Noord-Holland en welke bijdrage kunnen de Provincie en PRIMO nh daaraan leveren? Om te komen tot de beantwoording van de centrale vraag wordt antwoord gegeven op onderstaande vragen: Voedselbanken in Nederland: -
Wat is de ontstaansgeschiedenis van voedselbanken in Nederland?
-
Welk doel hebben voedselbanken in Nederland? 5
Voedselbanken in Noord-Holland: -
Waar vinden we voedselbanken in Noord-Holland?
-
Wat was de aanleiding om een voedselbank te starten?
-
Welke diensten bieden die voedselbanken?
-
Welke organisaties zijn erbij betrokken?
Ondersteuning voedselbanken in Noord-Holland: -
Worden de voedselbanken ondersteund?
-
Welke organisaties zijn er betrokken bij de ondersteuning van voedselbanken?
-
Welke ondersteuningsbehoefte hebben voedselbanken? Is er behoefte aan informatie, begeleiding, ontmoeting, training, onderzoek?
-
Indien er een ondersteuningsbehoefte is, door wie zou ondersteuning geboden moeten worden? (De moederorganisatie, PRIMO nh, de Provincie of Federatie voedselbanken Nederland).
1.3
Onderzoeksverantwoording
Voor de beantwoording van de onderzoeksvragen is gebruikt gemaakt van de volgende instrumenten: -
Interview Adrie Winkelaar, secretaris Regionaal Diensten Centrum IJmond-Noord;
-
Vragenlijsten verstuurd naar voedselbanken in Noord-Holland;
-
Informatie van de website van verschillende voedselbanken;
-
Informatie uit persberichten of andere artikelen te vinden op het internet.
Naar aanleiding van het gesprek met Adrie Winkelaar is er een vragenlijst opgesteld die verstuurd is naar alle voedselbanken in Noord-Holland. Niet alle vragenlijsten zijn geretourneerd. De ondersteuningsvragen op de vragenlijsten waren zeer minimaal ingevuld. Wat hierbij meegespeeld heeft is dat de voedselbaken niet bekend zijn met PRIMO nh en het werk dat PRIMO nh doet. Van de 11 vragenlijsten die verstuurd zijn, zijn er 7 ingevuld geretourneerd. In de vragenlijst was ook de vraag opgenomen: Weet u in welke plaatsen in uw regio initiatieven zijn om een nieuwe voedselbank op te richten of een nieuw uitgiftepunt te starten? Dit heeft er toe geleid dat er nog drie voedselbanken zijn benaderd voor de inventarisatie. Tevens zijn er een aantal initiatieven genoemd die nog niet zijn gestart. Deze worden vermeld in hoofdstuk 3. Van de uiteindelijk 14 verstuurde vragenlijsten zijn er 9 ingevuld geretourneerd. De beschrijving van Stichting Voedselbank Amsterdam, Voedselbank Haarlem en Omstreken en Voedselbank Zaanstreek Waterland in hoofdstuk 3 is gebaseerd op informatie van hun eigen website en/of informatie uit persberichten of andere artikelen te vinden op het internet. De beschrijving van Stichting Voedselbank IJmond-Noord is gebaseerd op informatie uit het interview met Adrie Winkelaar.
6
2. Achtergrond en werkwijze voedselbanken 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een algemeen beeld geschetst over de voedselbank. Aan de orde komen: -
Ontstaansgeschiedenis
-
Doelstelling voedselbank Nederland
-
Werkwijze van voedselbanken
-
Klanten van voedselbanken
Dit hoofdstuk is gebaseerd op informatie van de website van Voedselbank Nederland (www.voedselbank.nl) en het onderzoek dat uitgevoerd is naar het klantenbestand van voedselbanken. 2.2 Ontstaansgeschiedenis De voedselbank is gestart als project van de Stichting MinusPlus. Een stichting die opgericht is met de gedachte om de ‘minners’ in de samenleving te kunnen ondersteunen met wat de ‘plussers’ aan restgoederen kunnen leveren. In maart 2003 is de naam MinusPlus veranderd in de Stichting Voedselbank Nederland. De voedselbank zamelt producten in bij producenten en distributeurs van levensmiddelen. Deze producten zijn kwalitatief goed, maar kunnen niet meer verkocht worden. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat de verpakking niet helemaal goed is of als de houdbaarheidsdatum te dichtbij is om het product nog te kunnen verkopen. Zaken die niets afdoen aan de kwaliteit van de artikelen, maar om die redenen vernietigd zouden worden. De Voedselbank Nederland is inmiddels uitgegroeid tot een landelijke opererende organisatie met Rotterdam als hoofdvestiging. Goederen worden via het distributiecentrum in Rotterdam verspreid naar voedselbanken in Nederland. 2.3 Doelstelling Voedselbank Nederland De hulp van de Voedselbank Nederland is bedoeld om mensen/gezinnen een steuntje in de rug te geven bij het oplossen van hun financiële problemen en is in principe tijdsgebonden. Ze zijn expliciet niet bedoeld als extraatje voor mensen die het niet breed hebben. Daar zijn er zo veel van dat de Voedselbank onmogelijk al die mensen van een pakket zou kunnen voorzien en derhalve zou toekenning al snel tot willekeur leiden. De Voedselbank Nederland heeft de volgende doelstellingen geformuleerd: -
De Voedselbank wil een bijdrage leveren aan de vermindering van (verborgen) armoede en verspilling in Nederland
2.4 Werkwijze De werkwijze van de Voedselbank Nederland is dat via hulpverleningsorganisaties zoals het Maatschappelijk Werk, de Thuiszorg of het RIAGG, de aanmelding van de huishoudens plaatsvindt. Om in aanmerking te komen voor ondersteuning zijn criteria opgesteld.
7
Bij de toekenning van voedselpakketten gaat de Voedselbank uit van het inkomen dat mensen maandelijks overhouden voor voeding en kleding en dergelijke na aftrek van de vaste lastenzoals huur, gas, water, licht en verzekeringen. Dit is het besteedbaar inkomen van een huishouden. Komt het besteedbaar inkomen per huishouden onder de volgende bedragen, dan komt het huishouden in aanmerking voor een voedselpakket:
1-persoonshuishouden € 150.00 Bij meerpersoonshuishoudens is dit bedrag voor iedere volgende volwassene die tot het huishouden behoort te vermeerderen met € 50.00 en/of voor ieder kind dat tot het huishouden behoort met € 25.00 De aanmeldende organisatie of de voedselbank beoordeelt of iemand binnen deze criteria valt. Het is tevens de bedoeling dat wordt aangegeven hoe lang de hulp naar verwachting noodzakelijk is. Er moet immers naar gestreefd worden dat er op termijn een oplossing voor de noodsituatie komt. Er zal regelmatig een evaluatie plaatsvinden om te zien of voortzetting nog nodig of noodzakelijk is.1 2.5 Klanten Bij de Voedselbank komen mensen die onder het sociaal minimum leven. In de Klantenanalyse Voedselbanken, uitgevoerd door Regioplan, worden hiervoor de volgende oorzaken gegeven: -
Koppelingswet
-
Schuldenproblematiek
-
Aanvraagtermijn uitkering
-
(Plotselinge) verandering in leefsituatie
-
Complexiteit samenleving
Koppelingswet Mensen die illegaal in Nederland verblijven hebben geen recht op een bijstandsuitkering, waardoor zij gemakkelijk onder het sociaal minimum raken en een beroep moeten doen op de voedselbank. Schuldenproblematiek Het rondkomen van een bijstandsuitkering wordt bemoeilijkt op het moment dat er schulden afbetaald moeten worden. Een groot deel van de klanten van voedselbanken komt door deze afbetaling onder het sociaal minimum. Aanvraagtermijn uitkering De termijn voor het aanvragen van een uitkering is bij wet vastgelegd en bedraagt acht weken. Mensen die geen reserves hebben of zelfs al schulden hebben, komen in deze periode in de knoop en doen in sommige gevallen een tijdelijk beroep op de voedselbank. Het komt ook voor dat mensen in
1
Website Voedselbank Nederland, www.voedselbank.nl
8
deze periode schulden aangaan. Hierdoor kunnen mensen voor een langere tijd onder het sociaal minimum komen omdat hierdoor de schuldenproblematiek gaat spelen. (Plotselinge) verandering in leefsituatie Mensen die in een andere leefsituatie terechtkomen door bijvoorbeeld werkloosheid, scheiding of het wegvallen van een WAO-uitkering, hebben vaak moeite om hun uitgavepatroon hier op aan te passen. Soms doen zij een korte tijd een beroep op de voedselbank, totdat zij alles weer op de rit hebben of de uitkering binnen is. Complexiteit van de samenleving Bij de klanten van de voedselbank is er veelal sprake van meervoudige problematiek. Hierbij gaat het vaak om een combinatie van werkloosheid, psychosociale problemen en schulden. Sommige mensen hebben moeite om zich staande te houden in de complexe samenleving waarin wij leven. Zo moet je een administratie voorleggen bij de aanvraag van een uitkering en moet je voldoen aan de gestelde criteria om in een schuldhulpverleningstraject te kunnen participeren. 2
2
Klantenanalyse Voedselbanken, Regioplan Beleidsonderzoek, maart 2006
9
3 3.1
Gegevens voedselbanken in Noord-Holland Inleiding
Dit hoofdstuk geeft een weergave van de voedselbanken in Noord-Holland. In Noord-Holland zijn er dit jaar tal van initiatieven bijgekomen. Initiatieven om een voedselbank te starten of om aan te sluiten bij bestaande voedselbanken en een uitgiftepunt te starten in de eigen gemeente. Omdat er in Noord-Holland nog veel in ontwikkeling is rond voedselbanken moet het overzicht niet als volledig worden beschouwd.
3.2
Voedselbanken in Noord-Holland
Voedselbank Uitgiftepunt Initiatief
10
Voedselbank Alkmaar Datum oprichting: 7 maart 2006 Postbus 1109 1810 KC Alkmaar tel: 06-22134241 e-mail: hpruiksma@wanadoo.nl Aantal uitgiftepunten: 1 •
Pettemerstraat 35/37, 1823 CW Alkmaar
_________________________________________________________________________________ De Voedselbank Alkmaar is een particulier initiatief dat iets doet tegen armoede en verspilling en een signalerende functie heeft bij verborgen armoede.
Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
16 65 140 +/- 25
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Interkerkelijk Sociaal Beraad Alkmaar, Kerngroep Decanaat Caritas instellingen, Aanloophuis de Steiger en het Leger des Heils,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: GGZ, Brijder Verslavingszorg, Algemeen Maatschappelijk Werk RIMA, IVOVA-Vluchtingenwerk, Thuiszorg, DNO Maatschappelijk Opvang, Helpende Hand, Wisselwerk, De Zwaan, Aanloophuis de Steiger, Stichting VC Wisselwerk, Stichting Wijkcentrum Overdie, MEE Noord-West Holland,
•
Vrijwilligersorganisaties in de zorg: Humanitas,
•
Overige: Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
11
Stichting Voedselbank Amsterdam (VBA) Datum oprichting: 1 maart 2005 Kempering 66 1104 KG Amsterdam Zuidoost internet: www.amsterdam.voedselbank.org Aantal uitgiftepunten: 6 •
Diemen, Verrijn Stuartweg 3
•
Amsterdam-Noord, Akkerwindeweg 2
•
Oost / Watergraafsmeer, Gebouw Leger des Heils, Derde Oosterparkstraat 271
•
Westerpark, gebouw Hebron, Polanenstraat 197/213
•
Zeeburg, Wijkgebouw Elthetokerk, Javastraat 118a
•
Zuid-Oost / Bijlmer, Klieverink 69
In oprichting: 4 •
Baarsjes, naar verwachting zal november 2006 een distributiepunt geopend worden
•
Bos en Lommer, momenteel wordt er proefgedraaid met een aantal pakketten
•
Centrum, de planning is om in 2006 in de Jordaan een distributiepunt te openen
•
Osdorp, de planning is om in 2006 een distributiepunt te openen
_________________________________________________________________________________ Gerard Smit van Stichting Netwerk heeft het initiatief genomen om in Amsterdam een voedselbank op te zetten volgens dezelfde principes waarmee de Voedselbank Rotterdam werkt. Voor de VBA is de eerste doelstelling om in heel Amsterdam voedselpakketten uit te kunnen delen. Toch is het duidelijk dat er parallel gewerkt moet worden aan het reactiveren van mensen om juist weer los te komen van de voedselbank. De Voedselbank Amsterdam wil - samen met overheid, maatschappelijke en kerkelijke instellingen en overige betrokkenen - bevorderen dat haar cliënten uit hun huidige situatie komen door - waar mogelijk - onder andere: •
de weg te wijzen naar de goede instanties en de bestaande regelingen en te helpen met formulieren;
•
te helpen met budgetteren;
•
te activeren en werkervaring op te laten doen;
•
mensen vanuit hun sociaal isolement met anderen in contact te laten komen.
12
Voedselhulp ‘Kop van Noord’ Datum oprichting: 13 november 2005 Kruiswijk 21 1761 AR Anna Paulowna tel: 06-54602973 e-mail: voedselhulp@kopvannoord.nl internet: www.kopvannoord.nl Aantal uitgiftepunten: 1 •
Loods Brazilië Zending, Kruiswijk 21, 1761 AR Anna Paulowna
_________________________________________________________________________________ Voedselhulp "Kop van Noord" Steunpunt Anna Paulowna e.o., is een particulier initiatief dat enerzijds een steun in de rug wil bieden aan mensen die kortere of langere tijd financieel echt niet rond kunnen komen en anderzijds het overschot aan voedsel dat er is, wil gebruiken voor deze groeiende, veelal verborgen, armoede. Momenteel wordt er hulp geboden aan huishoudens in de gemeenten Anna Paulowna, Schagen, Zijpe, Wieringen en Wieringermeer.
Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
3 28 74 25
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Charismatische Vernieuwing, Gemeente OASE, Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt, Hervormde Evangelische kerk,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk,
•
Overige: Bewindvoeringskantoren, gemeente Anna Paulowna, Schuldsaneringbureau.
13
Stichting voedselbank Steunpunt Den Helder Datum oprichting: 2 maart 2006 Postbus 1065 1780 EB Den Helder tel: 06-21540708 e-mail: info@voedselbank-denhelder.nl internet : www.voedselbank-denhelder.nl Aantal uitgiftepunten: 1 •
Annie Romeinverschoorlaan 11, 1784 NZ Den Helder
Per 1 januari 2007 komt er een tweede uitgiftepunt bij. _________________________________________________________________________________ In Den Helder zijn er veelvuldige signalen uit de hulpverlening die de opzet van een voedselbank rechtvaardigen. Vanuit het Sociaal Beraad van de plaatselijke kerken is in samenwerking met de gemeente Den Helder en de Stichting Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening (WMD) het initiatief genomen te komen tot de oprichting van een voedselbank voor Den Helder en omstreken. Hierbij is aansluiting gezocht bij een reeds bestaand initiatief binnen de Berea-gemeente. Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
30 83 250 40
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: diverse Kerkgenootschapppen waaronder het Leger des Heils,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: WMD.
14
Stichting Voedselbank Gooi en Omstreken Datum oprichting: mei 2006 Vissersstraat 9a 1271 VE Huizen tel: 035-5266089 of 06-16537086 e-mail: info@voedselbankgooi.nl internet: www.voedselbankgooi.nl Aantal uitgiftepunten: 2 •
Energieweg 8a, Huizen
•
Hoge Larenseweg 202a, Hilversum
_________________________________________________________________________________ Met een enquête onder ca. 850 huishoudens is de behoefte aan een voedselbank in Huizen gepeild. Van deze huishoudens reageerden er 180 die meenden in aanmerking te komen voor een voedselpakket. J.W. Reineke, inwoner van de gemeente Huizen, nam het initiatief voor het oprichten van een voedselbank voor het Gooi en omstreken, startende in Huizen. Naast het lenigen van nood en voorkomen van verspilling van voedsel tracht de voedselbank via de politiek bestaande regelingen te vereenvoudigen, respectievelijk toegankelijker te maken. Ook stelt zij zich het toeleiden van cliënten van de voedselbank naar de sociale voorzieningen ten doel. In contacten met de mensen die gebruikmaken van een voedselpakket wordt geprobeerd om de mensen te stimuleren hun situatie actief/actiever te verbeteren. Hierbij wordt doorverwezen naar verschillende maatschappelijke organisaties.
Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
8 33 61 32
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Kerk en Vluchteling, RK Parochie Huizen, Leger des Heils
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: Vluchtelingenwerk, Stichting Lokaal Welzijn, RIBW, Versa, Vangnet en Advies, Bureau Jeugdzorg, Armeense groep.
15
Voedselbank Haarlem en Omstreken Datum oprichting: juli 2005 Nieuwe Groenmarkt 12 2011 TW Haarlem tel: 06-38240141 e-mail: info@voedselbankhaarlem.nl internet: www.voedselbankhaarlem.nl Aantal uitgiftepunten: Voedselbank Haarlem en omstreken heeft de volgende afhaallocaties: Noord, Centrum, Amsterdamstraat, Oosterkerk, Boerhavewijk en Frieslandlaan _________________________________________________________________________________ De Voedselbank Haarlem en Omstreken is een in 2005 opgerichte Stichting met de doelstelling om mensen in uiterste financiële nood een handreiking te bieden en verspilling van goede voeding te voorkomen. De Voedselbank Haarlem verzorgt het volgende gebied: Haarlem, Haarlemmerliede, Bloemendaal, Nieuwebrug, Overveen, Zandvoort, Heemstede, Aerdenhout en Bennebroek.
Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
28 204 400 60
16
Voedselbank Haarlemmermeer Datum oprichting: 16 februari 2006 Hoofdweg 855b 2131 MB Hoofddorp tel: 023-5571987 e-mail: info@voedselbankhaarlemmermeer.nl internet: www.voedselbankhaarlemmermeer.nl Aantal uitgiftepunten: 6 •
Hoofddorp: Rode Kruis gebouw, Nieuweweg 33 B, 2132 CK Hoofddorp
•
Nieuw Vennep: Gebouw De Rank, Eugenie Previnaireweg 14, 2151 BE Nieuw Vennep
•
Rijsenhout: Protestantse Kerk, Werf 2, 1435 KP Rijsenhout
•
Badhoevedorp: Gebouw Lady Baden Powell, Reigerstraat 38-40, Badhoevedorp
•
Vijfhuizen: Gebouw de Poterne, Vijfuizerweg 969, 2141 VE Vijfhuizen
•
Zwanenburg/Halfweg (in voorbereiding): Protestantse kerk, Amsterdamse straatweg 18, Halfweg
_________________________________________________________________________________ De aanleiding voor de oprichting van een voedselbank was een rapportage over armoede in de gemeente Haarlemmermeer (oktober 2005). Ank van Alderwerelt en Hans de Jongh zijn de initiatiefnemers voor de oprichting van de voedselbank. Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
13 72 194 27
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Rooms Katholieke Kerk, Protestantse Kerken Nederland, Raad van Kerken,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: Ouderenbonden, Maatschappelijk Werk, Vrijwilligerscentrale,
•
Vrijwilligersorganisaties in de zorg: Nederlandse Rode Kruis, Leger des Heils,
•
Overige: Gemeentelijke Sociale Dienst.
17
Stichting Voedselbank IJmond-Noord Datum oprichting: 29 april 2006 Postbus 428 1940 AK Beverwijk tel: 06-18770787 (tijdens kantooruren) e-mail: info@voedselbankijmond.net internet: www.voedselbankijmond.net Aantal uitgiftepunten: 2 •
Beverwijk
•
Heemskerk
_________________________________________________________________________________ Het initiatief voor de oprichting van een voedselbank is gekomen vanuit het Regionaal Diaconaal Centrum. De aanleiding hiervoor was het ‘Armoede onderzoek IJmond-Noord 2004’, een inventarisatie van bevolkingsgroepen in de regio die leven onder de armoede grens en wat er voor hen gedaan wordt. Het onderzoek geeft een beeld van de lokale armoede. Het Regionaal Diaconaal Centrum wilde hiervoor een aantal activiteiten opzetten, hieruit is de Voedselbank ontstaan. Andere activiteiten die hieruit ontstaan zijn, zijn schuldhulpverlening en het noodfonds. De voedselbank wordt gezien om als middel om mensen uit het sociaal isolement te halen. Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
10 50 300 +/-50
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Regionaal Diaconaal Centrum IJmond,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: De Meergroep, Bureau Sociale Raadslieden.
18
Stichting Voedselbank Naarden/Bussum/Hilversumse Meent Datum oprichting: 1 oktober 2006 Graaf Florislaan 42 1405 BV Bussum Secretariaat: Bijenmeent 5, 1218 GB Hilversum tel: 035-6934950 e-mail: abvanderpol@hetnet.nl Aantal uitgiftepunten: 3 •
Wijkcentrum de Kruisdam, Hilversumse Meent
•
Koepelkerk, Bussum
•
Nader te bepalen, Naarden
_________________________________________________________________________________ Het idee voor een voedselbank is in januari 2006 ontstaan in de overlegvergadering van de diaconieën van alle kerken in Naarden en Bussum, genaamd Kerk en Samenleving. Omdat de mensen uit de Hilversumse Meent in Bussum naar de kerk gaan, wordt dit woongebied ook betrokken bij het overleg van Kerk en Samenleving. Toen het initiatief voor een voedselbank in Huizen bekend werd, is er, na enkele besprekingen met de mensen uit Huizen, voor gekozen niet geheel te fuseren, omdat veel van de problemen lokaal opgelost moeten worden. Bijvoorbeeld het krijgen van steun bij de gemeentelijke politiek en het werven van vrijwilligers. Wel wordt samenwerking gezocht op het gebied van transport. Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
10 10 25 50
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk
19
Stichting Purmerendse Voedselbank
Datum oprichting: 1 juni 2006 Achterdijk 38 1441 DH Purmerend tel: 06-14749121 e-mail: jhcmou@gmail.com Aantal uitgiftepunten: 1 •
Achterdijk 38, 1441 DH Purmerend
_________________________________________________________________________________ Het initiatief voor het oprichten van een voedselbank in Purmerend kwam van diverse particulieren. De voedselbank vindt het belangrijk om, naast het bestrijden van armoede en het tegengaan van verspilling, de lokale problemen in kaart te brengen en dit aan te kaarten bij het gemeentebestuur. Naast het bieden van voedsel biedt de voedselbank schuldhulpverlening aan via de website sociaal.nl Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
20 85 175 22
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Welzijnsorganisaties / maatschappelijk werk: SMD, Cliëntenraad Sociale Zekerheid, vrijwilligerscentrale, Evean, Sociaal.nl, Brijderstichting, MEE, Prinsenstichting, RIAGG.
20
Voedselbank Texel Datum oprichting: juli 2006 Stichting Broodnodig tel: 0222-320231 e-mail: stichtingbroodnodig@texel.com Aantal uitgiftepunten: 1 •
Texel
_________________________________________________________________________________ Stichting Broodnodig geeft uitvoering aan de voedselbank Texel. Logistiek gezien wordt er samengewerkt met de voedselbank in Den Helder. Verdere gegevens zijn niet bekend.
21
Voedselbank Velsen Datum oprichting: 2 december 2005 Buurtcentrum de Brulboei Kanaalstraat 166 1975 BJ IJmuiden tel: 0255-540433 e-mail: info@voedselbankvelsen.nl internet: www.voedselbankvelsen.nl Aantal uitgiftepunten: 1 •
St. Laurentiuskerk, Fidelishof 30, IJmuiden
_________________________________________________________________________________ Al sinds langere tijd werd buurtcentrum de Brulboei geconfronteerd met armoede in de wijk en was het actief om voedseloverschotten en kerstpakketten te verdelen onder gezinnen in financiële nood. Vrijwilligers van buurtcentrum de Brulboei, de Cliëntenraad Velsen en de PCI (Parochiële Charitatieve Instelling) hebben de handen ineengeslagen en aanvankelijk aansluiting gezocht bij Haarlem. Op 2 december 2005 is de Voedselbank Velsen zelfstandig verder gegaan. Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruik maakt van de pakketten Gegevens over het aantal vrijwilligers niet bekend
5 16 31
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisatie: Parochiële Charitatieve Instelling,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: Stichting Welzijn Velsen, Buurtcentrum de Brulboei,
•
Overige: Gemeentelijke afdeling Sociale Zaken.
22
Voedselbank West-Friesland Datum oprichting: juni 2006 P/a Dorpsstraat 14 1689 EV Zwaag tel: 0229-504821 e-mail: voedselbankwf@gmail.com Website: www.voedselbankwf.nl Openingstijden: dagelijks van maandag t/m vrijdag van 09:00 – 12:00 uur Aantal uitgiftepunten: 1 •
Verlengde Lageweg 9, 1628 PM Hoorn
Binnenkort wordt ook vestiging van Leger des Heils in Bovenkarspel uitgiftepunt/steunpunt. _________________________________________________________________________________ De Voedselbank West-Friesland is een particulier initiatief van iemand die bij een andere voedselbank betrokken was. Met name de ondersteuning van mensen door middel van uitgifte van voedsel aan mensen in financiële nood vindt de voedselbank belangrijk, naast het efficiënter omgaan met voedsel in de voedselketen. De operationele start is per 18 september 2006 geweest met nul klanten en nul voedselpakketten. Stand per 23 november 2006: Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruik maakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
0 36 80 23
Er vindt met name samenwerking plaats met: •
Kerkelijke organisaties: Rooms Katholieke Kerk, Protestantse Kerken Nederland, Doopsgezinde Gemeente, Raad van Kerken, Leger des Heils,
•
Welzijnorganisaties / Maatschappelijk werk: Cliëntenraad, Vrijwilligerscentrale,
•
Overige: Gemeentelijke Sociale Dienst, Bedrijfsleven, Lions, Rotary.
23
Voedselbank Zaanstreek Waterland Datum oprichting: november 2005 P/a Kalf 160 5109 BA Zaandam tel: 06-12299761 e-mail: voedselbankzw@wanadoo.nl Aantal uitgifte punten: 3 •
Krommenie, ’t Heern
•
Zaandam, Onze Lieve Vrouwe Parochie
•
Koog aan de Zaan, Kogerkerk
_________________________________________________________________________________ Gegevens onbekend.
24
Overige initiatieven Enkhuizen Inloophuis De Baanbreker in Enkhuizen is in 2005 gestart met een maaltijdproject voor dak- en thuislozen. Hieruit volgend waren er plannen om een nieuw project te starten in de vorm van een voedselbank. Na een eerste oriëntatie bleek dat de Voedselbank West-Friesland, gevestigd in Hoorn, al in een ver gevorderd stadium was bij de oprichting. Momenteel wordt er gesproken over samenwerking in de vorm van een uitgiftepunt in het Inloophuis De Baanbreker in Enkhuizen. Heerhugowaard Op de vragenlijst is aangegeven dat in Heerhugowaard initiatieven zijn om mogelijk een voedselbank op te richten of een nieuw uitgiftepunt te starten. Broek op Langedijk Op de vragenlijst is aangegeven dat in Broek op Langedijk initiatieven zijn om mogelijk een voedselbank op te richten of een nieuw uitgiftepunt te starten.
25
4.
Ondersteuningbehoefte
4.1
Inleiding
Aan de voedselbanken is gevraagd of er behoefte is aan ondersteuning op bestuurlijk niveau en/of op uitvoerend niveau. De informatie in dit hoofdstuk is gebaseerd op de 9 vragenlijsten die geretourneerd zijn en gaat in op de huidige ondersteuning, de knelpunten waar voedselbanken mee te maken hebben en de ondersteuningsbehoefte die voedselbanken in Noord-Holland hebben. Tijdens de inventarisatie is de Stichting Voedselbanken Regio Noord-Holland opgericht en kon daardoor niet worden meegenomen in de vragenlijsten. De stichting heeft een ondersteunende taak. 4.2
Uitwerking ondersteuningsvragen
Huidige ondersteuning Eén voedselbank geeft aan ondersteund te worden door een kerkelijke organisatie bij de uitvoering van de activiteiten op bestuurlijk en uitvoerend niveau. De andere voedselbanken geven aan momenteel geen ondersteuning te krijgen bij hun activiteiten. Wel ontvangen een aantal voedselbanken van de gemeente (eenmalig) subsidie en nemen diverse maatschappelijke organisaties of de gemeente de verwijstaak op zich en gaan na of iemand daadwerkelijk in aanmerking komt voor een voedselpakket. Knelpunten Aan de voedselbanken is gevraagd of er knelpunten zijn waar de voedselbank tegenaan loopt. Twee voedselbanken geven aan geen knelpunten te kennen. De overige voedselbanken geven aan met name een knelpunt te ervaren in het verkrijgen van voldoende levensmiddelen. Ook de financiën worden als knelpunt genoemd. Hierbij kan het gaan om de huur die aan de gemeente moet worden betaald, exploitatiekosten of het werven van fondsen. Verder wordt genoemd: het bereiken van de doelgroep, PR en marketing, goed management en de doorverwijzing vanuit het algemeen maatschappelijk werk. Ondersteuningsbehoefte Op de vragenlijst kon aangegeven worden of er behoefte is aan ondersteuning, zowel op bestuurlijk als op uitvoerend niveau. Via het formulier gaven twee voedselbanken aan geen behoefte te hebben aan ondersteuning. Daarnaast hebben de Stichting Voedselbank Amsterdam, Voedselbank Haarlem en Omstreken en Voedselbank Zaanstreek Waterland via de mail laten weten momenteel geen behoefte aan ondersteuning te hebben. De overige voedselbanken gaven aan met name behoefte te hebben aan training op het gebied van fondsenwerving en PR. Verder werd eenmaal advies op juridisch gebied genoemd en één voedselbank gaf aan behoefte te hebben aan ondersteuning door de gemeente via een structurele jaarlijkse subsidie, bijvoorbeeld voor de huisvestingskosten van het voedseldepot. Op de vraag door wie de gewenste ondersteuning het beste gegeven kan worden, werd éénmaal de Federatie van Voedselbanken Nederland genoemd. Verder is deze vraag door niemand ingevuld.
26
5.
Samenvatting
Voedselbank Nederland komt voort uit een stichting die is opgericht met de gedachte om de ‘minners’ in de samenleving te kunnen ondersteunen met wat ‘plussers’ aan restgoederen kunnen leveren. Voedselbank Nederland is inmiddels uitgegroeid tot een landelijk opererende organisatie met Rotterdam als hoofdvestiging. De voedselbanken houden zich bezig met: -
Inzamelen van kwalitatief goede voedingsmiddelen bij het bedrijfsleven, die via gangbare verkoopkanalen niet meer kunnen worden verkocht en daarom vernietigd zouden worden;
-
Het kosteloos ter beschikking stellen van de producten aan particulieren ter aanvulling van hun krappe budget;
-
Een signaal naar de politiek en samenleving afgeven. Het bestaan van honger in Nederland wordt (te) vaak onderschat.
Bij de 14 operationele voedselbanken in Noord-Holland is in 5 gevallen het initiatief uitgegaan van particulieren. Bij 6 andere voedselbanken kwam het initiatief van een kerkelijke organisatie of een welzijnsorganisatie. Van 3 voedselbanken is onbekend waar het initiatief vandaan is gekomen. De aanleiding om een voedselbank te starten is verschillend per voedselbank. Dit kan zijn: -
Signalen uit de hulpverlening;
-
Enquête onder de bewoners om de behoefte te peilen;
-
Rapportage/ onderzoek over armoede;
-
Signalen die kerkelijke organisaties ontvangen;
-
Zichtbare armoede in een wijk;
-
Charitatieve betrokkenheid van de oprichters.
Van de 14 voedselbanken is gevraagd gegevens te verstrekken over het aantal voedselpakketten dat uitgegeven wordt, het aantal personen dat er gebruik van maakt en het aantal vrijwilligers dat betrokken is bij de voedselbank. Van twee voedselbanken hebben we de gegevens niet ontvangen. Amsterdam laten wij buiten beschouwing. Dit leidt tot het volgende totaaloverzicht: Totaal gegevens Voedselbanken (excl. Amsterdam, Texel, Zaanstreek/ Waterland) Aantal voedselpakketten bij de start Aantal huishoudens dat momenteel een voedselpakket ontvangt Schatting van het aantal personen dat gebruikmaakt van de pakketten Aantal vrijwilligers
143 682 1730 354
Op lokaal niveau wordt bij de voedselbanken samengewerkt door diverse kerkelijke organisaties waaronder het Leger des Heils, Rode Kruis, Humanitas en Steunpunten Vrijwilligerswerk. Welzijnsorganisaties, het maatschappelijk werk of de Sociale Dienst van de gemeenten nemen de registratie en controle van het inkomen van klanten op zich.
27
Twee voedselbanken gaven aan naast levensmiddelen nog andere diensten aan te bieden: schuldhulpverlening en/of een noodfonds. Bij alle voedselbanken wordt niet alleen samengewerkt met charitatieve instellingen, maar ook met hulpverlenende organisaties en gemeenten. Momenteel ontvangen de voedselbanken geen ondersteuning op bestuurlijk en/of uitvoerend niveau. 6 van de 14 voedselbanken hebben aangegeven geen ondersteuningswensen te hebben. De overige 8 voedselbanken ervaren de afname van voedsel uit Rotterdam bij een groeiend aantal klanten als knelpunt. Ook financiën worden als knelpunt genoemd. Om deze knelpunten aan te pakken is er behoefte aan training op het gebied van fondswerving en PR.
28
6.
Aanbevelingen 1. Acht voedselbanken hebben aangegeven behoefte te hebben aan training op de onderwerpen fondswerving en PR. Dit moet de voedselbanken in staat stellen om zelf de benodigde financiën en levensmiddelen te werven die nodig zijn. PRIMO nh zal vanuit het prestatieplan 2007 een training aanbieden aan de voedselbanken in Noord-Holland over fondswerving en over PR. 2. Op 25 oktober 2006 is de Stichting Voedselbanken Regio Noord-Holland opgericht. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van voedselbanken uit verschillende regio’s. Het regiobestuur heeft het uitgangspunt dat de steunpunten en uitgiftepunten op de eerste plaats zelf voor voedsel moeten zorgen en dat het regiobestuur als taak heeft de dagelijkse werkzaamheden op decentraal niveau zoveel mogelijk te ondersteunen en te vergemakkelijken. Naar aanleiding van de motie van Groen Links waarin het voorstel staat om een bedrag van maximaal 1,5 miljoen euro te reserveren voor een provinciaal participatiefonds ter bestrijding van armoede hebben de Gedeputeerde Staten voorgesteld op korte termijn te komen met beleidsdoelstellingen en uitvoeringsdoelstellingen. Het is aan te bevelen om het regiobestuur te betrekken bij de invulling van de beleidsdoelstellingen en uitvoeringsdoelstellingen van het participatiefonds. 3. In de Voedselbanken wordt veelal samengewerkt door organisaties en personen die zich betrokken voelen bij de problematiek van armoede en sociale uitsluiting, maar daar zelf niet direct door getroffen worden. Met de hernieuwde aandacht voor de problematiek van armoede en uitsluiting geven wij de provincie Noord-Holland ook in overweging, indien het participatiefonds er komt, binnen het participatiefonds geld te reserveren voor de ondersteuning van een provinciaal netwerk van Cliëntenraden Sociale Zekerheid. Met de ondersteuning van een provinciaal netwerk van Cliëntenraden Sociale Zekerheid krijgen ook de mensen die armoede en sociale uitsluiting aan den lijve ondervinden een provinciaal platform. Ook zij zouden betrokken moeten worden bij de invulling van de beleidsdoelstellingen en uitvoeringsdoelstellingen van het participatiefonds. Een provinciaal netwerk van lokale Cliëntenraden Sociale Zekerheid zou tevens een belangrijke rol kunnen spelen bij de kwaliteitsverbetering van de lokale Cliëntenraden. 4. Tijdens de inventarisatie werd duidelijk dat er momenteel volop ontwikkelingen zijn rond voedselbanken. Meer dan de helft van de bestaande voedselbanken is officieel in het voorjaar 2006 gestart. Er bestaan nog tal van initiatieven om een voedselbank te starten of met een eigen distributiepunt aan te sluiten bij een bestaande voedselbank. Om de infrastructuur nog beter in kaart te brengen is het aan te bevelen om in 2008 nogmaals een inventarisatie te houden.
29
5. De Federatie Voedselbanken Nederland is momenteel in oprichting en daarom buiten deze inventarisatie gehouden. Deze federatie is een landelijk overkoepelend orgaan dat ondersteunend moet gaan werken voor alle voedselbanken in Nederland. Een centraal punt dat alle goede ideeën verder uitwerkt en bundelt, dat voedselbanken samenbrengt indien nodig en op landelijk niveau zaken kan regelen. Bij een volgende inventarisatie is het aan te bevelen de Federatie Voedselbanken Nederland te betrekken. 6. Bij een volgende inventarisatie kan er beter gekozen worden voor het houden van interviews in plaats van vragenlijsten. Dit biedt de mogelijkheid om op de gegeven antwoorden door te vragen en om de mogelijkheden rondom ondersteuning toe te lichten.
30