Znaczenie zespołu „niedokrwienie-reperfuzja” w niedokrwieniu kończyn dolnych
pylori lub Chlamydia pneumonice (46). Tisi i wsp. stwierdzali korelację między poziomem CRP a stężeniem fibrynogenu oraz obecnością mikroalbuminurii, co ich zdaniem przemawia za istnieniem współzależności między zwiększoną w przebiegu niedokrwienia-reperfuzji przepuszczalnością naczyń oraz uogólnioną reakcją zapalną (47). Innym białkiem, uważanym za bardzo czuły wskaźnik odczynu zapalnego w reakcji ostrej fazy, którego wzrost stwierdzono u chorych z chromaniem, jest tzw. amyloidowe białko A (serum amyloid A protein – SAA). Obserwowano jego wzrost w obecności patologicznie utlenionych lipidów tzw. oxy-LDL. Jest ono apolipoproteiną syntetyzowaną przez hepatocyty pod wpływem uwalnianych cytokin, a przede wszystkim interleukiny-1 (44, 47). Analizując zatem dostępne dane można stwierdzić, że u chorych z chromaniem po wysiłku marszowym, odpowiadającym ich maksymalnemu dystansowi marszu, w okresie reperfuzji występuje szereg zmian metabolicznych (pojawienie się mediatorów reakcji zapalnej, spadek potencjału antyoksydacyjnego) charakterystycznych dla systemowej reakcji zapalnej (low grade inflammation). W świetle obecnej naszej wiedzy może ona indukować zaburzenia, reaktywności śródbłonka naczyniowego, a nawet powodować jego uszkodzenie także w miejscach odległych od pierwotnego obszaru niedokrwienia jakim u tych chorych są kończyny dolne. Mechanizmy adaptacyjne u chorych z chromaniem przestankowym W dzisiejszych czasach nie ma już wątpliwości, że systematyczne ćwiczenia fizyczne wywierają korzystny wpływ na stan zdrowia zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia (48, 49). W 1992 r. Amerykańskie Towarzystwo Chorób Serca (American Heart Association – AHA) wyodrębniło brak aktywności fizycznej jako czynnik ryzyka chorób układu krążenia (48, 49). Trening jeden z rodzajów aktywności fizycznej to zaplanowane systematyczne i wielokrotnie powtarzane ruchy ciała (bądź jego części) wykonywane w celu wytworzenia lub utrzymania co najmniej jednego ze składników sprawności fizycznej. Definicja ta obejmuje także trening marszowy. W wielu badaniach wykazano i obszernie udokumentowano, że ćwiczenia marszowe umożliwiają u chorych z chromaniem uzyska-
877
tients with claudication. The questionnaire conducted by Hiatt demonstrated that patients involved in training programs could spend more time performing daily activities with different intensity, and also spent more time on leisure. In these patients the general outcome of physical activity was on the increase (50, 51). It should be remembered that in case of patients with ischemic atherosclerosis of the lower extremities, intermittent claudication related to daily activities was connected with repeated intermittent periods of ischemia and reperfusion of muscles. The question arises, whether recommendation of regular walking exercises will not be harmful and will not speed up atherogenesis in other areas, such as coronary or cerebral arteries. It should be remembered that most (if not all) reported systemic inflammatory reactions in patients with claudication during reperfusion developed under special conditions. All these changes were monitored immediately after intensive walking exercises, although only performed once. In order to evaluate the potential harmful effect of ischemia-reperfusion during a longer duration, observations and measurements should be performed 3-6 months after regular physical exercises. Such data have been already available from studies presenting follow-up results. Tisi et al. observed decreased levels of acute phase proteins, such as C-reactive and amyloid-A proteins, and clearly reduced microalbuminuria in patients after a 6-month program of walking exercises. This reaction was similar to the one occurring in the patients after successful revascularization (52, 53). Interesting observations were presented by E.Turton et al., who analyzed initial marker levels (activation of granulocytes, malonic dialdehyde, elastase level, total antioxidatve potential) of the ischemia – reperfusion injury after intensive walking exercises. The patients were then involved in the 3-month program of walking exercises (on a treadmill) and the same parameters were evaluated again after 3 and 6 months. They observed significantly lowered granulocyte activity, elastase level, malonic dialdehyde and increased antioxidative potential after the training program (54, 55). This was the first time that the beneficial effect of walking exercises was demonstrated.