Καραγάτς Αδριανουπόλεως (Ορεστιάδα) (1 από 4)

Τίτλος: Καραγάτς Αδριανουπόλεως (Ορεστιάδα)

Συγγραφείς: ρυζιώτης Γεώργιος, δάσκαλος Κιηγμάς δημήτριος, φιλόλογος

Συντονισμός έκδοσης: έυαγγελία Κοσμαδάκη, διοικητικός έλένη σκεύα, διοικητικός ρυζιώτης Γεώργιος Κιηγμάς δημήτριος

Επιμέλεια έκδοσης: ρυζιώτης Γεώργιος Κιηγμάς δημήτριος

Επιμέλεια εξωφύλου: CLOUDPRINT MON. I.KE

Copyright: ΠέριΦέρέιΑ ΑΝΑτΟΛιΚΗσ ΜΑΚέδΟΝιΑσ & ΘρΑΚΗσ ΠέριΦέρέιΑΚΗ έΝΟτΗτΑ έΒρΟΥ διέΥΘΥΝσΗ δΗΜΟσιΑσ ΥΓέιΑσ & ΚΟιΝΩΝιΚΗσ ΜέριΜΝΑσ

Έκδοση: ΑΛέΞΑΝδρΟΥΠΟΛΗ 2017

Εκδότης:

ΠέριΦέρέιΑ ΑΝΑτΟΛιΚΗσ ΜΑΚέδΟΝιΑσ & ΘρΑΚΗσ

ΠέριΦέρέιΑΚΗ έΝΟτΗτΑ έΒρΟΥ

διέΥΘΥΝσΗ δΗΜΟσιΑσ ΥΓέιΑσ & ΚΟιΝΩΝιΚΗσ ΜέριΜΝΑσ

δήμητρας 19

68131 Αλεξανδρούπολη

ygeia.evrou@pamth.gov.gr

www.peevrou.eu

Όλα τα δικαιώματα μετάφρασης, αναπαραγωγής και προσαρμογής, κατοχυρωμένα για όλες τις χώρες του κόσμου.

ISBN 978-960-89575-7-2

ιερό.

Η μονογραφία των ρυζιώτη Β. Γεωργίου και Κιηγμά Ν. δημητρί-

ου «Καραγάτς Αδριανουπόλεως (Ορεστιάδα)», την έκδοση της οποίας

ανέλαβε η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – Περιφε-

ρειακή ένότητα Έβρου σε μια προσπάθεια διάσωσης και καταγραφής

της τοπικής ιστορικής μνήμης, αναδεικνύει την ελληνική ιστορική κληρονομιά της Θράκης. έπιβεβαιώνει τη γεωγραφική σπουδαιότητα του Έβρου, ο οποίος βρέθηκε τον περασμένο αιώνα στο επίκεντρο αποφάσεων και αλλαγών που χαρακτήρισαν την παγκόσμια ιστορία. τεκμηριώνει το γεγονός ότι η νεότερη πόλη της έλλάδας, η Νέα Ορεστιάδα, αποτελεί φυσική και ιστορική συνέχεια του σημαντικού προαστίου της Αδριανούπολης, του Καραγάτς.

έυχόμαστε το παρόν πόνημα να αποτελέσει πολύτιμη πηγή για κάθε μελετητή - αναγνώστη, λάτρη της ιστορίας.

Ο Αντιπεριφερειάρχης Έβρου

δημήτριος Πέτροβιτς

© ρυζιώτης Γεώργιος: Πατρ.Γρηγορίου 161 - 68200 Ν.Ορεστιάδα

τηλ: 25520-26413 / Κιν: 694851953

© Κιηγμάς δημήτριος: Αναγεννήσεως 169 - 68200 Ν. Ορεστιάδα

τηλ: 25520-26537 / Κιν: 6947425357

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένα άσημο μικρό ελληνικό χωριό, που έγινε διάσημο1 προάστιο της

Αδριανούπολης λόγω του διεθνούς σιδηροδρομικού σταθμού, μετατρέπεται σε μοναδική περίπτωση θυσίας για ολόκληρο τον ελληνισμό.

Με το θάνατο του Καραγάτς γεννιέται μια νέα έλλάδα απαλλαγμένη

από οικονομικά χρέη που δημιούργησε η ήττα στο μικρασιατικό μέτωπο και η αναγνώρισή της από την ελληνική ηγεσία.

Η Ανακωχή των Μουδανιών, απότοκο της Μικρασιατικής Καταστροφής, οδήγησε στην άνευ όρων παράδοση της ανατολικής Θράκης

στους τουρκους και αποτέλεσε τον προάγγελο της απώλειας του τρι-

γώνου του Καραγάτς. Η συνθήκη της Λωζάννης ήρθε να επισφραγίσει

μετά από επίπονες διαβουλεύσεις εννέα μηνών αυτή την απώλεια με τρόπο δραματικό.

Αφήνοντας πίσω τους το Καραγάτς οι κάτοικοί του αναχώρησαν με

κρύα καρδιά για τον επόμενο σταθμό της ζωής τους: τη Νέα Ορεστιάδα.

1. Για τους Τούρκους το Καραγάτς ήταν η έδρα του σιδηροδρομικού σταθμού της Αδριανούπολης, με όλα τα οικονομικά οφέλη που αυτό συνεπάγεται (διακίνηση εμπορευμάτων και προσώπων, σύνδεση με μεγάλες πόλεις της έυρώπης) αλλά και η βάση τους στην έυρώπη. Για τους Ευρωπαίους σήμαινε τη συνέχιση κερδών από τη διαχείριση του σιδηροδρομικού σταθμού και του συνόλου του σιδηροδρομικού δικτύου. Η παραμονή του μάλιστα στην τουρκία θα εξασφάλιζε την εξόφληση εκ μέρους των τούρκων των δανείων για την κατασκευή του σταθμού και του δικτύου. Για τους Έλληνες αποτελούσε εθνικό κεκτημένο με ακραιφνώς ελληνικό πληθυσμό, αυτονόητο ελληνικό έδαφος, αφού βρίσκεται στα δυτικά του π. Έβρου και ευκαιρία για ενδεχόμενα οικονομικά οφέλη λόγω σιδηροδρομικού σταθμού.

Ο Ορέστης στους Δελφούς.

Απουλικός ερυθρόμορφος κρατήρας, ο οποίος αποδίδεται στον “Ζωγράφο των έυμενίδων”.

Ο

Ορέστης κάθεται με γαλήνια έκφραση στο βωμό του ιερού, ωστόσο έχει ακόμη τραβηγμένο το ξίφος του. Ο Απόλλωνας κρατώντας κλαδί δάφνης εξαγνίζει τον Ορέστη με το

αίμα ενός χοίρου. Η Άρτεμη με διπλό δόρυ δεξιά παρακολουθεί.

(Από την ιστοσελίδα http://www.greek-language.gr)

και αναγκάστηκαν για 10-20 χρόνια να ζήσουν χωρίς αυτούς. το συναισθηματικό, ψυχολογικό, βιολογικό τους κενό3 είναι αυτό

άνοδό τους στις περιοχές που πολέμησαν οι γονείς τους. Έτσι δημιουργήθηκε ο πρώτος μύθος, δηλωτικός της διάθεσής τους να ιδρύσουν δειλά δειλά -ως νικητές πια- τις πρώτες αποικίες. Και μπο-

ρεί βέβαια οι πρώτες ιστορικά επιβεβαιωμένες προσπάθειες να έλαβαν

χώρα τον 9ο αι. π.Χ.4, όμως ο μύθος ακριβώς του Ορέστη5 επιβεβαιώνει τη συνειδητή διάθεση των απογόνων του Αγαμέμνονα, όχι απλώς να

εξερευνήσουν τις περιοχές της Θράκης και του Πόντου6, αλλά και να

εγκατασταθούν εκεί.

Κάπως έτσι, και σύμφωνα με τον μύθο, ο γιος του Αγαμέμνονα, ο Ορέστης, εκπροσωπώντας τις αμέσως επόμενες γενιές των νοτιοελλήνων πολεμιστών της τροίας, κατέφθασε μέσω της ποτάμιας

2. Περίπου το 1200 π.Χ.

3. Οι έρινύες που καταδιώκουν τον Ορέστη και τον οδηγούν στην ένωση τριών ποταμών προκειμένου να απαλλαγεί από αυτές, μπορούν να ερμηνευτούν και ως οι τύψεις - ενοχές από την αμφισβήτηση της χρησιμότητας του τρωικού πολέμου, που προξένησε τόσες απώλειες και τόσο πόνο, όχι μόνο στους αμυνόμενους βορειοέλληνες, αλλά και στους παραμείναντες στις πόλεις τους νοτιοέλληνες (γυναίκες, παιδιά, κ.α.).

4. Ο πρώτος αποικισμός των νοτιοελλήνων πραγματοποιήθηκε τον 9ο έως τον 7ο αι. π.Χ. (αιολικός αποικισμός).

5. Από το μύθο του Ορέστη μέχρι και τον 9ο αι. διατηρήθηκε ζωντανή η ανάμνηση του τρωικού Πολέμου μέσω των αοιδών, που διέδιδαν τα έπη του Ομήρου (Οδύσσεια και ιλιάδα).

6. Όπως συνέβη με την Αργοναυτική εκστρατεία και το «χρυσόμαλο δέρας».

οδού του ρόμβου ποταμού7 (Έβρου) στην περιοχή της σημερινής Αδριανούπολης8 και ίδρυσε την πρώτη αποικία τους εκεί, όπου η ένωση

τριών ποταμών καθιστούσε εύφορη τη γη και δικαίωνε με τον πλούτο

της τον τρωικό Πόλεμο.

Οι πολιτισμικές διαστάσεις αυτού του μύθου ήταν τόσο αποτελεσματικές και διαχρονικές, ώστε πολλούς αιώνες μετά (ρωμαϊκή και

«βυζαντινή» εποχή) να θεωρείται ως ιστορική η ονομασία της πόλεως: Ορεστιάδα9.

Η πραγματική διάσταση του μύθου του Ορέστη τελικά είναι η ενδόμυχη σκέψη των έλλήνων για αποικισμό της περιοχής.

ρωμαϊκή σαρκοφάγος.

«Ορέστης διωκόμενος από έρινύα, υποβασταζόμενος απὸ τον Πυλάδη».

Γλυπτοθήκη Μονάχου.

7. Πλουτάρχου «Περί ποταμών», 3.1

8. Μέχρι το 127 μ.Χ. η πόλη ήταν γνωστή ως Ουσκουδάμα, πρωτεύουσα του θρακικού βασιλείου των Οδρυσσών. ΄Οταν ο αυτοκράτορας της ρώμης Αδριανός Αίλιος Πόπλιος την κατέκτησε, την εξωράισε (ισχυροποίησε τα τείχη της) και την μετονόμασε σε Αδριανούπολη.

9. Βασίλειος…ώρμητο δε από Αδριανουπόλεως της Μακεδονίας, ήτις πρότερον μεν Ορεστιάς εκαλείτο εξ Ορέστου υιού Αγαμέμνονος, ος ζήλω δικαίω δια την προς τον πατέρα Κλυταιμνήστρας δολοφονίαν ταύτην συν Αιγίσθω απεκτονηκώς λίαν εκμέμηνεν, και εν τη συνελεύσει Έβρου Άρξου τε

και Αρτάβου των τριων ποταμών λουσάμενος της νόσου απήλλακτο· ένθα ταύτην οικοδομήσας επί τω ιδίω ονόματι κέκληκεν. Αδριανός δε Καίσαρ ευκτίστοις ερύμασιν αυτήν μεγαλύνας πόλιν Αδριανού μετακέκληκεν (Συμεών Μάγιστρου και Λογοθέτου: «Χρονογραφία»). Σουλαϊμάνης, το τε πόλισμα, ο επολιόρκει πρότερον, παρεστήσατο, και Ορεστιάδα την Αδριανούπολιν καλουμένην ελαύνων επολιόρκει. (Λαονίκου Χαλκοκονδύλη: «Απόδειξις ιστοριών»).

ΚΑΡΑΓΑΤΣ (ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)

Η ονομασία του προέρχεται, πιθανόν, από ένα δάσος με φτελιές –

κοινώς καραγάτσια (μαύρα δέντρα) - που βρισκόταν σε ύψωμα, Ν.δ.

του μετέπειτα σιδηροδρομικού σταθμού, πολύ κοντά στον ποταμό Έβρο.

Η

παραποτάμια θέση του παραπέμπει σε λογικές δημιουργίας ανά-

λογων οικισμών, ακόμη από την προϊστορική εποχή, καθώς εκεί οι

συνθήκες ήταν ευνοϊκές για την εξεύρεση τροφής.

Οι πρώτες πληροφορίες για για τη ζωή

και την κοινωνία του Καραγάτς δίδονται

απ’ τον Dr. John Covel.

το 1675 ο John Covel λέει ότι ζούσαν

εκεί πενήντα (50) ελληνικές οικογένειες

και υπήρχαν δέκα (10) τσιφλίκια τούρκων με τις γεωργικές καλοκαιρινές κατοικίες τους10 . δυστυχώς μέχρι σήμερα

δεν έχουν βρεθεί ίχνη που να τοποθετούν

χρονικά τη δημιουργία του οικισμού αυτού πριν από το 160011 .

10. T., Bent. “Extracts from the Diaries of Dr. John Covel (1670-1679)”, Early Voayages and Travels in the Levant, (London: Hakluyt Society,1893): 243- 246.

11. στο δάπεδο του ι.Ν. Αγ. Θεοδώρων υπήρχαν μαρμάρινες πλάκες, προερχόμενες από νεκροταφείο του 1600 μ.Χ. (Γ., Κωνσταντινίδης, Η εν Αδριανουπόλει ελληνική κοινότης, Θρακικά, τ. 18ος, σ. 78-79)

το χωριό βρισκόταν νότια της Αδριανούπολης, σε απόσταση 4.500 μ. απ’ αυτήν12. Ήταν ένα τυπικό χωριό με άναρχη δόμηση, χαμηλά σπί-

τια με έλληνες κατοίκους κατά κύριο λόγο, που ασχολούνταν με τη

γεωργία, καθώς ο ποταμός Έβρος καθιστούσε εξαιρετικά γόνιμα και

παραγωγικά τα χωράφια. Καλλιεργούσαν τα πάντα13 και ήταν από τους

βασικούς προμηθευτές της συνεχώς διογκούμενης σε μέγεθος διπλανής

Αδριανούπολης.

Πέρα από τον εύφορο κάμπο του το χωριό ήταν γνωστό για το εξαι-

ρετικό κλίμα και το κρυστάλλινο πόσιμο

(Compagnie de chemins de fer Orientaux του Βαρώνου Hirsch) προσελάμβανε

Έτσι το 1910 οι Έλληνες κάτοικοι14 του Καραγάτς έφθασαν τους

3.44815. το 1913, σύμφωνα με τουρκική σατιστική ήταν 2.935, ενώ

υπήρχαν και 170 τούρκοι, 22 Βούλγαροι, 179 έβραίοι και 550 Αρμένιοι16. στις 19/12/1920 γίνεται από την ελληνική πλευρά

των κατοίκων της Ορεστιάδας (Καραγάτς), όπου επί συνόλου 6.650, οι Έλληνες είναι 5.506, οι τούρκοι 184, οι Βούλγαροι 100,

12. σύμφωνα με τον τ τσονίδη, μετά την ελληνική επανάσταση του 1821, μερικές ελληνικές οικογένειες από το Καβακλί της Ανατολικής ρωμυλίας, προκειμένου να διαφύγουν τα τουρκικά αντίποινα εγκαθίστανται στο Καραγάτς.

13. Ο John Covel, όταν επισκέφθηκε το Καραγάτς το 1675 κατέγραψε ότι στην περιοχή γινόταν παραγωγή και εμπόριο κρασιών. T., Bent. “Extracts from the Diaries of Dr. John Covel…”, p. 244 – 245.

14. Από χειρόγραφες αποδείξεις, που όμως έχουν επίσημη ισχύ λόγω οθωμανικού χαρτόσημου και σφραγίδας που φέρουν στο κάτω μέρος τους, μαθαίνουμε ότι τουλάχιστον έως το 1901 οι Έλληνες του Καραγάτς πλήρωναν συμμετοχή - φόρο για την κατασκευή δρόμων των ετών 1893,4,5,6. (συλλογή εγγράφων Γρ. Αζορίδη - επεξεργασία από τους συγγραφείς του παρόντος βιβλίου).

15. ΚΩδ. 51: «Μητρώο διδ/λων 1910-1915», Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας.

16. στατιστική του 1913, που δημοσίευσε το 1919 η τουρκική εφημερίδα “Tayar”.

οι έβραίοι 286, οι Αρμένιοι 337 και οι κάτοικοι άλλων εθνοτήτων 238. σύμφωνα, επίσης, με απογραφικά στοιχεία των Altinoff - Καραπάνου της ίδιας εποχής, οι Έλληνες κάτοικοι είναι 5.000, ενώ οι τουρκικές οικογένειες μόνο 2: των Γιακούμπ Μπέη και Χατζή Αντήλ Μπέη17 . 17. τηλεγράφημα Ν. Πολίτη σχετικά με τον πληθυσμό του Καραγάτς (Παράρτημα).

έργαζόμενοι, έλληνες Καραγατσιανοί, σε αναμνηστική φωτογραφία,1921

Moritz von Hirsch

Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΑΤΣ

Η οικονομία του Καραγάτς έγινε πιο ανθηρή μετά το 1870, οπότε και κατασκευάστηκε εκεί (1872) ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αδριανούπολης, που τη συνέδεε με τη Βιέννη αλλά και με την Κωνσταντινούπολη18.

έπιλέχτηκε το Καραγάτς προκειμένου να μην κατασκευαστούν δύο γέφυρες, στον ποταμό Έβρο και τούντζα, λόγω μεγάλου κόστους.

Ο σταθμός αυτός αποτελούσε τμήμα ενός γενικότερου σχεδίου συγκοινωνιακής ένωσης της έυρώπης με την Ασία. έιδικότερα είναι

τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής: Αμβούργο - Βερολίνο - Βιέννη -

Βουδαπέστη - Βελιγράδι - σόφια - Αδριανούπολη - Κωνσταντινούπολη - δορύλαιο - Αφιόν Καραχισάρ - Βαγδάτη - Βασσόρα19. έμπνευστής

της τεράστιας αυτής σιδ. γραμμής υπήρξε ο Γερμανός Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β΄, ο οποίος δαπάνησε τεράστια χρηματικά ποσά για την κατασκευή του ασιατικού τμήματός της (Κωνσταντινούπολη - Βαγδάτη), με

την ονομασία Bagdad Bahn.

την εκμετάλλευση του σιδηροδρομικού δικτύου Κωνσταντινούπο-

18. το 1861 γίνεται σουλτάνος ο Αβδούλ Αζίζ, ο οποίος θα συνεχίσει το άνοιγμα προς τη δύση των προκατόχων του Μαχμούτ Β΄(1808-1839) και Αβδούλ Μετζίτ (1839-1856) και θα επιχειρήσει μεταρρυθμίσεις που θα προσφέρουν τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη. στις 17 Απριλίου του 1869 υπογράφει σύμβαση με το Moritz von Hirsch, γερμανοεβραίο επιχειρηματία, για την κατασκευή ενός σιδηροδρομικού δικτύου στα Βαλκάνια.Ο Hirsch ιδρύει την εταιρεία «Αυτοκρατορικοί σιδηρόδρομοι της έυρωπαϊκής τουρκίας» με έδρα το Παρίσι. Η σύμβαση περιλάμβανε

την κατασκευή μιας κύριας γραμμής από την Κωνσταντινούπολη στα αυστροουγγρικά σύνορα (Ντόμπερλιν), μέσω Αδριανούπολης, σόφιας, Νις, σεράγεβου και Μπάνια Λούκα. Μετά το πέρας

της κατασκευής η εκμετάλλευση της γραμμής θα γινόταν από τους Αυστριακούς σιδηροδρόμους. έπειδή όμως δεν επήλθε συμφωνία ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους (Οθωμανική Αυτοκρατορία

και Αυστριακοί σιδηρόδρομοι), ο Hirsch αναγκάζεται να ιδρύσει δική του εταιρεία εκμετάλλευ-

σης του δικτύου, την «έταιρεία των Ανατολικών σιδηροδρόμων» (C.O.). (δες σελ.17) 19. Παρακλάδι αυτού του σιδ. δικτύου ένωνε την Αδριανούπολη με τη Θεσσαλονίκη, μέσω του Κούλελι Μπουργκάς (Πυθίου) - Φερετζίκ (Φερών) - Κομοτηνής.

λης - Αδριανούπολης - Βιέννης ανέλαβε η “Cie des Chemins de fer Orientaux”, θυγατρική της “Regie Generale”, το 1872.

Ο

σιδηροδρομικός σταθμός του Καραγάτς χρησιμοποιήθηκε για

πρώτη φορά για τις ανάγκες του δρομολογίου Κων/λη - Αδρ/λη -

Sarimbey στις 17 ιουνίου 187320 .

Όταν ολοκληρώθηκε το δίκτυο επί της ανατολικής Θράκης, περιε-

λάμβανε τις παρακάτω σιδ. γραμμές: 1) Κων/πολη - Μαυρίκιοϊ - Άγιος

στέφανος - τσατάλτζα - Λουλέ Μπουρκάς - Ουζούν Κιοπρού - Κούλελι Μπουργκάς (Πύθιο)21 - Αδριανούπολη (318 χλμ.).

2) τη διακλάδωση Μάνδρα - σαράντα έκκλησιές.

3) δύο επιμέρους γραμμές μεταξύ Καραγάτς και Αδριανουπόλεως:

α) του τριγώνου Καραγάτς (μήκους 6578 μ.) και β) τη γραμμή από το

σταθμό του Καραγάτς έως τη γέφυρα Γενί Κιοπρού (Λοχ. διαμάντη),

πριν την Αδριανούπολη, μήκους 3013 μ22 .

το 1912-13 άρχισε η κατασκευή ενός νέου επιβλητικού κτιρίου βασισμένου σε σχέδια του αρχιτέκτονα Mimar Kemalettin, αλλά άρχισε

να λειτουργεί μετά το 193023. (δες σελ. 17)

Η γαλλική εταιρεία σιδηροδρόμων, που ανέλαβε την εκμετάλλευση

του σιδηροδρομικού σταθμού Αδριανουπόλεως στο Καραγάτς, εκπό-

νησε και το νέο ρυμοτομικό σχέδιο του προαστίου Καραγάτς,το οποίο

είχε σχήμα ορθογώνιου παραλληλόγραμμου, μήκους περίπου 1500 μ.

και πλάτους 600 μ., και ήταν παράλληλο προς τη χάραξη της σιδη-

20. Emin Nedret Isli, M. Sabrikoz, Edirne: Serhattaki Payitaht, (Istambul: Υapi Κredi Kultur Sanat Υayincilik ve Sanayi, 1998).

21. Μέχρι τη δεκαετία του ’70 τα ελληνικά τρένα, προς Ορμένιο, διέρχονταν από τουρκικό έδαφος, προσεγγίζοντας το σταθμό Αδριανούπολης – Καραγάτς και τα τρένα των τουρκικών σιδηροδρόμων με κατεύθυνση προς Αδριανούπολη διέρχονταν από το ελληνικό τμήμα του Πυθίου – σβίλενγκραντ.

22. Η σιδηροδρομική γραμμή αυτή ξηλώθηκε το 1974.

23. Emin Nedret Isli, M. Sabrikoz, Edirne: Serhattaki Payitaht…

ροδρομικής γραμμής24. Οι δρόμοι του διασταυρώνονταν κάθετα, θυμίζοντας το αρχαιοελληνικό ιπποδάμειο σύστημα δημιουργίας πόλεων.

σύμφωνα μάλιστα με την Πολιτική διοίκηση Θράκης «…δύναταί τις

ειπείν ότι πόλεις έχουσαι ήδη ρυμοτομίαν εν Θράκη εισίν αι πόλεις

Αλεξανδρουπόλεως (δεδέαγατς) ως και η πόλις της Ορεστιάδος (Καραγάτς), εν τίνι δε μέτρω και η πόλις της Αδριανουπόλεως…»25.

Η έκταση του Καραγάτς στις αρχές του 20ου αι. έφθανε τα 900 περίπου στρέμματα.

Ο κεντρικός σιδ. σταθμός αποπερατώθηκε το 1930. Φωτογραφία του 1918

24. Η έδρα της «έταιρείας των Ανατολικών σιδηροδρόμων» ήταν στο Παρίσι.

25. Πολιτική διοίκησις Θράκης, «VII. δημόσια Έργα», Πεπραγμένα (Μάιος 1920-Δεκέμβριος 1921), (Αδριανούπολις: τύπ. Πολιτ. δ/σεως Θράκης, 1922).

το καμπαναριό του ι.Ν. Αγίων Θεοδώρων Καραγάτς, στην είσοδο της μεγάλης αυλής του. το κτίριο πίσω από το καμπαναριό είναι το ελληνικό σχολείο.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ

στη βορειοανατολική άκρη του (παλιού) Καραγάτς υπήρχε πριν το

1675 ο ιερός Ναός των Αγίων Θεοδώρων, ο οποίος ήταν γνωστός για

θαύματα σχετικάμε παθήσεις ματιών. Γι’ αυτό και υπήρχαν εντός του

ανάλογα αφιερώματα (ασημένια πιάτα)26. το 1863 ανακαινίσθηκε, έγινε μεγαλύτερος και απέκτησε καμπαναριό27 .

Ο

ναός βρισκόταν στο ανατολικό μέρος μεγάλης αυλής, σχηματίζοντας γάμα με τη δημοτική σχολή. στον όλο χώρο εισέρχονταν κανείς

από τα δυτικά περνώντας κάτω από το επιβλητικό διώροφο, πέτρινο καμπαναριό28.

Ήταν ισόγειος ναός, ρυθμού βασιλικής -χωρίς τρούλο- με γυναικω-

νίτη στο εσωτερικό. δε διέθετε αγιογραφίες, κοσμούνταν όμως από

πανέμορφες φορητές εικόνες, μεγάλου μεγέθους, οι περισσότερες των

οποίων ανήκουν στη σχολή του φημισμένου αδριανουπολίτη αγιογράφου Νικόλα29. το δάπεδό του ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες,

οι οποίες προέρχονταν από παλαιό νεκροταφείο του 160030. Από αυτό

μάλιστα το γεγονός εικάζεται ότι υπήρχε εκεί παλαιότερος ιερός ναός. το νέο νεκροταφείο της ελληνικής κοινότητας δημιουργήθηκε σε

λόφο που βρισκόταν

26. T., Bent. “Extracts from the Diaries of Dr. John Covel…”, p. 244 – 245.

27. Ν., Νικολαΐδης, Η Αδριανού μας, τεύχος ι , (Αθήνα: χ.ε., 1993): 91.

28. «Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων είχε μεγάλο καμπαναριό, αυτό (που έχουμε στη Νέα Ορεστιάδα)

δεν είναι μεγάλο. Η καμπάνα, η μικρή που έχουμε εδώ, της Αδριανούπολης είναι. Η καμπάνα της Αδριανούπολης κόμα καλή βουή είχε απ’ την Αγίων Θεοδώρων του Καραγάτς, που την έφεραν κι εκείνη εδώ με τις εικόνες…». (συνέντευξη του ταφανίδη ιωάννη στον δ. Κιηγμά το 2005). 29. «Η εκκλησία ήταν ισόγεια… Ο καντηλανάφτης μάς έδινε το αντίδωρο στο χέρι, όταν ήμασταν με το σχολείο. Η εκκλησία είχε γυναικωνίτη. Η εκκλησία είχε ωραίες εικόνες. Ο Χριστός ήταν με ζωηρά μάτια. Από όπου να τον κοιτούσαμε, μας κοιτούσε κι Εκείνος. Μεγάλες εικόνες είχε τότε, όχι όπως τώρα μικρές!». (συνέντευξη της Αν. Κόνταρη στο δ. Κιηγμά το 2004). 30. Γ., Κωνσταντινίδης, Η εν Αδριανουπόλει ελληνική κοινότης…, σ. 78 - 79.

Μαράσια, από όπου έβγαιναν οι αμαξοστοιχίες προς τη Βουλγαρία31.

στην αυλή της εκκλησίας υπήρχαν κάποιοι τάφοι, οι οποίοι χρονολογούνταν μέχρι το 187832.

σύμφωνα με έγγραφο του 1829 ιερέας της εκκλησίας ήταν ο παπά

Κωνσταντής33, το δε 1891 ο αρχιμανδρίτης Ησαΐας Βασιλειάδης34. το 1916 ιερέας στην εκκλησία ήταν ο πατήρ Γεώργιος Κυριακίδης35, ενώ το Φεβρουάριο του 1917 εφημέριοι των Αγίων Θεοδώρων έγιναν ο π. Κωνσταντίνος Γερασίμου και ο παπά δημήτρης36.

Οι «Άγιοι Θεόδωροι» ανήκαν στην ιερά Μητρόπολη της Αδριανούπολης, η οποία και εξέδιδε τα πιστοποιητικά γεννήσεως και βαπτίσεως

με υπογραφές του βαπτίσαντος ιερέως, του αναδόχου και δύο μαρτύ-

ρων, και με τη στρόγγυλη σφραγίδα του ναού, στην οποία απεικονιζό-

ταν έφιππος ένας εκ των δύο Αγίων Θεοδώρων και κυκλικά, εξωτερικά

της απεικόνισης έγραφε:

έΚΚΛΗσιΑ τΩΝ ΑΓιΩΝ ΘέΟδΩρΩΝ

έΝ ΚΑρΑΓΑτσιΩ ΑδριΑΝΟΥΠΟΛέΩσ

31. «Τα ελληνικά νεκροταφεία ήταν κατά τα Μαράσια, στην άκρα μετά την γραμμή. Υπήρχαν τρία νεκροταφεία: προτεστάντικα, καθολικά και τα ελληνικά».(συνέντευξη του ταφανίδη ιωάννη στον δ Κιηγμά το 2005).

32. Γ., Κωνσταντινίδης, Η εν Αδριανουπόλει ελληνική κοινότης…, σ.78-79.

33. Ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλως Γρηγόριος ο Βυζάντιος (1830-1840) κατέγραψε σε κατάλογο τις εκκλησίες και τους ιερείς της Μητρόπολης. Ο κατάλογος αυτός διασώζεται στο προσωπικό του αρχείο στην ιερά Μονή Βατοπεδίου, καθώς μετά την απομάκρυνσή του από το μητροπολιτικό θρόνο, αποσύρθηκε στην ι.Μ.Βατοπεδίου όπου και μόνασε μέχρι την κοίμησή του (1860). (δες επόμενη σελίδα)

34. Πιστοποιητικό βαφτίσεως (φωτογρ. από Λαογρ.Μουσείο Ορεστιάδας - σελ.15)

35. Πιστοποιητικό βαφτίσεως (συλλογή Γκεντσίση δ. - σελ.16)

36. «Παπά είχαμε τον παπά Γεράσ’. Άλλον είχαμε τον παπά Δημήτρη. Του Χατζηπίτα η ανηψιά είχε (σύζυγο) τον παπά Δημήτρη». (συνέντευξη του ταφανίδη ιωάννη στον δ. Κιηγμά το 2005).

Από το 1922, οπότε εκδιώκονται οι Έλληνες από την Αδριανούπολη και μεταβαίνουν στο Καραγάτς οι Αρχές τους, ο ναός καθίσταται Μητροπολιτικός∙ μάλιστα καθήκοντα διάκου αναλαμβάνει ο Μακαρώνης37. 37. «Ο Μακαρώνης ήταν Διάκος από τη Χίο και ήταν στους Αγίους Θεοδώρους. Μέχρι

Ι. Ν. ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ

το 1906 χτίστηκε κι ο ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και

έλένης,38 (στη Β. Α. γωνία του τετραγώνου που περικλείεται μεταξύ

των οδών SUADIYE, HELASIYE, ISTIKLAL και DILAVERBEY), ο

οποίος - σύμφωνα με διηγήσεις τούρκων γειτόνων του ναού - διατηρή-

θηκε έως και το 1944, υπό βουλγαρική όμως κατοχή.

τη συντήρηση του Ναού την είχε αναλάβει ο σύλλογος «Ομόνοια»

που ιδρύθηκε το 1907, με αυτόν ακριβώς το σκοπό.

Κατά τις περιόδους της βουλγαρικής κατοχής (1913 και 19151919), η εκκλησία είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους προκειμένου

να τη χρησιμοποιούν για τις λατρευτικές τους ανάγκες, χωρίς όμως να

της αλλάξουν όνομα39.

έξαιτίας της κακής συμπεριφοράς των Βουλγάρων απέναντι στους

Έλληνες40, σε κάποια από τις περιόδους της κατοχής τους, κάποιοι Έλληνες από αντίδραση αποπειράθηκαν να βάλουν φωτιά στην εκκλησία41.

38. Γ., Κωνσταντινίδης, Η εν Αδριανουπόλει ελληνική κοινότης…, σ. 78-79.

39. «Δεν ζήσαμε πολλά χρόνια ελεύθερη ζωή εκεί… Δύο χρόνια Βούλγαροι… Εγώ είμαι γεννημενη στη Τουρκία… Τούρκο όμως δεν θυμάμαι,αλλά τη Βουλγαρία τη θυμούμαι… Πήραν και την εκκλησία των Αγ. Κων/νου - χριστιανοί είναι και Βούλγαροι - και διάβαζαν βουλγάρικα μέσα. Εμείς τότε ήμασταν για σχολειό, μας μάζεψαν να μάθουμε βουλγάρικα και μας πήγαν στην εκκλησία. Μπόριςμπόρις… όλο το Βασιλιά τους έλεγαν. Αυτή η κόκκινη εκκλησία ήταν μέσα από το σταθμό, έτσι στη μέση στα σπίτια». (συνέντευξη της Κόνταρη Αναστασίας, το 2004).

40. «Όταν ήταν Βούλγαροι, ελληνικό σχολείο δεν άφηναν. Ποτίδης δάσκαλος πήγε με τον αραμπά να κάνει μάθημα στην Μπουτζικούδα. Τον πήραν χαμπάρι οι Βούλγαροι και τον πάτησαν ένα ξύλο !!!

Τον βούλγαρο τον χωροφύλακα, έπρεπε να του πεις στα βουλγάρικα την καλημέρα, αλλιώς σε έδερνε. Πολύ αυστηρό νόμο είχανε τότε οι Βούλγαροι…». (Από συνέντευξη του ταφανίδη ιωάννη, που παραχώρησε στον Κιηγμά δημήτριο, το 2005).

41. «Την εκκλησία των Αγίων Κων/νου και Ελένης την έκαψε ο Κων/νος, του Θεμιστοκλή αδελφός. Του Αη Κων/νου ήταν βουλγάρικη. Την έκαψε Χατζηχαραλάμπους…. Έλληνες την έκαψαν, μαζί με το γκιορ - Αντώνη… Ήταν μικρή εκκλησία…». (συνέντευξη του ταφανίδη ιωάννη, το 2005).

Από το 1921 και αυτός ο ιερός ναός του Καραγάτς είχε επιτρόπους

που αναδεικνύονταν μετά από εκλογές42.

το 1922 Πρόεδρός του ήταν ο Ηλιού ι. και Αντιπρόεδρος ο Αθανασίου ι43.

42. τέτοιες εκλογές έγιναν την 21η Αυγούστου του 1921 (συλλογή εγγράφων Γρ. Αζορίδη - επεξεργασία από τους συγγραφείς του παρόντος βιβλίου).

43. «Υπόμνημα των κατοίκων του Καραγάτς προς το Λόρδο Κώρζον, 1922» Αρχείο έλ. Βενιζέλου (δες Παράρτημα).

KΑΡΑΓΑΤΣ

Βούλγαροι στο ουνίτικο κολλέγιο του Καραγάτς (πριν το 1912)

Κορίτσια στο σχολείο St. Paul των καθολικών καλογραιών στο Καραγάτς, το 1905.

Γαλλικό κολλέγιο του St. Basil (ουνίτικο κολλέγιο) στο Καραγάτς, το 1905.

στο 2ο μισό του 19ου αι. η σταθερότητα, η συνοχή και η ίδια η ύπαρξη της οθωμανικής αυτοκρατορία κλονιζόταν44. τη ρευστή αυτή κατάσταση προσπάθησε να εκμεταλλευτεί η ρωμαιοκαθολική έκκλησία

και να εξαπλωθεί στην ανατολή. Για την επίτευξη αυτού του στόχου

χρησιμοποίησε ως κύριο όργανό της την ουνιτική προπαγάνδα45.

44. Κριμαϊκός πόλεμος, ρωσοτουρκικός πόλεμος, Κρητική επανάσταση και εξεγέρσεις λαών, αλλά και εσωτερικές αναταράξεις, υπολειτουργία και αμφισβητήσεις της σουλτανικής εξουσίας.

45. Η Ουνία (από το union: ένωση) ως μέθοδος προσηλυτισμού απαντάται για πρώτη φορά στην δ΄ σύνοδο του Λατερανού (1215). Πνευματικός της πατέρας είναι ο Πάπας ιννοκέντιος Γ΄. Ό,τι δεν πέτυχε η δύναμη των όπλων των στα υροφόρων (1204) και ο βίαιος εκλατινισμός, ανέλαβε να το πετύχει η μέθοδος της ουνίας ενεργώντας ως μηχανισμός απάτης και «δούρειος ίππος» μεταξύ των ανατολικών χριστιανών (δ., Αγιαννίτου, «Μεταπτυχιακή εργασία της στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης», Νέα Θρακικά, τ. 13ος, σελ. 66).

Οι ουνίτικες λοπόν εκκλησίες και οι ουνίτες διατηρούν - κατά το μάλλον ή ήττον - το ορθόδοξο τυπικό λατρείας και την ορθόδοξη αμφίεση, με την ουσ ιαστική όμως διαφορά ότι είναι υποχρεωμένοι να μνημονεύουν τον εκάστοτε Πάπα ως επικεφαλής όλων των χριστιανών.

στο Καραγάτς η ουνίτικη κίνηση εμφανίζεται το 1882 όταν μεταφέρεται από το προάστιο Κιγίκιο46 της Αδριανούπολης το ουνίτικο σχολείο αρρένων (σεμινάριο) με βούλγαρους μαθητές, που είχε σκοπό να

τους προετοιμάσει για το ιερατικό στάδιο. το σχολείο αυτό λειτουργού-

σε, έως το 1912, εντός ενός μοναστηρι ακού συγκροτήματος (Γαλλικό

Κολλέγιο του Αγίου Βασι λείου47), που χτίστηκε με χρήματα Γάλλων

και Αυστριακών και περιελά μβανε εκτός του σχολείου, τους μοναστη-

ριακούς κοιτώνες και δύο «δίδυμες» εκκλησίες, των Αγίου Πέτρου και

Παύλου. Απέναντι από τον ι. Ν. Αγίου

σχολείο θ ηλέων με καθολικές

46. τον Απρίλιο του 1867 ρεσουρρεκσονίστες (ή αλλιώς Ασσεμπσιονίστες) μοναχοί εγκαταλείπουν

την έδρα τους στην Φιλιππούπολη κι εγκαθίστανται στην Αδριανούπολη. έδώ θα ιδρύσουν: 1. Ένα

Κολλέγιο επτατάξιο, του οποίου ο στόχος ήταν διπλός: Πρώτον να προετοιμάζει για τις σπουδές της Φιλοσοφίας και της Θεολογίας τους μαθητές, οι οποίοι δείχνουν διάθεση για την ιεροσύνη, και δεύτερον να διευκολύνει την είσοδό τους στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα ή να τους βοηθάει

να καταλάβουν μια καλύτερη θέση στην κοινωνία σε σχέση με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 2.

Μία ουνίτικη εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Κύριλλο (αδελφό του Μεθόδιου). 3. Μια Ένωση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μικρό σεμινάριο για την προώθηση και διατήρηση της κλίσης

των παιδιών που είχαν θέσει τον εαυτό τους στα εκκλησιαστικά πράγματα. 4. Ένα σεμινάριο με προπαρασκευαστικά μαθήματα για εκείνους που δεν έχουν ολοκληρώσει τα ανθρωπιστικά μαθήματα, τη φιλοσοφία και τη θεολογία (κάτι σαν φροντιστηριακά μαθήματα). 5. Ένα σχολείο, όπου οι μαθητές που στερούνται ικανοτήτων για ανώτερες σπουδές μπορούν να μάθουν ένα επάγγελμα δωρεάν και να γίνουν: τυπογράφοι, βιβλιοδέτες, τσαγκάρηδες, ράφτες, ξυλουργοί, σιδηρουργοί, κλειδαράδες. 6. έπιπλέον, ο Οίκος τους (όπως αυτοαποκαλούνταν) είχε σταθερά δύο αποστολές, μία εκ των οποίων στο Malko Tirnovo, και τη άλλη στο Akbunar: Να αποκτήσουν και τα δύο ενορία και από δύο δημοτικά σχολεία, ένα για τα αγόρια και ένα για τα κορίτσια. («Establissement d’ educationdes PP. de la resurrection de N.S.J.C. a Andrianople», BULLETIN DE L’ ANNEE SCOLAIRE 1894-1895, (Inprimerie des P.P. Resurrectionnistes: Andrianople, 1895).

47. Ο Πάπας Λέων ιΓ΄με επιστολή του τον Μάρτιο του 1896, υπήγαγε το βουλγαροουνιτικό ιερατικό σεμινάριο του Καραγάτς στην Αγία Έδρα.

48. «Απέναντι από το σπίτι του Ριζά-μπέη ήταν το σπίτι μας. Τη θυμάμαι τη γειτονιά μου.Όλη η γειτονιά ήταν φράγκικη, δηλαδή γαλλική… Ο Γάλλος Πρόξενος καθόταν στην γραμμή της Εκκλησίας, όπου κοντά ήταν κι ο φράγκικος μαχαλάς… Είχε και γαλλικό σχολειό κοντά στο μύλο. Είχε κανά δυό - τρεις καλόγριες. Όταν έβγαιναν έξω τις βλέπαμε, αλλά ήταν άλλου είδους καλόγριες. Εδώ (στο στήθος) άσπρο και στο κεφάλι. Καθολικές».(συνέντευξη Αν. Κόνταρη στο δημ. Κιηγμά το 2004).

Παύλου λειτουργούσε ομώνυμο

καλόγριες48.

έπίσης στο Καραγάτς

υπήρχε καθολικό (ιταλικό) νεκροταφείο με εκκλησία49 (δυτικά από το

παλιό χωριό) και συναγωγή των εβραίων (βόρεια του ι.Ν. Αγίων Θεοδώρων)50.

Ελληνικά σχολεία στο προαύλιο του ι.Ν. Αγίων Θεοδώρων λειτουργούσε σχολείο, που έμοιαζε με διώροφο, καθώς ήταν υπερυψωμένο και διέθετε ημιυπόγειο51: στον κάτω όροφο ήταν η εξατάξια δημοτική σχολή αρρένων52

και στον πάνω όροφο το τετρατάξιο παρθεναγωγείο (το 1892 το Παρ-

θεναγωγείο μεταφέρθηκε δίπλα στην εκκλησία των Αγ. Θεοδώρων, σε

μια ευρύχωρη κατοικία που αγοράστηκε από το αποθεματικό κεφάλαιο

της εκκλησίας). έπίσης στο προαύλιο υπήρχαν δωμάτια για τους ιερείς, τους δασκάλους και τους καντηλανάφτες53.

Από επιστολές δασκάλων του 1881 προς την Κεντρικήν επί της Εκπαιδεύσεως Εφορεία Αδριανουπόλεως λαμβάνουμε πλήρη στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας τόσο της δημοτικής σχολής Αρρένων, όσο και του Παρθεναγωγείου του Καραγάτς.

Μαθαίνουμε για το αριθμό των μαθητών, την συνέπειά τους στις παρακολουθήσεις, τα διδασκόμενα μαθήματα ανά τάξη, τη μέθοδο διδασκαλίας κ.λπ.

51. «Πηγαίναμε στο σχολείο το Δημοτικό... Ήταν άκρα… Προς το βορρά είχε μερικά σπίτια… Η αυλή του μεγάλη και είχε θεμέλιο ένα μέτρο.Ανέβαινες σκαλοπάτια στην πόρτα της αυλής… και γύρω σύρματα. Σε εκείνη την αυλή ήταν και η Εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων. Εκκλησία και σχολείο ήταν μαζί… Το σχολείο ήταν μπροστά (σε γάμα) και πίσω η εκκλησία… Το σχολείο δεν ήταν διώροφο, αλλά είχε σκαλοπάτια και ήταν υπερυψωμένο. Από την Τετάρτη (τάξη) δίδασκαν και γαλλικά στο σχολείο... Για την Αριθμητική είχαμε τετραγωνάκια στο τετράδιο. Μικρά χαράκια για την Ορθογραφία και μεγάλα για τα κεφαλαία. Είχαμε τριών ειδών τετράδια που τα αγοράζαμε από την Αδριανούπολη.».(συνέντευξη Αν. Κόνταρη στο δημ. Κιηγμά το 2004).

52. Μεταξύ των άλλων διετέλεσε δάσκαλος, επί 9 χρόνια, ο Αδριανουπολίτης Γ. Κωνσταντινίδης. (Θρακικά, τ. 18ος, σ. 348)

53. Ν., Νικολαΐδης, Η Αδριανού μας, τεύχος ι , (Αθήνα: χ.ε., 1993): σ. 162-166.

της Ελληνικής Εκπαιδεύσεως Αδριανουπόλεως54

Αξιότιμοι Κύριοι, Προθύμως λαβών κατά την παρελθούσαν εβδομάδα σεβαστήν

εγκύκλιον, σπεύδω όπως εκθέσω υμίν εν περιλήψει την κατάστασιν της

των αρρένων σχολής Καραγατσίου. Εγγεγραμμένοι μαθητές εν τω μαθητολογίω εισίν 120 περίπου από

τας αρχάς Νοεμβρίου, ως άπαντες φοιτώσι τακτικώς κατά το χειμερινόν

διάστημα, αλλ’ από τας αρχάς Μαρτίου ήρχισαν αραιούμενοι· μέχρι τού-

δε εκ των 120 έμεινον μόλις 80 και άλλοι θ’ αποσυρθούν· διότι τοιαύτη

υπάρχει συνήθεια ενταύθα, εξ μήνας εις τα γράμματα και εξ μήνας εις

τας οικιακάς εργασίας· καθίσταται δε αδύνατον να εκλείψει η τοιαύτη

συνήθεια. Όλοι ούτοι οι μαθηταί είναι διηρημένοι εις τέσσαρας τάξεις, εις ας η μέριμνα ενός και μόνον διδασκάλου αδυνατεί να επαρκέση ως δει. Όλαι λοιπόν αι τάξαι

εν τοις μαθήμασι πλην της

τελευταίας τάξεως ήτις στερείται των προκαταρκτικών μέσων, οίον Ανα-

γνωστήριον, Πινάκων, ως και όλαι αι τάξεις, εικόνων Ιεράς Ιστορίας

κτλ. Ως εκ τούτου αδυνατούμεν να φροντίσωμεν περί εφαρμογής της νέας

λεγομένης μεθόδου, στερούμενοι ως είρηται των καταλλήλων μέσων.

Όσον δύναμαι φροντίζω ως επί το πλείστον δια της Συνδιδακτικής

μεθόδου, αναπτυγμένης όσον το δυνατόν κατά το σύστημα της νέας μεθόδου ως καταλληλοτέρας.

54. «ΚΩδ. 49 δ: Πρακτικά της Κεντρικής επί της έκπ/σεως έφορείας Αδριανουπόλεως του 1881» , σ. 134-135, Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας).

Μαθήματα

δε διδάσκονται τα εξής:

δ΄τάξις: Ανάγνωσιν, ανάπτυξιν, τεχνολογίαν και ορθογραφίαν (εις το

εγχειρίδιο Δ΄έτους Μωραΐτου)· Ελλην. Ιστορίαν, Γεωγραφίαν, Ευαγγέλι-

ον των Κυριακών, Ιερά Ιστορίαν (Καινή Διαθήκη), Αριθμητικήν (κοινά

κλάσματα και συμμιγείς αριθμούς), Ιχνογραφικά καθ’ υπόδειγμα (εκ του

εγχειριδίου), Καλλιγραφίαν και Αριθμητικήν.

Γ΄

τάξις: Ελληνικά όπως η Δ΄, Ιεράν Ιστορίαν, Αριθμητικήν, ως δε την

Ελλ. Ιστορίαν και Γεωγραφίαν η τάξις αύτη εισί ακροαταί εις ανωτέραν

τάξιν· επίσης Ιχνογραφικά και Καλλιγραφικά (Εγχειρίδιον εις τοιαύτην

είναι του Β΄ έτους).

Β΄ τάξις: Ελληνικά το του Α΄ έτους εγχειρίδιον, Ιεράν Ιστορίαν, Αριθμητικήν και γραφή. Ταύτα περίπου και η Α΄ τάξις διδάσκεται.

διάλειμμα εν γίνεται διαρκούν ¼ ώρας μόνον από μεσημβρίας καθ’ εκάστην. Η ημερήσια εργασία είναι 4 ώρας π.μ. και 3 μ.μ.

έλέγχους δεν μετεχειρίσθημεν μέχρι τούδε δια το ανεπαρκές ενός διδασκάλου καταγινόμενου μόνον εις τα σπουδαιότερα τοσούτων μαθητών.

Ο μισθός μου πληρώνεται εκ της Εκκλησιαστικής Επιτροπής ενταύθα

κατά μήνα.

Υποσημειούμαι μετά του δέοντος σεβασμού όλως προθύμως των επιταγών Σας. Εν Καραγατσίω τη 16η Απριλίου 1881 Φίλιππος Σκέβης.

Αξιότιμοι Κύριοι,55

Εκπληρούσα την εντολήν της σεβαστής μοι κεντρικής εφορείας, σπεύ-

δω να διαβιβάσω αυτή ακριβή έκθεσιν των μέχρι σήμερον πραχθέντων

εν τη σχολή μου και πληροφορήσω.

Αυτή ότι η μέχρι σήμερον πορεία της εν Καραγατσίω δημοτικής Σχο-

λής των κορασίων προέβη ουχί τόσον καλώς, καθ΄ότι πολλαί των μαθη-

τριών, τοσούτον ατάκτως φοιτώσιν, ώστε και το έργον της διδασκαλίας

καθιστώσιν επίπονον και την τάξιν παραλύουσιν.

Δεύτερον δε ουσιωδώς ταράττει την τακτικήν λειτουργίαν αυτής η εγγραφή νέων μαθητριών παρέχουσα εις εμέ μεγάλην δυσκολίαν ως προς

την ταξιθέτησιν αυτών, άλλων άλλοτε προσερχομένων κι άλλων εχουσών ικανότητας. Αναγκάζομαι λοιπόν να παρακλίνω της κατά γράμμα

εκπληρώσεως των υπό του προγράμματος οριζομένων και μέσην τινά να

βαδίζω οδόν.

Αι μαθήτριαι της σχολής ταύτης ούσαι 70 και διαιρούμεναι εις τρεις

τάξεις διδάσκονται Ελληνικά, Ιεράν Κατήχησιν, Ιεράν Ιστορίαν, Ελληνι-

κήν Ιστορίαν, Περίληψιν Φυσικής Ιστορίας, Γεωγραφίαν, Γεωμετρίαν, Αριθμητικήν, Ποιήματα και Εργόχειρα.

Η ημερησία διδασκαλία διαρκεί οκτώ περίπου ώρας, η δε εν τη σχολή

διαγωγή των κορασίων εστί σεμνή, κοσμία και αξιέπαινος. Ένεκεν όμως

της ατάκτου φοιτήσεως των μαθητριών και της ελλείψεως των αναγκαι-

ούντων (λέγω δε Γεωγραφικών χαρτών, εικόνων Παλαιάς και Νέας Δι-

αθήκης και πολλών άλλων, ας αδυνατεί η κοινότης Καραγατσίου ν’ ανα-

πληρώση) ευκόλως δύναταί τις να εικάση τας προόδους των μαθητριών, αν και σιδηράς καταβάλλω προς τούτο προσπαθείας.

55. «ΚΩδ. 49 δ: Πρακτικά της Κεντρικής επί της έκπ/σεως έφορείας Αδριανουπόλεως του 1881» , σ. 137, Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας.

Τοιαύτη η κατάστασις της Σχολής ταύτης, ήτις δεν δύναται βεβαίως

να μην εφελκύσει την προσοχήν και μέριμναν των την εκπαίδευσιν της

πόλεως ταύτης επαξίως ιθυνόντων, προς αναστολήν τουκακού.

Διατελώ μετά του προσήκοντος σεβασμού η όλως πρόθυμος

1881 τη 14η Απριλίου Ελένη Παππά Σταμάτην

Για το χρονικό διάστημα 1885 - 1894, επί εννέα συνεχή χρόνια δάσκαλος στο σχολείο Αρρένων ήταν ο αδριανουπολίτης Γ. Κωνσταντινίδης56. δίδαξε, επίσης, τα σχολ. έτη 1889 - 1891 και ο Παναγιώτης Παπαευθυμίου57.

Κατά το σχολ. έτος 1902 - 3, σύμφωνα με αναφορά του Προξενείου Αδριανουπόλεως (4 ιουλίου 1903) προς την έπιτροπή προς ενίσχυση

της έλληνικής εκκλησίας και Παιδείας58, στο Καραγάτς λειτουργούσαν

τρία ελληνικά σχολεία με 282 συνολικά μαθητές, μαθήτριες και νήπια, με 7 δασκάλους. Από αυτά το Νηπιαγωγείο είχε

125 νήπια, το Παρθεναγωγείο είχε 22 μαθήτριες στην Α΄τάξη, 8 στη

Β΄και 9 στη Γ΄τάξη και το Αρρεναγωγείο 116 μαθητές. στο Παρθεναγωγείο και Νηπιαγωγείο διευθύντρια ήταν η Ζηνοβία Πάππου, που είχε και 3 βοηθούς. στο δε Αρρεναγωγείο δίδασκαν 3 δάσκαλοι.

στην αναφορά αυτήν γίνεται λόγος για τις ετήσιες γραπτές και προφορικές εξετάσεις που λάμβαναν χώρα το διάστημα από 1 έως 30 ιουνίου. στις προφορικές μάλιστα εξετάσεις των παιδιών είχαν δικαίωμα

να παραβρίσκονται και οι γονείς για να παρακολουθούν την πρόοδό

τους.

56. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων βραβεύθηκε – μαζί με τον Κ. Κουρτίδη – σε διαγωνισμό του έλληνικού Φιλολογικού συλλόγου Κωνσταντινούπολης, για σημαντική λαογραφική εργασία του. διετέλεσε γραμματέας, λογιστής και ταμίας της δημογεροντίας, γραμματέας του πνευματικού και μικτού δικαστηρίου και ελεγκτής των συμβολαιογραφικών και ληξιαρχικών πράξεων της ιεράς Μητροπόλεως. το 1913 - 1914 του ανατέθηκε η διεύθυνση του κοινοτικού οικοτροφείου αρρένων. Κατά την απελευθέρωση της Αδριανούπολης διορίστηκε συμβολαιογράφος σ’ αυτήν και μετά την εκκένωσή της στο Καραγάτς. σ’ αυτόν οφείλουμε τη διάσωση πολλών ιστορικών στοιχείων για την Αδριανούπολη και το Καραγάτς, ιδιαίτερα δε για τους ιερούς Ναούς. (Θρακικά, τ. 18ος, σ. 348)

57. «έξερχόμενα δημογεροντίας 1914-1926», σ. 275, ΓΑΚ

58. Π. Γεωργαντζής, Προξενικά Αρχεία Θράκης, τ. Α΄, (Ξάνθη: στέγη γραμμάτων και καλών τεχνών δήμου Ξάνθης,1998): 298, 299.

Κατά το σχολ. έτος 1906 - 7, σύμφωνα με αναφορά του Προξενείου

Αδριανουπόλεως (5 ιουνίου 1907)59 προς το Υπουργείο των έξωτε-

ρικών έλλάδος, που βασίζεται σε υποβολή έκθεσης του Γυμνασιάρ-

χη Αδριανουπόλεως δ. σάρρου, περί έκπαιδεύσεως στην περιφέρεια

Προξενείου Αδριανουπόλεως, στο Καραγάτς λειτουργούσε ένα πλήρες

(6ετές) δημοτικό σχολείο Αρρένων, ένα πολύτακτο (4ετές) δημοτικό

σχολείο Θηλέων και ένα Νηπιαγωγείο.

έπίσης από το μοναδικό σωζόμενο Μητρώο διδασκάλων60 μαθαί-

νουμε ότι κατά την περίοδο 1910-1915 λειτουργούσαν: 1) δημοτική

σχολή Αρρένων, 2) Παρθεναγωγείο θηλέων, 3) Νηπιαγωγείο, και λαμβάνουμε χρήσιμα στοιχεία για τους δασκάλους τους, όπως ονοματεπώνυμα, ηλικία, τόπο καταγωγής και γνώσεις.

Σχολ. Έτος 1910 - 1911

1. σχολείο αρρένων (278 μαθητές ) με 3 δασκάλους.

2. Παρθεναγωγείο θηλέων και Νηπιαγωγείο (145 παιδιά) με δασκάλες

4.

Σχολ. Έτος 1912 - 1913 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Μόσχος Θεοδοσίου (δ/ντής ), ετών 45, απ’ το Λόκοβι και Απόφοιτος διδ/λείου Θεσσαλονίκης.

2. Κων/νος Βουγικλόγλου61, ετών 46, απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

59. Π. Γεωργαντζής, Προξενικά Αρχεία Θράκης, τ. Γ΄, (Ξάνθη: στέγη γραμμάτων και καλών τεχνών δήμου Ξάνθης, 1998): σ. 230.

60. «Μητρώο διδ/λων 1910 - 1915», Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας

61. Πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Βουγιουκλίδη, τον μετέπειτα πρώτο διευθυντή του Πρώτου δημοτικού σχολείου Νέας Ορεστιάδας (1924).

3. Πασχάλης τακουσίδης, ετών 20, απ’ το Καραγάτσιον, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

4. έυάγγελος Παναγιώτου, ετών 24, απ’ τα ρίζια, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

5. Θεόδωρος Αθανασίου, ετών 26, απ’ το Ορτάκιοΐ, Απόφοιτος Αστικής σχολής Αδριανουπόλεως.

ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. έλένη Βαλασίδου, ετών 27, απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο

Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

2. Μαρία Νικολάου, ετών 19, απ’ το Καραγάτσιον, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Κυριακούλα στεργίου, ετών 16, απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

2. έλένη Παναγιώτου, ετών 18, απ’ το Καραγάτσιον, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

Σχολ. Έτος 1913-1914 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Κ. Βουγιουκλίδης (δ/ντής) , απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

2. Κ. Ποντίδης, απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

3. δ. στεφάνου, απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

4. έυάγγ. Παναγιώτου, απ’ τα ρίζια, Απολυτήριο Γυμνασίου Αδριανουπόλεως.

5. Θεόδ. Πεταλάς, απ’ το Ορτάκιοϊ, Απόφοιτος Αστικής σχολής Ορτάκιοϊ.

ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. έλ. Βαλασίδου (δ/ντρια),απ’ την Αδριανούπολη, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

2. Μαρία Νικολάου, απ’ το Καραγάτσιον, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Κυριακούλα στεργίου, απ’ το Κιγίκιο, Απολυτήριο Ζαππείου

ανουπόλεως.

2. έλένη Παναγιώτου απ’ το Καραγάτσιον, Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

Σχολ. Έτος 1914 - 1915

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Κων/νος. Αλεξ. Βουγιουκλίδης (δ/ντής), απ’ την Αδριανούπολη, ετών 47.

2. ιων. Γ. Πέτρογλους, Απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους σχολής

Κων/πολης, ετών 44.

3. Ζηνοβία Αρ. σακελλαρίου, απ’ την Αδριανούπολη, ετών 22.

ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. έλ. Βαλασίδου, απ’ την Αδριανούπολη, ετών 29.

2. Μαρία Αντωνιάδου, απ’ την Αδριανούπολη, ετών 20.

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΟΥ

1. Κυριακούλα Αστερίου62, Αδριανουπολίτισσα, ετών 18.

2. έλένη Παναγιώτου63, Αδριανουπολίτισσα, ετών 20.

τέλος απ’ το Καραγάτς καταγόταν η δασκάλα Μαρία Πασχάλη με

Απολυτήριο Ζαππείου Αδριανουπόλεως, που δίδασκε το χρον. διάστη-

μα 1912 - 1913, στο σχολείο του Βοσνοχωρίου.

το 1915, οπότε το Καραγάτς παραχωρήθηκε από τους τούρκους

στους Βούλγαρους, τα ελληνικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν και οι

μαθητές υποχρεώνονταν να παρακολουθούν μαθήματα σε αντίστοιχα

βουλγαρικά σχολεία έως και το 1919 (7 Οκτωβρίου), όταν οι δυνάμεις

της Αντάντ ανέλαβαν την διοίκηση του Καραγάτς.

Από το 1920 επαναλειτουργούν τα ελληνικά σχολεία64 και οι μαθη-

τές συνεχίζουν τη φοίτησή τους στην τάξη, στην οποία φοιτούσαν πριν την βουλγαρική κατοχή.

Από το 1922 και έως το 1923 μεταφέρθηκαν στην Ορεστιάδα (Κα-

ραγάτς) το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Αδριανούπολης και τα Αρχιεγέ-

νεια έκπαιδευτήρια έπιβατών,και συστεγάστηκαν σε μεγάλη οικία επί της οδού Βασ. Αλεξάνδρου, ιδοκτησίας του Θαλασσινού. στο Ζάππειο ενσωματώθηκε και το παρθεναγωγείο Καραγατσίου.65

62. Πρόκειται για την Κυριακούλα στεργίου, απ’ το Κιγίκιο Αδριανουπόλεως, που είδαμε πριν.

63. Πρόκειται για την έλένη Παναγιώτου απ’ το Καραγάτσιον Αδριανουπόλεως, που είδαμε πριν.

64. «Είχα μια Δασκάλα, την Κατερίνα Αφεντούλη… Άλλη Δασκάλα ήταν η Ζηνοβία Πεντεφράγκα, που

το σπίτι της ήταν πηγαίνοντας για το σχολείο (είχε και μεγάλο κήπο με γιρικιές…). Είχαμε και μια

κυρία Ελένη (δύο αδελφές ήταν που κάθονταν απέναντι από μας)... Μία κυρία Φρόσω, που έκανε

το ένα τμήμα της Β΄τάξης - ενώ η κ. Κατίνα το άλλο... Δάσκαλοι ήταν: ο Βουγιουκλίδης (Δ/ντής).

Εκείνος ήταν μεγάλος.., ο κ. Ποτίδης (από το Διδυμότειχο αυτός), ο κ. Ευάγγελος Παναγιώτου (ήταν Ριζιώτης αυτός) που μας έκανε στην Τρίτη. Ένας Καραζάνης κι ο Καραμούζας, που ήταν θρησκευούμενος και καλός ψάλτης…». (Αναστασία Κόνταρη, 2004).

65. «Ήταν ένα μεγάλο κτίριο…. Ήταν κι αυτό του Θαλασσινού. Το ονόμασαν Ζάππειο, διότι πήγαιναν

τα παιδιά της Αδριανουπόλεως. Φορούσαν μπερεδάκια με μαύρη κορδέλα και χρυσά γράμματα, που έγραφα «Ζάππειο»… Κι εγώ σ’ εκείνο το Ζάππειο τελείωσα τη Δ΄ τάξη. Μόνο κορίτσια πήγαιναν…

Το διάστημα εκείνο (1922-23) ήταν και το ελληνικό σχολείο ανοιχτό (στην Εκκλησία δίπλα), όμως εμάς γιατί μας χώρισαν δεν ξέρω… Εδώ λέει θα’ρθειτε στο Ζάππειο… Εκείνα όλα φορούσαν μπερεδάκια, τώρα μπερεδάκι βρήκα και εγώ. Η Δασκάλα το ζωγράφισε «Ζάππειο» και μου είπε, αν μπορώ, να το κεντήσω με χρυσή κλωστή. Μία χρονιά πήγα, από εκεί έφυγα για την Ε΄ τάξη. Αλλά δυστυχώς ήρθε το 1923 και δεν πήγαμε πουθενά. Λοιπόν εκείνο το κτίριο, του Θαλασσινού, θα το βρείτε τώρα. Από κάτω ήταν ανοικτό και προς τα πάνω μυτερό…Έγραφε απ’ έξω Ζάππειο… Είχε πολύ μεγάλη αυλή και γύρω - γύρω κάγκελο, την εποχή εκείναν...». (Αναστασία Κόνταρη, 2004).

Άλλα ευρωπαϊκά σχολεία

1. Από το 1882 λειτουργούσαν: α) το (βουλγαρο - ουνίτικο) Γαλλι-

κό Κολλέγιο αρρένων του Αγίου Βασιλείου και β) η Γαλλική Σχολή

θηλέων του Αγίου Παύλου.

στο σεμινάριο του Καραγάτς διδάσκονταν τα εξής66: Προπαρασκευαστικά μαθήματα: 1. Κατήχηση, 2. έκκλησιαστική

ιστορία, 3. σλαβική γλώσσα, 4. Λατινική γλώσσα, 5. Γαλλική γλώσσα

και 6. έκκλησιαστικοί ύμνοι και ακολουθίες Μαθήματα Φιλοσοφίας :

1. Φιλοσοφία, 2. έκκλησιαστική ιστορία και 3. έκκλησιαστικοί ύμνοι και ακολουθίες

Θεολογικά μαθήματα: 1. δογματική, 2. Ηθική, 3. Αγία Γραφή, 4. έκκλησιαστικό δίκαιο και 5.έκκλησιαστικοί ύμνοι και ακολουθίες.

Οι Καθηγητές στο σεμινάριο ήταν οι εξής:

A. ιερωμένοι:

Stanislas Szyller: Βοηθός της Αποστολής συνολικά και πρύτανης

του σεμιναρίου.

Auguste Mosser: Ο Νομικός της Αποστολής. Ήταν Καθηγητής εκκλησιαστικού δικαίου στο σεμινάριο.

Jean Pelenski: Ήταν Καθηγητής της Αγίας Γραφής και έκκλησιαστικής ιστορίας.

Antoine Zieboura: δίδασκε δογματική Θεολογία, Ηθική και Λατινικά.

Emmanuel Beaudru: δίδασκε Γαλλική Γλώσσα σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των ρεσουρρεκσιονιστών στην Αδριανούπολη.

66. «Establissement d’ educationdes PP, de la resurrection de N.S.J.C. a Andrianople», BULLETIN …

Josaphat Olzewski: δίδασκε Παγκόσμια ιστορία σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των ρεσουρρεκσιονιστών στην Αδριανούπολη.

Archidiacre Bartholome Morawietz: δίδασκε Καλλιγραφία σε όλα

τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των ρεσουρρεκσιονιστών στην Αδριανούπολη.

JeanKruszynski: δίδασκε Γερμανική Γλώσσα και ιστορία σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των ρεσουρρεκσιονιστών στην Αδριανούπολη.

την Κατήχηση τη δίδασκε ή ο Luc Wronowski, το Ανώτερο στέλεχος της Αποστολής ή ο Joseph Ziemba, έπόπτης των μαθητών.

Β. Κοσμικός: George Kojouharow: δίδασκε Βουλγαρική Γλώσσα και Γυμναστική.

2. Από το 1897 λειτουργούν το Γερμανικό σχολείο αρρένων και το Γερμανικό σχολείο θηλέων. σήμερα στα ανακαινισμένα κτίρια στεγάζεται τουρκικό σχολείο.

3. τέλος λειτουργούσε κι ένα Ιταλικό σχολείο.

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

στα τέλη του 19ο αι. το Καραγάτς λόγω του σιδ. σταθμού είχε καταστεί το νεότερο και δυναμικότερο προάστιο της Αδριανούπολης. τη διοίκηση της ελληνικής κοινότητας, μέχρι το 1920, ασκούσε η έφοροεπιτροπή.

Αξιοσημείωτο είναι ότι έπίτιμος Πρόεδρος της έφοροεπιτροπής

ήταν ο εκάστοτε Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως.

Η έφοροεπιτροπή αποτελούνταν από δέκα τέσσερα (14) μέλη και σκοπός τηςήταν η φροντίδα και διοίκηση της εκκλησίας67 της κοινότη-

τας και των σχολείων, καθώς και των άλλων ιδρυμάτων που είχε.

διαφορές μεταξύ των μελών της Κοινότητας, ή διάφορες συμβολαιογραφικές πράξεις, εξετάζονταν στην Αδριανούπολη από το Μεικτό

εκκλησιαστικό ή Πνευματικό δικαστήριο της δημογεροντίας, με Πρόεδρο πάντα τον Μητροπολίτη.

το καταστατικό της Εφοροεπιτροπής της εν Καραγατσίω Ελληνικής

Ορθοδόξου Κοινότητος που τυπώθηκε το 1895 στην Φιλιππούπολη από

το ελληνικό τυπογραφείο «ο Αίμος», είναι από τα μοναδικά πλήρη που

μας δίνουν, ενδεχομένως, την εικόνα της λειτουργίας της ελληνικής

κοινότητας σε προάστια και χωριά.

το καταστατικό αυτό αποτελείται από 48 άρθρα και χωρίζεται σε 9

κεφάλαια.

το πρώτο κεφάλαιο αποτελείται από 1 άρθρο, το οποίο αναφέρεται

στο σκοπό της έφοροεπιτροπής, που είναι: α) η διοίκηση και επίλυση

θεμάτων που αφορούν την εκκλησία και τα σχολεία, β) η φροντίδα και

67. το 1895 στο Καραγάτς υπήρχε μία ελληνική εκκλησία, ο ι. Ν. των Αγίων Θεοδώρων. Η δεύτερη

εκκλησία, ο ι. Ν. Κων/νου και έλένης, χτίστηκε το 1906.

ο έλεγχος των ασχολουμένων σ’ αυτά, ώστε να επιτελούν σωστά τα

καθήκοντά τους και γ) η προσπάθεια να καλύπτονται τα έξοδα και να

επιτυγχάνεται η παραπέρα πρόοδος αυτών.

το δεύτερο κεφάλαιο αποτελείται από 6 άρθρα, τα οποία αναφέρο-

νται στη συγκρότηση των μελών της έφοροεπιτροπής και τον τρόπο εκλογής τους. Έτσι:

1) τα 14 μέλη της διαχωρίζονται στα αξιώματα - καθήκοντα του

Προέδρου, του ταμία και του Παγκαριστού και στην ομάδα των υπολοίπων 11 συμβούλων.

2) τα 14 μέλη εκλέγονται κάθε χρόνο από την Γενική συνέλευση

της ελληνικής Κοινότητας, και συγκεκριμένα την πρώτη Κυριακή του

Μαρτίου, με μυστική ψηφοφορία, αφού μία βδομάδα πριν ενημερωθούν με πρόσκληση κι από το ιερέα της εκκλησίας.

3) δικαίωμα ψήφου έχει κάθε κάτοικος της ελληνικής Κοινότητας

που είναι 35 χρονών, έχει διαγωγήν άμεμτον και γνωρίζει να γράφει ελληνικά. Φυσικά θα πρέπει να μην χρωστά στο ταμείο της Κοινότητας.

τα ίδια ισχύουν και για το δικαίωμα υποψηφιότητας με την προσθήκη της ιδιοκτησίας οικίας.

4) Η Γενική συνέλευση έχει απαρτία όταν παρευρίσκονται 40 άτομα, ειδάλλως αναβάλλεται για την επόμενη Κυριακή οριστικά, ανεξάρτητα

από τον αριθμό των παρευρισκομένων μελών.

5) Μετά την εκλογή και την επικύρωση των αποτελεσμάτων από την ιερά Μητρόπολη, σε ιδιαίτερη συνεδρίαση τα 14 μέλη εκλέγουν, με φανερή ψηφοφορία, τον Πρόεδρο, το ταμία και το Παγκαριστή.

το τρίτο κεφάλαιο με 9 άρθρα αναφέρεται στα καθήκοντα των μελών της έφοροεπιτροπής. Έτσι:

1) Ο Πρόεδρος συγκαλεί και διευθύνει τις συνεδριάσεις της έφοροεπιτροπής, ενώ επιβλέπει την τήρηση του παρόντος κανονισμού.

2) Ο ταμίας φροντίζει για τα οικονομικά (έσοδα, έξοδα) και καλύπτει τις ανάγκες και προμήθειες της εκκλησίας και των σχολείων με

την συγκατάθεση της έφοροεπιτροπής. Για όλες τις πράξεις του εκδίδει

διπλότυπη απόδειξη και καταγράφει σε ειδικό βιβλίο. τα χρήματα φυλάσσονται στο χρηματοκιβώτιο της εκκλησίας.

3) Ο Παγκαριστής παρευρίσκεται στην εκκλησία κάθε Κυριακή και

εορτή για να πωλεί τα κεριά και να συγκεντρώνει έσοδα, που θα αποδίδει στον ταμία. Φυσικά κρατά και βιβλίο καταγραφής των εσόδων αυτών.

4) τέλος από τους υπόλοιπους 11 συμβούλους ορίζονται τρεις, με τον τίτλο Κοσμήτορες, για να φροντίζουν για την τάξη και ευπρέπειαν.

της εκκλησίας.

το τέταρτο κεφάλαιο με 5 άρθρα αναφέρεται στις συνεδριάσεις της

έφοροεπιτροπής, τις οποίες διαχωρίζει σε τακτικές (ανά 15ήμερο) κι

έκτακτες (αν το ζητήσουν τρία μέλη). σ’ αυτές τηρούνται Πρακτικά, που υπογράφονται από παρευρισκόμενους, ενώ κάθε μήνα ελέγχεται ο

μηνιαίος ισολογισμός των λογιστικών βιβλίων του ταμείου. Οι δε αποφάσεις παίρνονται με ψηφοφορία φανερή.

Για απαρτία συνεδρίασης χρειάζονται 7 μέλη, ειδάλλως αναβάλλε-

ται για επόμενη μέρα κι ανεξάρτητα από τον αριθμό των παρευρισκο-

μένων μελών.

τέλος όλα τα έγγραφα που συντάσσονται και αφορούν την εκκλησία

σφραγίζονται με κυκλική σφραγίδα που στο κέντρο αναπαριστά τον

έφιππο Αγ. Θεόδωρο και περιμετρικά αναγράφει έκκλησία των Αγίων

Θεοδώρων εν Καραγατσίω Αδριανουπόλεως, την οποία κρατεί ο ταμί-

ας. Αντίστοιχα τα έγγραφα που αφορούν τα σχολεία σφραγίζονται με

μια ελλειψοειδή, που στο κέντρο αναπαριστά περιστέρι με χρονολογία

1895 και περιμετρικά αναγράφει έφορεία των σχολείων εν Καραγατσίω Αδριανουπόλεως, την οποία κρατεί ο Πρόεδρος.

το πέμπτο κεφάλαιο και με 6 άρθρα αναφέρεται στα είδη των εσό-

δων που έχει η έφοροεπιτροπή και είναι: 1) από την εκκλησία (κεριά, δίσκος, αφιερώματα κλπ), 2) από τα ενοίκια ακινήτων που ανήκουν

στην έκκλησία ή την Κοινότητα, 3) από τα δίδακτρα των σχολείων, 4)

από εκδηλώσεις (θέατρα, χορούς κλπ) και τέλος 5) από δωρεές (1 λίρα - δωρητής, 5 λίρες - ευεργέτης).

τα έσοδα καταγράφονται σε βιβλίο ισολογισμού κάθε μήνα, ενώ τον

ιούλιο γίνεται ο προϋπολογισμός για το έτος που άρχισε.

το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται αρχικά στους ιερείς: στα προσόντα

των προσλαμβανομένων (πείρα, καλή διαγωγή και έγκριση της ιεράς Μητροπόλεως), στα καθήκοντά τους (ανελλιπώς στο ναό και αν χρειασθεί μεταβαίνει στα σπίτια των πιστών. Ο γηραιότερος τηρεί βιβλίο, όπου καταγράφει γεννήσεις, εκδίδει άδειες γάμου, πιστοποιητικά βαπτίσεων, και κάθε μήνα ενημερώνει την έφοροεπιτροπή για γεννήσεις - θανάτους), στην πληρωμή τους (κανονική ή «τυχερά», από την έφοροεπιτροπή ή ιδιώτες). στη συνέχεια γίνεται αναφορά στους Ψάλτες: στα προσόντα τους (να είναι εγκρατείς της εκκλησιαστικής μουσικής και

να έχουν καλή διαγωγή), στα καθήκοντά τους (να παρευρίσκονται σε

όλες τις ακολουθίες, να ακολουθούν το τυπικό, να ντύνονται με ράσο

και κάλυμμα κεφαλής στις τελετές και ο δεξιός να οργανώνει χορό ισοκρατών).

το έβδομο κεφάλαιο με 12 άρθρα αναφέρεται στα σχολεία των οποίων την λειτουργία και την φροντίδα έχει αναλάβει η έφοροεπιτροπή:

1) Αστική σχολή αρρένων με έξι τάξεις, 2) Παρθεναγωγείο κοριτσιών

με τέσσερις

τάξεις και δίπλα σ’ αυτό, 3) Νηπιαγωγείο μεικτό. στα σχολεία οι διδάσκαλοι προσλαμβάνονται από την έφοροεπιτροπή, μετά

φυσικά από έγκριση της ιεράς Μητροπόλεως.

τα μαθήματα και το πρόγραμμα οργανώνονται από τους διδασκά-

λους και τον διευθυντή του σχολείου και ελέγχονται από την έφοροε-

πιτροπή, η οποία φροντίζει για την κάλυψη των αναγκών των σχολείων και σε διδακτικά όργανα.

τα σχολεία δεν λειτουργούν τις Κυριακές, τις εορτές και το καλοκαίρι. τέλος κάθε Μάιο γίνονται ετήσιες εξετάσεις.

το όγδοο κεφάλαιο αναφέρει αναλυτικά ποιες είναι οι εορτές της

κοινότητας: 1) η 30η ιανουαρίου, των τριών ιεραρχών, οπότε σε αίθουσα της σχολής ο δ/ντής εκφωνεί πανηγυρικό, 2) των Αγίων Θεοδώρων, με αρχιερατική Λειτουργία στον ι. Ν. Αγ. Θεοδώρων, 3) η Κυριακή

της σταυροπροσκυνήσεως, οπότε σε αίθουσα του Παρθεναγωγείου η

δ/ντρια εκφωνεί πανηγυρικό και τα κορίτσια τραγουδούν και 4) το πανηγύρι της Κοινότητας κατά τη διακαινήσιμο εβδομάδα, με Θ. Λειτουργία του Μητροπολίτη.

τέλος, το ένατο κεφάλαιο με ένα άρθρο προτρέπει την τήρησιν των

υπό του παρόντος Κανονισμού αναγραφομένων άρθρων και ευόδωσιν

του σκοπού αυτού. Υποχρεούται δε πας κάτοικος της ενταύθα ομογενούς

Κοινότητος όπως παρέχη τοις έφοροεπιτρόποις την εαυτού σύμπραξιν

και συνδρομήν ηθικήν τε και υλικήν.

Ο

κανονισμός αυτός εγκρίθηκε εν Καραγατσίω από το Μητροπολίτη

Αδριανουπόλεως Κύριλλο στις 14 Απριλίου του 1895. 68

΄Εγγραφο της Εφοροεπιτροπής Καραγατσίου (1912)

Ένα αποδεικτικό έγγραφο της λειτουργίας της έφοροεπιτροπής το

οποίο ταυτόχρονα φανερώνει τη στενή σχέση των έκκλησιών της ι.

Μητρόπολης Αδριανουπόλεως με το Άγιο Όρος, είναι το παρακάτω, το

οποίο διασώζεται στο αρχείο της ιεράς Μονής Βατοπεδίου.

Πρόκειται συγκεκριμένα για μια ευχαριστήριο επιστολή της Ορθοδόξου ελληνικής Κοινότητος Καραγατσίουπρος την ιερά Μονή Βατοπεδίου για τη δωρεά μανουαλίου στον ι. Ν. Αγίων Θεοδώρων. 68. Ο παραπάνω κανονισμός της έφοροεπιτροπής διείπε τη λειτουργία της ελληνικής Κοινότητας

μέχρι το 1922, οπότε η δημογεροντία Αδριανουπόλεως εκδιώχθηκε από τους τούρκους και μεταφέρθηκε με πολλούς άλλους πρόσφυγες στο Καραγάτς.