€7,95
tweemaandelijkse inspiratie voor natuurfotografen
editie 38 - nr 6 2018
MAGAZINE
FLITSENDE PADDENSTOELEN
KLEUREN Bewust inzetten
THEO BOSBOOM Shaped by the sea
SPROOKJESACHTIG Noorderlicht fotograferen
ap
inhoud
in deze EDITIE
TUTO RIALS
THEMA
#nfhoedan
KLE UR
PAGINA 36 T/M 56
PAGINA 66 T/M 79 Foto: Johan van der Wielen
PHONESCOPING FOTOGRAFEREN MET JE SMARTPHONE BASISCURSUS NOORDERLICHT FOTOGRAFEREN
4
NXT LVL LICHTGEVENDE PADDENSTOELEN 48
38
40
Foto: Alex Mustard
5X GOED OM TE WETEN LIGHTROOM
54
DOOR HET OOG VAN DIANA BOKJE
30
NIEUWS
6
DE 5 VAN
11
HUTSPOT BOSHUT ARJAN TROOST 59
PORTFOLIO ALEX MUSTARD
12
COLUMN NOORTJE RUSSEL
81
PORTFOLIO AUDUN RIKARDSEN
16
PHOTOKINA 2018
88
SPECIAL WAD
90
NATUUR365 FOTOKALENDER
94
WORKSHOPS EN AGENDA
96
INTERVIEW AART AARSBERGEN
18
GASTCOLUMN RIET PIJNAPPELS
23
MIJN PROJECT SHAPED BY THE SEA
24
Foto: Roeselien Raimond
Foto: Johan van de Watering
DE SMAAK VAN KLEUR
68
DE JUISTE BALANS IN JE KLEURTINTEN
74
KLEUR EN KLEURPROFIELEN
78
DE RUGZAK VAN JOWAN IVEN
64
PHOTO CHALLENGE DROOGTE 82
LEZERS rubriek
Foto: Audun Rikardsen
Foto: Theo Bosboom
MIJN FOTO DE ‘CH’ VAN LACH
Foto: Ruben Smit
85
Foto: Ed van loon
5
portfolio
AUDUN RIKARDSEN Oasis International Photographer of the Year, European Wildlife Photographer of the Year, winnaar van de Fris Pölking Awards en vele onderscheidingen bij de BBC Wildlife Photographer of the Year … Ook de prijzenkast van de Noorse natuurfotograaf is meer dan goed gevuld. Wat het misschien extra bijzonder maakt, is dat hij pas in 2009 zijn eerste spiegelreflex kocht. De natuur is Audun echter niet vreemd. Geboren en getogen in de buurt van de Lofoten, op de plek met de grootste populatie zeearenden ter wereld, kon het niet anders dan dat hij iets met deze overweldigende natuur ging doen. Hij studeerde evenals Alex Mustard als marien bioloog en onderzoekt tegenwoordig als professor alles dat zich onder water afspeelt, met een lichte voorkeur voor walvissen. Vanzelfsprekend ging de camera na verloop van tijd mee tijdens zijn onderzoeksexpedities. Het grote omslagpunt kwam in Groenland. Een paar zeehonden gleden 16
van een grote ijsberg af. In een split second legde Audun nog net het laatste exemplaar vast. Met die foto won hij in 2012 het Nordic Nature Photography-kampioenschap. Vanaf dat moment was er geen weg meer terug. Voor zijn onderzoeken moet Audun soms inventief zijn. Zo ontwikkelde hij een speciale flitser waarmee hij ‘herkenningsfoto’s’ kon maken van walvissen op afstand. Dat werkt dermate goed dat hij dit systeem ook voor creatievere doeleinden kon inzetten. Audun fotografeert uitsluitend lokaal: “Mijn eigen omgeving ken ik door en door. Datzelfde geldt voor de aanwezige dieren. Door deze kennis ben ik op het juiste moment op de juiste plek. Mijn sterke punt is dat ik de omgeving en de dieren hierdoor in één beeld kan samenbrengen.” Dat wil echter nog niet zeggen dat alles vanzelf gaat: “Als kind fascineerden de zeearenden me
enorm. De bekende plaatjes genomen vanaf een bootje bekoren mij totaal niet. In plaats daarvan experimenteerde ik met een drijvende camera die ik vanaf een afstand bediende. Hoe zou dit werken van net onder de waterspiegel? Van dit idee droomde ik al mijn hele leven. Keer op keer mislukte het, maar ik moest en zou die ene foto maken, opgeven was geen optie. Na drie jaar iedere vakantie te hebben opgeofferd, lukte het uiteindelijk. Ik heb de longen toen uit mijn lijf geschreeuwd van geluk!” Zijn foto’s zijn niet alleen ‘mooi’, maar vertellen hele verhalen, mede door de combinatie van een dier met zijn leefomgeving. Met zijn foto’s onderwijst Audun zijn studenten, die daardoor aan zijn oor gekluisterd zitten. “Ze herinneren zich foto’s veel gemakkelijker dan woorden. Meer leraren zouden dit moeten doen …”
www.audunrikardsen.com 17
mijn project
Aan het werk in de sneeuw (Noorwegen).
SHAPED BY THE SEA Winterstorm (IJsland).
Soms ben je als fotograaf blij als je klaar bent met een project. Je levert je beelden en de bijschriften in en kunt verdergaan met iets nieuws. Bij mijn boekproject Shaped by the sea (Gevormd door de zee) was dat duidelijk niet het geval. Zelden heb ik met zoveel plezier en passie voor een project gefotografeerd. En nu het boek na drie jaar en vele reizen eindelijk klaar is, ben ik niet alleen trots en tevreden maar ook een beetje verdrietig. Ik had er best nog een jaartje aan vast willen knopen! Of twee … In dit artikel blik ik graag terug op de totstandkoming van Shaped by the sea. Wil je weten hoe het is begonnen, hoe ik te werk ging, hoe vaak ik natte voeten kreeg en welke plekken ik bezocht? Lees dan vooral verder! Theo Bosboom - www.theobosboom.nl
Van boek naar boek Eerlijk is eerlijk: het is niet altijd makkelijk om in deze tijd als fulltime fotograaf je brood te verdienen. En al helemaal niet als je – zoals ik – dat brood vooral wilt verdienen met je eigen foto’s en producten en niet hoofdzakelijk met fotoreizen en workshops. Want hoe leuk en inspirerend ik 24
het ook vind om die te geven en te begeleiden, ik ben met name fotograaf geworden om te kunnen fotograferen. Het was dan ook een feest om aan dit boek te mogen werken! Het feit dat ik zelf mijn onderwerpen en gebieden kan kiezen voor een boekproject ervaar ik nog steeds als een groot geschenk.
Als fotograaf werk ik zo’n beetje van boek naar boek. Eens in de drie jaar probeer ik een nieuw fotoboek klaar te hebben, dat ik in eigen beheer uitgeef. Als het boek aardig loopt, kun je daar zeker een deel van je inkomen mee verdienen. Daarnaast heb je dan iedere drie jaar weer echt iets nieuws voor festivals, lezingen, exposities, publicaties en printverkoop en
blijf je als fotograaf interessant. Voor mij werkt het tot nu toe, al vind ik het wel moeilijk om de beelden zo lang te bewaren totdat het boek eindelijk klaar is. Het grote voordeel vind ik dat ik in alle rust kan werken aan de beelden en zelf mijn tijd kan indelen. Dat komt mijn fotografie zeker ten goede. Iets met de zee ‘Iets met de zee en de kust’ … dat was alles wat ik in mijn hoofd had toen ik ruim drie jaar geleden begon na te denken over een nieuw boekproject. Na Dromen van wildernis – dat de natuur in Nederland en België als thema had – vond ik het ook wel leuk om weer wat verder weg te gaan. Maar ook weer niet te ver, want met twee jonge dochters wil ik niet te lang van huis zijn. Bovendien vind ik dat Europa nog meer dan genoeg te bieden en te ontdekken heeft en vaak ten onrechte wordt overgeslagen door natuur- en landschapsfotografen.
Schaalhoorns in hun leefomgeving (Portugal). 25
tutorial BASIC
#nfhoedan
Hoe fotografeer je
noorderlicht? De zon is een hete brei met continue kernfusies en vorming van nieuwe geladen deeltjes. Af en toe braakt de zon grote wolken geladen deeltjes, plasma, uit die bij grote snelheid zelfs aan het magnetisch veld van de zon kunnen ontspannen en de ruimte in worden geslingerd. De aarde kan, tijdens haar baan om de zon, in deze z onnewind terechtkomen. Het aardmagnetisch veld zorgt er echter voor dat deze geladen deeltjes grotendeels om onze planeet heen gaan naar de achterkant van de aarde, de nachtzijde. Net zoals het water in de rivier achter een steen ineens terug kan stromen, kan de plasmastroom achter de aarde weer samenkomen en wordt deze via de veldlijnen van het aardmagnetisch veld geleid richting de beide magnetische polen. Johan van der Wielen - www.johanvanderwielen.nl
Botsingen in de atmosfeer Zonder enige atmosfeer zouden de plasmadeeltjes rechtstreeks naar de magnetische noord- en zuidpool stromen. Door onze eigen atmosfeer komen deze deeltjes echter al op grote hoogte (70 tot 300 km) in contact met de atmosferische deeltjes. Op deze hoogte komen heel specifieke moleculen voor, zoals zuurstof en stikstof als atoom. De plasmadeeltjes botsen met de moleculen uit de atmosfeer, waarbij ze hun energie overdragen. De moleculen komen daarbij in hogere energetische toestand. Dat duurt echter nooit lang en snel vallen ze weer terug in hun normale toestand; de energie die ze daarbij weer kwijtraken wordt afgegeven als licht: poollicht.
is het noorderlicht zichtbaar als een band rond de polen. Op dit moment ligt de magnetische noordpool in Noord-Canada. Omdat de aarde echter rond de geografische noordpool draait, verandert de ligging van de band gedurende de
nacht. Sommige delen van Scandinavië, zoals alles op de lijn Lofoten-Noordkaap, draaien gedurende de nacht onder de band van het noorderlicht door. Het is niet voor niets dat deze plekken zo in trek zijn bij fotografen.
Verschillende kleuren Iedere molecuulsoort komt op een specifieke hoogte voor en zorgt voor een specifiek licht. Het meest zichtbaar is groen maar daarboven verschijnt soms ook paars of rood. Onder het groen zie je soms juist weer een roze band. De lijnen die je daarbij ziet zijn onze aardmagnetische veldlijnen die door de botsingen zichtbaar worden. Noorderlichtband Omdat de plasmadeeltjes onderweg zijn naar één punt, de magnetische pool, en op hoogte botsen, 40
Wanneer je naar west of oost fotografeert op het moment dat de band boven je hoofd zit, zie je de band vanuit het water oprijzen. Vesterålen, Noorwegen. Canon 5D IV met Laowa 12mm f/2.8 zero-D; 4s bij f/2.8, ISO 6400.
De kenmerkende gordijnen van het noorderlicht, zichtbaar door de aardmagnetische veldlijnen. Pallas, Lapland, Finland. Canon 5D II met Samyang 14mm f/2.8;15s bij f/2.8; ISO 6400. 41
tutorial NXTLVL
#nfhoedan Apparatuur Ik fotografeer met Nikon. Er zit een D750 met een Tamron 90mm f/2.8 SP Di MACRO in mijn tas. Met een korter macro-objectief (60 mm bijvoorbeeld) kun je dichterbij en daardoor gemakkelijk onder de hoed fotograferen. Een stevig statief is daarnaast een must voor scherpe foto’s. Ik gebruik de Sirui Carbon T-2204XL Traveller Tripod. Deze is licht, veelzijdig en heeft een omkeerbare middenkolom, waardoor ik een extreem laag standpunt kan pakken.
1. Het concept
A Night to Remember. Nikon D750 met 90mm; 1/8s bij f/3.5; ISO 100.
Lichtgevende
paddenstoelen Terwijl de herfst zachtjesaan dichterbij komt, steken kleine, bizarre creaturen de kop op in het bos. Op omgevallen bomen en vochtige bosgrond zoeken we vandaag naar de schoonmakers van het bos: paddenstoelen. Ik heb mij gespecialiseerd in een bepaalde, duistere manier van het fotograferen van paddenstoelen. Wanneer ik met paddenstoelen werk, gebruik ik namelijk altijd een lampje om ze te verlichten. In dit artikel laat ik je mijn complete workflow zien: hoe ik paddenstoelen vastleg, verlicht en nabewerk. Het eindresultaat is een spannende fantasiewereld in het miniatuur. Daniël Laan – www.laanscapes.com 48
Ik heb een diepgewortelde fascinatie voor fantasie. In mijn fotografie mag ik dan ook graag iets kunstzinnigs scheppen dat zomaar uit Alice in Wonderland of The Lord of the Rings zou kunnen wandelen. Terwijl ik op een druilerige zondagavond het bos in loop en de eerste paddenstoelen spot, vraag ik mij af hoe het zou zijn om zelf zo klein te zijn dat paddenstoelen je overschaduwen. En wat als de paddenstoelen de weg zouden verlichten als straatlantaarns? Dat idee vormt de basis van ‘previsualisatie’; de belangrijkste stap in kunstzinnige fotografie. Ik kijk tegen een enorme eik omhoog die het zachte, blauw getinte avondlicht verstrooit. Zodoende denk ik aan een bepaald kleurenpalet: een complementair kleurencontrast. Daarom start ik met het zoeken naar gele, rode en bruine paddenstoelen die mooi afsteken tegen de omgeving. Plotseling realiseer ik mij dat ik niet meer weet waar ik ben. Mijn fantasie neemt de vrije loop terwijl ik vrijwel op handen en voeten op zoek ben naar de juiste paddenstoel.
Dark Temptation. Nikon D750 met 90mm; 3s bij f/16; ISO 100.
Om mijn kenmerkende ‘lichtgevende’ paddenstoelen te kunnen fotograferen, zul je een lampje nodig hebben. Ik gebruik soms een led-hoofdlamp en een andere keer een piepklein zaklampje met een gloeilampje. Het gloeilampje geeft warmer licht dan het meer natuurlijke led-lampje.
Zoek naar kleur Als je in het bos op zoek gaat naar je schimmelige onderwerp, doe je er goed aan om een bepaalde kleur in gedachten te nemen. Zoeken naar iets geels is veel makkelijker dan zoeken naar een paddenstoel, omdat je jouw zicht als het ware afstemt op wat je wilt vinden. Begin met geel, oranje en rood: de signaalkleuren van het bos. Later kun je ook de minder voorkomende kleuren paars (amethistzwam) en zelfs groen (echte kopergroenzwam) zoeken.
2. Paddenstoelen zoeken Terwijl ik voorover gebukt de bladeren van varens optil om fotogenieke ‘stoeltjes’ te zoeken, begint het wat donkerder te worden. Verlichte paddenstoelen kun je het beste voor het vallen van de avond fotograferen, omdat je ze vaak eerst nog moet vinden. Zoek op de plekken waar ook mos groeit, bij voorkeur op dood loofhout onder een flinke eik, beuk of es. Mos en paddenstoelen delen in de herfst hun habitat. Eenmaal een klein groepje paddenstoelen gevonden, werkt de aanstaande schemer erg fijn in ons complementair kleurcontrast.
Spellbound. Nikon D750 met 90mm; 0.6s bij f/16; ISO 100.
49
NEEM NU EEN ABONNEMENT Wil je ook 6x per jaar Natuurfotografie Magazine op je deurmat ontvangen? Neem dan voor slechts €45,- een abonnement (maandelijks opzegbaar). Kijk voor meer informatie op www.natuurfotografie.nl/abonneren
Wil jij een publicatie in ons volgende nummer? Photo Challenge
HOTSPOT
Mijn foto
Doe mee en win!
Deel en win een praktijkboek
Stuur jouw ‘mijn foto’ in
Wat is jouw favoriete fotoplekje? En waarom? Deel dit met ons en win niet alleen een publicatie in het magazine, maar ook een praktijkboek naar keuze. Bij Fotospot zijn we echt op zoek naar een specifieke plek, dus niet een heel gebied. Beschrijf in 50 woorden de plek en waarom die zo geweldig is.
In ‘Mijn foto’ zijn we op zoek naar jouw verhaal achter de foto. We draaien het dus een beetje om: het verhaal is nu eens belangrijker dan het beeld. Heb je iets bijzonders meegemaakt bij het fotograferen, is het na lang zwoegen eindelijk gelukt, of juist niet? Deel je ervaringen met ons en win een publicatie in Natuurfotografie Magazine. Zie pagina 85
6x per jaar slechts €45,maandelijks opzegbaar
In ieder nummer organiseren we een Photo Challenge. Ga met de tips in het magazine lekker buiten aan de slag en verras ons met je mooiste beelden. Daarbij maak je kans op mooie prijzen! Zo heeft de hoofdprijs een waarde van meer dan 300 euro. Bekijk de prijswinnaars van afgelopen w edstrijd op pagina 80-82.
Profiteer van héél veel
abonneevoordeel:
Ga voor meer informatie, de aanleverspecificaties en de werkwijze naar www.natuurfotografie.nl/lezersrubrieken 20% korting* bij CHIPCLEAN 20% korting* op alle fotoproducten van CEWE 10% korting* op fotoworkshops en logies bij AMAZING NATURE SCANDINAVIA
€15,- korting op het huren van een fotohut van GLENN VERMEERSCH
Gratis een Birdpix Pixpas basic t.w.v. €24,95
10% korting* bij CAMERATOOLS
€5,- korting* op een workshop van NATUURFOTOWORKSHOP
€10,- tot €20,- korting op de huur van een fotohut van HAN BOUWMEESTER
10% korting* op premie bij de PiX POLIS voor reis- en apparatuurverzekering 10% korting* bij VIVARA Gratis deelname NK NATUURFOTOGRAFIE €5,- korting op een ticket voor PiXPERIENCE
Handig
Winacties: onder abonnees verloten we regelmatig mooie prijzen
Overal Natuurfotografie Magazine lezen? Gratis voor abonnees ook als digitale versie verkrijgbaar.
62
* Hieraan zijn voorwaarden verbonden. Kijk voor een compleet overzicht van alle v oordelen op www.natuurfotografie.nl/abonneevoordeel
Flitsen roept bij natuurfotografen gemengde gevoelens op: de één vindt het niet mooi, de ander zweert erbij, een derde roept gelijk dat het schadelijk is voor dieren. Sommigen vinden het makkelijk, maar de meesten hebben moeite met de instellingen.
NIEUW
Praktijkgids
FLITSEN
Maar weet je dat zó kunt flitsen dat je een veel beter belicht onderwerp krijgt, zonder dat je ziet dat je geflitst hebt? Zowel in macrofotografie, landschapsfotografie als bij wildlife fotografie kan goed gebruik van flits aanzienlijk betere foto’s opleveren. Vier bekende (natuur)fotografen die hun flitser(s) regelmatig of zelfs altijd gebruiken hebben al hun kennis en ervaring gebundeld in een Praktijkgids flitsen voor natuurfotografen. Het zijn Paul van Hoof, Johan van der Wielen, Leon Baas en Elja Trum.
Flitsen PRAKTIJKGIDS
VO O R N AT U U R FOTO G RA F E N
In deze praktijkgids zetten zij alles op een rij wat je wilt en moet weten over flitsen. Met veel praktijkvoorbeelden laten ze zien hoe je de flits op talloze manieren kunt inzetten om beter belichte foto’s te krijgen. Natuurlijk is er aandacht voor de ethische kant van het flitsen en komen ook alle creatieve flitsmogelijkheden aan bod. Titel: Uitgave: Formaat: Aantal pagina’s: ISBN: Verkoopprijs:
Flitsen – Praktijkgids voor natuurfotografen Softcover, gebonden en genaaid, full-colour 230x230 mm 168 9789079588220 € 24,90
Leo n Baas Pau l van Ho o f J o h an van d er Wielen
Het boek verschijnt op 24 november 2018. Tot deze datum kun je het boek tegen de voorintekenprijs van € 21,90 bestellen via webshop.natuurfotografie.nl 63
thema KLEUR
De smaak van
KLEUR
Kleuren … ik proef ze nog nét niet, maar het scheelt weinig. En als je denkt dat ik misschien overdrijf, bedenk dan dat kleuren echt smaakmakers zijn. Stel je maar eens voor: een lichtgrijs biefstukje of grauwe salade … ééééuw! Dit gaat ook wel een beetje op voor de natuurfotografie. Met kleuren maken we het lekker. Daar is geen vast recept voor, dat is een kwestie van smaak. Maar dan moet je wel eerst weten wat je je publiek wilt voorschotelen en belangrijker: wat je zelf het lekkerst vindt. Een kijkje in de kleurenkeuken Een goed begin is je bewust worden van de enorme kracht van kleuren. Kleuren zijn nauw verbonden met emoties en daarmee zijn ze niet alleen voer voor een psycholoog, maar óók voor ons natuurfotografen. Wat wil je je je foto’s laten vertellen? Wil je dat ze om aandacht schreeuwen? Wil je dat ze de kijker heel subtiel en vriendelijk verleiden? Wil je provoceren, ontroeren, prikkelen of intrigeren? Het helpt als je weet wat kleuren vertellen.
Rood: de kleur van passie.
Om je even mee te nemen in die kleurenkeuken, hieronder wat kleuren en hun smaakjes. Naast cultureel bepaald, is dit ook heel persoonlijk en zeker geen in beton gegoten formule. Maar onderstaande interpretaties zijn wel aardig algemeen. Rood De kleur rood zal bij de meeste mensen direct associaties oproepen met heftigheid. In positieve zin: liefde en passie, perfect gesymboliseerd door het rode hart. Rood is niet voor niets een populaire lipstick- en nagellakkleur. Maar ook in negatieve zin: de kleur rood doet denken aan pijn, gevaar en bloed en deze associatie is zo sterk ingebakken, dat onze voet bij rood licht als vanzelf richting rem gaat. Met meer rood maak je je foto warmer en een rood onderwerp trekt gegarandeerd de aandacht …
Ooit, toen ik als vormgever bezig was met een logo-ontwerp, riep ik in het bijzijn van een groep programmeurs: “Er zit te veel geel in dit groen!” Nooit heb ik zó snel zo veel mensen onder tafel gekregen van het lachen als die keer en het bleef nog jaren een running gag. Zelf snap ik de grap nog steeds niet, maar het was wel een eye-opener: niet iedereen ademt kleuren zoals ik. Zélfs natuurfotografen niet.
Blauw Blauw stelt gerust. Denk maar aan die blauwe hemel: geen wolkje aan de lucht, geen problemen. Blauw is géén geboren aandachtstrekker, maar kan, zeker in combinatie met donkere tinten, wel prima gebruikt worden om een wat mysterieuze sfeer neer te zetten.
TIP
Roeselien Raimond - www.roeselienraimond.com 68
fotografeer eens tijdens het blauwe uurtje en probeer die mystiek blauwe sfeer te vangen.
Blauw: beetje koud en toch vertrouwd.
Groen Eigenlijk is het best raar dat er maar één woord voor groen is. Er zouden wel honderd verschillende namen mogen zijn voor al die tinten groen. Het frisgroen van nieuwe blaadjes. Vaalgroen van door de zon gebleekte duindoorns.
Gifgroen van sommige boomkikkers. Spuuglelijkgroen van tuinstoelen en garagedeuren. En zo zou ik nog wel even door kunnen gaan. Maar om niet te veel af te dwalen: groen staat voor gezond, natuurlijk en fris en met deze kleur maken we dus vrienden. 69
thema KLEUR
De juiste in je
Om te kunnen verklaren hoe witbalans werkt, is het belangrijk om eerst enkele (technische) principes toe te lichten over de werking van onze camerasensor en de begrippen kleur en kleurtemperatuur.
Johan van de Watering – www.johanvandewatering.nl
3600 K
Bij de AWB-witbalans van 4800 K is het contrast tussen de rode klaprozen en het groen nogal groot. Door de kleur groen naar blauwgroen te verplaatsen (met witbalans 3600 K) is er meer balans tussen het rood en het groen. 74
4000 K
Een pixel is een lichtmeetcel die in principe alleen maar een bepaalde helderheidswaarde van het licht kan meten in 256 verschillende gradaties. Door een slimme truc, het plaatsen van een klein rood, groen of blauw filtertje boven iedere meetcel, kan hij maar één kleur licht meten. Die filters zijn in een bepaald (Bayer)patroon gerangschikt. Vanuit het principe dat alle kleuren zijn samengesteld uit rood, groen en blauw berekent iedere pixel een RGB-waarde en kan een camera daaruit een kleurenbeeld samenstellen dat kan bestaan uit 16,7 miljoen verschillende kleuren!
Voor een natuurfotograaf is kleur vaak een van de belangrijkste aandachtspunten bij het maken van een foto. Kleur, of zelfs de afwezigheid daarvan, bepaalt voor een groot deel het karakter van de foto. Een heel bruikbaar instrument dat we daarbij kunnen gebruiken is de witbalans. Hiermee kunnen we een foto er heel natuurgetrouw uit laten zien of juist een heel specifieke sfeer laten uitstralen. In dit artikel besteden we aandacht aan de achtergrond van het fenomeen witbalans, de werkwijze om foto’s zonder kleurzweem te verkrijgen maar ook wat de creatieve mogelijkheden zijn om te spelen met de witbalans.
4800 K
6000 K
Ons menselijk oog werkt vergelijkbaar. Wij hebben geen pixels, maar staafjes en kegeltjes op ons netvlies en onze hersenen ‘maken’ een beeld van de informatie uit deze sensoren. Dit is overigens geen ‘zuiver’ beeld maar er is hier sprake van biologische beeldvorming. Onze hersenen zijn namelijk in staat om een bepaalde kleurenzweem grotendeels weg te filteren. Feitelijk is dat het fenomeen van de witbalans. Kleur en kleurtemperatuur Voorwerpen hebben een kleur omdat er licht op valt. Een deel hiervan wordt geabsorbeerd en een ander deel gereflecteerd. Het gereflecteerde deel bepaalt de uiteindelijke kleur van een voorwerp zoals wij dat waarnemen. Dat werkt bij ieder voorwerp anders en daarom hebben we onderwerpen in zoveel verschillende kleuren. Even een voorbeeld: een banaan absorbeert blauw en reflecteert rood en groen, wat samen geel wordt. De kleur van het erop vallende licht is echter niet altijd constant en sterk afhankelijk van de lichtbron. Het gereflecteerde licht dat wij ‘zien’ kan dus variëren in kleur. Zou je bijvoorbeeld een banaan met een lamp beschijnen die alleen blauw uitstraalt dan wordt die banaan voor onze waarneming zwart, omdat de banaan al het blauwe licht absorbeert. De kleur van het licht of de lichtbron is dus erg bepalend voor de kleuren zoals onze camera die registreert en iedere lichtbron heeft zijn eigen kleur(temperatuur). Denk daarbij aan het ‘witte’ licht van de zon, een tl-buis, een kaars of de schaduw buiten. Deze lichtbronnen zijn voor het menselijk oog wel ‘kleurloos’, maar voor een digitale camera zijn er
Bij foto links staat de witbalans op 6000 K. Erg mooi voor het gekleurde herfstblad, maar de kleur van het water is hier bruin. Bij foto rechts is de witbalans verlaagd naar 4000 K, waardoor het water plots een meer natuurlijke blauwe gloed krijgt en er méér dynamiek ontstaat in het beeld.
grote verschillen. Deze verschillen zijn gekoppeld aan de kleurtemperatuur van een lichtbron. Dit begrip heeft te maken met de kleur van het licht dat uitgezonden wordt van een zwart stuk metaal dat wordt verhit. Bij 1800 Kelvin (= graden Celsius plus 273) is dit metaal oranjegeel. Maken we het warmer, dan is het metaal bij 3200 K lichtgeel en bij 5000 K kleurloos (wit). Voeren we de temperatuur nog verder op, dan begint het boven de 6000 K steeds blauwer te worden. Deze kleurtemperaturen kunnen zodoende gekoppeld worden aan lichtbronnen. Kaarslicht is dan 1800 K, een tl-buis 3200 K, een flitser 5000 K, daglicht 5500 K en een betrokken dag en donkere schaduw respectievelijk 6500 en 8000 K. In onderstaand figuur zie je de kleurtemperatuur van enkele lichtbronnen.
Witbalans De witbalans van een digitale camera meet de kleurtemperatuur van het licht waarbij gefotografeerd wordt en corrigeert dit zodanig dat wit in het onderwerp ook daadwerkelijk wit op de foto is. Of beter: ze zorgt dat de aanpassing van de kleuren in evenwicht (balans) is met de kleur van de lichtbron, zodat grijs ook neutraal grijs blijft. Bij dit hele proces hoeven we in principe als fotograaf niet veel meer te doen dan de witbalans op automatisch zetten. Deze automatische witbalans (AWB) zorgt in 90% van de gevallen voor natuurlijke kleuren en bij de andere 10% zal slechts een beperkte gekleurde waas (kleurzweem) te zien zijn. Bij een gloeilamp of kaars is deze kleurzweem bijvoorbeeld geel en in de schaduw of op een betrokken dag is die zweem blauwig.
Kleurtemperatuur van enkele lichtbronnen. 75
Photo Challenge thema DROOGTE
Photo Challenge DROOGTE In ieder nummer sturen we je op pad met een gerichte opdracht. Maak jij de beste, meest originele foto, dan win je niet alleen een publicatie in Natuurfotografie Magazine, maar maak je ook kans op prachtige prijzen!
Afgelopen zomer was de droogste ooit. Elke spetter regen werd gevierd en massaal gedeeld op sociale media. De natuur had het moeilijk, maar liet ook haar ongelooflijke kracht en weerbaarheid zien. Het is nog helemaal niet zo e envoudig om de droogte origineel en sappig in beeld te brengen. Deze vijf winnaars zijn daar w onderwel in geslaagd.
2e prijs Ed van Loon. exif onbekend.
Alu-dibond print van 60 x 40 cm ter waarde van € 50,beschikbaar gesteld door CEWE.
3e prijs Sven Broeckx. exif onbekend.
1e prijs Pierre Verhoeven. Fuji X-T2 met 18-55mm @ 20mm; 1/140s bij f/4.5; ISO 640.
Dagticket voor het Lowland Photo Festival ter waarde van € 47,- beschikbaar gesteld door Landschap vzw.
Mindshift Backlight 36L ter waarde van € 329,beschikbaar gesteld door Transcontinenta.
82
83
special
eegenomen zijn. Vrijwel alles is gelukt, óók van m de B-lijst. We hebben zeevonk, de geboorte van een gewone zeehond, het noorderlicht vanaf Terschelling en het leven van een pier in zijn gangetje in het zand – dat was technisch héél ingewikkeld. Onder water filmen was een grote uitdaging, juist ook omdat het water in de wadden door alle stromingen vaak erg troebel is. Research was daarbij de sleutel tot succes. Maar uiteindelijk hebben we ook het leven van mosselen heel goed in beeld kunnen krijgen, zelfs met zeesterren die mosselen opeten.
WAD
Research en voorbereiding Ik heb me voorbereid door mijn eigen ervaring en onderzoek, door contact met wetenschappers en natuurlijk alle specialisten in het veld van de verschillende terreinbeheerders en beschermingsorganisaties. Goede research en samenwerking met de partners en doorzettingsvermogen van de crew waren van groot belang om in alle weersomstandigheden toch weer
een oplossing te vinden voor dat ene mooie shot. Om als dier op het wad te overleven, moet je op het juiste moment op de juiste plek zijn. En dat geldt ook voor het camerawerk. Een goede kennis van je onderwerp is belangrijk, maar ook het in de gaten houden van weersomstandigheden die je nodig hebt, zoals storm en extreem hoog water. Mission impossible We maakten in dit project heel veel gebruik van GoPro-camera’s. Om een heel intiem beeld te kunnen maken van bergeenden bijvoorbeeld. Het moment dat de kuikens met hun moeder het konijnenhol verlaten, wilden we vanaf het standpunt van de bergeend filmen. Daartoe plaatsten we camera’s bij twee holen waarvan we dachten dat er jonge bergeenden in zouden zitten. Van diverse terreinbeheerders kregen we te horen dat dit een mission impossible zou worden. Toch leuk dat het dan lukt: een kwestie van kennis en de juiste techniek. Dit is een cruciale scène in de film geworden.
Obstakels We hebben geleerd dat je een lange adem moet hebben om alle vergunningen te krijgen. Soms lukt dat, maar soms ook niet. Dan is het volhouden of je plan aanpassen. Ook kon het weer aardig tegenzitten, waardoor we dan wel meerdere keren terug moesten voordat we eindelijk dat shot hadden dat we hebben wilden. Onderkoelde drones We zijn juist gaan filmen op de momenten dat het weer heel ruig was. Daardoor hebben we tijdens diverse stormen, bij heel lage diepvriestemperaturen en bij bijvoorbeeld extreme droogte gefilmd. Vooral in de winter van afgelopen februari kregen we waar we op hoopten: een bevroren Waddenzee! Het waaide echter gigantisch, waardoor niet alleen onze gevoelstemperatuur, maar ook die van de camera’s te laag werd. Die hielden er gewoon mee op of drones vielen uit de lucht!
Het Waddengebied is een puur gebied. Nergens in Nederland is de natuur nog zo dynamisch als hier. Toch is het een enorme uitdaging om van dit vlakke, uitgestrekte gebied een nieuw beeld te maken, dat ook voor niet-kenners de moeite waard is om naar te kijken. Persoonlijk krijg ik heel veel energie van dit gebied, hoe fysiek zwaar het soms ook is om er te filmen! Ruben Smit - www.wadfilm.nl
Project WAD is voor mij de realisatie van een langgekoesterde wens. Het gaat om een crossmediaal filmproject: een project waarbij naast film en tv ook een educatieproject (www.wereldwad.nl) en diverse boeken worden geproduceerd. Via dit project probeer ik het verhaal van het Wadden gebied te vertellen vanuit het ecosysteem. Het laat alle lagen in samenhang zien – van het heel kleine plankton tot aan de grote grijze zeehond. Vooral nu ik zelf de volledige creatieve vrijheid heb, behalve als regisseur ook als producent, kan ik de film maken zoals ik zelf wil. Dit betekent dat ik vol inzet op waanzinnige fotografie door gebruik te maken van nieuwe technieken (zoals spy cams, drones en 90
onderwater-camerasystemen) en inzichten, maar bovenal door met een team te werken dat filmt vanuit de inhoud en de schoonheid. Het begin In 2014 kreeg ik de opdracht van Landschap Noord-Holland een korte film te maken over de natuurwaarden van de Razende Bol (in het Marsdiep tussen Texel en Den Helder aan de Noordzeekant). Ik greep die film meteen ook aan om research voor WAD te doen. Ik liep al langer rond met het idee een góéde waddenfilm te maken. Je ziet wel foto’s van zeehonden en vogels, maar het wad is zoveel meer dan dat. Ik denk dat
mensen versteld gaan staan van wat ze zien, óók de mensen die de Wadden al kennen. Ik hoop ook dat het Waddengebied door deze film meer waardering krijgt en dat de beschermde status verbeterd wordt. Ons Waddengebied is een van de vijf intergetijdengebieden ter wereld. Dat daar zout en gas gewonnen wordt, dat kan écht niet. Van lunchende mosselen tot Nederlands noorderlicht Ruim vier jaar geleden begon ik met de research en het script voor de film, waarbij ik met een A- en een B-lijst werkte. De A-onderwerpen moesten er hoe dan ook in, die op de B-lijst zouden mooi 91
Fotokalender nov dec
natuur365 Natuurfotografie kan altijd, 365 dagen per jaar. Zonder idee met je camera naar buiten lopen kan heel verfrissend zijn. Maar soms heb je wat meer houvast nodig of mis je even de inspiratie. Deze rubriek biedt je wat je op zulke momenten nodig hebt: wat fotografeer je wanneer en waar precies?
koperwieken. Kramsvogels verraden hun aanwezigheid door een opgewonden tsjak-tsjak-roep. Net als merels eten koperwieken en kramsvogels graag regenwormen. In grote gemengde groepen met andere lijsters en spreeuwen speuren ze weilanden en grasvelden af. In boerengebied met fruitbomen doen ze zich tegoed aan valfruit. Om tijdens zachte winters deze lijsters te fotograferen, heb je óf heel veel geluk nodig, óf heel veel geduld (of beide!). Het zijn schuwe vogels en ze zijn nooit alleen.
Kramsvogel (boven) en koperwiek. Foto: Arno ten Hoeve
Winterse lijsters Bij ons komen vijf soorten lijsters voor: merel, zanglijster, grote lijster, koperwiek en kramsvogel. (De veel zeldzamere beflijster laten we even buiten beschouwing.) Prachtvogels zijn het. De zomergevoel-opwekkende zang van de merel staat bij de meeste mensen op 1 in de top 10 van favoriete natuurgeluiden. Lijsters horen bij ons en onze tuinen.
Waarop je je nog meer kunt verheugen in Ganzen
Wanneer de zomer voorbij is en de koude ons in haar greep krijgt, komen twee noordelijke soorten ons verwarmen met hun aanwezigheid: de koperwiek en de kramsvogel. In de zomer broeden ze in Scandinavische bossen. Vanaf oktober arriveren ze in Nederland en België. Tijdens heldere nachten hoor je de ijle sriieee-roep van overtrekkende
Je kansen worden groter wanneer het flink begint te vriezen of te sneeuwen. Dan zijn deze mooie vogels minder goed in staat om hun kostje bij elkaar te scharrelen. Ze worden door honger en koude gedwongen hun schuwheid te overwinnen en ze trekken onze steden en dorpen in. Dan kan het opeens zo zijn dat jouw kleine tuintje verfraaid wordt met de twee k’s: koperwieken en kramsvogels! Heb je een (sier)appelboom in je tuin met nog wat left-overs, dan zijn je kansen groot om ze aan te treffen. Bessenstruiken zoals taxus, vuurdoorn en Gelderse roos zijn ook in trek. Heb jij echter een betonnen woestijn achter je huis (het is niet te hopen!) dan kun je deze winterse fruitvliegen lokken met appels. Snijd het fruit in tweeën en leg het op een katvrije plek, bijvoorbeeld een voedertafel. Let wel op dat je de appels niet laat verrotten. Vooral tijdens wat warmere, zonnige periodes aan het eind van de winter kan er alcohol ontstaan in het fruit. Vogels worden van heel weinig alcohol stomdronken en vallen makkelijk ten prooi aan katten.
november
nov
Kraanvogels In de verte klinkt trompettergeschal dat steeds verder aanzwelt. Niet één, maar vele honderden kraanvogels vliegen in een statige formatie over. Een prachtig schouwspel dat zelfs niet-natuurfotografen niet kunnen weerstaan! De kraanvogels zijn op doorreis naar het verre zuiden. Nadert het einde van de dag, hou de groepen dan zeker in de gaten. Grote kans namelijk dat ze een overnachtingsplek uitzoeken. Het liefst zijn dit lastig
Porseleinzwam
94
Bob Luijks
Brr, de nachtelijke temperaturen jagen ons weer een dikke winterjas in, compleet met aangenaam warme handschoenen. Bij het zien van een besuikerd landschap vergeet je de koude echter direct. Alles ziet er ineens anders uit, waar moet je beginnen? Haast is nog geboden ook, want de opkomende zon maakt meestal snel korte metten met de broze kristallen.
Rijp
Bob Luijks
Mossen
Rijp ontstaat tijdens een rustige, heldere nacht, waarbij er voldoende vocht in de lucht zit. Is het daarentegen mistig, dan blijft de rijp – zolang de temperatuur onder het vriespunt blijft – steeds verder aangroeien. Men spreekt dan van ruige rijp. Het is deze vorm van rijp die hele landschappen in een witte deken hult. Waait het dan ook nog een beetje, dan ontstaan de prachtigste vormen, tegen de wind in! Neem je groothoek-, macro- en telelens maar mee, want werkelijk alles is nu de moeite waard, of je nu van complete landschappen houdt, van fijne ijsdetails of juist van dieren in een magisch witte setting. Vergeet niet iets over te belichten om het wit ook mooi wit te houden.
december Hulst
Bob Luijks Kolgans, Arno ten Hoeve
Zie je kraanvogels aan de grond, gebruik dan je auto als mobiele schuilhut. Kraanvogels zijn uitermate schuw en verdragen geen mensen binnen 200-300 meter. Een flinke telelens is dus beslist handig. Overvliegende groepen zijn overigens ook erg fotogeniek, zeker tegen een fraaie avondlucht. Zoom niet te ver in, zodat je de grote afmetingen van een dergelijke groep ervaart.
dec
Wat je nog meer kunt fotograferen in
Schelpen
toegankelijke terreinen, zoals de Peelvenen en de Hoge Venen. Met een flinke dosis geluk ontdekken de kraanvogels een lekker hapje op een slordig geoogste akker en blijven ze een dagje plakken. Voorwaarde is een wind uit de oosthoek, anders ligt de vliegroute vooral over Duitsland.
IJshaar
Bob Luijks Bob Luijks
Bob Luijks
Arno ten Hoeve
95