Wat vindt u?

LAVEREN TUSSEN WURGCONTRACT EN DE WENS OM TE WERKEN

Hoe staat het met uw rechtspositie en honorering? Een door de wol geverfd fotograaf, grafisch vormgever en illustrator zeggen zonder aarzelen dat het is er in de afgelopen tien jaar niet makkelijker op is geworden om je brood te verdienen met beeld. Hun oplossing: wees inventief, duidelijk en – als het moet – strijdbaar.

Klaas Koppe, fotograaf, gespecialiseerd in auteursportretten

‘Het feit dat ik bij de Burafo kind aan huis ben geworden, geeft aan dat het steeds ernstiger gesteld is met het auteursrecht. Ik heb me gespecialiseerd in schrijversportretten, die makkelijk te herkennen zijn. Op het internet vind ik per uur makkelijk tien inbreuken. Dat heeft te maken met digitalisering en de mentaliteit van deze tijd: foto’s maken kan iedereen, dus ze zijn gratis. In het analoge tijdperk was het een stuk lastiger om aan een beeld te komen zonder toestemming. Wat veel gebeurt is dat kranten een schrijversfoto, waar zij eenmalig een gering bedrag voor betalen, vervolgens in hun archief stoppen om bij een volgend boek diezelfde foto opnieuw te gebruiken zonder toestemming en dus zonder afrekening. Steeds vaker willen grote uitgeefconcerns alle rechten afkopen voor een gering bedrag, als men weigert krijgt men geen opdrachten meer. De tendens is dat fotografen minder geld krijgen voor werk dat vaker wordt gepubliceerd. De prijzen gaan zienderogen omlaag, terwijl de kosten voor nieuwe camera’s, computers, software en dergelijke er niet minder om worden.

Er wordt mij steeds vaker gevraagd om gratis foto’s, maar dan wel met naamsvermelding, alsof naamsvermelding een beloning is in plaats van een recht. Ik moet me daar wel tegen verzetten, anders overleef ik niet als fotograaf. Ja, ik ben daar vrij strikt in, kijk maar op mijn website.’

IK MOET ME WEL VERZETTEN, ANDERS OVERLEEF IK NIET

DE PRIJS IS AL 25 JAAR HETZELFDE

Jan de Boer, grafisch vormgever, gespecialiseerd in boekomslagen

‘Mijn auteursrechtelijke positie is wel verslechterd in de loop der jaren. Er zijn nu zoveel verschillende varianten van hetzelfde boek: de eerste uitgave, een pocket, een midprice-editie en nu ook nog een e-book.

Sommige uitgevers zetten ongevraagd en onbetaald een al gemaakt omslag op een e-book dat je zo kunt downloaden. Ik snap best dat het voor uitgeverijen lastig is om elk hergebruik te registreren, maar zoiets gaat me te ver. Rechten goed regelen brengt helaas administratie met zich mee waar noch de uitgever, noch de ontwerper op zitten te wachten. Ik heb ook niet meteen een oplossing paraat. Misschien zou je een hogere basisprijs moeten afspreken, zodat niemand zich meer druk hoeft te maken over hergebruik. Die prijs is overigens al 25 jaar lang hetzelfde. Vroeger kreeg ik 950 gulden voor een omslag, dat is nu nog net zoiets in euro’s. Een tariefverhoging is onbespreekbaar, terwijl tegenwoordig veel meer werk van je wordt gevraagd, er gaan soms wel 12 schetsen heen en weer. Wij hebben er echt een gespecialiseerd bedrijf van gemaakt dat alles rond nieuwe publicaties voor een uitgever regelt. Van alleen omslagen kun je namelijk niet leven. Maar het blijft lastig hoor, ik wil ook geen gedonder met mijn uitgevers. Ik wil nou eenmaal graag voor veel uitgevers werken want ik vind het een verrukkelijke wereld. Uiteindelijk ga ik niet zo heel vaak op mijn strepen staan. Wat dat betreft ben ik erg blij met organisaties als de BNO en Pictoright. Creatieve mensen houden niet van vergaderen en onderhandelen; goed dat er dergelijke organisaties zijn die dat voor ons doen.’

Ingrid Joustra, illustrator en ontwerper

‘Je moet tegenwoordig steeds meer vechten voor je rechten. Ik krijg uiteindelijk wel wat ik wil, maar dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Ik heb geleerd dat je heel erg duidelijk moet zijn naar je opdrachtgevers, vooral naar de nieuwe. Op mijn website staat heel helder wat mijn leveringsvoorwaarden zijn, wat een inbreuk is, en ook dat ik niet voor niets werk. Bjorn Nelissen heeft ooit een waarschuwingsbordje gemaakt: “I will not work for peanuts”. Mensen waren verbaasd dat ik dat op mijn website zette, maar ik kreeg zoveel vragen over gratis proefopdrachten. Ik wil best flexibel zijn en onderhandelen over rechten, maar helemaal gratis doe ik het niet. Je neemt bij de bakker toch ook niet het eerste brood gratis op proef mee.

Dat de markt onder druk staat heb ik wel gemerkt. In de afgelopen jaren hebben sommige opdrachtgevers de prijs die ze voor een

WAT VINDT U?

illustratie willen betalen gehalveerd. Ik ben gestopt met werken voor uitgevers die voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Ik heb jarenlang getekend voor het Haarlems Dagblad, maar dat valt onder de Telegraaf, en sinds zij met een wurgcontract kwamen, werk ik daar dus niet meer voor. Ook bij educatieve uitgeverijen werd ik zo moe van de strijd dat ik in plaats daarvan andere dingen ben gaan doen, zoals animaties maken. Maar ik heb ook veel lieve nette klanten hoor, die heel blij zijn met de standaardcontracten van de BNO die ik ze voorleg. Dat blijft toch de beste aanpak: hoe duidelijker je er van tevoren over bent, hoe prettiger het werkt. Ik heb de laatste tijd nauwelijks meer last van inbreuken.’

Lars Boering, directeur Fotografenfederatie

‘Ik ben net onderweg naar een seminar op het fotofestival Breda: “Weet wat je tekent”. Ik dacht even dat het wel minder zou worden met die wurgcontracten, maar vanochtend kreeg ik weer een nieuw exemplaar onder ogen van Sanoma. Die dwingen hun fotografen te tekenen dat Sanoma hun foto negen maanden lang voor alles en iedereen in en rondom Sanoma mag gebruiken. En dat geldt dan meteen met terugwerkende kracht voor alles wat vóór die tijd in opdracht is gemaakt. Een ander voorbeeld is De Telegraaf: daar betalen ze sinds vorig jaar nog maar € 18 per foto, waarmee ze alles mogen doen wat ze willen als je dat contract tekent. Wie niet heeft getekend, werkt niet meer voor ze. De Auteurscontractenwet die nu in de maak is, moet een einde maken aan dergelijke contracten. We moeten wel uitkijken dat er niet weer een andere slinkse constructie voor in de plaats komt.

De Fotografenfederatie heeft net een brancheonderzoek onder fotografen gedaan, ook onder fotografen die niet bij ons aangesloten zijn. Daar is uitgekomen dat een groot deel van de fotografen tussen de 35 en 55 jaar er in de afgelopen vijf jaar 5 tot 10 procent op achteruit is gegaan qua inkomen. Foto’s worden steeds minder waard. De jonge generatie is er al aan gewend om naast het fotograferen ook nog iets anders te doen wat zorgt voor extra inkomsten. De druk op fotografen is momenteel zo groot dat ze maar weinig actie durven te ondernemen tegen alle inbreuken. Men leert om niet te veel te “zeuren”, terwijl ze gewoon in hun recht staan.’

FOTO S WORDEN STEEDS MINDER WAARD

Het waarschuwingsbordje op de website van Ingrid Joustra, © Bjorn Nelissen