Ergotheraþeia teyxos 44

Επίσημο περιοδικό του Συλλόγου Ελλήνων Εργοθεραπευτών Ακαδημίας 91-93, 106 77 Αθήνα

Publication of the Hellenic Association of Ergotherapists 91-93 Akadimias Str., 106 77 Αthens

τεύχος 44 • Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2010 111

Σημείωμα Σύνταξης

113

Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας

125

Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer

133

Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ) και μαθησιακές δυσκολίες

139

Πρoσεχή συνέδρια

volume 44 • October - December 2010 111

Editorial

113

The relationship between anxiety and depressive symptoms in multiple sclerosis young women

125

Occupational Therapy interventions in self care in patients with Alzheimer disease

133

Specific Language Disorder and Learning Disabilities

139

Upcoming Congresses ΚΩΔ. ΕΝΤΥΠΟΥ: 7606 ISSN:1791-8715

Ανατομικά υποδήματα με αποσπόμενο πάτο

Για μεγάλη ποικιλία σχεδίων και online παραγγελίες επισκεφτείτε την διεύθυνση

www.pelmasoft.com

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΌΜΕΝΟ ΠΆΤΟ

Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕ • Βεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 • e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com

περιεχόμενα Σημείωμα Σύνταξης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 ΑΛΕΞΊΟΥ ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ, ΔΡ. ΤΖΟΝΙΧΆΚΗ ΙΩΆΝΝΑ Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer. . . . . . . . 125 ΧΑΡΊΣΗ Ι. ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ) και μαθησιακές δυσκολίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 ΠΟΥΛΙΆΣΗ ΜΕΛΠΟΜΈΝΗ Προσεχή Συνέδρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Oδηγίες προς τους συγγραφείς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

contents Editorial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 The relationship between anxiety and depressive symptoms in multiple sclerosis young women. . . . . . . . . 113 ALEXIOU MARGARITA, DR. ΤΖΟΝΙCHΆΚIS ΙOΆΝΝΑ Occupational Therapy interventions in self care in patients with Alzheimer disease. . . . . . . . . . . . . . . 125 CHARISIS I. PARASKEVI Specific Language Disorder and Learning Disabilities. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 POULIASI MELPOMENI

ΠΡΟ ΑΝΤ ΓΕΝ ΤΑΜ ΕΙΔΙ ΜΕΛ

ΣΥ

Α

Ζ Κ Κ Μ

Upcoming Congresses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Instructions for the writers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

H

Επίσημο περιοδικό του Συλλόγου Ελλήνων Εργοθεραπευτών

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟΣ:. . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΡΑΜΙΩΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ:. . . . . . . . . . . . . . ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ ΜΑΡΙΑ ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . . ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ ΜΑΙΡΗ ΤΑΜΙΑΣ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΕΙΔΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . . . ΚΑΝΤΑΡΤΖΗ ΣΑΡΑ ΜΕΛΗ: . . . . ΚΑΓΙΑΣ ΣΕΡΓΙΟΣ, ΚΑΓΚΙΛΕΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ ΕΛΕΝΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΕΡΑΜΙΩΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΠΥΡΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΕΡΑΜΙΩΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ ΜΑΡΙΑ ΜΟΡΟΖΙΝΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΚΑΛΤΣΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΤΣΙΠΡΑ ΙΩΑΝΝΑ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ Ακαδημίας 91-93, 106 77 Αθήνα Tηλ./Fax: 210 3228979

HELLENIC ASSOCIATION OF ERGOTHERAPISTS 91-93 Akadimias str., 106 77 Athens Tel./ Fax: 210 3228979 Site: www.ergotherapists.gr E-mail: info@ergothepists.gr ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ YΠΕ ΥΘΥ ΝΟΣ ΥΛ ΗΣ : ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ & ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Ελένη Ρωμαίου & ΣΙα ΕΕ

Σημείωμα της Σύνταξης Ο Οιδίποδας της επανάστασης Νέος φοιτητής ήταν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές στην εξέγερση του Νέου Πολυτεχνείου. Σε πείσμα της φτώχεια που τον κυνηγούσε από παιδί κατάφερε και πέρασε στις εξετάσεις. Σχεδόν ξυπόλητος μπήκε για να παρακολουθήσει το πρώτο μάθημα, δουλευτής πολύ καλός φοιτητής και πρώτος στην οργάνωση για να αλλάξει τον κόσμο. Μεγάλη του χαρά εκείνα τα χρόνια ήταν οι παραστάσεις καραγκιόζη που έδινε μαζί με φίλους, οι πιο αντιστασιακές ατάκες που μπορούσες να φανταστείς έφευγαν από τις σκιές. Ας ήταν καλά ο κυρ Γιώργης που του έμαθε την τέχνη του Καραγκιόζη. Ήταν μέσα του Νοέμβρη όταν άρχισε να πέφτει η αυλαία της στρατιωτικής κυβέρνησης και άρχισε να ανεβαίνει η προσωπική του παράσταση. Από τότε για πολλά χρόνια μέχρι το τέλος του πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής του τόπου. Ήταν έκπληξη για τους φίλους του ότι διάλεξε ένα κόμμα εξουσίας για να κάνει την πολιτική του πορεία. Για το κόμμα όμως ήταν θείο δώρο, η πύλη επικοινωνίας με τα λαϊκά στρώματα. Βέβαια οι παλιοί σύντροφοι του δεν του το συγχώρεσαν ποτέ αυτό.

– Εξαργύρωσες την διαρκή επανάσταση με την επανάπαυση της κυβερνητικής εξουσίας. Του είπε ο Γιώργος, παλιός φίλος και συμφοιτητής μια μέρα που τον είδε τυχαία στο εκλογικό του κέντρο.

– Εγώ πάντα σας θυμάμαι, σας σκέπτομαι και για σας αγωνίζομαι. Πρόλαβε να του πει καθώς εκείνος περιφρονητικά απομακρυνόταν. Και πράγματι του έρχονταν στο νου του οι παλιοί του φίλοι όταν ήταν στο μπάνιο μπροστά στον καθρέφτη. Και οι αναμνήσεις αυτές σταματούσαν κατά μια περίεργη σύμπτωση με ένα ελαφρό κόψιμο στο αριστερό του μάγουλο. Δεν βαριέσαι κάποτε θα καταλάβουν (μονολογούσε και προσπαθούσε να σταματήσει την μικρή πληγή και αυτόματα σταματούσαν και αυτές οι ενοχλητικές σκέψεις). Αμέσως μετά την μεταπολίτευση βγήκε για πρώτη φορά στην Βουλή των Αντιπροσώπων. Σηκωμένο στα χέρια των πήγαν στο Κεντρικό Συμβούλιο οι φίλοι και οι οπαδοί του κόμματος. Αφού τελείωσαν τα πανηγύρια οι παλιοί μέντορες της Λαϊκής Εξουσίας τον πήραν στα παραμέσα δωμάτια. Σαν σύμβολα πανάρχαιας τελετής μύησης τον περίμεναν πάνω σε μια καρέκλα ένα διχαλωτό πουκάμισο και ένα ζευγάρι παπούτσια με παράξενα τακούνια.

– Τώρα που πήρες και εσύ το δρόμο της Λαϊκής Εξουσίας πρέπει να μυηθείς στα ιερά σύμβολα μας. Του είπε ο Σφίγγας,

111

Σημείωμα της Σύνταξης ο πρόεδρος του κόμματος. Τα παπούτσια έχουν ειδικά τακούνια για να σε ψηλώνουν – Μα δεν έχω κανένα πρόβλημα με το μέτριο ύψος μου (του είπε) – Ναι αλλά τώρα υπηρετείς τον λαό και την πατρίδα «λίγο ακόμα και θα ανεβούμε ψηλότερα» ήταν το βασικό μας σύνθημα. Είναι ένα οπτικό σύμβολο για την Λαϊκή Εξουσία.

– Αν είναι για τον λαό ας είναι. Και αυτό το πουκάμισο με την παράξενη διχάλα στο λαιμό τι είναι; – Άλλο ένα σύμβολο της Λαϊκής Εξουσίας, εφαρμόζει ακριβώς κάτω από τον λαιμό σου και σε αναγκάζει να κοιτάς διαγώνια αριστερά προς τα πάνω, το όραμα για το διαρκές της Λαϊκής Εξουσίας Με βαριά καρδιά και μια αδιόρατη αγωνία τα φόρεσε. Ένοιωσε όμως ένα παράξενο κλείδωμα γύρω από το λαιμό και τα πόδια του. Κάποιοι παράξενοι ήχοι σκορπίστηκαν στον αέρα. Του έλυσε όμως αμέσως τις απορίες ο Σφίγγας – Στην διχάλα και στα τακούνια υπάρχουν ηλεκτρονικοί δέκτες και πομποί για να σε προστατεύει η Κεντρική Εξουσία του κόμματος μας είσαι πολύτιμος, είσαι ένα σύμβολο πλέον. Παράλληλα είναι και τα διαπιστευτήρια σου, η ηλεκτρονική σου ταυτότητα για να ανοίγουν αυτόματα οι πύλες όταν μπαίνεις στην αίθουσα της Βουλής των Αντιπροσώπων. Αν βέβαια δεν τα επιθυμείς απλά τα βγάζεις και αποχωρείς από το κοινοβούλιο και το κόμμα. Όλοι οι Εκλεγμένοι τα φοράνε. Δέχθηκε το Λαϊκό Παιδί και μπήκε στον Κόσμο της Εξουσίας των Αντιπροσώπων. Ιδιαίτερα δημοφιλής, εκλεγόταν συνεχώς, είχε και τα ΜΜΕ στο πλευρό του. Μόνο που σε κάθε εκλογική του νίκη συνέβαιναν και παράξενα πράγματα. Όλο και πιο ψηλά ανέβαιναν τα τακούνια και η διχάλα στον λαιμό όλο και πιο πολύ τον πίεζε να κοιτά πιο ψηλά διαγώνια αριστερά προς τα πάνω. Ψήλωνε το μπόι του , στράβωνε το βλέμμα του και γέμιζε εξουσία . Όλα άλλαξαν όταν ένα πρωινό σε ένα δελτίο ειδήσεων άκουσε για τον θάνατο του μαστρο-Γιώργη διάσημου καραγκιοζοπαίχτη. Σχεδόν παππούς του ο παλιός του γείτονας μαζί του έμαθε τον κόσμο του Θεάτρου Σκιών και στην αυλή του έφτιαξε τις πρώτες του φιγούρες – Ο Καραγκιόζης παιδί μου δεν έχει ανάγκη από το βάθος των δυτικών, όλα στο φως. Τον βλέπεις πόσο πιο μεγάλος είναι και από την παράγκα και από το Σαράι. Ο άνθρωπος να είναι πάνω από τα πράγματα και όχι τα πράγματα πάνω στον άνθρωπο. Με το ειδικό τεράστιο τζιπ για να χωράει με τα ψηλά τακούνια της Εξουσίας που φορούσε έφτασε στη παλιά λαϊκή του γειτονιά. Πάρκαρε δυο τετράγωνα πριν από το σπίτι του κυρ Γιώργη. Κανείς δεν τον αναγνώρισε. Αλλά και αυτός δεν τους έβλεπε. Στην πόρτα της εσωτερικής αυλής του κυρ Γιώργη είχε ένα ξαφνικό πρόβλημα δεν μπορούσε να περάσει. Τα τακούνια τον είχαν ψηλώσει πάρα πολύ και η διχάλα τον

112

εμπόδιζε να σκύψει. Χωρίς να το σκεφτεί, πετά τα παπούτσια. Ή επαφή των ποδιών του με το υγρό χώμα ξύπνησε όλες τις μνήμες από τα παιδικά του χρόνια. Με μεγάλη δυσκολία ο Εκλεγμένος έβγαλε και την διχάλα από το λαιμό του. Τότε ξανακέρδισε, το βλέμμα, την όραση, την συνείδηση του. Τότε σχεδόν αυτόματα ξανα(οί)δε τους συνανθρώπους του, αυτούς με τους οποίους μεγάλωσε μαζί και αγωνίστηκε μαζί τους. Τον είδαν και αυτοί και τον έπνιξαν στις αγκαλιές τους. Τα κλάματα του έγινα ξέσπασμα λυγμού όταν τον αγκάλιασε ο παιδικός του φίλος και συμφοιτητής ο Γιώργης. Ευτυχώς τώρα δεν του είπε τίποτα για την Εξουσία που της παραδόθηκε τόσα χρόνια. Όλοι νόμιζαν ότι έκλαιγε για τις μνήμες από τον παλιό του δάσκαλο τον καραγκιοζοπαίχτη. Αυτός όμως θρηνούσε γιατί η Εξουσία των Αντιπροσώπων το στέρησε την επαφή με την γη, έχασε την γείωση του αλλά το χειρότερο έχασε το βλέμμα του, την όραση του την Λαϊκή του συνείδηση. Μέχρι να πάνε τον κυρ Γιώργη στο νεκροταφείο κατάλαβε ότι έτσι όπως εγκλωβίστηκε μέσα στον γυάλινο πύργο της εξουσίας, έτσι όπως το «ψήλωσαν» και τον «στράβωσαν» δεν μπορούσε να δει ποτέ προς τα κάτω, εκεί που ήταν τα πραγματικά προβλήματα του λαού, εκεί από όπου ξεκίνησε εκεί που ανήκε. Τότε κατάλαβε την παγίδα που του έστησε με τα ψηλά τακούνια και το διχαλωτό πουκάμισο ο Σφίγγας. Ξέσπασε μεγάλο σκάνδαλο όταν την άλλη μέρα τον βρήκαν νεκρό μπροστά από το άγαλμα του «Άγνωστου Στρατιώτη». Η διχάλα που τον στράβωνε μπηγμένη μέσα στα μάτια του, μια φιγούρα του καραγκιόζη στα χέρια, με τα ψηλά τακούνια είχε φτιάξει έναν μικρό μπερντέ και πίσω από το ριζόχαρτο αντί για πανί έγραφε : «Σήμερον ο Οιδίποδας της επανάστασης, έβγαλε με την διχάλα της εξουσίας τα μάτια της χαμένης του συνείδησης, περνώντας τον Αχέροντα βρήκε το φως του»

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ Εργοθεραπευτής Εμψυχωτής M.Sc. Neuropsychology

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2010, (44):113-124

Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας ΑΛΕΞΊΟΥ ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ1 ΔΡ. ΤΖΟΝΙΧΆΚΗ ΙΩΆΝΝΑ2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη μελέτη αυτή έλαβαν μέρος 37 γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας από την περιοχή της Αττικής. Ο πρώτος στόχος της έρευνας αυτής ήταν η μελέτη των συμπτωμάτων του άγχους και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στον πληθυσμό αυτό, και δευτερευόντως η σχέση μεταξύ κάποιων δημογραφικών στοιχείων με τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις μας. Η συσχέτιση του επιπέδου της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και των συμπτωμάτων άγχους σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας είναι θετική και μάλιστα στατιστικά πολύ σημαντική. Όσο δηλαδή αυξάνεται το επίπεδο άγχους, τόσο αυξάνεται και η καταθλιπτική συμπτωματολογία ή και το αντίθετο, δηλαδή, όσο αυξάνεται το επίπεδο της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο. Το συγκεκριμένο θέμα μελετάται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και έτσι η έρευνα αυτή μπορεί να δώσει στοιχεία σε ένα τομέα μεγάλης σημασίας για την κλινική πρακτική της Εργοθεραπείας. Ως εκ τούτου ο Εργοθεραπευτής που θα ασχοληθεί με τα άτομα αυτής της διαγνωστικής κατηγορίας, θα πρέπει να λάβει υπόψη του αυτά τα αποτελέσματα στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή εργοθεραπευτικών προγραμμάτων, ώστε η παρέμβαση του να είναι αποτελεσματική. Λέξεις κλειδιά: Σκλήρυνση κατά πλάκας σε νέες γυναίκες, άγχος, καταθλιπτική συμπτωματολογία, εργοθεραπεία

1

Εργοθεραπεύτρια Καθηγήτρια Εργοθεραπείας Τμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕΙ Αθήνας 2

Α. ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ 1. Κλινική εικόνα της Σκλήρυνσης κατά πλάκας Η Σκλήρυνση κατά πλάκας ή αλλιώς πολλαπλή σκλήρυνση είναι μια χρόνια απομυελινωτική νόσος του κεντρικού νευρικού

113

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

συστήματος, καθώς προσβάλλεται ο εγκέφαλος, ο νωτιαίος μυελός και τα οπτικά νεύρα (Βασιλόπουλος, 2003). Είναι νόσος της νεαρής ενήλικης ηλικίας με συνήθη εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων μεταξύ των 15-35 ετών. Χαρακτηρίζεται από τη διάσπαρτη προσβολή του νευρικού συστήματος και την ανά ώσεις εμφάνισή της, οι οποίες καταστρέφουν το περίβλημα της μυελίνης προκαλώντας πλάκες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διαταραχή στην αγωγιμότητα των νευραξόνων με αποτέλεσμα μείωση ή διακοπή της αγωγιμότητας και επακόλουθη λειτουργική έκπτωση. Η διάρκεια των συμπτωμάτων σε κάθε έξαρση μπορεί να είναι από λίγες ώρες μέχρι ημέρες, βδομάδες ή και περισσότερο. Οι υφέσεις μπορεί να διαρκούν βδομάδες, μήνες ή χρόνια. Η Σκλήρυνση κατά πλάκας προκαλεί βαρύτατες αναπηρίες με σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των πασχόντων (Βασιλόπουλος, 2003, Pedretti & Early, 2001). Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται με την αύξηση του γεωγραφικού πλάτους από τον ισημερινό, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου αλλάζει όταν ο πληθυσμός μετακινείται από περιοχή σε περιοχή (Smolders & al., 2008). Το γυναικείο φύλο ασθενεί σε σχέση με το ανδρικό σε μια σχέση αναλογίας 2:1 και η λευκή φυλή προσβάλλεται περισσότερο από την κίτρινη και τη μαύρη. Υπολογίζεται ότι στην Αμερική τα άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας ανέρχονται στις 400.000 και σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι ο αριθμός αυτός ανέρχεται στα 2.5 εκατομμύρια άτομα. Στις περιοχές της νότιας Ευρώπης ο επιπολασμός βρίσκεται μεταξύ 10-40 ανά 100.000 πληθυσμό, στη χώρα μας έχει βρεθεί στο 29.5, ενώ στον Ισημερινό η συχνότητα είναι μικρότερη από 5 ανά 100.000 κατοίκους (Alamanos & al., 2005, Βασιλόπουλος, 2003, Marrie & al., 2006, National Multiple Sclerosis Society, 2004, 2005). Νεαρές γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας αποτελούν πληθυσμό που προσβάλλεται συχνά από τη νόσο. Τα συμπτώματα της νόσου σηματοδοτούν την πολυεστιακή θέση των βλαβών στη λευκή ουσία του κεντρικού νευρικού συστήματος, πάρεση, σπαστικότητα, διαταραχές της συνεργίας των κινήσεων, παρεγκεφαλιδικός τρόμος, αιμωδίες, υπαισθησία, σφιγκτηριακές διαταραχές, διαταραχές της όρασης, δυσαρθρία κ.α. (Βασιλόπουλος, 2003, De Souza, 1997).

114

2. Αιτιοπαθογένεια Η αιτιοπαθογένεια της Σκλήρυνσης κατά πλάκας παραμένει άγνωστη. Η νόσος δεν είναι ούτε μεταδοτική ούτε κληρονομική. Πιθανολογείται ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας προκαλείται από τη δράση ενός λοιμώδους παράγοντα, ο οποίος από την παιδική ηλικία τροποποιεί τις λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος. Η παθογένεια της δηλαδή βασίζεται σε βραδείς δρώντες ιούς με μεγάλο χρόνο επώασης και με συμπτώματα που εμφανίζονται πιθανά κάτω από επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων. Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν πιθανότατα ρόλο στην αιτιοπαθογένεια της νόσου (Kurtuncu & Tuzun, 2008). Ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου σε συγγενείς πασχόντων είναι σαφώς μεγαλύτερος εκείνου του γενικού πληθυσμού με μια συχνότητα 10-15 φορές μεγαλύτερη και τα μονοζυγωτικά δίδυμα εμφανίζουν και τα δύο τη νόσο σε πολύ μεγαλύτερη αναλογία από τα διζυγωτικά (Abramsky & Ovadia, 1997, Βασιλόπουλος, 2003, Λογοθέτης & Μυλωνάς, 1996, Williams & Jacobson, 2007).

3. Συμπτώματα της Σκλήρυνσης κατά πλάκας Τα συμπτώματα που εμφανίζονται μπορεί να ποικίλλουν από άτομο σε άτομο με πιο συχνά εμφανιζόμενα τα συμπτώματα που αναφέρονται σε προβλήματα ισορροπίας και συντονισμού, αδυναμία, κούραση, σπαστικότητα, δυσλειτουργία εντέρου και ουροδόχου κύστης, πόνο, ζαλάδες, προβλήματα όρασης, σεξουαλική δυσλειτουργία, διαταραχές του λόγου (δυσαρθρία), προβλήματα στην κατάποση (δυσφαγία), αλλαγές στις γνωστικές λειτουργίες και συναισθηματικά προβλήματα (National Multiple Sclerosis Society, 2005). Πιο ειδικά τα κλινικά χαρακτηριστικά της Σκλήρυνσης κατά πλάκας μπορούν να περιγραφούν ως εξής: α) Αισθητικές διαταραχές (μυρμηκιάσεις, νυγμοί, βελονισμοί, αίσθηση ψύχους, σημείο Lhermitte, διαταραχές της εν τω βάθει αισθητικότητας, περιοχές υπαισθησίας κλπ.), β) προσβολή εγκεφαλικών νεύρων (οπτική νευρίτιδα, διπλωπία κλπ.), γ) κινητικές διαταραχές (βλάβη της πυραμιδικής οδού, βλάβη της παρεγκεφαλίδας),

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

δ) διαταραχές στην ούρηση (επιτακτικές ουρήσεις) και γενετήσιες διαταραχές, στ) ψυχοδιανοητικές διαταραχές (απώλεια μνήμης, προσοχής και συγκέντρωσης, κατάθλιψη, φοβίες, εναλλαγές συναισθήματος κλπ), ζ) κόπωση (έλλειψη σωματικής ή/και ψυχικής ενέργειας) η) διαταραχές λόγου με χαρακτηριστική την «σκονταύτουσα ομιλία» Τα συμπτώματα τείνουν να ενισχύονται μετά από έκθεση σε θερμό περιβάλλον, ζεστό λουτρό και πυρετό (Βασιλόπουλος, 2003, Bowcher & May, 1998, Brudek & al., 2008, De Souza, 1997, Johansson & al., 2008, Koch & al, 2008, Pedretti & Early, 2001).

4. Πορεία της νόσου Αφού εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου, ακολουθούν οι υποτροπές (ώσεις) χωρίς συγκεκριμένη στιγμή εμφάνισης στο χρόνο. Οι ώσεις αυτές είναι συμπτώματα που φτάνουν στο αποκορύφωμά τους μέσα σε λίγες μέρες. Με την πάροδο του χρόνου μετά από συνεχιζόμενες ώσεις αυξάνουν όλες οι οπτικές διαταραχές, ο λόγος γίνεται δυσκατανόητος, οι εκούσιες κινήσεις λιγοστεύουν λόγω αταξίας, τρόμου και σπαστικότητας και η βάδιση είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί. Όσο η νόσος προχωράει οι καθολικές μυϊκές ατροφίες εμφανίζονται μαζί με μυϊκές συσπάσεις, ενώ τα κάτω άκρα παραμένουν σε κάμψη. Τέλος ο ασθενής στα τελικά αυτά στάδια απειλείται από λοιμώξεις, οι οποίες είναι και δευτερογενή αίτια θανάτου (πνευμονίες κλπ.) (Βασιλόπουλος, 2003). Η δυσκολία της διάγνωσης της Σκλήρυνσης κατά πλάκας περιπλέκεται από την ποικιλία των συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανίζονται σε κάθε άτομο. Τα συμπτώματα της νόσου μπορεί να είναι παρόμοια με εκείνα άλλων νόσων και να μην ξαναεμφανιστούν (Βασιλόπουλος, 2003). Η διάγνωση γίνεται κλινικά από νευρολόγους και υποστηρίζεται με τη βοήθεια εξετάσεων όπως η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και περιοχών του νωτιαίου μυελού, η ανάλυση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, αλλά και άλλες εξετάσεις όπως τα οπτικά προκλητά δυναμικά (Βασιλόπουλος, 2003, Fox & al., 2006).

5. Πρόγ νωση Η πρόγνωση της νόσου είναι δύσκολη και εξαρτάται από τη μορφή της ασθένειας, τα αρχικά συμπτώματα, τη συχνότητα των ώσεων, την ηλικία του ασθενή, το φύλο και το βαθμό αναπηρίας που το άτομο βιώνει. Πιο ειδικά, σε όσο νεαρότερη ηλικία εμφανίζεται η Σκλήρυνση κατά πλάκας, τόσο πιο πολύ καθυστερεί η εξέλιξη της νόσου. Όταν η έναρξη της νόσου γίνει πριν τα 35 χρόνια, οι ασθενείς έχουν την καλύτερη πρόγνωση. Οι γυναίκες γενικά έχουν καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με τους άντρες. Καλό προγνωστικό σημείο θεωρείται η ανάπτυξη ενός μόνο συμπτώματος κατά τον πρώτο χρόνο εμφάνισης της νόσου, σε αντίθεση με την εμφάνιση πολλών συμπτωμάτων ιδίως πυραμιδικού τύπου. Το ποσοστό των ατόμων που έχουν σοβαρή μορφή Σκλήρυνσης κατά πλάκας ανέρχεται στο 5%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 10-20% για τα άτομα που έχουν καλοήθη μορφή Σκλήρυνσης κατά πλάκας με αργή ή καμιά εξέλιξη της παθολογίας. Γενικά, η Σκλήρυνση κατά πλάκας μικραίνει το προσδόκιμο ζωής κατά 6 χρόνια στις γυναίκες και κατά 11 χρόνια στους άντρες, Σε αυτή τη μείωση δεν συμπεριλαμβάνεται το ποσοστό των ατόμων, κυρίως νέων, που είναι αυτόχειρες (Βασιλόπουλος, 2003, Παπαγεωργίου, 2002).

6. Μορφές της Σκλήρυνσης κατά πλάκας Ανάλογα με την πορεία της εξέλιξης της νόσου διακρίνουμε τις εξής μορφές: 1) Διαλείπουσα-υποτροπιάζουσα. Χαρακτηρίζεται από ξεκάθαρα προσδιοριζόμενες ώσεις με πλήρη ανάνηψη ή με υπολειπόμενη ανεπάρκεια στην ανάνηψη. Το 85% των ατόμων που διαγιγνώσκονται με Σκλήρυνση κατά πλάκας αντιστοιχεί σε αυτή τη μορφή.

2) Πρωτοπαθής προϊούσα. Χαρακτηρίζεται από προοδευτική ανικανότητα από την έναρξη, χωρίς επιπεδώσεις και υφέσεις ή με περιστασιακές επιπεδώσεις στην πορεία και προσωρινές ελάχιστες βελτιώσεις.

3) Δευτεροπαθής προϊούσα. Ξεκινά ως διαλείπουσα-υποτροπιάζουσα, ακολουθούμενη από πρόοδο μεταβλητού ρυθμού, η οποία μπορεί να περικλείει περιοδικές υποτροπές και μικρές υφέσεις ή στασιμότητα.

115

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

4) Προοδευτική- υποτροπιάζουσα. Είναι η λιγότερη συχνή μορφή της νόσου και δείχνει πρόοδο από την έναρξη, αλλά με ξεκάθαρες οξείες υποτροπές, με ή χωρίς πλήρη ανάνηψη (Βασιλόπουλος, 2003) ή κατά άλλους 1) Οξεία μορφή, 2) Ελαφριά μορφή, 3) Υποτροπιάζουσα μορφή, 4) Χρόνια προϊούσα μορφή. Ανάλογα με την κατανομή της βλάβης διακρίνουμε τις εξής μορφές: 1) Γενικευμένη μορφή, 2) Νωτιαία μορφή 3) Παρεγκεφαλιδική μορφή. Το 2001 θεσπίστηκαν νέα διαγνωστικά κριτήρια για την Σκλήρυνση κατά πλάκας που συμπεριέλαβαν απεικονιστικά κριτήρια από προηγούμενες μελέτες για την επιβεβαίωση της διασποράς της νόσου στο χώρο και στο χρόνο (Κούτσης & al., 2005) 7. Θεραπεία Θεραπεία για ίαση δεν υπάρχει. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης διακρίνονται σε φαρμακευτικές και μη φαρμακευτικές. Στη φαρμακευτική αντιμετώπιση χρησιμοποιούνται φάρμακα για τις εξάρσεις, για τα συμπτώματα και για την τροποποίηση της πορείας της νόσου (πχ. Ιντερφερόνες, κορτικοστερεοειδή κ.α.). Στη μη φαρμακευτική αντιμετώπιση διακρίνουμε τη φυσική αποκατάσταση (πχ. εργοθεραπεία, φυσικοθεραπεία), την ψυχοκοινωνική υποστήριξη (πχ. από ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς κα.) και τη συμβουλευτική από εξειδικευμένα κέντρα στελεχωμένα με το κατάλληλο προσωπικό όλων των ειδικοτήτων (Finlayson, Garcia & Cho, 2008, Matuska, Mathiowetz & Finlayson, 2007). Προς αυτήν την κατεύθυνση τα αποτελέσματα μελετών υποστηρίζουν ότι η άσκηση σε άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας που παρουσιάζουν ήπια κινητικά προβλήματα δίνει τη δυνατότητα βελτίωσης της λειτουργικής τους ικανότητας, ενώ τα άτομα με μέτρια ή αυξημένα κινητικά προβλήματα κατάφεραν να ελαχιστοποιήσουν τις λειτουργικές τους απώλειες (Heesen & al., 2006).

116

Η θεραπεία του πάσχοντος αποσκοπεί: 1) στην άμεση αντιμετώπιση των συμπτωμάτων κάθε ώσης που προκαλούν ποικίλου βαθμού αναπηρία, 2) στην επιμήκυνση των μεσοδιαστημάτων ύφεσης και 3) στη συμπτωματική θεραπεία, αλλά και στη βοήθεια του ασθενή και της οικογένειάς του να προσαρμοστούν στη νόσο (Βασιλόπουλος, 2003, Finlayson, Shevil & Cho, 2009).

8. Μητρότητα και Σκλήρυνση κατά πλάκας Σύμφωνα με όλες σχεδόν τις έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για τη Σκλήρυνση κατά πλάκας είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τη νόσο οι γυναίκες παρά οι άντρες. Έχει αποδειχτεί ότι μεγάλος αριθμός γυναικών δοκιμάζει το ξεκίνημα της νόσου στη μέση της περιόδου της εγκυμοσύνης. Συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η νόσος στις εγκύους είναι κόπωση, ακράτεια ούρων, πρησμένα πόδια, κατακράτηση υγρών καθώς και μια σειρά αισθητικών ενοχλήσεων (De Souza, 1997). Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη σε 153 εγκύους που καμιά δεν εμφάνισε πρόβλημα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, οκτώ μήνες μετά τον τοκετό εννέα γυναίκες ανέπτυξαν Σκλήρυνση κατά πλάκας, ποσοστό σχετικά χαμηλό. Στην ίδια μελέτη φάνηκε ότι η Σκλήρυνση κατά πλάκας δεν επηρεάζει την ανάπτυξη του εμβρύου, δεδομένου ότι δεν υπήρξαν δυσμορφίες στα βρέφη, δεν υπήρξαν πρόωροι τοκετοί ή χαμηλό σωματικό βάρος των νεογνών ή βρεφικός θάνατος. Αντίθετα καταδείχτηκε η ανησυχία της μητέρας με Σκλήρυνση κατά πλάκας για την ικανότητα της να αντεπεξέλθει με επιτυχία στην ανατροφή του παιδιού της (Lorenzi & Ford, 2002). Η υποστηρικτική δουλειά του θεραπευτή έχει σα σκοπό να βεβαιώσει τη γυναίκα γονιό ότι η νόσος δεν την εμποδίζει να είναι καλή μητέρα.

B. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΑΓ ΧΟΣ 1. Κατάθλιψη Η κατάθλιψη αποτελεί μία ψυχική διαταραχή γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Η λέξη κατάθλιψη χρησιμοποιείται για ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών καταστάσεων που μπορεί να είναι είτε φυσιολογικές είτε παθολογικές. Έτσι λοιπόν η κατάθλιψη μπορεί να αποτελεί :

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

α) μια φυσιολογική διάθεση ή συναίσθημα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση μιας σημαντικής απώλειας ή θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, β) ένα σύμπτωμα στην περίπτωση όπου η κατάθλιψη είναι μια μορφή αντίδρασης στο στρες ή μια δευτερογενής αντίδραση σε ασθενείς με οργανικά ή ψυχιατρικά προβλήματα, και τέλος γ) μια ψυχοπαθολογική διαταραχή ή σύνδρομο όπως για παράδειγμα η Μείζων Καταθλιπτική διαταραχή ή οι Διπολικές διαταραχές κλπ. (Kλεφτάρας, 1998). Εμφανίζεται με ποικίλα συμπτώματα όπως άγχος, ενοχές, κόπωση, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, αίσθηση κόπωσης, επιβράδυνση του λόγου, της σκέψης, της κίνησης, διαταραχή του ύπνου, ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης, διαταραχές λήψης τροφής, συναισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας (Βlackburn & Davidson, 1995, Κλεφτάρας, 1998). Η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει το 15% έως και το 47% των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας (Chwastiak & al., 2002, Jose Sa, 2008, Patten & al., 2003, Siegert & Abernethy, 2005). Ερευνητικά δεδομένα κατα-γράφουν ότι το 25% των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας αναφέρουν καταθλιπτικά συμπτώματα και κατάθλιψη που μπορεί να μην έχει διαγνωστεί κλινικά και να έχει αντιμετωπιστεί διεπιστημονικά (McGuigan & Hutchinson, 2006, Siegert & Abernethy, 2005) γιατί η έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων που βιώνει ο ασθενής. Η ετήσια πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης στους ασθενείς με Σκλήρυνση κατά πλάκας φαίνεται να αγγίζει το 20% (Sadovnick & al., 1996, Siegert & Abernethy, 2005), ενώ έξαρση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας αποδείχτηκε πιο συχνή μετά την εμφάνιση ώσης της νόσου (McCabe, 2005). Τέλος, η κατάθλιψη αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιρροής της ποιότητας ζωής των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την ανάρρωση από τα νευρολογικά συμπτώματα μετά την υποτροπή (Kanner & Barry, 2003, Lobentanz & al., 2004).

2. Άγχος Το άγχος αποτελεί ένα είδος φόβου, του οποίου η αιτία δεν είναι σαφής και δεν μπορεί να προσδιοριστεί

από το άτομο τη δεδομένη στιγμή που τον βιώνει. Ο συγκεκριμένος φόβος μπορεί να φτάσει ή ακόμη και να ξεπεράσει τα όρια του τρόμου. Συνοδεύεται από πολλά ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως ταχυπαλμίες, εφίδρωση και ένα έντονο αίσθημα πίεσης (Σολδάτος, 2000). Τα άτομα που έχουν άγχος περιγράφουν αυτή τη συναισθηματική τους κατάσταση ως στρες, αγωνία, αναστάτωση, ανησυχία, νευρικότητα, υπερένταση, διέγερση. Αντιθέτως τα άτομα που δεν έχουν άγχος έχουν και την ικανότητα να αντιληφθούν τους φόβους τους που προέρχονται από κάποιο εξωτερικό ερέθισμα (Αλεβίζος, 1997, Blackburn & Davidson, 1995, Σολδάτος, 2000). Συμπτώματα του άγχους είναι η συνεχής ανησυχία, εκνευρισμός, δυσκολία συγκέντρωσης, τάση φυγής, ανυπομονησία, φοβίες, διαταραχές ύπνου, τρόμος, ζάλη, δύσπνοια, ευερεθιστότητα, κόπωση, εφίδρωση κ.α. Η θεραπευτική αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών επιτυγχάνεται αποτελεσματικά με διάφορους τύπους ψυχοθεραπείας, με φαρμακευτική αγωγή (όταν κρίνεται απαραίτητο), με χαλαρωτικές ασκήσεις, γιόγκα κ.α. (Willson, 1996). Το άγχος δεν έχει μελετηθεί τόσο όσο η κατάθλιψη στα άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας. Οι μελέτες που έχουν γίνει, παρόλο που δείχνουν αρκετά υψηλά ποσοστά άγχους σε αυτήν την κατηγορία των ασθενών, εστιάζονται κυρίως σε άτομα που νοσηλεύονται σε νευρολογική κλινική με υποτροπή και επομένως δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα όλων των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας (Siegert & Abernethy, 2005). Οι γυναίκες ασθενείς σε σχέση με τους άντρες με Σκλήρυνση κατά πλάκας φαίνεται να είναι πιο αγχώδεις, ενώ ο συνδυασμός άγχους και κατάθλιψης σχετίζεται με συχνότερες αυτοκαταστροφικές σκέψεις, σωματικά ενοχλήματα και κοινωνική απόσυρση (Feinstein & al., 1999).

3. Διαταραχές της διάθεσης και Σκλήρυνση κατά πλάκας Οι πάσχοντες από Σκλήρυνση κατά πλάκας έχουν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν κατάθλιψη καθώς και άλλες συναισθηματικές διαταραχές όπως ευφορία, ευτονία και συναισθηματική διακύμανση. Πολύ συχνά σε νευρολογικές παθήσεις όπως

117

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

η Σκλήρυνση κατά πλάκας παρατηρείται έκφραση αγχωδών εκδηλώσεων. Ο Kerr και οι συνεργάτες του (1977) περιέγραψαν πέντε φάσεις προσαρμογής ενός ατόμου στην κινητική δυσλειτουργία. Αρχικά είναι η φάση του shoc όταν το μέγεθος της αναπηρίας δεν έχει πλήρως κατανοηθεί. Ακολουθεί η φάση της προσδοκίας για ανάρρωση νοιώθοντας δυσπιστία και άρνηση για την οριστικοποίηση της διάγνωσης. Στη φάση του πένθους η αντίδραση του ατόμου είναι ότι «όλα χάθηκαν». Μετά έρχεται η φάση της άμυνας όπου το άτομο συνειδητοποιεί τι του έχει συμβεί. Η φάση αυτή μπορεί να εκδηλωθεί με δύο τρόπους: με την υγιή άμυνα όπου η αντίδραση του ατόμου είναι «θα προχωρήσω παρά το γεγονός αυτό» ή με την παθολογική άμυνα όπου το άτομο δεν δέχεται τις συνέπειες της αναπηρίας του. Η τελική αναγνώριση της πραγματικότητας της αναπηρίας και της μονιμότητας της συμβαίνει κατά την διάρκεια της τελικής φάσης, της φάσης της προσαρμογής και αποδοχής της δυσλειτουργίας που αντικατοπτρίζει την προσπάθεια αντιμετώπισης των δυσκολιών, της αναπηρίας και τη δυνατότητα κοινωνικής ένταξης. Οι φάσεις αυτές είναι τμήματα μιας συνέχειας που αναπόφευκτα περνούν τα άτομα με δυσλειτουργία, ενώ το καθένα από αυτά έχει το δικό του χρόνο παραμονής σε κάθε στάδιο, μπορεί να παλινδρομήσει και ίσως να μη φθάσει ποτέ και στην τελική φάση (Σφάγγος, 2001, Τζονιχάκη, 2010). Στη Σκλήρυνση κατά Πλάκας το άγχος και η καταθλιπτική συμπτωματολογία είναι συχνότερα παρατηρούμενες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλινικά σημαντικός βαθμός άγχους φαίνεται ότι μπορεί να υπάρχει σε περιόδους έξαρσης της νόσου, μέχρι και στο 90% των ασθενών. Σε ασθενείς που νοσηλεύονταν με Σκλήρυνση κατά πλάκας, τα ποσοστά εμφάνισης μείζονος κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ήταν διπλάσια από τα αντίστοιχα που σημειώθηκαν σε νοσηλευόμενους για άλλες αιτίες (Σολδάτος, 1999).Ο επιπολασμός της κατάθλιψης όπως αναφέρθηκε μπορεί εφόρου ζωής να φτάνει το 50% των ασθενών. Είναι μάλιστα δυνατόν να οδηγήσει σε αυτοκαταστροφικό ιδεασμό συνοδευόμενο από απόπειρες αυτοκτονίας, κυρίως μετά από νέα επιδείνωση της κινητικής αναπηρίας. Οι ασθενείς με Σκλήρυνση κατά πλάκας

118

έχουν 7 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν, ενώ η αυτοκτονία συσχετίζεται με τη σωματική δυσλειτουργία και φτάνει στο υψηλότερο ποσοστό της περίπου 10 χρόνια μετά την έναρξη της νόσου (Ron, 2003, Sadovnick & al., 1991). Η διπολική διαταραχή εμφανίζεται σε ποσοστά που ποικίλουν από 13% ως 40%, ενώ ψυχωσικά επεισόδια δεν είναι πολύ συχνά, παρά μόνο κάποιες περιπτώσεις ψυχωσικών επεισοδίων ανάλογων της σχιζοφρένειας, τα οποία φαίνεται να συμπίπτουν με τις υποτροπές της νόσου (Feinstein & al.,1992, Ron, 2003). Η μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης των ασθενών μπορεί να σχετίζεται με τη θεραπεία, αφού τα κορτικοειδή μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη σε μερικούς ασθενείς. Σε πολλές περιπτώσεις η κατάθλιψη δεν διαγιγνώσκεται επαρκώς, επειδή εκδηλώνεται μόνο με σωματικά συμπτώματα (κόπωση, αδυναμία) που συχνά δεν μπορούν να διαφοροδιαγνωστούν από αντίστοιχες οργανικές εκδηλώσεις της υποκείμενης νόσου. Το άγχος μπορεί να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα της νόσου σε επίπεδο ψυχοενδοκρινικό ή μεταβολικό (πρωτογενές ή σωματογενές άγχος). Συνήθως εμφανίζεται σε συννοσηρότητα με την κατάθλιψη (Σολδάτος, 1999). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερευνητικό εύρημα ότι το αυξημένο άγχος και στρες στην καθημερινή ζωή συσχετίζεται με την δημιουργία νέων εστιών της νόσου στον εγκέφαλο, ενώ δεν βρέθηκε συσχέτιση ψυχικού στρες και ώσεωνυποτροπών (Mohr & al., 2000). Άλλη έρευνα έδειξε ότι ασθενείς κατά τη διάρκεια υποτροπής της νόσου δείχνουν να επηρεάζονται εντονότερα συναισθηματικά από στρεσσογόνα γεγονότα, χωρίς να είναι ξεκάθαρο εάν το άγχος προάγει την εμφάνιση υποτροπής ή εάν η υποτροπή η ίδια προκαλεί την περισσότερο αγχώδη αντίδραση στο στρεσσογόνο γεγονός (Warren & al., 1991). Οι γυναίκες φαίνεται να αντιδρούν πιο θετικά στην εμφάνιση της νόσου, με περισσότερη αισιοδοξία, λιγότερο άγχος και κατάθλιψη και περισσότερη διάθεση να παραμείνουν στην εργασία τους από τους άντρες ασθενείς (Buchi & al., 1989). Στη θεραπεία της κατάθλιψης και του άγχους στη Σκλήρυνση κατά πλάκας από ιατρικής πλευράς δίνονται τα κατάλληλα φάρμακα, ενώ παράλληλα λαμβάνονται και τα κατάλληλα

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ψυχοκοινωνικά μέτρα αντιμετώπισης που αφορούν τόσο στον ασθενή όσο και στην οικογένειά του (Αλεβίζος, 1997). Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Οι νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά πλάκας αποτελούν ένα ευαίσθητο κομμάτι του Ελληνικού πληθυσμού, καθώς αντιμετωπίζει καθημερινά σωματικές, συναισθηματικές, οικογενειακές, αλλά και κοινωνικές αλλαγές. Πολλές φορές οι γυναίκες με Σκλήρυνση κατά πλάκας πιέζονται από αυτές τις αλλαγές και αντιδρούν με συμπτώματα άγχους. Άλλες φορές αντιδρούν με συμπτώματα κατάθλιψης. Ο πρώτος στόχος της έρευνας αυτής είναι η μελέτη των συμπτωμάτων του άγχους και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στις νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας, στην Ελλάδα και δευτερευόντως η σχέση μεταξύ κάποιων δημογραφικών στοιχείων με τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Δ. ΜΕΘΟΔΟΣ 1. Υποκείμενα Στην έρευνα έλαβαν μέρος 37 άτομα, γυναίκες. Ένα μέρος από τα άτομα αυτά είναι μέλη του Συλλόγου Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, ενώ ένα άλλο μέρος προέρχεται από το Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων (Ε.Ι.Α.Α). Το κριτήριο για την επιλογή τους ήταν το φύλο (μόνο γυναίκες). Η ηλικία τους κυμαινόταν μεταξύ 18 και 50 ετών.

2. Αξιολογητικά Μέσα Στην έρευνα χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματολόγια. Το πρώτο αφορά στα συμπτώματα άγχους και το δεύτερο στα συμπτώματα της κατάθλιψης. α) Ερωτηματολόγιο Ι. Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης των Συμπτωμάτων του Άγχους. Το ερωτηματολόγιο Taylor Manifest Anxiety Scale (TMAS, Taylor, 1953) μετρά την αυτοεκτίμηση του ατόμου για τα συμπτώματα άγχους ή στρες τα οποία βιώνει. Το Ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 50 ερωτήσεις στις οποίες το άτομο καλείται να απαντήσει επιλέγοντας

«σωστό» ή «λάθος», ανάλογα με το τι αισθάνεται το άτομο τη συγκεκριμένη στιγμή ή περίοδο. Το άθροισμα των «σωστών» απαντήσεων αποτελεί τη βαθμολογία του ερωτηματολογίου, δηλαδή η βαθμολογία μπορεί να κυμαίνεται από 0 έως 50. β) Ερωτηματολόγιο ΙΙ. Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας. Το Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας QD2 (Pichot, Boyer, Pull, Rein, Simon & Thilbaut, 1984) περιλαμβάνει 52 ερωτήσεις στις οποίες το άτομο καλείται να απαντήσει σημειώνοντας «σωστό» ή «λάθος». Οι ερωτήσεις αυτές αναφέρονται σε αυτά που το άτομο αισθάνεται και πιστεύει τη συγκεκριμένη στιγμή ή περίοδο. Το άθροισμα των «σωστών» απαντήσεων αποτελεί τη βαθμολογία του ερωτηματολογίου, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από 0-52. Το QD2 αποτελεί την Ελληνική έκδοση του Ερωτηματολογίου Αυτοεκτίμησης της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας. Το πρωτότυπο κατασκευάστηκε στη Γαλλία έπειτα από ανάλυση του περιεχομένου των ερωτήσεων των 4 πιο γνωστών ερωτηματολογίων κατάθλιψης: του Hopkins Symptoms Check List (Derogatis, Lipman, Rickels, Uhlenhuth, Covi, 1984), της Γαλλικής έκδοσης του Beck Depression Inventory (Pichot, Piret, Clyde, 1966), της κλίμακας D του Μ.Μ.Ρ.Ι (Hathaway, Mckinley, 1942-47) και της κλίμακας D του Zung (Zung, 1965). Ο συντελεστής ομοιογένειας Φ στα ερωτήματα ξεπερνά το κατώτερο όριο σημαντικότητας .01, εκτός από δύο ερωτήματα στα οποία ο δείκτης σημαντικότητας είναι το .05. Για τον έλεγχο της αξιοπιστίας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της διχοτόμησης και κατέληξε σε ένα δείκτη r>.90. Η εκτίμηση της εγκυρότητας έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα (συντελεστής Bravais-Pearson r=.85, μεταξύ QD2 & Zung). Ο συσχετισμός ανάμεσα στο βαθμό της κλίμακας και τον βαθμό που έδωσε η κλινική εξέταση της κατάθλιψης είναι r=.30. Η παραγοντική ανάλυση της Ελληνικής έκδοσης (QD2) μελετήθηκε σε πληθυσμό ενηλίκων, έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα και επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών (Tzonichaki, 1994).

119

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

3. Διαδικασία Η έρευνα έλαβε μέρος στο χώρο του Συλλόγου Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων των μελών ή και σε εκθεσιακούς χώρους σε συνεργασία με το Σύλλογο, καθώς και στο Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων (Ε.Ι.Α.Α). Αρχικά τα άτομα ενημερώθηκαν για τη φύση της συγκεκριμένης μελέτης και τους ζητήθηκε η εθελοντική συμμετοχή τους σε αυτήν. Στη συνέχεια λήφθηκε η προφορική συγκατάθεση τους, όταν το άτομο δεχόταν, και διασφαλίστηκε η ανωνυμία της συμμετοχής τους. Η ερευνήτρια διάβαζε τις οδηγίες των ερωτηματολογίων, αφού πρώτα η ερωτηθείσα συμπλήρωνε τα δημογραφικά στοιχεία που βρίσκονταν στην πρώτη σελίδα κάθε ερωτηματολογίου. Ανάγνωση των ερωτήσεων και συμπλήρωση από την ερευνήτρια γινόταν μόνο σε περίπτωση που η ερωτηθείσα παρουσίαζε κάποια αδυναμία γραφής ή και όρασης. Δεν υπήρχε περιορισμός χρόνου, αλλά συνήθως για τη συμπλήρωση του κάθε ερωτηματολογίου απαιτείτο χρόνος 20-30 λεπτά. Μετά τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων η ερευνήτρια ευχαριστούσε τις ερωτηθείσες για τη συμμετοχή και τη συνεργασία τους.

Στη συνέχεια μελετήθηκε η συσχέτιση μεταξύ της κατάθλιψης και του άγχους, με χρήση της συνάφειας Pearson, από την οποία προέκυψε ότι υπάρχει θετική και μάλιστα στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της κατάθλιψης και του άγχους (r=.749, p<.0001). Όσο δηλαδή το επίπεδο άγχους αυξάνεται τόσο αυξάνεται και το επίπεδο της κατάθλιψης ή όσο αυξάνεται το επίπεδο κατάθλιψης τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο (Πίνακας 6).

Δ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα μελετήθηκαν και αναλύθηκαν μέσω του προγράμματος Statistical Package of Social Sciences (S.P.S.S), κυρίως σε σχέση με τις δύο βασικές μεταβλητές της παρούσας έρευνας, δηλαδή τα συμπτώματα άγχους και της κατάθλιψης που πιστεύει ότι βιώνει ένα άτομο, αλλά και με κάποια δημογραφικά στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος των συμπτωμάτων του άγχους είναι 17,83 με τυπική απόκλιση 10,55 και ο μέσος όρος συμπτωμάτων της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας είναι 14,78 με τυπική απόκλιση 12,85. Τα περιγραφικά στοιχεία των μεταβλητών αυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.

Συμπτώματα άγχους

Μέσος όρος

Τυπική απόκλιση

Κατάθλιψη

14,78

12,85

Άγχος

17,83

10,55

Πίνακας 5: Περιγραφικά στοιχεία μεταβλητών 120

Κατάθλιψη Άγχος

.749**** ***p<.0001

Πίνακας 6: Συσχέτιση άγχους και κατάθλιψης Τα αποτελέσματα με την ανάλυση Spearman, που αφορούν τη σχέση της κατάθλιψης και του άγχους με κάποιες μεταβλητές όπως: πότε έγινε η διάγνωση, συνύπαρξη και άλλης διάγνωσης και η χρήση βοηθήματος κατά τη βάδιση παρατίθενται στον πίνακα 7. Στα δημογραφικά στοιχεία υπήρχαν και άλλες ερωτήσεις τα αποτελέσματα των οποίων προτιθέμεθα να αναλύσουμε και να παρουσιάσουμε σε μελλοντικό χρόνο.

Πότε έγινε η διάγνωση

-.292*

Συνύπαρξη και άλλης διάγνωσης

-.298*

Καταθλιπτική συμπτωματολογία

-.315*

Χρήση βοηθήματος

-.309* *p<.05

Πίνακας 7: Συσχετίσεις δημογραφικών στοιχείων με συμπτώματα άγχους και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας Τα αποτελέσματα με την ανάλυση Spearman που αφορούν τη σχέση μεταξύ της εκπαίδευσης που είχε λάβει η ερωτηθείσα με το πότε έγινε η διάγνωση της νόσου παρατίθενται στον πίνακα 8. Πότε έγινε η διάγνωση Εκπαίδευση

-.442** ** p <.01

Πίνακας 8: Συσχετίσεις μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ζΕ. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις μας. Η συσχέτιση λοιπόν του επιπέδου της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και των συμπτωμάτων άγχους σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας είναι θετική και μάλιστα στατιστικά πολύ σημαντική. Όσο δηλαδή αυξάνεται το επίπεδο άγχους, τόσο αυξάνεται και η καταθλιπτική συμπτωματολογία ή και το αντίθετο δηλαδή όσο αυξάνεται το επίπεδο της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη συσχέτιση της χρονολογίας της διάγνωσης και των συμπτωμάτων του άγχους (Πίνακας 7) μας δείχνουν πως όσο πιο μεγάλο χρονικό διάστημα έχει περάσει από τη διάγνωση της νόσου τόσο πιο λίγα είναι τα συμπτώματα του άγχους που βιώνουν οι γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας αυτού του αποτελέσματος θα λέγαμε ότι όσο περνά ο χρόνος η γυναίκα με Σκλήρυνση κατά Πλάκας αποδέχεται και εξοικειώνεται με τη διάγνωση της νόσου της και επομένως βιώνει και λιγότερο άγχος. Το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη συσχέτιση αφενός της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και αφετέρου των συμπτωμάτων του άγχους και του εάν έχει διαγνωσθεί και άλλη νόσος ήταν, με βάση τον τρόπο που έγινε η βαθμολόγηση, αρνητικό και στατιστικά σημαντικό. Μας δείχνει πως όταν συνυπάρχει και κάποια διάγνωση για άλλο πρόβλημα, το άγχος και η καταθλιπτική συμπτωματολογία αυξάνονται (Πίνακας 7). Μία άλλη σχέση που μελετήθηκε ήταν εκείνη μεταξύ της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και του εάν η ερωτηθείσα έκανε χρήση κάποιου βοηθήματος στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής. Το αποτέλεσμα είναι μη αναμενόμενο γιατί μας έδειξε πως στις περιπτώσεις που γινόταν χρήση βοηθήματος και κυρίως αναπηρικό αμαξίδιο, η κατάθλιψη μειωνόταν. Για να εξηγηθεί αυτό το εύρημα θα πρέπει να κατανοηθεί ότι η συνάφεια αυτή δεν είναι μεταξύ της κατάθλιψης και του βοηθήματος που χρησιμοποιεί το άτομο, αλλά μεταξύ της κατάθλιψης και της υποκείμενης αναπηρίας που οδηγεί το άτομο στη χρήση του συγκεκριμένου

βοηθήματος. Έτσι λοιπόν έχουμε ότι όσο πιο σοβαρή είναι η υποκείμενη αναπηρία, όπως αυτή διαφαίνεται από το βοήθημα που χρησιμοποιείται, τόσο λιγότερα τα συμπτώματα που βιώνει το άτομο. Αυτό το εύρημα είναι μη αναμενόμενο και χρήζει περεταίρω ερμηνείας (Πίνακας 7). Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι η ύπαρξη σοβαρής αναπηρίας δεν βοηθά την άρνηση και τη μη αντιμετώπιση του προβλήματος, οπότε το άτομο μπαίνει στη διαδικασία της συμφιλίωσης και αποδοχής της κατάστασης του. Η αποδοχή αυτή του προβλήματος φαίνεται να μειώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Τέλος, μια πιο δυνατή συσχέτιση προέκυψε από τη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και της χρονολογίας της διάγνωσης. Δηλαδή στις γυναίκες που το εκπαιδευτικό τους επίπεδο ήταν υψηλότερο σε σχέση με αυτές που το εκπαιδευτικό τους επίπεδο ήταν χαμηλότερο, η νόσος είχε διαγνωστεί πιο νωρίς. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας αυτού του αποτελέσματος θα λέγαμε ότι οι γυναίκες με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο είναι πιο ευαισθητοποιημένες σε θέματα υγείας και πρόληψης και προσφεύγουν πιο γρήγορα σε ειδικούς όταν αντιληφθούν κάποια δυσλειτουργία στον οργανισμό τους (Πίνακας 8). Βέβαια, η έρευνα αυτή έχει κάποιους περιορισμούς. Κατά αρχή, τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν δεν έχουν μελετηθεί σε Ελληνικό πληθυσμό με Σκλήρυνση κατά πλάκας. Από την άλλη, η δυνατότητα μας να ερμηνεύσουμε κάποια από τα αποτελέσματα μειώνεται καθώς δε συμπεριελήφθη και μια ανάλογη ομάδα ατόμων χωρίς Σκλήρυνση κατά Πλάκας, με την οποία θα μπορούσαμε να κάνουμε σύγκριση. Επίσης, το δείγμα δεν ήταν ούτε τυχαίο, ούτε αντιπροσωπευτικό και δεν αποτελείται από άτομα και των δύο φύλων. Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπ’ όψη στους περιορισμούς της έρευνας και το γεγονός πως τα αποτελέσματα προέκυψαν μέσω συσχετίσεων, οι οποίες γενικά δεν επιτρέπουν συμπεράσματα αιτιολογικής φύσης. Είναι γεγονός ακόμα πως τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα δεν είχαν διαγνωσμένη κατάθλιψη, αλλά κάποιου βαθμού καταθλιπτική συμπτωματολογία. Επομένως τα συμπεράσματα μας αναφέρονται κατά κύριο λόγο στην καταθλιπτική συμπτωματολογία παρά στην κλινική κατάθλιψη.

121

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Το συγκεκριμένο θέμα μελετάται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και έτσι η έρευνα αυτή μπορεί να δώσει στοιχεία σε ένα τομέα μεγάλης σημασίας για το επάγγελμα της Εργοθεραπείας. Ως εκ τούτου ο Εργοθεραπευτής που θα ασχοληθεί με τα άτομα αυτής της διαγνωστικής κατηγορίας, θα πρέπει να λάβει υπόψη του αυτά τα αποτελέσματα στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή εργοθεραπευτικών προγραμμάτων, ώστε η παρέμβαση του να είναι αποτελεσματική γιατί όπως έχει αποδειχτεί ερευνητικά ο κυριότερος φόβος των ασθενών είναι η απώλεια της αυτονομίας τους (Foley, 2008, Somerset & al., 2002). Η κοινωνική στήριξη θα πρέπει να κατευθύνεται προς αυτόν τον στόχο, ώστε να βοηθηθούν οι ασθενείς να αντιμετωπίσουν πιο αισιόδοξα τη νόσο τους (Wineman, 1990) με ουσιαστική ανθρωποκεντρική προσέγγιση ώστε να επηρεαστεί όσο το δυνατό λιγότερο η ποιότητα ζωής τους (Cutler & Stein, 1998, Rothwell & al., 1997). Στην προσπάθεια της παρούσας ερευνητικής μελέτης ακολουθήθηκαν όσο το δυνατόν περισσότερο οι κανόνες σχεδιασμού και διεξαγωγής μιας επιστημονικής έρευνας, ώστε τα αποτελέσματα να είναι τεκμηριωμένα και ουσιαστικά. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας κρίνεται σκόπιμο να επιβεβαιωθούν και από άλλες μελέτες, με περισσότερα άτομα και περισσότερες στατιστικές αναλύσεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Abramsky, O. & Ovadia, H. (1997). Frontiers in multiple sclerosis: Clinical research and therapy. London: Martin Dunitz Ltd. Alamanos, Y.,Tsifetaki, N., Vourgari, V.P., Siozos, Ch., Tsamandouraki, K., Alexiou, G. & Drosos, A.A. (2005). Epidemiology of Systemic Sclerosis in Northwest Greece 1981 to 2002. Seminars in Arthritis and Rheumatism, 34, 714-720. Αλεβίζος, Β. (1997). Άγχος και Αγχώδεις διαταραχές. Αθήνα: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών. Βασιλόπουλος, Δ. (2003). Νευρολογία, επιτομή θεωρίας και πράξης. Αθήνα: Π.Χ. Πασχαλίδης.

Blackburn, I.M. & Davidson, K. (1995). Cognitive Therapy for Depression and Anxiety. London: Blackwell Science.

Bowcher, H. & May, M. (1998). Occupational Therapy for Management of Fatigue in Multiple Sclerosis. British Journal

122

of Occupational Therapy, 61(11), 488-492.

Brudek, T., Christensen, T., Hansen, H.J., Petersen, T., & MollerLarsen, A. (2008). Synergistic Immune Responses Induced by Endogenous Retrovirus and Her virus Antigens Result in Increased Production of Inflammatory Cytokines in Multiple Sclerosis Patients. Scandinavian Journal of Immunology, 67, 295-303.

Buchi, S., Buddenberg, C., Sieber, M. (1989). The significance of somatic and psychosocial factors for coping with illness by patients with multiple sclerosis. Nervenartz, 60, 641-646.

Chwastiak, L., Ehde, D.M., Gibbons, L.E., Sullivan, M., Bowen, J.D., & Kraft, G.H. (2002). Depressive symptoms and severity of illness in multiple sclerosis: Epidemiologic study of a large community sample. American Journal of Psychiatry, 159, 1862-1868.

Cutler, S. & Stein, F. (1998). Psychosocial Occupational Therapy: A holistic Approach, (2nd ed.). New York: Delmar.

Derogatis, L.R., Lipman, R.S., Rickels, K., Uhlenhuth, E.H., Covi, L. (1984). The Hipkins Symptom Checklist (HSCL). A measure of Primary Symptom Dimensions. In Pichot, P (Ed.), Psychological Measurements in Psychopharmacology (Mod. Probl. Pharmacopsych., Vol. 7). Basel: Karger.

De Souza, L. (1997). Θεραπευτική προσέγγιση στη Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Αθήνα: Έλλην.

Feinstein, A., Du Boulay, G., Ron, M.A. (1992). Psychotic illness in multiple sclerosis. A clinical and magnetic resonance imaging study. British Journal of Psychiatry, 161, 680685.

Feinstein, A., O’Connor, P., Gray, T., Feinstein, K. (1999). The effects of anxiety on psychiatric morbidity in patients with multiple sclerosis. Mult Scler, 5, 323-326.

Finlayson, M., Garcia, J.D. & Cho, C.C. (2008). Occupational therapy service use among people aging with multiple sclerosis. American Journal of Occupational Therapy, 62, 320-328.

Finlayson, M., Shevil, E., & Cho, C.C. (2009). Perceptions of cognitive symptoms among people aging with multiple sclerosis and their caregivers. American Journal of Occupational Therapy, 63, 151-159.

Foley, G. (2008). Occupational Therapy in Progressive Neurology: a Rehabilitative Approach. British Journal of Occupational Therapy, 71(7), 308-310.

Fox, R.J., Bethoux, F., Goldman, M.D., Cohen, J.A. (2006). Multiple sclerosis: Advances in understanding diagnosing

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

and treating the underlying disease. Cleveland Clinic Journal of Medicine, 73 (1), 91-102.

Hathaway, S.R., McKinley, J.C. (1942-47). Minnesota Multiphase Personality Inventory, Revised Edition. New York: Psychological Corporation.

Heesen, C., Romberg, A., Gold, S., & Schulz, K.H. (2006). Physical exercise in multiple sclerosis: supportive care or a putative disease-modifying treatment. Expert Rev Neurother, 6 (3), 347-355.

Johansson, S. Ytterberg, J. Holmqvist, L.W. von Koch, L. (2008).

A longitudinal study of variations in and predictors of fatigue in multiple sclerosis. Journal of NeurologyNeurosurgery-Psychiatry, 79, 454-457.

José Sa, M. (2008). Psychological aspects of multiple sclerosis (Review). Clinical Neurology and Neurosurgery, 110, 868-877.

Kanner, A.M., Barry, J.J. (2003). The impact of mood disorders in neurological diseases: should neurologists be concerned? Epilepsy Behav, 4, S3-13.

Kerr, N. (1977). Understanding the process of adjustment to disability. In J.Stubbins (Ed.), Social and psychological aspects of disability. Baltimore: University Park Press. Κλεφτάρας, Γ. (1998). Η κατάθλιψη σήμερα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Koch, M. Uyttenboogaart, M. van Harten, A. Heerings, M. & De Keyser, J. (2008). Fatigue, Depression and Progression in multiple sclerosis. Multiple Sclerosis. 14(10), 815822. Κούτσης, Γ., Μαντέλλος, Δ., & Σφάγγος, Κ. (2005). Η κλινική χρησιμότητα της μαγνητικής τομογραφίας στη Σκλήρυνση κατά πλάκας και το «κλινικο-ακτινολογικό παράδοξο». Egkefalos Journal, τόμος 42, τεύχος 3.

Kuruncu, M. & Tuzun, (2008). Multiple sclerosis: Could it be an epigenetic disease? Medical Hypotheses, 71, 945-947. Λογοθέτης, Ι. & Μυλωνάς, Ι. (1996). Πολλαπλή σκλήρυνση και άλλες απομυελυνωτικές νόσοι του ΚΝΣ. Στο Λογοθέτης, Ι. & Μυλωνάς, Ι. (Εκδ.). Νευρολογία. Θεσσαλονίκη: University studio press.

Lorenzi, A.R. & Ford, H.L. (2002). Multiple sclerosis and pregnancy. Med J, 78, 460-464.

Lobentanz, I.S., Asenbaum, S., Vass, K. Et al. (2004). Factors influencing quality of life in multiple sclerosis patients: disability, depressive mood, fatigue and sleep quality.

Acta Neurol Scand, 110, 6-13.

Marrie, RA., Cutter, G., Tyry, T., Vollmer, T., & Campagnolo, D. (2006). Does multiple sclerosis-associated disability

differ between races ? Neurology, 66, 1235-1240.

Matuska, K., Mathiowetz, V. & Finlayson, M. (2007). Use and perceived effectiveness of energy conservation strategies for managing multiple sclerosis fatigue. American Journal of Occupational Therapy, 61, 62-69.

McCabe, M.B. (2005). Mood and self-esteem of persons with multiple sclerosis following an exacerbation. J Psychosom Res, 59, 161-166.

McGuigan, C. & Hutchinson, M. (2006). Unrecognized symptoms of depression in a community-based population with multiple sclerosis. Journal of Neurology, 252, 219-223.

Mohr, D.C., Goodkin, D.E., Bacchetti, P. et al. (2000). Psychological stress and the subsequent appearance of new brain MRJ lesions in MS. Neurology, 55, 55-61.

National Multiple Sclerosis Society. (2004). About MS: Who gets MS? http://www.nationalsociety.org National Multiple Sclerosis Society. (2005). Epidemiology of multiple sclerosis. http://www.nationalsociety.org Παπαγεωργίου, Ε.Γ. (2002). Νευρολογία, (3η εκδ.). Αθήνα: Γρηγόριος Παρισιάνος.

Patten, S.B., Beck, C.A., Williams, J.V., Barbui, C., & Metz, L.M. (2003). Major depression in multiple sclerosis: A population-based perspective. Neurology, 61, 1524-1527.

Pedretti, L.W. & Early, B.M. (2001). Practice skills for physical Dysfunction, (5th ed.). London : Mosby Company.

Pichot, P., Boyer, P., Pul, C.B., Rein, W., Simon, M., Thibault, A. (1984). Un Questionnaire D’ Auto-évaluation de la symptomatologie Dépressive, le Questionnaire QD2, Revue de Psychologie Appliquée, 34,(3) : 220-250.

Ron, M. (2003). Psychiatric aspects of neurological disease. In Gelder, G., Lopez-Ibor, J., Andreasen, N. (Eds.). New Oxford Textbook of Psychiatry. Oxford: Oxford University Press.

Rothwell, P.M., McDowell, Z., Wong, C.K., Dorman, P.J. (1997).

Doctors and patients don’t agree: cross sectional study of patients’ and doctors’ perceptions and assessments of disability in multiple sclerosis. BMJ, 314, 1580-1583.

Sadovnick, A.D., Eisen, K., Ebers, G.C., Paty, D.W. (1991). Cause of death in patients attending multiple sclerosis clinics.

Neurology, 41, 1193-1196.

Sadovnick, A.D., Remick, R.A., Allen, J. et al., (1996). Depression and multiple sclerosis. Neurology, 46, 628-632.

Siegert, R.J. & Abernethy, D.A. (2005). Depression in multiple sclerosis: a review. J Neurol Neurosurg Psychiatry, 76, 469-475.

Somerset, M., Sharp, D., Campbell, R.(2002). Multiple sclerosis

123

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

and quality of life: a qualitative investigation. Journal Health Serv Res Policy, 7, 151-159. Σολδάτος, Κ. (1999). Άγχος και Κατάθλιψη: Εκδηλώσεις και Αντιμετώπιση στη γενική Ιατρική. Αθήνα: Συμπόσια. Σολδάτος, Κ. (2000). Αγχώδεις Διαταραχές: Διαγνωστικές και Θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Συμπόσια.

Smolders, J., Damoiseaux, J., Menheere,P., Hupperts, R. (2008).

Vitamin D as an immune modulator in multiple sclerosis, a review. Journal of Neuroimmunology, 194, 7-17. Σφάγγος, Κ.Α. (2001). Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Αθήνα: Ν.Ι. Τριανταφύλλου.

Townsend, G. (2008). Supporting People with Multiple Sclerosis in Employment: a United Kingdom Survey of Current Practice and Experience. British Journal of Occupational Therapy, 71(3), 103-110. Τζονιχάκη, Ι. (2010). Η Εργοθεραπεία στους ηλικιωμένους. Αθήνα: Mendor.

Tzonichaki, I. (1994). La dépression et le “locus of control” chez les personnes âgées Grecques. Thèse de doctorat. Paris : Université Paris- X- Nanterre.

Warren, S., Warren, K.G., Cockerill, R. (1991). Emotional stress and coping in multiple sclerosis (MS) exacerbations.

Journal of Psychosomatic Research, 35, 37-47.

124

Williams, E. & Jacobson, S. (2007). Viral Infection and Multiple sclerosis. In Zhang, Z. (Ed.). Immune Regulation and Immunotherapy in Autoimmune Disease. Springer US. Willson, M. (1996). Occupational Therapy in short-term Psychiatry. New York: Churchill Livingstone.

Wineman, N.M. (1990). Adaptation to multiple sclerosis: the role of social support, functional disability and perceived uncertainty. Nurs Res, 39, 294-299.

Zung, W.W.K. (1965). A self- rating depression scale. Archives of General Psychiatry, 13, 508-515.

Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν το Σύλλογο των ατόμων με Σκλήρυνση κατά Πλάκας και ιδιαίτερα την κα Τίνα Γαλιατσάτου, το ΕΙΑΑ και όλα τα άτομα που συμμετείχαν σε αυτή την έρευνα. Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος της πτυχιακής εργασίας της πρώτης συγγραφέως με εισηγήτρια τη δεύτερη στο Τμήμα Εργοθεραπείας του ΤΕΙ Αθήνας.

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2010, (44):125-132

Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer ΧΑΡΊΣΗ Ι. ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

1

Εργοθεραπεύτρια – Εκπαιδευτικός (μετεκπαίδευση ΑΣΠΑΙΤΕ), Αναπληρώτρια 2ο Ειδικό Δημοτικό Πάτρας και Ειδικό Δημοτικό Κωφών Πάτρας

ΠΕΡΊΛΗΨΗ Η νόσος του Alzheimer αποτελεί την κυριότερη αιτία νοητικής έκπτωσης στους ηλικιωμένους, αν και πλέον συναντάται και σε νεότερες ηλικίες με κακή πρόγνωση. Άτομα που πάσχουν από αυτή πρέπει να ακολουθούν ένα πρόγραμμα αποκατάστασης, το οποίο να δίνει έμφαση στη δραστηριοποίηση του ασθενή. Η καθημερινή ζωή του αρρώστου πρέπει να οργανώνεται με μεγάλη μεθοδικότητα, ώστε να είναι προκαθορισμένα και τα καθήκοντα-δραστηριότητές του και ο τρόπος με τον οποίο επιτελούνται προς αποφυγή ατυχημάτων και αποτυχιών (Κωστάκη, 1995). Ο Εργοθεραπευτής δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη ποιότητα ζωής που πρέπει να έχει τόσο ο ασθενής μέσα από την αυτονόμηση του, όσο και η οικογένεια και οι φροντιστές του. Οι τελευταίοι θα πρέπει να μπορούν να υποστηρίξουν και να ενισχύουν τη φροντίδα που χρειάζεται ο ασθενής. Είναι πολύ σημαντικό να βρεθούν εκείνες οι δραστηριότητες τις οποίες θα μπορούν το άτομο που νοσεί και η οικογένεια να κάνουν μαζί (Gauthier, 1996). Η παρέμβαση της Εργοθεραπείας στους ασθενείς με Alzheimer επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς τομείς: i. στην αυτοφροντίδα με ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής και στις προσαρμογές του περιβάλλοντος, ii. στην αντιμετώπιση των κινητικο-αισθητηριακών και οργανικών προβλημάτων, iii. στην αντιμετώπιση των ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων και των δυσκολιών προσαρμογής και iv. στην επιβράδυνση της απώλειας της μνήμης Λέξεις-κλειδιά: Αυτοφροντίδα - Alzheimer, προσαρμογές περιβάλλοντος, φροντιστές, δραστηριότητες καθημερινής ζωής - άνοια, βοηθήματα νόσου, κλινικές εκδηλώσεις άνοιας.

125

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Κατά τη θεραπευτική παρέμβαση ο θεραπευτής γίνεται κατευθυντικός περισσότερο ως προς τη δραστηριότητα και λιγότερο ως προς το περιεχόμενο της λεκτικής επικοινωνίας. Κάθε δραστηριότητα πρέπει να διδάσκεται βήμα προς βήμα, η βιασύνη δημιουργεί πολλές φορές σύγχυση. Οι οδηγίες πρέπει να είναι απλές και σαφείς, να επαναλαμβάνονται με ηρεμία και σταθερότητα γιατί η κατανόηση και η εκτέλεση των οδηγιών συχνά δεν γίνεται με πολύ γρήγορο ρυθμό. Το άτομο εκπαιδεύεται έτσι ώστε να παραμείνει ανεξάρτητο στο μέγιστο βαθμό και για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, καθυστερώντας με αυτό τον τρόπο την εξάρτησή του από τρίτα άτομα (Τζονιχάκη, 1997). Επιπλέον, ο Εργοθεραπευτής που ασχολείται με ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο του Alzheimer, γνωρίζει ότι θα πρέπει να λάβει υπόψη και τους φροντιστές αυτών των ατόμων οι οποίοι επηρεάζονται αρκετά από τη φύση της ασθένειας. Η παρέμβαση είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν εμπλέκει τον ασθενή και τον φροντιστή μαζί, ώστε ο τελευταίος να μπορέσει να χειριστεί και μόνος του δύσκολες καταστάσεις και απαιτήσεις που θα προκύψουν μελλοντικά.

1.1 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Ο ασθενής που πάσχει από τη νόσο Alzheimer, βαθμιαία θα βιώσει δυσκολίες οι οποίες αφορούν στην προσωπική φροντίδα του. Στα πρώτα στάδια της νόσου, στα οποία γίνεται και η συγκεκριμένη παρέμβαση, μπορεί να χρειαστεί μόνο καθοδήγηση με οδηγίες που θα δίνονται βήμα-βήμα από τον Εργοθεραπευτή και ίσως με κάποια μικρή βοήθεια. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε καλά τις ικανότητες, τους φόβους, τις αντιδράσεις του ασθενή και να είμαστε πάντα διακριτικοί όταν εκπαιδεύουμε, βοηθάμε ή προσπαθούμε να πείσουμε τον ασθενή να πραγματοποιεί ορισμένες διαδικασίες (φαγητό, ντύσιμο κ.ά.).

1.1.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η σωστή διατροφή είναι σημαντική για τη διατήρηση ενός δυνατού και υγιούς σώματος. Μια ήρεμη και συ126

στηματική σειρά γευμάτων είναι καθησυχαστική για τον ασθενή με άνοια. Ενθαρρύνουμε τον ασθενή να μας βοηθήσει στη διαδικασία της προετοιμασίας του φαγητού και στο στρώσιμο του τραπεζιού, αυτό τον βοηθάει να νιώθει χρήσιμος και να προετοιμάζεται για το γεύμα του. Για να βοηθήσουμε λοιπόν τον ασθενή να φάει θα πρέπει: i. Να δημιουργήσουμε ηρεμία και άνεση την ώρα του γεύματος: Σερβίρουμε τα γεύματα σε ήσυχο περιβάλλον μακριά από την τηλεόραση. Το στρώσιμο του τραπεζιού πρέπει να είναι λιτό και να έχει μόνο ό,τι χρειάζεται ο ασθενής για να φάει. Η τοποθέτηση πολλών αντικειμένων στο τραπέζι μπορεί να μπερδέψει τον ασθενή και να τον κάνει να νιώσει άβολα. ii. Να προσφέρουμε ένα είδος φαγητού τη φορά: Δεν πρέπει να τοποθετούμε πολλά φαγητά στο πιάτο ταυτόχρονα, γιατί θα τον αποσπάσουν. iii. Να ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του: Προσπαθούμε να παροτρύνουμε τον ασθενή να φάει μόνος του. Για να τον βοηθήσουμε επιτρέπουμε να φάει σε μπολ αντί σε πιάτο (μπορούμε να κάνουμε χρήση αντιολισθητικών επιφανειών για μεγαλύτερη σταθερότητα), με κουτάλι αντί για πιρούνι ή ακόμη και με τα χέρια αν αυτό επιθυμεί. iv. Να είμαστε σε εγρήγορση για τυχόν ένδειξη πνιγμονής: Αποφεύγουμε τα φαγητά που ίσως δυσκολέψουν τον ασθενή να τα καταπιεί όπως τα καρότα, τα μήλα κ.ά.

1.1.2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ Η σωστή στοματική και οδοντική φροντίδα μπορεί να αποτρέψει δυσκολίες την ώρα του γεύματος, πεπτικά προβλήματα και δύσκολες οδοντικές εργασίες. Ωστόσο το βούρτσισμα των δοντιών ίσως αποδειχθεί δύσκολο επειδή ο ασθενής είναι πιθανό να έχει ξεχάσει τον τρόπο (απραξία) και το λόγο που πρέπει να το κάνει. Για την εκπαίδευση διατήρησης της στοματικής υγιεινής ακολουθούμε τη παρακάτω διαδικασία: i. Παρέχουμε σύντομες και απλές οδηγίες και χωρίζουμε τη διαδικασία σε βήματα. ii. Χρησιμοποιούμε υποδείξεις για το πλύσιμο των δοντιών:

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Κρατάμε την οδοντόβουρτσα και δείχνουμε στον ασθενή μπροστά στον καθρέπτη πώς να πλύνει τα δόντια του. Αν δεν τα καταφέρνει μ’ αυτό τον τρόπο, βάζουμε το χέρι μας επάνω από το δικό του χέρι και απαλά κατευθύνουμε την οδοντόβουρτσα. Στην περίπτωση της τεχνητής οδοντοστοιχίας θα πρέπει να αφαιρείται κάθε βράδυ και να πλένονται τόσο τα δόντια που υπάρχουν όσο και η υπερώα.

1.1.3 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΑΚΡΑΤΕΙΑΣ Συχνά ο ασθενής έχει ακράτεια διότι δεν αναγνωρίζει φυσικές παρορμήσεις, δεν θυμάται που είναι η τουαλέτα και αγνοεί τυχόν παρενέργειες των φαρμάκων που καταναλώνει. Για το χειρισμό της ακράτειας: i. Εξασφαλίζουμε το σωστό εντοπισμό του χώρου. Απομακρύνουμε εμπόδια που τυχόν υπάρχουν στην πρόσβαση για την τουαλέτα: Θα πρέπει τα ρούχα του να βγαίνουν εύκολα και να απομακρύνουμε από το διάδρομο που οδηγεί στην τουαλέτα, αντικείμενα ή έπιπλα. ii. Προνοούμε για εμφανή σήματα: Η ανάρτηση μιας εικόνας ή αφίσας έξω από την τουαλέτα ίσως διευκολύνει την εύρεσή της από τον ασθενή. Ακόμη, η τοποθέτηση χρωματιστών χαλιών στο πάτωμα του μπάνιου και στο καπάκι του καθίσματος κάνουν τη τουαλέτα να ξεχωρίζει. iii. Υπενθυμίζουμε στον ασθενή τακτικά το ζήτημα της τουαλέτας: Ενθαρρύνουμε τον ασθενή να πηγαίνει σε τακτικά διαστήματα στην τουαλέτα, παρατηρούμε τυχόν μορφασμούς προσώπου, τρόπο βαδίσματος (είδος των κινήσεων) που σηματοδοτούν την ανάγκη της τουαλέτας. iv. Παρακολούθηση της ακράτειας: Ζητάμε από τους φροντιστές να προσδιορίσουν πότε συμβαίνουν ατυχήματα και να προγραμματίσουμε ανάλογα. Μειώνουμε την κατανάλωση-λήψη υγρών το απόγευμα, συνήθως μετά τις 18:00, για να είναι υπό έλεγχο η βραδινή ακράτεια. v. Μελετάμε τα προϊόντα ακράτειας που υπάρχουν στην αγορά: Στις περιπτώσεις ατυχημάτων η χρήση αδιάβροχων καλυμμάτων κάτω από τα σεντόνια ίσως φανεί χρήσι-

μη. Επίσης, η τοποθέτηση σερβιέτας μέσα από τα ρούχα είναι πολύ καλή λύση στην αρχή. Αν, τέλος ο ασθενής δεν μπορεί να ελέγξει την ακράτεια, του φοράμε πάνες-βρακάκια πάντα κρατώντας στάση καθησυχασμού η οποία σίγουρα μειώνει το αίσθημα της ντροπής.

1.1.4 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΡΟΥΧΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΝΤΥΣΙΜΑΤΟΣ Η εξωτερική εμφάνιση σίγουρα συμβάλλει σημαντικά στην αυτοπεποίθηση του ασθενή όπως άλλωστε σε όλους μας. Η ώρα επιλογής των ρούχων πιθανόν να αποβεί κουραστική, επειδή ο ασθενής ίσως να μην θυμάται πως πρέπει να ντυθεί ή ίσως να αισθάνεται πολύ δύσκολο έργο την επιλογή των ρούχων και γενικά την όλη διαδικασία. Πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε τη διαδικασία του ντυσίματος μια ευχάριστη δραστηριότητα για τον ασθενή. Έτσι θα πρέπει: i. Να περιορίσουμε τις επιλογές· Για να αποτραπεί το άγχος ή η σύγχυση από την επιλογή των ρούχων προσφέρουμε λίγα ρούχα και όχι περιττά. ii. Να οργανώνουμε τη διαδικασία του ντυσίματος: Απλώνουμε τα ρούχα στη σειρά που πρέπει να φορεθούν ή δίνουμε κάθε ρούχο ξεχωριστά με απλές και σύντομες οδηγίες. iii. Να διαλέγουμε για τους ασθενείς άνετα και απλά ρούχα: Πουκάμισα και μπλούζες που κουμπώνουν μπροστά αντί για πουλόβερ είναι οι καλύτερες επιλογές ρούχων. Οι θέσεις των κουμπιών, φερμουάρ κ.λ.π. αντικαθίστανται με αυτοκόλλητα κουμπώματα (velcro) που είναι πολύ πιο εύχρηστα. Επίσης, σιγουρευόμαστε ότι τα παπούτσια είναι άνετα και δεν γλιστρούν.

1.1.5 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΜΠΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑ Μια από τις πιο δύσκολες διαδικασίες είναι το πλύσιμο του ασθενή. Επειδή πρόκειται για μια πολύ προσωπική και ιδιωτική διαδικασία, ο ασθενής ίσως εκφράσει τη δυσαρέσκεια ή το φόβο του με φωνές, αντίσταση και βία. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν γνωρίζει για ποιο λόγο χρειάζεται να κάνει το μπάνιο του ή δεν έχει την υπομονή ή επειδή ντρέπεται και κρυώνει.

127

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Για να καταφέρουμε τον ασθενή θα πρέπει: i. Να προετοιμάσουμε το μπάνιο νωρίτερα: Συγκεντρώνουμε ό,τι είναι απαραίτητο (πετσέτες, σφουγγάρια, σαπούνι, σαμπουάν κ.ά.) αρκετή ώρα πριν τη διαδικασία -με τη βοήθειά του αν είναι εφικτό-, ώστε μαζί με τον ασθενή να εστιάσουμε στη δραστηριότητα του πλυσίματος. Τοποθετούμε τα απαραίτητα μέσα στο μπάνιο αν γίνεται πάντα στην ίδια θέση, ελέγχουμε τη θερμοκρασία του δωματίου διασφαλίζοντας ότι δεν είναι πολύ κρύο. ii. Να διαμορφώσουμε το χώρο του μπάνιου σε ένα ασφαλές περιβάλλον: Για να αποφύγουμε ατυχήματα και πτώσεις είναι απαραίτητα η τοποθέτηση ειδικών στηριγμάτων (χερουλιών) στον τοίχο και πλάι στη μπανιέρα, αντιολισθητικών χαλιών στο πάτωμα και στο μπάνιο, καθώς και η χρήση μιας προσαρμοζόμενης καρέκλας μπάνιου. iii. Να προάγουμε στον ασθενή την αίσθηση ότι έχει τον έλεγχο των όσων συμβαίνουν: Ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του ασθενή επιβλέποντάς τον κατά διαστήματα. Αν δυσκολεύεται ή ακολουθεί λάθος τρόπο, του θυμίζουμε τα βήματα της διαδικασίας και αν χρειαστεί βοηθάμε κι εμείς διευκολύνοντάς τον. Καλό θα είναι να παρατηρήσουμε ποιον τρόπο πλυσίματος προτιμά (μπανιέρα ή ντους) και ποια μπορεί να θεωρεί ότι είναι κατάλληλη ώρα για μπάνιο. iv. Να σεβόμαστε την αξιοπρέπειά του: Μερικοί άνθρωποι δεν αισθάνονται άνετα, όταν είναι γυμνοί. Αφήνοντας να κρατά μια πετσέτα του μπάνιου μπροστά του ή φορώντας το μαγιό του, ίσως αυτό μειώσει την ανησυχία του και τη ντροπή του. Αν το μπάνιο δημιουργεί εντάσεις είναι προτιμότερο να πλένει ορισμένα μέρη του σώματος σταδιακά κατά τη διάρκεια της ημέρας. v. Να επισημαίνουμε στον ασθενή τα σημεία στα οποία πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή: Το δέρμα μπορεί να είναι πολύ ευαίσθητο γι’ αυτό -εφόσον ο ασθενής θέλει να σκουπιστεί μόνος του-, δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο καλό σκούπισμα των σημείων του σώματος που έχουν πτυχές, επιβραβεύοντας κάθε τόσο τη προσπάθειά του. vi. Να είμαστε ελαστικοί με το λούσιμο των μαλλιών: Αν ο ασθενής δεν δέχεται το λούσιμο των μαλλιών τότε μπορεί να χρησιμοποιήσει το σφουγγάρι για απλό 128

σαπούνισμα, εφόσον είναι κοντά κουρεμένα -εξάλλου καλό είναι το συχνό και κοντό κούρεμα, διότι η περιποίηση των μαλλιών είναι πιο εύκολη- και ξεπλένει στο νιπτήρα ώστε να πέφτει λιγότερο νερό στο πρόσωπο.

1.1.6 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ Ο ασθενής πιθανόν να έχει ξεχάσει πώς να χτενίσει τα μαλλιά του, να περιποιηθεί τα νύχια του και να ξυριστεί. Υπάρχει πιθανότητα και να φοβάται τα εργαλεία περιποίησης, όπως τα ξυράφια και τους νυχοκόπτες. Μπορούμε να δοκιμάσουμε τα παρακάτω: i. Διατηρούμε ρουτίνα περιποίησης: Αν ο ασθενής συνήθιζε να πηγαίνει στο κομμωτήριο ή στο κουρείο, συνεχίζει να το κάνει πάντα με συνοδεία. Στην περίπτωση που δεν μπορεί να μετακινηθεί είναι προτιμότερο να έρχεται κάποια κομμώτρια σπίτι, η οποία όμως θα έχει ενημερωθεί για την ασθένεια. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τη χρήση των αγαπημένων καλλυντικών του ασθενή και των ειδών τουαλέτας που χρησιμοποιούσε και παλιά. Χτενίζουμε τα μαλλιά μας και ενθαρρύνουμε τον ασθενή να μιμηθεί τις κινήσεις μας. iii. Ο ασθενής να χρησιμοποιεί απλά προϊόντα περιποίησης: Κάποια αντικείμενα που κυκλοφορούν στην αγορά όπως ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές κ.ά. που δεν έχει ξαναχρησιμοποιήσει ο ασθενής ίσως τον τρομάξουν, γι’ αυτό θα είναι καλό να αποφεύγονται (Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ», 2000α).

1.2 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε την ακριβή επίδραση της νόσου στον ασθενή και τους τρόπους συμπεριφοράς με τους οποίους εκείνος θα αντιδράσει. Ακόμη κι αν μετά τη διάγνωση της ασθένειας τα περισσότερα συμπτώματα είναι ήδη εμφανή, θα πρέπει να έχουμε προνοήσει για τη μείωση της πιθανότητας ατυχημάτων. Αυτό μπορεί να γίνει προσαρμόζοντας τον περιβάλλοντα χώρο. Είναι πιο εφικτό και αποδοτικό να αλλάξουμε το περιβάλλον παρά να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά του ασθενούς. Ένα ασφαλές

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

περιβάλλον γίνεται πιο φιλικό για τον ασθενή αφού μπορεί να βασίζεται σ’ αυτό και υπάρχουν λιγότεροι περιορισμοί, προσφέροντάς του ασφάλεια, δυνατότητα κίνησης άρα και περισσότερη ανεξαρτησία.

1.2.1 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Η πρόληψη ξεκινά με έναν έλεγχο σε κάθε δωμάτιο του σπιτιού για πιθανούς κινδύνους, μεριμνώντας για αναγκαίες αλλαγές και λύσεις. Είναι σημαντικό να αξιολογείται η ασφάλεια σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθώς με την εξέλιξη της ασθένειας αλλάζει και η συμπεριφορά του ασθενούς. Ακολουθούν προτάσεις για αλλαγές στο περιβάλλον: i. Γενικά μέτρα ασφάλειας: Ανάρτηση ενός μικρού πίνακα με τα τηλέφωνα πρώτης ανάγκης και με τη διεύθυνση του σπιτιού, τα οποία ίσως χρειαστεί να διαβάσει ο άρρωστος ή ο φροντιστής σε περίπτωση ανάγκης. Τοποθέτηση ανιχνευτών φωτιάς σε κάθε δωμάτιο. Εγκατάσταση κλειδαριών ασφαλείας σε όλες τις πόρτες και τα παράθυρα. Απαλλαγή του χώρου από μακριά καλώδια π.χ. τηλεφώνου, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν τη πτώση του ασθενή και κάλυψη των μη χρησιμοποιούμενων πριζών με καπάκια. Τοποθέτηση κόκκινης ταινίας γύρω από τις εστίες θέρμανσης π.χ. καλοριφέρ, ώστε να αποτρέπεται ο ασθενής να πλησιάζει πολύ κοντά. Έλεγχος όλων των δωματίων ώστε να έχουν επαρκή φωτισμό. Ένα φως μόνιμα ανοιχτό το βράδυ έχει προστατευτική δράση από τη σύγχυση που δημιουργεί το σκοτάδι. Οι σκάλες όπου υπάρχουν, πρέπει να έχουν κάγκελα και από τις δύο πλευρές, από την αρχή ως το τέλος ώστε να μπορεί να πιάνεται ο ασθενής. Συνιστάται η τοποθέτηση αντιολισθητικών λωρίδων στις σκάλες για να αποφεύγεται πιθανή ολίσθηση. Τοποθέτηση όλων των φαρμάκων του σπιτιού σε ασφαλές μέρος, καθώς επίσης και των οινοπνευματωδών ποτών η κατανάλωση των οποίων μπορεί να επιτείνει τη σύγχυση. Ο ασθενής να εποπτεύεται πάντα όταν καπνίζει και να κρατάει άλλος τη φωτιά και τα τσιγάρα του για λόγους ασφαλείας και για να περιορίζεται το κάπνισμα. Επικίνδυνα εργαλεία που τυχόν βρίσκονται στο σπίτι ή στο γκαράζ να είναι ασφαλισμένα. ii. Είσοδος σπιτιού: Χρησιμοποίηση αντιολισθητικών λωρίδων σε πατώματα για να αποφεύγονται οι πτώσεις, απομάκρυνση ή κάλυψη των καθρεπτών σε περίπτωση που τρομάζουν

ή μπερδεύουν τον ασθενή, να απομακρύνονται χαλάκια και μικρές μοκέτες που μπορεί να γλιστρούν. iii. Κουζίνα: Εγκατάσταση διακριτικών κλειδαριών (παιδική προστασία) στα ντουλάπια και τα συρτάρια όπου φυλάσσονται επικίνδυνα, ευπαθή και πολύτιμα αντικείμενα. Αντικατάσταση, εάν είναι εφικτό, της συσκευής της ηλεκτρικής κουζίνας που διαθέτει κουμπιά με αυτόματη κουζίνα χωρίς εμφανή κουμπιά και στη περίπτωση που αυτό δεν μπορεί να γίνει, κάθε φορά που δεν χρησιμοποιείται να είναι κλειστός πάντα ο γενικός διακόπτης της συσκευής από τον κεντρικό ηλεκτρικό πίνακα του σπιτιού. Αν η κουζίνα είναι υγραερίου να είναι πάντοτε κλειστή η κεντρική βαλβίδα, να μην υπάρχουν εύφλεκτα υλικά στη κουζίνα, επίσης να απομακρύνονται τα ψεύτικα φρούτα και τα μαγνητικά αντικείμενα γιατί ο ασθενής μπορεί να προσπαθήσει να τα φάει. Να τοποθετείται ενός ένα δίχτυ στο νεροχύτη ώστε να μπορεί να συγκρατήσει κάτι πολύτιμο και τα σκουπίδια να μην είναι εύκολα προσιτά γιατί κάποια στιγμή ο ασθενής θα πετάξει κάτι που να έχει αξία. iv. Υπνοδωμάτιο: Τοποθέτηση ενός συστήματος ενδοεπικοινωνίας για παρακολούθηση τυχόν πτώσεων ή κραυγών φόβου ή βοήθειας, το ίδιο θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στη τουαλέτα. Προσοχή στις ηλεκτρικές κουβέρτες (θέρμανσης) που μπορεί να προκαλέσουν ατύχημα και να παραμένουν μακριά τα τηλεχειριστήρια τους. Απομάκρυνση των μικρών χαλιών δίπλα από το κρεβάτι και μετακίνηση του κρεβατιού ώστε από τη μία πλευρά να ακουμπά στον τοίχο για ασφάλεια. v. Μπάνιο: Τροποποίηση της κλειδαριάς με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι αδύνατο α ασθενής να κλειδωθεί μέσα. Εγκατάσταση λαβών χεριού μέσα στο μπάνιο/ντουζιέρα έντονου χρώματος ώστε να διακρίνονται εύκολα. Τοποθέτηση ειδικού καθίσματος μπάνιου με λαβές και πλάτη, καθώς επίσης και τηλεφώνου μπάνιου για να γίνεται η διαδικασία πιο εύκολη. Τοποθέτηση αφρώδους λαστιχένιου σκεπάσματος στη βρύση για αποφυγή σοβαρού τραύματος. Τοποθέτηση λαβής τοίχου έντονου χρώματος δίπλα από τη λεκάνη για μεγαλύτερη ανεξαρτησία 129

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

και αίσθηση ασφάλειας. Η βρύση του ζεστού νερού πρέπει να τοποθετείται πολύ ψηλά σε μη εμφανές σημείο για τον ασθενή για αποφυγή πιθανών ατυχημάτων από εγκαύματα. Ρύθμιση του θερμοσίφωνα στους 60 βαθμούς Κελσίου. Απομάκρυνση προϊόντων καθαρισμού από τα ντουλάπια. Η χρήση ηλεκτρικής ξυριστικής μηχανής θα πρέπει να γίνεται έξω από το μπάνιο για να αποφεύγεται η επαφή με το νερό.

1.2.2 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Οι σκάλες να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση ώστε να αποφεύγονται οι πτώσεις από μα στερεά και ολισθηρά σκαλοπάτια. Στις άκρες των σκαλοπατιών να υπάρχει αυτοκόλλητη ταινία έντονου χρώματος για να προκαλεί την προσοχή, ίσως χρειαστεί και η τοποθέτηση ράμπας. Εξουδετέρωση τυχόν ανωμαλιών στο έδαφος που μπορεί να προκαλέσουν πτώση. Πολύ σημαντική είναι η ύπαρξη αρκετού φωτισμού στον εξωτερικό περίγυρο του σπιτιού, μια καλή ιδέα είναι τα φώτα με φωτοκύτταρα που ανάβουν αυτόματα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλα σημεία του σπιτιού. Τοποθέτηση μιας διακριτικής πινακίδας στην εξώπορτα του σπιτιού, της αυλής ή του κήπου, που να απαγορεύει την προσέλευση μικροπωλητών και άλλων αγνώστων προσώπων οι οποίοι ενδέχεται να εκμεταλλευτούν τον ασθενή όταν βρίσκεται μόνος στο σπίτι. Οι χώροι περιπάτων πρέπει να έχουν ελεγχθεί προηγουμένως και να είναι ελεύθεροι από κλαδιά ή άλλα αντικείμενα που εξέχουν και δημιουργούν πρόβλημα.

1.2.3 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ Όσο προχωράει η νόσος Alzheimer ολοένα και πιο συχνά εμφανίζονται διαταραχές συμπεριφοράς. Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και δυστυχώς ανακύπτουν προβλήματα ασφάλειας. Ο ασθενής που πάσχει από τη νόσο δεν κατανοεί τα συμπτώματά του. Στη περίπτωση που προκύπτουν τέτοιες συμπεριφορές, οι παρακάτω προσαρμογές θα βοηθήσουν στη μείωση κάποιων κινδύνων. i. Όταν υπάρχουν τάσεις φυγής και περιπλανήσεις: Απομάκρυνση μικρών αντικειμένων, επίπλων κ.ά. από τους διαδρόμους ώστε να μην εμποδίζεται η ελεύ130

θερη κίνηση του ασθενή από δωμάτιο σε δωμάτιο. Τοποθέτηση κλειδαριών ψηλά ή χαμηλά στις πόρτες εξόδου, ώστε να μην μπορεί ο ασθενής να τις φτάσει. Τοποθέτηση ειδικών κλειδαριών ή συστημάτων ασφαλείας στα παράθυρα για να μειωθεί η πιθανότητα να ανοιχτούν. Εάν είναι δυνατόν να ασφαλιστεί ο χώρος του κήπου ή η αυλή με περίφραξη. Αν υπάρχει γκαράζ να είναι πάντα κλειδωμένο και να τοποθετηθούν ειδικά κουδούνια πάνω από τη πόρτα ή ειδικές συσκευές που ενεργοποιούνται μόλις κάποιος την ανοίξει. Δημιουργία αντιπερισπασμών για τον ασθενή από πόρτες φυγής με τη τοποθέτηση αφισών επάνω στις πόρτες. Τοποθέτηση πινακίδων που γράφουν ΣΤΟΠ, ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ή ΚΛΕΙΣΤΟ σε στρατηγικά σημεία του σπιτιού. Τοποθέτηση ταυτότητας χεριού όπου θα αναγράφεται «Απώλεια μνήμης» και ένα τηλέφωνο επικοινωνίας. Οι γείτονες και οι γνωστοί θα πρέπει να ειδοποιηθούν για τις τάσεις φυγής και περιπλάνησης του ασθενή σε περίπτωση που τον αναγνωρίσουν να ενημερώσουν κάποιο συγγενή ή την αστυνομία. Να δοθεί στις τοπικές αρχές, στην αστυνομία, στους γείτονες και στους συγγενείς μια πρόσφατη φωτογραφία του ασθενή και χρήσιμες πληροφορίες γι’ αυτόν σε περίπτωση που χαθεί. ii. Για την αντιμετώπιση συμπεριφορών περιέργειας, ψαξίματος και αποθήκευσης αντικειμένων: Να κλειδώνονται όλα τα επικίνδυνα και τοξικά προϊόντα, ή αν δε γίνεται αυτό να τοποθετηθούν σε σημείο όπου δεν μπορεί να έχει πρόσβαση ο ασθενής. Το ψυγείο να καθαρίζεται τακτικά και να απομακρύνονται τα τυχόν χαλασμένα φαγητά, για αποφυγή δηλητηρίασης. Να απομακρύνονται από το περιβάλλον αντικείμενα αξίας, σημαντικά χαρτιά, πιστωτικές κάρτες, μπλοκ επιταγών κ.ά. διότι ο ασθενής μπορεί να τα κρύψει, να τα πετάξει ή να τα χάσει. Εάν η αυλή του σπιτιού έχει περίφραξη με πόρτα που κλειδώνει, το ταχυδρομικό κουτί για την αλληλογραφία πρέπει να τοποθετηθεί έξω από την περίφραξη γιατί οι ασθενείς μπορεί να σκίσουν ή να πετάξουν τα γράμματα. Ο ασθενής να έχει στη κατοχή του ένα κουτί ασφαλείας, για παράδειγμα μια μπιζουτιέρα, για να κρύβει ή να φυλάσσει δικά του αντικείμενα. Να απομονώνονται τα δωμάτια που δεν χρησιμοποιούνται, ώστε να αποφεύγεται το ανακάτεμα από τον ασθενή, εάν έχει αυτή τη τάση. Να ερευνείται τακτικά και διακριτικά το σπίτι για

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

κρυψώνες. Να ελέγχονται και να απομακρύνονται οι κάδοι απορριμμάτων όπου οι ασθενείς είτε μπορεί να πετάξουν κάτι χρήσιμο, είτε να τους ψάχνουν αν δε θυμούνται σε τι χρησιμεύουν. iii. Σχετικά με την ύπαρξη παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων: Επειδή γίνονται περίπλοκες αλλαγές στον εγκέφαλο του ασθενή, ίσως βλέπει ή ακούει πράγματα που δεν υφίστανται. Παραισθήσεις στον εγκέφαλο μπορεί να δημιουργηθούν και αφορούν στην ακοή, στην όραση ή στην αίσθηση ότι προκύπτουν αληθινά γεγονότα. Για παράδειγμα σκιές στον τοίχο μπορεί να μοιάζουν με ανθρώπους και ο ασθενής να επιμένει ότι υπάρχουν άνθρωποι (παραίσθηση). Στις περιπτώσεις αυτές ο ασθενή πρέπει να ξεκινήσει φαρμακευτική αγωγή ή οποία θα τον βοηθήσει σημαντικά αλλά και κάποιες ακόμη μεταβολές του περιβάλλοντος όπου διαμένει ο ασθενής ίσως βοηθήσουν. Μερικές από αυτές είναι βάψιμο των τοίχων με ανοιχτά χρώματα για να αντανακλάται το φως και να μην δημιουργούνται σκιές, τα χρώματα να είναι μονόχρωμα ώστε να μη προκαλείται σύγχυση στον ασθενή, επιβεβαίωση ότι υπάρχει αρκετός φωτισμός και αποθήκευση εφεδρικών λαμπών κατά προτίμηση θαμπών (λαμπών γάλακτος) σε ασφαλές μέρος για τη μείωση των αντανακλάσεων, απομάκρυνση καθρεπτών σε περίπτωση που μπερδεύουν ή τρομάζουν τον ασθενή, η υπόδειξη από τον ίδιο τον ασθενή κάποιου πιθανού μέρους μέσα στο ίδιο το σπίτι που δεν έχει εντοπιστεί το οποίο του προκαλεί σύγχυση, να μην γίνονται συχνά αλλαγές στο χώρο όπου διαμένει ο ασθενής, να μην παρακολουθεί ο ασθενής στην τηλεόραση προγράμματα με βία ή προγράμματα που προκαλούν ένταση διότι μπορεί να τα θεωρήσει αληθινά γεγονότα. Επίσης, μπορεί να μιλά με τις φωτογραφίες νομίζοντας ότι τα πρόσωπά τους είναι ζωντανά. Όταν ο ασθενής γίνεται βίαιος, να αποφεύγονται οι αναμετρήσεις μαζί του και να διατηρείται ψυχραιμία και ηρεμία όταν αυτό συμβαίνει.

1.2.4 ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ Η νόσος Alzheimer ίσως προκαλέσει μεταβολές στην όραση, στην ακοή, στη γεύση και στην όσφρηση

του ασθενή. Αυτές οι μεταβολές δεν μπορούν να γίνουν εύκολα αντιληπτές, γι’ αυτό το λόγο ο ασθενής πρέπει να εξετάζεται από ειδικευμένο γιατρό κατά τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να ακολουθήσουν οι απαιτούμενες θεραπείες ή άλλες βοηθητικές παρεμβάσεις. Στο σημείο αυτό ο Εργοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για τις προσαρμογές στο περιβάλλον που πρέπει να γίνουν σχετικά με: i. Διαταραχές στην όραση: Άνθρωποι με τη νόσο μπορεί να υποστούν αλλαγές στην όρασή τους, δηλαδή να μην κατανοούν αυτό που βλέπουν ή να μην μπορούν να το ερμηνεύσουν, διότι αυτή η αλλαγή δεν οφείλεται σε επιπλοκή της όρασης, αλλά σε αλλαγές που προκαλούνται στον εγκέφαλο. Επίσης χάνουν και την αίσθηση του βάθους γεγονός που εγκυμονεί κίνδυνο. Προτεινόμενες λύσεις μπορεί να είναι η δημιουργία αντίθεσης χρωμάτων μεταξύ τοίχων και πατωμάτων επειδή βοηθάει στην αναγνώριση διαφορών, τοποθέτηση χρωματιστών ταινιών στις άκρες των σκαλοπατιών για να ενισχύεται η αντίληψη διαφοράς του βάθους, τοποθέτηση πινακίδων έντονων χρωμάτων ή ανάλογων φωτογραφιών ώστε να ξεχωρίζουν τα δωμάτια. Σημειωτέον ότι ένα κατοικίδιο ζώο παρόμοιου χρώματος με το πάτωμα, μπορεί να μην εντοπισθεί από τον ασθενή. ii. Εξασθένιση της όσφρησης: Η μείωση ή πλήρης απώλεια της όσφρησης ενδέχεται να συνοδεύει τη νόσο. Έτσι, καλό θα ήταν να γίνει εγκατάσταση υψηλής ποιότητας ανιχνευτών καπνού οι οποίοι θα πρέπει να ελέγχονται τακτικά, διότι ο ασθενής ίσως δεν μπορεί να μυρίσει τον καπνό ή δεν αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο, επίσης να γίνεται καθαρισμός ψυγείου από χαλασμένα τρόφιμα. iii. Εξασθένιση της αφής: Άτομα που πάσχουν από τη νόσο, μπορεί να έχουν μειωμένη την αίσθηση της αφής και να μην μπορούν να καταλάβουν εύκολα τη διαφορά μεταξύ κρύου και ζεστού. Για την προφύλαξη του ασθενή θα μπορούσε να γίνει ρύθμιση του θερμοσίφωνα στους 60 βαθμούς Κελσίου, τοποθέτηση χρωματιστών ετικετών ώστε να γίνεται σαφές το κρύο (μπλε) και το ζεστό (κόκκινο), τοποθέτηση πινακίδων με την ένδειξη «ΜΗΝ ΑΓΓΙΖΕΤΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΕΙΤΕ!» σε ηλεκτρικές συσκευές 131

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

(καφετιέρα, τοστιέρα, κουζίνα κ.ά.). Αυτές οι συσκευές πρέπει να χειρίζονται από τον ασθενή με εποπτεία και όταν δεν χρησιμοποιούνται να είναι εκτός πρίζας. Συνιστάται η χρήση ενός θερμόμετρου για τον έλεγχο της θερμοκρασίας του νερού, κρύου ή ζεστού. Να απομακρύνονται τα έπιπλα και τα αντικείμενα που έχουν αιχμηρές γωνίες και ίσως προκαλέσουν τραυματισμό. iv. Απώλεια γεύσης: Οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο, ίσως χάσουν την αίσθηση της γεύσης και ίσως βάλουν στο στόμα τους επικίνδυνα ή ακατάλληλα αντικείμενα. Χρήσιμο θα ήταν να γίνουν απομάκρυνση αλατοπίπερου και καρυκευμάτων σε περίπτωση που παρατηρηθεί ότι ο ασθενής προβαίνει σε υπερβολική χρήση αυτών, διότι μπορεί να προκαλέσει στομαχικές διαταραχές ή άλλα προβλήματα υγείας, απομάκρυνση αντικειμένων που μυρίζουν και ίσως ερμηνευτούν ως φαγώσιμα όπως, οδοντόπαστες, αρώματα, σαμπουάν, σαπούνι, οινόπνευμα κ.ά., να είναι πρόχειρο το τηλέφωνο του κέντρου δηλητηριάσεων κοντά στη συσκευή τηλεφώνου, να υπάρχει στο φαρμακείο κάποιο σκεύασμα που να προκαλεί εμετό για τη περίπτωση που θα συστήσει τη χρήση του ο γιατρός και να μην τοποθετούνται ζωοτροφές ή υπολείμματα ζωοτροφών στο ψυγείο. v. Διαταραχές στην ακοή: Οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο, έχουν φυσιολογική ακοή, όμως χάνουν την ερμηνευτική ικανότητα αυτών που ακούν. Είναι όμως και αυτό ένα γεγονός που δημιουργεί σύγχυση. Παράγοντες που θα μπορούσαν να συντελέσουν βοηθητικά είναι η αποφυγή οχλαγωγίας μέσα στο σπίτι για παράδειγμα το ραδιόφωνο και η τηλεόραση να μην λειτουργούν ταυτόχρονα, προσοχή στη φασαρία που προέρχεται από έξω και αν χρειαστεί να κλείνονται πόρτες και παράθυρα, να αποφεύγεται ο πολύς κόσμος στο σπίτι ή να βρίσκεται ο ασθενής σε μέρη με πολυκοσμία, διότι ενδέχεται να ενοχληθεί ή να εκνευριστεί, να γίνεται τακτικός έλεγχος της σωστής λειτουργίας των ακουστικών ακοής στον ειδικό γιατρό (αν χρησιμοποιούνται), καθώς και τις μπαταρίες (Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ», 2000β· Μούγιας et al., 2001· Mega care, 2003).

132

1.3 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ

Η Εργοθεραπεία σε ασθενείς με Alzheimer εστιάζει στη διατήρηση των δεξιοτήτων και στην παρεμπόδιση δευτερευόντων επιπλοκών. Αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν στη συνέχεια μέσω της συνεργασίας και της εκπαίδευσης του φροντιστή, ο οποίος επωφελείται από μια μεγάλη γκάμα τεχνικών που συμπεριλαμβάνουν γραπτές οδηγίες και επίδειξη. Η μέθοδος αυτή της επίδειξης από τον Εργοθεραπευτή και στη συνέχεια της αναπαράστασης από το φροντιστή επιτρέπει την άμεση παρατήρησή του από τον Εργοθεραπευτή και στη συνέχεια αν χρειαστεί γίνονται οι απαραίτητες προτάσεις ή διορθώσεις (Carly, 1998). Έτσι, με το τέλος της Εργοθεραπευτικής παρέμβασης ο φροντιστής, θα μπορεί να συνεχίσει την εκπαίδευση του ασθενή πάνω στις δραστηριότητες που του έχουμε ήδη εμείς διδάξει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Carly, R. H. (1998). Working with elders who have dementia and Alzheimer’s disease. In: Lohman, L., Padilla, R. L. & Byers, S. (Eds). Occupational therapy with elders: strategies for the COTA. St. Louis: Mosby-Year Book.

Gauthier, S. (Ed.). (1996). Clinical diagnosis and managment of Alzheimer’s disease. London: Martin Dunitz. Κωστάκη, Λ. (1995). Εργοθεραπεία στη Γεροντολογία. Αθήνα (Λίνα Σύρρου-Κωστάκη).

Mega care, (2003). Βοηθήματα για μια εύκολη, ασφαλή και ανεξάρτητη ζωή. Αχαρναί (ΜΕΓΑ Α.Ε. Δεκέλειας 114, Αχαρναί). Μούγιας, Α. et al. (2001). Νόσος Alzheimer για επαγγελματίες υγείας και φροντιστές. Τρίπολη: Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία. Τζονιχάκη, Ι. (1997). Εργοθεραπεία και βασικά στοιχεία γεροντολογίας. Αθήνα: (αυτοέκδοση, σχολή Εργοθεραπείας). Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ». (2000α). Συμβουλές καθημερινής φροντίδας φροντιστών ασθενών με νόσο Alzheimer. Αθήνα. Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ». (2000β). Συμβουλές φροντιστών ασθενών με νόσο Alzheimer για ασφάλεια μέσα και έξω από το σπίτι. Αθήνα.

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2010, (44):133-138

Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ) και μαθησιακές δυσκολίες

ΠΟΥΛΙΆΣΗ ΜΕΛΠΟΜΈΝΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο λόγος των παιδιών είναι στενά συνδεμένος με την αναπτυξιακή τους πορεία. Είναι ένα απαραίτητο εργαλείο που συντελεί στην μαθησιακή διαδικασία. Βοηθά τα παιδιά να αναπτυχτούν, να ολοκληρωθούν κοινωνικά και τα φέρνει σε επικοινωνία με μια ομάδα συνομηλίκων τους (και όχι μόνο). Είναι ένα εργαλείο που τους επιτρέπει ν’ αποκτούν γνώσεις, να τις ταξινομούν και να τις χρησιμοποιούν. Τα παιδιά όμως με Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) παρουσιάζουν δυσκολίες στην κατάκτηση του. Πάνω σε αυτές τις δυσκολίες είναι βασισμένη η παρακάτω εργασία. Γίνεται μια αναλυτική περιγραφή των δυσκολιών αυτών σύμφωνα με την ηλικία (προσχολική- σχολική) και προτείνονται τρόποι παρέμβασης και εκπαίδευσης των παιδιών για την καλύτερη ένταξη τους στο σχολικό περιβάλλον. Λέξεις κλειδιά: Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ), μαθησιακές δυσκολίες, προσχολική και σχολική ηλικία, αντιμετώπιση στην γενική τάξη

Εργοθεραπεύτρια

ΕΙΣΑΓΩΓΉ Ο όρος Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) / Specific Language Impairment (SLI) ή αλλιώς Εξελικτική Δυσφασία αναφέρεται σε μια εξελικτική διαταραχή που επηρεάζει την ανάπτυξη του προφορικού λόγου και συνοδεύεται με ελλείμματα στην έκφραση ή/ και στην κατανόηση του λόγου. Ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται από φτωχή ανάπτυξη του λεξιλογίου και ελλιπή ανάπτυξη του συντακτικού και της γραμματικής. Εμφανίζεται στα παιδιά από τα πρώτα στάδια κατάκτησης της γλώσσας με τη μορφή καθυστέρησης ή απόκλισης στη γλωσσική ανάπτυξη (Βλασσοπούλου, 2007, Λιβανίου, 2004, Webster, 2004) 133

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΗΣ ΕΓΔ Τα παιδιά με ΕΓΔ παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολίες στην εκφραστική ικανότητα. Δυσκολεύονται να μεταφέρουν αυτά που σκέφτονται σε λέξεις. Παρουσιάζουν αργή ανάπτυξη του λόγου, μπορεί να μην πουν καμία λέξη μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Στην ηλικία των 3 ετών αρχίζουν να μιλούν αλλά να μην γίνονται κατανοητά από τους άλλους. Απουσιάζει ο αυθόρμητος λόγος και αδυνατούν να καταλάβουν ερωτήσεις καθώς και να δημιουργήσουν ερωτήματα. Δυσκολεύονται στην χρήση σωστών λέξεων μέσα σε προτάσεις .Ο λόγος τους στην ηλικία των πέντε αντιστοιχεί σε παιδί ηλικίας 3 ετών. Αδυνατούν να κλίνουν γραμματικά τις λέξεις και να χρησιμοποιούν τους κατάλληλους χρόνους. Αντιμετωπίζουν προβλήματα μάθησης και ανάγνωσης. Τα παιδιά με ΕΓΔ δυσκολεύεται να εκφραστούν με τον λόγο, γι’ αυτό είτε σιωπούν είτε μιλούν διστακτικά. Έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αποφεύγουν να κάνουν φιλίες (Simpson, 2004, Καφαντάρης και Πλέσσα, 2009, Kopas-Vukasinovic, 2007, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000). ΑΙΤΙΟΛΟΓΊΑ Δεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς η αιτιολογία ή η προέλευση της ΕΓΔ. Στις αρχές του 20ου αιώνα υποστηρίχθηκε ότι η ΕΓΔ μπορεί να οφείλεται σε εγκεφαλική διαταραχή. Το παιδί έχει μια δυσκολία στο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου το οποίο επεξεργάζεται γρήγορα τα ακουστικά γεγονότα. Πράγμα που σημαίνει ότι αν και ακούει καλά, δυσκολεύεται να διακρίνει γνωστικούς ήχους και ιδιαίτερα τις καταλήξεις των λέξεων. Άλλα πιθανά αίτια είναι: • Διαταραχή <<παραγωγής>>. Δυσκολία δηλαδή, μετατροπής της βαθύτερης γνώσης σε λόγο • Βλάβη των ειδικών γλωσσολογικών μηχανισμών • Έλλειμμα της εννοιολογικής ανάπτυξης • Μη φυσιολογικές στρατηγικές μάθησης • Περιορισμένη ταχύτητα και ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών • Προβλήματα εγκυμοσύνης • Πρόωρος τοκετός • Ασφυξία την ώρα του τοκετού • Χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας (Λιβανίου, 2004)

134

Σημαντικό ρόλο, έχει φανεί να παίζει και η κληρονομικότητα. Έρευνες έχουν δείξει ότι είναι κληρονομική διαταραχή, σύμφωνα με τις οποίες το 40-70% των παιδιών με ΕΓΔ έχουν τουλάχιστον ένα συγγενή με αυτή την διαταραχή. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση της ΕΓΔ. Έρευνες έχουν δείξει ότι το κάπνισμα από την μητέρα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης παρουσιάζουν περισσότερα γνωστικά και συμπεριφοριστικά προβλήματα σε σχέση με παιδιά που οι μητέρες τους δεν κάπνιζαν στην εγκυμοσύνη (Μεσσήνης και συν. 2002, Καφαντάρης και Πλέσσα, 2009). Δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΕΓΔ στην προσχολική και σχολική ηλικία. Με την χρήση του προφορικού λόγου επικοινωνούμε με τους ανθρώπους γύρω μας, εκφράζουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο, τις ανάγκες μας και τις επιθυμίες μας. Το παιδί εμπλουτίζει βαθμιαία το λόγο με την ικανότητα λεκτικών και μη λεκτικών αποχρώσεων για συναισθηματικές εκφράσεις, κοινωνική επαφή και έκφραση ανώτερων πνευματικών λειτουργιών, όπως οι αφηρημένες έννοιες. Ο λόγος αναπτύσσεται σε κάθε παιδί με διαφορετική ταχύτητα αλλά υπάρχουν βασικοί σταθμοί ανάπτυξης που λειτουργούν ενδεικτικά στο κατά ποσο υπάρχει υποψία ή βεβαιότητα απόκλισης από τη φυσιολογική ταχύτητα. (Τζενάκη & Μιχελογιάννης, 2000) ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΉ ΗΛΙΚΊΑ Τα αναπτυξιακά στάδια στην κατάκτηση της γλώσσας του παιδιού είναι τα εξής: • Κατά το πρώτο έτος ζωής το παιδί χρησιμοποιεί φθόγγους (6 μηνών), επαναλαμβανόμενες μικρές συλλαβές (πα-πα-πα), και μέχρι το τέλος του λέει ‘μαμά’, ‘μπαμπά’ και κατανοεί το νόημα τους.

• Στους 18 μήνες μπορεί να κάνει μονολεκτικές προτάσεις και το λεξιλόγιο του έχει αυξηθεί στις 6 έως 20 λέξεις.

• Στην ηλικία των 2 ετών παρουσιάζει μια σημαντική αύξηση του λεξιλογίου του (200-250 λέξεις) και φτιάχνει προτάσεις με δύο ή περισσότερες λέξεις.

• Στα 3 έτη το λεξιλόγιο του έχει αυξηθεί σημαντικά (800-1000 λέξεις) και έχει βελτιωθεί η προφορά

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

και η χρήση αυτού. Πλέον χρησιμοποιεί στον λόγο του το ρήμα εγώ, άρθρα και πληθυντικό αριθμό καθώς έχει και την δυνατότητα να δημιουργεί ερωτήματα.

• Στα 4 έτη το λεξιλόγιο του έχει φτάσει τις 1500 λέξεις, χρησιμοποιεί περίπλοκες προτάσεις και προσπαθεί να συμμετέχει στις συζητήσεις αλλά ακόμα έχει ελλιπή άρθρωση. Σε αυτή την ηλικία αρχίζει η ομιλία να αποκτά κοινωνικό χαρακτήρα.

• Στην ηλικία των 5 ετών καταλαβαίνει πολλές έννοιες και η ικανότητα του στην άρθρωση είναι πολύ καλύτερη.

• Φτάνοντας στην ηλικία των 6 ετών έχει μια άνετη παραγωγή λόγου (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών 2000, Νάνου, 2004, Τζενακη & Μιχελογιάννης, 2000). Στα παιδιά με ΕΓΔ όλα αυτά καθυστερούν να συμβούν. Μέχρι τα 2 τους χρόνια μπορεί να μην μιλούν καθόλου. Στα 3 έτη μιλάνε αλλά δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά από τους άλλους. Δυσκολεύονται να κάνουν ερωτήσεις, να δείξουν πως νιώθουν και τι θέλουν. Προσπαθούν να επικοινωνήσουν με χειρονομίες και δείχνοντας με το δάχτυλο κάτι που θέλουν. Αργότερα αν και κατακτούν κάποιο λεξιλόγιο, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν σωστά τις αντωνυμίες, να σχηματίσουν χρόνους στα ρήματα και καταλήξεις σε ρήματα και επίθετα, και εκφράζονται με σύντομες προτάσεις (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000). Βιώνουν όμως και άλλες βαθύτερες δυσκολίες που οι γονείς δεν τις αντιλαμβάνονται αμέσως. Οι δύο κυριότερες είναι ότι δεν καταλαβαίνουν όλα όσα λέμε και δεν απομνημονεύουν καλά καινούργιες λέξεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αρκετές φορές να έχουν καταλάβει λανθασμένα κάτι που του είπαμε. Χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστούν τι άκουσαν ,γι’ αυτό είναι καλύτερα να τους μιλάμε πιο αργά (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009). Οι παραπάνω αδυναμίες επηρεάζουν τα παιδιά και στην κοινωνικότητα τους. Γίνονται επιθετικά σε ομαδικά παιχνίδια και παρουσιάζουν ανάρμοστες συμπεριφορές λόγο έλλειψης κατανόησης του τι του λέμε και

εκτέλεσης προφορικών εντολών (Λιβανίου, 2004). Η οποιαδήποτε δυσκολία στην έκφραση επιθυμιών, συναισθημάτων προκαλεί χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σημαντικό ρόλο για την αυτοεκτίμηση και την εικόνα εαυτού του παιδιού παίζει η διάγνωση της διαταραχής. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που η διαταραχή τους δεν έχει ακόμα διαγνωστεί έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση και κρίνουν θετικά τους εαυτούς τους παρόλα τα γλωσσικά τους προβλήματα σε αντίθεση με τα παιδιά που έχουν διαγνωστεί. Η πρώιμη παρέμβαση από ειδικούς βασίζεται τόσο στην αντιμετώπιση των προβλημάτων έκφρασης και κατανόησης όσο και στην ψυχολογική στήριξη του παιδιού. Αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, επηρεάζει αρνητικά τη σχολική επίδοση του παιδιού. Η ανεπάρκεια λόγου συνεχίζεται και στην σχολική ηλικία δημιουργώντας μαθησιακά προβλήματα (Νάνου, 2004). ΣΧΟΛΙΚΉ ΗΛΙΚΊΑ Αν και σε σχέση με την προσχολική ηλικία, τα παιδιά με ΕΓΔ κατέχουν περισσότερο λεξιλόγιο, υστερούν σημαντικά σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Η διαφορά είναι πιο εμφανής στο σχολικό περιβάλλον όπου απαιτείται έντονη επικοινωνία. Σοβαρά προβλήματα φαίνεται να έχουν στην εκμάθηση της ανάγνωσης, λόγω του ότι δυσκολεύονται να καταλάβουν πώς ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν κάνουν μια συλλαβή. Επίσης παρουσιάζουν προβλήματα στην γραμματική και το συντακτικό μιας και δεν κατανοούν τον σχηματισμό των ρημάτων στους χρόνους, των επιθέτων σε γένη και αριθμούς. Στην αριθμητική ικανότητα υπερτερούν σε σχέση με την γλωσσική μιας και ο στόχος δεν απαιτεί χρήση της γλώσσας (Τζενακη & Μιχελογιάννης, 2000,Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009). Προβλήματα αντιμετωπίζουν και στους παρακάτω τομείς: • Πρόσληψη και καταγραφή της γλώσσας, όπου σαν αποτέλεσμα έχει φτωχό λεξιλόγιο του παιδιού.

• Απομνημόνευση και ανάκληση • Κατανόηση χωροχρονικών εννοιών • Εύρεση και χρήση κατάλληλων λέξεων • Αλληλουχία

135

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

• Κατανόηση μέσης και παθητικής φωνής • Κατανόηση προτάσεων με έμμεσα αντικείμενα • Κατανόηση μεταφορικών ή αλληγορικών σχημάτων (Λιβανίου, 2004). Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας δημιουργεί επιπρόσθετα προβλήματα αφού δεν έχει διαμορφωθεί πρώτα η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Πάντως οι δυσκολίες των παιδιών με ΕΓΔ και των παιδιών με φυσιολογική ανάπτυξη λόγου όσον αφορά στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας είναι παρόμοιες μιας και το αντικείμενο απαιτεί εκ νέου κατάκτηση της γλώσσας φωνολογικά, γραμματικά και συντακτικά (Κονιστή,2010). Εξελικτικά αυτά τα παιδιά εκτός από μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Πολλές φορές αποφεύγουν σε παρορμητικές λύσεις κοινωνικών καταστάσεων, όπως η σωματική επιθετικότητα και η κοινωνική απόσυρση ενώ σπάνια χρησιμοποιούν διαπροσωπικές δεξιότητες διαπραγμάτευσης. Η προσοχή τους συνεχώς μετατοπίζεται κατά την ώρα της παράδοσης και αυτό καταλήγει ιδιαίτερα ενοχλητικό. Μιλούν συγχρόνως με το συνομιλητή και δεν περιμένουν να απαντήσει. Απομονώνουν μια λέξη και προσπαθούν να βγάλουν δικό τους νόημα από το μάθημα ή από μια συζήτηση, οπότε αυτό προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις στους άλλους. Δεν μπορούν να μετριάσουν την απροσάρμοστη συμπεριφορά τους σε περίπτωση συμμετοχής τους σε ομαδικό παιχνίδι (Λιβανίου, 2004). Σε αντίθεση με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα παιδιά σχολικής ηλικίας αναγνωρίζουν τα ελλείμματα τους και διαθέτουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Νιώθουν ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν στους σχολικούς στόχους λόγω του ότι σε μεγάλο ποσοστό βασίζονται στην γλώσσα με αποτέλεσμα: 1) να κλείνονται στον εαυτό τους, 2) να είναι νευρικά, 3) να έχουν έντονο το αίσθημα της αποτυχίας, 4) να λαμβάνουν απόρριψη από τους συμμαθητές τους και να εκτιμώνται χαμηλότερα από τους δασκάλους τους, 5) να είναι φοβισμένα, λυπημένα, με έντονες εκρήξεις θυμού ή αντίδρασης. Απομονώνονται όταν

136

απαιτείται συνομιλία ή συμμετοχή σε δραστηριότητες και παιχνίδια. Συνήθως περπατούν μόνα τους στο προαύλιο κάνοντας πολύ λίγα πράγματα (Kopas-Vukasinovic, 2007, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000, Νάνου, 2004) Στρατηγικές και μέθοδοι για την αντιμετώπιση των δυσκολιών και την ενσωμάτωση των παιδιών στην γενική τάξη Για την σωστή αντιμετώπιση των οποιονδήποτε δυσκολιών απαιτείται μια σωστή διάγνωση και αξιολόγηση. Εντοπίζονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο, με βάση το ιατρικό, οικογενειακό (κληρονομικό και περιβαλλοντικό) και σχολικό ιστορικό, και συστήνονται οι εξατομικευμένες θεραπείες (λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, ειδική αγωγή) ώστε να βοηθηθεί το άτομο να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει ίσως τις δυσκολίες αυτές. Η έγκαιρη διάγνωση σε παιδιά μικρής ηλικίας θεωρείται πλέον σημαντική αφού σε αυτή τη ηλικία το παιδί έχει πολλές δυνατότητες βελτίωσης και ανάκαμψης των γλωσσικών δυσκολιών εφόσον ακολουθήσει σωστή συμβουλευτική και θεραπευτική αγωγή. Τα παιδιά ωφελούνται περισσότερο από την θεραπευτική αγωγή στην ηλικία των 2-4 χρονών, λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου, που επιτρέπει τη βέλτιστη αφομοίωση των ερεθισμάτων που δέχεται το παιδί. Για να επιτευχθεί μια σωστή αξιολόγηση, απαιτούνται εργαλεία ανίχνευσης των μαθησιακών δυσκολιών. Μερικά από αυτά είναι: α) μη γλωσσικά τεστ τα οποία είναι τεστ οπτικής και ακουστικής αντίληψης, αποκωδικοποίησης πληροφοριών και γρήγορης ονομασίας αντικειμένων β) τεστ νοημοσύνης τα οποία σταθμίζουν τις νοητικές ικανότητες και τον τρόπο αντίληψης των ατόμων και διερευνούν την διαφορά μεταξύ λεκτικής και πρακτικής νοημοσύνης γ) τεστ ανάγνωσης και κατανόησης το οποίο εντοπίζει φωνολογικές δυσκολίες με βάση την εγκεφαλική λειτουργία όσον αφορά στην αναγνωστική ικανότητα. Τα παραπάνω τεστ μπορούν να χορηγηθούν από ψυχολόγους και λογοθεραπευτές- λογοπεδικούς. Εκτός από την θεραπευτική αγωγή που θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών ,τα παιδιά

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

με ΕΓΔ μπορούν να πάρουν βοήθεια και υποστήριξη από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Οι γονείς μπορούν από πολύ νωρίς να βοηθήσουν το παιδί τους στη φυσιολογική εξέλιξη του λόγου. Τα παιδιά μιμούνται την μητέρα τους, παρακολουθούν όλες τις κινήσεις του προσώπου της κατά την διάρκεια της ομιλίας. Θα πρέπει να του μιλάνε στο σπίτι και να κάνουν διαλόγους μαζί του. Επίσης οι γονείς καλό είναι να έχουν καλές σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς του παιδιού, γιατί αυτό βοηθά τους ίδιους και το παιδί. Πολλές φορές έχουν άγχος για το πώς το παιδί τους θα ενταχτεί στο σχολείο, αν τα υπόλοιπα παιδιά το απομονώσουν ή αν ο δάσκαλος δεν θα είναι σε θέση να δώσει την κατάλληλη προσοχή στο παιδί τους. Έχοντας μια καλή σχέση, μπορούν να είναι ήρεμοι για τους παραπάνω προβληματισμούς, ώστε να μπορούν να στηρίξουν το παιδί τους και να συνεχίζουν στο σπίτι το έργο του σχολείου (Kopas-Vukasinovic, 2007). Ο νηπιαγωγός και ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να προσέξουν αρχικά ορισμένα σημεία στην δική τους προφορική επικοινωνία με τα παιδιά. Μερικά από αυτά είναι: • Να μιλάνε αργά, χρησιμοποιώντας μικρές προτάσεις • Να μιλάνε με συγκεκριμένα και όχι με αφηρημένα πράγματα • Να δίνουν μια πληροφορία κάθε φορά • Να δείχνουν πάντα το αντικείμενο για το οποίο μιλάνε • Να δίνουν χρόνο στο παιδί για να κατανοήσει αυτά που λένε • Να προτείνουν εναλλακτικές λέξεις όταν το παιδί δυσκολεύεται να εκφραστεί • Να επιβραβεύουν τις προσπάθειες του παιδιού (Λιβανίου, 2004, Κονιστή, 2010). Τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί στην ανάπτυξη των προφορικών επικοινωνιακών δεξιοτήτων του από το νηπιαγωγείο είναι: • Να φτιάχνει το παιδί εικόνες λογικής συνοχής, να τις παρατηρεί και στην συνέχεια να τις βάζει στην σωστή σειρά, εξηγώντας τον λόγο που τις τοποθέτησε με αυτή την σειρά

• Να τοποθετεί διάφορα αντικείμενα στις υπαγορευόμενες από την νηπιαγωγό θέσεις, για να συλλάβει τις χωροχρονικές έννοιες και να εξοικειωθεί με το σχετικό λεξιλόγιο • Να περιγράφει χρώματα, σχήματα και τρόπο χρήσης αντικειμένων από το άμεσο περιβάλλον.

• Όταν ζωγραφίζει, να περιγράφει μεγαλόφωνα αυτό που σχεδιάζει και να εξηγεί στα άλλα παιδιά πως ολοκληρώνει μια κατασκευή (Λιβανίου, 2004). Για να μην φέρνουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς το παιδί αντιμέτωπο με τα γλωσσικά του προβλήματα θα πρέπει να το ακούν με προσοχή, να απαντούν σε ότι ρωτά χρησιμοποιώντας σωστά τις λέξεις που είπε λάθος, να συμπληρώνουν στις απαντήσεις τους τα μέρη του λόγου που το παιδί είπε λάθος και να του δίνουν τον χρόνο που χρειάζεται για να απαντήσει. Προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στο τρόπο που απαντούν ώστε να μην είναι επικριτικό το ύφος τους και κάνει το παιδί να νιώσει μειονεκτικά. Σε όλη την διαδικασία αντιμετώπισης των προβλημάτων και ένταξης του παιδιού στο σχολείο ο νηπιαγωγός και ο δάσκαλος παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να υποβοηθήσει την προφορική εξέλιξη του παιδιού, που έχει πρόβλημα άρθρωσης ή παρουσιάζει γλωσσικές διαταραχές, μέσα από το παιχνίδι και τις διάφορες ασχολίες μέσα στην τάξη. Στόχος είναι το παιδί να νιώσει ασφάλεια, ότι κάτι το καταφέρνει ώστε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση. Ο εκπαιδευτικός λοιπόν πρέπει να φτιάξει το κατάλληλο περιβάλλον μέσα στην τάξη ώστε η προφορική έκφραση και επικοινωνία να προκύπτουν αυθόρμητα και ελεύθερα μέσα από ευχάριστες ασχολίες. ΕΠΊΛΟΓΟΣ Η διαταραχή του λόγου καθώς και οι συνέπειες που έχουν για το παιδί το ακολουθούν στην ενήλική ζωή του (αντικοινωνική συμπεριφορά, χαμηλή αυτοεκτίμηση). Σημαντικό είναι να αντιμετωπιστεί έγκαιρα με κατάλληλα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης. Το παιδί μπορεί να βοηθηθεί από ειδικό εκπαιδευτικό, από λογοθεραπευτή αλλά και από την ίδια την οικογένεια και την ευαισθητοποίηση του

137

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

σχολικού περιβάλλοντος ώστε να αντιμετωπιστούν σωστά τα όποια προβλήματα αυτό αντιμετωπίζει Με την πρώιμη παρέμβαση θα αναπτυχθούν οι περιοχές του λόγου που δυσλειτουργούν, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στο παιδί για ίση δυνατότητα πρόσβασης στη γνώση, στη μάθηση και στην καλή σχολική επίδοση. Σημαντική βελτίωση θα επιφέρει και στους τομείς της συμπεριφοράς και της κοινωνικοποίησης του παιδιού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Νάνου, Α. (2004). Εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάπτυξης του αφηγηματικού λόγου μέσω στρατηγικών σε παιδιά προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζουν αναπτυξιακές διαταραχές λόγου. Θεσσαλονίκη: Διδακτορική διατριβή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,Τμήμα προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης.

Simpson J. ,Top 10 Things you should know... about children with Specific Language Impairment. (2004), The University of Kansas Merrill Advanced Studies Center http://www2.ku.edu/~masc/IntheKnow/sciencearticles/SLIfacts.html. .. Ημ.ανάκτησης 15/11/10.

Kopas-Vukasinovic, E. L.-E. (2007). Cooperation between scool and parents of SLI children. Belgrade, Serbia: International Journal about parents in educational.

138

Webster, R. (2004). Neurobiology of Specific Language Impairment: Definition of Specific Language Impairment . BC Decker, Inc. . Καφαντάρης, Ι & Πλέσσα, Ά (2009). Ειδική Γλωσσική Διαταραχή ή Δυσφασία. http://www.monorodi.gr/GR/index.php? about=7&month=12&year=2008. Ημ.ανάκτησης 20/11/10. Κονιστή, Π. (2010) Ειδική γλωσσική διαταραχή ως αιτιολογικός παράγοντας των Μαθησιακών Δυσκολιών. Σημειώσεις μετεκπαίδευσης: THACE. Μεσσήνης Λ.,Αντωνιάδης Γ.,Φειδά, Π.Τ. (2002),Γονεϊκό κάπνισμα και ανάπτυξη της <<Ειδικής Γλωσσικής Διαταραχής>> σε παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας. Εγκέφαλος 39(4) Διαθέσιμο: www.encephalos.gr. Ημ.ανάκτησης 29/11/10. Λιβανίου, Ε. (2004). Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς. Αθήνα: Κέδρος. Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Συλλόγου Λογοθεραπευτών, (2000). Ειδική γλωσική διαταραχή - Εξελικτική δυσφασία από την προσχολική στην εφηβική ηλικία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Βλασσοπούλου Μ.,Γιανετοπούλου Α.,Διαμαντή Μ., Κιρπότιν Μ., Λεβαντή Ε., Λευθέρα Κ., Σακελλαρίου Γ. (2007). Γλωσσικές Δυσκολίες και Γραπτός Λόγος στο πλαίσιο της σχολικής μάθησης. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Τζενάκη Μ., Μιχελογιάννης, Ι. (2000). Μαθησιακές δυσκολίες. Αθήνα: Γρηγόρη.

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2010, (44):139-139

ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

13Ο ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΉΣ ΈΡΕΥΝΑΣ 25-29 Μαΐου 2011 Φιλοσοφική σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Διοργ: Triaena Tours and Congres Τηλ: 2107499300 Email: congress@triaenatours.gr 2ND EUROPEAN CONGRESS OF SENSORY INTEGRATION : «MOVING FORWARD IN SENSORY INTEGRATION THEORY, PRACTICE & RESEARCH: AN AGENDA FOR THE NEXT DECADE» 27 - 29 Μαΐου 2011 Τόπος Διεξαγωγής: Algarve, Portugal Φορέας διοργάνωσης: 7senses in collaboration with the national SI-organizations AEIS (Spain), ELEAO (Greece), GSIÖ (Austria), SI-Network (UK/Ireland), SITY (Finland), and others url: www.icesi-eu.com 3Ο ΘΕΡΙΝΌ ΣΧΟΛΕΊΟ ΓΗΡΙΑΤΡΙΚΉΣ, ΜΕ ΘΈΜΑ: «Η ΠΡΌΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΉΣΕΩΝ ΤΗΣ ΤΡΊΤΗΣ ΗΛΙΚΊΑΣ» 23 - 26 Ιουνίου 2011 Τόπος Διεξαγωγής: Σκαφιδιά Ηλείας Φορέας διοργάνωσης:Γηριατρική & Γεροντολογική Εταιρεία Νοτιοδυτικής Ελλάδος ΠΛΗΡ: τηλ: 2610 450237, fax: 2610 462318 e-mail: patra@congressworld.gr , www.congressworld.gr

5TH EUROPAEDIATRICS CONGRESS 23-26 June, Τόπος Διεξαγωγής: Vienna, Austria ΠΛΗΡ: TΗΛ: 210 6889130, Fax: 210 6844777 E-mail: europaediatrics2011@candc-group.com 25TH HELLENIC NEUROSURGICAL CONGRESS 23-25 June 2011 Τόπος Διεξαγωγής: Αθήνα ΠΛΗΡ:ΤΗΛ: 2310272275/2310252330 FΑΧ:2310272276/2310277964 www.artion.com.gr 6Ο ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΕΠΙΛΗΨΊΑΣ (6TH PAN-HELLENIC CONGRESS ON EPILEPSY) 24-26 Ιουνίου, Τόπος Διεξαγωγής: Θεσσαλονίκη Π: TΗΛ: 210 6889130, Fax: 210 6844777 2ND TRILATERAL MEETING ON OSTEOPOROSIS AND OSTEOARTHRITIS & 9O ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ & ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΜΕ ΒΑΛΚΑΝΙΚΉ ΣΥΜΜΕΤΟΧΉ 30-2 Ιουλίου 2010 Τόπος Διεξαγωγής: Ουρανούπολη ΠΛΗΡ: Global Events Τηλ.: 2310 247743, Φαξ: 2310 247746 www.globalevents.gr info@globalevents.gr

139

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Οδηγίες προς τους συγγραφείς

Το περιοδικό καλωσορίζει άρθρα θεωρητικά, παρου¬σιάσεις πλαισίων εργασίας και προγραμμάτων, νέες προσεγγίσεις, ερευνητικές εργασίες και σύντομες βιβλι¬οπαρουσιάσεις βιβλίων (έως 150 λέξεις) με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα κείμενα πρέπει να δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Σε περίπτωση αναδημοσίευσης, θα πρέπει να έχουν ουσιαστικές τροποποιήσεις. Τα άρθρα που υποβάλλονται για δημοσίευση δεν πρέ¬πει να υπερβαίνουν τις 4.000 λέξεις, πρέπει να είναι σε ηλεκτρονική μορφή και να περιλαμβάνουν: • τίτλο άρθρου • όνομα και τίτλο συγγραφέα • μικρή περίληψη (έως 150 λέξεις) ή σχόλια που ανα¬φέρονται στους κεντρικούς άξονες του περιεχομένου, καθώς και «λέξεις κλειδιά» και βιβλιογραφία. Σχετικά με τη βιβλιογραφία, πρέπει να αναφέρεται: • Το επώνυμο και όνομα (ή αρχικά) του ή των συγγρα¬φέων • Ο τίτλος του βιβλίου (ή άρθρου) • Η πόλη και ο εκδοτικό οίκος • Η χρονολογία που εκδόθηκε για πρώτη φορά το κείμενο (ή η αναθερωρημένη μορφή του) • Προκειμένου για περιοδικά, το όνομα του περιοδικού, ο αριθμός τεύχους και οι σελίδες Αν πρόκειται για μετάφραση βιβλίου θα πρέπει να αναφέρονται τα στοιχεία του βιβλίου (πρωτότυπου) απ’ το οποίο έγινε η μετάφραση (όπως

140

περιγράφεται παραπάνω), καθώς και τα στοιχεία της μετάφρασης, δηλ. γλώσσα (π.χ. ελληνική μετάφραση), ο μεταφρασμένος τίτλος του βιβλίου, η πόλη, η χρονολογία και ο εκδοτικός οίκος. Αν πρόκειται για άρθρο που περιέχεται σε βιβλίο «επιμέλεια» διαφόρων άρθρων διαφορετικών συγγραφέων («edition»), θα πρέπει να αναφέρεται: • Επώνυμο και όνομα του ή των συγγραφέων του άρθρου • Ο τίτλος του βιβλίου όπου εμπεριέχεται το άρθρο • Το επώνυμο και όνομα του ή των επιμελητών (editors) του βιβλίου με την αντίστοιχη ένδειξη «επιμελ.» ή «edit.»

• Η πόλη και ο εκδοτικός οίκος • Η χρονολογία πρώτης έκδοσης του βιβλίου Ενδεικτικά παραδείγματα του τρόπου παράθεσης της βιβλιογραφίας: • Για βιβλίο ενός ή περισσότερων συγγραφέων: π.χ. Mosey, A.C. “Psychosocial Components of Occupation Therapy”, New York, Raven Press, 1986.

• Για περιοδικά: π.χ. Zijlstra G, van Haastregt JC et al. Evaluating an intervention to reduce fear of falling and associated activity restriction in elderly persons: design of a randomized controlled trial.

BMC Public health. 2005; 5(1):26. Για να δημοσιεύσετε το άρθρο σας, επικοινωνήστε με την κα Κεραμιώτου Κυριακή, τηλ.: 6973200914 E-mail: keramiotou@hotmail.com

• περισσότερες από 3.000 μοναδικές ασκήσεις!

• ένα χρήσιμο εργαλείο

για ορθοπεδικούς, φυσίατρους, γυμναστές και φυσιοθεραπευτές!

Είναι ένα πρόγραμμα που κυρίως συνιστάται σε άτομα που αθλούνται ή κάνουν προπόνηση βάση συγκεκριμένων ασκήσεων με σκοπό να δημιουργήσουν σωματική ευεξία, υγεία καθώς και σε άτομα που παρακολουθούν προγράμματα σωματικής αποκατάστασης. Η χρήση του προγράμματος εμπλουτίζει τις προπονήσεις σας και διευρύνει τον επαγγελματισμό σας.

Επιπρόσθετες Συλλογές Ασκήσεων 4 ασκήσεις Yoga 4 ασκήσεις Stretch 4 ασκήσεις Pilates & Power/Agility

ΔΩΡΕ

ΤΕΧΝΙ

ΚΗ ΥΠ

Επιπρόσθετες Παροχές 4 Ενημερωτικές διορθώσεις

προγράμματος που σας διασφαλίζει συμβατότητα με άλλα συστήματα

4 Ελεύθερη επανεγκατάσταση σε άλλο

υπολογιστή (χωρίς χρήση κωδικού)

ΑΝ

ΟΣΤΗ

ΡΙΞΗ!

Χαρακτηριστικά Εκτυπώσεων • • • • • • • • •

εκτύπωση 3 ασκήσεων ανά σελίδα εκτύπωση χαρτών παρακολούθησης προόδου ασθενών εκτύπωση φύλλων κατά παραγγελία εκτύπωση συμπυκνωμένου ενημερωτικού φυλλάδιου ασκήσεων εκτύπωση ασκήσεων επιλεγμένου προσανατολισμού (αριστερά ή δεξιά) δημιουργία επιμέρους προγραμμάτων με πυραμίδα ομάδων παροχή δυνατότητας επιλογής σχολίων δημιουργία δικών σας πρωτόκολλων διατήρηση αναφοράς βάρους

141 Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕ • Βεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 • e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com

3.500 ώρες Ορθοστασίας

4.000.000

Βήματα το Χρόνο

Χωρίς κανένα πρόβλημα!

Pelmasoft Diabetic Type 1 Size M3 (30-35 Shore) • Υλικό κατασκευής EVA με πόρους αναπνοής και με αντικρασμαδικές ιδιότητες.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Extra soft wool Latex 1,6mm (προστατευτικό, ισοθερμικό, αντιμυκητιακό) • Ενδείκνυται για ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από χρόνιο σακχαρώδη διαβήτη.

Pelmasoft Footing Metatarsal Type 1 Size M3 (40-45 Shore) • Συνδυασμός 2 διαφορετικών υλικών EVA. (Πρόσθιο 60 Sh/a - Οπίσθιο 40 Sh/a) Στο πρόσθιο τμήμα του ορθωτικού βοηθήματος στην περιοχή των μεταταρσίων αντικαθιστάται τοπικά το EVA με Latex σκληρότητας 10 Sh/a. Και τα 3 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικρασδαμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Alcantara 1,6mm (αφυδρωτικό, αντικραδασμικό, αντιμηκυτιακό)

Plemasoft Sport Type 1 Size M3 (50-55 Shore) • Συνδιασμός 3 διαφορετικών υλικών EVA. Ο βαθμός σκληρότητας του υλικού του ορθωτικού βοηθήματος τόσο στο κάτω τμήμα όσο και στο ενδιάμεσο είναι 55 Sh/a, ενώ η επιφάνεια έχει βαθμό σκληρότητας 40 Sh/a. Και τα 3 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικρασδαμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Πετσετέ υλικό και Latex 3mm (αφιδρωτικό, αντικρασδαμικό, αντιμυκητιακό)

Pelmasoft Work Type 1 Size M3 (40-45 Shore) • Συνδιασμός 2 διαφορετικών υλικών EVA. Στο πρόσθιο τμήμα του ορθωτικού βοηθήματος το υλικό έχει βαθμό σκληρότητας 60 Sh/a ενώ στο οπίσθιο τμήμα το υλικό έχει βαθμό σκληρότητας 40 Sh/a. Και τα 2 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικραδασμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Alcantara 1,6mm (αφιδρωτικό, αντικραδασμικό, αντιμυκητιακό)

Τα ορθωτικά πέλματα της Pelmasoft κατασκευάζονται με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια (με το σύστημα CAD-CAM) χρησιμοποιώντας σαν βασική πρώτη ύλη το EVA και επιμέρους συνδυάζονται με Latex ή Σιλικόνη.

Έχουν άριστες τεχνικές προδιαγραφές (ελαστικότητα, απορροφητικότητα κραδασμών, διαπεραστικότητα κτλ.) και κατασκευάζονται ακολουθώντας πιστά τα παρακάτω επίπεδα:

4 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ της μέτρησης 4 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ της τελικής μορφής των ορθωτικών βοηθημάτων 4 ΚΟΠΗ με τη μέθοδο CAD-CAM των ανατομικών πελμάτων 4 ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ του ημιτελούς προϊόντος 4 ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ του τελικού προϊόντος με ειδικά πιστοποιημένα υλικά (CE) που χαρακτηρίζονται από ιδιότητες αντιβακτηριδιακές, αφιδρωτικές και αντιμυκητιακές

Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕ Βεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com