PART‹ZAN 68
recini h›zland›rm›flt›r. M.Ö. 6000-3000 y›llar› aras›ndaki keflifler-icatlar, uygarl›¤›n yay›lmas›n› ve h›zla ilerlemesini sa¤lam›flt›r. Varl›klar› bugünkü insanlar›n pek ço¤unu ilgilendirmeyen, tekerlek, çark, ok gibi aletlerin icad›, insan›n uygarl›¤›nda büyük bir aflamay› temsil eder. Do¤an›n, büyük çapta ilk kontrolü, ‹ndus Vadisi (Hindistan), Nil Havzas› ve Mezopotamya’da kurulan devasa sulama kanallar› arac›l›¤›yla, sellerin engellenmesi fleklinde olmufltur. Bu kanallar, ayr›ca, insanl›¤›n ilk büyük teknik yap›lar› olma özelli¤ine sahip olarak, tar›msal üretimin büyük çapta artmas›n› sa¤lam›flt›r. Kol eme¤i ile kafa eme¤inin ayr›flmas›n› da sa¤layan bu süreç, ilk devletlerin öncülü olmufltur. Özel mülkiyetin, s›n›flar›n ve devletin varl›¤›, do¤aya daha fazla hâkim olma zorunlulu¤u do¤urmufltur. Gerek üretimin artan nüfusun ihtiyaçlar›n› karfl›lamas›n› sa¤lamak, gerek di¤er s›n›flar› tahakküm alt›nda tutabilmek, gerekse de yeni topraklar iflgal etmek için üretim ve savafl araçlar›n›n gelifltirilmesi büyük önem tafl›yordu. Bunun yolu, yeni icat ve kefliflerden geçiyordu. M.Ö. 1000’li y›llar, ilk imparatorluklar›n artmaya bafllad›¤› y›llard›. Üretimin ve ulafl›m›n genifl çapta gelifltirilebilmifl olmas› buna olanak veriyordu. Demirin keflfi, bu y›llarda gerçekleflmifl ve köklü dönüflümler yaratm›flt›r. Mezopotamya’da keflfedilen demir, M.Ö. 900’lü y›llarda yayg›nlaflm›flt›r(30). Tunca göre daha sa¤lam olan demir, rahat ifllenebilme özelli¤iyle de yaflam›n her alan›na girdi. Demir sayesinde, büyük ve güçlü ordular kurulabildi.
Yeni savafl araçlar›n› demirle yapan Mezopotamya devletleri uzun bir süre yenilmez oldular. Tar›mda da kullan›lan demir üretimin artmas›n› sa¤lam›flt›r. Do¤a yasalar›n›n keflfi, do¤an›n dili matemati¤in de keflfine neden olmufltur. Bu sayede baflta M›s›rl›lar olmak üzere dev yap›tlar infla edebilmifllerdir. Bu sayede mühendislik geliflmifl ve devasa yap›lar yayg›nlaflm›flt›r. Bu süreç, Ortaça¤’a kadar yaflam bulan surlu kentlerin, kalelerin kurulabilmesine olanak vermifltir. Yaz›n›n kullan›lmaya bafllanmas›yla birlikte (M.Ö. 3200, Mezopotamya) do¤a hakk›ndaki bilgiler yayg›nlaflm›flt›r. Art›k her kuflak çok daha h›zl› ve yayg›n flekilde bilgi edinebiliyor, bu sayede yeni bilgilerin keflfi için zaman› ve olana¤› olabiliyordu. ‹skender’in bafllatt›¤› Helenistik Dönem (M.Ö. 3. yy.–1. yy) Avrupa’dan Asya’ya, güneyde Afrika’ya kadar genifl bir alanda kültürlerin kaynaflmas›na vesile olmufltur. Yaflam›n her alan›n› ilgilendiren bilgiler, kaynaflm›fl, gelifltirilmifltir. Yeni icat ve kefliflerin genifl bir co¤rafyaya yay›lmas› mümkün olmufl ve uygarl›k yay›lm›flt›r. Ortado¤u, bu dönemin temelleri üzerinde 12. yy.a kadar bilim merkezi olmufltur. Özellikle astronomi ve t›p alan›nda geliflmeler yaflanm›flt›r. Avrupa, Ortaça¤ karanl›¤›nda Rönesans dönemine ç›kmaya bafllam›flt›r. Haçl› Seferleri, baflar›s›zl›kla sonuçland›ysa da, Ortado¤u’nun uygarl›¤›n› ve bilgi birikimini Avrupa’ya tafl›yarak Rönesans’a zemin haz›rlam›flt›r. 18. yy.a kadar süren Rönesans dönemi do¤a bilimleri-
123
Big bang deneyi
Avrupa, Ortaça¤ karanl›¤›nda Rönesans dönemine ç›kmaya bafllam›flt›r. Haçl› Seferleri, baflar›s›zl›kla sonuçland›ysa da, Ortado¤u’nun uygarl›¤›n› ve bilgi birikimini Avrupa’ya tafl›yarak Rönesans’a zemin haz›rlam›flt›r.