s›kça rastlan›r. Bunlar›n içinde diyalektik çeliflki yasalar›n› klasik mekanik ve klasik determinist olarak yorumlayanlar da az de¤ildir; öncü savafl› savunucular› buna tipik bir örnektir. Klasik fizik, Planck sabitinin (etki kuantumu) ifle kar›flt›¤› durumlarda, yetersiz kal›r; alan, enerji, elektrik, ›s›, manyetizma konular›nda oldukça yetersizdir. Dolay›s›yla, tek biçimli hareketlerde geçerlidir. Zaman›n görelili¤inin ifle kar›flt›¤› durumlarda, klasik fizik yetmezli¤ini gösterir. Belirlenim, kesinli¤i amaçlad›¤›ndan dolay› da olas›l›klar baflat rol oynayamaz. Olas›l›klar, basitçe toplanabilir özelliktedir ve do¤rusal (lineer) bir çizgi izlerler. Olas›l›klar›n benzerli¤i ve çoklu¤u, belirlenimi art›r›r. Klasik fizik-mekanik, toplumun da mekanik alg›lanmas›na vesile olmufltur. Descartes (1596-1650), T. Hobbes (1588-1679) gibi düflünürler, toplumu, do¤a gibi, büyük bir mekanik saate benzetir. Belirlenimcili¤i, klasik ve mekanik tarzda-belirlenimcidir. T. Hobbes, bu temelde ideal bir devlet ve toplum tasarlam›flt›r.(27) Klasik mekanikte kesinlik, belli s›n›rlarda var olabildi¤i halde, bunun farkl› yorumlanarak “s›n›rlar›n kald›r›ld›¤›” durumlarla s›kça karfl›lafl›ld›¤›n› belirtmifltik. Özellikle teistler-dinciler ve ak›ll› tasar›mc›lar, mutlak düzen ve uyum olan ilahi evren tan›mlar› için klasik mekani¤i “yontmufllard›r”. Onlar›n evreninde, her fley belirlenmifltir(kader!). Görelili¤in zerresinin olmad›¤› bu mutlakç› anlay›fl, klasik mekani¤i kendine uyarlayarak yoluna devam etmifltir. Baz› materyalist ve devrimcilerin de -ilahi olmayan- mutlakç› bir mekani¤i savunmas›yla, postmodernistler, bu çevreleri Marksizm ile özdefllefltirip, ona sald›rd›lar. “Maddenin özünü yitirten” bu postmodernist çevreler, Marksizm’i, “mekanik, belirlenimci, kaderci” vb. olarak karalamaktad›rlar. Klasik mekanik düflünüfl, az›msanmayacak kadar çoktur. Halk Savafl›n›n gerilla savafl›na indirgenmesi, devrim-evrim iliflkisinin nesnel kurulamamas›, mücadele biçimlerinde tek yanl›l›¤a düflerek “tali”nin “yok”mufl “önemsiz”mifl gibi alg›lanmas›, tüm toplumsal refleks-
lerin (baz› linçlerin yaflanmas› gibi), kültürel erozyonun klasik mekanik belirlenim ile kontrgerilla ifli olarak görülmesi, toplumsal tabakalar›n ve ara s›n›flar›n iliflkilendirilmesinde kesinlik-mutlakl›k aranmas› vb. anlay›fllar, klasik mekanik düflünüflün ürünüdür. Bu düflünüfl, çeliflki yasas›n›, yeni hareket yasalar› temelinde gelifltirmek bir yana, Engels’in Lenin’in, Mao’nun diyalekti¤ini bile klasik mekanik belirlenimcilik ile yorumlar. Kesinlik-mutlakl›k ile görelilik iliflkisini nesnel kuramaman›n ve nedenselli¤i olas›l›klar›n, hareketin ve de¤iflimin sonsuzlu¤unda arayamaman›n ürünüdür bu düflünüfl tarzlar›. Kuantum fizi¤i, ustalar›n do¤adan ç›kartt›¤› diyalektik yasalar›n, çok daha genifl bir alanda yorumlanabilmesine, gelifltirilebilmesine olanak vermektedir. Kuantum fizi¤inde evren bir alanlar kümesidir. Madde ile enerji özdefltir. Dalga ile tanecik hareketi de özdefltir; bir hareketin farkl› iki düzeyidir. Kuantum fizi¤inde kesinlik yoktur; “azalt›lm›fl bir belirlenimcilik” ile dalga fonksiyonu -olas›l›k genli¤i- bilinen bir parçac›¤›n gelecekteki durumu bilinebilir. Ancak bu belirlenimin-kesinli¤in s›n›rlar›, klasik mekani¤e göre çok daha dar ve azd›r. Klasik fizi¤in aksine, kuantum fizi¤i, “tek bir sistemle de¤il, özdefl sistemler toplulu¤u ile ilgilidir; bir tek ölçümle de¤il; yinelenmifl bir dizi ölçümle do¤rulanabilir”(28). Kuantum fizi¤i, ›fl›¤›n h›z›n› sabit olarak (saniyede 300 bin km) ele almad›¤› için, Newton’un aksine, zaman› göreceli alg›lar. Bu temelde evrenin, mekanik bir saat olmad›¤›, ›fl›¤›n ve zaman›n uzayda k›r›ld›¤› anlafl›lm›flt›r. Kara deliklerin de keflfiyle birlikte, enerji ve maddenin evrende-uzayda, homojen (mükemmel!) da¤›lmad›¤› anlafl›lm›flt›r. Bu da resmi -Ortodoks- dinlerin, evren modelini y›km›flt›r. “Kuantum fizi¤inin yasalar›, yap› tafllar›d›r(29)”. Olas›l›klar, klasik mekani¤in aksine, toplanabilir de¤ildir. Kuantum fizi¤inin olas›l›k hesaplamalar›nda, dalga fonksiyonunun üst üste binmesi ilkesi esast›r. Bir parçac›¤›n bulunma olas›l›¤›n›, dalga fonksiyonunun karesi verir. Bu da olas›l›klar›n, basit toplanabilir olma-
121
Big bang deneyi
PART‹ZAN 68