tos 1941’de, 1921 y›l›nda imzalanm›fl olan 6. Sovyet‹ran Antlaflmas›na dayanarak ülke savunmas›n›n ç›karlar› için, Sovyet hükümeti, ‹ran topraklar›na kendi askeri birliklerini göndermek zorunda kald›. Bu arada ‹ran’da ‹ngiliz askerleri de gözükmeye bafllam›fl ve bunun sonucu olarak da, ‹ran’da faflist darbe yap›lm›flt›. Halk y›¤›nlar›n›n mücadeleye kat›lmas› sonucu, R›za fiah diktatörlü¤ü düfltü. Bu dönemde ülkede bir çok politik parti ve demokratik örgütler oluflmaya bafllad›. Ülkenin ba¤›ms›zl›¤› ve demokrasi için sürdürülen mücadelenin bafl›na iflçi s›n›f› geçti. Harekete ayr›ca köylülük de kat›ld›. 1941 yaz›nda oluflan ‹ran Halk Partisi (Hizbe Tudeh ‹ran) emekçiler aras›nda büyük bir ilgi gördü. Onun program›n›n temel görevlerinden biri ‹ran’da bütün ulus ve ulusal az›nl›klar aras›nda ekonomik ve politik alanda eflitlik sa¤lamakt›. Çok geçmeden ülkede bulunan di¤er ulusal az›nl›klardan emekçiler de bu parti saflar›nda birlefltiler. ‹ran Halk Partisi’nin ilk örgütlerinden biri de 1942 y›l› ortalar›nda Mahabad flehrinde iflçiler taraf›ndan oluflturuldu.(51) Daha sonra bu örgüt ‹ran Kürdistan’› Demokrat Partisi’nin çekirde¤i durumuna geldi. ‹ran’da Kürtlerin ulusal ve sosyal haklar› için yürüttükleri mücadelede öncülük rolü Mukriyan Kürtlerine düfltü. O dönemde, bu bölgelerin ekonomik yaflamlar›nda önemli de¤ifliklikler meydana geldi.
Burada oluflan iflçi s›n›f›, gerçekten genç ve say›sal olarak azd›. Çok say›da topraks›z köylü de mücadeleye aktif olarak kat›lmaktayd›. Zanaatç›lar ve 2. Dünya Savafl› y›llar›nda politik çal›flmaya kat›lan ve Kürdistan’da ulusal kurtulufl hareketinin geliflmesinde büyük katk›lar› olan ilerici ayd›nlar mücadelede daha aktif bir rol oynamaya bafllad›lar. Bu y›llarda, Mukriyan Kürdistan’› topraklar›nda, Sovyet ve ‹ngiliz askeri birlikleri aras›nda “tarafs›z bölgeler” olarak adland›r›lan yerler bulunuyordu. R›za fiah diktatörlü¤ünün alafla¤› edilmesinden sonra çok geçmeden ‹ran Kürdistan›’n›n bu parçalar›ndaki yerel yönetimler Kürtlerin ellerine geçti. 1942’de buralarda yerel özyönetim organlar› oluflturuldu.(52) Yeni yönetimler, halk y›¤›nlar›n›n -iflçi, köylü, zanaatç›lar-durumlar›n› iyilefltirmek için ad›m at›yorlard›. 2. Dünya Savafl› y›llar›nda Kürt halk›n›n kendi ulusal haklar› için yürüttü¤ü mücadele daha bir örgütlü hale geldi. Harekete genifl halk y›¤›nlar› kat›ld›; feodal önderlerin yerlerine hareketin bafl›na politik partiler geçti. Bu partilerin programlar›nda, Kürt halk›n›n kurtulufl hareketinin kendi ülkelerindeki ilerici güçlerin mücadelesiyle birlefltirilmesi gerekti¤i yer al›yor; sosyal oluflumun görevleri için daha genifl yer ayr›l›yordu. Böylece 1942 y›l› sonlar›nda Güney Bat› ‹ran’da ba¤›ms›z Kürt bölgeleri yarat›ld›ktan sonra, Mahabad’ta toplanan de-
mokratik örgüt temsilcileri, “Ji-yane Kurd” (Kürtlerin Yaflam›), k›sa ad›yla Jek adl› birleflmifl partiyi kurdular.(53) Bu partinin ortaya ç›k›fl› Irak ve Türkiye’de kollar› bulunan Genel Kürt Partisi “Hiwa”n›n bir kolu fleklinde oldu. Partinin resmi yay›n organ›, y›¤›nlar›n ayd›nlat›lmas›nda, ilerici çevrelerin toparlanmas›nda, partinin program›n› gerçekli¤e dönüfltürmek için mücadelede büyük rol oynayan “N›fltiman” (Yurt) dergisidir. Kürt halk›n›n ulusal kurtulufl mücadelesi, Azerbaycanl›, Asuri gibi bask› alt›ndaki di¤er ‹ran halklar›n› mücadeleleriyle s›k› iliflkiler içindeydi. Gerici ve emperyalist güçlere karfl› olan mücadele egemen ulus emekçileriyle birlikte sürdürüldü. Kürt halk›nda ulusal bilincin yükselmesinde ve y›¤›nlar›n ulusal mücadele etkinliklerinin artmas›nda ‹ran’da Sovyet askeri birliklerinin bulunuflunun olumlu etkileri vard›r. Sovyetler Birli¤i’nin ekonomik, kültürel ve politik alanlardaki baflar›lar›, onun K›z›l Ordusu’nun faflist Alman iflgalcilerine karfl› verdi¤i kahramanca mücadele ve büyük zaferinin zulüm alt›ndaki Kürt halk›na kendi kaderini tayin etme ve yaflam›n› köklü de¤iflikli¤e u¤ratma do¤rultusunda moral ve güç vermemesi mümkün de¤ildi. Bu dönemde, Kürt halk›n›n birli¤ini parçalamay› amaçlayan, Anglo-Amerikan emperyalizmi de¤iflik bölgelerde Kürtler aras›nda yapay
PART‹ZAN 58/Haziran-Temmuz 2006
95