IS-SIĠĠIEWI

Werrej Taqsima 1: Ħidma Pastorali L-Editorjal ���������������������������������������� 1 Talba lil San Nikola ������������������������ 2 Waqt li nbusu r-relikwa �������������� 3 Il-Ħidma tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali �������������������� 4 Il-Qima lejn San Nikola f ’pajjiżi differenti ��������������������������� 5 Taqsima 2: Familja Siġġiwija Insellmu, Nifirħu u Nirringrazzjaw �������������������������������� 8 It-Tabib Nikola Saura Fundatur tal-Ospizju San Nikola ��������������� 10 Insellmu l-memorja ta’ Nikola Bonello ������������������������ 13 Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna Il-Ħidma fil-knisja tagħna ������� 16 Ġużeppi Marija Caruana u l-Pittura tal-Koppletti ������������ 19 L-Orgni tal-knisja jagħlaq 100 sena ������������������������� 25 Jitlesta r-restawr tal-pittura tas-saqaf kollu tal-knisja ��������� 26 Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa Ħwienet u negozji fis-Siġġiewi fis-snin sittin ��������� 32 Poeżija ��������������������������������������������� 35 Inkomplu b’aktar tagħrif mill-arkivji parrokkjali (9) ����� 36 Dun Manwel Zammit ������������������ 40 Poeżiji ��������������������������������������������� 41 Life in the Time of Covid ����������� 42 Programm tal-Festa �������������������� 46

Is-Siġġiewi jitqassam lil kull familja Siġġiwija.

Nirringrazzjaw lil dawk li jgħinuna finanzjarjament biex jinfdew l-ispejjeż meħtieġa għall-istampar.

Il-Bord Editorjali Ir-Rev. Josef Mifsud Nikol Bezzina M.Ed. Antoine Falzon Francesco Bonello Carmen Bonello Roderick Lia Qari tal-Provi Nikol Bezzina M.Ed. Stampar Best Print Co. Ltd, Il-Qrendi Tel: 2168 0789 Ħajr tar-ritratti lil Vassallo Photo Studio, Nikol Bezzina, John Bezzina, Anthony Mifsud u Fr Martin Micallef Ritratt ta' quddiem Dettall minn kwadru fil-knisja Tas-Samra, il-Ħamrun. Ħajr lil Dun Andrew Borg.

Festa San Nikola 2022

Editorjal

Ħlewwa liema bħalha ... Dejjem?

I

lkoll kemm aħna fraħna bilvjaġġ appostoliku ta’ Papa Franġisku mit-2 sat-3 t’April li għadda. Ġie u tana ħafna fuq xiex nirriflettu u naħdmu. Kulma qal kien ibbażat fuq frażi mill-Atti tal-Appostli (28, v.2): ‘In-nies tagħha (ta’ Malta) ġabu ruħhom magħna bi ħlewwa liema bħalha.’

Ħadna gost nisimgħuh ikellimna kemm dam fostna. U apprezzajna aktar il-messaġġ tiegħu tas-6 t’April waqt l-udjenza ta’ nhar ta’ Erbgħa fisSala Nervi. Quddiem mijiet ta’ persuni ġejjin minn kull settur tal-ħajja, Papa Franġisku wera l-apprezzament tiegħu għall-akkoljenza ‘umana’ tagħna l-Maltin, kif iddeskrivieha hu.

Il-Papa saħaq ħafna fuq l-‘umanità rara’ tagħna l-Maltin.

Qal li qiegħda fid-DNA tagħna. Hija kwalità li żammejnieha ħajja għax saqqejnieha wkoll bil-valuri talVanġelu li għaddielna San Pawl. Imma, ejjew naħsbu ftit: Fejn nużawha din il-‘ħlewwa liema bħalha’? Nuruha mat-turist li jiġi fostna, ma’ dak li ġej mill-kontinent Ewropew; ... imma malimmigrant? Għaliex ma nħarsux lejn it-tnejn bl-istess mod, meta t-tnejn huma bnedmin, bid-dinjità tagħhom?

Il-Papa fakkarna li kull persuna hija unika, u mhijiex numru.

Fejn irridu naslu meta, matul is-sena, il-ħajja tas-soċjetà Maltija “Ibqa’ magħna, patrun tagħna, u mexxina, għax int ragħaj; tħalli qatt li ħadd jintilef għax int f’nofsna dejjem ħaj.

Għinna nkomplu f’din il-mixja biex f’kull rokna nxettlu l-ħlewwa u ’l kull min narawh qed jibki nixxuttawlu dmugħ id-dnewwa.

1

naqsmuha f’perjodi ta’ ‘umanità rara’ u perjodi ta’ indifferenza jekk mhux ukoll intolleranza? Għaliex ma ngħixux tnax-il xahar bl-ispirtu li jgħaqqadna waqt il-ġbir għall-Community Chest Fund fil-jiem tal-Milied, u matul issena meta nuru ‘umanità rara’ ma’ Dar Bjorn, ma’ Puttinu Cares, mal-Caritas, u organizzazzjonijiet oħra?

Mhux aħjar li kieku l-pajjiż kollu jkun ‘Laboratorju tal-Paċi’, u mhux biss jibqa’ magħluq f’Ħal Far?!

Irridu naħdmu biex nagħmlu aktar esperimenti fl-imħabba li jwasslu għall-paċi. Nibdew mill-familji tagħna, mill-postijiet tax-xogħol, u mill-bliet u l-irħula tagħna. Nibdew mill-komunità tagħna Siġġiwija. Ejjew noħolqu inizjattivi u ideat biex inkabbru fina sens ta’ għaqda, rispett lejn min hu differenti minna, u responsabbiltà l-aktar lejn l-iżjed batuti fostna billi nuru ‘ħlewwa liema bħalha’.

Meta nitilqu għal għonq din ittriq matul is-sena li ġejja, se jkollna mumenti meta naħbtu nogħtru xi ftit, jew niżolqu wkoll. Irridu nkunu ta’ sostenn għal xulxin biex flimkien inqumu u flimkien inkomplu nterrqu l-mixja li se twassalna biex sena oħra nħarsu lura u ngħidu: “Prosit. Imxejna flimkien, bla ma ħallejna ’l ħadd.” U nispiċċaw mixjitna fil-pjazza fejn ilkoll induru madwar San Nikola, inħarsu lejh u ngħidulu: Itfa’ dawl biex dejjem nifhmu li kull bniedem hu prezzjuż, ġej minn liema mkien tad-dinja jgħum f’mewġ kiefer, malizzjuż.

Tina fis l-ispirtu tiegħek ħalli nfittxu biss li ngħaqqdu; kemm bil-fomm u bi mġibitna il-Vanġelu ’l kulħadd ngħaddu.”

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

Talba lil San Nikola mill-Papas Martin Zammit, Kappillan tal-Knisja ta’ Santa Marija ta’ Damasku, tal-Knisja Griega Kattolika f’Malta, waqt iċ-ċelebrazzjoni Ewkaristika bir-Rit Grieg fi tmiem il-festa tal-2019.

Il-Papas Martin Zammit

G

ħażiż Qaddis Nikola, Dawn l-aħħar ħmistax, bħal kull sena, fakkarna t-tifkira qaddisa u għażiża tiegħek. Fik naraw il-mudell tan-Nisrani li, fin-normalità tal-ħajja tiegħu, jixxennaq li jgħix kif irid Alla l-Imbierek.

Illejla, l-istatwa sabiħa tiegħek se terġa’ tidħol fin-niċċa mħejjija għaliha. Ħa tidħol l-istatwa tiegħek, iżd’int ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek fost isSiġġiwin u l-Maltin kollha.

• Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tindokra l-parroċċa tiegħek; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tmexxi lill-Arċipriet tagħha jirgħa l-merħla tal-Insara fdata f’idejh; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tieqaf mas-saċerdoti li jaħdmu bla heda għall-ġid ta’ din il-parroċċa; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tħares lill-kunsilli, lillkummissjonijiet, lill-gruppi parrokkjali, lill-għaqdiet u lil-lajċi kollha sabiex jisseddqu fil-ħidma mbierka tagħhom; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek u sieħeb lis-Siġġiwin kollha filmixja ta’ ħajjithom; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tħares liż-żgħażagħ minn kull tiġrib u żommhom sħaħ fil-fidi; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek sabiex tħeġġeġ lill-poplu Malti fl-ispirtu ta’ karità li wrejt matul ħajtek, u b’hekk dan il-poplu jibqa’ solidali mad-Dar tal-Providenza; • Ibqa’ barra bl-ispirtu qaddis tiegħek u la tieqaf qatt tidħol għalina quddiem Alla l-Imbierek u tressaqlu t-talb u l-intenzjonijiet tagħna; Ħalliha tidħol l-istatwa artistika tiegħek, illejla, fin-niċċa tagħha, iżd’int, Nikola, bl-ispirtu qaddis tiegħek, idħol f’qalbna u f’moħħna u ibqa’ hemm biex tmexxina fuq il-passi tal-virtujiet imbierka tiegħek.

Hekk biss tridna li nkunu; hekk biss nagħtuk gost; hekk biss jistħoqqilna li nissejħu wliedek. Ammen.

Is-sewwa ta’ għemilek wera lill-merħla tiegħek li int tassew - regola tal-fidi - ikona ta’ manswetudni - mgħallem tar-rażan. Ċekkint lilek innifsek, u ngħatalek dak li hu għoli.

Ftaqart fik innifsek, u ksibt il-għana vera.

Missier u Isqof Nikola, itlob lil Kristu għas-salvazzjoni tal-erwieħ tagħna.

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

2

Festa San Nikola 2022

Rev. Josef Mifsud

Waqt li nbusu r-relikwa ...

T

liet snin ilu kelli l-grazzja li nżur ilfdalijiet tal-bażilka u l-qabar fejn oriġinarjament kien midfun il-patrun tagħna San Nikola ġewwa Mira (imsejħa Demre fit-Turkija tal-lum). Minkejja li llum il-ġurnata, fejn hemm din il-bażilka għażiża huwa pajjiż Musulman u l-post huwa mwarrab (li jekk ma toqgħodx attent int u ssuq faċli tibqa’ għaddej bla ma tinduna bih), laqatni l-fatt li s-sarkofagu vojt ta’ San Nikola għadu jiġbed lejh kwantità kbira ta’ pellegrini kuljum, mhux Musulmani jew Kattoliċi, imma Ortodossi Russi! Tant dan l-imkien qaddis huwa għażiż għall-pellegrini Russi li fuq barra talbażilka hemm plakka miktuba b’lingwi differenti li turi li l-fdalijiet tal-bażilka kienu restawrati grazzi għall-fondi mogħtija mill-Gvern Russu. Mhux biss, imma wkoll fuq iz-zuntier hemm statwa tal-bronż tal-qaddis Nikola – liebes l-ilbies ta’ isqof Ortodoss – li kienet rigal tal-poplu Russu lin-nies ta’ Demre.

Vladimir Putin! Waqt li hu wkoll mar b’devozzjoni jbus ir-relikwi ta’ San Nikola, Putin qal li din kienet “okkażjoni speċjali għall-fidili Nsara Ortodossi” u faħħar ir-rwol tal-Knisja li bl-interċessjoni ta’ San Nikola “tibni pontijiet bejn il-popli”.

X’ironija ... dan huwa l-istess President li bħalissa jinsab fil-qalba tal-gwerra bejn irRussja u l-Ukrajna, fejn eluf ta’ nies innoċenti tilfu ħajjithom! X’ironija ... meta tqis li dawn iż-żewġ pajjiżi huma devoti kbar ta’ San Nikola u jqisuh bħala ‘bennej tal-għaqda’ u protettur ta’ kull min hu dgħajjef u batut!

Mhux ir-rwol tiegħi li nagħmel analiżi politika tas-sitwazzjoni bejn ir-Russja u l-Ukrajna; però, għeżież ħuti Siġġiwin, ma nistgħux ma nosservawx u nitgħallmu!

Jalla aħna u niċċelebraw festa li tixraq lillpatrun tagħna San Nikola, nistinkaw biex iddevozzjoni li nistqarruha bil-kliem u nkantawha fl-innijiet inħalluha tixpruna l-mod kif inġibu ruħna u l-istil ta’ ħajja li ngħixu. Mhux li kien aħna li nqimu ’l dak li ismu stess huwa sinonimu malgħaqda bejn il-Lvant u l-Punent, nimpenjaw ruħna bis-serjetà għall-għaqda vera bejn il-kollegi fuq il-post tax-xogħol, bejn il-membri tal-għaqdiet fi ħdan il-parroċċa u r-raħal tagħna, bejn il-membri tal-familji tagħna ...

Id-devozzjoni li l-poplu Russu għandu lejn San Nikola tħallik bla kliem! Fil-liturġija Ortodossa-Russa, nhar ta’ Ħamis it-talb jiġi indirizzat lil San Nikola bħala rappreżentant talqaddisin kollha. Mhux ta’ b’xejn huwa meqjus bħala l-qaddis l-iżjed maħbub u l-iżjed meqjum.

Fil-fatt, meta ħames snin ilu, fl-2017, relikwi ta’ San Nikola ttieħdu r-Russja (Moska u San Pitruburgu), aktar minn żewġ miljuni u nofs pellegrin Russu marru jivvenerawhom. Fost dawn il-pellegrini kien hemm il-President Russu nnifsu,

San Nikola, il-bennej tal-għaqda, iħarisna u jberikna!

L-Arċipriet, flimkien mal-kleru tal-parroċċa, is-sagristan u l-voluntiera li jgħinuh, jixtiequ jawguraw il-festa t-tajba lis-Siġġiwin kollha u lil dawk li jkunu magħna f’dawn il-jiem.

Festa San Nikola 2022

3

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

Il-Ħidma tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali

I

l-Kunsill Pastorali Parrokkjali huwa l-ogħla organu fil-parroċċa li jiġbor fih rappreżentanza wiesgħa tal-għaqdiet parrokkjali kif ukoll persuni oħra li jaħtarhom l-Arċipriet biex jgħinuh minħabba l-għarfien jew l-esperjenza personali tagħhom. Il-kleru parrokkjali wkoll jifforma parti minn dan ilKunsill. Il-laqgħat tal-Kunsill Pastorali jitmexxew mill-Moderatur Dr George Said-Zammit, taħt il-gwida tal-Arċipriet Dun Josef Mifsud. IsSegretarja tal-Kunsill bħalissa hija s-Sinjura Roberta Piscopo. Il-laqgħat isiru darba fix-xahar u fihom jiġu diskussi temi differenti marbuta malħajja tal-parroċċa: il-festa ta’ San Nikola u festi liturġiċi oħra, il-liturġija, il-katekeżi, id-djakonija u servizzi parrokkjali, fost oħrajn. Il-laqgħat talKunsill isiru bejn Ottubru u Ġunju. Qabel Ottubru l-Arċipriet, il-Moderatur u s-Segretarja jiltaqgħu biex flimkien iħejju l-aġenda u l-programm ta’ sena bil-quddiem. B’hekk, il-laqgħat li jsiru kull xahar ikunu strutturati u organizzati.

Dr George A. Said-Zammit Moderatur

ma jiltaqgħux ma’ diffikultajiet fl-organizzazzjoni tal-laqgħat u l-attivitajiet rispettivi tagħhom.

Hemm il-pjan ukoll li f’din id-dar isir proġett ta’ refurbishment. Il-Kunsill Pastorali ħadem ukoll mal-Arċipriet biex jagħti l-ħsibijiet tiegħu fuq ilPjan Pastorali Parrokkjali 2020 – 2023. Dan il-pjan joħroġ mill-Pjan Pastorali Djoċesan li jġib l-isem Knisja li Tisma’, Tilqa’, Takkumpanja u Toħroġ. IlModeratur u s-Segretarja tal-Kunsill Pastorali ġew magħżula mill-Arċipriet biex iservu fuq sottokumitat responsabbli mill-organizzazzjoni tal-Assemblea Parrokkjali li saret f’Jannar tassena 2020 u mill-ippjanar tal-Pjan Pastorali Parrokkjali. Dan is-sottokumitat kien immexxi mis-Sur Russell Attard bil-parteċipazzjoni wkoll ta’ Francesco Bonello, Dr Thomas Mario Vassallo, Dr George Said-Zammit, Roberta Piscopo, Maria Attard u Dun Josef Mifsud.

Il-pjan tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali huwa li fix-xhur li ġejjin ikompli bil-ħidma tiegħu b’rabta ma’ dan il-Pjan Pastorali Parrokkjali sabiex dak li jkun ġie maqbul mal-partijiet ikkonċernati kollha, primarjament l-għaqdiet, ikun jista’ jitpoġġa filprattika, u b’hekk il-parroċċa tagħna tkun tista’ timxi ’l quddiem fid-dawl ta’ dan il-Pjan Pastorali Djoċesan skont ix-xewqa tal-isqfijiet tagħna. Huwa proġett ambizzjuż, iżda bir-rieda tajba u l-ħidma kollettiva ta’ kulħadd żgur li għandu jħalli riżultati tajbin ħafna għall-ġid spiritwali u materjali talkomunità parrokkjali tas-Siġġiewi.

Fl-aħħar xhur, il-Kunsill Pastorali ħadem flimkien mal-Arċipriet fit-tħejjijiet tal-festa parrokkjali. Il-membri tiegħu taw il-pariri u s-suġġerimenti tagħhom kif il-festa tista’ tkun aktar inklussiva fuq livell parrokkjali. Ħadem ukoll biex f’Dar Ommna Marija – id-dar li tilqa’ fiha diversi għaqdiet tal-parroċċa – isir użu aħjar minnha u jkun aktar organizzat. Għal dan il-għan Dar Ommna Marija issa għandha koordinatur li jara li l-għaqdiet li jagħmlu użu minn dan il-bini

L-artikli kollha li qegħdin jidhru f’dan il-magazin huma propjetà tal-awturi rispettivi. Il-Bord Editorjali mhuwiex responsabbli mill-fehmiet imfissra fl-artikli ppubblikati f’din il-ħarġa. Kull awtur huwa responsabbli ta’ dak li jikteb. L-ebda parti minn din il-pubblikazzjoni ma tista’ bl-ebda mod tiġi riprodotta jekk mhux bil-permess miktub mingħand il-Bord Editorjali.

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

4

Festa San Nikola 2022

Joyce Vassallo

G

Il-Qima lejn San Nikola f'pajjiżi differenti l-Italja, minn Mira, fit-Turkija. Huma tlett ijiem ta’ festi kbar, l-iktar it-8 ta’ Mejju meta l-istatwa tal-qaddis tinġarr fuq dgħajsa li ddur max-xatt b’ħafna dgħajjes oħra li jakkumpanjawha. Il-port ta’ Bari jkun fih dehra tassew sabiħa b’dawk iddgħajjes kollha mżejnin għall-festa.

ħeżież tfal,

Kemm nieħu gost meta jasal dan iż-żmien għax lili jagħtini l-opportunità li nitkellem ftit magħkom, iktar u iktar wara sentejn sħaħ minħabba l-pandemija tal-Covid 19. Nibda biex nawguralkom riżultati tajbin għas-sena skolastika li daqt se tispiċċa kif ukoll li jkollkom vaganzi sbieħ u ta’ mistrieħ.

Fil-Punent tal-Ewropa, f’pajjiżi bħallAwstrija, il-Ġermanja, il-Belġju u l-Olanda, ilfesta ta’ San Nikola tiġi ċċelebrata bejn il-5 u s-6 ta’ Diċembru. F’dawn il-pajjiżi San Nikola huwa meqjus bħala l-qaddis li jġib rigali lit-tfal li kienu ‘bravi’ matul is-sena. Fil-Ġermanja u l-Awstrija t-tfal iħallu xi żarbuna fuq ħoġor it-tieqa jew ħdejn il-bieb biex San Nikola jimlihielhom b’larinġ, tuffieħ, ħelu, ġewż, ġellewż u xi ġugarelli żgħar. Ġieli jħallu xi ittra għal San Nikola u xi karrotta għaż-żiemel tiegħu. F’xi bliet tal-Awstrija, persunaġġ liebes ta’ San Nikola joħroġ mill-knisja u jmur iżur lit-tfal fl-iskejjel u fil-kindergartens iqassam il-ħelu. Ikollu f’idu ktieb kbir li fih, suppost, ikun hemm miktub kif ġabu ruħhom ittfal matul is-sena. Imma kulħadd jirċievi xi rigal.

Qatt ħsibtu kemm aħna xxurtjati li l-festa talpatrun tagħna San Nikola nistgħu niċċelebrawha darbtejn fis-sena? Għax barra l-festa ta’ Ġunju, niċċelebraw ukoll il-festa liturġika tiegħu fis-6 ta’ Diċembru li hija d-data ta’ meta miet: skont xi esperti, fis-6 ta’ Diċembru tas-sena 343.

Għandkom tkunu tafu li San Nikola huwa ferm popolari madwar id-dinja. Ħafna pajjiżi juru l-qima tagħhom lejh b’modi differenti. F’dan l-artiklu se nagħtu ħarsa ħafifa lejn xi drawwiet ta’ pajjiżi differenti.

Fil-belt ta’ Bari, fejn jinstabu l-fdalijiet talqaddis, il-festa ta’ San Nikola tiġi wkoll iċċelebrata darbtejn fis-sena: fis-6 ta’ Diċembru u bejn is-7 u d-9 ta’ Mejju. Din il-festa ta’ Mejju tfakkar id-data ta’ meta l-fdalijiet ta’ San Nikola nġiebu f’Bari,

Fil-Belġju jibdew jippreparaw għal din ilfesta minn ħafna qabel. Fil-ġurnata jsiru parati bil-banda, bi strixxuni kkuluriti u bandieri blimmaġni ta’ San Nikola. Fil-ħwienet il-kbar u s-supermerkati, raġel liebes ta’ San Nikola joqgħod fuq tron u t-tfal jersqu wieħed wieħed ikellmuh filwaqt li jirċievu rigal. Lejlet il-festa t-tfal iħallu qoffa żgħira ħdejn il-bieb ta’ barra għar-rigali.

Iħallu wkoll ittri għal San Nikola u stampi li jkunu pinġew huma stess, kif ukoll xi tazza nbid għalih u xi ikel għaż-żiemel tiegħu.

Fl-Olanda l-festa ta’ Sinterklaas (San Nikola) jiċċelebrawha fil-5 ta’ Diċembru u hija festa għall-familja kollha. It-tfal jitgħallmu xi għanjiet

Festa San Nikola 2022

5

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

festa tiegħu hija l-ikbar waħda wara l-festa talGħid. Huwa l-uniku qaddis irrappreżentat fl-ikoni ta’ bi tlieta flimkien ma’ Ġesù u l-Madonna.

Fil-Greċja, San Nikola, minbarra li huwa l-patrun tal-pajjiż, huwa wkoll patrun tal-flotta Griega u tal-baħħara kollha. Kull vapur Grieg iġorr l-ikona tiegħu. Matul il-kosta nsibu għadd ta’ knejjes u kappelli żgħar iddedikati lil San Nikola u peress li kważi kull familja jkollha lil xi ħadd jaħdem fuq il-baħar, min jgħaddi qrib xi waħda minn dawn il-knejjes jidħol jixgħel xemgħa u jgħid xi talba. Użanza oħra hija li meta xi vapur ikun filperiklu, il-kaptan u l-baħrin jitolbu lil San Nikola u jekk isalvaw joffru vapur żgħir tad-deheb jew talfidda lil dan il-qaddis.

apposta għal din il-ġurnata u filgħaxija l-familja kollha tinġabar id-dar biex tieħu gost flimkien.

Jekk il-festa taħbat f’ġurnata tal-iskola, it-tfal ikollhom nofstanhar vaganza biex imorru d-dar jippreparaw. F’dan il-pajjiż, mar-rigali, it-tfal isibu xi mandolin li jirrappreżenta l-flus tad-deheb li San Nikola ta lit-tliet tfajliet foqra.

Dawn huma biss xi wħud mid-devozzjonijiet u ċ-ċelebrazzjonijiet li jgawdi San Nikola.

M’għandix dubju li aħna wkoll għandna l-mod partikolari kif nonoraw u nħobbu lil dan il-qaddis tagħna. Imma żgur li l-ikbar imħabba lejh nuruha billi nimitawh fit-tjieba u l-imħabba li kellu lejn Alla u lejn dawk fil-bżonn.

S’issa rajna li f’dawn il-pajjiżi San Nikola huwa dejjem dak li jqassam ir-rigali lit-tfal. Iżda f’pajjiżi oħrajn, l-iktar fil-Lvant tal-Ewropa, San Nikola huwa meqjum b’mod partikolari bħala persunaġġ reliġjuż. Fil-Bulgarija s-6 ta’ Diċembru tiġi ċċelebrata bil-kbir. San Nikola huwa l-patrun tal-baħħara u s-sajjieda. Din il-festa ġġib fit-tmiem l-istaġun tas-sajd tal-ħarifa. Leġġenda tgħid kif xi sajjieda kienu ser jegħrqu għax il-vapur li kienu fuqu ġarrab ħsara meta nfetħet toqba kbira filqiegħ tiegħu. Talbu lil San Nikola u dan salvahom billi għalaq it-toqba b’ħuta kbira. Għalhekk f’din il-ġurnata jittiekel biss ħut. Dakinhar isiru ħafna attivitajiet, bħal kunċerti, parati, festivals tal-ħut u logħob tan-nar. Il-familji, l-aktar fejn hemm xi ħadd imsemmi għal San Nikola, jistiednu lil xulxin u jieklu flimkien.

Kompetizzjoni

Wara li taqra dan it-tagħrif, wieġeb dawn ilmistoqsijiet li ġejjin. Ikteb ir-risposti fuq karta u, flimkien ma’ ismek, l-indirizz u n-numru tattelefown, ibgħatha lil: Kompetizzjoni Tfal, 37, L-Uffiċċju Parrokkjali, Is-Siġġiewi SĠW 1530.

Id-data tal-għeluq hija l-aħħar ta’ Lulju. Irrebbieħa jingħataw rigal sabiħ.

1) Fiex tfakkarna d-data tas-6 ta’ Diċembru?

2) Semmi tliet pajjiżi fejn San Nikola jagħti rigali lit-tfal.

3) Liema żewġ pajjiżi jqimu lil San Nikola bħala l-patrun tagħhom?

Ir-Russja u l-Greċja jqimu lil San Nikola bħala l-qaddis patrun ta’ pajjiżhom u hawn huwa wisq maħbub u onorat. Ħafna katidrali, monasteri u knejjes huma ddedikati lilu u l-isem Nikola huwa komuni ħafna. Fir-Russja San Nikola huwa l-qaddis li jaqbeż għall-fqir, għall-batut u għall-maħqur. IlTaqsima 1: Ħidma Pastorali

4) Għaliex fil-Bulgarija fil-festa ta’ San Nikola jittiekel il-ħut?

5) Kif l-iktar li nistgħu nuru l-imħabba tagħna lejn San Nikola?

6

Festa San Nikola 2022

Il-festa tagħna t-tfal... u tal-kbar ukoll!

6 ta’ Diċembru 2019

Festa San Nikola 2022

7

Taqsima 1: Ħidma Pastorali

INSELLMU

• Lil Dun NIKOL CACHIA li mar għal dejjem igawdi lill-Mulej fit-28 ta’ Lulju 2021 waqt li kien qed jaqdi l-pastorali tiegħu ġewwa l-Istati Uniti. Lil Dun Nikol sellimnielu għallaħħar darba waqt il-quddiesa tal-funeral li saret fil-knisja parrokkjali tagħna fit-13 t’Awwissu 2021.

• Lill-Prof. ALBERT FENECH, wild is-Siġġiewi li kien iħobb, li miet biex jibda ħajja ġdida fi ħdan il-Mulej nhar it-28 ta' Diċembru 2021 fl-età ta’ 70 sena. Huwa kien kardjologu mill-aqwa u dejjem tratta lill-pazjenti tiegħu bi professjonalità u b’umanità kbira.

• Lil Mons. JOSEPH CARABOTT li serva bħala arċipriet tal-parroċċa tagħna bejn l-1975 u l-1981. Fost il-bosta kwalitajiet sbieħ tiegħu ta’ min isemmi l-imħabba li kellu għat-tkattir tal-vokazzjonijiet saċerdotali u l-attenzjoni li kellu għalliturġija fil-funzjonijiet kollha li kienu jsiru filknisja. Huwa ngħaqad fil-ferħ ta’ Sidu nhar il-15 ta' Jannar 2022 fl-għomor ta’ 85 sena.

• Lil Mons. ALWIĠ DEGUARA li bejn l-1960 u l-1975 kien arċipriet tas-Siġġiewi. Huwa ħadem biex il-knisja tagħna tkompli tissebbaħ u sabiex it-tagħlim Nisrani jkompli jinfirex fil-komunità Siġġiwija bl-impenn ta’ diversi għaqdiet, fosthom l-Azzjoni Kattolika u l-MUSEUM. Mons. Deguara ngħata l-aħħar tislima fil-knisja tal-Imġarr, raħal twelidu, nhar it-Tnejn 28 ta’ Frar 2022 wara ħajja ta’ 93 sena.

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

8

Festa San Nikola 2022

NIFIRĦU • Lill-Prof. RENA BALZAN, lis-Sur NIKOL BEZZINA, lis-Sur ANTHONY (Twanny) PACE, lis-Sur JESMARK SCICLUNA, lis-Sur CARLOS BORG, lis-Sur PATRICK AUGUSTINE UMANAH u lill-Familja ta’ REV. NICHOLAS CACHIA li flokkażjoni ta’ Jum is-Siġġiewi 2022 irċevew l-Onorifiċenza Mertu Siġġiewi mis-Segretarja Parlamentari għall-Gvern Lokali s-Sinjura Alison Zerafa Civelli, waqt serata li saret fl-Arka ta’ Noè fis-Siġġiewi nhar il-Ħadd 22 ta’ Mejju.

Nirringrazzjawhom għas-servizz tagħhom b’risq il-komunità Siġġiwija u napprezzaw il-ġid u l-ġieħ li għamlu u għadhom jagħmlu għal raħal twelidna u għal pajjiżna.

• Lil Dun Albert Buhagiar, li serva bħala arċipriet fil-parroċċa tagħna, u issa sar arċipriet fil-parroċċa ta’ Ħaż-Żebbuġ.

• Lil Dun Mario Dimech li sar viċi arċipriet filparroċċa ta’ Ħaż-Żebbuġ.

• Lil Dun Osmar Baldacchino li sar viċi kappillan fil-parroċċa tal-Ibraġ.

• Lil Dun Andrew Zammit li sar chaplain fir-residenza għall-anzjani San Vinċenz de Paul.

• Lil Darlene May Gauci li nkorporat bħala soċja fis-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija (M.U.S.E.U.M.)

• Lil Jonathan Brincat li sar is-Superjur talqasam tal-Museum tas-Subien.

• Lil Mons. Ġorġ Grima, Mons. Dione Cutajar, Mons. Kalċidon Vassallo, Patri Francis Calleja OSA u Fr Frank Buhagiar (fl-Awstralja) li dis-sena qed jiċċelebraw il-50 sena millordinazzjoni saċerdotali tagħhom. Nitolbu lillMulej ikompli jseddaqhom u jberikhom.

• Lis-Siġġiewi Rowing Club li ħa sehem għallewwel darba fir-Regatta.

• Lis-Siġġiewi Football Club Under 15 u Under 17 tal-promozzjoni f’diviżjoni ogħla.

• Lil Mons. Lawrence Gatt li qiegħed jiċċelebra s-60 anniversarju minn meta ġie ordnat saċerdot. Ad multos annos.

• Lis-Siġġiewi FC Futsal li ġew inkurunati Champions tat-Tieni Diviżjoni fiċ-Challenger Futsal League.

NIRRINGRAZZJAW

Lil Dun Mark Spiteri li fl-1 ta' Awwissu 2021 iċċelebra l-aħħar quddiesa tiegħu fis-Siġġiewi qabel beda jservi fil-parroċċa tal-Mosta.

Lis-Sorijiet tal-Karità li permezz ta’ quddiesa fl-1 t’Awwissu 2020 temmew is-servizz twil li taw b’dedikazzjoni liema bħalha lid-Dar tal-Providenza li tinsab fis-Siġġiewi.

Lil Swor Michela Calleja li b’quddiesa li saret fid-9 ta’ Jannar 2022 wasslet fi tmiemu s-servizz li tat lill-komunità Siġġiwija.

Lil Mario Zammit li għal dawn l-aħħar snin kien is-Superjur tal-qasam tal-Museum tasSubien. Nawgurawlu għall-ħidma tiegħu bħala Superjur fil-qasam ta' Ħ'Attard.

Festa San Nikola 2022

9

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

It-Tabib Nikola Saura Fundatur tal-Ospizju San Nikola

I

t-Tabib Nikola Saura għadu sal-lum meqjus bħala wieħed mill-akbar benefatturi mhux biss tas-seklu sbatax imma wkoll ta’ żminijietna. Huwa waqqaf l-ospizju llum magħruf bħala ‘Id-Dar ta’ Saura’, dar, jew aħjar istitut, għall-anzjani u għall-morda li ma jkollhomx min jieħu ħsiebhom. Meta waqqfu, it-Tabib Saura semmieh Ospedale San Nicola u xtaq li jservi għal nies morda b’mard kroniku.

Nikola Saura twieled l-Imdina għall-aħħar tas-seklu sittax, aktarx qrib l-1580. Missieru, Mario, kien tabib ukoll u minbarra lil Nikola kellu tliet uliedu oħra: Ferdinand, Speranza u Vittoria.

Speranza żżewġet lil Ġakbu Falzon, li aktarx kien qarib ma’ Ta’ Falzon, familja ta’ nisel nobbli, u għalhekk jiġi minn Dun Gioannello Falzon, kappillan tas-Siġġiewi bejn l-1587 u l-1600.

Ferdinand iżżewweġ lil Antonina, aktarx imnissla minn familja Spanjola, filwaqt li Vittoria żżewġet lil Ġan Pawl Fiteni. Mela kif wieħed jista’ jara, it-

Nicholas Vassallo D. Litt.

Tabib Nikola Saura kien imħallat ma’ nies stabene għax Ta’ Fiteni wkoll kienu mħalltin ma’ nies għonja jew nobbli; xi wħud minnhom iżżewġu lil ta’ Testaferrata.

It-Tabib Saura, minn dak li Alla kien jipprovdilu, kien jinvesti fi proprjetà u raba’ li kienu jirrendulu aktar qligħ. Ir-raba’ kien iqabblu lill-bdiewa b’kuntratt għal erba’ snin, kif kienet id-drawwa dak iż-żmien. Fost l-oħrajn kellu wkoll villeġġjatura s-Siġġiewi li huwa bena bilħsieb li jqatta’ xi ġranet hawn għall-kwiet. Kien palazz grandjuż fi Triq San Ġwann, magħruf minn bosta Siġġiwin bħala Il-Palazz ta’ Saura u għadna nistgħu narawh sal-lum. Iżda sfortunatament, itTabib Saura ma laħaqx temm għalkollox din id-dar li kien qed iħejji għalih u għall-familja tiegħu: hu, martu Margerita u bintu Iżabella. Mal-villeġġjatura kellu wkoll kwartier għall-kuċċiera u l-qaddejja ta’ miegħu li normalment kienu jakkumpanjawh fil-jiem ta’ mistrieħ li kien jgħaddi fir-raħal tagħna. Ma kinetx tonqos ir-remissa għaż-żwiemel u l-kalessi li jwasslu ’l kulħadd sas-Siġġiewi, inklużi l-qaddejja. Għalkemm kien bniedem għani, kien dħuli u tar-rispett, midħla tas-Siġġiwin u għalhekk miġjub ħafna minn kulħadd.

Milli jidher, ix-xorti xejn ma daħkitlu: tilef lil martu meta kien għad għandhom biss lil Iżabellika, kif kien iħobb isejħilha affettwożament.

Nikola ma reġax iżżewweġ u meta beda jikber fiż-żmien, huwa basar li bintu setgħet, jekk stess tiżżewweġ, L-istemma tat-Tabib Nikola Saura fid-daħla tal-Ospizju

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

10

Festa San Nikola 2022

tibqa’ bla wlied u dak kollu li hu kien tant stinka għalih, għandu mnejn jintiret minn min seta’ jgħaddi mingħajru, għax qrabatu kienu tal-ġid mhux inqas minnu. Bħalma wieħed jista’ jobsor, filprofessjoni tiegħu ta’ tabib, Nikola Saura ta’ kuljum kien iħabbat wiċċu mal-mard, l-għaks u t-tbatija tal-kotra. Fl-1623, meta aktarx it-Tabib Saura kien fl-aqwa tal-karriera tiegħu, faqqgħet il-pesta u naturalment in-nies kienu jsejħulu għall-għajnuna u, għalkemm l-epidemija ma xterditx, il-poplu beża’. Għalhekk meta fl-1654 Nikola Saura marad gravi u ntebaħ li m’hemmx fejqan għalih, anzi ftit kien baqagħlu ħajja, fis-17 ta’ Settembru ta’ dik issena huwa għamel l-aħħar testment tiegħu f’atti tan-Nutar Mario Saliba. Qabelxejn, fit-testment, huwa ħaseb biex jippremja lil dawk li kienu jaqduh u baqgħu fidili lejh u lejn bintu matul iż-żmien. Lixxbejba Gioannella mir-Rabat, bint Duminku Casha, li kienet taqdihom u ddur bihom, ħallieha werrieta ta’ għaxar uqijiet, somma li kellha tingħatalha bħala dota fil-każ li hija tiżżewweġ. L-uqija, imsejħa wkoll oncia, għal dak iż-żmien kienet tiswa ħafna. Kull oncia kienet issarraf daqs 50 ċenteżmu ta’ ewro tal-lum. Fis-seklu sbatax, meta għex it-Tabib Saura, għaxar uqijiet kienet somma ġmielha! Lil żewġt aħwa Benedittini miż-Żurrieq, Eġidju u Pasquale Falzon, kif ukoll lil oħthom Antonia, Benedittina bħalhom, iddotahom billi ħallielhom il-flus biex jingħataw suttana jew tunika tal-iskott, drapp iswed tas-suf imsejjaħ ukoll sarġ li fl-imgħoddi kien iqum il-flus. Lil Marietta, armla ta’ Ġwanni Pawlu Farrugia, u ’l uliedhom Antonia u Lucrezia, ukoll ħallielhom b’wirt id-dritt għall-flus biex jixtru libsa tad-drapp imsejjaħ bajetta, drapp ikkuttunat qisu pannu.

tiegħu u ta’ martu Margerita kif ukoll dak imħolli minnhom lil binthom, għandhom imorru biex jitwaqqaf ospizju għal nies li jsofru minn mard kroniku. Fil-fatt hekk ġara: Iżabellika wkoll mietet mingħajr dixxendenti. It-Tabib Saura fit-testment tiegħu insista li dan l-ospizju għandu jinbena fuq art tiegħu “imsejħa Tal-Ħarrubiet li tinsab fil-limiti tar-Rabat in-naħa tal-Imdina”, kif insibu mniżżel fit-testment. Saura kellu biżżejjed ġid u proprjetà biex jiffinanzja l-proġett tiegħu: fit-testment tiegħu hu stess jistqarr illi d-dar kellu għaxart elef skud f’muniti tad-deheb minbarra madwar tlitt elef munita oħra tal-fidda u tal-bronż. Għalhekk ordna li l-bini tal-Isptar San Nikola għandu jibda fi żmien sena u jkun lest sal-1664. Madankollu, minħabba xi diffikultajiet li nqalgħu u peress li l-flus imbagħad ma servewx, l-ewwel ġebla tiegħu tqiegħdet fl-1667. Skont il-kittieba Achille Ferres u P.P. Castagna1, ix-xogħol tħalla f’idejn Lorenzo Gafà (ikompli f'paġna 12)

It-Tabib Saura, naturalment, ħalla lil bintu Iżabellika werrieta universali tal-ġid tiegħu kollu iżda żamm il-kundizzjoni li, fil-każ li bintu tiġi nieqsa mingħajr ma jkollha wlied imweldin proprju minnha, jew jekk ikollha wliedha imma dawn jiġu neqsin, allura kemm il-ġid u l-proprjetà It-tliet sawrelliet, simbolu tal-kunjom Saura

Festa San Nikola 2022

11

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

(minn paġna 11)

u ntemm sentejn wara. Mal-ospizju nbniet ukoll kappella fejn wieħed għadu jista’ jara fuq l-artal tagħha pittura artistika ta’ San Nikola. L-inkwatru, xogħol ta’ Giuseppe D’Arena, tpitter fl-1694 u għalih il-prokuratur tal-Isptar Saura, ir-Rev. Antonio Allegritto, mir-Rabat, ħallas is-somma ta’ ħamsin skud.2

benefattur ieħor li xtaq jibqa’ anonimu wkoll ħalla l-wirt kollu għall-isptar imwaqqaf minn Nikola Saura. Sadattant, mal-ħitan ta’ xi swali/kurituri tal-isptar saru dekorazzjonijiet kif ukoll pitturi bix-xbihat ta’ Nikola Saura u ta’ xi wħud minn dawn il-benefatturi biex b’hekk jibqgħu mfakkrin mar-residenti u l-ħaddiema tal-isptar.

Ħafna kienu l-benefatturi li għożżew din l-opra ta’ karità għall-fejda ta’ Maltin foqra u batuti li mingħajr l-għajnuna ta’ Maltin oħra aktar ixxurtjati aktarx kienu jmutu abbandunati minn kulħadd. F’waħda mill-kitbiet tiegħu għal din irrivista, is-Sur Pawlu Aquilina jsemmi kif fi tfulitu wkoll kien hawn ħafna għaks: tallaba jitkarrbu għal biċċa ħobż, nies bla xogħol li, kmieni filgħodu qabel sbiħ il-jum, jerħulha lejn ix-xatt bit-tama li xi negozjant iqabbadhom xi faċenda, imqar kemm ikollhom biex jitrejqu; u dan fil-bidu tas-seklu għoxrin, aħseb u ara fi żmien it-Tabib Saura, tliet mitt sena qabel! Għalhekk ħafna nies apprezzaw bil-bosta din l-opra tat-Tabib Nikola Saura u għadhom japprezzawha sal-lum.

Meta l-ħolma tiegħu ta’ sptar bdiet titwettaq, xi benefatturi oħrajn ukoll ikkontribwew għal din l-opra hekk kbira ta’ ġenerożità. Għall-bidu l-Isptar Saura kien jilqa’ madwar tmien residenti, iżda n-numru tagħhom baqa’ dejjem aktar jiżdied.

Fl-1762 Dun Ġużeppi Marku Azzopardi, kappillan ta’ Ħaż-Żebbuġ, ukoll ħalla ġidu kollu biex ikabbar l-Isptar Saura, bil-kundizzjoni li d-diretturi jilqgħu f’din id-dar mhux biss lill-morda imma wkoll lil qassisin li jkunu jinħtieġu għajnuna medika. Aktar tard, għall-bidu tas-seklu għoxrin,

Illum dan l-ospizju jilqa’ madwar tmenin anzjan, bejn nisa u rġiel. Meta, fit-testment tiegħu, it-Tabib Nikola Saura waqqaf dan l-ospizju, huwa ħalla t-tmexxija tiegħu taħt il-ħarsien tal-isqof ta’ Malta. Sas-sena 2000, għal aktar minn 150 sena, kienu għadhom jieħdu ħsieb din id-dar għallanzjani s-Sorijiet tal-Karità. Illum l-Isptar Saura hu magħruf mill-Maltin bħala Id-Dar ta’ Saura u hija taħt id-direttorat tad-djar għall-anzjani mmexxijin mill-Knisja.

Fl-aħħar, ta’ min iżid ukoll li fil-ktieb dwar il-ħajja ta’ San Nikola intitolat Il-Ħajja tal-Glorius Taumaturgu San Nicola ta’ Bari miktub fl-1912 mill-Kanonku V. Vella A.T. kappillan OSS, it-III Ktieb, paġni 29-30 (kważi l-aħħar ftit paġni) tinsab informazzjoni importanti dwar Nikola Saura.

1 Ferres: Descrizione Storica… p.133; Castagna: L-Istorja ta’ Malta …, vol 2, parti III, p.132.

2 A.A. Vist. Past. Vol. XXXVII fol. 476v; Dictionary of Maltese Biographies, vol.1, p.660.

L-inkwatru ta’ San Nikola, pittura ta’ Giuseppe D’Arena

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

12

Festa San Nikola 2022

Joseph Schembri

Insellmu l-memorja ta’ Nikola Bonello

D

ż-Żgħira (skont il-kalendarju l-qadim ta’ dak iżżmien). Is-Superjur Manwel Azzopardi, li kien il-parrinu tiegħi tal-Griżma u matul iż-żmien li qattajt fil-Mużew, kien jgħid li hu sema’ lil Dun Ġorġ jgħid li Kola baqa’ ħaj għax kellu fuqu l-baġġ tal-Verbum Dei.

in is-sena nfakkru s-47 anniversarju mill-mewt ta’ Nikola Bonello (Bubajxu), soċju tal-Mużew li miet il-Ġimgħa 2 t’April 1975.

Meta nfakkru l-mewt ta’ xi ħadd għażiż għalina nkunu qegħdin inġeddu l-memorja ta’ dik il-persuna u nfaħħru l-ġid li tkun wettqet f’ħajjitha. Ħajjitna hija minsuġa minn esperjenzi li ngħaddu minnhom, kemm sbieħ kif ukoll koroh.

Aktar ma nikbru fl-età, iżjed jikbru fina dawn l-esperjenzi. Għalhekk din is-sena, f’dan l-artiklu, xtaqt li mill-ftit esperjenza tant għażiża għalija meta kont fil-Mużew, naqsam magħkom dak li naf u dak li ġie f’idejja fuq Kola (kif konna nsibuh filMużew). Dan qed nagħmlu għax sfortunatament xi drabi l-istorja tal-bniedem tindifen miegħu u ma tkun magħrufa qatt.

Minħabba dan l-inċident, Kola baqa’ dejjem qisu xi ftit dgħajjef. Minkejja dan kollu, iżda, kull (ikompli f'paġna 14)

Nikola kien bin Franġisku Saverju Bonello u Katerina Pulis. Twieled u tgħammed fit-22 t’Awwissu 1906 minn Dun Ġużepp Buhagiar, delegat tal-Kappillan Dun Franġisk Farrugia.

Huwa kien it-tieni wild ta’ dil-familja. Ingħata l-ismijiet ta’ Nikola, Pawlu, Aloysius u Ġużeppi. Ilparrinijiet kienu Ġużeppi Pulis u martu Victoria. Ħutu kienu Ġużeppi, Marija, Anna, Carmela, Ġovanna, Aloysius, Carmelo u Nikolina.1

Kola kien jaħdem fir-raba’ u kull filgħodu, qabel ma jibda x-xogħol fir-raba’, kien iqum kmieni ħafna biex imur jisma’ l-quddiesa u jitqarben.

Meta kellu 41 sena huwa kellu inċident serju ħafna fl-għalqa fl-inħawi ta’ Ħal Xluq meta fit-3 t’Ottubru 1947, waqt li kien qiegħed fejn il-bagħla ġol-għalqa, sajjetta faqqgħet maġenbu u l-bagħla waqgħet mejta zoptu fl-art. Kola waqa’ mal-art mitluf minn sensih.2

Nikola Bonello

It-3 t’Ottubru kienet il-festa ta’ Santa Tereża

Festa San Nikola 2022

13

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

Il-ħidma ta’ Kola fil-Mużew kienet waħda attiva ħafna u wara dak l-inċident tat-3 t’Ottubru 1947, għalkemm il-ħeġġa li kellu naqset xi ftit, xorta baqa’ attiv fil-Mużew.

min kien jaf lil Kola kien jgħid li qatt ma semgħu jgerger mis-salib li kien ġie fuqu. Huwa baqa’ jmur il-Mużew kuljum.

Għalkemm kien bidwi sempliċi, ma kienx nieqes minn ftit tal-iskola. Dan it-tagħlim għenu ħafna biex ikun jista’ jagħmel xi lezzjoni lit-tfal u lis-soċi fl-assenjatur (laqgħa ta’ tagħlim u ta’ formazzjoni għas-soċi li ssir wara l-lezzjonijiet littfal). Meta kien jiġi mitlub mis-superjuri tiegħu biex jgħallem id-duttrina lit-tfal jew biex jagħmel xi materja fl-assenjatur kien jaċċetta bil-qalb kollha. Waqt li kont qed nipprepara dan l-artiklu ġiet f’idejja biċċa karta li fuqha Kola kien kiteb xi sentenzi ta’ San Pawl. Dawn in-noti kienu għal taħdita fl-assenjatur bis-suġġett “L-Eżempju ta’ Ġesù” li kellha ssir il-Ġimgħa 13 ta’ Jannar 1961.

Din in-nota ġiet f’idejja peress li kont nipprepara għall-assenjatur; fl-aħħar tal-assenjatur jien kont ġbart l-affarijiet minn fuq il-mejda u mal-kotba kien hemm din il-karta. In-nota kien fiha dawn issentenzi:

Lejn l-aħħar ta’ Marzu 1975 Kola ttieħed fl-Isptar San Luqa sakemm fit-2 t’April miet fil-11.15pm fl-età ta’ 69 sena, ikkonfortat bissagramenti mqaddsa.

Kwalitajiet sbieħ li kienu jidhru f’Kola:

• Kien soċju veru umli u ubbidjenti lejn issuperjuri tiegħu u lejn ir-regola tas-Soċjetà Mużewmina.

• Kien iħobb it-tagħlim – kien jipprepara tant tajjeb il-lezzjoni għall-assenjatur.

• Kien devot ta’ Ġesù Sagramentat u talMadonna.

• Kien bniedem ta’ talb – Kien imur fil-kappella tal-Mużew biex joqgħod jitlob.

• Kien dejjem ikun bi tbissima fuq fommu li kienet turi l-ferħ f’qalbu; kif ngħidu, ‘il-wiċċ mera tal-qalb’.

Introduzzjoni: ‘Ġesù huwa l-mudell tan-Nisrani’ i.

Ikollkom fikom infuskom l-istess sentimenti li kienu fi Kristu Ġesù. (Filip. 2, 5)

Jalla fis-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija (MUSEUM) joktru vokazzjonijiet qaddisa.

ii. Għax il-ħajja tiegħi hi Kristu, u l-mewt għalija qligħ. (Filip. 1, 22)

Riferenzi: 1. Ringrazzjament speċjali lis-Sur Anthony Mifsud tal-għajnuna li tani fit-tfittxija għat-tagħrif fuq il-familja ta’ Nikola Bonello.

2. Kalendarju Mużewmin Ottubru 1975.

iii. Dawk li huma ta’ Kristu sallbu l-ġisem bil-ġibdiet u l-passjonijiet tiegħu. (Gal. 5, 24) Konklużjoni: Insiru nixbhu lil Ġesù billi niżżejnu bilvirtù li kienet f’Ġesù li fih kien hemm kull virtù.

Errata Corrige: Fil-ħarġa ta’ dan il-magazin parrokkjali tal-2019, f’paġna 11, inkiteb li Dun Josef Mifsud huwa s-37 kappillan minn mindu s-Siġġiewi sar parroċċa fl-1436. Fil-fatt huwa t-38 wieħed fil-lista ta’ kappillani li kellha l-parroċċa tagħna.

Il-Bord Editorjali jixtieq jirringrazzja lil dawk kollha li għoġobhom jirreklamaw f’dan il-magazin.

Fl-istess ħin iħeġġeġ lill-qarrejja biex jużaw il-prodotti u s-servizzi li qed jiġu offruti.

Taqsima 2: Familja Siġġiwija

14

Festa San Nikola 2022

Carlos Borg

Il-Ħidma fil-knisja tagħna

I

Qniepen

l-knisja hija d-dar fejn Alla huwa preżenti l-ħin kollu. Għalhekk, hu xieraq li ’l din id-dar speċjali nieħdu ħsiebha. Matul is-sena jsir xogħol enormi li parti minnu tistgħu tarawh b’għajnejkom; iżda hemm ukoll parti kbira li ma tidhirx. Waħdi ma nasalx biex nagħmel din il-ħidma kontinwa li jirrikjedi tempju ta’ dalkobor. Li ma jkunx għall-impenn volontarju ta’ bosta persuni u l-għajnuna ta’ diversi benefatturi, ix-xogħol ma jkunx possibbli li jsir. Kien tassew xieraq li fl-2019 dawn il-voluntieri ngħataw l-Onorifiċenza Mertu Siġġiewi mill-Kunsill Lokali bħala turija ta’ apprezzament għas-sehem mill-qalb u bla ħlas tagħhom lejn il-komunità Siġġiwija. Jiena, f’isimkom, minn qalbi nifirħilhom u nirringrazzjahom ilkoll.

Fil-kampnari tal-knisja tagħna nsibu wieħed mill-isbaħ settijiet ta’ qniepen li hawn f’pajjiżna. Dan sar fl-1948 mid-Ditta John Taylor tal-Ingilterra. Wara 74 sena kien wasal iż-żmien li l-ħamest iqniepen induruhom dawra sew minħabba d-deterjorament u l-ħsara li kienet saritilhom.

Għal dan il-għan tqabbdet il-kumpanija Kamoy Engineering tal-Marsa. Kevin Mallia, l-inġinier responsabbli, ħa ħsieb l-iggalvanizzar tat-travi; saru brackets u studs ġodda; fi tlieta mill-qniepen saru toqob peress li l-kuruni tagħhom kienu mkissrin; sar xogħol ta’ tiġdid fuq il-mazez tal-arloġġ, u twaħħlu l-bearings malilsna oriġinali li kienu ġew ordnati fl-2008 millkumpanija Taylor stess.

Bħas-soltu se nagħtikom tagħrif fuq fuq dwar ix-xogħol prinċipali li sar fil-knisja tagħna mill-bidu tal-2021 sa issa.

Festa San Nikola 2022

(ikompli f'paġna 16)

15

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Bl-għajnuna ta’ diversi persuni li ma tħallsu xejn għall-ħidma tagħhom, sar ix-xogħol kollu, mill-qlugħ sat-twaħħil tat-travi u l-qniepen.

Fost dawn kien hemm Joe Borg, magħruf bħala

‘Kristu’, minn Ħal Qormi li flimkien miegħi kien il-moħħ wara dan il-proġett; Anġlu Micallef bilkrejn, il-ġakkijiet u t-travetti; il-kumpanija JMV u Tarċisju Pace li pprovdew it-travi biex inserrħu l-qniepen fuqhom; il-Perit Joe Cassar, bil-pariri professjonali tiegħu; Jason Sciberras għall-ġebel u l-briks; Charlie Vassallo u Borg Bros għall-krejn; Lino Aquilina għaċ-chainblocks u l-ħbula; Sander Bonello għall-pajpijiet u l-brackets; Charlie Schembri li ħadem is-seratizzi tal-arloġġ; u Mario Cutajar għall-flus li ngħatajna mill-Fond għal Kawżi Ġusti bħala parti mdaqqsa mill-ispejjeż involuti.

Xogħol varju fil-knisja

• Tkompla t-tiżbigħ tas-soqfa tal-arkati tannavi bl-undercoat u tlestiet għalkollox iż-żebgħa ta’ fejn il-pittura ta’ erba’ koppletti, kif ukoll l-aħħar parti tal-korsija sa taħt l-orgni u l-pilastri tal-korsija kollha.

• Il-kamra tal-għodda - li nsibuha bħala ‘l-Uffiċċju’ - ingħatat iż-żebgħa u tkaħħlet fuq il-fil.

Saret ukoll ħidma fuq il-paviment ta’ wara l-knisja sabiex nevitaw li jidħol l-ilma.

• Għamilt qtugħ fil-ħajt u għaddejt il-wiring għal sitt monitors biex il-liturġija tkun aktar aċċessibbli għall-kongregazzjoni f’kull parti talknisja.

• Saru trieħi ġodda għal kuljum u ttranġaw il-pavaljuni tal-festa u d-damask kollu tan-navi b’lenza ġdida u b’ħoloq isfel ukoll.

• Inħadem ukoll drapp biex ikun mgħotti t-tużell tal-festa, il-ġilandra u ż-żewġ trieħi għallartal maġġur.

• Ġew restawrati l-fjuretti tal-karti tal-festi sekondarji. Baqa’ wkoll għaddej ix-xogħol talganutell u issa bdejna l-fjuretti tal-Via Sagra.

• Ħadt ħsieb nibbanja tnax-il xemgħa (prima u sekonda) għall-festi sekondarji.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

16

Festa San Nikola 2022

tlestiet il-parti ta’ fuq tal-kuritur li jwassal għallkor kif ukoll in-niċċa tal-Irxoxt u parti oħra li missagristija tagħti għall-kor.

• Sar disinn kumplimentari minn Chris Ebejer mill-Qrendi għan-niċċa l-antika ta’ San Nikola li kienet saret minn Antonio Sciortino. Din issa se tintuża biex fiha titqiegħed il-vara mill-isbaħ u unika tal-Madonna tad-Dawl. Din in-niċċa se titpoġġa fil-ħnejja tax-xellug int u dieħel mill-bieb tal-ġenb fil-faċċata tal-knisja.

Il-Vara ta’ San Nikola

Nazzareno Buhagiar ħadem l-injam ta’ taħt il-vażuni tal-fidda tal-vara titulari. L-isprej u l-lostru sar minn Nicholas Cassar. Għaddej ukoll ix-xogħol tal-ganutell tal-erba’ vażuni minn Joshua Mercieca minn Ħal Tarxien. Huwa qed jagħmel ukoll il-girlanda ta’ fuq il-pedestall li ddur ma’ saqajn San Nikola.

Rinnovar tal-Kor

L-Istatwa tal-Irxoxt

Il-kor, wara l-artal maġġur, huwa wieħed mill-eqdem għamara li żejnet lill-knisja tagħna. Mażżmien l-injam beda juri sinjali ta’ deterjorament u kellna nagħmlu intervent urġenti biex ma nitilfuhx.

Għalhekk, wara li qlajnieh, grazzi għal Borg Bros ġarrejnieh għal għand il-kumpanija Salvart filMosta. Dan sar biex l-injam jiġi ffumigat u b’hekk jinħeles minn kull tip ta’ dud li kien qed jagħmel il-ħsara. Wara, ix-xogħol tkompla fl-Oratorju fejn tbiddlu partijiet mill-injam. Fejn stajna, salvajna l-antik. Sar it-tqaxxir u wara ngħatat ix-xalakka.

Tranġaw ukoll żewġ ġinokkjaturi, il-leġiju l-kbir tal-kor u leġiju ieħor tal-festa. Qabel tpoġġa lura f’postu, qaxxarna l-ħajt u l-art ukoll. Din il-ħidma kollha saret minn Benny Cachia, Saver Ciantar u Nikola Zammit. Huma għamlu wkoll 70 gastra talġibs u l-fibre b’forma li saret minn Joseph Magri.

Ix-xogħol fuq partijiet mill-gwerniċi sar minn Manwel Saliba.

Din l-istatwa ġiet miżbugħa u indurata minn Publio Magro mill-Furjana. Il-ħlas kollu sar mill-istess benefattur li kien ħallas għax-xogħol tal-injam. Issa nistgħu ngħidu li għandna statwa tassew sabiħa li tixraq lill-knisja tagħna biex tikkumplimenta l-kurċifiss ta’ Karlu Darmanin.

Iktar ħidma

• Tkompla x-xogħol tal-injam fis-sagristija li qiegħda tinħadem mill-mastrudaxxa John Borg: Festa San Nikola 2022

(ikompli f'paġna 18)

17

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Pittura • Bejn Frar u Novembru tal-2021 ġiet restawrata l-pittura ta’ Santa Marija u l-kwadru ovali ta’ San Gejtanu - li jinsab taħtha - mirrestawratriċi Amy Sciberras.

• Pittura ġdida ta’ San Ġorġ Preca, xogħol talartist Għawdxi Manwel Farrugia, ġiet irregalata lill-knisja tagħna minn Dun Osmar Baldacchino.

Din tinsab taħt il-kwadru tal-Madonna talKarmnu.

• Saru gwarniċi ġodda għas-sottokwadri ta’ San Gejtanu u ta’ San Ġorġ Preca minn Nazzareno Buhagiar, b’induratura ta’ Brian Borg.

Ringrazzjament

tassew tixraq lid-dar t’Alla u tal-apprezzament kontinwu tagħkom għal kulma nagħmlu. Nixtieq ilfesta t-tajba lil kulħadd, b’mod partikulari lil dawk fostkom li ma jistgħux fiżikament jiċċelebraw ilfesta magħna. VIVA SAN NIKOLA!

Inrodd ħajr lill-Arċipriet u l-Kleru, liż-żewġ Każini tal-Banda, lill-Għaqda tan-Nar, lill-Grupp tal-Armar, u fuq kollox lilkom is-Siġġiwin għallġenerożità kbira li turuna biex issostnu knisja li

Nilqgħu fostna u nawguraw il-festa t-tajba lill-emigranti Siġġiwin li jkunu magħna matul il-ġranet tal-festa. Insellmu wkoll lis-Siġġiwin li jinsabu ’l barra minn xtutna u ma jistgħux ikunu magħna matul dawn il-ġranet. Minn dawn il-paġni nsellmu wkoll lill-anzjani u lill-morda li ma jistgħux igawdu magħna dawn il-festi.

San Nikola jberikna lkoll!

Il-verżjoni elettronika ta’ dan il-magazin parrokkjali se tkun disponibbli għall-qarrejja fuq il-Facebook page Parroċċa San Nikola Siġġiewi.

Qabel il-ġimgħa tal-festa se jkun aċċessibbli biss il-programm tal-festa.

Wara l-festa tkunu tistgħu taqraw il-magazin minn fuq l-istess paġna.

Nitolbukom tavżaw lil qrabatkom li ma joqogħdux fir-raħal tagħna jew li jgħixu ’l bogħod minn xtutna li jistgħu jaqraw ‘IS-SIĠĠIEWI’ bil-kumdità billi jidħlu fuq din il-paġna.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

18

Festa San Nikola 2022

Nikol Bezzina

Ġużeppi Marija Caruana u l-Pittura tal-Koppletti

A

Il-ħajja tal-artist

rtist Malti li ħadem fil-knisja tagħna u li qatt ma deher tagħrif dwaru f’dan il-magażin parrokkjali huwa Ġużeppi Caruana li pitter il-figuri kollha u l-anġli li nsibu fis-sitt koppletti tan-navi. Barra li ktibna dwar Mattia Preti, Francesco Zahra, Lazzru Pisani u Carmine Palmieri – li l-pittura tagħhom kollha issa ġiet restawrata – ħassejna li għandna nġibu xi tagħrif dwar dan l-artist Żejtuni.

Ġużeppi Marija Caruana twieled iż-Żejtun fl-24 ta’ Diċembru 1899, bin Franġisku Saverju Caruana u Marjanna Bonnici. Minn tfulitu wera ġibda għall-arti u maż-żmien tgħallem minn idejn Ġużè Duca f’Bormla u l-artist Żebbuġi Lazzru Pisani li kompla jkissru fid-disinn u t-teknika. Ta’ 20 sena tela’ Ruma fejn studja l-arti fir-Regia di Belle Arti, fil-Liceo di Arte Moderna u fil-British Academy. Għal dan il-kors kien ħallas ħuh li kien jgħix l-Amerika. Meta kien Ruma beda jħoss inkwiet f’għajnu x-xellugija, effett ta’ inċident li kellu fi tfulitu. Meta ġie lura Malta għamel operazzjoni f’għajnu iżda din ma rnexxietx u għal erbgħin sena sħaħ kellu jibqa’ jpitter biddawl minn għajn waħda biss. Huwa beża’ li jista’ jitlef aktar kummissjonijiet ta’ pittura u għalhekk żamm dan is-sigriet għalih. Għamel żmien jgħallem l-arti mad-Dipartiment tal-Edukazzjoni.

Fl-1946 Ġużeppi żżewweġ lil Olimpia Caruana iżda ma kellhomx tfal. Il-kittieb Trevor Zahra, li jiġi neputih, jistqarr li ‘Uncle Joe’, kif kienu jsejħulu hu u ħutu, kien iħobbhom daqslikieku kienu wliedu.

Il-popolarità tiegħu żdiedet sew wara li għamel xi xogħol fis-Santwarju tal-Madonna talGrazzji f’Ħaż-Żabbar. Wara l-Aħħar Gwerra Dinjija huwa mar jgħix f’Raħal Ġdid fejn ħadem ukoll xi xogħol fil-knisja u kompla jaħdem fuq l-aħħar xogħlijiet għas-saqaf tas-Santwarju ta’ ĦażŻabbar. Minbarra ħafna xogħol għal djar privati u saħansitra fl-Irlanda, Caruana ħadem fil-knejjes tan-Naxxar, is-Siġġiewi, Ħal Għaxaq, Marsaxlokk u l-Fgura. Ġużeppi miet iż-Żejtun fl-14 t’April 1964 u ndifen fiċ-ċimiterju ta’ Santu Rokku li jinsab malknisja ta’ San Girgor.

Festa San Nikola 2022

19

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Il-pittura ta’ Caruana fil-knisja tagħna Niġu issa biex naraw il-ħidma ta’ Ġużeppi Caruana fil-knisja tagħna. Dan se nagħmlu skont l-ordni kronoloġika tax-xogħol: nibda minn dik tal-koppletta tal-Karmnu li l-pittura tagħha saret fl-1955, kif indikat mill-firma u s-sena li għamel l-artist; wara tpittret il-koppletta tan-nofs fuq il-bieb tal-ġenb tal-lemin tal-knisja, imbagħad dik ta’ Sant’Andrija, warajha ta’ Sant’Antnin, ilkoppletta ċentrali fuq il-bieb tal-ġenb tax-xellug tal-knisja (quddiem iż-ŻAK) li ġġib il-firma ta’ Caruana u s-sena 1962, u fl-aħħar nett il-koppletta tal-Assunta li fiha wkoll insibu l-firma tal-pittur imma bla ma hemm is-sena. Skont Renè u Trevor Zahra, neputijiet ta’ Caruana li għenuh ħafna filħidma tiegħu fis-Siġġiewi, dan kien l-aħħar xogħol ta’ zijuhom qabel miet fl-1964.

Peress li Caruana kien għalliem, l-aktar li seta’ jaħdem kien matul il-vaganzi tas-sajf.

Għalhekk kull sena kienet titlesta l-pittura kollha ta’ koppletta waħda li ġeneralment kienet tiżżanżan fil-festa ta’ San Nikola tax-xitwa (għalkemm ma ninsewx li l-festa kienet issir fissajf). Caruana kien jaħdem il-pittura fuq kanvas fl-istudjow tiegħu fejn sikwit kienu jżuruh ilKappillan/l-Arċipriet flimkien ma’ Dun Ġużepp Aquilina (Ta’ Randa) u s-sagristan Karmnu Scicluna biex jaraw ix-xogħol kif inhu sejjer. Wara, bl-għajnuna ta’ neputih Renè, kien iwaħħalha filpost bil-bjankett jew b’kolla li kien isajjar hu stess.

koppletta. Nieħdu, ngħidu aħna, il-koppletta fejn hemm l-altar tal-Madonna tal-Karmnu li hija raffigurata tgħaddi l-labtu lil San Xmun Stock (patri Karmelitan Ingliż li għex fis-seklu tlettax) fi kwadru sabiħ impitter minn Ġużeppi Calì (1846-1930). F’din il-koppletta, fuq l-altar eżatt, Caruana pitter dehra tal-Madonna ttella’ l-erwieħ devoti tal-labtu Karmelitan mill-Purgatorju.

Mad-dawra, imbagħad, pitter figuri li għandhom x’jaqsmu mal-Ordni Karmelitan, fosthom ilprofeta Elija (bi xbieha tal-Madonna fl-isfond) li hu kkunsidrat bħala l-missier spiritwali ta’ dan l-Ordni, kif ukoll patrijiet u sorijiet Karmelitani li baqgħu magħrufa għall-ħajja qaddisa tagħhom fosthom Santa Tereża ‘tal-Bambin Ġesù’ (ta’ Lisieux, Franza; 1873-1897) bil-ward f’idejha, Santa Tereża ‘l-Kbira’ (ta’ Avila, Spanja; 15151582), u Santa Marija Maddalena de’ Pazzi minn Firenze (1566-1607) li tidher f’estasi b’anġlu warajha. Insibu wkoll lil San Pier Tumas (13051366) li, skont il-leġġenda, ngħata l-martirju marbut minn idejh ma’ siġra. Il-persunaġġ li qed jirċievi mingħand anġlu l-messaġġ “Precem tuam Dominus audivit” (Il-Mulej sema’ t-talba tiegħek)

Fil-knisja b’kollox għandna sitt koppletti (koppli żgħar) li jinsabu fin-navi, tlieta fuq kull ġenb tal-korsija (il-parti ċentrali tal-knisja).

Kull koppletta hija mżejna b’pittura ta’ figuri diversi, flimkien ma’ sett ta’ erba’ anġli mpittra fuq il-pendenti. Imma lil min jirrappreżentaw dawn il-figuri? Għaliex tpittru proprju dawn ilpersunaġġi? Hemm xi relazzjoni bejnhom u l-altar li nsibu fil-ġenb?

Jekk wieħed jifli sew dawn il-pitturi, malajr jinduna li hemm rabta bejn il-persunaġġi mpittra fil-koppletta u l-altar ta’ dik l-istess Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

20

Festa San Nikola 2022

aktarx li huwa San Xmun Stock li kien talab lillMulej biex il-Karmelitani jwaqqfu kunventi flIngilterra pajjiżu. Iktar diffiċli nidentifikaw ilpapa mpitter f’din il-koppletta. Il-Karmelitani, fil-kalendarju liturġiku tagħhom, sal-Konċilju Vatikan II, kienu jiċċelebraw żewġ papiet, San Telesforu u San Dijonisju, bħala qaddisin tagħhom, u allura l-Papa tal-koppletta aktarx hu wieħed minn dawn it-tnejn. Fil-kwadru ovali fuq l-altar kien hemm pittura ta’ San Kalċedonju li tneħħiet biex tagħti postha lix-xbieha ta’ San Ġorġ Preca li tpoġġiet proprju hemm minħabba li fuqu hu kien iqaddes meta kien jiġi s-Siġġiewi. Tajjeb ngħidu li Dun Ġorġ ma kienx jaf li ommu u missieru kienu midfunin ftit lil hinn minn dan l-altar, sakemm xi ħadd mis-Siġġiewi kien qallu b’dan...u mgħaġġbin kemm feraħ!

poplu t’Alla. Għaldaqstant nistgħu niġbruhom f’tema waħda - Saċerdozju. Fil-koppletta nistgħu naraw lil Abel joffri sagrifiċċju lil Alla; Noè jiżżi ħajr ’l Alla wara d-dilluvju; Abram lest biex joffri ’l ibnu Iżakk; Ġakobb fuq il-bir fl-għalqa li ħalla lil ibnu Ġużeppi fil-belt ta’ Sikar fis-Samarija (Ġw.

4:7-15); Melkisedek, sultan ta’ Salem u Qassis ta’ ‘Alla l-Għoli’, bil-kalċi fl-isfond; Mosè juri s-salib b’serp imdawwar miegħu; u s-sultan David idoqq l-arpa. L-erba’ anġli qed iġorru simboli li jduru mat-tema tas-sagrifiċċju.

L-altar fil-koppletta biswit in-niċċa ta’ San Nikola huwa ddedikat lil Sant’Andrija, kif jidher fil-pittura tal-artist Malti Ignazio Carlo Cortis (1826-1898) li saret fl-1871, kif tixhed il-firma tal-artist fuq l-istess kwadru. Tajjeb ngħidu li dan il-kwadru ħallset għalih mart Ġużeppi Agius (l-eks surmast tal-iskola li ħalla daru għall-Mużew tassubien) li kienet minn Ħal Luqa u għalhekk kellha devozzjoni kbira lejn dan l-appostlu. Din il-koppja kellha wild wieħed biss, Dun Mikelanġ, li miet fletà ta’ 30 sena, u li b’tifkira tiegħu sar l-altar kif tindika l-kitba – ‘I(n) M(emoriam) Sac. M’Ang.

Fil-koppletta ċentrali fuq il-lemin talknisja, il-pittura ewlenija fuq il-bieb tal-ġenb turi lil Kristu l-Qassis il-Kbir li offra ruħu bħala sagrifiċċju għall-fidwa tal-bniedem. Madwaru Caruana pitter diversi persunaġġi bibliċi millAntik Testment li kollha juru aspetti diversi tassaċerdot: dak li joffri s-sagrifiċċju u mexxej talFesta San Nikola 2022

(ikompli f'paġna 22)

21

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

marbut mal-istatwi u s-salib f’Tal-Għolja. Isimhom it-tnejn jidher ukoll fuq irħama kommemorattiva taħt l-istatwa tal-ġebel tad-Duluri li tinsab ħdejn iċ-ċimiteru ta’ San Teodoru, jew kif insibuh aħna s-Siġġiwin, San Dawdar. Bħall-familja Dingli, ilfamilja Laferla kienet tat-tajjeb u benefattriċi kbira tal-knisja u l-parroċċa tagħna. Jidher li Marija Laferla kellha devozzjoni kbira lejn dan il-qaddis Franġiskan li nsibuh impitter minn Caruana fil-glorja tas-sema fil-kwadru ewlieni eżatt fuq l-altar, b’żewġ mirakli - wieħed fuq kull naħa - li Sant’Antnin tant baqa’ magħruf għalihom: fuq illemin jidher iqajjem mill-mewt lit-tfajjel Portugiż Parrisio wara li kien għereq fil-baħar, u fuq ixxellug il-qaddis jidher jipprietka lill-ħut fil-belt ta’ Rimini wara li l-eretiċi ta’ dil-belt ma ridux jagħtuh widen. Ma jonqosx ukoll li Caruana dawwar lil dan il-qaddis b’pittura ta’ reliġjużi oħra Franġiskani bħalu, fosthom il-fundatur tal-Ordni San Franġisk t’Assisi (1182-1226) li jidher b’anġlu warajh meta rċieva l-pjagi f’idejh, u lil San Bonaventura (1221-1274), Kardinal-Isqof Franġiskan ta’ Albano, qrib Ruma, li baqa’ magħruf għall-għerf teoloġiku u filosofiku tiegħu tant li hu Duttur talKnisja. Insibu wkoll lil Santa Kjara (1194-1253), l-ewwel soru fl-Ordni Franġiskan u fundatriċi tassorijiet Klarissi, u lil Santa Eliżabetta tal-Ungerija (1207-1231) li bħala membru minn tal-bidu fitTerz’Ordni Franġiskan kienet simbolu tal-karità Nisranija billi għenet ħafna lill-morda, lir-romol u nies oħra fil-bżonn. Bħalha wkoll għamel ġid kbir mal-foqra u l-imsejknin San Lwiġi IX, re ta’ Franza (1215-1270), wieħed mill-patruni tal-Ordni Franġiskan Sekulari. Fil-kwadru ovali fuq l-altar naraw il-konverżjoni ta’ San Pawl. L-erba’ anġli qed iżommu simboli marbutin ma’ Sant’Antnin: ħobż (il-karità), fjura tal-ġilju (is-safa), ktieb (ilpredikazzjoni), frosta (il-mortifikazzjoni).

Agius’ – fuq it-taraġ tal-irħam li jagħti għalih. Ilkwadru ewlieni fil-koppletta juri lil Sant’Andrija li kien ħu San Pietru. Imseħbin miegħu nsibu l-erba’ evanġelisti: San Mattew, San Mark, San Luqa u San Ġwann, u tliet figuri li jissimboleġġaw il-virtujiet teologali: il-Fidi (anġlu bis-salib f’idu), it-Tama (anġlu jżomm ankra) u l-Imħabba (omm tgħannaq magħha lit-tarbija tagħha). Il-kwadru ovali fuq l-altar iġib ix-xbieha ta’ San Franġisk Saverju, kofundatur tal-Ordni tal-Ġiżwiti flimkien ma’ San Injazju ta’ Loyola, it-tnejn Spanjoli. Tnejn mill-anġli għandhom f’idhom sejf mislut, filwaqt li ieħor qed jgħolli ’l fuq ġarra u l-ieħor għandu n-nar ħiereġ minn idu x-xellugija.

Fir-raba’ koppletta, fuq in-naħa x-xellugija tal-knisja, insibu l-altar ta’ Sant’Antnin, patri Franġiskan Portugiż li twieled f’Liżbona fl-1195 u miet f’Padova, l-Italja, fit-13 ta’ Ġunju 1231.

L-altar sar b’tifkira ta’ Maria Antonia Agius li isimha hu mnaqqax fuq it-taraġ quddiem l-altar.

Kitba fuq l-istess kwadru (‘Dono di Maria Laferla 1902’) turi li dan il-kwadru, xogħol sabiħ ħafna ta’ Ġużeppi Calì, ingħata lill-knisja minn Marija Laferla li kienet oħt Dun Pawl Laferla li ismu baqa’ Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

It-tema prinċipali fil-koppletta tan-nofs fuq ix-xellug tal-knisja hija l-Evanġelizzazzjoni. Kif nafu, qabel mar lura għand Missieru, Ġesù ordna lill-appostli: “Morru, mela, agħmlu dixxipli millġnus kollha, u għammduhom fl-isem tal-Missier

22

Festa San Nikola 2022

Caruana pitter patri Franġiskan li qed jevanġelizza fil-kontinent Awstraljan. L-anġli għandhom in-nar (assoċjat mal-Ispirtu s-Santu), il-kitba (li permezz tagħha wkoll twasslet il-predikazzjoni), u d-dawl (li jiġi mill-qari tal-Kelma u mill-Ispirtu s-Santu).

F’din il-koppletta nsibu l-firma ta’ Caruana u s-sena 1962.

Fuq ix-xellug tal-knisja, faċċata tal-altar ta’ Sant’Andrija, insibu l-altar iddedikat lil Marija mtellgħa s-sema (L-Assunta), b’pittura ta’ kwadru sabiħ minn artist mhux magħruf u li ġie restawrat fl-aħħar xhur tas-sena l-oħra. Dan l-altar sar b’tifkira ta’ L. Mamo kif tindika l-kitba fuq tarġa tal-altar. Fil-kwadru ovali fuq l-altar insibu xbieha ta’ San Gejtanu.

Hawnhekk il-prominenza kollha teħodha Marija, Omm il-Feddej, li kellha rwol ċentrali filħelsien tal-bniedem mid-dnub. Huwa għalhekk li l-figura ewlenija f’din il-koppletta turi l-Kunċizzjoni, Marija mnissla bla tebgħa, li Alla ried jagħtiha l-privileġġ li ġisimha ma jsirx trab

u tal-Iben u tal-Ispirtu s-Santu” (Mattew, 28, 19).

Għalhekk il-pittura ewlenija f’din il-koppletta turi l-inżul tal-Ispirtu s-Santu fuq l-appostli, bil-figuri ta’ San Pietru u San Pawl fuq kull naħa, li kienu l-promoturi ewlenin fl-ewwel żminijiet tal-knisja meta l-evanġelizzazzjoni kienet l-għan ewlieni talappostli. Hemm ukoll l-appostlu Filippu li, qabel ilkonverżjoni ta’ San Pawl, kien il-missjunarju l-kbir tal-pagani u sal-lum huwa meqjus bħala simbolu tal-universalità tal-Evanġelju. Huwa għalhekk li Caruana pitter lil dan l-appostlu qed jipprietka lil tfal minn kull ġens. Il-pitturi l-oħra f’din ilkoppletta juru persunaġġi li taw sehem kbir biex l-evanġelju ta’ Kristu jixtered mal-erbat irjieħ tad-dinja. Pittura minnhom turi lil bin Sant’Elena, Kostantinu (272-337), l-ewwel imperatur Ruman li sar Nisrani u li flimkien ma’ Liċinju, fis-sena 313, ħareġ l-Editt ta’ Milan li stabilixxa tolleranza reliġjuża għall-Kristjaneżmu fl-Imperu Ruman.

Insibu wkoll lil Kristofru Kolombu (1451-1506) li mal-iskoperta tiegħu tal-gżejjer fil-Karibew fl-1492 bdiet l-evanġelizzazzjoni tal-kontinent Sudamerikan. Hemm ukoll San Franġisk Saverju, il-patri Ġiżwita minn Navarra fi Spanja (15061552) li evanġelizza l-aktar fl-Indja. Fl-aħħar nett Festa San Nikola 2022

(ikompli f'paġna 24)

23

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

tal-Mużew mis-Siġġiewi, ħadem fil-ġibs il-weraq li jitla’ ma’ tul il-pittura kif ukoll l-uċuħ tal-anġli fuq kull kolonna bil-weraq. Dan sar kollu qabel bdiet il-pittura. Piju qalli li wara li spiċċa dan ix-xogħol fil-knisja tagħna, emigra lejn l-Awstralja.

imma jkun imtella' fis-sema. Imdawrin magħha nsibu raffigurati seba’ persunaġġi lkoll millAntik Testment: erba’ nisa li huma ‘prekursuri’ ta’ Marija fl-Istorja tas-Salvazzjoni: Ġuditta, Ġael, Ester u Debora, li lkoll kienu strumentali filħelsien tal-Poplu Lhudi minn diversi ħakmiet ta’ saltniet oħra; it-tlieta l-oħra huma l-profeti Elija, Eżekjel u Iżaija li f’kitbiethom ‘ħabbru’ lil Marija.

L-erba’ anġli qegħdin iżommu simboli marbuta ma’ Marija fosthom ġilju abjad (is-safa tagħha), fergħa taż-żebbuġ (il-paċi), u ġiżirana bil-midalja mirakoluża.

Nittama li dan it-tagħrif li tajtkom jgħinkom tifhmu aħjar li l-pittura kollha fil-knisja tagħna għandha temi maħsubin u messaġġi ċari, kif turi r-rabta li hemm fil-figuri mpittra minn Caruana kemm bejniethom kif ukoll mal-altari li nsibu fiżżewġt iġnub tal-knisja tagħna.

Ħajr lil Trevor Zahra u Joe Pace tat-tagħrif li għaddewli dwar l-artist u l-ħidma tiegħu, lil ħija John li flimkien miegħi qagħad jifli kull persunaġġ impitter, lil Patri Ivan Scicluna O. Carm. għat-tagħrif fuq ċerti persunaġġi Karmelitani, lil Michael Vassallo għar-ritratti u lil Carlos issagristan għad-disponibilità tiegħu kull meta kelli bżonnu biex nagħmel din ir-riċerka.

Din hija l-aħħar koppletta li ġabet fit-tmiem il-ħidma ta’ Caruana fil-knisja tagħna, lejn l-aħħar tal-1963, ftit xhur qabel mewtu. Għaldaqstant kienet ukoll l-aħħar biċċa xogħol fil-ħajja artistika tiegħu.

Għeluq

Il-pittura ta’ Caruana għadha relattivament riċenti meta mqabbla mal-bqija tal-pittura l-oħra tal-knisja, tant li għad hawn Siġġiwin li jiftakruh ipitter il-koppletti. Tajjeb ngħid ukoll li Piju Farrugia (mill-familja mlaqqma “Ta’ Xmun”), soċju

Iktar ’il quddiem inkompli nagħtikom tagħrif interessanti dwar artisti oħra li bix-xogħol tagħhom sebbħu t-tempju tant għażiż għalina s-Siġġiwin.

F'isem is-Siġġiwin kollha il-Bord Editorjali jixtieq jirringrazzja lill-voluntieri kollha li minn qalbhom jaħdmu flimkien mas-sagristan matul is-sena kollha biex il-knisja tagħna tkun tassew tixraq lid-Dar t'Alla.

Ħajr lill-Każin tal-Banda ‘San Nikola’, lis-Siġġiewi Festival Brass Band, lill-Għaqda tan-Nar ‘San Nikola’ u lill-Grupp tal-Armar ‘6 ta’ Diċembru’ għall-ħidma tagħhom b’risq il-festa. Għal dettalji dwar il-programmi u s-sehem tagħhom, ara l-magazins rispettivi tagħhom.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

24

Festa San Nikola 2022

L-Orgni tal-knisja jagħlaq 100 sena

K

- patruna tal-mużiċisti - wasal l-orgni l-ġdid li sar mid-Ditta Pacifico Inzoli ta’ Cremona, fl-Italja.

Kellu erba’ mniefaħ li kienu jimlew il-minfaħ ilkbir li jipproduċi l-arja biex toħroġ il-mużika. Fissnin 1957, 1978 u 1998 sarlu xogħol ta’ restawr u fl-2005 twaħħallu mutur ġdid. L-orgni tagħna ġie deskritt bħala ‘teżor’ minn diversi persuni esperti fil-qasam tal-mużika u aħna s-Siġġiwin għandna nkunu kburin b’din l-opra li timla l-knisja waqt ilfunzjonijiet flimkien mal-kant tal-kor.

nisja ma tkunx kompluta bla orgni.

Għalhekk il-knisja tagħna kellha l-ewwel orgni tagħha fl-1791. Dan kien tqiegħed f’gallerija fil-kor in-naħa tassagristija, faċċata ta’ gallerija oħra biex tinħoloq simetrija. Meta wasal l-orgni l-ġdid (dak tal-lum), il-galleriji nqalgħu u minflokhom saret pittura nofs tond. L-orgni ħaduh il-Ħamrun.

Fit-22 ta’ Novembru 1922, jum Santa Ċeċilja

Festa San Nikola 2022

25

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Jitlesta r-restawr tal-pittura tas-saqaf kollu tal-knisja

I

kmieni qabel l-ewwel quddiesa. Minkejja li l-koppla tagħna fiha żewġ qoxriet u toffri inqas riskju ta’ ħsara, ħareġ evidenti li l-pittura talkoppla kienet qiegħda ssofri minn ħsarat strutturali. Minn hemm nibet pjan ta’ restawr u konservazzjoni sabiex jiġi preservat il-patrimonju tal-knisja tagħna. Matul l-aħħar tal-2013 sar xogħol ta’ tisħiħ fil-laboratorji tagħna fuq il-pittura li waqgħet u bdew isiru wkoll preparamenti ta’ dokumentazzjoni u studju fuq is-sit fil-koppla stess. Fl-2014 tlesta x-xogħol fuq il-pittura talkoppla kollha. U minn hemm, pass pass bqajna nimxu minn sezzjoni tal-knisja għal oħra biex salaħħar tal-2019 ġie mantnut, imnaddaf u miżbugħ is-saqaf kollu (mis-sagristan Carlos Borg u l-grupp tiegħu) waqt li ġiet irrestawrata u kkonservata l-pittura tas-saqaf kollu.

ssa għandna l-pjaċir ngħidu li flaħħar ir-restawr u l-konservazzjoni tal-pittura tas-saqaf kollu tal-knisja tagħna ġie konkluż! L-aħħar parti tal-korsija, li turi l-magħmudija ta’ San Nikola, ġiet miftuħa u inawgurata fil-bidu ta’ Diċembru 2019, għall-festa ta’ San Nikola tax-xitwa.

Lejlet il-festa saret preżentazzjoni fejn tajna informazzjoni dwar ir-restawr. Urejna ritratti li ttieħdu waqt il-proċess ta’ studju u waqt ilproċess ta’ restawr u konservazzjoni. Fl-istess preżentazzjoni fakkarna ftit kif beda dan il-proġett ħolistiku fuq il-pittura tas-saqaf fil-knisja tagħna.

Kien waqt lejl ta’ maltemp fix-xitwa tal-2013 meta sezzjoni mill-pittura tal-koppla (xogħol ta’ Lazzaro Pisani) iddistakkat ruħha totalment minn mal-ħajt, waqgħet u nsabet fuq l-altar filgħodu

L-għan primarju ta’ dan il-proġett kien li l-pittura tas-saqaf tal-knisja tagħna tissaħħaħ strutturalment u titnaddaf. Biss, peress li xogħol ta’ restawr xjentifiku jirrikjedi ammont ta’ studju ħolistiku kemm qabel u kemm waqt il-proċess, dan il-proġett irrenda ħafna informazzjoni kemm dwar il-manifattura oriġinali (kif inħadmet millartist) kif ukoll dwar il-ħsara, il-kundizzjoni u anke l-istorja tal-pittura (ukoll fejn jidħol restawr antik).

Dokumentazzjoni qabel ir-restawr u l-konservazzjoni: ritratt juri tiċrita li saret biex tinħareġ il-kolla applikata żejda waqt l-intervent tat-tmeninijiet.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Agatha Grima

26

L-aħħar sezzjoni fil-korsija li ġiet studjata u restawrata kienet is-sezzjoni mal-bieb prinċipali tal-knisja li turi l-magħmudija ta’ San Nikola bħala l-pittura ċentrali u lil San Bonaventura u San Tumas t’Akwinu mal-ġnub. Bħall-kumplament tal-iskema dekorattiva, iż-żewġ dutturi jidhru akkumpanjati minn anġli, wieħed fuq kull naħa, iżommu skrizzjoni bil-Latin li tingħaqad f’talba ta’ tifħir lil Missierna San Nikola.

Kif diġà għidna fl-artiklu tas-sena l-oħra,

Festa San Nikola 2022

l-irtokk kollu minn fuqu nstab li l-oriġinal inħadem b’disinn aktar dettaljat u b’aktar reqqa. Forsi l-ikbar sodisfazzjon kien meta ftit ftit, bil-galbu u bir-reqqa, tneħħiet iż-żebgħa li kienet qiegħda taħbi l-figura tat-tfajjel San Nikola fejn instab li Palmieri kien pinġieh bħala tfajjel iżjed imbaċċaċ, b’xagħar iżjed safrani u b’għajnejh blu. Wara r-restawr, il-pittura ħadet dawl ġdid u reġgħu ġew skoperti l-kuluri u d-dettalji ta’ Palmieri waqt li l-figuri lkoll sabu l-ispazju tagħhom.

fil-bidu tas-snin tmenin, it-tliet xogħlijiet ċentrali fil-korsija ġew maqlugħa totalment biex ġew imdawrin. Minbarra ħsara ta’ distakk (diversi partijiet instabu maqlugħin minħabba infiltrazzjoni ta’ ilma mis-soqfa), instab li l-pittura li turi l-magħmudija ta’ San Nikola ġarrbet l-ikbar ammont ta’ ħsarat, kemm waqt il-qlugħ - meta ammont ta’ żebgħa oriġinali ntilfet - u anke waqt it-twaħħil, fejn il-pittura ġiet imċarrta bil-għan li jinħareġ il-bjankett żejjed.1 Ħareġ evidenti li min waħħal il-pittura mas-saqaf beża’ li l-kolla ma kienx se jirnexxilha żżomm il-pittura f’postha għax sibna ammont kbir ta’ msiemer għaddejjin minn ġol-pittura għal ġol-ħajt. (Ara r-ritratt taddokumentazzjoni grafika - paġna 26).

Bla dubju ta’ xejn, ix-xogħol ta’ Palmieri kien safa vittma ta’ restawr antik aggressiv.

U f’sitwazzjonijiet bħal dawn, ikun faċli li wieħed jagħraf għaliex huwa meħtieġ restawr u konservazzjoni xjentifiċi; għaliex illum ir-restawr huwa professjoni li tonora regoli etiċi, bżonn ta’ għarfien u studju, u fuq kollox, sensittività u rispett lejn dak li huwa l-ispirtu oriġinali tal-artist.

Minħabba l-ħsarat li ġarrbet, parti kbira mill-pittura oriġinali sibnieha moħbija taħt iżżebgħa tar-‘restawr’ l-antik. Dan l-irtokk, li sar bil-ħsieb li jaħbi l-ħsara u ‘jsebbaħ’ il-pittura, kien qed jaħbi l-kuluri u d-dettalji oriġinali ta’ Palmieri.

Biex wieħed jagħti eżempju: l-art, li sa ftit ilu kienet skura, wara t-tindif ħadet xejra ta’ rħam ileqq, sempliċiment għax inkixfu r-riflessjonijiet tal-figuri u l-pinzellati bojod ta’ Palmieri. Eżempju ovvju ieħor kien il-battisteru, fejn wara li tneħħa

Ġaladarba tlesta s-saqaf tal-knisja, bdejna u temmejna l-proġett tar-restawr u konservazzjoni tal-kurċifiss u l-pittura tal-bidu tas-seklu tmintax li jżejnu l-altar tal-kappella tad-Duluri. Il-kurċifiss huwa xogħol ta’ Giovanni Battista Vanelli u l-pittura ta’ Michelangelo Marulli. Ħdimna fuqhom fl-Oratorju fejn waqqafna laboratorju għar-restawr. Il-proġett ġie ffinanzjat mill-Bank of Valletta u ta’ dan nixtieq nirringrazzja lis-Sur Charles Azzopardi.

Biex nikkonkludi nixtieq nirringrazzja lillArċipriet ir-Rev. Josef Mifsud, lill-Fondazzjoni Patrimonju Siġġiewi, lis-sagristan Carlos u l-grupp tiegħu, u lil dawk kollha li taw sehemhom biex b’dan ix-xogħol insaħħu u nippreservaw il-patrimonju tagħna. Fl-aħħar u mhux l-inqas nixtieq nirringrazzja lit-tim tiegħi tar-restawr u lit-tim tad-dokumentazzjoni u investigazzjoni taxxogħol siewi tagħhom u tas-support kontinwu. (aktar ritratti ta' restawr jinsabu f'paġni 28-31)

1 Bjankett hija tip ta’ żebgħa taċ-ċomb li f’dan il-każ intużat bħala kolla biex titwaħħal il-pittura mas-saqaf.

Ħsara ta’ telf taż-żebgħa oriġinali li ġarrbet il-pittura waqt il-qlugħ biex setgħu dawru l-pittura.

Festa San Nikola 2022

27

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Parti mid-dokumentazzjoni grafika (qabel ir-restawr) turi ammont kbir ta’ msiemer użati waqt it-twaħħil fir-restawr tat-tmeninijiet.

Dettall juri grupp ta’ msiemer użati waqt l-intervent tat-tmeninijiet. Dawn ġew dokumentati u ammont kbir minnhom li setgħu jinqalgħu b’mod sikur ġew imneħħija.

Studju fiżiku taħt dawl ultraviolet juri l-ammont estensiv ta’ rtokk żejjed li kienet qiegħda taħbi ż-żebgħa oriġinali.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

28

Festa San Nikola 2022

Id b’sitt swaba’, riżultat ta’ rtokk żejjed. Bit-tindif tneħħa s-sebgħa l-kbir żejjed u nkixfet l-id oriġinali.

Dettall meħud waqt il-proċess tat-tindif fejn iż-żebgħa żejda kannella tar-restawr l-antik (hawn tidher fil-parti ta’ fuq tar-ritratt) ġiet ftit ftit imnaddfa biex inkixef id-drappeġġ isfar li huwa l-oriġinali ta’ Palmieri. Inkixfu wkoll diversi tbajja’ bojod tal-bjankett.

Festa San Nikola 2022

29

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Il-wiċċ ta’ San Nikola waqt it-tindif fejn instab li San Nikola ta’ Palmieri kellu għajnejh blu u xagħru iktar safrani.

F'paġna 31 jidher is-saqaf tal-korsija wara r-restawr u l-konservazzjoni. 

‘Il-magħmudija ta’ San Nikola’ qabel u wara r-restawr u l-konservazzjoni.

Barra li ssaħħet strutturalment, il-pittura ħadet dawl ġdid u ħarġu d-dettalji u l-kuluri oriġinali ta’ Palmieri.

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

30

Festa San Nikola 2022

Festa San Nikola 2022

31

Taqsima 3: San Nikola u l-knisja tagħna

Ħwienet u negozji fis-Siġġiewi fis-snin sittin skont ir-riklami fil-Programmi tal-Festa

H

ekk kif toqrob il-festa jibdew jaslulna fi djarna l-kotba magħrufin bħala “tal-festa” – rivisti maħruġin mill-parroċċa, millkażini tal-baned, u mill-għaqdiet tal-armar u tannar. Illum dawn huma magħmulin bl-ifjen karta, ikkuluriti u mimlija informazzjoni mhux biss dwar il-festa imma wkoll dwar il-ħajja soċjali u reliġjuża fis-Siġġiewi, kif ukoll artikli dwar San Nikola u l-istorja ta’ raħalna.

insibu kelmtejn mill-istess arċipriet, poeżija dwar San Nikola mill-poeta Siġġiewi Pawlu Aquilina, il-programm taċ-ċelebrazzjonijiet fil-knisja u l-programm tal-festi ta’ barra. Insibu wkoll paġna bil-kliem tal-lapida kommemorattiva li tfakkar meta l-parroċċa saret arċipretali fi Frar tas-sena ta’ qabel kif ukoll paġna b’dati kommemorattivi fil-ħajja tal-parroċċa.

Fil-programmi tas-snin ta’ wara, li bdew jiżdiedu fil-paġni, bdew jidhru wkoll ir-riklami, ħafna drabi riklami żgħar mingħajr l-ebda stampa jew disinji grafiċi, imma sempliċiment bi ftit kliem.

Madankollu, dawn jiftħulna tieqa interessanti dwar in-negozji u s-snajja’ fis-Siġġiewi.

Imma dan kollu mhux minn dejjem hekk kien.

Kien proprju fil-festa tal-1961 li ġie ppubblikat l-ewwel programm tal-festa mill-parroċċa, fi żmien l-Arċipriet Dun (iktar tard Monsinjur) Alwiġ Deguara. Kien jikkonsisti fi tmien paġni li fihom

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

Nikol Baldacchino

32

Festa San Nikola 2022

L-ewwel riklami nsibuhom fit-tieni paġna tal-programm tal-festa tal-1962. Dawn javżawna li fis-Siġġiewi kellna l-“MODERN SHOE STORE – Żraben u Sandlijiet Moderni”. Dan kien maġenb dik li kienet l-Għassa tal-pulizija, illum Dar Ommna Marija. Sa ftit ilu, it-tieqa ta’ dan il-ħanut kienet isservi bħala ATM tal-HSBC u llum hija l-entratura ta’ Marilu’s. Il-propjetarju ma kien ħadd ħlief Salvu Scicluna li, flimkien ma’ ħuh Karmnu, kienu s-sagristani tal-knisja.

ħdejn Bieb San Ġwann. Ir-riklam tiegħu kien jgħid: “Għal brieret mill-aħjar bi prezzijiet moderati, irrikorri għand CARMELO SAMMUT”.

U min ma jiftakarx il-ħanut ta’ GAETANO BONELLO, ‘Ta’ Nata’, fil-pjazza maġenb l-istatwa ta’ San Nikola? Dan kien jikkonsisti f’żewġ partijiet: fuq naħa waħda ħanut tax-xorb, anzi, kif jgħid ir-riklam, kien joffri “inbid mill-aħjar”, u fuq in-naħa l-oħra “bazaar komplut … grocery modern”. Il-ħanut tal-inbid kien għalaq meta Gejtu kiber, imma l-grocery kienet baqgħet miftuħa minn uliedu x-xebbiet. Niftakar li dan, bħal ħafna ħwienet tal-merċa oħra, dak iż-żmien kien għadu jqassam dak li kien imsejjaħ ‘ir-ration’. Kull familja kienet intitolata għal xi bżonnijiet bażiċi bħalma kienu żejt tal-ikel, għaġin, u zokkor bi prezzijiet issussidjati mill-gvern.

Ir-riklam li jmiss kien jgħid, “Jekk trid tixrob mal-ħbieb jew tiekol tajjeb fil-kwiet mur għand il-CORONATION BAR maġenb il-knisja.” Dan kien il-ħanut tax-xorb ta’ Ġużeppi Pace, magħruf aħjar bħala ‘Ġużeppi ċ-Ċiċċinu’, wieħed mill-aktar ħwienet popolari u ffrekwentati ta’ dak iż-żmien.

Darbtejn fis-sena, f’Ġunju u f’Diċembru kienet titla’ l-LOTTERIJA NAZZJONALI. Għal ħafna u ħafna snin, l-ewwel premju kien ta’ £35,000 (liri sterlini). Fis-sittinijiet, il-flus kienu għadhom sterlini u kienu jikkonsistu f’pounds (liri), shillings (xelini) u pence (soldi). Mir-riklam li deher filprogramm tal-festa tal-1962, insibu li din kellha titla’ fil-11 ta’ Ġunju. Il-lotterija nazzjonali kienet popolari ħafna u mal-biljett ix-xerrej kien irid jikteb nom-de-plume biex meta jitla’ l-premju ma jixxandarx b’ismu imma bl-isem ivvintat li jkun niżżel fuq il-biljett!

Fis-snin sittin kienet għadha komuni ħafna li l-irġiel jilbsu beritta u ħafna drabi din ma kinitx tinxtara lesta imma tordnaha mingħand xi ħajjat.

Wieħed minn dawn kien Carmelo Sammut, ‘IlBomblu’, li kellu ħanut fil-bidu ta’ Triq il-Mitħna, Festa San Nikola 2022

(ikompli f'paġna 34)

33

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

(minn paġna 33)

CASSAR, ‘Bandallu’, fi Triq San Nikola. Minn hemm stajt tixtri “l-aħjar brieret u qomos bl-orħos prezzijiet”. Dan il-ħanut għadu miftuħ sal-lum fejn Mikiel, iben Pietru, għadu jbigħ iż-żraben.

Riklam li feġġ fil-programm tal-festa tal1963 kien jgħid: “Fittex dejjem … Genuine Drinks … għand FERDINAND CITY BAR ta’ Carmelo Borg (Is-Sanbunazz)”. Illum din il-binja fil-pjazza spiċċat u minflokha hemm id-daħla tal-Każin Nazzjonalista.

Tiżwiqa oħra f’dik is-sena kien ir-riklam ta’ SALVINA ZAMMIT, ‘Tas-Sinjur’, li kien jgħid hekk: “Ħelu għal kull ordni … tieġ, magħmudija … u okkażjonijiet oħra.” Il-ħanut kien fi Triq ilParroċċa, kważi quddiem id-dar tal-arċipriet. ‘TasSinjur’ kienu famużi għat-tjubija u l-ġenwinità tal-ħelu li kienu jagħmlu. Ma niftakarx ġelat itjeb li kien jinbiegħ fis-Siġġiewi minn dak li kienu jagħmlu Salvina u oħtha Ċetta!

F’dik is-sena wkoll ir-riklami bdew iżidu u jvarjaw fis-servizzi u l-prodotti tagħhom. Min ma jiftakarx in-“NEW HOUSE – LADIES AND GENTS OUTFITTERS – shoes – handbags – stockings – pullovers – trousers – socks – cardigans – jerkins – raincoats – sole distributors for Regent Shirts”?

Il-propjetarju kien Carmelo Mallia, ‘Tal-Piti’, u l-ħanut kien fi Triq San Nikola, żewġ bibien ’il fuq minn fejn illum hemm il-Każin tal-Futbol. Kellu wkoll novità – in-numru tat-telefown – Tel. 22715!

U bilħaqq... ‘Il-Piti’ kien ibigħ ukoll “damask cloth sold by length”!

Interessanti li fil-programmi tal-festa bejn l-1964 u l-1967 ma nsibux riklami. Madankollu fil-programmi tal-1968 u l-1969 insibu żewġ riklami interessanti ħafna, mhux biss minħabba d-daqs tagħhom (paġna sħiħa) imma għax ma kinux marbutin direttament ma’ negozju jew persuni mis-Siġġiewi. Wieħed kien dak tadDOVER EQUITY PLAN POLICY li kienet qed toffri polza għall-ħajja (life insurance) u li kellha fergħa Ħal Qormi fi Triq San Bastjan. Fis-sena ta’ wara nsibu li dawn kienu fetħu fergħa fil-pjazza, maġenb il-ħanut tax-xorb ‘Ta’ Qriemeċ’. In-numru tat-telefown kien 21219!

Riklam ieħor li deher fil-programm tal1963 kien dak tal-mastrudaxxa u skultur Nikola Buhagiar, magħruf bħala ‘Oliva’, “GĦAMARA TA’ STIL KLASSIKU”, li kellu s-showroom u l-ħanut tax-xogħol tiegħu fi Triq il-Kbira, qrib il-kunvent tas-Sorijiet. Fis-snin tmenin, Nikol ħadem waħda mill-akbar opri tal-arti li għandna fil-knisja parrokkjali, xejn ħlief il-bradella tal-istatwa titulari ta’ San Nikola.

Ir-riklam l-ieħor kien tan-NATIONAL BANK OF MALTA, bl-uffiċċju prinċipali tiegħu f’Kingsway (Triq ir-Repubblika), fil-Belt Valletta. Ir-riklam isemmi l-fergħat li kellhom madwar Malta u Għawdex, fosthom dak tas-Siġġiewi fil-pjazza fejn illum hemm bank ieħor, il-BNF. Aktar tard inNational Bank of Malta sar il-BANK OF VALLETTA.

Mastrudaxxa ieħor li rriklama dik is-sena kien Carmelo Farrugia, magħruf bħala ‘Pesisu’.

Ir-riklam kien jgħidilna biex nirrikorru għandu “għal għamara moderna u aperturi ta’ lussu jew kull xogħol ieħor fl-injam”. Dan kellu l-ħanut taxxogħol tiegħu fl-aħħar ta’ Triq il-Knisja l-Qadima, maġenb il-post li konna nsejħulu ‘Ta’ Sant’Antnin’, dar li għadha hemm sal-lum.

Permezz tal-ħarsa tagħna lejn dawn irriklami nistgħu nindunaw kemm saru bidliet fil-mod kif ngħixu ħajjitna – fil-mod kif isir innegozju, x’nixtru u minn fejn nagħmlu dan. Ilħajja sempliċi tal-bidu tas-snin sittin inbidlet, bħalma nbidlu l-bżonnijiet tagħna. Madankollu l-ħajja soċjali u l-biċċa l-kbira tal-ħwienet kienu u għadhom fil-pjazza u t-toroq tal-madwar.

U jekk ridt “l-ifjen u l-aħjar skarpini, żraben u sandlijiet” kont trid tmur għand GIOVANNI GALEA li kellu l-ħanut fi Triq il-Mitħna, preċiżament f’St Mary House!

Riklam ieħor li deher kien dak ta’ PIETRU

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

34

Festa San Nikola 2022

Poeżija miktuba minn Nikol Bezzina

IN-NUQQAS TIEGĦEK! Merħba, għażiż qaddis Nikola, minn din qalbna Siġġiwija.

Kemm ħassejna n-nuqqas tiegħek f’das-sentejn ta’ pandemija.

Kellna żmien li fih batejna.

Ma stajniex nagħmlulek festa għax ġo nofsna bdiet isserrep malizzjuża ġriet bħal pesta.

Ġejna għandek bit-talb tagħna sabiex tgħinna f’daw’ l-mumenti u int smajt in-niket tagħna għax tarana ridt kuntenti.

Stajna biss intajru l-bnadar u narmaw kif stajna l-pjazza.

Ebda nar u ebda banda.

Xrobna l-morr ta’ nofs it-tazza!

In-nofs l-ieħor kien ftit oħla u doqnieh fil-knisja tagħna. Ġejna ngħajtu: “Inti l-anġlu!

Inti dejjem waqaft magħna”.

U qerrejna u tqarbinna kif int trid nagħmlu kull sena.

U krabnielek biex teħlisna mit-tiġrib li lilna fena.

Lejn għajnejk ħlewwa mimlija tfajna ħarstna mnikkta, mtaqqla, minn fejn raġġ ta’ faraġ rajna biex minn ruħna l-biża’ jaqla’.

Fid-dlam ċappa li dawwarna lejk, o patrun tagħna, dorna; w għax int ragħ’j li tieħu ħsiebna ridt li lkoll miegħek tiġborna.

Kemm nixtiequ narawk ħiereġ minn ġot-tempju sabiħ tagħna, ‘Viva l-Magnus’ b’vuċi għolja, terġa’ tieħu gost tismagħna!

U ndawruk mal-misraħ tagħna bħal fl-imgħoddi f’purċissjoni.

Għalenija nduru miegħek għax f’dan raħlek m’hawnx xissjoni.

Festa San Nikola 2022

35

IL-PREŻENZA TIEGĦI! Naf, uliedi, id-diqa tagħkom.

Naf kemm kontu beżgħanin, għax jien rajtkom, mhux bħal dari, minn dal-maqdes imbegħdin.

Jien ukoll inkeddejt magħkom.

Xtaqt li l-festa tibqa’ ssirli, imma qsamt u ħassejt magħkom niket kbir li l-qalb kisirli.

Rajtkom tersqu għandi mfixkla imma b’fidi liema bħalha.

B’ħarsti jiena tajtkom tefgħa meta r-riħ naqas fil-qala’.

Naf l’għamiltu kulma stajtu biex il-ferħ ma jibqax jibred.

Ilmaħt fikom nar li minni l-ebda saram qatt ma jifred.

Nofs it-tazza mrar xrobtuha imma fija togħ’mtu l-ħlewwa.

Għax uliedi jien ħaristkom u xxuttajt id-dmugħ tad-dnewwa.

Tant ħadt gost li l-knisja ġejtu biex titolbu l-ħniena t’Alla u fittixtu ’l Ġesù Ibnu biex fil-ħajja jkun ta’ spalla.

Infakkarkom: Tul is-sena mal-batut aqsmu kulm’ għandkom; lill-imwarrab ifhmuh sewwa, la twarrbuhx għax mhuwiex bħalkom.

Żuru ftit lil min jgħix waħdu.

Lill-anzjani duru bihom.

Lit-tfal rabbu sew, bil-għaqal. Ħarsu ’ż-żgħażagħ; afdaw fihom.

Jien ukoll nixtieq narakom hekk kif noħroġ taħt il-ħnejja nisma’ l-għajta li tqanqalni għax familti hemm tkun ħdejja!

Waqt li nkun indur mal-misraħ ilkoll b’idi se nberikkom; b’ħarsti nitfa’ fikom tama... u minn qalbi se nsellmilkom.

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

Inkomplu b'aktar tagħrif mill-arkivji parrokkjali (9)

K

if wegħedtkom fl-aħħar ħarġa ta’ dan ilmagazin fl-2019, din is-sena se nkompli nagħtikom it-tagħrif li rnexxieli niġbor mill-ħames volum tar-Reġistrazzjonijiet tal-Imwiet (Numru 157 fl-Arkivji) li jibda mit-3.1.1801 u jispiċċa blaħħar mewt fil-31.12.1832 u li jgħodd b’kollox 2580 mewt fuq medda ta’ 32 sena. Tajjeb infakkar li f’dan il-volum ma nsibu reġistrata l-ebda mewt li ġrat f’xi rħajjel li kien jagħmel parti misSiġġiewi (eż. Ħal Xluq - Casal Xiluc) u għaldaqstant nistgħu nikkonkludu li dawn l-irħajla ma baqgħux meqjusa separati mis-Siġġiewi.

Borg li kien jingħad li kien magħruf li jixtri oġġetti misruqa. Dan kien il-bidu, bit-tmiem ikun il-mewt ta’ ’l fuq minn 4500 ruħ. Fost l-ewwel li ħallsu ta’ dan kollu kienu l-għassiesa ħallelin u iben il-ħanut tad-dverna f’Tas-Sliema u dawk li ħasbu li kienu għamlu l-aqwa negozju meta xtraw mingħand Borg. Minbarra żewġ membri tal-ekwipaġġ talbastiment, il-pesta l-ewwel li ħasdet kienet it-tifla tal-iskarpan u wara lil martu. Il-familja reġgħet ingħaqdet flimkien ftit wara meta miet ukoll Salvu.

Huma kienu joqogħdu fi Triq San Pawl, il-Belt.

Issa jmiss li ngħid kif is-Siġġiewi ntlaqat minn din il-pesta. Kull reġistrazzjoni ta’ min miet bil-pesta hija mmarkata b’salib fil-marġni taxxellug tal-paġna.

Il-Pesta tal-1813

Naħseb li l-akbar u l-ikreh ġrajja f’dan ilperjodu li qed nikteb dwaru kienet il-pesta tal1813 li laqtet bil-kbir lill-gżejjer Maltin. Ħafna nkiteb dwar din il-ġrajja iżda jiena se nislet u nissellef ftit tagħrif meħud minn artiklu ta’ Dott. Giovanni Bonello fil-“Histories of Malta – Convictions and Conjectures” Volume 4, dwar ilbidu ta’ din il-ġrajja.

L-ewwel każ reġistrat huwa dak ta’ Ġużeppi Psaila, bin Gregorju u Grazzja, ta’ 15-il sena, li kien jaħdem il-Belt u ġie infettat bil-pesta u meħud il-Lazzarett fejn miet fit-22.5.1813 u ġie midfun fiċ-ċimiterju tal-Infetti fil-Belt stess.

Kien imiss lil Teodoru Balzan, bin Ġużeppi u Anna, ta’ tmien snin (l-ewwel vittma mill-familja Balzan). Dan indifen fil-knisja – mhux kif suppost, minħabba żball mediku – u reġa’ nqala’ minn qabru wara li ndunaw li missieru kien impestat ukoll. (B’dispjaċir din in-nota mhix miktuba ċara u tista’ ma tkunx eżatta għalkollox). Fl-10.9.1813 aktarx miet missier Teodoru, jiġifieri Ġużeppi (isem il-mara ma jissemmiex), ta’ 40 sena (peste infectus) u ndifen fiċ-ċimiterju ta’ San Teodoru (San Dawdar) fil-limiti tas-Siġġiewi. Fil-15.9.1813 mietet Madalena Cachia, bint Ġużeppi u Anna, ta’ sitt snin (peste infecta) u midfuna fiċ-ċimiterju (li mhuwiex imsemmi). Fis-17.9.1813 mietet l-armla ta’ Ġużeppi Balzan, jiġifieri Anna, bint Nikola Vassallo u Maria, ta' 32 sena (peste infecta) u wkoll midfuna f’San Dawdar. Jumejn wara, jiġifieri fid-

Tard f’Marzu tal-1813, il-brigg Malti, ‘San Nicola’ tal-Kaptan Antonio Bonifacio, taħt bandiera Ingliża, daħal Marsamxett, ġej minn Lixandra. Xi nies abbord kellhom sinjali ċari tal-pesta. Malta kienet ilha tista’ tgħid ħielsa minn dan il-flaġell għal 136 sena sakemm reġgħet feġġet fostna. Ilpassiġġieri u l-membri tal-ekwipaġġ mill-ewwel ġew miżmuma ġewwa l-Lazzarett f’Manoel Island u l-bastiment, bl-istivi ssiġillati, kien mgħasses minn dgħajjes fuq il-baħar. Iżda sfortunatament, f’xi ħin, dawk li suppost kienu qed jgħassu, telgħu fuq il-bastiment u serqu kemm mill-merkanzija kif ukoll mill-bjankerija tal-bastiment. L-ewwel ħbew kollox f’ħanut tal-inbid f’Tas-Sliema u wara biegħu kollox lil skarpan mill-Belt jismu Salvu Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

Anthony Mifsud

36

Festa San Nikola 2022

19.9.1813, kien imiss lill-familja Vassallo li ġġarrab l-ewwel mewt u din kienet ta’ Katarina, ta’ 20 sena (peste infecta), bint Nikola u Maria, u midfuna wkoll f’San Dawdar. L-għada kien imiss lil omm Katarina, jiġifieri Marija, mart Nikola, ta’ 61 sena (peste infecta) u wkoll midfuna fl-istess ċimiterju.

Din Marija, erbat ijiem qabel mietet, ħalliet ‘dispositione’ mal-Kappillan Antonio Caruana u quddiem ix-xhieda. Ikomplu l-imwiet fil-familja Balzan u din id-darba fit-22.9.1813 kien imiss lil Ġanni, tifel ta’ disa’ snin (peste infectus), li ġie midfun f’dak li hu mfisser bħala Novo Coemeterio (Iċ-Ċimiterju l-Ġdid) fit-territorju ‘Tabria’. Tlett ijiem wara, fil-25.9.1813, kien imiss lil oħtu Roża, ta’ tliet snin (peste infecta), li wkoll ġiet midfuna ħdejn ħuha. Fl-istess jum mietet Marija Cachia, mart Pietru, ta’ 70 sena (peste infecta), wara li ttieħdet fl-Isptar tal-Pesta (roborata in Hospetalis Pestis) u midfuna fiċ-ċimiterju ta’ ‘Tabria’. L-aħħar mewt reġistrata b’kaġun tal-pesta hija dik ta’ Ġammarì Spiteri, bin Bernard, ta’ 35 sena (peste infectus), li kien iġorr l-impestati mejtin (Vespillo Infectorum); dan ġie meħud fl-isptar ta’ ĦażŻebbuġ fejn kien hemm diversi tobba u dawk li jiffumigaw (copia medicorum ac fumulorum) u ġie midfun fiċ-ċimiterju ġewwa Ħaż-Żebbuġ. Biex tkompli x-xorti ħażina tal-familja Balzan, sibt li fis-7.11.1813 Maddalena, tarbija ta’ erba’ xhur, minħabba d-diversi mwiet fil-familja tagħha, ittieħdet flimkien ma’ oħtha fil-Lazzarett tal-Belt Valletta (in Lazaretum Civitatis Vallettae) fejn mietet.

ftit każi mhux ħażin. Joseph Bartolo ta’ 15-il sena, bin Nikola u Anna, fis-27.2.1801 ħassu ħażin waqt li kien in-naħa ta’ fuq fil-masġar iż-żgħir magħruf bħala ‘Boschetto’ (aegrotans in parte superiori sylvula vulgo Boschetto). Huwa ġie midfun filknisja parrokkjali ta’ San Pawl. Kien imiss lil ġuvnott ieħor tal-istess età, Ġwanni Pace, bin Xmun u Anna, li fit-30.8.1810, wara li waqa’ millgħoli, miet mingħajr ma rċieva ebda sagramenti (loco alto se precipitem dedit et statim mortus). Ġie midfun fiċ-ċimiterju pubbliku ta’ San Publiju.

Diżgrazzja kerha seħħet fid-dar tal-familja ta’ Nikola u Katarina Zammit, fis-26.5.1807 meta t-tifel tagħhom Salvu, ta’ sentejn, b’diżgrazzja kbira spiċċa mgħallaq b’ħabel fil-benniena/ nieqa tiegħu stess (casu dum esset in cunabulis fume se involvens suffocatus est). Imbagħad fis26.12.1809 Ġanbattista Cutajar, żewġ Anna, bin ilmejjet Albert, ta’ 66 sena, kellu inċident f’dar bintu f’Ħal Qormi u, wara li ttieħed fl-isptar tal-Belt, miet (in Casali Curmi in domo suae filiae lethali quodam accident). Wara ġie midfun fil-knisja parrokkjali ta’ Ħal Qormi. Ġużeppi Bonello, ta’ 76 sena, bin il-mejjet Teodoru, instab jieħu l-aħħar nifs fi triq li tieħu għall-Belt Valletta (in via quae ducit ad Civitatae Vallettae in extremis expirans repertus). Wara eżami mediku u ġuridiku, instab li ma kien instab ebda ħjiel ta’ xi ħaġa barra minn lokha u li kien miet kaġun ta’ puplesija (Judicis et medicorum adjidicatione in quo nulla mortis causa repentam ... fuit hipopletica morte). Ġie midfun fil-knisja ta’ San Pawl ukoll, fil-qabar numru 92.

Fil-25.7.1822 Nikola Saliba, bin Ġammarì, ta’ xi 23 sena, ġie maqtul fl-għalqa tiegħu fil-lokalità ta’ Bur Bugiar fejn kien qed jgħasses l-uċuħ tarraba’ tiegħu (fructus in sua clausure in limitibus Bur Bugiar fuit occisus). Nikola Balzan ta’ 45 sena, bin il-mejjet Salvu, fid-29.8.1822 għereq fil-baħar magħruf bħala [spazju vojt] fil-limiti talFawwara (submersus fuit in mare dicto__limitibus Fawwara).

Biex nagħlaq fuq dan il-kapitlu ikrah nispiċċa billi ngħid li tul is-sena 1813 sibt li ġew reġistrati 20 persuna li ndifnu fiċ-ċimiterju ta’ San Dawdar, tlieta fiċ-ċimiterju ta’ ‘Tabria’, u sebgħa f’dak li kien imsejjaħ novo cimiterio li, kif imfisser qabel, hu ċ-ċimiterju ta’ ‘Tabria’.

Imwiet aċċidentali, diżgrazzji u anke qtil

Anke f’dan il-volum niltaqgħu ma’ diversi reġistrazzjonijiet ta’ mwiet li seħħew b’aċċidenti jew diżgrazzji. Nibda bl-ewwel wieħed, għax hawn Festa San Nikola 2022

Fil-11.2.1823 seħħet traġedja kerha filKunvent ta’ Ġieżu ġewwa l-Belt. Tant kienet ġrajja

37

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

kerha li anke spiċċat fuq il-Gazzetta tal-Gvern ta’ dak iż-żmien tal-14 ta’ Frar 1823. Dan għaliex aktar minn 100 tifel u tifla tilfu ħajjithom f’dan il-kunvent minħabba li fl-aħħar jiem tal-Karnival kienet saret drawwa li jiġbru gruppi ta’ subien ta’ bejn tmienja u ħmistax-il sena li kienu jiġu millklassijiet ‘baxxi’ tal-Belt u l-Kottonera. Matul din l-attività dawn it-tfal kienu jittieħdu għall-quddies fil-Furjana jew xi mkien ieħor u wara jitwasslu salkunvent biex isirilhom tqassim ta’ ħobż; u hekk kellu jerġa’ jsir l-għada. L-għan ta’ dan kollu kien sabiex jevitaw lil dawn it-tfal mit-tbaħrid u x-xalar tal-Karnival li kien isir fit-toroq tal-Belt. Iżda x’ġara dakinhar biex seħħet din it-traġedja? Ġara li ċ-ċerimonja li attendew għaliha t-tfal damet xi siegħa aktar u meta waslu lura l-Belt sabu n-nies li kienu qed jiċċelebraw sejrin lura lejn djarhom.

Minħabba li kulħadd kien jaf b’din id-drawwa tattqassim tal-ħobż, għadd ta’ adulti tħalltu ma’ dawn it-tfal bil-moħbi biex jaqsmu minn dan l-ħobż.

Kif soltu kien isir, it-tfal kienu jidħlu min-naħa tas-sagristija u joħorġu minn bieb ieħor li jagħti għal Triq Sant’Ursola fejn kien jitqassam il-ħobż huma u ħerġin sabiex ma jerġgħux jidħlu u jieħdu għal darb’oħra u għalhekk kien jingħalaq il-bieb tas-sagristija. Minħabba li kien beda jidlam sew, ħadd ma nduna bit-taħlit tal-kbar; għalhekk ittfal sabu ruħhom jiġu mbuttati lejn tarf il-kuritur fejn kien hemm nofs bieb miftuħ. Biex tkompli tagħqad, lampa li kienet tkun mixgħula fil-kuritur intfiet u qam ġenn sħiħ. Kulħadd beda jross biex jipprova joħroġ u minħabba f’hekk it-tfal ta’ quddiem ġew imgerba għoli ta’ tmien tarġiet u għalhekk komplew imblukkaw il-bieb tal-ħruġ li kien jinfetaħ ’il ġewwa. Tistgħu timmaġinaw x’pandemonju u ġenn kien hemm b’dawn il-povri tfal jiġu mgħaffġa taħt ir-riġlejn u jmutu fgati. Ħafna tfal inħarġu aktar tard iżda sa dak il-ħin kienu diġà laħqu mietu mal-120. Forsi tistaqsuni: imma dan kollu x’għandu x’jaqsam mas-Siġġiewi? Għandu, u kif! Għax fost dawn it-tfal vittmi innoċenti nsibu lil Antonio Bonello, bin Nikola, ta’ tnax-il sena, li min jaf kif sab ruħu f’din l-attività u spiċċa vittma Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

ma’ dawk it-tfal l-oħra kollha f’din id-data traġika tal-11.2.1823. In-nota li nsibu fir-reġistrazzjoni ta’ dan it-tfajjel tgħid hekk (in Coenobio S. Jesus Civ. Vallettae...pueris ascendentibus ad numerum centum et viginti (120) qui suffocati et calpestati in distributione panis ab solita fiera ab... Doctrinae S. Pauli in dicta Civitate).

Traġedja familjari seħħet fit-18.3.1823 meta erba’ aħwa, ulied Franġisku Vella u Marutia, ilkoll mietu fl-istess jum wara li kienu kielu ‘Mischta jew Mischat’ (probabbli ħobż magħmul minn taħlita ta’ qamħ u xgħir) (repentina morbo correpta ex cibo consumato vulgo dicto Mischta/Mischat). Dawn l-imsejknin ulied, erbat ibniet, kienu Victoria ta’ tnax-il sena, oħtha Rosa ta’ tmien snin, Annuntiata ta’ sitt snin, u ċ-ċkejkna Josepha li l-età tagħha ma tinqarax. Ngħaddi issa għall-każ ta’ Filippu Aquilina ta’ 35 sena, armel ta’ Maria, li kien fuq xogħol pubbliku fil-Belt Vittoriosa u waqa’ fuq xi ħaġa [kitba mhux ċara] u ttieħed fl-isptar fil-Belt fejn miet fit-8.10.1823 u wara ndifen fiċ-ċimiterju tal-istess sptar (laboram in Civitate Victoriosae in publico labore et cadens [?supto palae?]). Fit3.9.1824 Injazju Bonello, bin Ġużeppi, ta’ ħdaxil sena, miet b’aċċident meta waqa’ f’bir fil-post ta’ Salvatore [vojt] fit-triq li twassal għall-Belt magħrufa bħala Għar Ħanżir (Salvatoris ... sito in via quae ducit ad Valletta dictam ghar hanzir fortuito accidit in puteam in quo repertus fuit mortus). Din kienet l-aħħar reġistrazzjoni ta’ xi mewt b’diżgrazzja, aċċident eċċ. U għalhekk issa ngħaddi għal ftit informazzjoni dwar saċerdoti, membri tal-kleru u sorijiet.

Kleru u Reliġjużi

Nagħlaq dan l-artiklu ta’ din is-sena billi niġbor lista ta’ saċerdoti u reliġjużi li mietu tul dan iż-żmien bejn l-1801 u l-1832.

L-ewwel difna ta’ saċerdot seħħet fil15.11.1801; din kienet tar-Rev. Ġużeppi Balzan, bin il-mejjet Manifku (Nutar) Jo:Ignatio fl-età ta’ 45 sena (għall-qosor se nirreferu għal kull

38

Festa San Nikola 2022

mhuwiex saċerdot u għalhekk xi wħud minnhom kienu miżżewġin. Fil-fatt tlieta minnhom huma mfissrin bħala miżżewġin (coniugatus), tnejn kienu romlu u wieħed ma kienx miżżewweġ.

Fis-16.12.1808 il-Kjeriku Nikola Zarb, armel ta’ Domina Gratiulla u iben il-mejjet Mikiel, miet fletà ta’ 75 sena. Id-‘Dominus Clericus Coniugatus’ Nikola Mangion, bin il-mejjet Feliċ u miżżewweġ lil Domina Marcella, miet fl-għomor ta’ 52 sena.

Kjeriku miżżewweġ ieħor, ta’ 60 sena, miet fit12.5.1817; dan kien Ġannikol Pace, bin il-mejjet Injazju. Ta’ 74 sena miet il-kjeriku miżżewweġ l-ieħor, Nikola Gambin, bin il-mejtin Mikiel u Anna, u żewġ Domina Rosa Piscopo. Ġużeppi Zammit, kjeriku armel ta’ Roża Farrugia, miet fit18.1.1826 fl-għomor ta’ 84 sena. L-aħħar kjeriku, li jidher li ma kienx miżżewweġ, kien Franġisku Farrugia, bin il-mejjet Salvatore, li miet ta’ 70 sena fis-26.2.1829.

saċerdot bħala Rev. biss). It-tieni każ kien tarRev. Ġużeppi Mallia, bin il-mejjet Baskal, li fl-età ta’ 83 sena ndifen fit-28.11.1802. Ir-Rev. Nikol Camilleri, bin Ġużeppi, miet fl-età qasira ta’ 36 sena, fit-28.12.1802, sena u xahar eżatt wara ta’ qablu. Fis-6.2.1807 miet ir-Rev. Ġużeppi Pace, bin il-mejjet Injazju, fl-età ta’ 61 sena. Kien imiss lirRev. Gejtanu Caruana, bin il-mejjet Antonio, li miet fl-20.4.1808 fl-għomor ta’ 69 sena. Ta’ 31 sena biss, fit-2.8.1810 miet ir-Rev. Lawrenz Saliba, bin il-Manifku Mikelanġ, li, għalkemm ta’ età żgħira, kien Kanonku tal-Katidral (Canonicus Sanctae Cathedralis et Archiepelis Eccl.) u, wara servizz fl-istess katidral, indifen fil-parroċċa tas-Siġġiewi.

Jgħaddu tliet snin qabel ma nsibu rreġistrata l-mewt tar-Rev. Nikola Zammit li kien iservi firraħal ta’ Casali Hasciak (Ħal Għaxaq). Din il-mewt seħħet fit-18.3.1813 meta kellu 80 sena. Huwa wkoll ġie midfun f’raħlu. Jerġgħu jgħaddu ħames snin oħra meta, fit-2.3.1818, insibu l-mewt ta’ kanonku ieħor li kien ir-Rev. Salvatore Mifsud li kien mis-Siġġiewi u kien laħaq kanonku tal-Insinji Kolleġġjata tal-Isla (Canonicus Insigni Collegiate Civitate Senglea). Dan kellu 77 sena u ndifen flistess Kolleġġjata tal-Isla. Konfessur taż-żewġ sessi (utriusq sexus Confessarius) kien ir-Rev. Salvatore Camilleri li miet ta’ 76 sena fl-14.5.1818. Ir-Rev. Ġwann Dingli, bin il-mejjet Ġużeppi, miet fl-età ta’ 85 sena, l-għada tal-Milied, fis-26.12.1819. Dan kien Rettur Benefiċjarju tal-Knisja tal-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann li nsibu fil-pjazza ta’ raħalna (Rector Beneficiatus in Ecclesiae sub titolo Decollatione S. Joannis Baptistae). Huwa ndifen fil-qabar li kien ħejja hu stess tul ħajtu fl-imsemmija knisja. Ir-Rev. Mikiel Camilleri, bin il-mejjet Ġwanni, ta’ 80 sena, minħabba saħħtu kien ittieħed l-Isptar Saura fejn dam tliet xhur qabel miet fil-21.2.1821 u ndifen fis-Siġġiewi. L-aħħar saċerdot li niltaqgħu miegħu kien ir-Rev. Pawlu Camilleri, bin il-mejjet Ġwanni, li miet ta’ 66 sena.

Biex nagħlaq din l-informazzjoni dwar reliġjużi, insemmi seba’ sorijiet li tnejn minnhom biss jissemmew ma’ liema ordni reliġjuż kienu msieħba. Fit-3.2.1811 mietet Swor Oratia Dimech, bint il-mejjet Nikola, fl-età ta’ 80 sena. Warajha nsibu lil Swor Anna Sammut, bint il-mejjet Albert, li kienet fl-Ordni ta’ Santu Wistin u mietet ta’ 66 sena fl-Isptar tal-Belt fit-3.4.1813 u ndifnet f’San Publiju. Swor Maria Caruana, bint il-mejtin Franġisku u Anna, mietet ta’ 63 sena fid-9.2.1815.

Swor Anna Mamo, bint il-mejjet Ġużeppi, mietet fil-11.7.1817 ta’ 75 sena; tal-istess għomor, fid-9.5.1823 mietet Swor Marta Vella, bint ilmejjet Franġisku. Swor Maria Vella, bint il-mejjet Ġwanni, mietet ta’ 66 sena fid-19.3.1827, filwaqt li l-Karmelitana Professa Swor Maria Schembri, bint il-mejtin Pawlu u Anna, mietet ta’ 78 sena flaħħar tas-sena 1832.

Għalkemm ma mitux fis-Siġġiewi jew kienu Siġġiwin, il-kappillani tal-parroċċa tagħna ħassew il-ħtieġa li jniżżlu nota dwar tlett imwiet ta’ dinjitarji: l-Arċisqof ta’ Rodi u Isqof ta’ Malta Fra Vinċenz Labini li miet fit-30.4.1807 u li wara

Minbarra dawn it-tnax-il saċerdot t’hawn fuq, insibu sitt kjeriċi wkoll. Infakkru li kjeriku Festa San Nikola 2022

39

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

l-exequis li saru fil-Konkatidral ta’ San Ġwann, filBelt, indifen fil-Katidral tal-Imdina. Fis-27.8.1817 miet ir-Rev. Fra Vinċenz Molina tal-Ordni Ġerosolimitana ta’ San Ġwann. L-aħħar dinjitarju u bix-xieraq li nagħlaq bih kien l-Arċisqof ta’ Rodi u Isqof ta’ Malta Fra Ferdinandu Mattei li miet flgħomor ta’ 69 sena f’dar ġewwa Ħal Lija u meħud fl-Imdina fejn ġie midfun fil-katidral.

għal kull assistenza li jagħtini fuq l-istorja, għattraduzzjonijiet u fuq kollox għall-kuraġġ li dejjem jagħmilli biex kull sena nkompli nikteb dan ittagħrif. Niżżiħajr ukoll lil dawk li jieqfu jkellmuni wara li jkunu qraw dawn l-artikli u jgħiduli kemm ħadu pjaċir jaqrawhom. Sakemm Alla u San Nikola jibqgħu jieħdu ħsiebi u jżommuni f’saħħti, jien se nibqa’ nikteb xi ħaġa għal kull festa li tiġi.

Jekk Alla jrid, nerġa’ niltaqa’ magħkom sena oħra b’xi tagħrif ġdid mill-volumi fl-arkivji parrokkjali.

Ringrazzjamenti u għeluq

Bħas-soltu ma nistax ma nirringrazzjax mill-ġdid lill-Imħallef Emeritu Giovanni Bonello

Dun Manwel Zammit

I

t-triq parallela ma’ Triq il-Professur Nikola Zammit, li tagħti għal fuq Wied il-Ħesri, issemmiet għal dan issaċerdot mis-Siġġiewi. Ftit nafu dwaru.

Manwel twieled fil-21 ta’ Jannar 1878 u tgħammed l-għada mir-Rev. Andrea Gatt, Viċi Kappillan. Għall-magħmudija tiegħu kellu bħala parrini lil Ġwakkin Falzon, bin il-mejjet Pawlu, u martu Grazzja minn Ħal Luqa li tawh l-ismijiet ta’ Pawlu u Andrea rispettivament.

Manwel kien il-ħdax u l-aħħar wild talkoppja Andrea Zammit (bin Nikola u Marija Balzan) u Anna Dimech (bint Ġużeppi u Marija Vella). Huma żżewġu fis-7 ta’ Settembru 1855 u kellhom familja numeruża sew b’ħames subien (Ġużeppi, Nikola, Salvu, Karmenu u Antonio) u ħamest ibniet (Elena, Nikolina, Tereża, Karmena u Pawla) qabel ma fl-aħħar twieled proprju Manwel.

Dun Manwel Zammit, li kien jiġi z-ziju tatTabib Kalċidon Zammit, kien saċerdot magħruf għall-għerf tiegħu fit-teoloġija tant li wara ismu kien iġib D.D. (Duttur fid-Divinità). Huwa serva fil-parroċċa tagħna u miet ta’ 52 sena fit-13 ta’ Lulju 1930. (Ħajr tar-ritratt lil John Bezzina u tat-tagħrif lil Anthony Mifsud)

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

40

Festa San Nikola 2022

Minn quddiem il-bieb ta’ barra

Poeżija miktuba minn Nikola Vella

Minn quddiem il-bieb ta’ barra nistenna fuq siġġu li għandi tal-qasab bit-tama li jien lilek nara f’dawn l-aħħar ftit snin hawn nintasab.

Illum bil-mod saħħti qiegħda tħallini u ma nżommx lanqas biss fuq riġlejja.

Xuxti bjaditli u l-ġilda tkemmxitli.

Spiss inxarrab bid-dmugħ dawn ħaddejja.

Se jdoqqu s-sebgħa u nofs. Qed toqrob...

Tal-lasti ċ-ċaqċiq qed jinstema’.

Intfiet l-aħħar dija tal-għabex.

Fin-numru tiżdied il-miġemgħa.

Għaddejt sewwasew minn quddiemi. Żdied il-krib li ’l qalbi tant fena.

Xtaqt nimxi mat-triq kollha miegħek kif dari kont nagħmel kull sena.

Niftakar daqslikieku lbieraħ b’pass meqjus nimxi t-triq kollha miegħek waqt li ħarsti nsammar fuq wiċċek.

Qatt ma rajt wiċċ isbaħ minn tiegħek!

U jekk din is-sena hi l-aħħar li jien se nkun lilek nistenna, nitolbok tkun int, għażiż Nikola, li lili tistenna fil-ġenna.

Il-Knisja l-Qadima tas-Siġġiewi - Tislima

Poeżija miktuba minn Julia Curmi Cassar

Il-Knisja l-Qadima ngħajtulek daż-żmien għax gerbu s-snin bla ebda dewmien meta bħal qroqqa kont tiġbor in-nies u għandek jiġu kuljum bla waqfien.

Fl-aħħar stenbaħt, bidla madwarek ilmaħt.

U ġensek il-ġdid xtaq kieku jarak.

Tbikkimt, għaliex issa f’rovina spiċċajt.

Iż-żmien minn ġmielek u għerfek żarmak!

Xjaħt u waqaft, ġismek iżjed ma felaħx.

Irqadt ... u għal snin twal fi skiet waqajt u raħalna bik iżjed ma semax tant li għal sekli sħaħ moħbija bqajt.

Iżda bżonn ta’ tempju ġdid malajr inħass; u knisja Barokka nbniet qisha ġgant!

Bil-koppla termos li bħala ftit hawn li tiġbed il-ħars ta’ kull dilettant.

Imma Sidek Nikola qajmek mill-ġdid biex tara lil oħtok taħdem bis-sħiħ.

U libsa ġdida biex tgħinha llbist ħa xxandru lil Kristu bla xejn mistrieħ.

Festa Festa San San Nikola Nikola 2022 2022

41

Taqsima Taqsima 4: 4: Is-Siġġiewi Is-Siġġiewi u u l-Festa l-Festa

Life in the Time of Covid

I

remember Covid came and our lives changed forever! Our home became our world, our workplace, our classroom, our sanctuary… for a long while. And while we were like prisoners in our homes, the landscape and identity of our village changed too. We lost touch, literally, with everyone and everything around us, struggling to imagine ever going back to a normal life.

I remember a day in March 2020 when the world seemed to have gone to sleep: no traffic whizzing down the streets, along the bypass or beyond. The skies, too, were silenced for a while as the planes that once sailed into the sky every few minutes and reassure us that there was anoutside world, stopped. No noisy conversations as neighbours made their way to the shops or the piazza for a sit and a chat. No benches to sit on, these taped off to discourage people from sitting side by side, the once usual rhythm of daily life in the piazza. The tables and chairs outside the bars

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

Maura Marlow

for the usual cup of coffee or toast now put away and the empty space reflecting how our daily life had really changed. Quite surreal!

We queued outside shops, sanitized and masked up or simply ordered online. There was no reason to go to the hairdressers or the beauticians or buy that elegant outfit as weddings and celebrations were restricted to small numbers, another fundamental shift for Maltese families used to large, showy gatherings. The act of choosing who could attend or not must have been agony for some: those left out would never forget!

I remember a sad day in September when I heard news of the death of a lady I knew, the first awful reality of Covid. This silent killer came from the UK, in this case by a relative welcomed in.

Bad news, nearer home in Siggiewi, informed us that neighbours and friends we knew, had chatted and laughed with, were gone, taken by the invisible enemy of Covid. Sadly, too, our church doors were closed, no place to be offered that comfort we sought or to sit in a familiar quiet place and contemplate our lives. No visits or hugs or touches for loved ones in care homes, no treats to be shared, a visit filtered through a screen or from a distance.

Famous names like “Moderna”, “AstraZeneca” and “Pfizer” became the vocabulary of our hope as a vaccine was offered. We willingly got our first, second and third jab, and felt a little safer getting on a bus, venturing out for a lunch or a visit. But we still wore our masks, carried our green cards, and avoided that threatened fine, and still did not shake hands! The more adventurous of us paid for the swab tests, downloaded locator forms, queued in airports, and then quarantined (remember

42

Festa San Nikola 2022

those expensive “prisons” and migrants “hosted” on tourist boats) so that we could try and carry on as normal tourists or attend those special family occasions. Then borders closed and that planned trip to Australia, or wherever, couldn’t happen. And we waited months for those borders to reopen… and they did.

But we missed the rhythm of the traditions that make our village such a central part of our lives. No festa in 2020, the first time that the knock on the door for the donations didn’t come.

There was no buzz around our village in the weeks before June that always signalled that festa preparations were underway. No chance to display the church’s finery or allow San Nikola to mark the start or end of the festa; no chance to show the skill and creativity of our firework enthusiasts, or hang the flags and banners, brightly coloured to cheer us up. No chance to hear the band parade around our streets, or to sit and listen to the concerts on a June evening, or to appear in the piazza just to hang out and show off.

No crowds cheering or enjoying that final Sunday of the village celebration. All that denied us two years ago. And again in 2021.

This March, I already have popped my donations in the festa envelopes. Everywhere is open, the piazza alive with chat and movement, new bars and shops established, very good signs indeed! We look forward to those brighter days in June when we will once again fill the streets and sing “Viva San Nikola”.

This year we will be celebrating the feast of St Nicholas between Sunday 19 and Sunday 26 June.

The main events will be: Sunday 19 at 6.30p.m.

The statue of St Nicholas is taken out in procession inside the church. This is a very old tradition that the villagers still celebrate with great enthusiasm and devotion towards their patron saint.

Monday 20 – Friday 24 at 6.30p.m.

Holy Mass is solemnly celebrated and ends with the singing of the motet of St Nicholas by the Cappella Bel Canto.

Saturday 25

At 6.15p.m. the translation of the relic of St Nicholas takes place in the village square, followed by Holy Mass at 8.00p.m. The two village bands hold a special concert on their respective artistic bandstands between 8.30p.m. and 11.00p.m. Do not miss the well-attended fireworks display which follows in the square.

Sunday 26

At 7.30p.m. the statue of St Nicholas is carried out in procession around the village square. Live music is played by two guest bands and colourful fireworks can be viewed from the square. The feast celebrations come to an end at 10.15p.m. when the statue of St Nicholas is returned inside the church.

Festa San Nikola 2022

43

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

Festa San N ikola 30 ta' Ġunju 2019

Nikola Festa San bru 2019 m e iċ D ' a t 6

Ritratt ta' Fr Martin Micallef

Programm tal-Festa L-Erbgħa 15 ta’ Ġunju

It-Tlieta 21

MA’ ĠESÙ FL-EWKARISTIJA u FIL-QRAR

JUM L-ANZJANI U T-TRABI

Nippreparaw ruħna bit-talb u billi nersqu għassagrament tal-qrar biex il-festa tħalli kotra ta’ ġid spiritwali fostna s-Siġġiwin.

10.00am Quddiesa għall-anzjani organizzata millKummissjoni Djakonija u d-Day Centre tal-Anzjani.

F’din il-quddiesa jiġi amministrat is-Sagrament talGriżma tal-Morda. Imexxi Dun Andrew Zammit, chaplain fir-residenza għall-anzjani San Vinċenz de Paul.

Matul il-ġurnata mis-6.00a.m. ’l quddiem ikun hemm l-adorazzjoni fil-kappella ta’ San Ġwann.

6.30pm Quddiesa u wara tkompli Adorazzjoni bis-sehem tal-membri tal-Għaqdiet tal-parroċċa u Ċelebrazzjoni Penitenzjali, bil-qrar minn konfessuri barranin, sat-8.30pm, bħala preparazzjoni spiritwali għall-festa.

5.00pm Ċelebrazzjoni qasira li fiha ssir ilpreżentazzjoni tat-trabi lil San Nikola. Tingħata domna ta’ San Nikola bħala tifkira lit-trabi.

6.30pm Quddiesa li fiha Sagrament tal-Magħmudija. novell Dun Gabriel Vella.

Il-Ħamis 16

CORPUS CHRISTI

L-Erbgħa 22

6.30pm Konċelebrazzjoni solenni mmexxija minn Dun Nikol Aquilina bis-sehem tat-tfal tal-Preċett, u wara purċissjoni bis-Santissmu Sagrament li tgħaddi minn Triq il-Parroċċa, Triq il-Mitħna, Triq il-Prof. Nikola Zammit, Triq Ta’ Brija, Triq Santa Margerita, Triq San Nikola, Pjazza San Nikola u tispiċċa fuq iz-zuntier fejn tingħata l-barka sagramentali.

L-EWWEL JUM TAT-TRIDU JUM IL-FAMILJA

Il-predikatur fit-tlett ijiem tat-tridu huwa Patri Bernard Falzon M.S.S.P. Mill-5.30pm ’il quddiem ikun hawn konfessur għallqrar.

Il-Ħadd 19

6.30pm Quddiesa għall-familji li għaliha huma mistiedna b’mod partikulari l-koppji li ngħaqdu fissagrament taż-żwieġ tul din is-sena, jew li qegħdin jiċċelebraw il-5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55 u 60 sena miż-żwieġ tagħhom. Imexxi l-quddiesa Mons.

George Grima li qed jiċċelebra l-50 anniversarju millordinazzjoni saċerdotali tiegħu.

JUM IL-KARITÀ U BIDU TAL-ĠIMGĦA TAL-FESTA

Il-ġbir kollu li jsir fil-quddies ikun b’risq id-Dar talProvidenza.

5.30pm Quddiesa Kantata mmexxija minn Mons.

Daniel Schembri.

6.30pm Ħruġ tal-istatwa tal-qaddis patrun tagħna San Nikola min-niċċa. Tingħad il-kurunella, u jitkantaw l-Antifona u l-Innu Popolari. Qabel il-ħruġ min-niċċa ssir ġabra speċjali għall-festa.

Fi tmiem il-quddiesa jitkantaw l-Innu u l-Antifona, u ssir Ċelebrazzjoni Ewkaristika.

Il-mużika fil-ġranet tat-Tridu, Lejlet u

It-Tnejn 20

Nhar il-Festa ser titmexxa mill-Cappella Bel

JUM IT-TFAL

Canto taħt id-direzzjoni ta’ Mro Hermann

6.00pm It-tfal jiltaqgħu quddiem il-Kappella ta’ San Ġwann fil-pjazza minn fejn jitilgħu flimkien għall-knisja f’purċissjoni ta’ ferħ bl-istatwa ta’ San Nikola tat-tfal.

Farrugia Frantz. Il-Kor Parrokkjali Santa Ċeċilja se jieħu sehem fil-ħruġ min-niċċa,

6.30pm Quddiesa u ċelebrazzjoni ta’ ferħ għattfal tal-parroċċa. Imexxi l-quddiesa s-saċerdot novell Dun Sean Abela.

Taqsima 4: Is-Siġġiewi u l-Festa

jiġi ċċelebrat isImexxi s-saċerdot

fil-ġranet tat-Tridu, fl-Ewwel u fit-Tieni Għasar.

46

Festa San Nikola 2022

Il-Ħamis 23

jiċċelebra s-60 anniversarju saċerdotali tiegħu.

IT-TIENI JUM TAT-TRIDU JUM L-GĦAQDIET

8.00pm Quddiesa kantata bit-tberik tal-Ħobż ta’ San Nikola. Imexxi l-quddiesa Mons. Lawrenz Gatt.

Mill-5.30pm ’il quddiem ikun hawn konfessur għallqrar.

Il-Ħadd 26

NHAR IL-FESTA

6.30pm Quddiesa għall-Għaqdiet kollha talparroċċa: reliġjużi, soċjali u politiċi. Imexxi l-quddiesa Mons. Dione Cutajar li qed jiċċelebra l-50 anniversarju mill-ordinazzjoni saċerdotali tiegħu.

Il-quddies ikun fis-6.00am, fis-7.00am u fit-8.00am.

9.30am Quddiesa solenni tal-festa. Imexxi l-quddiesa l-Arċipriet Dun Josef Mifsud. Jinseġ il-paniġierku l-Kanonku Dun Brendan Gatt.

Fi tmiem il-quddiesa jitkantaw l-Innu u l-Antifona, u ssir Ċelebrazzjoni Ewkaristika.

11.30am Quddiesa mmexxija minn Dun Martin Micallef.

Il-Ġimgħa 24

IT-TIELET JUM TAT-TRIDU JUM IS-SAĊERDOTI U R-RELIĠJUŻI SIĠĠIWIN

5.30pm Quddiesa kantata bis-sehem tal-Kor Parrokkjali li fiha jitkanta t-Tieni Għasar. Imexxi Dun Osmar Baldacchino.

Mill-5.30pm ’il quddiem ikun hawn konfessur għallqrar.

7.30pm Ħruġ tal-purċissjoni bl-istatwa titulari ta’ San Nikola. Imexxi l-purċissjoni Dun Osmar Baldacchino.

6.30pm Konċelebrazzjoni bis-sehem tasSaċerdoti u r-Reliġjużi Siġġiwin. Imexxi l-quddiesa Mons. Kalċidon Vassallo li qed jiċċelebra l-50 anniversarju mill-ordinazzjoni saċerdotali tiegħu.

10.15pm Dħul tal-purċissjoni, titkanta l-Antifona u l-festa tagħlaq b’Ċelebrazzjoni Ewkaristika.

Il-Ħadd 3 ta' Lulju

Fi tmiem il-quddiesa jitkantaw l-Innu u l-Antifona, u ssir Ċelebrazzjoni Ewkaristika.

DĦUL FIN-NIĊĊA 5.30pm Quddiesa li fittmiem tagħha jitkanta l-Innu Popolari ta’ San Nikola waqt li l-istatwa titulari tiddaħħal lura fin-niċċa.

Is-Sibt 25

LEJLET IL-FESTA

Mit-8.00am ’l quddiem ikun hawn konfessur għallqrar.

8.30am Quddiesa kantata li fiha nitolbu għallEmigranti Siġġiwin u għall-erwieħ ta’ ħutna Siġġiwin li għaddew għall-ħajja ta’ dejjem. Mistiedna l-emigranti li ġew għall-festa kif ukoll il-qraba ta’ dawk li mietu minn Ġunju tas-sena l-oħra ’l hawn. Imexxi l-quddiesa Fr Frank Buhagiar li qed jiċċelebra l-50 anniversarju mill-ordinazzjoni saċerdotali tiegħu.

Fi tmiem il-quddiesa jitkanta t-TE DEUM. 5.15pm Quddiesa.

6.15pm Translazzjoni solenni tar-Relikwa millKappella ta’ Santa Margerita għall-knisja parrokkjali fejn issir iċ-ċelebrazzjoni solenni tal-Ewwel Għasar.

Imexxi ċ-ċelebrazzjoni Mons. Lawrenz Gatt li qed Festa San Nikola 2022

mill-ordinazzjoni

47

Ritratt ta' Fr Martin Micallef

Ritratt ta' Fr Martin Micallef