Outro 310

str / 1

TEMAT NUMERU:

RÓŻNE OBLICZA RECYKLINGU TEKST NUMERU

MARTA LIPOWICZ

Myślenie utopiami strona 16

SPIS TREŚCI KRZYSZTOF ANDRULONIS

ŚMIECI Z BRODĄ strona 6

KRZYSZTOF ANDRULONIS

Śmieci z potencjałem str / 2

strona 24

ANNA SYDORCZAK

Już NIE zielono mi strona 30 KRZYSZTOF ANDRULONIS

Poezja z recyklingu strona 34

ZAPOWIEDŹ str. 44

str / 3

Coś z niczego W takich słowach można by było najprościej streścić ideę recyklingu chodzi o to, aby z rzeczy, które wydawać by się mogły nieprzydatnymi odpadkami uczynić coś, co będzie dla nas przydatne. W ostatnich latach działalność tego typu zyskuje coraz większą popularność i obejmuje jednocześnie coraz liczniejsze dziedziny.

Na samym początku dziejów recyklingu (a wbrew pozorom to już ponad 100 lat temu) był on prowadzony przede wszystkim ze względów użytkowych - wobec problemu ówczesnych wielkich miast z przetwarzaniem odpadów, których ilość z roku na rok rosła w tempie geometrycznym, trzeba było znaleźć rozwiązanie. Tak powstała idea, aby wszystkie surowce, w przypadku których jest to możliwe, odzyskiwać i przerabiać ponownie na rzeczy użyteczne dla społeczności miast, np. opakowania.

Do dzisiaj zasadniczym celem prowadzenia recyklingu jest ochrona środowiska oraz oszczędzanie zasobów nieodnawialnych naszej planety. Często ich wyrzucanie po jednokrotnym użyciu jawi się jako

marnotrawstwo - tyczy się to w praktyce wszystkich odmian opakowań, które z powodzeniem mogą być przetwarzane. Dawniej recykling polegał m.in. na czyszczeniu użytych szklanych butelek czy metalowych puszek i ponownym ich napełnianiu odpowiednim płynem. Dzisiaj, ze względów higienicznych, praktyka recyklingu surowców wypracowała dużo bardziej złożone rozwiązania - i zapewne nadal nie powiedziała ostatniego słowa.

Wzrastające zainteresowanie zagadnieniami ochrony bioróżnorodności Ziemi spowodowało zaistnienie czegoś, co można nazwać „modą na ekologię”. Swoją niszę w ramach tego zagadnienia znalazł również recykling. Jest on wykorzystywany coraz po-

str / 4

wszechnej w designie, a także w domowym rzemiośle.

Niewątpliwą zaletą tak powstających dzieł jest ich unikalność - nikomu nie uda się odtworzyć identycznego produktu. Równie ciekawa wydaje się możliwość ćwiczenia własnej wyobraźni - każda rzecz stworzona z innych elementów w pewien sposób jest już przez nie zdeterminowana, przez co tym bardziej istotna jest wyobraźnia autora, która z pozornie prozaicznych pierwiastków będzie potrafiła złożyć coś niepowtarzalnego i zachwycającego.

Wobec prognoz na przyszłość oszczędzanie surowców i wielokrotnie ich wykorzystywanie stawać się będzie koniecznością - lepiej więc zawczasu się do tego przyzwyczaić!

Krzysztof

Outro – wychodzimy poza schemat

Szefowie działów:

ISSN: 2299-5242

Olimpia Orządała (korekta), Monika Stankiewicz (graficy), Żaneta Chwiałkowska (promocja)

Ogólnopolski miesięcznik młodzieżowy Wydawca: Fundacja Nowe Media www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl, rekrutacja(@)outro.pl

Promocja: Żaneta Chwiałkowska, Bartosz Simiński, Jagoda Jabłońska, Kinga Zawada, Sabina Gajda

Redaktor naczelny: Krzysztof Andrulonis

Korekta: Olimpia Orządała, Beata Ptach, Janusz Pyrkosz

Skład wydania i fotoedycja: Krzysztof Andrulonis

Grafiki: Monika Stankiewicz, Julia Dałek, Wiktoria Wójcik

Projekt okładki: Krzysztof Andrulonis

str / 5

ŚMIECI Z BRO BROD D

Moda na ekologię, a co za tym idzie segregację odpadów, wy

je się stosunkowo nowym zjawiskiem – najwcześniej bylibyś

skłonni je datować na II poł. XX wieku, a może dopiero na po tek XXI stulecia. A może warto poszukać wcześniej? str / 6

DĄ

yda-

śmy

ocząstr / 7

Przyszłość i przeszłość

redaktor

Krzysztof Andrulonis

Nie ulega wątpliwości, że człowiek produkował

poza miastem i początkowo grała rolę sporego

odpadki, odkąd tylko zaczął gospodarować na

wysypiska śmieci.

naszej planecie. Każda skórka z owoców czy

400 lat przed naszą erą Grecy zorganizowali

łupina z warzyw porzucona przez pierwotnego

pierwsze składowiska odpadów. Polis były na

homo sapiens bądź któregoś z naszych ewolu-

tyle dużymi skupiskami ludzkimi, że trudno

cyjnych poprzedników stawała się najstarszy-

było sobie wyobrazić, aby każdy miał pozosta-

mi w dziejach śmieciami. Nie mieliśmy z nimi,

wić swoje odpady tam, gdzie uzna za stosow-

jako ludzkość, problemu, dopóki były to wy-

ne. Coraz więcej z nich było też trudno biode-

łącznie pozostałości organiczne, łatwo rozkła-

gradowalnych – aktywność Hellenów nie ogra-

dające się w zwyczajnych warunkach środowi-

niczała się do konsumpcji nieprzetworzonego

ska, a nas z kolei było na tyle mało, że nie gro-

pożywienia. Rozwijający się rynek usług oraz –

ziło nam utonięcie pod tonami resztek. Wraz z

prawdopodobnie przede wszystkim – wymiana

rozwojem cywilizacji sytuacja zaczęła się jed-

handlowa spowodowały wzrost produkcji od-

nak nieco komplikować.

padów i zmusiły, szczególnie Ateńczyków, ale też mieszkańców innych większych skupisk, do wprowadzenia rozwiązań systemowych.

W kolebce naszej cywilizacji

Za przykładem ludności achajskiej poszli Rzy-

Już wiele wieków przed naszą erą w Jerozoli-

mianie, którzy w III wieku naszej ery powołali

mie istniało miejsce, w którym pozbywano się

pierwsze służby odpowiedzialne za sprzątanie

niepotrzebnych rzeczy i odpadków. Dolina Hin-

miasta.

nom, zwana również Gehenną, położona była

str / 8

Przyszłość i przeszłość Augiasz miał dzięki przychylności bogów naj-

Z boską opieką

lepsze na świecie trzody i stada koni. Z jego Warto sobie przypomnieć, kto spośród bogów roztaczał opiekę nad służbami porządkowymi.

Tą postacią był (i jest, przynajmniej symbolicznie) Herakles – jeden z herosów w mitologii greckiej, syn Zeusa i śmiertelniczki Alkmeny.

Zresztą wcześniej był on również patronem ateńskich przedsiębiorców zajmujących się śmieciami. Heraklesa cechowało posiadanie ogromnej siły. Znany jest przede wszystkim z dwunastu prac zleconych mu przez króla Myken, które miały mu przynieść oczyszczenie za złe postępowanie. Jedną z nich było wyczysz-

stajni, obór i owczarni nie wynoszono jednak od wielu lat gnoju i były one źródłem przykrego zapachu. Również na pastwiskach zalegała gruba warstwa gnoju. Pracę oczyszczenia stajni i obór Augiasza władca mykeński Eurysteus zlecił Heraklesowi w celu upokorzenia go. Jednak Heraklesowi, wbrew oczekiwaniom króla, udało się tego dokonać w ciągu jednego dnia przed zmierzchem. W tym celu wyburzył mur w dwóch miejscach i skierował wody rzeki Alfejos lub Penejos, a według niektórych wersji mitu obu, aby ich wody popłynęły przez stajnię

czenie stajni Augiasza.

str / 9

Przyszłość i przeszłość

i pastwiska w dolinach. Jeszcze przed zmierz-

miejskie z tego okresu związane z gospodarką

chem płynące wody oczyściły stajnię. Na pa-

odpadami to znaczny regres względem Aten

miątkę tego wyczynu Herakles patronuje dziś

czy Rzymu.

wszystkim tym, którzy dbają o porządek

Fekalia lano za próg – i to dosłownie: wprost

miejsc publicznych.

na głowy przechodniów. W późniejszym czasie robiono to co prawda dopiero po trzykrotnym ostrzeżeniu „uwaga woda!”, o ile dla prze-

Śmieciowy bezład

chodniów zmieniało to sporo, to dla ogólnego

Choć ogólnie mylne jest twierdzenie, że śre-

poziomu czystości niewiele. Odpady, których

dniowiecze to epoka upadku nauki, kultury

przybywało coraz więcej, wyrzucano na niewy-

i rozwoju cywilizacyjnego – taki mit wytworzyli

brukowane ulice, usypując kopce, w których

przede wszystkim intelektualiści kolejnej epo-

żerowały stada szczurów roznoszących niezna-

ki – to jednak trzeba przyznać, że obyczaje

ne dotychczas choroby. Tak m.in. rozprze-

str / 10

Przyszłość i przeszłość

strzeniła

się

jedna

z

najtragiczniejszych

Nowe czasy, nowe zasady

w dziejach starego kontynentu epidemia W czasach renesansu szerzące się zarazy

„czarnej śmierci” w latach 1348–1349.

Jeżeli śmieci usuwano w ogóle, to za opłotki.

W Warszawie rzucano je ze skarpy wiślanej, aż powstała Góra Gnojowa, od której nazwano ulicę Gnojną, obecnie zaś Celną. Dziś Góra Gnojowa to atrakcyjny punkt widokowy na panoramę Warszawy. Nawet i taki sposób oczyszczania nie wszędzie był rozpowszechniony – stosowano czasem kuriozalne z naszej perspektywy rozwiązania polegające na nadbudowywaniu nad stertami śmierci drewnianych pomostów, które służyły jako quasichodniki.

i wciąż nierozwiązane kwestie sanitarne powoli stawały się jednym z ważniejszych tematów debat włodarzy wielu wielkich, europejskich miast. By nie dopuścić do wybuchów kolejnych epidemii, zaczęto wprowadzać oddziały sanitarne odpowiadające za utylizację odpadów.

W połowie XVIII wieku Warszawa mogła poszczycić

się

własnym

przedsiębiorstwem

oczyszczania miasta pod nazwą „Tabor Miejski”. Powołał je Marszałek Wielki Koronny Franciszek Bieliński, który w 1743 roku wprowadził całkowity zakaz wyrzucania śmieci na ulice. Wywożono je w dalszym ciągu na Górę

str / 11

Przyszłość i przeszłość

Gnojną do roku 1844 pomimo, iż w roku

Wydawać by się mogło, że selektywne zbiera-

1722 składowania śmieci w tym miejscu za-

nie odpadów to pomysł współczesności. Nic

kazali ławnicy miejscy, a nieco później król

bardziej mylnego. Już w roku 1777 król Stani-

Stanisław Poniatowski wyznaczał nowy teren

sław August wydał edykt mówiący, że na wła-

pod wysypisko śmieci przy starej Prochowni

sne potrzeby Papierni Krajowych gałgany, pa-

u wylotu ulicy Mostowej.

pierowe wióry, obrzyny pergaminowe, okrawki

Przedsiębiorstwo „Tabor Miejski” nie funkcjo-

skór oraz owcze nogi i inne na przygotowanie

nowało długo, gdyż zgodnie z wprowadzonymi

kleju nadające się rzeczy pod groźbą kary trze-

przez zaborcę carskimi ukazami zamiatanie

ba oddzielnie zbierać. Edykt opublikowano

chodników i połowy jezdni należało do właści-

w 1777 roku w Kwidzynie, w języku niemiec-

cieli domostw, przy których się znajdowały.

kim i polskim.

Trzeba było kolejnych 140 lat przerwy, żeby powrócić ponownie do wcześniejszych zasad organizacji sprzątania.

str / 12

Przyszłość i przeszłość

wać opakowania z tworzyw sztucznych. Nowe

Wiek pary i elektryczności

wynalazki przyczyniły się również do wzrostu Do czasów rewolucji przemysłowej większość śmieci była pochodzenia organicznego. Rozwój przemysłu zapoczątkowany w XVIII wieku pociągnął za sobą gwałtowny rozwój miast i wzrost konsumpcjonizmu. Na wysypiska zaczęło trafiać coraz więcej różnego rodzaju odpadów. Wśród nich pojawiły się takie, które można było powtórnie wykorzystać.

produkcji coraz większych ilości odpadów.

Problem nadmiaru śmieci stawał się z roku na rok coraz bardziej palący, a wreszcie niebezpieczny dla zdrowia i życia. W Hamburgu w roku 1892 doszło do niespotykanej dotąd tragedii. Na skutek wzrastającej ilości wyrzucanych bezpośrednio do rzeki Elby, będącej źródłem wody pitnej, odpadów i fekaliów, zmarło pod-

Kolejne wynalazki przysparzały nowych problemów związanych ze składowaniem odpadów.

W 1810 roku opatentowano pierwsze metalowe puszki. Od 1869 roku zaczęto wykorzysty-

czas epidemii cholery około 9000 mieszkańców. To spowodowało, że rok później powstała tam pierwsza w Niemczech spalarnia odpadów miejskich wykonana przez inżynierów an-

str / 13

Przyszłość i przeszłość

gielskich. Hołdowano wówczas zasadzie, że

mu selektywnej zbiórki odpadów. Twórcą sys-

ogień strawi każdą zarazę. W kolejnych latach

temu był George E. Waring, zwany „apostołem

pomysł ten był przejmowany przez inne miasta

czystości”. Później pomysł ten przez ocean tra-

na całym kontynencie.

fił do Europy, gdzie prędko, szczególnie w Niemczech, został wcielony w życie.

Ten i inne przykłady nowoczesnego podejścia

Początki świadomej

do higieny komunalnej szczegółowo opisał

polityki segregacji

w wydanej po polsku w 1908 roku obszernej

Pierwszą ręczną sortownię wybudowano w Nowym Jorku w roku 1898. Obsługiwała ona 116 tysięcy mieszańców, odzyskując 37% surowców wtórnych w odniesieniu do masy dowożonej. Sortownia była częścią pierwszego syste-

książce Wykład z hygjeny miast, ówczesny lekarz sanitarny miasta Warszawy, dr med. Józef Polak. Z dzisiejszej perspektywy jest to źródło bezcenne, ponieważ autor ze szczegółami obrazuje sposoby zagospodarowywania odpa-

str / 14

Przyszłość i przeszłość

dów, metody ich przetwarzania. Opisuje też

gało to nie tylko aktów prawnych, lecz także

rodzaje śmieci, które produkowane są w go-

edukacji społeczeństwa w tym zakresie. Pod-

spodarstwach

jęte działania zaczęły przynosić rzeczywiste

domowych

czy

fabrykach.

Wreszcie podaje ważne dane statystyczne mó-

efekty dopiero około 20 lat później.

wiące o średniej produkcji nieczystości na

Obecnie

mieszkańca w poszczególnych krajach Europy.

www.elektroinzynieria.pl) dzięki selektywnej

(jak

podaje

portal

zbiórce w Holandii recyklingowi poddawanych jest aż 63% odpadów, w Niemczech – 56%,

Bliżej współczesności

w Danii i Szwecji – 41%, a w Hiszpanii – 34%.

Pierwsze programy selektywnej zbiórki śmieci

Polska nadal niestety jest na szarym końcu tej

na szeroką skalę wprowadzono w latach sie-

listy. To dobry powód do tego, aby zacząć my-

demdziesiątych XX wieku w Stanach Zjedno-

śleć bardziej w stylu „eko”.

czonych i krajach Europy Zachodniej. Wyma-

str / 15

MY MYŚLENIE ŚLENIE UT

W czasach powstawania jednej katastrofy klima śnie myślenie utopiami wydaje się nadzieją na

piętnastu złotych na pomoc Australii na pewno p

rozwiąże problemów, przed jakimi jeszcze stoim

jako swego rodzaju katalog potencjalnych rozwi

się być teraz niezmiernie potrz

str / 16

OPIAMI

atycznej za drugą to włalepsze jutro. Wysyłanie

pomaga, ale niestety nie

my jako ludzkość. Utopie,

iązań i możliwości, zdają

zebne.

str / 17

Przyszłość i przeszłość

redaktor

Krzysztof Andrulonis

Utopie często są kojarzone z totalitarnymi pla-

nadzieję na jakąś zmianę i przestajemy naiw-

nami snutymi przez tych stojących u władzy,

nie się przyglądać – krytyczne podejście i kre-

które mają narzucić społeczeństwu nowy,

atywne wyobrażenie alternatywy, nawet sto-

„lepszy” styl życia, z wykorzenieniem człowie-

sunkowo powierzchownej, już jest impulsem

czeństwa i jednostki na rzecz parawspólnego

w tę stronę. Takie „marzenie rzeczywistości”

szczęścia zarządzanego żelazną ręką. Kojarzą

wynika każdorazowo z niezadowolenia z co-

się często po prostu z władzą lidera, z pomy-

dzienności, diagnozy jakiegoś problemu.

słem na sprowadzenie ludzi do masy lub do zasobu, ze skłonnością do uniformizacji i siłowych rozwiązań. Jednocześnie jednak utopia

Zielone miasta

jawi się jako mrzonka – w końcu jest to „nie-

Więcej niż połowa ludzkości, w tym momencie,

miejsce”, najczęściej też niezakotwiczone w

żyje w miastach, a według jednego z raportów

czasie. I tak naprawdę zwyczajnie niemożliwe.

ONZ z 2019 roku do 2050 roku ta liczba mo-

Możemy też na to spojrzeć z innej perspekty-

że wzrosnąć do 70%. Griffiths i Sovacool przy-

wy – postarać się pominąć te skojarzenia i po-

równują współczesne miasta do patchworko-

szukać w utopii pierwotnej idei nieskrzywionej

wych projektów, które musiały nadążyć za

historycznymi doświadczeniami. Potraktujmy

szybkim wzrostem ich populacji w czasie re-

utopię jako marzenie nieskrępowane ograni-

wolucji industrialnej. Dziś jednak możemy za-

czeniami teraźniejszości. Cavan pisał o scien-

obserwować, że ich szybki i gwałtowny rozrost

ce fiction, że jest szerokim, wspólnym i wielo-

raczej nie sprzyjał myśleniu ekologicznemu.

głosowym archiwum możliwości naszej kultu-

Koncepcja ekomiasta została zaproponowana

ry. Czym innym, jeśli nie częścią takiego wła-

po raz pierwszy w 1975 roku i od tej pory pod-

śnie archiwum, są utopijne wizje? Wszyscy je-

jęto próby zbudowania takich miast – nie tylko

steśmy przecież utopistami, jeżeli tylko mamy

na papierze. Nigdy nie jest to niestety proces

str / 18

Przyszłość i przeszłość

szybki ani prosty. Warto wspomnieć choćby

planów zbudowania w pełni funkcjonalnego

Dongtan – chińskie ekomiasto, które nigdy nie

miasta nieemitującego CO2 w osiem lat data

stanęło. Koordynator projektu, z ramienia par-

jego oddania do użytku ciągle się przesuwa –

tii komunistycznej, ostatecznie trafił do więzie-

w 2019 roku było ono ukończone dopiero w

nia, a firma Arup odpowiedzialna za koncepcję

około 10% i miało niewielu mieszkańców

została

Roku

(docelowo 50 tys.). Plany jednak zrewidowano

(„ekościemniaczem”) przez „Ethical Corpora-

i może nie cała nadzieja została stracona.

tion Magazine”. Dongtan pozostało tylko pustą

Pomimo braku spektakularnego sukcesu mia-

fasadą.

sto Masdar jest jednak oceniane jako krok

Zjednoczone Emiraty Arabskie również przed-

Emiratów w stronę zrównoważonych źródeł

sięwzięły budowę zrównoważonej ekologicznie

energii. Miasto zostało zresztą zaprojektowa-

metropolii: Masdar. Budowa rozpoczęła się w

ne na podstawie teorii opartej na badaniach

2006 roku i trwa do dziś. Pomimo śmiałych

zleconych przez ZEA Massachusetts Institute

uznana

Greenwasherem

str / 19

Odchodząca epoka

of Technology w Bostonie, które wykazały, że

Takim impulsem utopijnym były PRL-owskie

może powstać miasto niezależne od nieodna-

osiedla, które miały być samowystarczalne,

wialnych źródeł energii. Masdar miało udo-

niczym małe miasta – mieścić dużą liczbę ro-

wodnić, że teoria ta sprawdzi się w praktyce.

dzin; oferować: szkoły, przedszkola, parki,

Pomimo spektakularnych niepowodzeń pro-

sklepy i lokale usługowe; wszystko miało być

jektanci nadal szukają miejskich ekorozwią-

dostępne na miejscu. Jeszcze dalej w tym kie-

zań. Pojawiają się coraz to nowsze propozycje

runku poszła Superjednostka w Katowicach,

miejscowości czy dzielnic pokrytych zielenią,

która niewiele mniej miała zmieścić w murach

wieżowców będących zarazem wertykalnymi

jednego budynku.

ogrodami mającymi „równoważyć” emitowane

Takim ekologicznym impulsem utopijnym –

zanieczyszczenia oraz zdecydowanie bardziej

- leżącym naszym zasięgu – może być korzy-

realne – choć może nie aż tak spektakularne

stanie z tworzyw wykonanych z odpadów, jak

– programy, jak angielski Eco-towns wspiera-

na przykład ASHka – ceramika z popiołu, za-

jący budowę nowych miast, muszących speł-

projektowana przez Mateusza Mioduszewskie-

nić konkretne wymogi.

go. Za jej projekt Mioduszewski dostał nagrodę specjalną na Łódź Design Festival. Tworzywo składa się aż w 70% z popiołu, który jest

Mniejsze kroki Poza wielkimi, globalnymi planami możemy też działać w mniejszej skali. Nie tylko totalne rozwiązania systemowe możemy nazwać utopijnymi. Według Ernsta Blocha impuls utopijny, popęd ku alternatywie kieruje wszystkimi życiowymi i kulturowymi działaniami zwróconymi w przyszłość – większość rzeczy robimy i planujemy, aby było lepiej, marzymy o życiu lepszym w jakimś aspekcie. Działa to w każdej dziedzinie: od tych uważanych za błahe jak gry komputerowe, przez bardziej istotne, jak choćby architekturę czy technologię, po te najpoważniejsze jak medycyna.

nieodłącznym odpadem przemysłu okołoenergetycznego w naszym kraju. Taki materiał świetnie sprawdza się w tworzeniu płyt ceramicznych, naczyń czy donic.

Przykładem ekoimpulsu jest też chociażby budownictwo pasywne. Domy pasywne w założeniu są energooszczędne i do minimum ograniczają potrzebne nakłady energii używanej na ogrzewanie.

Zamiast wprowadzania nowych rozwiązań skupiają się na poprawie parametrów elementów i systemów już stosowanych na co dzień, choćby poprzez ulepszanie materiałów izolacyjnych, zwiększenie wykorzystania energii słonecznej czy odzy-

str / 20

OdchodzÄ…ca epoka

str / 21

OdchodzÄ…ca epoka

str / 22

Odchodząca epoka

skiwania ciepła z wentylacji – w uproszczeniu: dom pasywny ogrzewa i wychładza się praktycznie sam, bez wykorzystania aktywnych systemów grzewczych i klimatyzacyjnych.

Nawet zastosowanie tak niewielkich – w kontekście całego świata – rozwiązań zbliża nas do tego, czego celem jest myślenie utopijne – aby nam wszystkim żyło się lepiej. Myśl globalnie, działaj lokalnie. Tyle zawsze możemy zrobić.

Zawsze myślmy szeroko Niemniej jednak, nawet jeśli te duże, konkretne utopijne wizje są ewidentnie niemożliwe do zrealizowania, to i tak warto o nich marzyć. Są miarą i wyrazem potrzeb społeczeństwa oraz próbą odpowiedzi na te potrzeby. Nie muszą być od razu gotowym rozwiązaniem – propozycje i sugestie, od których możemy się odbić, są równie potrzebne. Jeden pomysł może wtedy rodzić kolejny. Marzmy więc, może nawet na małą skalę, bo od marzenia wszystko się zaczyna. To, co dziś wydaje się nierealne, już za kilka lat być może znajdzie się w naszym zasięgu. Wiele drobniejszych projektów może zacząć się od zdiagnozowania dużych problemów i poszukiwania śmiałych rozwiązań. Ale to właśnie „myślenie szeroko” pozwoli nam patrzeć w przyszłość z nadzieją.

str / 23

str / 24

z

Śmieci z potencjałem str / 25

Kwestia kreatywności

redaktor

Marta Płochocka

To zjawisko dotyczy ubrań, akcesoriów, dekoracji czy nawet mebli. Zamiast kupować, przerób! To hasło osób, które zajmują się upcycklingiem.

Co to takiego?

Ze słowem „recyckling” spotkał się chyba każ-

w zwykłym wypadku trafiłyby po prosto do

dy z nas – już w szkole pokazywano nam, ja-

śmietnika, a potem na wysypisko, rozkładały-

kie śmieci powinny trafić do pojemników ozna-

by się przez nawet kilka tysięcy lat. W tym wy-

czonych poszczególnymi kolorami. Po pewnym

padku śmieci zyskały drugie życie, a ich zna-

czasie segregowanie i wyrzucanie odpadów do

czenie zostało zmienione.

odpowiednich koszy przychodzi już z łatwością.

Zrób to sam

Pokrewna nazwa „upcyckling” oznacza tworzenie nowych rzeczy z odpadów wtórnych. Ten ruch przejawia się szczególnie intensywnie w sztuce – artyści tworzą rzeźby (nie bójmy się użyć tego słowa) ze śmieci i potrafią sprzedawać je za potężne sumy. Wpisuje się to w trend zero waste, ponieważ odpady, które

Nie jest to tylko zajęcie dla artystów – również pasjonaci techniki DIY (Do It Yourself) mogą odnaleźć w upcyklingu coś dla siebie. Rękodzieło często opiera się na przerabianiu rzeczy, które już ma się w posiadaniu. Nudne pudełko na biżuterię, prosta ramka na zdjęcia, jednolity kubek czy zwykła doniczka: wszystkie te rzeczy można ozdobić, pomalować, nadać

str / 26

Kwestia kreatywności

im charakteru czy koloru, zamiast kupować gotowe produkty w horrendalnych cenach.

Takie twórcze przeróbki to ciekawy sposób na pobudzenie w sobie kreatywności, którą można wspomóc szukaniem inspiracji czy wzorowaniem się na produktach, które nam się podobają. Główną cechą DIY jest to, że nasz twór nie musi być idealny – najważniejsze, by był wykonany przez nas. Zapewniam was jako osoba od lat praktykująca rękodzieło, że samodzielnie przerobiony czy wykonany przedmiot daje znacznie większą satysfakcję niż kupiony w sieciówce.

Nic się nie zmarnuje Osoby zajmujące się upcyklingiem niekiedy wykorzystują nietypowe odpady do tworzenia doprawdy niebanalnych produktów. Ostatnio coraz więcej zarządców obiektów kulturalnych oraz organizatorów wydarzeń zaczyna interesować się upcyklingiem i zamiast wyrzucać materiały promocyjne, na nowo wytwarzają z nich produkty, które można nabyć. Takim przykładem jest Zamek Królewski w Warszawie.

Banery informujące o wydarzeniach, takich jak wystawy i koncerty, zamiast trafić na śmieci, są przerabiane na plecaki, które można ku-

str / 27

Kwestia kreatywności

pić w zamkowym sklepiku z pamiątkami.

materiały niezbędne do tworzenia, tylko korzy-

Materiał jest trwały, odporny na warunki pogo-

stają z tego, co mają już pod ręką. Dla naby-

dowe, designerski, a do tego jedyny w swoim

wających takie produkty istotne może stać się

rodzaju. Nie zdarzy się, że ktoś będzie miał

poczucie, że w jakimś stopniu odciążyli plane-

ten sam kawałek baneru w tym samym miej-

tę od zanieczyszczeń. Dodatkowo przeważnie

scu na plecaku. Wiele festiwali muzycznych

środki ze sprzedaży przekazywane są w pew-

i filmowych tworzy tego typu akcesoria, które

nym procencie na cele wspierające ochronę

rozchodzą się jak ciepłe bułeczki.

środowiska. Kupujący u niezależnych twórców zyskują pewność, że nie przyczyniają się do wzrostu popytu na produkty proponowane

Dla każdego coś dobrego Co jest zachęcającego w upcyklingu? Dla twórców chociażby to, że nie płacą za kosztowne

przez sklepy sieciowe, które oferują często towary wyprodukowane z rażącą szkodą dla środowiska naturalnego.

str / 28

Kwestia kreatywności

Upcykling to zdecydowanie ruch łączący w so-

Zachęcam was do szukania inspiracji w inter-

bie wiele praktyk rękodzielniczych – szycie,

necie, z pewnością na Instagramie czy Pinte-

klejenie, wycinanie, malowanie, wykrawanie.

reście znajdują się projekty zarówno dla po-

Każdy może odnaleźć w nim to, w czym czuje

czątkujących, jak i zaawansowanych osób. Kto

się najlepiej. A materiały? Tylko się rozejrzyj

wie,

po swoim otoczeniu. Są na wyciągnięcie ręki!

„nieoszlifowany diament”, który dzięki twojej

Z nudnego taboretu możesz zrobić jedyne

przeróbce dostanie drugie życie.

w swoim rodzaju siedzisko. Z pustych słoików po sosie pomidorowym może powstać niezwykła instalacja świetlna.

str / 29

może

wśród

odpadów

odnajdziesz

Z

str / 30

JUÅ» NIE

ZIELONO MI

str / 31

Kwestia kreatywności

redaktor

Anna Sydorczak

Ostatnio na fanpage’u znanego magazynu przeczytałam artykuł o tym, jak ludzie w Tajlandii radzą sobie z tym, że supermarkety w całym kraju wycofały dystrybucję foliowych toreb. Otóż oni nie korzystają z tak bardzo nam znanych i modnych ostatnimi czasy toreb bawełnianych (źródło podaje, że nawet na to nie wpadli).

W co więc swoje zakupy pakują Tajlandczycy?

W taczki. Tak jest. W TACZKI. Ale nie tylko w to

Podczas gdy na Polskę nakłada się kolejne

– zabierają ze sobą wiadra, garnki, sitka do

kary za nadprogramową emisję dwutlenku wę-

połowu ryb, koszyki wiklinowe, kosze na bieli-

gla, w Chinach otwiera się nowe kopalnie wę-

znę, plastikowe palety i – moje ulubione – po-

glowe. Kiedy u nas trąbi się zewsząd i pyta:

dróżne walizki na kółkach.

„jaki zostawiłeś po sobie ślad węglowy w 2019 roku” i wyklucza osoby z kręgu znajo-

Te ostatnie to żadna nowość, takie same

mych po dodaniu zdjęcia z napojem w towa-

praktyki widziałam w ubiegłym roku stosowa-

rzystwie plastikowej słomki, w Stanach Zjed-

ne przez lokalną aktywistkę zero waste w jed-

noczonych obrane mandarynki, marchewki

nym z supermarketów w Krakowie. Dziewczy-

i pomarańcze spoczywają dumnie na półce

na przyszła z walizką na uczelnię, a po zaję-

sklepu podwójnie zapakowane w dwa rodzaje

ciach, jak gdyby nigdy nic, weszła do sklepu,

folii. Wybaczcie ten sarkazm, ale dla mnie

przy kasie otworzyła walizkę i zaczęła pako-

ktoś tu ewidentnie powinien się zastanowić

wać swoje zakupy. Scena nie tylko mnie wyda-

nad polityką produkcji plastiku, a przede

ła się nieco dziwna. Może dlatego, że widzia-

wszystkim nad polityką marketingu uświada-

łam coś takiego po raz pierwszy.

miającego.

str / 32

Kwestia kreatywności

Stosunkowo niedawno temu paliła się Austra-

tów migdałowca. Pszczelarze alarmują, że już

lia. Gdzie są teraz te osoby, które udostępniały

około 5 miliardów tych owadów zginęło wła-

zdjęcia z podpisem: Pray for Australia? Czy

śnie przez te środki.

zrobiły coś oprócz tego? Wiele gwiazd przekazało miliony dolarów, by wesprzeć kontynent,

Globalne ocieplenie jest więc bardziej złożone,

ale czy to właśnie pieniądze są lekiem na całe

niż nam się wydaje. Co gorsza, nie da się go w

zło? Globalne ocieplenie nie wzięło się znikąd,

tej chwili zatrzymać. Jako jedyne wyjście widzę

ani nie jest zjawiskiem nagłym. Wpłynęły na

tu tylko i wyłącznie skupienie się na zmianie –

nie zaniedbania wielu pokoleń: katastrofy eko-

- szczególnie dotyczącej siebie samego. Zanim

logiczne, eksplozje, ale także spaliny emitowa-

nazwiesz kogoś plastikowym barbarzyńcą, po-

ne do otoczenia czy nieszczęsne używanie

myśl o sobie i o tym, co ty właściwie robisz dla

śmieci na opał. Mówi się o tym, ile hektolitrów

środowiska. Myślę, że gdyby każdy zajął się

wody zużywa się przy przetwórstwie mleka kro-

swoim codziennym dbaniem o Ziemię, to byłby

wiego, ale ile ton pestycydów używają produ-

to już ogromny krok w stronę dobrego.

cenci mleka migdałowego już nie. Nie chodzi tu nawet o same chemikalia, co o pszczoły,

To co, idziemy po tę bawełnianą torbę na za-

które masowo giną podczas zapylania kwia-

kupy, czy nie?

str / 33

Poezja z rec

str / 34

cyklingu

str / 35

Kwestia kreatywności

redaktor

Krzysztof Andrulonis

Hasło „recykling” kojarzy nam się przede wszystkim z kolorowymi śmietnikami, w których segregujemy odpady, być może też z produktami powstającymi na skutek przetworzenia tego, co wcześniej odrzuciliśmy jako resztki. Co ciekawe, podobną metodę twórczą – nadawania życia na nowo niepotrzebnym z pozoru ułamkom całości – może z powodzeniem zastosować poezja.

Technika recyklingu pośród rodzimych poetów

Kilka słów z biografii

kojarzona jest przede wszystkim z jednym nazwiskiem – Tadeusza Różewicza. Był prekursorem tej metody w PRL, traktował ją jako nowatorski eksperyment dostosowany do świata, który utracił osie orientacji aksjologicznej – dla autora było to doświadczenie przejmujące, o czym pisał w słynnym poemacie Spadanie: człowiek współczesny spada we wszystkich kierunkach równocześnie w dół w górę na boki na kształt róży wiatrów

Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku, a zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Różewicz pisał i wykazywał zainteresowanie literackie już od wczesnego dzieciństwa. Pierwsze publikacje pojawiły się jeszcze przed wojną, m.in. w „Czerwonych Tatrach”, młodzieżowym piśmie lewicy piłsudczykowskiej.

W pierwszych latach okupacji pracuje w Zarządzie Miejskim w Radomsku, a następnie jako robotnik w stolarni Fabryki Mebli Giętych.

str / 36

Kwestia kreatywności

Starszy brat Janusz wciąga go do konspiracji.

zapisuje się na studia na Uniwersytecie Jagiel-

Po ukończeniu półrocznego kursu, jako kapral

lońskim, wybierając historię sztuki. Studiów

podchorąży „Satyr”, zostaje członkiem oddzia-

nie kończy.

łu partyzanckiego AK dowodzonego przez „Zbigniewa”, legendarnego „Warszyca”, zasłużonego dowódcy w okresie kampanii wrze-

Początek działalności

śniowej. W konspiracji poznaje swą przyszłą

artystycznej

żonę, łączniczkę Wiesławę Kozłowską. Pełni funkcję podoficera kulturalno-oświatowego, tworzy

czasopismo

„Głos

z

Krzaka”,

„publikowane” na tablicy wiszącej na drzewie.

W 1944 roku ukazuje się pierwsza jego książka: wydane na powielaczu w nakładzie 100 egz. Echa leśne. W 1945 roku zdaje maturę i

Za właściwy debiut literacki Różewicza uznaje się tomik Niepokój z 1947 roku. Publikacja zwróciła uwagę publiczności na młodego autora – po latach krytyk literatury Piotr Kuncewicz porówna znaczenie tego tomu do Ballad i romansów Mickiewicza. Różewicz zamieszkuje w tym czasie w słynnej krakowskiej kamienicy

str / 37

Kwestia kreatywności

str / 38

Kwestia kreatywności

literatów przy ul. Krupniczej 22 (jeśli chcesz

współpracy z Filipowiczem lub swoim młod-

się o niej dowiedzieć więcej, sięgnij do „Outro”

szym bratem Stanisławem scenariusze do

nr 293 z listopada 2018 r. – strona 16). Zbli-

dziewięciu filmów, a reżyserem wszystkich bę-

ża się do grona malarzy i plastyków znanych

dzie ten ostatni.

jako druga Grupa Krakowska. Nawiązuje znajomość z wybitnym poetą awangardowym Julianem Przybosiem oraz z Leopoldem Staffem.

Różewicz-dramaturg

W 1948 roku poznał również Czesława Miło-

W 1960 roku czasopismo „Dialog” w swoim

sza.

drugim numerze opublikowało pierwszy dra-

W latach 50., tj. w okresie stalinizmu, Róże-

mat Różewicza – Kartotekę. 25 marca 1960

wicz nadal pisał i publikował nowe utwory.

roku ma miejsce prapremiera sztuki w Teatrze

Stopień, w jakim wpisywały się one w obowią-

Dramatycznym w Warszawie. Początkowo

zującą wówczas doktrynę socrealizmu, pozo-

z powodu nowatorstwa spektakl spotkał się

staje przedmiotem sporów. Z jednej strony

z mieszanymi uczuciami odbiorców, dziś ucho-

sam Różewicz zawsze podkreślał swoją nieza-

dzi za jeden z klasycznych dramatów literatury

leżność od ówczesnej obowiązującej warstwy

XX

światopoglądowej, a z drugiej strony wiele

w „Dialogu”, ukazuje się Kartoteka rozrzuco-

utworów napisanych w tym czasie pomijał w

na, a w 1997 zostaje wydrukowane łączne wy-

wydawanych później zbiorach. Równocześnie

danie obydwu dramatów. Między datami po-

jednak wiele twórczości z tamtego okresu mi-

wstania Kartotek zamyka się twórczość Róże-

mo wszystko zachował i wielokrotnie wzna-

wicza-dramaturga. Tak pisze o tym polu aktyw-

wiał.

ności Różewicza jego uznany badacz, Andrzej

W 1956 roku wychodzi tom Poemat otwarty, który uważany jest za ostateczne zerwanie Różewicza z socrealizmem. W 1957 roku umiera jego matka, co zostało później uwiecznione w tomiku Matka odchodzi. W tym samym roku odbywa się premiera filmu Trzy kobiety, do którego scenariusz współtworzył z Kornelem Filipowiczem. Do roku 1973 napisze we

wieku.

W

1994

roku,

ponownie

Skrendo: W ciągu niemal trzydziestu lat dzielących obie „Kartoteki” pisarz tworzy wiele znakomitych sztuk, m.in. dwie osnute wokół biografii najważniejszego dlań twórcy z kręgu literatury „Odejście

powszechnej Głodomora”

–

Franza

Kafki:

(1976)

oraz

„Pułapkę” (1982). Za arcydzieło uchodzi „Do piachu” (1979), sztuka oparta na motywach

str / 39

Kwestia kreatywności

str / 40

Kwestia kreatywności

biograficznych z czasów partyzantki, bardzo

mentu aż do śmierci publikuje bardzo wiele,

źle odebrana przez środowiska kombatanckie.

w tym nagrodzony Nagrodą Literacką Nike to-

Skandal wywoła również „Białe małżeń-

mik Matka odchodzi (1999). Jednocześnie

stwo” (1974), dramat rozgrywający się w sce-

autor stara się nie wychylać spoza swych dzieł

nerii fin de siècle’u, nasycony symbolami psy-

– unika spotkań otwartych, nie lubi komento-

choanalitycznymi (spotka się z potępieniem

wania własnych utworów.

samego prymasa Stefana Wyszyńskiego).

To wszystko, w połączeniu z wysoką jakością

W 1970 roku wychodzi najważniejsza Różewi-

powstających utworów, wywołuje lawinowy

czowska proza, mikropowieść Śmierć w sta-

wzrost popularności Różewicza pośród kryty-

rych dekoracjach. W tym samym roku pisarz

ków literatury, co doprowadza do powstania

rozpoczyna współpracę z wrocławskim maga-

oddzielnej dziedziny badań, którą można okre-

zynem kulturalno-społecznym „Odra”, gdzie

ślić jako „różewiczologia”. Coraz częściej jest

prowadzi

„Margines,

też tłumaczony na języki obce. Pozostawił po

ale…” (1968–1976). W latach 80. i na po-

sobie krótki testament, w którym m.in. zaży-

czątku 90. poeta przechodzi najpierw spowol-

czył sobie, aby jego miejsce wiecznego spo-

nienie, a następnie kryzys twórczy. Skrendo

czynku znajdowało się przy ewangelicko-

charakteryzuje go następująco: Spowodowany

augsburskiej świątyni Wang w Karpaczu.

stałą

rubrykę

był on – jak się zdaje – zarówno przez czynniki zewnętrzne, polityczne zwłaszcza (pisarz sytuował siebie poza oficjalną polityką kultu-

Metoda twórcza

ralną partii, a także rodzącym się opozycyj-

Wiersze Różewicza nie mają nigdy ostatecznej

nym życiem literackim), jak i wewnętrzne: naj-

wersji,

ważniejszym tematem Różewicza staje się

i „właściwego” miejsca w dorobku poety. Mi-

milczenie poety pojęte jako konsekwencja

grują między poszczególnymi tomikami, wystę-

przekonania o śmierci sztuki.

pują w wielu różnych wersjach, pojawiają się i

końcowej

redakcji,

definitywnego

znikają w kolejnych wydaniach tych samych tomików. Za poetą metodę tę można określić

Powrót z krainy milczenia

jako metodę recyklingu. Wiersze przerabiane

Różewicz wraca do obiegu literackiego wraz

w ten sposób wymagają szczególnego mecha-

z tomem Płaskorzeźba (1991) i od tego mo-

nizmu interpretacyjnego, który Skrendo cha-

str / 41

Kwestia kreatywności

rakteryzuje następująco: odniesienie wiersza

niejszy Zawsze fragment – recykling zawiera-

do samego siebie, jest on bowiem swego ro-

jący utwory zmienione, ale również przedruko-

dzaju serią kopii bez oryginału; odniesienie do

wane w tej samej formie, jak i zaczerpnięte

kontekstu narzucanego przez tom, w którym

z innego, nieodległego czasowo zbioru Płasko-

wiersz się znajduje (inne sąsiedztwo); odnie-

rzeźby, wydanego w 1991 roku.

sienie do przekładu; odniesienie do malar-

Z tendencji Różewicza do recyclingu wzięła się

stwa; odniesienie do biografii Różewicza itd.

również reportażowość, felietonowość, dyskur-

Najczęściej przywoływanym, bo wprost wspo-

sywność jego długich poematów, które pozor-

mnianym w tytułach, przykładem zastosowa-

nie stanowiły złamanie zasady „minimum

nia omówionej wyżej techniki twórczej były to-

słów”, choć sam autor tego w ten sposób nie

my Zawsze fragment (1996) i o dwa lata póź-

odczuwał. Uważał jedynie, że nie istnieje jed-

str / 42

Kwestia kreatywności

na powszechnie obowiązująca miara słowa

– jednym z najdawniejszych przykładów może

poetyckiego – szczególnie dziś, gdy w świecie

być choćby Jan Kochanowski i pieśń II, 14

człowieka panuje chaos i bezład. Jak pisze

z Ksiąg wtórych o incipicie [„Wy, którzy Pospo-

Skrendo:

kariera

litą Rzeczą władacie”], którą poeta wykorzy-

„śmietnika” w jego twórczości: ostatecznie

stał również jako pieśń chóru w Odprawie po-

stał się on metaforą współczesnego świata

słów greckich. Ponadto wspomnieć można

informacji i rozrywki multimedialnej.

o historii wędrówek popularnych motywów

Oczywiście Różewicz nie był jedynym poetą

między utworami czy wykorzystywaniu frag-

stosującym technikę recyklingu. W podobny

mentów mistrzów przez autorów pośledniej-

sposób można by intepretować wszelkie mają-

szych – taką „karierę” robiły w XVII wieku cho-

ce miejsce w dziejach literatury sytuacje wielo-

ciażby Treny. Można by rzec ostatecznie, że

krotnego wykorzystywania przez autora tego

każda postać intertekstualności to pewna for-

samego fragmentu liryki w różnych sytuacjach

ma recyklingu, a to otwiera szerokie pole do

Stąd

[…]

niezwykła

poszukiwań.

str / 43

Po kolejne wydanie Outro Przybywaj juĹź 1 marca!

str / 44