Thema: trauma tekst: frans smolders foto’s: marcel köppen
Oei, over kunst en trauma schrijven. Dat betekent voor een kunsthis toricus dat hij zich op glad ijs begeeft. De schrijver dezes is immers geen psycholoog, psychiater, arts of maatschappelijk werker. Dat zijn geschoolde professionals die verstand hebben van trauma’s. Zij h ebben ervaring met cliënten die in hun leven plotseling of geleidelijk aan g ees telijk in de knel zijn geraakt. Want, trauma zoals we het in dit n ummer van Out of Art beschouwen is mentaal letsel, een emotionele wond. Zo’n trauma kan plotsklaps zijn ontstaan door oorlogsgeweld, een natuurramp, een ongeluk of een brand, en door meer van zulke levensbedreigende gebeurtenissen. Geestelijke schade kan ook heel langzaamaan opgebouwd worden, bijvoorbeeld doordat een mens van kinds af aan ongewenst is, doordat een persoon geen identiteit mag hebben; als ontheemde vluchteling, of doordat iemand eindeloos op zijn ziel wordt getrapt of lijfelijk bedreigd wordt, zonder uitzicht op een veilige toekomst. Nog een andere vorm van verwondend geestelijk lijden is het indirect opgelopen trauma: door levenslange schaamte over wandaden en schanddaden van anderen, ouders, landgenoten,
geloofsgenoten, kortom van leden van een groep waartoe je zelf ook behoort. Maar zelfs voor een psycholoog of psychiater is het de vraag wat je in een literaire tekst of tekening letterlijk of figuurlijk kunt lezen, en wat je mag interpreteren als uiting van een trauma. Diepgevoeld
We kennen diverse professionele kunstenaars uit de twintigste eeuw, – als Joseph Beuys (1921-1986) – die het als hun taak beschouwden om land- of tijdgenoten de spiegel voor te houden om een collectief misdadig oorlogsverleden te verwerken.1 Bij outsiderkunst dicht de kunstenaar zich geen rol toe om maatschappe lijke, politieke, nationale trauma’s
Kunst en
te genezen of anderszins te beïn vloeden. Art brut is puur persoonlijk, autobiografisch. Zelfs degenen bij wie een Holocaustervaring het centrale thema is van het oeuvre, zoals bij Rosemarie Koczÿ die de concentratiekampen Traunstein en Ottenhausen overleefde, lijkt het mij niet te gaan om een politieke stelling name. Scheppingen van Art brut of Outsider Art zijn in hun spontaniteit puur persoonlijk, vrijwel altijd autobiografisch. Outsiderkunstenaars construeren geen levensloop, zoals Beuys, maar zij werken zonder intellectueel concept of plan, vanuit een diepgevoeld persoonlijk drama. Maar betekent dat ook dat wij als kijkers hun creaties mogen lezen als een levensrebus, of als een letterlijk doorkijkje in de biografie van de maker? Waar komen beelden vandaan?
In tentoonstellingen van outsiderkunst is het gebruikelijk om biogra fieën naast de kunstobjecten te hangen, waarin te lezen staat dat een trauma bij velen aan de basis heeft gelegen van hun onstuitbare, vaak obsessieve, creatieve uitingen. Waarin wordt uitgelegd, in soms lamentabele bewoordingen, hoe de ‘lijdende’ kunstenaars in hun artistieke p
trauma Rosemary Koczÿ Ik weef u een doodskleed, 2000 uit een serie van 13 tekeningen Inkt op papier, 35,5 x 27,5 cm Collectie De Stadshof
OUT OF ART DECEMBER 2014
5