Kurier Ostromecki (17) 2/2019

Kurier Ostromecki 2 (17) IV-VI 2019

Pierwszy koncert w Pałacu Starym Andrzej Szwalbe – wizjoner Wiosna także w kulturze Kalendarz imprez kulturalnych IV-VI 2019

fot. Ezo Oneir

Beyond Reality

ytkowych ę Kolekcja Zab si i a lat 70. śc ie m ym rej historia sięg tó k Pałacu Star , o g e b al . Andrzeja Szw albe Fortepianów im tor Andrzej Szw k e ję yr d t la h yc n nikatową kolekc u i yl rz o w W ciągu następ st m le można niaminem Vog ze instrumenty as N . w wraz z prof. Be tó n e m w zbiorach esięciu instru wej „Fortepian to ponad sześćdzi e rn te in ie n ć na stro du.pl. tak że podziwia .instrumenty.e n ia p e rt o .f w w polskich” w

W

Wiosna także w kulturze Za oknem powoli widać wiosnę. Po zimowej drzemce przyroda nabiera cudownego zapachu i rumieńców, ale takich zielonych. Na trawnikach w ostromeckim parku pojawiły się przebiśniegi (to chyba są przebiśniegi, no bo raczej nie krokusy?). Wszystko wskazuje na to, że prawie, prawie. Czekamy jak wariaci na słońce, na ciepło, na miłość – na wszystko, co wiosna ze sobą niesie. Zimowe dni fatalnie na mnie wpływają. Są krótkie, ciemne, przygnębiające. Jednym słowem – dramat. Chwytam się myśli o wiośnie jak tonący czegokolwiek (najczęściej brzytwy).

Za nami kilka znakomitych koncertów. Świetnie zaprezentował się śląski zespół „Chwila Nieuwagi” z Rybnika, a niedzielny koncert 17 marca br. to już było wydarzenie na skalę międzygalaktyczną, że tak powiem. Przed naszą wierną publicznością (było też sporo nowych osób) brawurowo zaprezentował swoją nową dziesiątą już płytę ostatni koncertowy zespół Tomasza Stańki, czyli RGG. Płyta „Memento” wydana w prestiżowej serii Polish Jazz to rozliczenie się z ostatnimi trzema laty w karierze grupy. Latami ważnymi, bo wtedy zagrali z wieloma ważnymi luminarzami jazzu, w tym z wielkim i już niestety nieobecnym Tomaszem Stańko. Przy okazji tego koncertu jak zwykle pojawiały się rozmowy i pomysły na współpracę. Muzycy, a szczególnie pianista Łukasz Ojdana zainteresowani są nagraniem materiału z wykorzystaniem naszego piano-forte, które od stycznia zdobi kolekcję. Muzycy zgodnie stwierdzili, że instrument jest genialny. Ma niespotykane brzmienie i koniecznie trzeba go wykorzystać. Piszę ten wstępniak i piszę i skończyć nie mogę… Przed chwilą zadzwonił Maciej (kontrabasista RGG) i potwierdził chęć nagrania na naszym instrumencie – to dopiero będzie wydarzenie-zderzenie: Oni – super zespół i on: fortepian sprzed 200 lat. Przez następne dwieście lat wszyscy będą mówili tylko o tym. W Ostromecku wiosna chociaż dzisiaj zimno jak diabli. Wczoraj dwadzieścia stopni – dzisiaj może sześć. Wiosna potrafi zaskoczyć. Zapraszamy! Przygotowaliśmy dla Państwa naprawdę atrakcyjny program na nadchodzące trzy miesiące – spędźmy je więc razem. Do zobaczenia.

Ps. A już za chwilę w sprzedaży pojawi się czwarta płyta nagrana na fortepianie Zygmunta Noskowskiego. Bardzo się z niej cieszymy, tym bardziej że to przepiękna Suita Polska Zygmunta Noskowskiego na cztery ręce. Nie mogę się doczekać…

Andrzej Gawroński redak tor naczelny

Spis treści Wiosna także w kulturze, Andrzej Gawroński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Ostromecki wehikuł czasu Osierocone zegarki, Andrzej Gawroński. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 I tak się zaczęło…, Jerzy Świetlik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Czy Szwalbe naprawdę istniał?, Alicja Dużyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Taka gmina (…) od komina do komina Biłem się o dobre imię Niemena, rozmowa ze Stefanem Czarneckim . . . . . . . . . . . . . . . 27 Ostromecko w czasach Księstwa Warszawskiego 1807–1815, Jerzy Świetlik. . . . . . . . . 32 Kalendarz przesycony patriotyzmem i wspomnienia, Alicja Dużyk . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Już za chwileczkę, już za momencik Kalendarz imprez kulturalnych IV-VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Oko Nigdy Nie Śpi 2019 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Cały ten jazz polski plakat jazzowy, Jerzy Brukwicki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Ostromeckie opowieści Poetycko: Krzysztof Gruse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Na okładce: Dzieci z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 2, który mieścił się w ZPP w Ostromecku (zdjęcie archiwalne)

nr 2 (17), kwiecień–czerwiec 2019 ISSN 2544-7092 nakład 500 egz. wydawca: Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy 85-056 Bydgoszcz, ul. Marcinkowskiego 12, tel. 523 255 555 redaktor naczelny: Andrzej Gawroński zastępczyni redaktora naczelnego: Alicja Dużyk kolegium redakcyjne: Elżbieta Kmieć, Stanisław Buś, Jerzy Świetlik kontakt z redakcją:

Pałac Stary w Ostromecku, ul. Bydgoska 9, 86-070 Dąbrowa Chełmińska andrzej.gawronski@mck-bydgoszcz.pl, alicja.duzyk@mck-bydgoszcz.pl, tel. 523 464 441, FB: Pałac Ostromecko

Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów oraz zmiany tytułów.

Opinie prezentowane przez autorów nie zawsze są zgodne ze stanowiskiem redakcji i wydawcy.

2

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Andrzej Gawroński

Osierocone zegarki Na biurku przede mną leży zegarek.

Skromny, ale bardzo elegancki. Koperta w kolorze złota (złota pewnie nie jest, jak znam życie, granatowa koperta, mały sekundnik, brązowy skórzany prawie nowy pasek).

Nie wiem jak długo Andrzej nosił ten czasomierz? Jak długo obydwaj szli przez życie?

Człowiek i doskonałe urządzenie na nadgarstku do odmierzania chwil.

Od niedzieli trzeciego marca, kiedy dostałem od córki Andrzeja Dorędy zegarek po nim – myślę o losie zegarków osieroconych przez swoich właścicieli. Bo czy ktoś się nad tym kiedyś zastanawiał? Latami nasi towarzysze są świadkami tego, co spotyka ich właścicieli. Chwil dobrych i złych.

Sukcesów i porażek. Smutków i uniesień.

Cierpienia oraz radości. Życia i śmierci.

Ile razy ci cisi, tykający kompani doli i niedoli towarzyszyli właścicielom w ich odchodzeniu. To naprawdę upiorne. Nagle serce przestaje tykać, a mały złocony zegarek na ręce? Czy też z ostatnim oddechem i uderzeniem serca nagle przestaje Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

działać? Tak ponoć dzieje się czasem…

A może nakręcony zegarek chodzi i chodzi, chodzi i tyka. Tyka i tyka, a dłoń jego właściciela robi się coraz chłodniejsza, chłodniejsza aż w końcu jest zimna jak lód. Osierocony zegarek ląduje gdzieś w szufladzie (jak dobrze pójdzie…), w jakimś kartoniku, czasem w śmietniku.

Pamiętam, kiedy dowiedziałem się, że żona pewnego legendarnego aktora (mojego imiennika –znanego Ketlinga) wyrzuciła pamiątki po mężu na śmietnik, w tym jego zegarek. Byłem zdziwiony.

Przecież wyrzucić zegarek to tak, jakby po odejściu właściciela wyrzucić na ulicę jego kota albo psa. Taki osierocony zegarek chciałby przecież dalej przeżywać wszystko ze swoim nowym właścicielem. Bo przecież jest potrzebny. W ubiegłym roku, od Cioci Eli dostałem kilka zegarków po jej mężu. Był nauczycielem i dyrektorem szkoły w Urbanowicach na Śląsku. Na kopercie jednego z nich została wygrawerowana data i trzy literki: 1977 ZNP. To pewnie w tym roku wujek Józek otrzymał go jako nagrodę od Związku Nauczycielstwa Polskiego, w uznaniu ciężkiej pracy pedagoga i dyrektora małej szkoły nieopodal Tychów. Noszę ten przedmiot i myślę, że wujek był dumny z wyróżnienia. Zastanawiam się jak wyglądała uroczystość. Co czuł odznaczony, gdy wręczano mu ten mały zegarek w kolorze złota?

I myślę o tym jak Andrzej Doręda kładł się spać (być może z tym zegarkiem, a może zdjął go i położył obok na szafce?).

Nagle, w środku nocy, wydarzyło się coś złego. Andrzej, nagle we śnie zatrzymał się, a jego zegarek wciąż tykał: tik, tak, tik, tak, tik, tak… Moja Mama wciąż nosi zegarek mojego Taty. Używajmy zegarków naszych bliskich, którzy odeszli. To tak, jakbyśmy przedłużali im życie i sens ich istnienia. I trochę jakbyśmy dzielili nasze chwile z chwilami tych, którzy są już tylko w naszych wspomnieniach. Jakbyśmy nimi troszkę byli.

3

Pierwszy koncert w Pałacu Starym…

I tak się zaczęło…

W 1985 roku Andrzej Szwalbe w imieniu Filharmonii Pomorskiej przejął Pałac Stary w Ostromecku. Rozpoczął remont pomieszczeń pałacowych. Szukał równocześnie sponsorów w zakładach pracy w Bydgoszczy i wszędzie, gdzie się dało.

Po dwóch latach działalności postanowił zaprezentować Stary Pałac szerszej publiczności.

29 grudnia 1986 roku zorganizowany został pierwszy koncert kameralny w Starym Pałacu. Byłem oczywiście gościem tego nadzwyczajnego wydarzenia. Brałem też udział, od strony organizacyjnej w jego przygotowaniu razem z pełnomocnikiem Filharmonii, Markiem Malarskim. Praca nasza polegała m.in. na odwodnieniu drogi gruntowej. Wobec spodziewanych licznych gości, przybyłych autobusem z Bydgoszczy i społeczeństwa ostromeckiego przynieśliśmy z sali gimnastycznej pięć długich ław, które wstawione zostały obok schodów w holu. Dekoracji nie było zbyt wiele. Ściany były zniszczone po gazetkach szkolnych. Pierwszy etap restauracji obiektu polegał na prowizorycznym wyremontowaniu, żeby ludzie mogli zwiedzać. Później prowadzone były gruntowne prace. Przywrócony został stan, na jaki ten Pałac zasługuje. Nie było żadnych problemów z organizacją koncertu. Frekwencja była oszałamiająca. Z Andrzejem Szwalbe współpracowałem bardzo bardzo. Był przyjazny.

Nawet chciał mnie zatrudnić jako swojego pełnomocnika, ale byłem świeżo na 4

Jerzy Świetlik, fot. Alicja Dużyk

emeryturze i nie chciałem brać nowych zobowiązań. Niemniej i tak przez lata współpracuję ze wszystkimi pełnomocnikami i kierownikami Pałaców. Oprowadzam liczne wycieczki. Napisałem między innymi przewodnik poświęcony Ostromecku.

Szwalbe chciał utworzyć Centrum Kultury Muzycznej i to mu się udało. Byłem między innymi w mieszkaniu Pana Szwalbego, kiedy przeszedł na emeryturę. Rozmawialiśmy serdecznie przeszło dwie godziny. Otrzymał ode mnie szereg materiałów o Ostromecku, m.in. książkę z wycinkami prasowymi dotyczącymi miejscowości, zbieranymi od 1945 roku.

Cieszył się, że jego idea została wcielona w życie przez następców.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Archiwalny plakat ze zbiorów Jerzego Świetlika Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

5

Archiwalny plakat ze zbiorów Jerzego Świetlika

6

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Na fortepianie Zygmunta Noskowskiego gra Emilia Biskupska, fot. Alicja Dużyk

Z tego pierwszego koncertu ukazały się dwie recenzje prasowe, które pieczołowicie przechowuję oraz afisz. Pierwszy artykuł z „Dziennika Wieczornego”, z 8 stycznia 1987 jest autorstwa Marka K. Jankowiaka. Nosi tytuł „Pałac… muzyki, barw i dzieci”. Druga recenzja Małgorzaty Maniszewskiej, pt. „Zapach farby i nadziei” zamieszczona została w czasopiśmie „Fakty”, w styczniu 1987 roku.

Koncerty planowano w cyklu miesięcznym. Ponadto organizowane były poranki muzyczne dla młodzieży ze szkół gminy Dąbrowa Chełmińska. Po około dwóch latach zaprzestano organizować koncerty, ponieważ zaczął się generalny remont Pałacu. Obecnie możemy podziKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

wiać Pałac Stary w pełnej krasie. Jest nie tylko perełką architektoniczną, ale w barokowych wnętrzach mieści się Zabytkowa Kolekcja Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego.

Wspomina Jerzy Świetlik

Krótkie streszczenie artykułów „Pałac… muzyki, barw i dzieci” – Marek K. Jankowiak, „Dziennik Wieczorny”, 8.01.1987 W tekście autor przytacza obiegową opinię, że wielu bydgoszczan uważało, iż Pałac jest za Wisłą, czyli bardziej należy do Torunia i nie warto wkładać serca w jakiekolwiek związane z nim działa7

fot. Alicja Dużyk

nia. Tymczasem Szwalbe mówi: – Zaczęło się zupełnie przypadkowo. Szukałem miejsca dla moich starych fortepianów, które do dziś gnieżdżą się w Filharmonii.

I wtedy właśnie pierwszy raz zobaczyłem Pałacyk w Ostromecku. To była miłość od pierwszego wejrzenia. Wspaniała architektura, kompozycja. No i oczywiście wspaniałe wnętrza, które aż się prosiło wykorzystać dla potrzeb kultury. Wymarzone miejsce dla muzyki kameralnej.

Dyrektor dodaje, że od początku zakładano, aby pałac w nowej szacie służył także gminie. „Zapach farby i nadziei” – Małgorzata Maniszewska, „Fakty”, I 1987 Dziennikarka podkreśla, że bez zbytniego hałasu powrócił w krwioobieg kulturalny ostromecki zameczek, już odrestaurowany i kto wie czy nie stanie się – jak marzył o tym dyrektor Szwalbe 8

– bydgoskim Wilanowem. Malowniczo położony (tu uwaga: choć uporządkowanie otoczenia będzie wymagało sporo jeszcze nakładu pracy) niezbyt odległy od miasta, stał się przybytkiem dwu muz.

Czytamy: w salach na pierwszym i drugim piętrze będzie egzystować wystawa współczesnego malarstwa i grafiki, na parterze zaś – przyozdobiona również dziełami współczesnej plastyki ożyje niewielka sala koncertowa. Goście nieoficjalnego otwarcia mogli już podziwiać obrazy, co prawda jeszcze stojące pod ścianami. Wysłuchali również koncertu, jaki dał reaktywowany po latach zespół kameralny „Fidicines Pomerania”.

– Wyjątkowa była atmosfera tej próby generalnej, przed oficjalnym oddaniem do użytku ostromeckiego zameczku. W wyłożonych jeszcze papierami salach górnych pięter pachniało świeżą farbą i nadzieją.

Coś rodziło się niemal na naszych oczach – zauważa Małgorzata Maniszewska.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Część I. Jak dyrektor uczynił Bydgoszcz barwną… Korzenie i skrzydła…

Alicja Dużyk

Czy Szwalbe naprawdę istniał?

Taka dziwna myśl nawiedziła mnie w nocy, około godziny duchów, w domu rodzinnym, osnutym kurzem i wspomnieniami, kiedy kończyłam czytać ponad czterystustronicową „Opowieść o Andrzeju Szwalbe”. Jego obraz jest tu tak heroiczny, że wydaje się nieprawdopodobny. Niemożliwy. Druga majacząca refleksja – „Życie na przełomie” Krystyny Starczak-Kozłowskiej przywodzi na myśl piśmiennictwo hagiograficzne.

Zwłaszcza I część książki, pt. Kraj lat młodzieńczych, gdzie historię przysłaniają poetyckość wyrazu, czy nagromadzenie symboli. Znajdujemy tu opisy przesycone wyobraźnią piszącej dziennikarki, humanistki, miłośniczki kultury wysokiej. To rozdziały pełne patosu, np. Barwy dzieciństwa, Smaki dzieciństwa, Okruchy pamięci, Niebo rozpada się nad nami. Ten – momentami – jakby żywot świętego, uzupełniają legendy mu poświęcone, które przytaczają wybrani bydgoszczanie.

W jednym momencie Pani Krystyna zauważa, ale raczej kurtuazyjnie – Próbujemy, jak Pani widzi doszukać się w nim słabostek, żeby nie był taki spiżowy. Urszula Guźlecka odpowiada: – Choć był!

Już za życia stał się legendą, krążyły Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Książkę wydał Instytut Wydawniczy „Świadectwo” (Bydgoszcz 2018) przy współudziale Stowarzyszenia Andrzeja Szwalbego „Dziedzictwo”.

o nim różne opowieści, czasami zabawne. A to najlepiej świadczy, że był KIMŚ.

O osobach mało znaczących rzadko się rozmawia. (s. 375) 9

Szwalbe łączył w sobie skrajności.

Skromny i silny. Uprzejmy, ale stanowczy.

Prof. zw. dr hab. Jerzy Kaszuba określił to następująco: „Był idealistą, ale stąpał twardo po ziemi. Był silny sobą – i to dlatego, że odebrał takie, jak Pani mówi, wychowanie zarówno w domu, jak i w przedwojennym warszawskim Gimnazjum im.

Reja, do przekraczania siebie, do samodyscypliny i dążeń ponadjednostkowych, wynikało by z tego, że do wielkości dopingowała go mądra matka. Inna sprawa, że być może w jego osobowości tkwił imperatyw tak szerokiej i skutecznej działalności. Ale na pewno nie zbudowałby niczego bez swojego humanizmu. Bo żeby realizować swoje wizje, trzeba mieć plan moralny plus ciekawość świata, plus wolność, plus wiedzę. A przy tym wolność nie może być anarchią, czyli przeszkadzaniem innym”. (s. 391) Czy Szwalbe naprawdę istniał? Oczywiście, nie zadaję tego pytania w sensie fizycznym. Chodzi mi bardziej o możliwość niezłomnego trwania postaci tak idealnej, której wizerunek takim jawi się po przeczytaniu niniejszej opowieści. Często z racji pracy bywam w jego (chciałoby się napisać dużą literą) gabinecie na drugim piętrze, w Pałacu Starym w Ostromecku.

Z radia o designie z przyszłości, dzięki zapętlonym nagraniom MP3, słyszmy wywiady, które dyrektor Filharmonii Pomorskiej udzielił w radio PIK. Człowiek emanujący blaskiem w szarości PRL. Wizjoner skupujący co lepsze fortepiany i pianina, podczas gdy niektórzy robili z nich grzędy dla kur. I to nie jest żart, bo taki los spotkał znamienite instrumenty, na co wskazywali muzykolodzy podczas Konferencji Instrumentologicznych w Ostromecku. Chwilami Szwalbe wydaje się tak, wielki, że nierealny. Może nie tylko dla mnie? Stefan Stuligrosz dy10

rygent „Poznańskich słowików” podczas jednego z występu wyraził podziw dla świętej pamięci Szwalbego. Podkreślił, że ten wielki człowiek zostawił po sobie w Bydgoszczy tak wspaniałą salę koncertową i wielkie tradycje muzyczne. „Po tych słowach na sali zapanował lodowaty chłód, ludzie nie wiedzieli jak reagować.

W przerwie koncertu organizatorzy szybko podbiegli do Stuligrosza, informując, że Szwalbe żyje i jest obecny na koncercie. Tymczasem dyrektor potraktował tę wypowiedź bez reakcji, z poczuciem humoru. Milczał.” (s. 378) Taką i wiele innych historyjek znajdujemy w książce Krystyny Starczak-Kozłowskiej. Pragnę przytoczyć te zdarzenia, ale inaczej, niż chronologicznie. Bardziej subiektywnie.

Skupić się na wątkach, które uważam za interesujące. Przybliżyć je Czytelnikom.

Krajobraz tej opowieści

Autorka książki podkreśla, że spotkała człowieka, u którego słowa idą w parze z czynami, a jakaś niesłychana determinacja popycha go do działań tak znaczących, właściwie nawet wiekopomnych dla miasta i regionu. Opowieść wydaje się hymnem pochwalnym. Przeżycia dziecięce niekiedy zamazują się w beletrystycznej próbie ich prezentacji. Gubimy się w licznych podróżach do rodzinnych zakątków.

Przynajmniej mi plączą się imiona cioć, wujków czy sylwetki znajomych rodziny oraz ich pradziadków. Znajdujemy opisy rodem z dawnych powieści. Na przykład czytamy o Płocku: „W przeźroczystym czerwonym powietrzu, w jasnym słońcu błyszczały kopuły katedry i innych kościołów, zarysy zamczyska. Widok tak znajomy nieodmiennie jednak zapierał Jędrkowi dech w piersiach – uczucie, które ogarniało go zawsze, gdy stawał w oko w oko z wielkim, nieobjętym pięknem.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

fot. Agata Kornik

Jeszcze rzucał tęskniące spojrzenia na niknący w dali statek do Włocławka, Ciechocinka, Torunia, a finałem jego podróży miał być Gdańsk, gdzie statek zjawiał się chyba po dwóch dniach, co wówczas nikogo nie nużyło, bo czas jeszcze w tych jasnych latach trzydziestych nie był tak zagoniony, jak obecnie. Wówczas po morzach pływały jeszcze parowce, kryjące w sobie w środku, maszynę zasilaną węglem, której silnik poruszała para. Przydawały one morskim pejzażom dzieciństwa Jędrka wielkiego uroku, ale znikły potem bezpowrotnie z wodnych krajobrazów, tak jak znikają czarodziejskie latarnie i inne zjawy dzieciństwa”. (s. 52) Czasami przez strony przedzieramy się jak przez zarośnięte konarami ścieżki.

Oto kolejna historia: „Budziła się w nim ciekawość – dokąd ta leśna dróżka może Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

prowadzić? Zakręt był zawsze dlań hasłem wywoławczym ciekawości, źródłem pewnego emocjonalnego napięcia. Czuł, że owe wątłe skupiska drzew stanowią dla spokojnej równiny mazowieckiej także ogniwa pewnego napięcia, jak każda zapowiedź niespodzianki. Najbardziej jednak upodobał sobie cisy i modrzewie – matuzalemy epoki minionej bezpowrotnie. Już wówczas, jak i dziś występowały rzadko. Pojedyncze okazy stały samotnie, skromnie, z cudownie szeroko rozstawionymi konarami. Nie mógł oderwać wzroku od bogatych kiści charakterystycznie długopalczastego igliwia, czuł że w tych podłużnych, a przedziwnie miękkich igłach kryje się coś bezpowrotnie wielkopańskiego”. (s. 63) Pierwsza część liczy około dwustu stron, ale wystarczą chyba dwa cytaty, 11

by wczuć się w klimat opowieści. Krystyna Starczak-Kozłowska jasno zresztą wskazuje swój cel wyjaśniając, że dla piszącego ważne jest nie tylko by usłyszeć, ale niejako dotknąć, zobaczyć, by obraz nabrał barw, stał się plastyczny i wiarygodny. Autorce nie wystarczyły rozmowy. Rozpoczęła podróże, zwiedzając ukochane miejsca Honorowego Obywatela Miasta Bydgoszczy. Pisze: „I tak wędrowałam ze Szwalbem w poszukiwaniu czasu utraconego – mówiąc słowami Prousta.

Zagłębiałam się w jego przeszłość, jak w ów labirynt, gdzie znajdę klucz do rozszyfrowania jego osobowości. Chciałam też widzieć oczami jego przyjaciół, krewnych i robiłam wiele wypraw do nich, nie tylko w Polsce”. (s. 19) Na tej – jak dla mnie przekombinowanej – kanwie, widzimy człowieka wyjątkowego. Jako czytelniczka wolałabym fakty, a nie hipotezy w trzeciej osobie, co

mały Jędruś czuł. Nie wiem, czy jego oczy faktycznie „niewolniczo wędrowały za biegiem tej machiny, obserwując ruch na jej malutkich dworcach” (s. 43), gdy mowa o drogich zabawkach dla dzieci, na które nie było stać rodziny. Niemniej nie można tej książce odmówić rozmachu, a autorce poświęcenia i totalnego zagłębienia się w temat. Nie wiem, czy w jej oczach, ale w zdaniach na pewno widać podziw dla bohatera.

Jego myśli wciąż krążyły po Bydgoszczy

Zacznijmy zatem od podania kilku „cegiełek”, budujących ów pomnik trwalszy niż ze spiżu, o którym mówił Horacy mając na myśli pamięć i sławę. „Życie na przełomie” to drugie wydanie książki z 1999 roku. Zostało jednak uzupełnione o trzecią część, napisaną w latach 2015-2018. Jest to bardzo dobry pomysł,

fot. Agata Kornik

12

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

pozwalający zweryfikować – co stało się z ideą zasianą przez Szwalbego, po jego śmierci w 2002 roku. Kamień wpadający w wodę, wprawia ją w ruch kulistych fal. A jak to było z tkanką miasta? Warto przytoczyć kilka wypowiedzi, z których składa się ostania część niniejszej opowieści. Wyraźnie też widzimy szerokie spektrum zainteresowań dyrektora.

Krystyna Starczak-Kozłowska, z zawodu przecież dziennikarka prowadzi interesujące dyskusje. Ściana ostatniej szansy – rozmowa z Andrzejem Adamskim, przewodniczącym Społecznego Komitetu Rekonstrukcji Zachodniej Pierzei Starego Rynku w Bydgoszczy im. A. Szwalbego. Znajdujemy tu opinię dyrektora, że ściana zachodnia powinna zbierać jak w soczewce wszystkie sygnały świetlne biegnące ku teraźniejszości od zdarzeń przeszłych, synkretyzować je i symbolizować. Architektura jest bowiem nie tylko derywatem historii, ale także jej świadkiem i głosicielką.

To ściana ostatniej szansy, dzięki której Bydgoszcz może uzyskać potwierdzenie swojej tożsamości historycznej.

On ruszył Bydgoszcz z miejsca – rozmowa z Józefem Banaszakiem, kierownikiem Katedry Ekologii Instytutu Biologii Środowiska Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Ciekawe wydają się cytaty z listów Szwalbego adresowane do J. Banaszaka. Pisze: „Szanowny Panie Rektorze, jestem Panu wdzięczny za podanie w ostatnich „Promocjach Pomorskich” informacji o powstającym Uniwersytecie Bydgoskim. Dla miłośnika idei uniwersyteckiej w naszym mieście będą cenne dalsze wiadomości o pracach, wiodących do uwieńczenia sukcesem tego najważniejszego dla Metropolii przedsięwzięcia, Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

zwłaszcza dane o stopniowym dorabianiu się praw do doktoryzowania, tudzież – habilitowania na tle ewoluującej struktury Uczelni.” (28.10.1997). „Bydgoska Wszechnica. Bardzo mi się spodobał zapowiadany przez pana Rektora krok w górę z nazwą Akademii.

Bo rzeczywiście, na cóż to czekać, trzeba się umacniać na każdym zdobytym już szczeblu wyżej. (22.12.1997) Józef Banaszak podkreśla: Wielki Szwalbe – nie waham się użyć tego słowa!

Wielki Przyjaciel Alma Mater! Był w jakimś sensie człowiekiem opatrznościowym. Czułem się silniejszy dzięki niemu.

Dziennikarka pyta: Czym byłaby Bydgoszcz bez niego?

– Może zachowałaby mentalność powiatowego miasta, choć to stolica województwa. On to rozumiał i umiał wznosić się ponad małością Bydgoszczy. Nie zrażał się, że tu nie było środowiska, prawdziwej elity, że panowała tu niszcząca atmosfera wobec tych, którzy przybyli z zewnątrz i chcą czegoś dokonać – odpowiada były Rektor.

Kto nie jest z prowincji jest znikąd – rozmowa z Markiem Chamotem, dr nauk humanistycznych, prof. nadzw.

WSG. Historyk i kulturoznawca wspomina, że zapadło mu w pamięć motto Szwalbego: „Dzieła o najwyższym locie muszą mieć lokalną metrykę”. Wspomina: Nauka i jej rozwój była Szwalbemu bardzo bliska. Już w początkowym okresie swojej działalności na stanowisku dyrektora Filharmonii Pomorskiej był żywo zainteresowany tworzeniem zorganizowanego środowiska naukowego w Bydgoszczy.

Fortepiany z przeszłością i przyszłością – rozmowa z Andrzejem Gawrońskim, kierownikiem Pracowni Pałacowej 13

fot. Agata Kornik

w MCK, w Zespole Pałacowo Parkowym w Ostromecku.

– Pana cechuje pasja zarówno w promowaniu bydgoskiej Kolekcji Zabytkowych Fortepianów, jak i samej idei Andrzeja Szwalbego – zauważa Krystyna Starczak-Kozłowska.

Opiekun kolekcji wyjaśnia: – Bo on był alfą i omegą, spirytus movens wszystkiego, co tu w Ostomecku rozwija się i pięknieje. On stoi za tym wszystkim. Jedno z jego wizjonerskich działań – Kolekcja Zabytkowych Fortepianów, noszącą jego imię – kryje w sobie nie tylko piękno dawnych instrumentów, ale i wielką wartość patriotyczną, związaną z nieprzerwanym dążeniem Polaków do niepodległości. Gdy nasz naród był przez 120 lat w niewoli – Polacy produkowali fortepiany. Do 1830 roku działało ponad 14

25 fabryk fortepianów, funkcjonujących w podbitym przez zaborców kraju.

Szkoda życia na atrapy kultury – rozmowa z Magdaleną Gill, zastępcą redaktora naczelnego „Tygodnika Bydgoskiego”.

Wspomina: Drugiego takiego człowieka jak on w Bydgoszczy nie było i pewnie długo nie będzie. Gdy byłam początkującą dziennikarką, zawsze nam mówiono: „We wszystkim, co dotyczy Bydgoszczy – dzwońcie do Szwalbego”! Ten człowiek żył tym miastem jak nikt inny. Był już na emeryturze, gdy mówił mi: „Moje myśli wciąż krążą po Bydgoszczy. Ciągle zastanawiam się, co jeszcze mógłbym zrobić dla tego miasta”. A przecież zrobił tyle, co nikt inny. […]

Po życiowych zawirowaniach zrozumiałam, że w człowieku najważniejKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

szy jest nie intelekt, lecz właśnie ludzka uczciwość, empatia, dobroć… Bardzo cenię też w ludziach zdolność do czynu, a nie tylko mówienia. I tu Szwalbe był niedościgniony. Słów nigdy nie rzucał na wiatr.

Cugli życia nie wypuszczał z rąk – rozmowa z Urszulą Guźlecką, dziennikarką Telewizji Polskiej w Bydgoszczy. Długoletnia prezenterka magazynu kulturalnego zwraca uwagę, że dyrektor znał się na ludziach i miał duży zmysł obserwacji. Umiał też pięknie słuchać, co dziś niewielu potrafi. Uczył innego spojrzenia na Bydgoszcz – jako miasto, które ma w sobie ogromny potencjał. Zwłaszcza muzyczny.

Z wykształcenia był prawnikiem, ale to muzyka była mu najbliższa. W swoich wizjach wybiegał daleko w przyszłość i czas pokazuje, że się nie mylił.

– To nie był człowiek układów – zauważa w pewnym momencie Krystyna Starczak-Kozłowska.

A Urszula Guźlecka podkreśla: Absolutnie. Wszystko osiągnął ciężką pracą.

W niej szukał spełnienia, radości, pogody ducha. Warto podkreślić nie tylko jego pracowitość, ale też takt i kulturę osobistą.

On tworzył humanistykę tego miasta – rozmowa z prof. zw. dr. hab. Jerzym Kaszubą, rektorem Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy.

Akademia Muzyczna powołana m.in. przez Andrzeja Szwalbego powstała w 1974 roku, jako filia Akademii Muzycznej w Łodzi. Już po pięciu latach uzyskała samodzielność, co świadczy o jej dynamice. Profesor tak mówi o roli dyrektora: „To Andrzej Szwalbe zaczął ów ruch ku muzycznemu i uniwersyteckiemu wizerunkowi naszego miasta. Nie powoływał tylko konkretnych instytucji – on twoKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

rzył, podkreślam, humanistykę miasta.

Te konkretne elementy swych poczynań tworzył kompleksowo, by się wzajemnie uzupełniały. To było w jego rozumowaniu narzędzie kultury humanistycznej, podnoszącej potencjał miasta, co dziś widać z perspektywy czasu.

Obudowywał muzykę sztuką i nauką – rozmowa z dr hab. Aleksandrą Kłaput-Wiśniewską, teoretykiem muzyki, adiunktem Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. M.in. kierownik Pracowni Kultury Muzycznej Pomorza i Kujaw podkreśla: – Opracowując strategię funkcjonowania instytucji którą kierował, należy podkreślić, że Szwalbe stawał się jednocześnie reżyserem i inspiratorem wielu pomysłów, obejmujących najróżniejsze dziedziny nauki i sztuki. Przez całe życie był wierny integralności szeroko rozumianej kultury z nauką i problematyką społeczną. W jego wyobraźni kształtowały się ośrodki i miejsca ogniskujące interdyscyplinarne działania, na wzór podziwianych przez niego renesansowych akademii i oświeconych towarzystw nauk.

My artyści jesteśmy Don Kichotami – rozmowa z dr. Michałem Kubiakiem, wybitnym artystą rzeźbiarzem, byłym wykładowcą na Uniwersytecie Techniczno -Przyrodniczym, który wykuł w brązie postać Szwalbego wędrującego przed Filharmonią. Artysta wspomina: Znaliśmy się i często spotykaliśmy, zwłaszcza gdy robiłem jego portret rzeźbiarski. Wtedy raz na tydzień lub raz na dwa tygodnie przychodził do mnie – tych wizyt było może z 10. W końcu mnie spytał: – Czy ja już mogę iść do fryzjera? Prosiłem go bowiem, aby nie strzygł się, dopóki tego portretu rzeźbiarskiego nie skończę. […]

15

Ten człowiek był motorem wielu niezwykle ważnych działań ponadregionalnych!

Dla przykładu: chciał, aby Bydgoszcz przyznała Czesławowi Miłoszowi swe Honorowe Obywatelstwo i zwrócił się z tym do Rady Miasta, ale ta nie zgodziła się. Wtedy to, w 1995 roku do Filharmonii na spotkanie zatytułowane „Mistrzowie literatury” przybył Miłosz wraz z żoną Karoliną.

Ikona Bydgoszczy – rozmowa z Elżbietą Krzyżanowską – obecnie (red. 2018) pełnomocnik dyrektora Filharmonii Pomorskiej ds. inwestycji.

– Kim był Szwalbe dla Bydgoszczy? – to jedno z pytań, które pada podczas dyskusji.

– Drugi taki się nie narodził! Bydgoszcz miała wielkie szczęście, że się z nią związał. Przed nim miasto było szare – on je uczynił barwnym – i to w różnych aspektach tego słowa. Umiał wciągnąć innych w swe widzenie miasta przyszłości, zarazić swą pasją. Myślał nawet – mówił mi o tym – o lśniących w słońcu wieżach zburzonego przez hitlerowców kościoła Jezuitów na Starym Rynku – walczył przecież o jego odbudowę – wspomina E. Krzyżanowska.

Był promotorem wszystkich moich poczynań – rozmowa z prof. Wenancjuszem Kurzawą, muzykiem, byłym prorektorem, obecnie profesorem Akademii Muzycznej. Czytając ten wywiad poznajemy kilka kolejnych cech dyrektora. Przede wszystkim za wszelką cenę ściągał muzyków, których uważał za dobrych. W. Kurzawa wspomina: – W Poznaniu zarabiałem 1700 zł, a on zaoferował mi 2700 zł i – co ważne – mieszkanie!

Budował Dom Filharmonika przy ulicy 2 Maja 16, który najpierw pomyślany był 16

jako hotel dla gości festiwalowych. Miałem żonę i dwoje dzieci – a tu trzypokojowe mieszkanie. Czułem się, jakbym wygrał w totolotka. Był rok 1960, gdy pojawiłem się w kontrabasach. […]

Muzyk zdradza przy okazji, że Szwalbe skąpił na bankietach. Uważał, że obowiązki przede wszystkim, a pracownikom to nie przeszkadzało. – Tak, to były cudowne lata, budował naszą mentalność, uczył nas życia. Szwalbe skąpił na winie, ale kupował do Filharmonii cenne, bo niezwykle wartościowe dzieła współczesnej sztuki plastycznej, drogie i cenne gobeliny, stare fortepiany – spojrzenie na całokształt kultury miał wszechstronne. I jeszcze jedną wspaniałą posiadał cechę: umiał dziękować.

A dziś – co szczególnie daje się zauważyć w naszym mieście, panuje bardziej prostackie: Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść – komentuje.

Skuteczny wizjoner – rozmowa z Henrykiem Martenką, dziennikarzem, pisarzem, prezesem Stowarzyszenia Andrzeja Szwalbego „Dziedzictwo”, dyrektorem Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. I.J. Paderewskiego.

– Wizjoner nie tylko podporządkowuje sobie rzeczywistość, ale potrafi ją przeorganizować według swej wizji – mówi w pewnym momencie kanclerz Paderewski Piano Academy.

Krystyna Starczak-Kozłowska nawiązuje w kolejnym pytaniu do siły kreacji: – Pan wyraził się lapidarnie w swym wystąpieniu, że wizjoner potrafi rzeczywistość lepić po swojemu.

Henryk Martenka doprecyzowuje: Andrzej Szwalbe był wizjonerem, łączył obie wymienione cechy. Lepił rzeczywistość według planu, który sobie ułożył.

Widział ją gotową, jak malarz widzi przyKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

szły obraz, nim go namaluje, a kompozytor usłyszy swój utwór, zanim go napisze.

Szwalbe był polifonistą, widział i słyszał swe projekty przestrzenne. Muzyka, kultura, miasto, region, kraj. Gdyby był uczonym i dano by mu szansę kreowania badań naukowych, Bydgoszcz miałaby dziś uniwersytet w pierwszej piątce rankingów.

Następnie redaktorka przypomina, że Szwalbe wierzył w to miasto mimo jego, jak mówił „zatłuczonej telewizyjnej świadomości”…

– Kreując spektakularne wydarzenia kulturalne, wiedział, że miasto w którego metropolitarną wizję wierzył dwie dekady wcześniej, niż zadeklarowali to politycy, musi mieć porządny dworzec kolejowy i hotel. I towarzystwo nauk, stymulujące niemrawe życie naukowe. Musi mieć sale wystawiennicze, operę, wreszcie – uniwersytet. I musi przywrócić do życia Ostromecko – bydgoski Wilanów, koronę dziedzictwa Szwalbego – podkreśla H. Martenka.

Z myślą tą zgadza się autorka książki, wskazując, że wszystko to stało się jakby za dotknięciem różdżki czarodziejskiej, choć Szwalbemu zajęło 40 lat żmudnych dążeń i działań.

Jej rozmówca dodaje: Czterdzieści lat iście Hezjodowych prac i dni jakie Szwalbe – z umysłowości pozytywista, a jak wszyscy z pokolenia Kolumbów romantyk, poświęcił swemu miastu z wyboru, zaowocowało czymś dla miasta bezcennym – własnym wizerunkiem, genem tożsamości. On był strategiem, patrzącym daleko do przodu i na boki, twórcą innowacyjnym, co jest wartością poszukiwaną wszędzie i przez wszystkich. […]

Wizjoner nie jest planistą. Może być natchnionym architektem, jak Fitzcarraldo, albo urbanistą, jak Deng Xiao Ping.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Istotne, by jak Andrzej Szwalbe, miał wrażliwość mistyka, ale kalkulował jak inwestor.

Filharmonia Pomorska była salonem Bydgoszczy – rozmowa z Haliną Maternowską, byłą śpiewaczką Zespołu Madrygalistów Capelli Bydgostiensis.

Dowiadujemy się, że oprócz koncertów w Filharmonii, dyrektor zadbał o popularyzację muzyki dawnej poza Bydgoszczą. – Jeździliśmy więc po małych miejscowościach zazwyczaj w niedzielę.

Wtedy ludzie z gospodarstw wiejskich mieli czas i chętnie przychodzili posłuchać muzyki, wykonywanej na instrumentach z poprzednich epok – wspomina śpiewaczka.

Robił swoje – rozmowa z dr. Stefanem Pastuszewskim, poetą i pisarzem, byłym wiceprezydentem Bydgoszczy i radnym, założycielem „Akantu”.

Stefan Pastuszewski mówi o kolejnych cechach charakteru dyrektora Filharmonii. Dowiadujemy się, że Andrzej Szwalbe uważał, iż władza powinna służyć społeczeństwu i zwracał się do niej, mając zawsze jasno wykrystalizowaną wizję takich czy innych rozwiązań w sferze kultury. Jako typ relacji z ówczesną władzą przyjmował formę dialogu.

– Był dyplomatą dużej klasy! – podkreśla autorka książki.

– Niewątpliwie, przecież zdawał sobie sprawę, że wobec władz musi być w pozycji raczej proszącej, ale granica między prośbą i żądaniem jest bardzo płynna.

– Kim jest dla Pana Andrzej Szwalbe?

– pyta Krystyna Starczak-Kozłowska.

Pisarz zdradza: – To mój mistrz duchowy w sensie wewnętrznego nakazu działania i konsekwencji w pracy. Owoce pojawią się później.

17

On łączył ludzi… – rozmowa z Ewą Stąporek-Pospiech, dyrektorką Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych w Bydgoszczy, inicjatorką Międzynarodowych Konkursów Pianistów „Artur Rubinstain in Memoriam” oraz z prof.

Wojciechem Pospiechem – kierownikiem Katedry i Zakładu Muzykoterapii Collegium Medicum.

Capella Bydgostiensis była zespołem, który reaktywował utwory m.in. Mikołaja Gomułki, Wacława z Szamotuł, Mikołaja Zielińskiego, Henryka Góreckiego – mówi Ewa Pośpiech. Kapelą powołaną, by wskrzeszać żywą polską muzykę dawną na kopiach oryginalnych instrumentów. Dyrektor Szwalbe sprowadził na jej temat traktaty mówiące o tym, jak realizować i odczytywać tę muzykę – jego biblioteka miała charakter prawdziwego ewenementu! – On nie tylko pierwszy sprowadził klawesyny z Ameryki, a nasz stroiciel w Filharmonii uczył się składania owych klawesynów z udziałem ich twórców – ale zorganizował też w Filharmonii sesję muzyki klawesynowej, na którą przyjeżdżały sławy muzyczne z tej dziedziny – czytamy.

Perła w koronie – rozmowa z Maciejem Puto, dyrektorem Filharmonii Pomorskiej.

Obecny dyrektor mówi: Moją dewizą jest nienaruszalność sali koncertowej, tej naszej bydgoskiej „perły w koronie”.

A więc by nie naruszyć w żadnym wypadku akustyki sali koncertowej, słynnej w tego powodu w Europie. Mamy swoje cudo musimy je chronić. […] Dla mnie sala koncertowa jest ważniejsza, niż cała architektura tego gmachu. No, a jeśli idzie o jego modernizację, przyświeca mi hasło naszych poprzedników, szczególnie bliskie Szwalbemu: Bydgoszcz to „mały Berlin” jak mówiono. Berlin – no18

woczesne metropolia, łączy klasyczne bryły z ultranowoczesnymi. Chciałbym, aby klasyczna bryła Filharmonii Pomorskiej zwieńczona była czymś ultranowoczesnym.

Radość odkrywania dawnego piękna – rozmowa z Anną Szarapką, teoretykiem muzyki w Zespole Szkół Muzycznych w Bydgoszczy. Podczas dyskusji na plan pierwszy wychodzi kwestia zabytkowych fortepianów w Pałacu Starym, do którego to tematu powrócimy w przyszłym numerze „Kuriera”. Anna Szarapka w swojej pracy naukowej, pn.

Wartość historyczna i narodowa Kolekcji pianin i fortepianów im. Andrzeja Szwalbego cytuje Nikolausa Harnoncourta, austriackiego wiolonczelistę i dyrygenta, który zauważa, że „muzykę dawną potraktowaliśmy jedynie jako miłą ozdobę naszej codzienności, przestaliśmy ją rozumieć jako całość”.

Tymczasem dzięki Szwalbemu mamy w Bydgoszczy znakomite warunki, by realizować postawione przez Harnoncourta tezy, czyli powrócić do muzyki dawnej, dotykając jej materialnych podstaw, ponieważ już od 30 lat dysponujemy ponad 50 fortepianami i pianinami zbudowanymi w XIX wieku.

Patrzył perspektywicznie 50 lat do przodu – rozmowa z Alicją Weber, wykładowcą na Akademii Muzycznej, byłą dyrektorką bydgoskiej Opery.

– Już w latach pięćdziesiątych Andrzej Szwalbe zajął się budową Opery, przejęty ideą wzniesienia dla niej nowego gmachu na miarę wielkiej i pięknej przyszłej Bydgoszczy – nawiązuje K. Starczak-Kozłowska.

– On patrzył perspektywicznie 50 lat do przodu i dlatego mógł nakreślić i zreKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

fot. Agata Kornik

alizować tyle swych marzeń i dążeń, które są chlubą naszego miasta. Budowa Opery trwała ponad 30 lat. Już w 1961 roku Szwalbe ogłosił konkurs architektoniczny na gmach opery i nie zrażał się tym, że komunistyczne władze uważały operę za przeżytek burżuazji. Upór i determinacja robiły swoje. Szwalbe doczekał się otwarcia Międzynarodowych Festiwali Operowych, zainaugurowanych przez dyrektora Macieja Figasa w 1994 roku, w ciągle niedokończonym gmachu, gdy widownia była jeszcze w stanie surowym, a sala ogrzewana była dmuchawami. Rolę szatni pełniły wówczas przenośne wieszaki, zaś betonowe podłogi pomalowano farbą emulsyjną, aby kurz nie wciskał się do gardeł śpiewaków i widzów. […] Szwalbe był człowiekiem upartym, a nawet marudnym, gdy trzeba było w Ministerstwie starać się o funduKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

sze – i zawsze osiągał swoje pro publico bono – wspomina A. Weber.

To był człowiek renesansu – rozmowa z Eleonorą Harendarską, muzykologiem, byłą dyrektorką Filharmonii Pomorskiej.

Przyznam, że trochę przestawiłam wspomnieniowy materiał, zostawiając niniejszy wywiad na koniec. Rozmową tą pragnę przejść od ogółu, od miasta, otworzyć drzwi gmachu i wraz z innymi pracownikami wkroczyć do Filharmonii z przeszłości.

Następczyni Swalbego wspomina, że początkowo stosunki układały się burzliwie. Opowiada: Na początku mojej pracy w Filharmonii mówił na przykład – Czy musi Pani malować paznokcie? To ludzi rozprasza. Ale córki go wychowały i potem już nie miał takich pretensji.

19

Niełatwo było przejąć pałeczkę po tak silnej osobowości? – diagnozuje dziennikarka.

E. Harendarska opowiada: – Ja nie chcę być dyrektorem Filharmonii – zaprotestowałam, gdy powiedział, że we mnie widzi następczynię. Miałam i mam swoje kongresy, wydawnictwa, żyłam innymi sprawami. Odpowiedział: „Pani Eluniu, musi Pani”. Jeden z przyjaciół dobrze mi wtedy poradził: „Bądź po prostu sobą.

Szwalbe to Szwalbe, a ty jesteś ty. Nie chodzi o to by być konkurencją”. To mi pomogło. Ale muszę przyznać, że Andrzej Szwalbe traktował mnie jak córkę. Denerwował się, że palę, zabierał papierosy, tłumaczył, ale tu miał rację, bo odbiło się to na moim zdrowiu. W ogóle bardzo ciekawie się z nim współpracowało.

– Potrafiłaś się mu przeciwstawić? – pyta szczerze autorka „Życia na przełomie”.

– Tak, i czasem przyznawał mi rację.

On bardzo przejmował się losem pracowników. Gdy mnie aresztowano za udział w Solidarności – to był rok 1984 – ogromnie go to dotknęło. Martwił się, że Iza, moja córka, sama sobie w tym czasie nie poradzi – mówi Eleonora Harendarska.

I wreszcie obiad, czyli żeby zupa nie ostygła

Nieraz zwykłe sprawy codzienne odgrywają istotne znaczenie. Sens nadają minuty wypełniające nasze życie działaniami. Ważne chwile spędzamy między innym w pracy. Dla Szwalbego – jak czytamy – współpracownicy byli drugą rodziną. Przyznam, że wśród dwudziestu jeden rozmów najbardziej utkwiła mi w pamięci ta z Marią Błaszczak.

W czasach dyrekcji Szwalbego była ona pracownikiem biblioteki Filharmonii, 20

a potem kierownikiem działu pracy artystycznej Capelli Bydgostiensis oraz Orkiestry Symfonicznej. W tekście, pt. „To nie była praca, lecz rodzaj misji” pani Maria wspomina, że biblioteka stała się „bijącym sercem Filharmonii”. Szwalbe przez Ars Polonia sprowadzał za dewizy światowe dzieła zza „żelaznej kurtyny” na temat wykonawstwa muzyki dawnej, budowy starych instrumentów oraz materiały nutowe, encyklopedie muzyczne, a także dzieła malarskie, które pokazywały te instrumenty. Dyrektor tworzył środowisko muzyczne w Bydgoszczy.

Jak pracował? Maria Błaszczak wspomina, że oprócz ośmiu godzin pracy trzeba było obsługiwać absolutnie wszystkie koncerty wieczorne i traktować je jako przyjemność. W ciągu dnia bibliotekarka przygotowywała fiszki. Wieczorem, podczas koncertu siadali z dyrektorem w ostatnim rzędzie sali. Ona przynosiła fiszki, on sprawdzał i odznaczał ołówkiem dobrze wykonane. Działo się to w całkowitym milczeniu. Każda minuta była wykorzystana. Czytamy dalej, że pracownicy odbierali dążenia Szwalbego jak własne. – Przekonywało nas do niego bezwarunkowo to, że jako dyrektor ważnej muzycznej placówki bardzo wysokie morale stawiał sobie. Dlatego mógł pozwolić sobie wobec nas na wymagania – podkreśla bibliotekarka.

Dowiadujemy się jak wyglądał ascetyczny i skromny gabinet. – To było właściwie wielkie biurko i naprzeciw rząd krzeseł. Wzywał nas do siebie i siadaliśmy na owych pięciu czy sześciu krzesłach, aby wziąć udział w naradzie. W międzyczasie przyjmował 20 telefonów – dzwonił malarz, inżynier, budowniczy. Stąd nasze wizyty trwały bardzo długo – czytamy. […] Nigdy nie zabierał głosu w czasie dyskusji. Dopiero na samym końcu zabierał Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

głos, jakby puentował. W żadnej pochopnej dyskusji nie brał udziału.

– Jak sobie dawał radę z taką ilością spraw, kontaktów, terminów? – pyta Krystyna Starczak -Kozłowska.

I tu następuje opowieść, scena równie niemożliwa, jak cały Szwalbe. Pani Maria wspomina: „Może unaocznię to mało znanym szczegółem. We wczesnej epoce działań Szwalbego jego troskliwy ojciec przynosił mu po godzinach pracy obiady do Filharmonii. My, jego pracownicy, z którymi właśnie, po oficjalnych godzinach pracy obradował, siedzieliśmy na krzesłach.

Dyrektor akurat rozmawiał przez telefon, a ojciec stawiał obiad na biurku. Szwalbe dalej prowadził rozmowę telefoniczną, więc bywało, że zniecierpliwiony ojciec łyżką próbował go karmić, żeby zupa nie ostygła i raz nawet makaron wpadł mu do słuchawki. Dyrektor zdenerwował się i zawołał: Widzisz, że nie mogę tu jeść! W takim tempie pracował, że nie miał czasu na posiłek.” (s. 350) Niewiele zresztą czasu miał, ale potrafił go wyciskać jak przysłowiową gąbkę. Nie miał własnego samochodu, tylko służbowy. A w nim – jak czytamy – pulpit i lampkę – całą podróż spędzał przy pracy. Często jeździł do Warszawy. Jeśli pociągiem, to jak opowiada współpracowniczka: „Pani Władzia, która była asystentką w sekretariacie, a pełniła też rolę gońca, pierwsza wychodziła w tym dniu z Filharmonii, najpierw zmierzała do domu dyrektora po kanapki na drogę, a potem na dworzec kolejowy, gdzie w wagonie zajmowała mu miejsce, bo on wpadał do pociągu w ostatniej chwili, prosto z Filharmonii”. (s. 351) – Kim wy pracownicy byliście dla niego? – pada kolejne pytanie.

Pani Maria mówi: – Byliśmy jego rodziną. Po ojcowsku nas traktował, poKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

uczał, strofował, nawet czasami krzyczał.

My też traktowaliśmy go po ojcowsku.

Stosował pewien rygor, nawet wnikał w to, żebyśmy my młode kobiety, do pracy ubierały się skromnie. Uważał, że mój ulubiony strój – czerwony garnitur – jest nieodpowiedni, prowokujący i przeszkadza swym charakterem w pracy. […] On mógł sobie na takie uwagi pozwolić, bo był kryształowo czysty i wiadomo było, że ma na uwadze powagę i prestiż instytucji. Wszyscy wiedzieli, że jego muzą i największym skarbem jest jego żona, Dobruchna. […] Nagradzał nas gdy na to zasłużyliśmy – bardzo, również pieniężnie. Wymagał, ale doceniał. […] Szwalbe kochał muzyków – mieszkania, telefony, a także przedszkole i żłobki ich dzieciom załatwiał.

Z kolei Ewa Chałat w rozmowie pt. „Był jak opoka” dopowiada jeszcze o specyfice funkcjonowania Dyrektora. Wyjaśnia: – Wszystko wiedział i nad nami wszystkimi czuwał. Niczego nie można było zamieść pod dywan. Gdy już prześwietlił każdego z nas, dawał mu duże kompetencje. Niezwykła była jego umiejętność porozumiewania się z nami, nie trzeba było dużo mówić czy wyjaśniać. Praca Ewy Chałat w dziale Organizacji pracy artystycznej FP, w latach 1983-1991 była jej pierwszym wyzwaniem zawodowym. Tak wspomina pierwsze wrażenie: „Uważne spojrzenie szarobłękitnych oczu za okularów, głęboko zapuściło „sondę” w świeżo upieczoną absolwentkę poznańskiego uniwersytetu i pierwsze pytanie: Lubi pani kulturę? Potrafił rozbudzić zdolność samodzielnego, zaangażowanego działania. Czuwał z daleka. Do dyrektora przychodziło się w sprawach beznadziejnych – zawsze wysłuchał, był jako opoka”. (s. 354) 21

Z kolei Maria Błaszczak podkreśla też ogromną uczciwość Dyrektora, wręcz drobiazgowość w tym względzie. Przykładowo, gdy udawał się do Warszawy i po drodze zajeżdżał do Ciechocinka – kazał to maleńkie odstępstwo od trasy rozliczać. Gdy za granicą nie wydał całej sumy na delegację – zwracał pozostawioną resztę i Ministerstwo Kultury miało z tym problem z zaksięgowaniem. Był też abstynentem alkoholowym.

Szwalbe miał też swój własny sposób „obłaskawiania wrogów”. Po prostu przedstawiał im swój punkt widzenia i starał się włączyć też tę osobę w realizację swoich dalekosiężnych poczynań. Nigdy o nikim źle się nie wypowiadał, nie pozwalał sobie na ironię czy złośliwość.

– Bez limitu sprawiedliwy, dawał poczucie bezpieczeństwa. I sam był szczęśliwy, bo cechował go brak troski o własną karierę i o stronę materialną. Dlatego byliśmy mu tak oddani, bo cel nadrzędny decydował. A nadrzędna dlań była służba dla sztuki, piękna i miasta, które wybrał i pokochał. I tak działając na wszystkich frontach, dyrektor Szwalbe z prowincjonalności wynosił Bydgoszcz do muzycznej potęgi. (s. 349) Bibliotekarka podkreśla, że filharmonia była prawdziwą świątynią sztuki. Pracownicy godzili się na misję służenia jej z bezgranicznym oddaniem.

Szczęście, sens i tradycja

Kilkaset stron pozytywnych opinii.

Andrzej Szwalne wzbudzał podziw i szacunek. Stawał się wzorem do naśladowania. Samoistnym, bo tego nie narzucał.

Nie zabiegał o to. Był sobą. Był człowiekiem, który realizował misję. Działania jego były odzwierciedleniem światopoglądu. Miał nawet nietypowe podeście do szczęścia. Mówił: – nie chcę uwięzić 22

szczęścia, nie jest mi ono potrzebne. Dla mnie istnieje tylko praca plus dążenie.

Następnie doprecyzowuje: „Szczęście zarysowuje mi się jako rodzaj łaski. Nie chodzi tu o łaskę żywą, jaką otrzymujemy od Boga, ale o ową łaskę intelektualną, która pozwala nam odczuwać świadomość szczęścia, mimo że jesteśmy zmęczeni, udręczeni i brak nam ochoty na żywsze manifestacje naszego stanu. Nawet wówczas czujemy, że jesteśmy nią, tą łaską otoczeni.

W istocie łaski leży to, że chcę ją mieć, przyzywam ją, ale istnieje jakaś jej suwerenność, samodzielność, która decyduje, czy mnie swym ramieniem obdarzyć. Powtarzam mogę być zbolały, leżeć w łóżku szpitalnym i być szczęśliwy – obiektywizując to szczęście, sprowadzając je nie do przyjemnych stanów, lecz do abstrakcyjnego duchowego klejnotu, którym jestem lub nie obdarzony. Na co dzień mylimy szczęście ze stanem psychofizycznym – gdy się dobrze czujemy, mamy komfort psychiczny i fizyczny. Może wówczas w obiegowym znaczeniu jesteśmy uważani za szczęśliwych – ale nasze prawdziwe szczęście, ta ogromna łaska – znajduje się w rękach Wielkiego Dysponenta”. (s. 309) Dyrektor wierzył w Boga. Miał tę kwestię dokładnie przemyślaną. „Wierny jestem św. Tomaszowi, który ze zdroworozsądkowego spojrzenia na rzeczywistość wywodzi tę prawdę, że w stworzonym przez Boga świecie jest miejsce na podmiot – istotę ludzką z jej poznaniem, pełnym ciekawości dla świata. Odpowiada mi Tomaszowskie pytanie o miejsce, jakie w obiektywnej historii bytu zajmuje człowiek. Rezygnacja albo bunt przeciw temu wyznaczonemu przez Boga, ważnemu przecież miejscu, popycha człowieka do przeżywania trwogi i zamieszania.

Słusznie twierdził św. Tomasz, że akcepKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

tacja harmoniczności natury i miejsca człowieka w świecie jest wyrazem zaufania do mądrości i dobroci Stwórcy, kluczem do odczuwania ładu rzeczywistości” (s. 253) – uważał.

Można odnieść wrażenie, że Szwalbe żył nie tylko pracą w sensie działań zawodowych, kreatywnych pomysłów na rzecz miasta, ale również pracą nad sobą.

Uważał, że w wypadku popełnianych błędów, należy przebudować nasze myślenie, w przeciwnym razie dojdzie do wewnętrznego umierania. Natomiast, gdy zdobędziemy się na ten trud – możemy dojść do odrodzenia. Jeśli chodzi o sens życia – to ten wydaje się obowiązkiem ciągłego myślenia, poznawania, wartościowania zjawisk, aby wyciągnąć odpowiednie wnioski.

Wracając zaś do naszego miasta, w pewnym momencie dziennikarka pyta: – W czym zobaczył Pan potencjalną wielkość Bydgoszczy?

– W jej możliwościach. Trzeba tylko, żeby mieszkańcy w nie uwierzyli.

– Czym jest więc tradycja?

– Człowiek w niej nie zakorzeniony nie może związać się z ziemią czuje się uboższy – i jest to kompleks ubóstwa bardzo dotkliwego, które wpływa na całą sylwetkę duchową człowieka. Odbiera mu pewność, śmiałość, poczucie siły, które zyskuje się poprzez zakorzenienie.

– Co tkwi u podłoża chłodu tego miasta?

– Niewątpliwie kompleks niższości, głęboko gdzieś tkwiąca niewiara, że tu może zaowocować coś naprawdę dobrego. Stąd też równanie w dół, by nic nie wyrastało ponad przeciętność. Stąd też niewdzięczność wobec tych, którzy ponad przeciętność wykraczają. Musi więc miasto uwierzyć w siebie. Podobnie jak człowiek z kompleksem niższości jest Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

raczej nielubiany i pomijany, bo skrycie wszystkich podejrzewa o lekceważenie.

Miasto zarażone niewiarą w siebie nie może przywiązać ludzi rzutkich, utalentowanych, bo ma do nich stosunek trochę podejrzliwy – odpycha jakby w obawie, że oni obnażą wszystkie jego małości i kompleksy (s. 239).

Pomiędzy bezwzględną apodyktycznością a umiłowaniem życia

O niektórych filmach amerykańskich mówi się żartobliwie, że jeśli w pierwszej scenie widzimy siekierę nad kominkiem, to w ostatniej ktoś od niej zginie. W tej opowieści oczywiście „wisi” nad nami dzieciństwo Szwalbego. „Człowiek częściej wyrasta z butów niż z dzieciństwa” – głosi popularne hasło.

Doświadczenia z pierwszych lat życia, zarówno pozytywne, jak i negatywne mają ogromny wpływ na naszą dorosłość. Przyszły dyrektor Filharmonii Pomorskiej był kształtowany na człowieka wyjątkowego i niezłomnego. Dokładnie, był kształtowany przez matkę.

W 2016 roku patronem Zespołu Szkół nr 28 w Bydgoszczy został Andrzej Szwalbe. Podczas uroczystości padło zdanie, że są dwie rzeczy, który możemy dać dzieciom: korzenie i skrzydła. Czytając tę opowieść, zastanawiałam się na ile chłopcu w pierwszej części „Życia na przełomie” zostały one „przyspawane”?

Na ile został rozbudzony pozytywnie?

Ale zacznijmy od początku…

W dużym skrócie, bohater „Życia na przełomie” urodził się 30 czerwca 1923 roku, w Warszawie. Jego matką była Eufemia z Sobierajów, a ojciec – Sylwester Jan Szwalbe pracował jako urzędnik skarbowy. Andrzej uczył się w Warszawie, 23

w Gimnazjum Mikołaja Reja i Gimnazjum Adama Mickiewicza oraz uczęszczał do Konserwatorium Warszawskiego. Był uczniem klasy fortepianu prof. Pawła Lewickiego. Poznał wtedy późniejsze sławy polskiej muzyki, m.in. Witolda Lutosławskiego. Jeszcze podczas okupacji ukończył I rok studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim, pracując zarobkowo jako goniec. W 1944 r. został osadzony przez Niemców w obozie w Pruszkowie, skąd uciekł udając się do Krakowa. Po wojnie przez pewien czas mieszkał w Ciechocinku i stamtąd przywędrował do Bydgoszczy. W 1948 r. ukończył studia prawnicze na toruńskim Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i przez trzy lata pracował na uniwersytecie jako asystent, wykładowca, a potem kierownik działu kadr. Nie poświęcił się jednak karierze prawnika, skłaniając się ku działalności kulturalnej.

Przechodząc przez potoki opisów w pierwszej części opowieści, możemy wywnioskować, że polskość była wpisana w rodzinę przyszłego Honorowego Obywatela Miasta Bydgoszczy od zarania świadomości. Rodzinę matki cechuje twardość, hardość i siła. Rodzice mieli odmienne charaktery. O ile życie matki mieści się w pewnej ściśle określonej formule, o tyle egzystencja ojca nie da się w żadnym wypadku ująć jak „życie z tezą”. Krystyna Starczak-Kozłowska podkreśla: Ona wiedziona jakąś własną genialną intuicją zakreśliła cel wychowawczy, bardzo wysoko, a nałożyła się na to znakomicie, dominująca wówczas pedagogika, mianowicie pedagogika służby społecznej. Ojciec Sylwester Jan był zgoła innym człowiekiem w jakimś sensie uboższym duchowo, a pod pewnymi względami – bogatszym.

On pojmował życie jako żywioł, który należy przyjąć na luzie, w sposób właściwy dla wszystkich jego faz i przemian.

24

W 1919 roku ojciec znalazł się wśród uczestników wyprawy kijowskiej. Służył w artylerii ciężkiej. Niezwykle trudne były momenty pod naporem uderzającej armii rosyjskiej. Znajdujemy nawet informację, że nauczył się spać w marszu trzymając się taczanki, czasem nawet śnić. – Ale były to sny niespokojne, krótkie i urywane, budził się szybko w jakimś nerwowym drganiu i poczuciu jeszcze większego zmęczenia. Nie bał się śmierci, która szła za nim nieopodal, ta najwierniejsza towarzyszka każdego żołnierza – czytamy.

Wcielenia ojca żołnierza niepodsycane długimi opowieściami o przebytych trudach, bo ojciec nie lubił się tym popisywać – stawało się obrazem dalekim i zatartym, natomiast z codziennego konStrona z książki „Życie na przełomie” Krystyny Starczak-Kozłowskiej

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

taktu upamiętnił się ojciec w swej drugiej postaci: urzędnika skarbowego. Praca nie przynosiła wielkich apanaży. Ojciec nie miał szczęścia do zarobków.

Znajdujemy niniejszy opis matki. „Jego matka zwolenniczka Dmowskiego, żyje entuzjazmem tamtego czasu. Dużo czyta, chłonie sztukę i miłość do niej zaszczepia mu bardzo wcześnie. Biega z nim do Ogrodu Saskiego, by rozszyfrować tajemnicze posągi, pokazuje Zachętę, zaprasza do domu artystów, prowadzi Jędrka do teatru, każe grać na fortepianie.

Przede wszystkim wyniósł z jej sugestii, że życie jest nam nie tylko dane, ale i zadane. Chowała go – jakby ktoś powiedział – w sposób być może tradycyjny, bo w odczuciu obowiązku i to rozumianego w stoStrona z książki „Życie na przełomie” Krystyny Starczak-Kozłowskiej

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

sunku do ojczyzny i rodziny. Uważała, że powinien w przyszłość dać własny wkład w życie społeczne – i nie było od tego odwołania.” (s. 95) Rodzice mieli zupełnie inne charaktery. Czytamy, że matka była po prostu maksymalistką, w przeciwieństwie do ojca, który jak większość Szwalbów kochał życie samo w sobie. On odbierał je jako żywot niepowtarzalny, którym warto się rozsmakować, nie oddając się zbytnim złudzeniom. „Dobrali się z matką chyba na zasadzie kontrastu, bo ona stale chodziła spięta i ciągle czegoś od siebie oraz innych wymagała. Nie było z nią łatwego współżycia. Ambitna, zasadnicza, bez przerwy do czegoś dążąca – i tak przez całe życie. Ale z jakim skutkiem!

O tym miał się Andrzej przekonać sam, pchnięty przez nią na drogę twórczych dokonań”. (s. 95).

Z kolei w innym miejscu znajdujemy informację, że nie bacząc na gimnazjum i perspektywę matury, matka wkroczyła w życie Andrzeja z żelaznym programem: codziennie pianino przez kilka godzin. „Musiał tłuc i to nie tylko Warszawie czy Brochocinku, gdzie w domu było pianino, ale nawet w Ciechocinku na wakacjach, na wynajętym, opłaconym pianinie – to było ściśle kontrolowane”. (s. 33) Eufemia była kobietą kochającą teatr i sztukę w ogóle lubiącą czytać, bardzo chłonną intelektualnie. Syn wybaczał jej tę bezwzględną apodyktyczność, gdy do pianina ciągnęła go niemal siłą. Dziennikarka zdradza, że był okres, kiedy „nawet klapsy funkcjonowały w razie oporu”.

Jako kobiecie ceniącej odmienny model wychowawczy przychodzi do głowy głupi żart: teraz wiadomo, dlaczego Szwalbe zbierał fortepiany, na których nie można grać. Dzisiaj bardziej obiekty muzealne. Niedawno w książce pt. „Dodaj mi 25

skrzydeł. Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną?” czytałam o potędze relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Neurobiologia interpersonalna jest interdyscyplinarną nauką dostarczającą wiedzy o tym, w jaki sposób relacje budują mózg dziecka. Grząskie tereny interpretacyjne zostawiam Czytelnikom książki i badaczom życiorysu Andrzeja Szwalbego, ale przyznam szczerze – towarzyszyło mi pytanie na ile jako mały, chorowity i silnie sterowany chłopiec, czuł się szczęśliwy?

Już jako dorosły człowiek, wspomina: „Niewątpliwie pół mojego sukcesu należało do niej. Była z niezwykle cennego i rzadkiego gatunku kobiet, które mają ścisły plan życiowy. Nic dla niej nie znaczyło używanie życia, musiała realizować swój plan. I urobiła mnie według swoich zamierzeń, dając mi żelazne ramy swobody. […] Dziś zastanawiam się, ile tej mojej wyobraźni, która kazała mi realizować rzeczy pozornie nieosiągalne, ja sam na świat przyniosłem, a ile zostało przez nią wypracowane. Właśnie przez odmawianie mi przyjemności. Myślę, że stwarzanie coraz lepszej otoczki dzieciom daje efekty zgubne. Ja sam wychowałem się w skromnych warunkach, z myślą przyswojenia sobie czegoś, wyjścia poza ramy prywatnego życia. Tymczasem gdy od początku wszystko robi się dla dziecka w zakresie jedzenia, zabawek, podróży i spełnienia wszystkich jego zachcianek, to nie nagrodzi się jego energia, która może mieć znaczenie dla ukierunkowania jego egzystencji. Niedosyt jest konieczny, rzekłbym zbawienny, a jakże krótkofalowa pedagogika sytości”. (s. 99)

Dotknięcie śmierci

Ocalałeś nie po to aby żyć, masz mało czasu trzeba dać świadectwo; bądź odważny gdy rozum zawodzi; w ostatecz26

nym rachunku jedynie to się liczy – pisze Zbigniew Herbert w słynnym Przesłaniu Pana Cogito. Jakże te słowa pasują do przeżyć bohatera tej opowieści. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Nie ominęły go doświadczenia drugiej wojny światowej.

Krystyna Starczak-Kozłowska przybliża dwie historie pełne grozy. „Jędruś zapamiętał ojca jako człowieka opiekuńczego i przyjaznego. Opiekuńczość ojca zamanifestowała się pięknym gestem podczas Powstania Warszawskiego, gdy rodzina wyrzucona z mieszkania przy ul. Chłodnej ruszyła przez ulice płonącej Woli.

Wraz z gromadą oniemiałych z trwogi mieszkańców Woli esesmani pchali ojca z Andrzejem, na wielki stos świeżych trupów. Wymierzone karabiny maszynowe czekały na następnych. Już stanęli w szeregu i Andrzej poczuł dotknięcie śmierci.

To było mgnienie. Wtedy nieoczekiwanie ojciec odruchowo wysunął się naprzód, zasłonił sobą syna. Ale los jeszcze tutaj nie naznaczył im granicy między życiem a śmiercią. Podobnie było w kościele na Woli, dokąd ich potem zaprowadzono i wyprowadzono na rozstrzelanie. Esesman stał wśród zamarłego tłumu, wzrokiem wskazując zakładników. Za każdym razem, gdy wzrok esesmana zwracał się ich stronę, ojciec w jakiś dziwny sposób zasłaniał sobą, zakrywał Andrzeja – by jeśli ma przyjść wyrok – padł na niego”. (s. 89) Ojciec i syn mieli jednak szczęście.

Przeżyli obydwaj. Ale po takich doświadczeniach młody człowiek z pewnością uczy się jeszcze bardziej doceniać życie.

Na pewno nie zapomina.

W kolejnym numerze „Kuriera” ukaże się Część II opowieści, o tym jak Ostromecko przestało być „zniszczonym i smutnym miejscem”. Jak stało się „koroną dziedzictwa Szwalbego”. Poznamy plany Szwalbego, aby „przekształcić Ostromecko w coś w rodzaju Wilanowa i Łazienek: dla Bydgoszczy”.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Upływ czasu nas zmienia, poszerzamy horyzonty i zainteresowania…

Biłem się o dobre imię Niemena Nawet z pozoru najdziwaczniejsza, najskromniejsza pasja jest czymś bardzo, ale to bardzo cennym – ta myśl Stephena Kinga stała się punktem wyjścia do rozmowy ze Stefanem Czarneckim, prezesem Żnińskiego Towarzystwa Kultury, który w Pałacu Nowym zorganizował ekspozycję poświęconą Czesławowi Niemenowi. Realizując swoje pasje robimy, to co kochamy.

Niektórzy wierzą, że one same nas znajdują, przypadkiem. Inni twierdzą, że to nie tylko emocje, ale również uniwersalna potrzeba umysłu. Z człowiekiem wielu pasji rozmawia Elżbieta Kmieć.

Zorganizował Pan przepiękną wystawę o Czesławie Niemenie. Od kilku lat w ZPP w Ostromecku organizujemy koncerty, aby uczcić mistrza w rocznicę jego śmierci (17.01.2004 r.). W tym roku oprócz wspaniałego występu Joachima Perlika, jednego z najznakomitszych interpretatorów utworów Niemena, zaproponowaliśmy naszym gościom podróż w czasie. To, co zobaczyliśmy w Ostromecku to tylko ponoć mały wycinek zbiorów?

Tak, kolekcja jest ogromna. Zastanawiałem się jak pokazać te zbiory w Żninie, aby były dostępne stale. Dysponuję pewnym budynkiem na starówce, to lokal mający sześć pomieszczeń, z dużym balkonem. Noszę się z zamiarem zrobienia tam muzeum. W tym roku, 16 lutego Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Stefan Czarnecki

przypadała 80 rocznica urodzin Czesława Niemena. Zrobiłem audycję radiową, aby uczcić mistrza. Zawsze mnie kusiło, żeby na tym balkonie zorganizować koncert. Wystąpiłby Joachim Perlik i jeszcze kilku innych artystów, a na dole – mam nadzieję – znalazłaby się zasłuchana publiczność.

Chciałbym kiedyś publicznie podziękować Perlikowi za to co robi i to tak wspaniale, starając się zachować w pamięci nas wszystkich Czesława Niemena.

W radiu emitowano wywiad z Panem, który miałam okazję wysłuchać. Świetnie potrafi Pan zareklamować swoje idee, jest więc duża szansa na powodzenie. Wracając do Ostromecka, czy koncert w Pałacu Nowym też się panu podobał i na ile nawiązywał do Pana koncepcji?

Bardzo udany występ. Pełna sala zasłuchanych melomanów robiła wrażenie.

27

Piękny widok. Jesteśmy bombardowani tyloma bodźcami, że trudno ludzi czymś zainteresować. Kiedy coś organizuję to najważniejsze jest dla mnie to, czy będą chętni, żeby z tego skorzystać. Jestem oddany każdej sprawie. Ludzie, z którymi współpracuję przy różnych projektach, potrafią góry przenosić jeśli tylko czują się docenieni. Nie byłem pewny jak zostanę przyjęty w Ostromecku. Przed koncertem, kiedy tu wszedłem powiedziałem, że właśnie godzinę temu kupiłem ten pałac, a Pani chętnie podjęła mój żart i oprowadziła po pałacu. Lubię takie żarty (śmiech).

Kiedy „zachorował” Pan na Niemena?

Pozwoliłam sobie użyć takiego sformułowania, ponieważ w trakcie rozmowy zauważyłam, jak bardzo jest Pan zaangażowany, kiedy opowiada o życiu tego artysty.

Młodzież ma swoje bóstwa, swoich idoli. Wszystko zaczęło się, kiedy byłem nastolatkiem, a Niemen mnie zafascynował. Zachowywał się inaczej, niż popularni wtedy artyści. Jego piosenki te 28

pierwsze, hiszpańskie były bardzo modne. Jako młody chłopiec słuchałem różnych wykonawców, np. podobali mi się: Piotr Szczepanik, Karin Stanek, Filipinki, Jacek Lech. Jako młody, rozkwitający mężczyzna analizowałem to wszystko i stwierdziłem, że Niemen jest inny. Ciekawszy. Coś było w nim głębszego i pomyślałem, że będę musiał się nim zainteresować. Zacząłem zbierać jego płyty.

Zacząłem kupować wszystko, wtedy było niewiele materiałów. Więc myślałem instynktownie, że muszę brać wszystko, bo drugiej szansy nie będzie. Jeśli miałem wybór zawsze wygrywał Niemen, chociaż nic nie odejmuję pozostałym artystom. Na przykład Kormorany Szczepanika to też jest symbol naszej kultury, mojej młodości i muzyki rozrywkowej.

Niemen bezustannie był obecny w moim życiu. Chodziłem do szkoły średniej w Samostrzelu. Podobny pałac do tego w Ostromecku. Z ogromnym parkiem, aż 78 hektarowym. Uczyli mnie wspaniali nauczyciele pochodzący z Wilna i Lwowa. Z ogromnym bagażem doświadczeń, którzy często stracili wszystKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

ko. Odebrano im nawet dobre imię. Byli niezwykłymi pedagogami. Dojrzewaliśmy przy nich intelektualnie. Wspominam przegadane noce o życiu, o świecie.

Zawinięci w koce, w korzeniach kasztanowców w niezwykłym parku, próbowaliśmy zmienić świat. Przesiąknąłem Niemenem tak bardzo, że mówiłem jak on, chodziłem jak on i oczywiście odpowiednio się ubierałem (kożuszek, jeansy). A kiedy ktoś krzyknął w szkole Niemen idzie, to byłem dumny.

Miałem bardzo dobrą polonistkę Janinę Pieńkowską. Analizowaliśmy literaturę, która była silnie związana z Polską, zaangażowana, mówiąca o sytuacji kraju. Rozwijało to moje uczucia patriotyczne. Jako dwudziestolatek uczyłem się rozumieć te uczucia i poezję, która o nich mówiła. Kiedy Niemen zaczął śpiewać poezję, a zwłaszcza Norwida zdobył mnie całkowicie. Ja mentalnie już byłem do tego przygotowany. Musiałem odpierać ataki chodząc do technikum w Samostrzelu. Niemen był wyśmiewany, krytykowany. Trochę robiono mi na złość. Musiałem się czasem wręcz bić o jego dobre imię. Polska była wtedy komunistyczna, szara, byle jaka. Smutna, a on wrócił z Paryża miał już inną perukę, inne stroje, zobaczył inny świat. Obecność w Paryżu bardzo go zmieniła. Wrócił do Polski jako inny człowiek. Wchodził w skład polskiej ekipy zaproszonej przez dyrektora Olimpii, słynnej paryskiej sceny estradowej,

Bruna Coquatrixa. Razem z nim gościli tam Helena Majdaniec, Michaj Burano, Franciszek Walicki, który był twórcą i opiekunem polskiego big-beatu.

Według Pana najlepszy utwór Czesława Niemena to…?

Kiedyś Młynarski podszedł do Niemena i powiedział: – Słuchaj Czesław, jak ty byś skrobnął muzykę i zaśpiewał Norwida Bema pamięci żałobny rapsod to byłoby dopiero coś. Niemen chodził z tym projektem trzy lata. Niemen zrealizował to i uważam ten utwór za najlepszy i najciekawszy. Ten tekst jest dosyć trudny, mimo to utwór ten gościł kilkanaście tygodni na polskich listach radiowych przebojów.

Jaki wpływ Niemen miał na Pana życie?

Cały czas byliśmy razem. Psychicznie, intelektualnie i uczuciowo. Zawsze mi imponował siłą, otwartością, pracą i solidnością, ale w rozmowie był przeciwieństwem tych cech. Czasem wycofanym. Często powtarzał „ja nie pokorny spokorniałem.”Kiedy podczas wywiadu ktoś zadawał mu pytanie to on dłuższą chwilę nie odpowiadał, być może zastanawiał się nad odpowiedzią. Uważam, że to przez skromność. Był cichym, ciepłym, spokojnym człowiekiem, choć krzyczał i buntował się. Apogeum tych uczuć to piosenka Dziwny jest ten świat.

Ludzie protestowali wtedy przeciw wojnie w Wietnamie. Niemen zaczął śpiewać, że tak naprawdę walczymy każdego dnia. Między sobą, zabijając się słowem, kłócąc się. Dzisiaj niestety jest to nadal aktualne. Tekst nie był jednak pozbawiony optymizmu, „bo ludzi dobrej woli jest więcej”.

Jak patrzy Pan na Niemena z biegiem lat? Czy ta więź nadal jest tak silna?

Z każdy dniem, tygodniem, miesiącem jesteśmy coraz starsi i mądrzejsi. Mamy w sobie większe zbiory wiadomości o ży-

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

29

ciu i otoczeniu. Przepojone własnymi przeżyciami oraz doświadczeniami. Inaczej patrzyłem na Niemena kiedy miałem naście lat, inaczej kiedy miałem trzydzieści, a inaczej teraz kiedy mam te…

Pięćdziesiąt…

No jakby. Choć upływ czasu nas zmienia. Poszerzamy horyzonty i zainteresowania. Wszystko, co stworzył Czesław Niemen miało, ma i będzie mieć ogromną wartość. Bardzo bliska jest mi jego filozofia życia – nie żal nic i żal tak wiele.

Niemen pod koniec życia opracował swoje utwory elektronicznie. To jego testament. Ten album nie jest już dostępny w sprzedaży, ale oczywiście jestem w jego posiadaniu. 30 stycznia 2004 roku pożegnałem mistrza na Starych Powązkach w Warszawie. Pogrzeb był znamienity i dla mnie niezapomniany. Siedziałem w pierwszym rzędzie obok rodziny Niemena, bo to było jedyne wolne miejsce w kościele. Cały czas płakałem. Kiedy, po ceremonii orszak zmierzał już do katakumb, gdzie miały spocząć prochy Niemena, nagle zaczął padać śnieg. Za chwilę potężny huk. Moja pierwsza myśl bomba. Śnieg przestał padać i wyszło słońce. Słychać było tylko głosy przybyłych: „mistrz się tak pożegnał”. Co za dziwny przypadek, uderzenie pioruna w środku zimy. Potem o godzinie trzynastej wszystkie rozgłośnie puściły „dziwny jest ten świat”.

Opowiadałem o tym przed koncertem w Ostromecku.

Wróćmy zatem do Ostromecka. Kiedy rozmawialiśmy wcześniej zdradził Pan, że jest zafascynowany dwiema kobietami, które spotkał na spacerze w przy pałacowym parku?

Tylko dwiema?

Porozmawiajmy o tych dwóch, Faunie i Florze, które dzielnie stoją na straży ostromeckiej przyrody. Rzeźba to kolejna Pana pasja?

30

Ludzkie pasje i zainteresowania potrafią poruszyć w człowieku ogrom energii porównywalnej do erupcji wulkanu. Życie człowieka z pasjami jest bogatsze, ciekawsze i wielowymiarowe.

Jakbyśmy współistnieli w kilku życiach jednocześnie. Tych różnych pasji mam wiele. Jedną jest Niemen, a drugą rzeźba, która bardzo mnie interesuje. Nie kończyłem żadnych studiów związanych ze sztuką. Liczą się głównie moje wrażenia estetyczne, staram się zbierać rzeźby w miarę swoich możliwości finansowych. Od dawna wzdychałem do tych dwóch Pań i chciałbym mieć ich kopie w swoim ogrodzie. Przed pójściem na koncert Niemena poszedłem się paniom pokłonić. Niemniej rozmowa nie była zbyt miła, bo było zimno, ciemno i nieprzyjemnie. Może następnym razem będzie bardziej optymistycznie.

W kręgu moich zainteresowań znajduje się także malarstwo oraz porcelana. Może zorganizuję wystawę „moich dzieł” w Ostromecku.

Myślę, że to bardzo ciekawy pomysł, chętnie pomogę przy organizacji tej wystawy.

Mam już odciski rzeźb z kilku znanych pałaców. Z niektórych, jak z rzeźby Ceres – bogini urodzaju robimy odlewy i wręczamy jako prezent od Żnińskiego Towarzystwa Kultury, którego jestem prezesem.

Jako prezes organizuje Pan także obiady czwartkowe. Pomysł jak sądzę zapożyczony od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego?

Towarzystwo powróciło do tradycji obiadów czwartkowych, którą w naszej historii zapoczątkował król Stanisław August Poniatowski w drugiej połowie XVIII w., a w skali żnińskiej, kilkadziesiąt lat temu – Andrzej Hoffman. Zwykle na tych obiadach prowadzi dyskusje związane z kulturą. Uczestniczy nawet Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

czterdzieści osób. Jeden z moich gości powiedział, że jestem lepszy, bo król zapraszał tylko dwanaście osób. Tylko, że Stanisław August ucztował dwa dni. W środy zapraszał rekiny biznesu, a w czwartki ludzi kultury. Kiedy już król się znudził podawano suszone śliwki. Czasem rozbawieni goście mimo to nie opuszczali pałacu, więc wpadał sekretarz króla z „telegramem”, na który trzeba było natychmiast odpowiedzieć.

Król wychodził i już się nie pojawiał.

Często uprzedzam na moich obiadach, że dziś śliwki nie będą podawane.

Historia rodziny wojewody pomorskiego Pawła Mostowskiego, właściciela dóbr Ostromeckich w XVIII w. też jest poniekąd związana z królem Stanisławem Augustem. Był on zresztą dosyć kontrowersyjną postacią w historii Polski.

To prawda. Mam zamiar powspominać i opisać losy Stanisława Augusta Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Poniatowskiego, z zaznaczeniem jego niezwykłych zasług dla kultury. Był mecenasem sztuki i reformatorem. Podejmował w większości nieudane próby unowocześnienia polskiego systemu politycznego i ukrócenia panującej niemocy państwa, ale rzeczywiście jest postacią kontrowersyjną. Zaciekawiła mnie Pani tym związkiem z Ostromeckiem. Chętnie dowiem się więcej.

Paweł Michał Mostowski, wojewoda pomorski, ambitny zarządca dóbr i polityk, członek konfederacji barskiej zasłynął planami… porwania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Spisek nie powiódł się, zaś niedoszły zamachowiec został wypędzony z kraju, a Ostromecko – skonfiskowane.

Dziękuję, jeśli zabiorę się do opisania wspomnień, to widzę, że warto jeszcze raz odwiedzić Ostromecko. Życzę realizacji planów i kolejnych pasji.

31

Jerzy Świetlik

Ostromecko w czasach Księstwa Warszawskiego 1807–1815 Księstwo Warszawskie zostało prawnie ustancjonowane na mocy traktatów pokojowych podpisanych w Tylży nad Niemnem przez francuskiego cesarza Napoleona Bonaparte i cara Rosji Aleksandra Romanowa 7 lipca 1807 roku oraz Napoleona i króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna, 9 lipca 1807 roku. Powstało ono z drugiego i trzeciego zaboru pruskiego oraz skrawków pierwszego. Stolicą Księstwa Warszawskiego była Warszawa. Terytorium zostało podzielone na sześć, a po dołączeniu ziem austriackich na dziesięć departamentów.

Stolicami regionów były: Warszawa, Poznań, Bydgoszcz, Kalisz, Płock, Łomża, a później także Kraków, Lublin, Radom i Siedlce. W skład Księstwa Warszawiego weszły także Ziemie Chełmińskie i Ostromecko. Panuje opinia, że mieszkający tam Polacy znaleźli się w lepszej sytaucji, gdyż z Francją i tak łączyło nas więcej.

Zależność od Napoleona

Księstwo Warszawskie nie było w pełni suwerenne. Nie było w nim słowa Polska. Formalnie było sprzymierzone z Francją. W rzeczywistości znajdowało się w całkowitej zależności od Napoleona, gdyż polityka zagraniczna i wojsko zostały podporządkowane Francji.

Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. Na dziedzicznego władcę powołano króla saskiego Fryderyka Augusta III. Ministrem wojny i naczelnym wodzem został Józef Poniatowski. Władca skupiał w swym ręku pełnię władzy wykonawczej. Jego organem doradczym stawała się powołana przez 32

niego Rada Stanu, która miała zastrzeżoną inicjatywę ustawodawczą. Radę tworzyło tylko pięciu ministrów i sekretarzy stanu. Polityka zewnętrzna znalazła się wyłącznie w ręku Fryderyka Augusta, oddanego w pełni Napoleonowi. Natomiast większość uprawnień w sprawach wewnętrznych przekazał ministrom polskim, którzy rządzili pod kontrolą rezydenta francuskiego. Był nim między innymi Jan Serra. Ważny głos mieli francuscy dowódcy wojskowi, zwłaszcza marszałek Louis Nicolas Davout.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Hołd złożony dwóm Fryderykom przez mieszkańców parafii Bolumińsko-Ostromeckiej

Warto przypomnieć, że 13 września 1772 roku do Chełmna wkroczyły wojska króla pruskiego i zaczął się pierwszy rozbiór Polski. Nowe władze pruskie zobowiązały ludność Ziemi Chełmińskiej do złożenia hołdu nowemu władcy w Malborku, Fryderykowi Wielkiemu. Wśród hołdowników znalazła się również Anna Mostowska de Hylsen z Ostromecka.

Jej mąż Paweł Mostowski w tym czasie przebywał za granicą. Od 1770 roku byli w separacji. Władze pruskie zażądały od Pawła Mostowskiego osobistego złożenia hołdu. Wobec braku odpowiedzi ze strony Pawła Mostowskiego i jego powrotu z Paryża, władze pruskie uznały to za nieposłuszeństwo i nałożyły sekwestr na Ostromecko.

Dotarłem do ciekawych dokumentów złożenia hołdu przez parafian kościoła w Boluminku z 1807 roku. Obecnie dokumenty te znajdują się w Archiwum Diecezjalnym w Toruniu. Przeglądałem je i podaję interesujące dane.

W 1807 roku podprefekt powiatu toruńskiego, Franciszek Twarowski, odpowiedzialny za sprawy bezpieczeństwa zwraca się do proboszcza parafii Bolominek – Ostromecko o to, aby od wszystkich obywateli włościańskich w parafii odebrać hołd na wierność nowej władzy, reprezentowanej przez króla saskiego Fryderyka Augusta III – księcia stojącego na czele Księstwa Warszawskiego. Brak w tym piśmie wzmianki o hołdzie składanym przez szlachtę i właścicieli dworów oraz dóbr. Proboszcz parafii Bolominek – Ostromecko, Jan Schultz zobowiązany został do założenia Księgi Obywatelskiej, w której swoje podpisy mieli złożyć wszyscy włościanie. Znający pismo podpisywali się z imienia i nazwiska. Pozostali po złożeniu ustnej przysięgi, podpisywali się trzema krzyżykami, a pisarz obok staKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

wiał nazwisko. Oryginał księgi przechował się do naszych czasów. Oto nazwiska rodzin włościańskich i historycznych nazw wsi parafii z 214 podpisami. Warto podkreślić, że w tym dokumencie własnoręcznie podpisały się 24 osoby, a 190 jest niepiśmiennych, podpisanych krzyżykami.

Actum z 3 listopada 1807 roku, Ostromecko

„Na mocy zleconej mi od Prezesa Podprefekta Powiatu Toruńskiegio do Podpisu Obywatelów Włościańskich w Parafii Ostromeckiej w Księgę Obywatelską i do odbierania Przysięgi wierności Najjaśniejszemu Fryderykowi Augustowi, Królowi Saskiemu Księciu Warszawskiemu, jako prawnemu Panu y Sukcesorom onychże na Dzień 3 listopada roku bieżącego do tego uroczystego aktu, którzy stanąwszy złożyli głośno i wyraźnie Przysięgę wierności w sposób następujący: Ja NN przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej jedynemu Najjaśniejszemu Fryderykowi Augustowi Królowi Saskiemu Księciu Warszawskiemu jako Panu i Sukcesorom wiernym y posłusznym na rozkazy gotowym będą Jego Dobro pomnażać, szkodę i uszczerbek oddalać. Podług możliwości starać się będą y dam baczność, aby podlegli mnie Ludzie tego dopełnili. Słowem tak się sprawować będą, jak się sprawować powinien Poddani Księciu swemu prawem Królowi i Panu Dziedzicznemu. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinną mękę y śmierć syna jego”.

Podpisali się: Z Bolumina +++ Stanisław Czarnecki, Antoni Romantowski, Valenty Piechuwski, Józef Brzeziński, Valenty Rutkowski, Antoni Urlowski, Wawrzyn Choderski, Piotr Bielski, Tomasz Drgalski, Jan Borntkowski, Wojciech Krajewski, Jan Sikorski, Samuel Grym, Paweł Sakowski, Jan Kruszewski, Mateusz Borowski, Wojciech Brzeziński, 33

Jakub Mrodecki, podpisał Szymon Czerniakowski; Z Pnia +++ Christian Raszewski, Jan Wiśniewski, Valanty Kowalski, Henryk Tiesen, Jakub Klat, podpisał Jan Holm Z Boluminka +++ Józef Ziółkowski, Jan Kiepłczyński, Tomasz Peklikowski, Wojciech Jędrzejewski, Jan Lewandowski, Jan Jaszyniecki, Michał Bąkowski, Jakub Jędrzejewski, Wojciech Dębski, Jakub Ociński, Maciej Wiśniewski Z folwarku Gniazdowo powiat Toruń +++ Kazimierz Begier Z Gierkowa powiat Toruń +++ Franciszek Falentowicz, Jakub Zagrabski, Jan Śmiałkowski, Wojciech Ralkowski, Kazimierz Pętlikowski Z Izbic +++ Piotr Jarocki, Jakub Kamiński, Jan Wieczorkowski, Valenty Rogalski, Kazimierz Dutkiewicz, Kazimierz Kręcikowski, Wojciech Chudziński, Michał Pawłowski, Jakub Romantowski, Adam Krajewski, Jan Markowski, Jan Rogalski, Wojciech Urbaniak, Szymon Kwiatkowski, Jakub Urbański, Bartłomiej Cieszyński, Kazimierz Smyczkowski, Adam Bratkiewicz, podpisał Christof Stemhossel Z Wałdowa +++ Adam Dargat, Piotr Muller, Jan Lernke, Marcin Muller, Piotr Lenke, Henryk Muller, Michał Kalinowski. Podpisali się: Daniel Maksel, Gotfried Frider, Jakub Mertz, Jerzy Mertz.

Z Ostomecka +++ Michał Papke, Jakub Kugacz, Jakub Thomas, Henryk Rosenfeld, Jan Hinz, Jan Pankmin, Jerzy Gmol, Dawid Sznlc, Marcin Boelke, Jan Frecher, Janusz Erdmam, Jan Lewandowski, Marcin Pioer, Michał Frahe, Jakub Pawski, Grzegorz Marchlewski, Antoni Kwiatkowski, Michał Jasinski, Michał Staś, Jan Winkler, Christian Siseman, Jan Szterker, Piotr Janusz, Gottfried Ryk, Fryderyk Busz, 34

Piotr Lang, Jan Balcer, Jakub Ambold, Christian Otto, Ferdynand Janiszewski.

Podpisali się: Jan Hinz, Wilhelm Offertz, Jan Striech, August Banzman, Jakub Kruge, Christian Wunde.

Z pozostałych wsi podaję skrótowo: Strzyżawa Wilka – 7 podpisów z +++ Pustkowie Szadon (Rafa) – 2 podpisy z +++ Szesstof (Rafa) 5 podpisów z +++ Dąbrówka – 18 podpisów +++, 4 piśmiennych Janowo – 7 podpisów z +++. 2 piśmiennych Przewóz Ostromecki 4 podpisy z +++ Kruszkowo Kempa 1 podpis z +++ Strzyżawa Mała – 10 podpisów z +++ Smolniki – 2 podpisy z +++ Kempa Wielka – 5 podpisów z +++, 1 piśmienny Mała Kempa – 4 podpisy z +++, 3 piśmiennych.

Jakie wnioski można wyciągnąć z niniejszych spisów? Z zachowanych dokumentów dowiadujemy się nieco o mieszkańcach parafii sprzed 200 lat. Widzimy jaki procent z nich miał jakiekolwiek wykształcenie. Na podstawie nazwisk możemy określić, jakiej narodowości byli mieszkańcy. Z drugiej parafii w naszej gminie, tj. Czarża nie zachowały się dokumenty.

Mieszkańcy gminy ponownie składają hołd

Odezwa Fryderyka Wilhelma III do mieszkańców Gdańska, Torunia i Ziemi Chełmińskiej.

Wiedeń, 15 maja 1815 roku „Patentem okupacyjnym z dnia dzisiejszego przywróciłem Wam znowu dawne Wasze stosunki. Odebrane Wam i temu krajowi, do którego pierwotnie należeliście i któremu zawdzięczacie dawniejszy dobrobyt. Okoliczność nie Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

pozwalają mi osobiście przyjąć ponownej przysięgi Waszej wierności. Dlatego daję memu naczelnemu prezesowi Prus Wschodnich i królewsko-pruskiemu ochmistrzowi krajowemu von Aunerswaldowi polecenie, ażeby w moim imieniu przyjął od Was hołd – przysięgę wierności w Gdańsku i w związku z tym wydał potrzebne zarządzenie. Wcielenie Ziemi Chełmińskiej i Michałowskiej nastąpiło 17 czerwca 1815 roku.

Opłaty w Urzędzie Stanu Cywilnego

W Księstwie Warszawskim w 1808 roku obowiązywał przymus rejestracji narodzin, ślubów i zgonów. Wprowadzony został Kodeks Napoleona. Księgi metrykalne prowadzić mieli urzędnicy świeccy, lecz z braku fachowych kadr, zadanie to przejęli faktycznie duchowni.

Nakazano im jednak spisywać najpierw akt cywilny, a dopiero potem dopełnić akt religijny. Ślubów cywilnych i rozwodów udzielali natomiast prezydenci oraz burmistrzowie.

W Polsce, pod każdym zaborem inaczej wyglądała praktyka dotycząca prowadzenie ksiąg metrykalnych. Dopiero od schyłku XVIII wieku ich prowadzenie przybrało formę systemową.

Znalazłem ciekawy dokument pt. „Dziennik Praw dla Urzędów Stanu Cywilnego z 23 lutego 1809 roku”. Co najbardziej mnie zdziwiło, to fakt, że w „Dzienniku Praw” król Fryderyk August podzielił opłaty za usługi Urzędowi Stanu Cywilnego w zależności od zamożności. Wprowadzone zostały trzy klasy: – Do klasy I zaliczył właścicieli ziemskich, kupców, oberżystów, wojskowych.

– Do klasy II: wójtów, sołtysów, wojskowych, niższej rangi, niższych oficerów.

– Do klasy III wszystkich pozostałych z zaświadczeniem ubóstwa.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Wielkość opłat pokazuje załączona tabelka.

KL I

KL II

KL III

zł

gr

zł

gr

zł

gr

a Od aktu urodzenia

2

–

1

–

–

20

b Od aktu uznania dziecka nieprawnego

6

–

3

–

1

–

c Od każdej zapowiedzi małżeńskiej

1

–

–

20

–

10

d od aktu małżeństwa

3

–

2

–

1

–

e Od aktu rozwodu

80

–

20

–

3

–

f Od aktu śmierci

2

–

1

–

–

12

g Od aktu przysposobienia

18

–

12

–

3

–

Szpada została dobyta, wojna w 1812 roku

Inwazja na Rosję, oficjalnie zwana drugą wojną polską rozpoczęta 24 czerwca, zakończona została 25 grudnia 1812 roku. W historiografii rosyjskiej zwana jest wojną ojczyźnianą 1812 roku. Była decydującą dla losu dalszych wojen napoleońskich klęską Wielkiej Armii.

Jak to wyglądało na naszych terenach?

Z drugiej strony Wisły, naprzeciwko Ostromecka stacjonowała w maju 1812 roku część armii napoleońskiej pod wodzą marszałka Ney. Obóz wojskowy rozciągał się od Fordonu do Gruczna. Wojsko pokonało rzekę przy pomocy mostu pontonowego lub promu. 1 czerwca 1812 roku Napoleon w asyście 60 polskich ułanów przeprawiał się przez Wisłę w Mozgowinie. Stamtąd udał się w kierunku Torunia. Dokumenty z dworu ostromeckiego mówią, że właściciel Ostromecka Jakub Marcin Schoenborn oczekiwał w swoich pałacach Najjaśniejszego Pana Cesarza Napoleona. Napoleon jednak nie skorzystał z zaproszenia, ponieważ bardzo się spieszył.

35

Znamienny jest rozkaz dzienny z 23 czerwca 1812 roku, o godz. 23.00 przy przejściu wojsk przez Niemen. „Jestem tu, aby raz na zawsze skończyć z tym barbarzyńskim kolosem północy. Szpada została już dobyta. Trzeba ich zapędzić jak najdalej w ich lody, aby przez 25 lat nie byli w stanie mieszać się w sprawy cywilizacyjne Europy. Jeśli potrzeba im zwycięstwa, to niech się wyprawią na Persów, ale nie mieszają się do Europy”.

Historia z lat późniejszych pokazała, jak bardzo się mylił. Pół roku później na tych terenach żołnierze rozbitej armii pospieszają na zachód. W 1815 roku Ostromecko ponownie należy do Prus.

O wracającej z przegranej wojny armii napoleońskiej zachowały się ciekawe wiadomości z Gzina. Jeśli przypomni się film, pt. Szatan z siódmej klasy, to sceny tam przedstawione mogłyby odegrać się też w Zamku w Gzinie.

Rozbita i zdziesiątkowana armia napoleońska wraca do Francji. Jeden pułk armii francuskiej rozlokował się za Zamku w Gzinie. Zajął pałac, rozległy park oraz tereny koło grodziska. Stacjonował tu kilka tygodni, a może miesięcy, aż przeprawił się przez Wisłę na zachód. Ranni żołnierze leczyli rany i odmrożenia. Na właścicieli folwarku nałożony został obowiązek dostarczenia żywności i paszy dla koni oraz wołów. Wreszcie nadszedł czas opuszczenia Gzina. Krąży relacja, że po kryjomu zakopana została wtedy na łące, koło grobów zmarłych kasa pułkowa, z większą ilością złotych monet. Bano się je utracić przed dalszą podróżą.

O ukrytej kasie znaleziono notatki we francuskich dokumentach. O okresie międzywojennym z Francji przyjechała ekspedycja poszukiwawcza do Gzina.

O wynikach poszukiwania skarbu niczego jednak nie wiadomo. Może gdzieś w ziemi, koło dawnych zabudowań ziemskich leżą złote Luidory i czekają na odkrywców?

A’ propos znalezisk. W czasie prac ziemnych, koło stawu przy grodzisku w Gzinie wykopano miedzianą a może 36

mosiężną kuchnię polową z francuskimi napisami. Miało to miejsce kilka lat temu.

Jest to jeszcze jeden ślad pobytu armii napoleońskiej. W Czarżu, w dawnych dobrach gzińskich mieszkają potomkowie dawnych żołnierzy napoleońskich, którzy tu zdecydowali się założyć rodzinę.

Widać, że Polki są dobrymi żonami i mają powodzenie.

W Ostromecku w 1807 roku utworzono francuski posterunek wojskowy, w skład którego wchodził kapral Melkowski oraz czterech żołnierzy. Dokument z 26 czerwca 1912 roku podaje, że znajdowała się w Ostromecku stacja wojskowa nr 4. Francuzi zorganizowali w okolicy łączność pomiędzy miastami. Na właścicieli dworów nakładali kontrybucje, na które składały się wymogi dostarczania artykułów żywnościowych oraz zaspokajania potrzeb wojska. Dla celów wojskowych zobowiązano dostarczyć następujące podwody: – Dwór Ostromecko – 2 wozy, 8 koni i woźnicę – Dwór w Gzinie – 2 wozy i 12 koni – Dwór Gierkowo – 1 wóz i 4 konie.

W 1813 roku podwody dodatkowo zobowiązane były dostarczyć majętności w Czarnowie, Stanisławce, Toporzyskach i Kamieńcu. Zachowały się również wiadomości z czasów przygotowań do wyprawy Napoleona na Moskwę.

7 lipca 2012 roku zorganizowane zostały obchodu dwusetnej rocznicy przeprawy Napoleona i jego wojska. Uroczystości odbyły się w Ostromecku w Pałacu Starym oraz w Mozgowinie. Organizatorami rekonstrukcji byli: Szkoła Podstawowa, Restauracja w Ostromecku oraz Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy.

W programie znalazły się między innymi takie wydarzenia, jak: przemarsz Napoleona i szlachty ze Starego Fordonu, manewry wojsk napoleońskich w Mozgowinie, pokazy fechtunku. Miały miejsce wydarzenia towarzyszące: kiermasz produktów lokalnych i rękodzieła, wioska ginących zawodów oraz gry i zabawy.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Zdjęcia z obchodów 200 rocznicy przeprawy Napoleona i jego wojska, arch. Pracowni Pałacowej Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

37

Z okazji 100-lecia Niepodległości Polski …

Kalendarz przesycony patriotyzmem i wspomnienia Szkoła w Pałacach

Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2 w Bydgoszczy imienia generała Stanisława Maczka Dla Dzieci i Młodzieży Słabo Słyszącej i Niesłyszącej jest związany z Ostromeckiem swoją przeszłością. Historia placówki rozpoczęła się 1 marca 1947 roku, kiedy to w pięknie położonym Zespole Pałacowo-Parkowym otwar-

38

to Zakład Głuchych. Składał się on ze szkoły i internatu, gdyż kształcił dzieci i młodzież z całego regionu bydgoskiego.

Szkoła mieściła się w tzw. Pałacu Starym, a internat w Pałacu Nowym. Obiekty te trzeba było wyremontować po zniszczeniach wojennych i przystosować do potrzeb dydaktyczno-wychowawczych.

Zakład okazał się placówką niezbędną w nauczaniu dzieci i młodzieży z wadą

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

słuchu. Już w roku 1949/1950 w ramach zakładu działały cztery jednostki organizacyjne: szkoła podstawowa, szkoła zawodowa, internat oraz gospodarstwo przyzakładowe. Szkoła zawodowa przygotowywała młodzież do następujących zawodów: krawiectwo damskie i męskie, szewstwo, a od roku szkolnego 1952/1953 również zawodu cholewkarskiego. Jak czytamy dalej na stronie internetowej placówki, pogarszający się stan obiektów pałacowych zagrażający zdrowiu i życiu wychowanków, niewystarczający stan sanitarny oraz ograniczona ilość pomieszczeń dla stale zwiększającej się liczby dzieci niesłyszących spowodował, że podjęto decyzję o budowie nowych obiektów w Bydgoszczy. Budowę rozpoczęto w 1989 roku w Fordonie. Rok szkolny 1993/1994 rozpoczęto w nowym obiekcie w Bydgoszczy przy ulicy Akademickiej 3.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Ryszard Bielecki, obecnie dyrektor Kujawsko-Pomorskiego Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 2 w Bydgoszczy od 1992 roku wspomina: Trafiłem tu, do Starego Pałacu w 1982 roku.

Pracowałem w Starym Pałacu przez osiem lat. Muszę powiedzieć, że było to miejsce dla mnie niesamowite. Gdy przebywałem tam kilka godzin, to jakby złe ładunki odchodziły z mojego organizmu. Moje miejsce pracy znajdowało się na II piętrze w bibliotece, którą stanowił boczny pokój z lewej strony. Schody nie były wtedy zakonserwowane. Czasami przez okna wpadało dużo słońca, schody nagrzewały się i można było odnieść wrażenie, że ktoś idzie. Skrzypiały, chociaż nikogo tam nie było.

Dla dzieci teren parku był bezpieczny.

Dobrze się w nim bawiły. Czuły się swobodnie na trawie czy łąkach. Zbierały kasztany. Zimą jeździły na sankach, czy łyżwach.

39

Coraz gorsze stawały się jednak warunki socjalno-bytowe. W salach, w Nowym Pałacu łóżka były stłoczone. Mieszkało tam wtedy, w internacie ok. 150 dzieci. Podczas mrozów dzieci pokazywały mi firany i zasłony w dużej sali, które były sztywne od szronu. Co silniejsza wichura, to zrywało sieć i nie było prądu. Nie działał telefon.

Trudno było funkcjonować w takich warunkach. Wówczas dzieci wyjeżdżały do domu praktycznie raz w miesiącu. Nauka miała miejsce też w soboty. Część zajęć praktyczno-technicznych, jak np. piłowanie, wiercenie odbywała się na parterze, w środkowej sali Pałacu Starego.

Gen. Maczek – człowiek godny podziwu

Od ponad 20 lat patronem Ośrodka jest generał Stanisław Maczek. Ja wybrałem imię patrona w 1997 roku. Chciałem,

40

aby była nim postać ważna dla Polaków i Holendrów, gdyż współpracowaliśmy z Parafią Katolicką w Tilburgu. Arcybiskup Henryk Muszyński przekazał nam adres tej holenderskiej parafii. Maczek był wspaniałym człowiekiem. Mówili na niego baca, bo słynął z opiekuńczości. Żołnierzy traktował jak swoje owieczki. Był przez nich lubiany. Miał w sobie siłę i charyzmę.

Utrzymujemy bardzo dobre kontakty z byłymi kombatantami, których jest co raz mniej, ale dbamy o te relacje, m.in. w Anglii, Belgii, Holandii. Od kilkunastu lat jeździmy na groby naszych żołnierzy do tych krajów. Bywamy tam na uroczystościach w październiku – w czasie kiedy dywizja Maczka wyzwalała te ziemie – podkreśla dyrektor.

Z okazji 100-lecia Niepodległości Polski zorganizowany został Międzynarodowy Międzyszkolny Konkurs pt. „Ge-

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

nerał Stanisław Maczek – nasz patron”, w którym wzięli udział uczniowie szkół noszących imię generała w Polsce, Belgii i Holandii. Patronat honorowy nad konkursem objęli: Minister Obrony Narodowej Mariusz Błaszczak, Szef Urzędu ds.

Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk, Wojewoda Kujawsko-Pomorski Mikołaj Bogdanowicz, Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki, Prezydent Miasta Bydgoszczy Rafał Bruski. Organizatorami byli: Stowarzyszenie „Generał Stanisław Maczek In Memoriam” w Bydgoszczy oraz wspomniany Ośrodek.

Ujęły mnie te obrazy. Temat był trudny, ale wpłynęło ponad sto prac. Przedstawione działa wzruszały patriotyzmem. Okazało się, że to uczucie nie jest obce naszym dzieciom. Polskość jest kultywowana.

W dzisiejszych czasach trudniej jest prze-

kazać dzieciom uczucie patriotyzmu. Niemniej w szkołach, których patronem jest Maczek nauczyciele starają się wychowywać młodzież w duchu tradycji, w poszanowaniu pamięci. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku Ośrodka Dla Dzieci i Młodzieży Słabo Słyszącej i Niesłyszącej, w którym dzieci przebywają nawet w wieku od 6 do 24 lat. Kończą edukację jako ludzie dorośli. Placówka przygotowuje ich do życia, uczy zawodu. Pełni poniekąd rolę drugiego domu – mówi Ryszard Bielecki.

Zainteresowanie konkursem było tak duże, dosłane prace plastyczne na wysokim poziomie artystycznym, a temat niezwykle istotny – dlatego organizatorzy postanowili wydać kalendarz na 2019 rok. Cztery kadry z kalendarza mamy okazję przedrukować w „Kurierze Ostromeckim”.

Oprac. Alicja Dużyk

Zdjęcia z archiwum Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 2, który przez wiele lat mieścił się w ZPP w Ostromecku Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

41

Kadry z kalendarza na 2019 rok, prezentującego prace wyróżnione podczas Międzynarodowego Międzyszkolnego Konkursu pt. „Generał Stanisław Maczek – nasz patron”

Ewa Golka, lat 8, Szkoła Polonijna im. gen. Stanisława Maczka, Breda (Holandia)

Emilia Żołędowska, lat 10, Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2 im. gen. Stanisława Maczka, Bydgoszcz

42

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Radosław Iskra, lat 14, Szkoła Podstawowa nr 11 im. gen. Stanisława Maczka, Rzeszów

Valerio Klifman, lat 8, Szkoła Polonijna im. gen. Stanisława Maczka, Breda (Holandia) Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

43

ZPP w Ostromecku – kalendarz imprez kulturalnych KWIECIEŃ 2019 6.04.2019, sobota, godz. 12.00 i 13.45, Pałac Nowy, wstęp wolny, zapisy: szucik10@gmail.com.

XVIII Djembe na salonach – warsztaty, prowadzenie Piotr Schutta Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy i Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku zapraszają na bezpłatne warsztaty bębniarskie dla początkujących. Mamy dwie grupy. Pierwsza rozpoczyna zajęcia o godz. 12.00, druga o 13.45. Obie grupy mają charakter otwarty.

Kładziemy nacisk na to, by poziom zaawansowania granych rytmów i stopień skomplikowania zabaw rytmicznych dostosowany był do możliwości początkujących bębniarzy oraz takich, którzy dotkną bębna po raz pierwszy w życiu. Zapraszamy zarówno tych, którzy nigdy nie grali, jak i osoby mające już wcześniej kontakt z bębnami djembe. Warsztaty przeznaczone są dla osób dorosłych, młodzieży oraz dzieci powyżej 10 roku życia. Osoby przyjeżdżające z własnymi bębnami nie muszą się zapisywać.

konkursów wykonawczych, m.in. XXIV Ogólnopolskiego Konkursu Akordeonowego (Bydgoszcz, 2001) oraz Międzynarodowego Konkursu Akordeonowego w Castelfidardo (2002).

Dokonał prawykonań utworów na akordeon solo i z udziałem akordeonu młodych polskich kompozytorów: Marcina Gumieli, Sławomira Opalińskiego, Piotra A. Komorowskiego, Łukasza Godyli. W 2013 roku ukończył Studia Doktoranckie w macierzystej uczelni uzyskując stopień doktora sztuk muzycznych.

13.04.2019, sobota, godz. 17.00, Pałac Nowy, wstęp wolny

Grzegorz Pleszyński – Jak czytać obrazy, część IV Wykład z cyklu: Antydepresyjna Akademia Sztuki

7.04.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, wstęp 15 zł, ulgowy 10 zł (dzieci i młodzież do 15 r.ż. i os. z Bydgoską Kartą Seniora 60+)

Akademia w Pałacu – Stanisław Miłek akordeon Ad. dr Stanisław Miłek ukończył studia w Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, na Wydziale Instrumentalnym w klasie akordeonu prof. Jerzego Kaszuby (dyplom z wyróżnieniem, 2003) oraz Podyplomowe Studium Instrumentalistyki w macierzystej uczelni pod kierunkiem prof.

Jerzego Jurka (2005). Wielokrotnie uczestniczył w kursach interpretacji muzycznej doskonaląc umiejętności pod kierunkiem m.in.: W.L. Puchnowskiego, F. Lipsa, M. Ellegaarda, A. Melichara, J. Ganzera, M. Miki, W. Siemionowa. Był stypendystą Ministra Kultury (2002) oraz Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego (2002). Jest laureatem 44

Grzegorz Pleszyński ukończył Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Sztuk Pięknych. Pracuje jako artysta i pedagog, zajmuje się sztuką wizualną i muzyką.

Tworzy akcje o charakterze społecznym, pracował z więźniami, z dziećmi, z ludźmi niepełnosprawnymi. Russell Radzinski w tekście opisującym twórczość Pleszyńskiego w katalogu wystawy, pt. Punkty… znaki… obrazy, w bydgoskim BWA stwierdził: …Pleszyński jest niezwykle skromną osobą. Kiedy jednak zaczyna opowiadać o swojej sztuce, tryska Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

pomysłami, które na pewno nie są skromne: to myśli o naszym miejscu we wszechświecie, epistemologii, kwestionowanie istnienia wiedzy czy doznań fizycznych.

we ozdoby, miody, wędliny z wędzarni i wiele innych rzeczy mogących stać się niepowtarzalnymi prezentami lub wzbogacić nasze domy.

13-14.04.2019, sobota – niedziela, godz. 11.00–17.00, Pałac Nowy, wstęp wolny

28.04.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, wstęp 15 zł, ulgowy 10 zł (dzieci i młodzież do 15 r.ż. i os. z Bydgoską Kartą Seniora 60+)

Jarmark Wielkanocny 2019 Tradycyjnie, w weekend poprzedzający Wielkanoc – zwykle w Niedzielę Palmową – w wielu europejskich miastach odbywają się jarmarki i kiermasze wielkanocne, podczas których prezentowane są wielkanocne symbole, rękodzieło artystyczne oraz świąteczne smakołyki. Niedziela Palmowa, która rozpoczyna ostatni tydzień 40-dniowego postu, wprowadza w nastrój świąt Wielkiej Nocy i ma bogatą symbolikę. Celem jarmarków jest propagowanie dziedzictwa kulturowego i tradycji związanych z Wielkanocą, regionalnych produktów kulinarnych i opartej na nich przedsiębiorczości oraz rękodzieła i sztuki ludowej. ZPP już od wielu lat nawiązuje do tej tradycji. Prezentujemy ozdoby wielkanocne, ceramikę, palmy, oryginalną biżuterię, filco-

Barock Quartet – koncert Wojciech Kołaczyk – skrzypce Dariusz Groblewski – skrzypce Zbigniew Szczęch – altówka Michał Litwa – wiolonczela Muzycy kwartetu smyczkowego Barock Quartet koncertują wspólnie od ponad 10 lat. Przez ten czas zagrali setki koncertów w Polsce i Europie w wielu prestiżowych salach m.in. w Muzeum Ermitaż w St. Petersburgu, w Filharmoniach Narodowych w Wilnie i w Warszawie, w Teatrze Strindberga w Sztokholmie, w Kościele w Skale w Helsinkach, w ratuszu w Lyon, a także w Hamburgu, Edynburgu, Londynie, Barcelonie oraz innych miastach europejskich. fot. Dariusz Gackowski

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

45

Uczestniczyli w wielu europejskich festiwalach muzycznych, m.in. Carlscrona Chamber Music Festival, Malar International Music Festival (Szwecja), Christopher Summer Festival w Wilnie. Mieli zaszczyt reprezentować Polskę podczas Międzynarodowych Targów Muzycznych MUSICORA w Paryżu (2004).

Wielokrotnie brali udział w koncertach organizowanych przez Instytuty Kultury Polskiej, konsulaty i ambasady RP. Nagrali wspólnie wiele płyt. Brali również udział w nagraniach jako muzycy sesyjni. W 2006 r. muzycy uhonorowani zostali nagrodą Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego „za wzbogacanie dziedzictwa kulturalnego województwa”. Są gospodarzami bydgoskiego Festiwalu Muzyki Kameralnej Muzyka u Źródeł. W repertuarze zespołu znajdują się utwory światowych klasyków: Bacha, Haendla, Vivaldiego, Mozarta, a także kompozytorów tworzących w XIX i XX wieku. Muzycy w doskonały sposób łączą muzykę klasyczną z rozrywkową – z entuzjazmem przyjmowane są ich jazzowe interpretacje klasyków.

społowego. W repertuarze piosenki przedwojenne i nie tylko, znane z małego i dużego ekranu w nowych aranżacjach. Święto majowe spędźmy razem w malowniczym Zespole Pałacowo-Parkowym. Śpiewająco zapraszamy na występ – mając nadzieję, że widownia wspomoże nas w działaniu: „Śpiewamy w chórze, żyjemy dłużej”.

Chór „Agora Nestora” poprowadzi dr Orlin Bebenow. Jest animatorem i organizatorem licznych festiwali, konkursów, widowisk muzycznych w Polsce i zagranicą, zasiada jako juror w krajowych i międzynarodowych konkursach muzycznych. Prowadzi również warsztaty dla orkiestr dętych, Bid-Band i zespołów wokalnych. Od wielu lat związany z Operą Novą w Bydgoszczy.

Maj z Martym

MAJ 2019 3.05.2019, godz. 16.00, tarasy Pałacu Nowego, wstęp wolny

„Kiedy znów zakwitną białe bzy” Chór „Agora-Nestora”.

Kabaret „Trzeci oddech” – Barbara i Tadeusz Kostańskich, dyryguje Orlin Bebenow

Koncert w ramach AKADEMII CHÓRALNEJ SENIORA Chór „Agora Nestora” z Artystycznego Uniwersytetu Trzeciego Wieku Miejskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy. To zespół słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku, których od lat połączyła pasja śpiewania ze46

2019 to Bydgoski Rok Wolności. 2019 to rok istotnych i pamiętnych, zarówno w historii Bydgoszczy, jak i Polski, jubileuszy oraz patriotycznych rocznic, które doprowadziły do niezawisłości m.in. naszego miasta. Dzisiaj wolność – to także niepodległość duchowa wobec naporu destrukcyjnych idei. Spokój, radość i możliwość wyboru. Wyboru piękna, jakie niesie ze sobą sztuka.

W ZPP w Ostromecku proponujemy cykl wybitnych recitali fortepianowych w Pałacu Starym, na odrestaurowany fortepianie Johanna Friedricha Marty. Instrument powrócił z renowacji w 99. rocznicę powrotu Bydgoszczy do Macierzy, 20.01.2019. W maju, miesiącu kiedy obchodzimy rocznicę Konstytucji 3 Maja Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

usłyszmy nastrojową muzykę, implikującą rodzaj pełnej zadumy nad przeszłością.

Fortepian Johann Friedrich Marty został wyprodukowany w Królewcu (Königsberg, dziś Kaliningrad) ok. 1810–1820 roku. Obiekt ten zarówno pod względem historycznym, jak i unikalnych walorów wykonawczych, to jeden z najcenniejszych i najciekawszych eksponatów w Kolekcji im. Andrzeja Szwalbego.

W ramach cyklu „Maj z Martym” wystąpią: 5.05.2019, godz. 16.00, Pałac Stary, wstęp wolny

Justyna Kreft – recital fortepianowy Naukę gry na fortepianie rozpoczęła w wieku 5 lat pod kierunkiem Anny Kolubińskiej. W 2009 r. ukończyła Państwową Szkołę Muzyczną II stopnia im. Fryderyka Chopina w Gdańsku w klasie prof. Katarzyny Popowej-Zydroń. Obecnie studiuje na dwóch kierunkach na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie: w klasie fortepianu prof. Ewy Pobłockiej oraz od 2013 r. w klasie klawesynu dr Aliny Ratkowskiej. Swoje umiejętności w zakresie kameralistyki fortepianowej doskonaliła pod kierunkiem prof. Krystyny Borucińskiej. Pracowała pod kierunkiem takich pianistów, jak Matti Raekalio, Jun Kanno, Friedemann Rieger, Ralf Nattkemper, Alberto Nosé, Justas Dvarionas. Jest laureatką krajowych i międzynarodowych konkursów muzycznych, w tym m. in. XII Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Juliusza Zarębskiego w Warszawie (I nagroda), XIV Ogólnopolskiego Konkursu Pianistycznego w Koninie (II nagroda), V Ogólnopolskiego Konkursu Pianistycznego im. Ignacego Jana Paderewskiego w Piotrkowie Trybunalskim (wyróżnienie i Nagroda Specjalna za najlepsze wykonanie utworu I.J. Paderewskiego) Jest laureatką wielu stypendiów: 12.05.2019, godz. 16.00, Pałac Stary, wstęp wolny

Maria Gabryś-Heyke – recital fortepianowy Dr hab. Maria Gabryś-Heyke, prof. UMFC urodziła się w Warszawie w rodzinie muzyków. Naukę gry na fortepianie rozpoczęła w 7 roku życia. Jest absolwentką PaństwoKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

wego Liceum Muzycznego im. Z. Brzewskiego oraz Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie w klasie fortepianu prof.

Teresy Manasterskiej (2002, dyplom z wyróżnieniem) i kameralistyki fortepianowej prof. Krystyny Makowskiej-Ławrynowicz.

W 2007 r. ukończyła z wyróżnieniem Musikhochschule Luzern w Szwajcarii w klasie mistrzowskiej prof. Ivana Klŕnskiego. Naukę kontynuowała w Scholi Cantorum Basiliensis w zakresie gry na hammerklavier i pianoforte pod kierunkiem prof. Jespera Christensena.

Jest laureatką wielu konkursów krajowych i zagranicznych m.in. międzynarodowych konkursów chopinowskich w Antoninie, Getyndze, Mariańskich Łaźniach oraz laureatką pierwszych nagród międzynarodowych konkursów im. Ludwiga van Beethovena w Hradec (Czechy, 1999) oraz im. Edwina Fischera w Luzern (Szwajcaria, 2007). W 2006 r. w Szwajcarii przyznano jej nagrodę „Mozart Preis”. Wraz z założonym przez siebie zespołem Lucerne Piano Trio, zdobyła II nagrodę i nagrodę specjalną za najlepsze wykonanie Tria Ludwiga van Beethovena na konkursie kameralnym im. Ludwiga van Beethovena w Hradec (Czechy) oraz została laureatem konkursu „Orpheus” w Zurichu. Maria Gabryś uczestniczyła w wielu kursach mistrzowskich pracując pod kierunkiem takich znakomitości jak: Andrzej Jasiński, Murray Perahia, Andrey Gavrilov, Rudolf Buchbinder, Hiroko Nakamura. Dokonała nagrań dla Polskiego Radia i radia szwajcarskiego DRS 2. Koncertowała w Europie, Korei Południowej, Japonii oraz USA. Od 2005 r. związana jest pracą pedagogiczną z Uniwersytetem Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie.

19.05.2019, godz. 16.00, Pałac Stary, wstęp wolny

Aleksandra Bobrowska – recital fortepianowy Gdańszczanka, urodzona 2 stycznia 1988 r., absolwentka Royal Northern College of Music w Manchesterze oraz Haute École de musique w Genewie. Doskonaliła swoje umiejętności pod okiem takich muzyków, jak, m.in.: Gottlieb Wallisch, Graham Scott, Paweł Skrzypek, Dmitri Alexeev, Boris Berman, 47

Nicolai Demidenko, Nelson Goerner, Garry Graffman, Thomas Hecht, Elżbieta Stefańska, Krzysztof Jabłoński, Kevin Kenner, David Moroz, John Perry, Czesław Stańczyk, Emilio del Rosario, Lee Kum-Sing. Występowała m.in. w Zamku Królewskim w Warszawie, Filharmonii Narodowej, a także w wielu krajach Europy (Austria, Francja, Niemcy, Norwegia, Wielka Brytania, Włochy), w USA, Chinach, Japonii i Rosji. Jest stypendystką Prezesa Rady Ministrów, Marszałka Województwa Pomorskiego, Prezydenta Miasta Gdańska. Otrzymała wyróżnienie w Międzynarodowym Konkursie im. Cochrana (2016, 2015), była także finalistką I Międzynarodowego Konkursu im.

Beethovena w Lusławicach (2015, w duecie z wiolonczelą) oraz laureatką RNCM Chopin Prize (2012). Pianistka koncertuje jako solistka i kameralistka, a od kilku lat zajmuje się też działalnością pedagogiczną.

Gosia i Maja poznały się 6 lat temu na konkursie, gdzie… rywalizowały między sobą. Po latach połączyły swoje siły. Z okazji Dnia Matki ten żeński duet zaprezentuje publiczności piosenki o mamach i dla mam. Będzie lirycznie, ale nie tylko…

11.05.2019, sobota, godz. 12.00 i 13.45, Pałac Nowy, wstęp wolny, zapisy: szucik10@gmail.com

XIX Djembe na salonach – warsztaty, prowadzenie Piotr Schutta Piotr Schutta, pasjonat bębniarstwa, z zawodu dziennikarz, reportażysta, z wykształcenia pedagog. Prowadzi grupy warsztatowe dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów.

Uczestnik kursów instruktorskich i warsztatów z metodyki nauczania gry na djembe oraz bębnach dun-dun. Uczy gry od podstaw, wprowadzając w świat rytmu w przyjaznej atmosferze, przez śmiech i zabawę.

Małgorzata Żurańska-Wilkowska, fot. Andrzej Grygiel

11.05.2019, sobota, godz. 17.00, Pałac Nowy, wstęp wolny

Grzegorz Pleszyński – Industrialne obrazy i antydepresyjne dźwięki – koncert z cyklu Antydepresyjna Akademia Dźwięku 26.05.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, tarasy, wstęp wolny

Koncert z okazji Dnia Matki – Małgorzata Żurańska-Wilkowska & Maja Babyszka 48

Maja Babyszka Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Małgorzata Żurańska-Wilkowska – absolwentka wokalistyki jazzowej Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, niemieckiej Popakademie oraz Wydziału Edukacji Muzycznej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Maja Babyszka – studentka fortepianu jazzowego w klasie Krzysztofa Herdzina Akademii Muzycznej im. Feliska Nowowiejskiego w Bydgoszczy, wychowanka Klasy Talentów Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych im.

Artura Rubinsteina w Bydgoszczy.

Czerwiec 2019 2.06.2019, niedziela, godz. 16.00, tarasy, wstęp wolny

Spektakl „Skarb” z okazji Dnia Dziecka

2.06.2019, niedziela, Pałac Nowy w Ostromecku, godz. 17.00

Koncert Bell canto Italiano – koncert poświęcony tenorowi Luciano Pawarotiemu Wystąpią: Jacek Szymański – tenor Sylwester Targosz Szalonek – tenor Rafał Lewandowski – pianista Organizator Towarzystwo Polsko-Włoskie w Bydgoszczy, Elżbieta Renzetti, Donata Rac. Jacek Szymański – tenor. Absolwent Akademii Muzycznej w Gdańsku na wydziale wokalno-aktorskim w klasie śpiewu solowego legendarnej śpiewaczki Haliny Mickiewiczówny. Uczestnik kursów i seminariów w Bachakademie (Stuttgart), stypendysta klasy mistrzowskiej Studia Operowego w Kopenhadze. W dorobku artystycznym posiada około 30 pozycji oratoryjno – kantatowych od baroku do współczesności.; 40 partii operowych kompozytorów klasycznych, romantycznych, werystycznych i współczesnych;

„Skarb” to historia adresowana do dzieci, w której clown Tereska obchodzi urodziny i niesie zaproszenie swoim przyjaciołom, lecz oni omyłkowo myślą że te zaproszenie to mapa do skarbu i włamują się do domu Tereski, gdzie w świetle latarek przydarzają im się różne perypetie do rozwikłania których angażują publiczność. Spektakl utrzymany jest w konwencji Commedi dell Arte z wykorzystaniem pantomimy.

Teatr Pantomimy DAR, występują: Rudi SZEF – Jarosław Siech, Jozefina Z-CA SZEFA – Agnieszka Szolc, Tereska CIAPA – Monika Siech.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

49

formy kameralne, cykle pieśni. Brał udział w licznych tournee zagranicznych z polskimi filharmoniami i operami. Od 1994 r. twórca i dyrektor artystyczny Międzynarodowego Festiwalu „Muzyczne Dni Drozdowi – Łomża”.

Dyrektor programowy Międzynarodowego Festiwalu „Kalejdoskop Form Muzycznych im.

Marii Fołtyn” w Sopocie.

Laureat licznych nagród. M.in. w 2003 r. otrzymał dyplom Ministra Kultury za „Szczególne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury. W 2013 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski uhonorował artystę Medalem „ZASŁUŻONY DLA KULTURY POLSKIEJ”.W tym samym roku uzyskał stopień DOKTORA SZTUKI MUZYCZNEJ w dyscyplinie artystycznej WOKALISTYKA (Akademia Muzyczna im. Kiejstuta i Grażyny Bacewiczów w Łodzi). W 2014r zajął II miejsce w rankingu „Profesjonaliści Forbesa 2014 – Zawody Zaufania Publicznego” w kategorii ARTYSTA w województwie pomorskim.

Sylwester Targosz-Szalonek z wyróżnieniem ukończył Akademię Muzyczną w Katowicach. Uczestniczył w licznych mistrzowskich kursach wokalnych, m.in.: prof. Heleny Łazarskiej (Austria), Daniela Weeks’a (USA), Kałudi Kałudowa (Bułgaria), Paula Esswooda (Wielka Brytania). Jest absolwentem mistrzowskiej klasy śpiewu prof. Cesare Colona (Niemcy-Berlin). Prowadzi aktywną działalność artystyczną. Współpracował z niemieckimi agencjami artystycznymi. W latach 2000-2006 zajmował stanowisko chórmistrza w Uniwersytecie Śląskim, gdzie sprawował także opiekę artystyczną i merytoryczną nad Zespołem Pieśni i Tańca Katowice Uniwersytetu Śląskiego. W tym samym okresie współpracuje z Międzynarodowym Festiwalem Folklorystycznym Uniwersytetu Śląskiego.

Bierze udział w licznych cenionych festiwalach muzycznych. Wziął udział w prawykonaniu duetu na tenor i waltornie „Song for time” (Mariusa Baranaukas) w ramach 4-tego Międzynarodowego Spotkania Młodych Kompozytorów (Katowice). Nagrywał i koncertował dla: Radio Katowice, TV Polonia, Radio i Telewizja Budapeszt, a także dla telewizji niemieckich. Laureat licznych nagród. W lipcu 2008 r. wziął udział w prestiżowym Inter50

nationales Festival Junger Opernsänger, gdzie kreował partię Rudolfa w operze Cyganeria G. Pucciniego. W 2010 podjął pracę pedagogiczną w SM I i II st. w Zabrzu. Z końcem 2010 r. powołał Orkiestrę im. Arcyksiężnej Marii Krystyny Habsburg w Żywcu. W styczniu 2012 r. został zaproszony do wzięcia udziału w prawykonaniu op. Dzień Świra Hadriana Filipa Tabęckiego w Teatrze Wielkim w Poznaniu w reżyserii I. Gorzkowskiego. W grudniu 2012 r. na zaproszenie Ambasady RP wystąpił z koncertem z okazji otwarcia Polskiego Honorowego Konsulatu na wyspie Bali. Sylwester Targosz-Szalonek zajmuje się także reżyserią spektakli muzycznych i koncertów.

Rafał Lewandowski – pianista. Ukończył Akademię Muzyczną im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku w klasie fortepianu prof.

Andrzeja Artykiewicza. Jako stypendysta tej uczelni brał udział w kursie mistrzowskim w Weimarze, a następnie ukończył z wyróżnieniem podyplomowe studia pod kierunkiem Bernarda Ringeissena i Jeana P. Berlingena w Conservatoire National de RueilMalmaison we Francji. Prowadzi ożywioną działalność koncertową. Oprócz znanych dzieł z literatury pianistycznej chętnie prezentuje również

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

utwory rzadko wykonywane np. fortepianowe kompozycje Gioacchino Rossiniego, Antona Rubinsteina, Jonathana Dawe, Alicji Jonas (dedykowane pianiście suity fortepianowe). Dokonał nagrań dla wytwórni płytowych i stacji radiowych w Polsce, we Francji i w USA. 8.06.2019, sobota, godz. 17.00, Pałac Nowy, wstęp wolny

Grzegorz Pleszyński – Jak czytać obrazy, część V

Wykład z cyklu: Antydepresyjna Akademia Sztuki 9.06.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, wstęp 15 zł, ulgowy 10 zł (dzieci i młodzież do 15 r.ż. i os. z Bydgoską Kartą Seniora 60+)

Akademia jazzu, prowadzi Grzegorz Nadolny Bydgoska Akademia Jazzu to koncertowa koncepcja wykorzystania potencjału muzycznego drzemiącego w studentach i wykładowcach wydziału Dyrygentury Jazzu i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej w Bydgoszczy.

16.06.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, wstęp wolny

Studio Pałac – subiektywne smakowanie sztuki Na spotkanie zaprasza Fundacja Przestrzeń Wariantów Nazwa Fundacji nawiązuje do serii książek „Transerfing rzeczywistości” Vadima Zelanda, Rosjanina, który zajmował się fizyKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

ką kwantową. Przestrzeń wariantów – tom I uświadamia w jaki sposób zarządzać rzeczywistością. W skrócie: należy być sobą, realizować własne cele, spójnie czuć i myśleć równocześnie, rozumieć, analizować i szanować świat wokół. Człowiek otrzymuje to, co wybiera. Taka jest rzeczywistość, niezależnie od tego, czy nam się to podoba czy nie. My zachęcamy do wspólnego rejsu w stronę spełnienia marzeń, piękna jako stałego atrybutu wokół i sztuki będącej inspiracją dla duszy…

Fundację artystyczną Przestrzeń Wariantów tworzą dwie kobiety: Ezo Oneir i Alicja Dużyk. Charakteryzuje je wrażliwość artystyczna, wysoki poziom abstrakcji ogólnie pojętej, wyznawanie zasad transferingu rzeczywistości Zelanda, długość i kolor włosów oraz posiadanie liczb mistrzowskich w dacie urodzenia.

23.06.2019, niedziela, godz. 16.00, Pałac Nowy, wstęp 15 zł, ulgowy 10 zł (dzieci i młodzież do 15 r.ż. i os. z Bydgoską Kartą Seniora 60+)

Agata Grześkiewicz – koncert Agata Grześkiewicz, ur. 5 stycznia 1992 w Olsztynie, wokalistka. Absolwentka Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Brodnicy, w klasie fortepianu. Zdobywczyni II miejsca na Studenckim Festiwalu Piosenki (Kraków’2013) oraz III miejsca Ogólnopolskich Spotkań Zamkowych „Śpiewajmy Poezję” (Olsztyn 2013). Wyróżniona w Konkursie „Pamiętajmy o Osieckiej” (Warszawa 2012).

51

Współpracuje z Zamojską Orkiestrą Symfoniczną im. Karola Namysłowskiego oraz z kompozytorem Michałem Zawadzkim.

29.06.2019, sobota, w godz. 12.00-16.00, Pałac Nowy w Ostromecku, wstęp wolny

XX edycja Djembe na salonach

– spotkanie i opowieść o bębniarskiej wyprawie do Gwinei w Afryce Zachodniej Zapraszamy na jubileuszowe spotkanie z bębnami djembe. W programie: warsztaty dla dorosłych i dla dzieci, porady na temat bębnów, pokaz strojenia djembe, jam session – każdy może wpaść i pograć. Agnieszka Jagodzińska i Krzysztof Wróblewski opowiedzą o swojej bębniarskiej wyprawie do Gwinei w Afryce Zachodniej. Bydgoszczanie, zafascynowani rdzennymi rytmami ludu Malinke, spędzili trzy tygodnie w wiosce Baro, ucząc się gry na bębnach djembe i dundun oraz podpatrując życie codzienne miejscowej ludności.

30.06.2019, sobota, niedziela, godz. 17.00, Pałac Nowy, wstęp 15 zł, ulgowy 10 zł (dzieci i młodzież do 15 r.ż. i os. z Bydgoską Kartą Seniora 60+)

DANZA DEL FUEGO – koncert i pokaz flamenco W Ostromecku wystąpią: Dorota Dzięcioł – taniec, śpiew Dawid Cholewiński – cajon, instrumenty perkusyjne Sławomir Dolata – gitara flamenco, śpiew Historia zespołu Danza del Fuego rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy pod tą nazwą skupiła się grupa muzyków zafascynowanych sztuką flamenco. Założycielem i menedżerem zespo52

Sławomir Dolata, fot. Dariusz Gackowski

łu jest Sławomir Dolata – jeden z pierwszych gitarzystów flamenco w Polsce. Przez kilkanaście lat swojego istnienia zespół koncertował w kraju i za granicą, w różnych składach, współpracując z artystami flamenco z Polski, Hiszpanii, Czech i Słowacji. Grupa wystąpiła obok znanych artystów flamenco jak Juan Polvillo, Rafael Cortes, Rafael de Huelva, Tomatito, Canizares, Maria Serrano, Carmen Segura, Teo Barea Munoz oraz grupa Agustito.

Muzyka, którą tworzy grupa, jest ich własną wizją flamenco, powstałą na bazie tradycyjnej sztuki Cyganów z Andaluzji, jazzu, muzyki latynoskiej i orientalnej. W programie zespołu znajdują się tradycyjne i znane formy flamenco, jak również własne kompozycje i aranżacje. Muzycy Danza del Fuego sięgają do wschodnich korzeni flamenco, skłaniając się przy tym ku tradycyjnym formom i znanym motywom muzycznym, nie rezygnując jednocześnie z nowoczesnych elementów będących wyznacznikiem naszych czasów. Dziś zespół, oprócz działalności koncertowej, zajmuje się prowadzeniem kursów gitarowych i warsztatów tanecznych.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Oko Nigdy Nie Śpi 2019

Na zdjęciu światowej sławy pianistka Eriko Makimura, która będzie gościła podczas obecnej edycji Oka, fot. Alicja Dużyk

VI Międzynarodowe Spotkania Nieprzypadkowe Oko Nigdy Nie Śpi 2019 odbędą się w dniach 30 czerwca – 4 lipca 2019.

Wydarzenia prezentowane będą w Pałacu Ostromecko oraz w Bydgoszczy i Toruniu.

Organizatorem Spotkań jest Fundacja Czarny Karzeł.

Projekt współfinansowany jest przez Województwo Kujawsko-Pomorskie i Urząd Miasta Bydgoszczy.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

53

Jerzy Brukwicki

Cały ten jazz polski plakat jazzowy

Początki ruchu jazzowego w Polsce sięgają lat 20. XX wieku. Jazz grano w warszawskiej kawiarni „Ziemiańska”, teatrach rewiowych „Morskie Oko”, „Perskie Oko” i „Wesoły Wieczór”, restauracjach „Oaza” i „Adria”, krakowskim Teatrze Starym i „Cyganerii”, łódzkiej restauracji „Roma”, poznańskim Pawilonie Dansingowym. Wśród grup i orkiestr jazzowych z czasów międzywojennych najbardziej znane były zespoły Artura Golda i Jerzego Petersburskiego, Zygmunta Karasińskiego i Szymona Kataszka, Juliana Fronta i Zygmunta Heymana, Adama Furmańskiego, Stanisława Laudana, Ady’ego Rosnera, Henryka Warsa, Franciszka Witkowskiego, Orkiestra „Syrena Record”, Orkiestra Wytwórni Płyt „Columbia” czy orkiestra firmy płytowej „Odeon” Jerzego Gerta. Koncerty muzyki jazzowej transmitowało na żywo Polskie Radio.

Osobliwy epizod – związany z Bydgoszczą – w swoich biografiach zapisali Zygmunt Karasiński i Szymon Kataszek, jedni z pierwszych polskich muzyków jazzowych, kompozytorzy i dyrygenci.

W maju 1931 roku, przez kilkanaście dni, grali w hotelu „Pod Orłem”. „Dzień Bydgoski” donosił, że „zdołali w krótkim czasie zaskarbić sobie sympatję i wzięcie publiczności”. Redakcja gazety zapropo54

nowała „wziętym jazzmajstrom” napisanie piosenki o Bydgoszczy, na co oni przystali. Skomponowali walczyka „Na falach Brdy”, który 21 maja 1931 opublikowany został na łamach „Dnia Bydgoskiego” i natychmiast zdobył popularność oraz uznanie.

Fascynacja i zauroczenie muzyką jazzową znalazły szybko odzwierciedlenie w sztuce. Żywiołowy obraz Tadeusza Makowskiego „Jazz”, namalowany w 1929 roku, brzmi zgiełkiem, ekscytującą muzyką. Czterech muzyków gra rytmiczny, hipnotyzujący utwór jazzowy. To nowa muzyka, rodem ze Stanów Zjednoczonych, zdobywająca estrady ówczesnej Europy. Uwodziła słuchaczy, wywoływała zaciekawienie, budziła entuzjazm. Wybitny malarz, aby wyrazić jej ducha i emocje, umiejętnie wykorzystał wzajemne powiązania i uzależnienia form plastycznych i struktur dźwięków. W swoim notatniku zapisał: „Szukam wielkiego rytmu w skrajnej prostocie”. Z tego spostrzeżenia korzystają projektanci plakatów, którzy poprzez symbole, znaki i metafory jak najlepiej i barwnie opisać pragną emocjonalny, pulsujący, ekspresyjny świat jazzu.

Plakat jazzowy w Polsce pojawił się w drugiej połowie lat 50. ubiegłeKurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Kazimierz Wiśniak

Piotr Kunze Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

go wieku, kiedy to, po październikowej odwilży politycznej w 1956 roku, jazz „wyszedł” z katakumb, triumfalnie powrócił na scenę muzyczną. Jednym z pierwszych był plakat Jerzego Skarżyńskiego, krakowskiego malarza i scenografa, promujący I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Jazzowej Sopot ’56.

W latach 60. i 70. nastąpiła szczególnie interesująca i artystycznie owocna epoka polskiego plakatu jazzowego.

Tworzyli go, i projektują aktualnie, artyści różnych generacji, różnorodnych nurtów i tendencji. Uznani graficy, malarze, fotograficy, ale także debiutanci.

Od Henryka Tomaszewskiego, Waldemara Świerzego, Rosława Szaybo, Jana Młodożeńca, Wiktora Górkę, Huberta Hilschera, Macieja Urbańca, Bronisława Zelka, Jana Sawkę, Eugeniusza Geta-Stankiewicza, Zdzisława Walickiego, Piotra Kunzego, Lecha Majewskiego, Rafała Olbińskiego, Jacka Ćwikłę, Romana Kalarusa, Piotra Młodożeńca, Sebastiana Kubicy, Maxa Skorwidera po Wojciecha Korkucia, Martę Kubiak, Katarzynę Czapską, Klaudię Kost, Paulinę Magier, Grzegorza Myćkę, Marka Rybickiego, Dawida Ryskiego. Połączyli fascynujące wyobrażenia i wizje, nieodzowne komunikaty ze świetnym zrozumieniem muzyki, dowcipem. Projektują emocjonalne, wibrujące wizje jazzu. Ich plakaty urzekają pomysłowością, poetyckim klimatem, lekkością form i barw. Wyobraźnia i talent twórców doprowadziła do osobliwego przełożenia dźwięków na graficzny język znaków, symboli i metafor oraz emocji i nastrojów. Energię twórczą wyzwalały kolejne edycje warszawskiego Międzynarodowego Festiwalu Jazzowego Jazz Jamboree, festiwale i konkursy: Jazz nad Odrą we Wrocławiu, Międzynarodowe Spotka55

nia Wokalistów Jazzowych w Zamościu, Komeda Jazz Festival, Old Jazz Meeting „Złota Tarka”, Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych w Kaliszu, Jazz Juniors w Krakowie, gdyński Ladies’ Jazz Festival, Warsaw Summer Jazz Festival, Bielska Zadymka Jazzowa, Katowice JazzArt Festival, chorzowski Jazz w Koncydrze, Muzeum Jazz Festiwal w Ostrowie Wielkopolskim, Lublin Jazz Festival i wiele innych odbywających się w kraju, gwiazdy polskiego jazzu: Urszula Dudziak, Ewa Bem, Krzysztof Komeda, Adam Makowicz, Leszek Możdżer, Janusz Muniak, Włodzimierz Nahorny, Zbigniew Namysłowski, Czesław Niemen, Włodek Pawlik, Tomasz Stańko, Michał Urbaniak, Marcin Wasilewski, Jan Ptaszyn Wróblewski, zespoły: Novi Singers, Old Timers, Jazz Band Ball Orchestra, Hagaw, Laboratorium, String Connection. Obok nich pojawiały się plakaty Waldemara Świerzego z serii „Wielcy Ludzie Jazzu / Jazz Greats” z portretami Louisa Armstronga, Duke’a Ellingtona, Milesa Davisa, Charliego Parkera, Theloniousa Monka, Charlesa Mingusa, Johna Coltrane’a, Counta Basie’ego, Billie Holiday, Elli Fitzgerald, B.B. Kinga, Lestera Younga, Kinga Oliviera, Wesa Montgomery’ego, Raya Charlesa, Jimiego Hendrixa, Stevie’ego Wondera, The Beatles. Waldemar Świerzy jak nikt inny potrafił sportretować muzyków jazzowych. U niego Dizzy Gillespie nieokiełznaną witalnością rozsadza muzyczne estrady, dźwięki z saksofonu Johna Coltrane’a zawisły w przestrzeni i tkwią niewzruszone jak skała, spod palców Raya Charlesa płynie jego przewrotna dusza, a Miles Davis jest „cool” zdystansowany.

W polskich plakatach jazzowych znajdziemy mnóstwo subtelnych meta56

Jan Sawka

Waldemar Świerzy Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Rosław Szaybo

Roman Kalarus Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

for, skojarzeń, wyrazistych emocji, surrealistycznych nastrojów, ludycznych wyobrażeń. Radosne i optymistyczne, zabawne i żartobliwe. Były i są one obrazami wolności i tolerancji. Promują międzykulturowy dialog, zwalczanie przejawów dyskryminacji. Ich autorzy wielowątkowo opisują plątaninę dźwięków, usystematyzowali dynamiczne, rozedrgane improwizacje. Tak jak każda muzyka przekraczają granice. Zajmująco ilustrują i promują jazz nowoorleański i dixieland, ragtime i swing, bebop i hard bop, soul jazz i bossa novą, free, rocka i fusion jazz, jazz awangardowy.

Bez jakiejkolwiek przesady możemy stwierdzić, że rodzimy plakat jazzowy „świetnie brzmi, doskonale gra”. Ma rytm, puls i moc żywiołowej muzyki.

Plakaty wyróżniają się z jednej strony skłonnością do malarskości, z drugiej – wyrafinowanymi, nowoczesnymi środkami wyrazu (fotografią, typografią, grafiką komputerową) i poszukiwaniem intrygujących sposobów ich przetwarzania. One również popularyzowały nowe zjawiska artystyczne, nowe nurty w sztuce światowej: awangardowe, modne, kontrowersyjne.

Szczególnie atrakcyjne, wyróżniające się oryginalną formą i ekspresją artystyczną, ręcznie pisanymi tekstami, stały się plakaty jazzowe Jana Sawki i Romana Kalarusa. Pierwszy z nich, w latach 1972–1981, zaprojektował dla wrocławskiego festiwalu Jazz nad Odrą serię dowcipnych, niebanalnych plakatów inspirowanych zabawnymi sytuacjami z życia muzyków jazzowych, ukazujących ich przez pryzmat codzienności, spontanicznych zachowań.

Zafascynowany pop-artem i estetyką hippisowską zaproponował własny język przewrotnej, lapidarnej metafory, 57

Hubert Hilscher

Martyna Wiernicka 58

sennego nastroju. Powstały wielowątkowe, barwne, ludyczne dzieła wizualne, chętnie zbierane przez krajowych i zagranicznych kolekcjonerów. Niewiele młodszy od Sawki Roman Kalarus w graficzną krainę jazzu, zwłaszcza bluesa, odważnie wprowadził żywioł i język erotyki. Projektując plakatowe kompozycje, o kontrastowym, świetlistym kolorycie, czerpie z doświadczeń współczesnego ekspresjonizmu. Osobowość artystyczną artysty najlepiej określa jego wypowiedź na jednej ze stron internetowych: „Prawdziwa sztuka to taka, którą odbiera się wszystkimi zmysłami. Można ją oglądać, ale także usłyszeć. Musi mieć w sobie jakiś dreszcz. Niektórzy mówią, że to blues”.

Jego plakaty zaskakują nieokiełzaną fantazją, żartobliwymi skojarzeniami.

Z każdego z nich emanuje radość, pogoda ducha.

Jerzy Skarżyński, Waldemar Świerzy, Rosław Szaybo, Bronisław Zelek, Jan Sawka, Rafał Olbiński, Roman Kalarus, Wojciech Korkuć i pozostali twórcy, gdyż nie sposób wymienić wszystkich, sprawili, że nasz plakat jazzowy stał się rozpoznawalny od pierwszego spojrzenia. Intryguje klimatem i humorem, urzeka symbolem i metaforą, znakomicie odzwierciedla ży wot, nastroje i atmosferę muzyki jazzowej.

Wydrukowany w setkach egzemplarzy skupia naszą uwagę, budzi zainteresowanie, rodzi emocje. Dzięki niemu muzyka jazzowa staje się nam bliższa, barwniejsza, atrakcyjniejsza. Wyraziście, zajmująco komentuje i interpretuje ży wot i magię jazzowego świata.

Stał się jednym z najpopularniejszych w naszej codzienności dziełem sztuki, współkształtującym nasze otoczenie i koloryt ulic.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

CAŁY TEN JAZZ. Polski plakat jazzowy – wystawa ze zbiorów Danuty i Jerzego Brukwickich – czynna w Pałacu Nowym w Ostromecku.

Zdjęcia zostały wykonane podczas wernisażu 17.03.2019, w Pałacu Nowym.

Przed wernisażem wystąpił legendarny zespół RGG, ostatnia grupa koncertowa Tomasza Stańki.

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

59

O s t rom e c k i e o p ow i e ś c i … P oetycko

Krzysztof Gruse Moja żona wie, nasze dzieci wiedzą, nasz pies wie Nie musimy sobie tego mówić, mamy wspólne zdjęcie na tapczanie po obiedzie w niedzielę zrobione przez aparat z automatycznym samowyzwalaczem.

Miłość Poznali się na wycieczce do Zakopanego. Szybko zrozumieli, że nie mogą bez siebie żyć. Byli wolni, więc pobrali się. Minęło parę lat i ich dom zapełniły dzieci. Czas płynął spokojnie. Kwiaty kwitły w słońcu na czystych parapetach. Ludzie, którzy dobrze im życzyli, mówili: jaka dobrana para, aż miło popatrzeć. I mogłoby tak być, ale on pewnego dnia, wracając z pracy, wstąpił do znajomej. Po prostu ją spotkał i zaprosiła go na kawę. Zaczęli się całować po włosach, uszach, ustach, nogach, brzuchach.

Krzysztof Gruse (ur.

1957 w Bydgoszczy), autor trzech tomików wierszy: Wszystko jedno (Bydgoszcz 1996), Wiersze wojenne (Warszawa 1997), Fosforyzujący pies (Siedlce 2007). Twórca Teorii średniości, którą opublikował w książeczce Teoria średniości (wprowadzenie) wydanej przez klub Mózg w roku 2000 w Bydgoszczy. Współzałożyciel grupy artystycznej Szkoła Bydgoska (K. Gruse, St. Stasiulewicz, ZbyZiel) działającej w latach 1994-2010. Malarz, którego prace znajdują się między innymi w zbiorach Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Obecnie mieszka w Bochum (Niemcy), gdzie współtworzy lokalną scenę artystyczną (FKT – Freies Kunst Territorium).

Wiersze średnie – rdzeń tego tomiku stanowią utwory powstałe w roku 1996, a opublikowane w miniaturowej książeczce w roku 2000 w klubie Mózg w Bydgoszczy. Zwarta, konceptualna konstrukcja pierwszego wydania była kontynuacją i pochodną wcześniejszych dociekań malarskich i teoretycznych autora wokół tzw. systemów wartości. W tym samym okresie powstał cykl wystaw Obrazy średnie oraz performatywne działania objawiające się pod wieloma hasłami np.: „Siedzieć i patrzeć”, „Duchowość jest powszechna”, czy „Kto widzi Kto słyszy”.

Obecne wydanie Wierszy średnich poszerzone jest o kilka nowych utworów, które nie niszcząc dawnej jednorodnej struktury tomiku tworzą w nim szczeliny ujawniające melancholię mijającego czasu.

Niewidzialny Próbuję dotknąć czegokolwiek i nic, jakby niebyt był szybszy od bytu. Nie ma czasu na widzialność. Brakuje mi rzeczywistości.

Próbuję dotknąć czegokolwiek i nic. Jestem niewidzialny.

60

Kurier Ostromecki 2 (17) / 2019

Dwa instrumenty z Kolekcji Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego zostały odrestaurowane w Pracowni Pianin i Fortepianów Andrzeja Włodarczyka, w Słupnie k. Warszawy

Fortepian Noskowskiego

pięciolecia działalności kompozytorskiej.

Zachwyca melomanów swoim pięknym wyglądem i oszałamiającym brzmieniem.

Fortepian Marty

Jednym z najważniejszych eksponatów w ostromeckiej kolekcji jest fortepian skrzydłowy warszawskiej firmy Krall & Seidler, należący do Zygmunta Noskowskiego – jednej z najwybitniejszych postaci polskiej kultury drugiej połowy XIX w. Noskowski to kompozytor, dyrygent, krytyk muzyczny, wieloletni dyrektor Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, dyrektor artystyczny Filharmonii Warszawskiej, a także pedagog, który wykształcił m.in. Szymanowskiego, Karłowicza, Różyckiego. Trudno zliczyć zasługi Noskowskiego dla polskiej kultury, ale wymieńmy chociaż kilka. Przyczynił się do otwarcia w 1901 r. Filharmonii Warszawskiej.

Przez czas działalności w Towarzystwie pełnił funkcję dyrygenta w Teatrze Wielkim i w Filharmonii. Jest autorem licznych pieśni na głos z fortepianem i chóralnych.

Noskowski był nade wszystko mistrzem w zakresie dzieł orkiestrowych. Pozostawił trzy symfonie oraz najsłynniejszy – poemat symfoniczny „Step”. Zmarł w Warszawie w 1909 r. Instrument pochodzi z ok.

1890 r. Został podarowany Noskowskiemu przez polski naród z okazji dwudziesto-

Dzięki wsparciu władz miasta Bydgoszczy, w styczniu 2019 r. do użytku oddany został unikatowy fortepian skrzydłowy z ostromeckiej kolekcji. Jest to instrument zbudowany w latach 1810–1820 w manufakturze Johana Friedricha Marty w Królewcu. Został zakupiony do kolekcji w 1979 r. od pani Alicji Błaszkiewicz z Paczkowa. Fortepian fornirowany jest orzechem piramidą, na listwie czołowej i bokach klawiatury zachwycają aplikacje z brązu złoconego z motywami roślinnymi i scenami antycznymi. Nogi zakończone zostały mosiężnymi trzewikami w kształcie lwiej stopki. Skrzynia z dnem.

Prostostrunny, mechanika wiedeńska.

Ciekawostką jest pięć pedałów: una corda, podnośnik tłumików, moderator/piano, moderator/pianissimo, rejestr janczarski (bęben i dzwoneczki), dźwignia kolanowa-fagot. Wszystko wskazuje na to, że jest to jedyny w tej chwili grający w Europie instrument tej firmy. Fortepian Marty ma wyjątkowe brzmienie.

Fot. Dariusz Gackowski

Ostromecko – Bydgoski Wilanów Ostromecko zostało nazwane „Bydgoskim Wilanowem” przez wielkiego animatora kultury Andrzeja Szwalbego. Szwalbe słusznie porównał ostromeckie pałace i parki z pięknem Wilanowa, bowiem siedziba rodowa Mostowskich, Schönbornów i Alvenslebenów jest perłą architektury, leżącą o krok od granic Bydgoszczy. Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku jest zabytkiem unikatowym w skali kraju. Odwiedzających czaruje pięknym rokokowym Pałacem Starym, w którym znajduje się Kolekcja Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego, i majestatycznym Pałacem Nowym, przeplatającym neoklasycyzm z neobarokiem francuskim. Oba pałace usytuowane są w sercu blisko czterdziestohektarowego, historycznego parku. Pisana historia Ostromecka zaczęła się w XIII w.

Majątek znajdował się w rękach Zakonu Krzyżackiego. Od XV w. zarządzały nim już polskie rodziny: Ostromęccy herbu Pomian, Dorpowscy herbu Junosza i Leliwa, Mostowscy herbu Dołęga.

Na początku XIX w. nowym właścicielem Ostromecka został Jakub Marcin Schönborn, następnie pojawił się ród Alvenslebenów.

Obecnie Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku służy mieszkańcom województwa kujawskopomorskiego. Jest interdyscyplinarną instytucją kultury miasta Bydgoszczy pod zarządem Miejskiego Centrum Kultury. Dzisiaj można zanurzyć się w historycznej atmosferze – zjeść smaczny posiłek w pałacowej restauracji, spędzić noc w pokojach gościnnych. Należy również zobaczyć wspaniałą Kolekcję Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego, drugą pod względem wielkości w Polsce.

W Ostromecku nieustannie odbywają się koncerty, wystawy, a także akcje performerskie. Tutaj także we wrześniu ma miejsce jedyna w Polsce prestiżowa Konferencja Instrumentologiczna.

Marzenie Andrzeja Szwalbego spełniło się – Ostromecko tętni życiem.

Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku 86-070 Dąbrowa Chełmińska, ul. Bydgoska 9, tel. 523 817 930 recepcja@palacwostromecku.pl, www.palacwostromecku.pl, FB: Pałac Ostromecko