Etat związkowy oraz stałe godziny związkowe

ETAT ZWIĄZKOWY ORAZ STAŁE GODZINY ZWIĄZKOWE OPZZ Warszawa, 25 października 2023 r.

Art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych: Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje: 1) częściowo jednej osobie wykonującej pracę zarobkową w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych przez pracodawcę, jeżeli ich liczba jest mniejsza od 150; 2) jednej osobie wykonującej pracę zarobkową, jeżeli związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych przez pracodawcę; 3) dwóm osobom wykonującym pracę zarobkową, jeżeli związek liczy od 501 do 1000 członków zatrudnionych przez pracodawcę; 4) trzem osobom wykonującym pracę zarobkową, jeżeli związek liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych przez pracodawcę; 5) kolejnej osobie wykonującej pracę zarobkową za każdy rozpoczęty nowy tysiąc, jeżeli zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych przez pracodawcę; 6) w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może ono być udzielane większej liczbie osób wykonujących pracę zarobkową, zgodnie z zasadami określonymi w pkt 1-5.

„etat związkowy”; „godziny związkowe” • prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na czas trwania kadencji w zarządzie przysługuje tylko pracownikowi (osobie wykonującej pracę zarobkową) wybranemu do zarządu zakładowej organizacji związkowej • z uprawnienia tego nie korzystają członkowie innych organów związku, a mianowicie komisji rewizyjnej, prezydium związku, itp.

• związek zawodowy musi posiadać status zakładowej organizacji związkowej

• zwolnienie od pracy uzależnione zostało od liczebności związku zawodowego • jeżeli osoba wykonująca pracę zarobkową należy do więcej niż jednej zakładowej organizacji związkowej u danego pracodawcy, przy ustalaniu liczby członków zrzeszonych w organizacji związkowej, osoba ta może być uwzględniona tylko jako członek jednej wskazanej przez siebie organizacji związkowej – pisemne oświadczenie tej osoby

art. 31 ust. 1 pkt 6 u.z.z.: - zwolnienie może być udzielone większej liczbie osób wykonujących pracę zarobkową - następuje wówczas w niepełnym wymiarze czasu pracy; - zwolnienie od pracy może być podzielone pomiędzy kilka osób także w mniejszym związku zawodowym zrzeszającym poniżej 150 członków, korzystającym ze zwolnienia w wymiarze godzinowym: 1) np. przewodnicząca/y związku zawodowego może podzielić się swoimi godzinami związkowymi z zastępcami; 2) liczba godzin zwolnienia udzielanego przez pracodawcę nie może przekraczać liczby równej liczbie członków tego związku.

Przykład 1

Zakładowa organizacja związkowa liczy 100 członków.

Ze zwolnienia od pracy może korzystać np. jeden członek zarządu w wymiarze 100 godzin lub

dwóch członków zarządu w wymiarze 50 godzin lub

dwóch członków zarządu w wymiarze 60 i 40 godzin, itd.

Wniosek: zwolnienie nie musi być udzielane „po równo”

Decyzja w tym zakresie należy do zakładowej organizacji związkowej!

Przykład 2: „w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych przez pracodawcę” Jeśli związek zawodowy liczy na przykład 100 członków, w tym 30 emerytów i rencistów, uprawnienie do zwolnienia przysługuje w wymiarze 70 godzin miesięcznie.

• „na czas trwania kadencji” • jeżeli kadencja członków zarządu zostanie skrócona albo z innych przyczyn mandat wygaśnie, działacz nie będzie mógł dalej korzystać ze zwolnienia od pracy • zwolnienie wyrażone w wymiarze godzinowym w skali miesiąca ma charakter stały - związek zawodowy nie może co miesiąc wskazywać pracodawcy, w jakim wymiarze poszczególni członkowie zarządu będą korzystać ze zwolnienia

wymiar zwolnienia od pracy osoby pełniącej funkcję w zarządzie związku oraz zwolnienie w przypadku konieczności wykonania „doraźnej czynności związkowej” są od siebie niezależne; jeżeli członek związku wykorzystał limit godzin związanych z funkcją w zarządzie, to wciąż może korzystać z prawa do zwolnienia na potrzeby wykonania „doraźnej czynności związkowej”.

Art. 31 ust. 21 ustawy o związkach zawodowych Rozporządzenie Rady Ministrów z 27 listopada 2018 r. w sprawie trybu udzielenia i korzystania ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługującego osobie wykonującej pracę zarobkową, sposobu ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego przysługującego osobie w okresie zwolnienia od pracy oraz wynikających z tego tytułu uprawnień i świadczeń (Dz.U. z 2018 r. poz.2323) Ww. rozporządzenie określa: - tryb udzielenia i korzystania ze zwolnienia od pracy, - sposób ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego przysługującego osobie w okresie zwolnienia od pracy oraz wynikających z tego tytułu uprawnień i świadczeń

 zwolnienie od pracy następuje na podstawie wniosku zarządu zakładowej organizacji związkowej  zwolnienie na czas trwania kadencji dotyczy imiennie wskazanych członków zarządu zakładowej organizacji związkowej;  rozporządzenie nie określa czy wniosek ma być składany odrębnie dla każdego członka zarządu, czy ma to być wniosek wspólny;  doktryna prawnicza - jeden wniosek dla wszystkich osób korzystających ze zwolnienia od pracy na okres kadencji – ułatwi pracodawcy ustalenie, czy związek zawodowy prawidłowo podzielił wymiar zwolnienia od pracy pomiędzy poszczególnych członków zarządu

Zgodnie z wymogami wskazanymi w rozporządzeniu wniosek powinien zawierać: 1) imię i nazwisko osoby wykonującej pracę zarobkową, której ma być udzielone zwolnienie od pracy; 2) wskazanie okoliczności uzasadniających udzielenie zwolnienia od pracy; 3) wskazanie, czy zwolnienie od pracy ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego, czy też bezpłatnie; 4) określenie wymiaru i okresu zwolnienia od pracy.

Tryb udzielenia zwolnienia od pracy wystąpienie z wnioskiem przez zarząd zakładowej organizacji związkowej co najmniej na 14 dni (kalendarzowych) przed wskazanym we wniosku początkiem okresu zwolnienia od pracy; naruszenie powyższego terminu - pracodawca nie jest wówczas związany wskazanym w nim początkiem okresu zwolnienia od pracy.

zwolnienia od pracy udziela członkowi zarządu pracodawca! pracownik nie może samodzielnie podjąć decyzji o zaprzestaniu wykonywania obowiązków pracowniczych wniosek jest dla pracodawcy wiążący - ma on obowiązek zwolnić członka zarządu z obowiązku świadczenia pracy, jeśli zostały spełnione przesłanki ustawowe

zwolnienie od pracy udzielane jest na okres wskazany przez zarząd zakładowej organizacji związkowej; początek okresu zwolnienia od pracy ulega odpowiedniemu przesunięciu w przypadku, gdy proponowany we wniosku początek okresu zwolnienia od pracy przypada przed upływem 14 dni, licząc od dnia złożenia wniosku; pisemne porozumienie pracodawcy z zakładową organizacją związkową – podstawa udzielenia zwolnienia od pracy na inny okres niż wskazany przez zarząd zakładowej organizacji związkowej.

rozpatrzenie wniosku przez pracodawcę następuje w terminie nie dłuższym niż 7 dni od dnia jego złożenia. Naruszenie tego terminu może być sankcjonowane jako utrudnianie wykonywania działalności związkowej; pracodawca udziela zwolnienia od pracy po rozpatrzeniu wniosku, powiadamiając o tym na piśmie osobę, której dotyczy wniosek i zarząd zakładowej organizacji związkowej; pracownik wybrany do zarządu zakładowej organizacji związkowej może dochodzić realizacji tego uprawnienia przed sądem pracy.

Sposób korzystania ze zwolnienia od pracy Osoba korzystająca ze zwolnienia od pracy i przebywająca w miejscu pracy:  przestrzega ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych

• jeżeli pracownik jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w pełnym wymiarze, to wówczas nie wyróżnia się rzeczywistej godziny jego stawienia się do pracy (rozpoczęcia pracy) ani godziny wyjścia z zakładu pracy • w tym przypadku pracodawca powinien przyjąć fikcję prawną, że pracownik wykonywał pracę przez 8 godzin każdego dnia • ewidencjonowanie pracy tych osób powinno ograniczać się do ewidencjonowania urlopów, zwolnień od pracy oraz innych usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy

w przypadku działaczy związkowych częściowo zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy należy ustalić godziny, w których zatrudniony będzie wykonywał pracę związkową oraz godziny, w których będzie pozostawał do dyspozycji pracodawcy; pracodawca musi ewidencjonować dokładne godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy; w przypadku działacza związkowego częściowo zwolnionego od pracy, jest on obowiązany do wykonywania pracy w liczbie godzin stanowiących różnicę między wymiarem czasu pracy w danym miesiącu i liczbą godzin zwolnienia od pracy.

podpisywanie listy obecności – dla celów związanych z zapewnieniem przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; nie ma obowiązku uzyskiwania zgody pracodawcy na opuszczenie przez działacza zakładu pracy.

zwolniony od wykonywania pracy działacz związkowy ma prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego, a pracodawca ma bezwzględny obowiązek go udzielić;  kumulowanie zaległości urlopowych?

Wyjazd działacza zwolnionego od pracy  wyjazd działacza realizującego zadania związkowe, dokonywany na polecenie związku zawodowego nie jest podróżą służbową sensu stricto;  koszty takiego wyjazdu powinny pokryć związki zawodowe;  związek zawodowy powinien o wyjeździe działacza poinformować pracodawcę;  zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Ustanie okoliczności uprawniających do korzystania ze zwolnienia od pracy niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia ustania okoliczności uprawniających osobę wykonującą pracę zarobkową do korzystania ze zwolnienia od pracy zarząd zoz informuje o tym fakcie pracodawcę.

• przypadku gdy według stanu na dzień 30 czerwca lub 31 grudnia zmniejszyła się liczba członków zoz w stosunku do liczby członków wskazanej w ostatniej informacji (zob. art. 251 ust. 2 lub 3 u.z.z.), co skutkuje ustaniem okoliczności uprawniającej daną osobę wykonującą pracę zarobkową do korzystania ze zwolnienia od pracy - zarząd tej organizacji informuje o tym fakcie pracodawcę wraz ze złożeniem kolejnej informacji o liczbie jej członków

po ustaniu okoliczności uprawniających do korzystania ze zwolnienia od pracy osoba korzystająca z tego uprawnienia przystępuje do pracy, bez uprzedniego wezwania pracodawcy; Pracodawca dopuszcza pracownika do pracy: - na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe - na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem zwolnienia od pracy lub - na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, - za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym zwolnieniem.

Sposób ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego art. 31 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych osobie wykonującej pracę zarobkową w okresie zwolnienia od pracy przysługują: 1) uprawnienia lub świadczenia osoby wykonującej pracę zarobkową; 2) prawo do wynagrodzenia lub świadczenia pieniężnego, o ile zarząd zakładowej organizacji związkowej wystąpił z takim wnioskiem.

• wynagrodzenie w okresie zwolnienia od pracy ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany przez pracownika urlop wypoczynkowy określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 kodeksu pracy.

• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r. Nr 2. poz. 14).

• Na podstawę wymiaru wynagrodzenia w okresie zwolnienia od pracy składają się: składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości (np. wynagrodzenie zasadnicze, dodatek stażowy, stałe premie miesięczne) zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, zmienne składniki wynagrodzenia, które przysługują pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc.

Stałe składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne należy przyjąć w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do wynagrodzenia za okres zwolnienia od pracy (§ 15 r.z.u.w.).

Zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, przyjmuje się do podstawy w średniej kwocie wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc ustalenia wynagrodzenia za okres zwolnienia od pracy (§ 16 r.z.u.w.).z

Składniki zmienne przysługujące za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, uwzględnia się w średniej wysokości z okresu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc ustalenia wynagrodzenia za okres zwolnienia od pracy (§ 17 r.z.u.w.).

• przy ustalaniu tego wynagrodzenia dodatkowe wynagrodzenie za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, szczególnie uciążliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych uwzględnia się, jeżeli w okresie zwolnienia od pracy nie ustaje dotychczasowe narażenie pracownika na oddziaływanie takich warunków; • wynagrodzenie ustala się ponownie w przypadku zmiany zasad wynagradzania ogółu pracowników lub grupy zawodowej, którymi pracownik byłby objęty, gdyby nie korzystał ze zwolnienia od pracy.

korzystanie przez pracownika ze zwolnienia od pracy w niepełnym wymiarze godzin nie pozbawia go uprawnień pracowniczych uzależnionych od pracy w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 7), pracownik korzystający ze zwolnienia od pracy zachowuje prawo do świadczeń wynikających z tytułu zatrudnienia u pracodawcy udzielającego zwolnienia, zgodnie z przepisami określającymi zasady ich przyznawania (§ 8)

• innej niż pracownik osobie wykonującej pracę zarobkową w okresie zwolnienia od pracy ustala się miesięczne świadczenie pieniężne w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z okresu 6 miesięcy poprzedzających okres zwolnienia od pracy, • jeżeli osoba ta świadczy pracę przez okres krótszy niż 6 miesięcy – w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z całego tego okresu.

• w przypadku osoby korzystającej ze zwolnienia od pracy w niepełnym wymiarze godzin wysokość świadczenia pieniężnego za czas zwolnienia od pracy ustala się proporcjonalnie do tego wymiaru czasu pracy.

• do świadczenia pieniężnego stosuje się terminy i warunki płatności wynagrodzenia wynikające z umowy zawartej między pracodawcą a inną niż pracownik osobą wykonującą pracę zarobkową.

Międzyzakładowa organizacja związkowa art. 34 ust. 2 u.z.z. - zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na czas trwania kadencji przysługuje także członkom zarządu międzyzakładowej organizacji związkowej. przy ustalaniu jego rozmiaru uwzględnia się liczbę członków międzyzakładowej organizacji związkowej zatrudnionych u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji.

Mechanizm wspólnego ponoszenia przez pracodawców objętych działaniem międzyzakładowego związku zawodowego kosztów jego działalności

 w zakresie rozliczania kosztów obowiązuje zasada proporcjonalności

pracodawcy ponoszą koszty odpowiednio do udziału liczby członków organizacji zatrudnionych u danego pracodawcy w łącznej liczbie członków tej organizacji zatrudnionych u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy

• art. 341 ust. 1 pkt 1 u.z.z. - pracodawcy objęci działaniem międzyzakładowej organizacji związkowej ponoszą koszty, w tym koszty wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne, związane z zatrudnieniem osoby wykonującej pracę zarobkową zwolnionej z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie międzyzakładowej organizacji związkowej - na podstawie art. 31 ust. 1 w związku z art. 34 ust. 2 u.z.z.

Zarząd międzyzakładowej organizacji związkowej przedstawia pracodawcy, który zwolni osobę lub osoby wykonujące pracę zarobkową z obowiązku świadczenia pracy informacje: - o liczbie członków tej organizacji zatrudnionych u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji, oraz - u każdego z tych pracodawców osobno - w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, według stanu na ostatni dzień miesiąca

termin na wykonanie tego obowiązku: do 10. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zwolnienie osoby lub osób wykonujących pracę zarobkową z obowiązku świadczenia pracy na potrzeby przeliczenia w przypadku innych niż pracownicy osób wykonujących pracę zarobkową będących członkami międzyzakładowej organizacji związkowej przyjmuje się, że osoby te są zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy

Źródła: 1) Andrzejewski M., Jak rozliczać czas pracy działaczy związkowych, rp.pl, 2017.

2) Baran K. W. (red.), Komentarz do rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia…[w:] Prawo pracy. Rozporządzenia. Komentarz, WKP 2020 3) Torbus U., Zwolnienia od pracy członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, Radca Prawny. Zeszyty Naukowe 4) Żołyński J., Ustawa o związkach zawodowych. Komentarz, LEX 2014

Dziękuję za uwagę