Issuu

De Achterhoek wordt mooier!

Impressies van een bijzonder luikenproject

Boerderijenstichting Achterhoek

Inhoudsopgave

3 De Achterhoek wordt mooier!

6 Luiken zijn onlosmakelijk verbonden met een oude boerderij

12 De nieuwe luiken van ’t Sturris: in de zomer tegen de zon, ’s winters tegen de kou

16 Nieuwe luiken benadrukken de schoonheid van de Roekevis

20 Vijf lagen verf duiden op ouderdom van de luiken van Boschzicht

24 De luiken gaan nog wel eens dicht op de Musschenhorst

28 Na de nieuwe luiken wordt het tijd voor de staldeuren

32 D’n Tol heeft na een eeuw weer strakke luiken

36 Als het stormt worden de luiken van het Veendershuisje weer gesloten

40 Nuttige adressen en literatuur

Colofon

Deze uitgave is mogelijk gemaakt door een subsidie van LEADER- Achterhoek.

Tekst Sjoerd van der Werf m.m.v. Lyanne de Laat Fotografie Sjoerd van der Werf, Ewoud van Arkel, deelnemers luikenproject Vormgeving PrID

De oplage van dit boekje is beperkt. Het is ook digitaal te raadplegen op de website van de BSA www.bsachterhoek.nl

De Achterhoek wordt mooier!

Deze brochure verschijnt ter gelegenheid van de oplevering van 482 nieuwe of gerestaureerde luiken aan boerderijen in de Achterhoek. De eigenaren van die boerderijen, 46 in getal, hebben allen meegedaan aan het door de Boerderijenstichting Achterhoek georganiseerde Luikenproject. De hierna volgende artikelen bieden een impressie van het project. Zeven trotse eigenaren zijn geïnterviewd en vertellen over hun ervaringen. De foto’s tonen hoe mooi hun boerderij is geworden. De fraaie landschappen van de Achterhoek, van west naar oost, vormen het unieke decor.

De 46 deelnemers aan het luikenproject wonen verspreid door de Achterhoek. Hun boerderijen staan in de zeven in dit LEADER-project deelnemende gemeenten: Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost-Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk. De zeven geïnterviewde eigenaren wonen elk in één van de genoemde gemeenten. Op het uitklapbare kaartje achterin deze brochure zijn de precieze locaties van alle deelnemers te vinden. De meeste boerderijen zijn vanaf de weg goed te bekijken.

In de uitvoering van het luikenproject is gebleken dat de techniek van het maken van luiken – ook wel blinden of vensters genoemd – nog volop aanwezig is. Zo’n 60 Achterhoekse timmerbedrijven, smederijen en schilders hebben laten zien dat ze nog weten hoe het moet. Ook sommige eigenaren hebben zich gewaagd aan het maken van hun eigen luiken; met uitstekende resultaten. In het korte bestek van deze brochure is het niet mogelijk om de techniek verder toe te lichten, maar in het overzicht van nuttige adressen en literatuur zijn enkele uitgaven genoemd die van pas kunnen komen.

Rest ons alle eigenaren en de makers van al die mooie luiken hartelijk te danken voor hun inzet.

De Achterhoek is weer een stukje mooier geworden!

René Spekschoor - voorzitter Boerderijenstichting Achterhoek

Luiken zijn onlosmakelijk verbonden

met een oude boerderij

Luiken maken een boerderij af. Natuurlijk zijn ze ook, misschien wel in de eerste plaats, heel erg functioneel: de kou buiten houdend in de winter en zonwerend in de zomer. Luiken dragen bij aan de veiligheid, omdat ze helpen gespuis buiten de deur (liever gezegd het raam) te houden. Die functies hebben ze eeuwenlang gehad en ook in de 21ste eeuw blijkt dat het functionele van luiken nog steeds recht overeind staat. Maar: één rit door het buitengebied van elke Achterhoekse gemeente laat zien dat luiken ook een esthetische functie hebben. Een boerderij die voor de Tweede Wereldoorlog is gebouwd, en dat zijn de meesten, krijgt een oppepper als er luiken aan de gevels hangen. Open of dicht, donkergroen of bontgekleurd, dat maakt niet

uit, als ze er eenmaal hangen versterken ze het karakter van het gebouw. Haal je ze weg, dan ontbreekt er iets. Hun boerderij kreeg een ‘blotebillengezicht’ toen de luiken eraf waren gehaald, bekende een van de deelnemers aan het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek (BSA).

Om dat karakter van de boerderijen is het deze stichting te doen. “Luiken zijn beeldbepalend en nuttig”, vertelde het BSAbestuur in een toelichting op het luikenproject. Vandaar dat de stichting zich inzet om het luikenproject aan te prijzen onder eigenaars van boerderijen-met-luiken.

En daar zijn er een hoop van in de Achterhoek. Onder die boerderij-eigenaren was de behoefte aan een project voor herstel of vernieuwing al eens gepeild. Daaruit bleek dat er zeker bij 400 bewoners en bezitters van een boerderij belangstelling was voor hulp (en subsidie) bij het verbeteren van de luiken. Of die allemaal geholpen konden worden was nog niet duidelijk, maar het BSA-bestuur kon er wel mee aan de slag.

Geld en duurzaamheid

Er was namelijk geld om te helpen. Geld om bijeenkomsten te organiseren waar mensen van vakkundige adviezen konden worden

voorzien. En geld als financiële stimulans om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Geld om de hulp van een vakman in te roepen, geld om goed hout en goede verf aan te schaffen, geld om het doel te verwezenlijken, om ervoor te zorgen dat er ook over tien, twintig of vijftig jaar nog steeds luiken aan de gevels van Achterhoekse boerderijen hangen. Die lange termijn is ook een duurzaamheidsdoelstelling: nu investeren betekent dat de bewoner jarenlang van zijn en haar luiken kan profiteren.

Het woord is gevallen: duurzaamheid. Daar spelen luiken namelijk een rol in. Dat blijkt ook uit de gesprekken die met deelnemers aan het luikenproject zijn gevoerd. De luiken

Een windwervel voor het vastzetten van de luiken

worden namelijk op heel veel boerderijen nog gewoon gebruikt. Het is de functionaliteit ten top: ’s zomers gaan ze op hete dagen dicht om de warmte zo lang mogelijk uit huis te weren.

En ’s winters werken ze andersom: ze houden de nachtelijke koude buiten en zorgen ervoor dat de binnen opgewekte warmte zo lang mogelijk binnen blijft. Luiken hebben een dubbelfunctie, die past zich aan de seizoenen aan. Kom daar maar eens om met jaloezieën of zonneschermen. Geheel zonder gebruik van energie spelen ze een belangrijke rol in de energiehuishouding van de boerderij. Het is een mooi voorbeeld van een toepassing die al eeuwenlang zijn nut heeft bewezen.

Opnieuw aandacht

Luiken worden ook bedreigd, of misschien moeten we zeggen: ze werden bedreigd. In het enthousiasme van de naoorlogse vernieuwing en vooruitgang veranderden inzichten, toepassingen en materiaalgebruik. Oude, hoge ramen werden vervangen door moderne, brede vensters. Vaak sneuvelden de luiken in dit proces. Gelukkig lang niet overal. En in de laatste decennia zijn de inzichten over behoud van het erfgoed weer gedraaid, nu vaak ten goede van het streekeigene. Mede dankzij het luikenproject is er opnieuw

aandacht voor de kleinere onderdelen van dat erfgoed.

Het essentiële punt in het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek is de restauratie of vervanging van luiken. Die hangen aan de gevels van boerderijen in de zeven deelnemende gemeenten: Aalten, Berkelland en Bronckhorst, Doetinchem en Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk.

De start van het luikenproject was in het voorjaar van 2022, het einde was voorzien in het voorjaar van 2024.

En natuurlijk moesten de deelnemers aan voorwaarden voldoen. In de eerste plaats moest de boerderij gebouwd zijn voor 1965.

Daarnaast moesten ze zichtbaar zijn vanaf de openbare weg. En uiteraard moesten ze liggen in een van de zeven deelnemende gemeenten in de Achterhoek.

Geld uit Brussel

Het geld voor het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek kwam deels uit Brussel (en deels uit de hiervoor genoemde gemeenten). De Europese Unie trekt namelijk geld uit voor de ontwikkeling van de leefbaarheid op het platteland. Dat heet LEADER en dat klinkt Engels, maar het is toch echt een afkorting van Liaison Entre Actions de Développement de l’Economie

Rurale. Dat staat voor een subsidieregeling voor samenwerking voor de ontwikkeling van het platteland. In dit geval gaat het om LEADER -Achterhoek. Het luikenproject richtte zich op eigenaars en huurders en op

het aanbrengen, herstellen of vervangen van luiken.

De BSA organiseerde enkele informatieavonden in de vorm van workshops, waarbij het vooral ging om het vergroten van de kennis. Die werden verzorgd door de Erfgoedklusbrigade in Winterswijk. Dat is een groep vrijwilligers die zich inzet voor behoud van erfgoed, vooral kleinere objecten als kippenhokken en waterputten. En luiken! Zij weten heel veel van allerlei soorten luiken, van houtverbindingen en smeedwerk, van duimen, gehengen en wervels, ze weten wat klampen is en ook nog van aanpakken.

Met vakkennis en geld kan er worden gewerkt en dat is ook gedaan, niet in de laatste plaats door de deelnemers zelf. Uit de tientallen aanmeldingen zijn 46 deelnemers geselecteerd. Ze zijn samen goed voor 482 luiken: zowel nieuw als opgeknapt. De deelnemers kregen voor de luiken van hun boerderij een bijdrage toegekend van 40% van de kosten, met een maximum van 2100 euro. Daarmee konden ze de aannemer of timmerman aan het werk zetten, of zelf aan het werk, in sommige gevallen zelfs allebei.

Subsidie als hefboom

Zelf investeerden ze uiteraard ook. De 46 deelnemers waren goed voor een

subsidiebedrag van rond de 65.000 euro. De totale investering kwam daarmee op ca 251.000 euro. Dat is een ‘hefboom’ van 1 op 3.8: elke euro subsidie zorgde voor een investering van 3,80 euro. Dat geld is besteed bij ruim zestig Achterhoekse bedrijven: timmerlui, schilders, houtleveranciers en aannemers. De investering van de deelnemers was daarmee een mooie stimulans voor de regionale economie, een opsteker voor het platteland. Het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek wordt aan het begin van de zomer van 2024 afgesloten. Het geld is geïnvesteerd, het werk is gedaan, het resultaat mag nu door iedereen beoordeeld worden. Met het geld van LEADER is geïnvesteerd in een beeldbepalend element van de streek. Luiken helpen bij het warmhouden in de winter, het koel houden in de zomer en geven een boerderij allure. Ze dragen bij aan het aanzien van de Achterhoek en aan het authentieke karakter van het landschap. Een boerderij met goede luiken draagt bij aan de instandhouding van de ruimtelijke kwaliteit en het agrarische erfgoed. Luiken dragen bij aan de historische waarde van het Achterhoekse platteland. Luiken dragen bij aan het wooncomfort, maar ook aan de herkenbaarheid van de Achterhoek.

Mike en Mariëlle Voltman: “Je komt echt elke keer weer een stap verder.”

De nieuwe luiken van ’t Sturris: in

de

de zomer tegen

zon, ’s winters

tegen de kou

Luiken zaten er niet meer op toen Mariëlle en Mike Voltman ruim vier jaar geleden boerderij ’t Sturris kochten. Je kon wel zien dat die er ooit hadden gezeten, kregen ze van een deskundige te horen: in de rand van de kozijnen van de in 1919 gebouwde boerderij was keurig een uitsparing gemaakt, waar de luiken precies in pasten. Voor hen was het logisch dat ze weer opnieuw werden aangebracht. Ze horen er gewoon op.

Het maken van nieuwe luiken was nog een van de kleinere klussen die bij het opknappen van ’t Sturris hoorde, want werkelijk alles is aangepakt. De boerderij ligt aan de Bolwerkweg in Aalten, tussen Bredevoort en

Barlo. Van de oorspronkelijke boerderij zijn eigenlijk alleen het gebintwerk, de dakpannen en de buitenmuren overgebleven. En die muren heeft Mike Voltman ook nog met de hogedrukreiniger schoongemaakt om daarna alle voegen uit te bikken en opnieuw in te (laten) voegen. Dat verklaart ook waarom het viereneenhalf jaar heeft geduurd, voordat het gezin Voltman dit voorjaar de bebouwde kom van Bredevoort kon verruilen voor de boerderij aan de Bolwerkweg.

Schuif het maar plat

Het was het waard, want de plek is fantastisch en de boerderij ook. “Toen we het kochten was het al geen echte boerderij meer”, vertelt Mariëlle Voltman. “Er stond nog wel een trekker op de deel, de voerbakken zaten er ook nog in: aan de ene kant hadden de koeien gestaan, aan de andere kant de varkens. En waar nu onze schuur staat stond een varkensstal.” Mike Voltman kende boerderij ’t Sturris al: als eigenaar van zijn installatiebedrijf in Bredevoort had hij de vorige eigenaar als klant. “De ligging vind ik mooi.” Het echtpaar Voltman schrok niet terug voor de ingrijpende opknapbeurt, dat hadden ze namelijk al eens eerder gedaan. “Toen wij 21 waren hebben we ook een pand gekocht, helemaal gestript en

vernieuwd.” Dat moest nu ook, want ze hadden al wel gezien dat ook de kozijnen van de ruim een eeuw oude boerderij verrot waren. Er mankeerde wel meer aan. Mike

Voltman: “We kregen ook wel te horen: schuif het maar plat. Maar dat wilden we niet, we vinden die oude stijl juist mooi. Als je het nieuw bouwt is alles zo strak.”

Veel van de oude elementen van de eeuweling zijn bewaard, maar wel opgeknapt. De oude ijzeren stalramen bijvoorbeeld: compleet eruit gehaald, schoongemaakt en gestraald.

Daarna konden ze er weer in, meteen erachter zit een nieuw raampje met dubbel glas. “Alleen met die stalramen ben ik drie zaterdagen druk geweest. Je komt echt elke keer weer een stap verder.”

Initialen gevonden

De boerderijnaam is voor een passant niet zichtbaar: die zit aan de achterkant in een ruitvormige uitsparing boven de grote deeldeuren. Het is een cementen vlak, waar de naam door Mariëlle op werd geschilderd. Toen dat vlak was schoongemaakt werden de initialen van de oorspronkelijke bewoners zichtbaar: JBS en AW, Jan Berend Sturris en Aleida Wassink. De letters waren in het cement gekrast en kwamen tevoorschijntoen de verf weg werd gehaald, een herinnering

aan de bouwers van 1919. Mariëlle Voltman: ”De oorspronkelijke boerderij stond meer naar achteren, dat heb ik op oude kaarten gezien.” Aan de voorgevel van ’t Sturris is nog meer veranderd: de topgevel is groter gemaakt en komt nu tot net boven de raamkozijnen op de verdieping. Dat had volgens Mike Voltman ook praktisch nut: “Die topgevel was heel klein, dat kun je op de oude foto’s wel zien. Door die topgevel groter te maken kon ik de stenen erachter weghalen en op andere plaatsen gebruiken. Dan heb je geen kleurverschil.” De boerderij heeft nu ook weer windveren, daardoor ziet volgens Mike Voltman de dakrand er beter uit.

Financiële steun

Hun architect maakte Mike en Mariëlle Voltman attent op het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek. Tot dat moment hadden ze nog geen concreet plan om al nieuwe luiken te laten maken. “We dachten: dat komt nog wel een keer, we wilden eerst weten wat de rest allemaal ging kosten.” De financiële steun van het luikenproject was welkom. Mike Voltman: “Het is niet zo dat je het er voor kunt doen, maar het is toch wel heel erg leuk dat je het krijgt.”

Ze zijn ook bijzonder enthousiast over het eindresultaat. Mariëlle Voltman: “We hebben ze eerst geschilderd toen ze nog niet waren bevestigd, maar toen ze er eenmaal op zaten vonden we het huis er heel erg van opknappen. Dat kregen we ook wel uit de buurt te horen. Als je weet wat voor kale boerderij het eerder was. Een buurvrouw vertelde me dat ze het eigenlijk nooit een mooie boerderij had gevonden, maar dat ze

het na de verbouwing wel snapten. Dat hadden wij meteen in het begin al, toen we het erover hadden hoe we het zouden doen. We hebben ook nergens spijt van. Omdat we er zo lang over hebben gedaan hebben we ook overal alles heel goed nagedacht.” Ook over het gebruik, want de luiken hangen er niet alleen voor de mooiigheid: “In de zomer tegen de zon, ‘s winters tegen de kou.”

Bij de oplevering van de luiken op 29 april 2023

Jolande en Hans Leeflang: “Je krijgt er geen gebruiksaanwijzing bij als je een oude boerderij koopt.”

Nieuwe luiken benadrukken de schoonheid van de Roekevis

Inkervingen in het hout van de schuur stammen uit 1756, maar de sluitsteen in het achterhuis van boerderij de Roekevis toont het jaartal 1908. De oorsprong van het voorhuis gaat verder terug dan dat laatste jaartal, weet Hans Leeflang. De luiken zijn splinternieuw, maar benadrukken opnieuw het karakter van de eeuwenoude boerderij.

Geboerd wordt er al jarenlang niet meer op de boerderij aan het Kulsdom in Geesteren, gewerkt en geleefd volop. Naast Jolande en Hans Leeflang wonen ook hun dochters met hun gezinnen er. In het groen dat de boerderij omringd zijn wandelpaden, groeien bloemen, planten, vruchten en er is een plek om rustig van het uitzicht richting de Berkel te genieten.

Wauw

Hans en Jolande Leeflang kwamen de Roekevis op het spoor toen ze vanuit het westen van het land op zoek waren naar een goede plek om te wonen en te werken. Niet alleen, maar ook met hun dochters. “Er moest ruimte zijn voor een kantoor en het perspectief dat er drie woningen zouden kunnen komen.” Ze gingen vele weekenden samen op huizentoer, eerst uitzoeken wat er te koop is, dan rondrijden en bekijken. Hans en Jolande namen aan het eind van zo’ n weekend op een stormachtige avond een kijkje op het erf aan de Kulsdom en werden verliefd. Daarna gingen zij er met de beide dochters en hun partners kijken. Jolande: “Toen kwam bij ons allemaal het ja-gevoel: wauw! We hebben er geen debat over hoeven voeren. ”

Een punt van aandacht was wel de N825, de weg van Borculo naar Lochem die op ruim 100 meter ten noorden van de boerderij ligt. Hans Leeflang: “We wilden stilte. En we kochten een boerderij vlak aan de Nettelhorsterweg.” Jolande Leeflang: “Veel buren mopperden wel over de steeds drukker wordende weg.” Maar ook daar is wel wat veranderd: de weg is, na enkele jaren van voorbereiding, flink aangepakt. Het resultaat (waar ook Hans Leeflang een rol in heeft gespeeld als

voorzitter van de ‘Proeftuin Nettelhorst’) is een veiliger en ook stillere weg. En dat komt het wonen op de Roekevis ten goede.

Flink project

Hans en Jolande Leeflang zijn ook nog op zoek geweest naar documentatie over de voorgeschiedenis van de Roekevis. “Het waren voorname boeren”, weet Jolande Leeflang. “Dat blijkt uit de oude registers over betalingen, daar zijn verschillende verhalen over geschreven.” Ze hebben nog contact gezocht met een voor-vorige bewoner. Die had nog foto’s uit de jaren vijftig en ook nog een schilderij.

De Roekevis had luiken toen de familie Leeflang de boerderij kocht. “ Ja, maar dat waren niet meer zulke mooie. Er zaten gaten in, ze waren ook niet van massief hout, het was meer een plaat met een houten rand.” Heel vroeger zaten er heel andere, massieve houten luiken rondom alle ramen in het voorhuis. “Zes ramen in de voorgevel, twee in de zijgevels. ‘Laten we dat dan weer doen’, dachten we. En we wilden het ook ongeveer hetzelfde als andere boerderijen hier in de buurt. Je krijgt er geen gebruiksaanwijzing bij als je een oude boerderij koopt. Het was een flink project.”

Blotebillengezicht

De dominante afweging over het meedoen aan het luikenproject was: hoe ziet de boerderij er uit zonder luiken en hoe met?

Jolande Leeflang: “Toen de oude luiken eraf waren gehaald was het ook ineens heel kaal, je kreeg ineens zo’n blotebillengezicht. Zonder luiken haal je het karakter weg.” En dat moest niet, vonden ze. “We hebben veel aan deze boerderij gedaan, zoveel mogelijk met respect voor wat er is.” Voor het maken van de luiken zochten ze contact met Hendriksen Eco-Bouw uit Ruurlo, de timmerman-aannemer die ook andere delen van de Roekevis had aangepakt, zoals

De Roekevis, geschilderd rond 1946

de verbouwing en isolatie van de zolder. Hans Leeflang: “Wij waren de tweede die bij hem om luiken vroeger. Zijn jongens konden er wel iets moois van maken.”

En het was het waard. Beiden: “Het beeld met de nieuwe luiken overtreft het oude. Het zit ook in de eenvoud, het zit in het genieten van het ambacht. We hebben alles van dichtbij meegemaakt, het schilderen en weer ophangen. De luiken zijn van goed western red cedar-hout gemaakt, dat voel je ook, ze zijn echt solide.” Maar vaak open en dicht gaan de luiken van de Roekevis niet. “We gebruiken ze echt voor de schoonheid. Dicht? Nee, dan wordt het veel te donker. De oude luiken hebben we wel een keer dicht gehad met een storm.” Voor verkoeling in de zomer zijn ze ook niet echt nodig, denkt het echtpaar Leeflang. “Er staan ook nog leilinden voor het huis en een kersenboom. En de gevel staat op het westen.”

Bij de oplevering van de luiken op 21 oktober 2023

Ida Oltvoort bij de opgeknapte luiken van Boschzicht. “Eer van je werk.”

Vijf lagen verf duiden op ouderdom van de luiken van Boschzicht

de Wildenborch. In 1912 koopt hij boerderij

Bleumink aan de Kapelweg. Na zijn overlijden in hetzelfde jaar wordt de grond verdeeld en worden er drie boerderijen gebouwd – zoon

Albert Jan (Ida’s grootvader) bouwt

Boschzicht in 1918. Zijn zoon Albert Jan jr. trouwt in 1959 met Mieneke Heersink.

Zelf ondertekend

De luiken van de in 1918 gebouwde boerderij

Boschzicht zouden wel eens origineel kunnen zijn. De verflagen op het hout zijn daarvoor in ieder geval een sterke aanwijzing: Ida Oltvoort heeft er tijdens de opknapbeurt verschillende lagen af moeten krabben. “Er zaten verschillende kleuren groen op. Ik heb de luiken helemaal schoongekrabd, dat was waarschijnlijk nog niet eerder gebeurd.” Ondanks het jarenlange intensieve gebruik zijn ze nog goed genoeg voor een grondige opknapbeurt.

Boschzicht is een van de vijf boerderijen aan de Kapelweg in Vorden. De meeste zijn ruim een eeuw geleden allemaal tegelijk gebouwd. Ida’s overgrootvader Hendrik Garrit Oltvoort kwam in 1897 met zijn vrouw Elisabeth Koldewijn vanuit Zwiep naar het koetshuis van

Sinds het overlijden van haar ouders enkele jaren geleden is Ida Oltvoort samen met haar broer Johan en zus Els eigenaar. Daardoor is het een bijzonder familiebezit. “Voordat ik het met het opknappen van de luiken begon, ben ik in het Erfgoedcentrum in Doetinchem geweest. Daar heb ik onder meer foto’s van de originele bouwtekeningen gemaakt, die waren er allemaal nog, opa had ze zelf ondertekend.” De eigenaars van Boschzicht hebben ervoor gekozen om de luiken op te knappen, niet om ze te vervangen. Volgens Ida Oltvoort was dat ook goed mogelijk. “Vervangen hoefde niet echt. En het is ook wel passend om het originele hout te behouden, het was nog goed genoeg. En helemaal glad wordt het toch nooit.” Ze heeft een van die luiken eruit gehaald en meegenomen naar de Erfgoedklusbrigade in Winterswijk voor advies. Daar had ze trouwens ook terecht gekund voor het maken van geheel nieuwe

luiken, maar daar is niet voor gekozen. “Het was wel fijn om daar tips te krijgen.” Ze kreeg daar nog een andere bevestiging van de ouderdom van de luiken: “Dat vond ik wel mooi, de schroefjes die er in zaten bleken ook bijzonder, die zie je niet meer.” Ook apart: alle luiken hebben op advies van de Erfgoedklusbrigade de bovenste rand een loden lijst, die voorkomt dat er water in de koppen van het hout trekt.

Gewoon doen

De erfgoedadviseurs meenden dat de luiken ook helemaal uit elkaar konden worden gehaald, om ze na de opknapbeurt weer in elkaar te zetten. Daar heeft Ida Oltvoort zich toch maar niet aan gewaagd. “Ik weet niet of ik zo handig ben, ik doe het met adviezen van deskundigen, ik kijk ook filmpjes op internet. Het is ook een kwestie van gewoon doen. Alleen heb ik me er wel in vergist hoeveel tijd het allemaal kost. Maar als je het eenmaal hebt aangepakt, heb je wel eer van je werk.”

Boerderij Boschzicht is, met enkele andere boerderijen aan de Kapelweg, een karakteristiek onderdeel van het landschap rond de Wildenborch – de historische buitenplaats (het kasteel), waar de dichter A.C.W. Staring (1767-1840) leefde en werkte. Vanuit Boschzicht kijk je direct op de

achterzijde van de bossen aan de zuidkant van zijn buitenplaats, een van de acht kastelen van Vorden. Maar waar de boerderijen rondom kastelen als ’t Medler en Hackfort wel eenzelfde stijl in luiken hebben, is dat rond de Wildenborch niet het geval.

Op Boschzicht wordt weliswaar niet meer geboerd, maar het speelt nog wel een agrarische rol: “Het is geen bedrijf meer, geen veehouderij, de ruim zes hectare grond verpachten we aan een biologische boer. Er grazen koeien en kalfjes. Het is ook gewoon gezellig om koeien op de grond rond de boerderij te hebben, dat is gewoon leuk.”

Originele staat

Ida Oltvoort is vorig jaar augustus met haar broer en zus begonnen met de restauratie van de luiken. Het bleek een intensievere klus dan ze van tevoren bedacht had. De luiken zijn onderdeel van een groter geheel: het opknappen en verduurzamen van de hele boerderij. “Het uitgangspunt is om de boerderij zo veel mogelijk in de originele staat te houden. We zijn langzaam aan het bekijken wat er allemaal moet gebeuren. We houden ervan om zaken uit het verleden te herstellen. Als iets goed is gooi je het niet weg.” Dat gold ook voor de luiken. “Er waren wel een paar stukken minder goed, daar ben je dan wel

even zoet mee, maar dat was eigenlijk maar het geval bij twee luiken.”

Bij het schoonmaken en afkrabben van het houtwerk is Ida Oltvoort “wel vijf lagen verf tegengekomen, in verschillende kleuren groen, donker en licht, telkens een andere tint.” Dat gebeurde met ecologisch verantwoorde middelen: “Zo min mogelijk schadelijk.” De subsidie die in het kader van het luikenproject wordt verstrekt is daarom ook beslist welkom. “Het is best duur om alles op te knappen, alle beetjes helpen, daarom ben ik best blij met dit initiatief”, zegt Ida Oltvoort. Zelf woont ze niet op Boschzicht maar in Toldijk. “Het deel van het huis waar ik woon had ook luiken, maar die zijn eraf gehaald, dat is zonde, ik snap dat niet. Luiken zijn bepalend voor het aanzicht van het huis.”

Schemerdonker

Op Boschzicht zijn de luiken altijd volop gebruikt, weet Ida Oltvoort. “Als het schemerdonker werd deed mijn vader altijd de luiken dicht. In de winter hielden ze de kou tegen, de zomer de warmte. Bij extreem warm weer bleven de luiken zelfs overdag dicht. Luiken hebben wel degelijk zin.” Voor Ida Oltvoort is dat nog steeds heel natuurlijk: “Er zijn ook mensen die de gordijnen dicht doen als het donker wordt.” En niet alleen de

bewoners van Boschzicht profiteren, blijkt als Ida Oltvoort de opgeknapte luiken aan de voorzijde van Boschzicht laat zien. Als het luik is weggeklapt blijkt erachter een vleermuis aan de muur te hangen. Het diertje blijft er gewoon zitten als het luik rustig wordt teruggeklapt. “Daarom heb ik ze er ook een voor een afgehaald om op te knappen, dan hebben ze altijd gelegenheid om ergens achter te kruipen. De vleermuizen horen er gewoon bij.”

Bij de oplevering van de luiken op 2 maart 2024

Raymond Klein Gunnewiek:

“Het is niet alleen een huis wat je koopt, maar ook een verhaal.“

De luiken gaan nog wel eens dicht

op de Musschenhorst

De geschiedenis van boerderij de Musschenhorst gaat meer dan vier eeuwen terug, maar de donkergroene luiken van de ramen in de vooren zijgevels zijn splinternieuw. Ze zijn het resultaat van de samenwerking tussen eigenaar Raymond en Renate Klein Gunnewiek en zijn buurmantimmerman. “Het ziet er beter uit, het is toch perfect zo? En dat ik het samen met de buurman heb uitgevoerd is ook prachtig toch?”

Boerderij de Musschenhorst ligt in het buitengebied van Wehl, aan de weg die naar de boerderij is genoemd, die parallel aan de spoorlijn Wehl-Doetinchem loopt. De boerderij ligt aan het eind van een ruim honderd meter lange oprijlaan. Met enige moeite kan een wandelaar wel een blik op de voorgevel werpen: het erf grenst namelijk aan

de Wehlse Broeklanden, het natuurlandschap tussen Doetinchem en Wehl. Daarvan maakt een voor wandelaars toegankelijke boomgaard deel uit en die is door een meidoornhaag afgescheiden van de tuin van de boerderij. Pal langs het boerenerf loopt sinds enkele jaren ook de door de enorme masten van veraf duidelijk zichtbare 380 kVelektriciteitsleiding. In noordoostelijke richting is tussen het groen de rand van de bebouwing van de Doetinchemse woonwijk De Huet te zien. En daar tussendoor loopt nog de spoorlijn Doetinchem-Wehl, waar de trein enkele keren per uur langs rijdt.

Bouwtekeningen verbrand

De oudste vermelding van boerderij de Musschenhorst die in de archieven terug is te vinden stamt uit 1621. Toen Raymond en Renate Klein Gunnewiek de boerderij halverwege de jaren negentig kochten, stonden er ook nog een grote schuur, een melkstal en wat kleinere gebouwtjes op het boerenerf. Die zijn verdwenen en het huis is in vijf jaar tijd opgeknapt, bewoonbaar gemaakt en gemoderniseerd. Dat moest ook wel, weet Raymond Klein Gunnewiek. “Het huis zelf was helemaal uit model, er was in de loop der tijd het een en ander aan- en uitgebouwd. Dat hebben we

weer hersteld.” Voor die verbouwing kon het paar Klein Gunnewiek niet teruggrijpen op oude bouwtekeningen. “Die waren er niet meer, die zijn in de oorlog verbrand.” Het doel was wel om de boerderij, een T-vormig huis voor het boerderijdeel waar de beesten stonden, zo veel mogelijk het oorspronkelijke karakter terug te geven. Voordat het zover was moest wel het dak worden vernieuwd. “Daar zat nog rondhout op, met houtworm erin, hout dat waarschijnlijk gewoon uit het bosje van de vorige eigenaar kwam. Op de verdieping zat ook houtworm. En je kon dwars door de hele ruimte kijken.” De Musschenhorst heeft in het verleden waarschijnlijk ook een rieten kap gehad, maar er liggen nu wel gewone dakpannen op. Een deel van de gebinten uit die oude schuur is opnieuw in het achterdeel van de boerderij verwerkt. In de voorgevel zit nog de traditionele voordeur, maar die heeft anno 2024 geen functie meer – aan de binnenkant zit nu een kast. “Het is niet alleen een huis wat je koopt, maar ook een verhaal.”

Nodig vernieuwd

Raymond en Renate hebben tijdens die verbouwing van drie decennia geleden ook nieuwe luiken bij de ramen aangebracht. “De vorige luiken zijn aan het eind van die .

verbouwing, toen het geld op was, gemaakt, van houten platen. Ze moesten nu wel nodig vernieuwd worden.” Toen Raymond en Renate van een mogelijke subsidie via het luikenproject hoorde waren meteen geïnteresseerd. Door onder meer prijsstijgingen en personeelstekorten kon het werk niet meer volgens offerte door een timmerbedrijf uitgevoerd worden. Met de hulp van een buurman is het gelukt. “Die buurman is een oud-timmerman, hij heeft nog een werkplaats aan huis met gereedschap en machines, alles perfect voor elkaar. Hij wilde wel aan de slag.” Raymond en Renate hielpen waar ze konden, haalden het hout dat door de buurman vakkundig werd verwerkt, Renate deed zelf al het schilderwerk. “Buurman had in zijn carrière wel vaker luiken gemaakt en wist precies wat en hoe hij dat moest doen.”

Donkergroen

De timmerman kreeg vrijheid in de uitvoering, er waren geen dwingende voorbeelden. In deze streek zijn de luiken van boerderijen niet volgens eenzelfde stramien of kleurstelling gemaakt, zoals je elders in de Achterhoek nog wel eens tegen komt. “Je bent vrij om te maken wat je wilt. Er is geen lijst met voorwaarden, ze moeten van hout worden gemaakt en passend zijn voor de boerderij.”

De eigenaars van de Musschenhorst wilden wel stevige luiken, daarom koos hij ervoor om de houtsoort red cedar te gebruiken. “We wilden nog maar één keer in ons leven luiken maken, niet vaker.”

Het houtwerk van de luiken is donkergroen geschilderd, een kleur die recht doet aan de klassieke uitstraling van de Musschenhorst. De stevige bouten en moeren die voor de bevestiging aan de scharnieren zorgen, zijn van zilverkleurig roestvast staal. Dat had van Raymond Klein Gunnewiek eigenlijk wel anders gemogen, maar verder is hij bijzonder

tevreden over de nieuwe luiken die aan de voorgevel en zijgevels van de Musschenhorst hangen. Van een tussentijdse controle over de voortgang van het werk is geen sprake geweest. “De boerderijenstichting is wel langs geweest om te kijken hoe het er nu uitziet. Ze vertelden dat het goed gelukt is. Maar de subsidie moet nog wel uitbetaald worden.” Voor Raymond en Renate Klein Gunnewiek zitten die nieuwe luiken er niet alleen voor de sier: ze gaan ook nog wel eens dicht, ze zijn nuttig om de stookkosten te beperken.

Bij de oplevering van de luiken op 2 maart 2024

Herbert ter Maat: “We wilden ook niet iets weghalen of aanbouwen.”

Na de nieuwe luiken wordt het tijd voor de staldeuren

tochtig”, vertelt Herbert ter Maat in de keuken, die deels in die voormalige winkelruimte is gemaakt. Het pand was niet goed onderhouden (“De kinderen noemende het een spookhuis”), maar Ter Maat en zijn vrouw zagen er een goed huis in. “De locatie is prima, de uitstraling was goed. Het uiterlijk is ook niet veranderd. We vonden het steeds mooier, we wilden ook niet iets weghalen of aanbouwen.”

Een naam heeft de voormalige boerderij annex winkeltje aan de Schoppenweg niet, maar het stond in de omgeving wel bekend als de ‘C&A van Zieuwent.’ De kleine uitbouw aan de straatkant was namelijk jarenlang een winkelruimte, waar van achter de toonbank linnengoed en allerlei huishoudtextiel werd verkocht. Luiken zitten er niet aan de ramen van die winkeluitbouw, die zitten aan de voorgevel van het boerderijdeel. En omdat het de zonnige kant van de woning is worden die ook volop gebruikt.

Het gezin Ter Maat woont nu vijf jaar in de boerderij aan de Schoppenweg, de eerste anderhalf jaar hebben ze vanwege de verbouwing in een tijdelijk onderkomen achter op het perceel doorgebracht. De verbouwing was een flinke klus, maar aan de luiken waren ze nog niet toegekomen. “Toen we dit pand kochten was het oud, hokkerig,

Dat mocht ook niet, want Schoppenweg 11 heeft de status van gemeentelijk monument. In de ‘redengevende beschrijving’ van het monument in de gemeente Oost Gelre wordt gesproken over ‘een vroeg 20ste eeuwse boerderij van het hallehuistype met langsdeel en een uitgebouwd winkeltje uit het tweede kwart van de twintigste eeuw tegen de linkergevel van het voorhuis’. Het bouwjaar van de boerderij is Ter Maat niet precies bekend. “Er is ooit ergens opgeschreven dat het 1880 zou kunnen zijn, maar dat is een ruwe schatting, het kan ook na 1900 zijn. Het winkeldeel is er wel wat later tegenaan gezet.” Zelf komt Ter Maat van een boerderij in Ruurlo, zijn vrouw uit Zieuwent en in dat dorp hebben ze ook ruim tien jaar gewoond, in een 2-onder-1-kap-woning. “Nu wonen we buitenaf. Elke keer zeggen we nog tegen elkaar: het is echt top.”

Functioneel

De oude luiken waren ook wel aan vervanging toe. Nadat de buitenmuren opnieuw waren gevoegd werden de oude luiken eerst weer teruggehangen. “Ze hadden nog wel functie, als het heet was deden we ze overdag dicht. Maar bij wind hoorde je ze steeds, ze sloten niet meer goed aan. Ik wilde ze nog wel een keer schilderen, maar ze waren echt rot.”

Ter Maat beschouwt de luiken echt als functioneel, ze zitten er beslist niet alleen voor de sier. “De nieuwe luiken zijn in december geplaatst en we gebruiken ze ook echt. Onze boerderij is goed geïsoleerd, maar in de ramen zit het dunnere monumentenglas, dat isoleert toch iets minder dan HR++-glas.”

Dat betekent dat in het koude seizoen de luiken een aanvulling zijn op de bestaande isolatie van het pand. “Als overdag de volle zon erop staat gebruiken we ze wel. In de winter natuurlijk minder, maar in de zomer helpen ze goed tegen de zon, om de warmte wat buiten te houden.”

Suggestie

De uitvoering van de nieuwe luiken leverde weinig problemen op. Ter Maat kreeg te horen dat er van unieke luiken geen sprake was. De nieuwe zijn net zo donkergroen als andere

delen van het houtwerk, zoals de deuren. De subsidie van het luikenproject heeft meegespeeld bij het besluit om de luiken te vernieuwen, beaamt Ter Maat. “Zeker, absoluut, dat speelde een rol, Het gaat wel om een substantieel bedrag.” De maker van de luiken is een kameraad van Ter Maat.

“Hendriksen Eco-Bouw in Ruurlo heeft ze gemaakt, echt maatwerk.”

Het luikenproject mag van Ter Maat beslist een vervolg krijgen, dan doet hij opnieuw mee. In het achterdeel zitten namelijk nu ramen op de plek van twee vroegere staldeurtjes. Het zou wel mooi zijn als daar ook weer van die donkergroene deurtjes voor konden komen. “Dat zijn dan ook een soort

Het manufacturenwinkeltje Klein Goldewijk in de jaren ‘60

luiken. Ik heb nog gevraagd of die ook mee konden doen, maar ik kreeg te horen dat het echt geen luiken waren. Dat zou voor de Boerderijenstichting Achterhoek wel een mooi volgend project kunnen zijn: staldeuren.”

Bij de oplevering van de luiken op 9 december 2023

Jan Willem en Eva Mooij:

“We zijn wel handiger geworden.”

D’n Tol heeft

na een eeuw

weer strakke luiken

Jaartal en boerderijnaam staan in strakke letters boven de voordeur: D’n Tol 1922. En de luiken van de ramen aan weerszijden van die voordeur hangen ook weer strak aan de voorgevel. De subsidie van het luikenproject heeft er wel voor gezorgd dat de luiken vernieuwd zijn, anders had het nog wel even op zich laten wachten.

“Een prachtig huis op een mooie locatie” is het duidelijke oordeel van Jan Willem en Eva Mooij over boerderij D’n Tol aan de Aaltenseweg in Varsseveld. Voor hun deur loopt de provinciale N319. “De weg is wel druk, maar we hebben er geen last van, je went er ook aan”, zegt Jan Willem Mooij. “Omdat het huis goed is geïsoleerd, hoor je het niet meer. En we leven ook meer aan de achterkant.”

Slagboom

De naam D’n Tol gaat terug op de functie als tolhuis, zoals het in de 19e eeuw is gebruikt om de passanten voor het gebruik van de weg te laten betalen. De nieuwe bewoners kennen dat verhaal, ze weten ook dat er behalve die naam nog wat anders van is overgebleven: “Die slagboom is er nog, die moet nog ergens op zolder liggen.”

Herdenking

De boerderij van de familie Mooij is nog aan een andere geschiedenis uit de streek verbonden: de executie van 46 mannen op 2 maart 1945 in de Rademakersbroek door de Duitse bezetter. Dat speelde zich af in het bouwland pal achter de boerderij. “De bewoners konden via een raam zien wat er gebeurde”, zegt Eva Mooij. De executie was een vergeldingsmaatregel van de Duitsers voor een actie van verzetsgroep De Bark. Die had aan vier Duitse militairen het leven gekost, waarop de Duitsers 46 mannen uit gevangenis de Kruisberg in Doetinchem haalden. Ze werden geëxecuteerd door soldaten van dezelfde eenheid als waar de vier door de verzetsgroep omgebrachte soldaten toe behoorden. De soldaten verbleven na de executie nog op boerderij

D’n Tol. Aan de jaarlijkse herdenking werkt de familie Mooij ook altijd mee, het monument dat aan de executie herinnert, staat direct naast hun perceel. Eva Mooij: “Voor de herdenking maken ze altijd gebruik van onze oprit, er wordt ook een tent neergezet. Het is steeds opnieuw heel indrukwekkend.”

Foto’s zoeken

Jan Willem en Eva zijn in 2019 op D’n Tol komen wonen. In de jaren daarna hebben ze de boerderij vooral boven flink aangepakt. Jan Willem Mooij: “We hebben best wel veel zelf gedaan, ook verduurzaamd. We zijn wel handiger geworden. Goed gereedschap doet ook wonderen.” Beneden hoefde niet zo veel te gebeuren, dat deel van de boerderij was enkele decennia geleden al bewoonbaar gemaakt, toen de boerderij zijn functie verloor. “Er is hier tot in de jaren zestig nog geboerd, daarna is het verbouwd. Boven hebben we het wel helemaal gestript, het dak geïsoleerd.” Met een woonoppervlak van rond de 200 vierkante meter hebben ze met hun drie kinderen volop de ruimte.

De luiken zitten naast de ramen aan de vooren zijgevels van D’n Tol. En ze zitten er niet alleen voor het mooie. “We gebruiken ze wel eens als het bijvoorbeeld stormt, dan gaan ze dicht.” Dat ze mee hebben gedaan aan het

luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek had vooral te maken met de technische staat van het houtwerk. “Het onderhoud was een aantal jaren slecht geweest”, vertelt Jan Willem Mooij. “Op meerdere plaatsen was het hout van de luiken rot.” Van het luikenproject hoorden ze van de timmerman die op dat moment aan het werk was. “Er had een bericht over in de lokale krant gestaan. Hij kwam er mee aanzetten: is dat niet wat voor jullie? Hij wilde het dan wel maken. Hij had gelijk, want het was ook wel nodig. Ik kan wel wat zelf doen, maar zoiets niet.”

Voordat hun inschrijving werd gehonoreerd moesten ze nog wel op zoek naar oud beeld van D’n Tol. “We moesten foto’s zien te vinden waarop je de luiken kon zien.” Dat viel niet mee, uiteindelijk hebben ze één bruikbare foto gevonden. Daarmee kon de aannemer aan het werk. “Hij vond het ook een leuke klus”, vertelt Jan Willem Mooij. “Hij heeft er zelf ook wel wat aan gehad, hij heeft met het maken van de luiken kunnen oefenen.” Dat er subsidie werd gegeven heeft er wel voor gezorgd dat de klus nu al werd uitgevoerd, beamen Jan Willem en Eva Mooij. “Zonder subsidie hadden we nog wel even met de uitvoering gewacht, we hebben nog meer projecten die we willen uitvoeren.”

Bij de oplevering van de luiken op 9 december 2023

Willemien Gisolf, Rashied Khodabaks en hun kinderen: “ Elk jaar hebben we een Woold-vergadering: wat moet er gebeuren?”

Als het stormt worden de luiken van het Veendershuisje weer gesloten

Als het gaat om een fotogenieke ligging scoort de boerderij van de familie Gisolf in het Woold hoog: schuin ten opzichte van de zanderige Kienveenweg, met een donkerrode, traditionele topgevel, een paar fruitbomen in de door een beukenhaag omzoomde voortuin en pal achter de schoppe een hoog oprijzend eikenbosje. En mooie, donkergroene, glimmende luiken naast de ramen in de voorgevel.

De boerderij in deze buurtschap van Winterswijk wordt al drie eeuwen bewoond, de laatste halve eeuw onafgebroken door leden van de familie Gisolf. In 1973 kochten opa en oma Gisolf uit Haarlem de boerderij en gaven deze later door aan hun zoons, die op hun beurt de kinderen meenamen naar de

achterste hoek van de Achterhoek. Inmiddels komt ook de vierde generatie in het Veenderhuisje en de vijfde generatie heeft zich ondertussen ook al aangediend.

Vertrouwd

De vernieuwing van de luiken hoort bij het gebruikelijke onderhoud, nodig om ook de komende jaren van de boerderij te kunnen genieten. “Wij kunnen hier als familie samenkomen, we kunnen elkaar hier allemaal ontmoeten, de zoons van mijn grootouders, zoals mijn vader, de schoondochters, de kleinkinderen”, vertelt Willemien Gisolf. Het waren haar opa en oma die de boerderij vijftig jaar geleden hebben gekocht. “Dit was altijd de plek waar we samen kwamen, in mijn jeugd. In de zomer waren we hier meestal een paar weken achter elkaar, mijn grootouders waren er dan ook. Dit was voor ons altijd een vaste, vertrouwde plek. Een nichtje van mij uit Amsterdam heeft ook nog altijd een sleutel.”

De kinderen van Willemien Gisolf en Rashied Khodabaks, de familie leeft in Den Haag, komen ook mee naar het Woold. “En de vijfde generatie is pas geboren.”

Wisselplaats

Het omringende landschap (de boerderij lag

halverwege de 19e eeuw aan de rand van het toen veel grotere veengebied Kottensche Veen/Wooldsche Veen) is al die jaren in grote lijnen hetzelfde gebleven. Dat geldt ook voor het interieur van de boerderij. De deel ziet eruit alsof er elk moment weer een paar koeien in kunnen komen te staan. Hetzelfde geldt voor de grote keuken aan de voorzijde, met de karakteristieke schouw en de houten betimmering aan de wand. De moderne tijd heeft nog niet echt vat gekregen op het interieur van het voormalige Veenderhuisje.

Dat is misschien ook wel zo mooi, want het sluit aan bij de verhalen die over de boerderij worden verteld. Volgens overlevering (onder meer vastgelegd in het boek ‘Boerderij- en veldnamen in Winterswijk’) was de zandweg de route voor voerlieden uit Vreden en Bocholt. Ze namen de kortste weg tussen de twee steden, over Winterswijks grondgebied.

Er werd vooral veel kalk vervoerd. Bij ‘den Kalkbulten’, zoals het weiland naast de boerderij wordt genoemd, was de wisselplaats: de voerman uit Vreden liet hier zijn volle wagen achter en ging met de lege wagen, die daar door de voerman uit Bocholt was gebracht, weer retour naar het noorden. Als ze elkaar begroetten werden er opmerkingen over het weer gemaakt. Daaraan heeft de boerderij ook de naam ‘Kolde Morgen’, ook wel ‘De Kolde’ te danken.

Geen kale bedoening

De boerderij is overgegaan als bezit naar twee van de vijf zoons. Op dit moment maken zo’ n tien verschillende gezinnen gebruik van de Wooldse boerderij. Dat gebeurt ook letterlijk door de handen uit de mouwen te steken. “We doen zo veel mogelijk zelf, alleen het groot onderhoud besteden we uit aan de aannemer.

De afgelopen jaren zijn we veel actiever geworden. Dat regelen we allemaal onderling. Elk jaar hebben we ook een Wooldvergadering: wat moet er gebeuren?”

De vernieuwing van de luiken stond al enkele jaren op het programma. “Die waren helemaal rot.” Tegelijk moest ook het glas in de ramen worden aangepakt: er moest thermopane in.

De ondersteuning van het luikenproject kwam op het goede moment, vertelt Willemien Gisolf. Er waren al een paar luiken met wat latjes verstevigd, maar er was meer werk. “Er moest ook meer hoognodig geschilderd worden, dat kon echt niet meer, dat gold bijvoorbeeld voor de kozijnen.” Niet alleen de aannemer kent de eeuwenoude boerderij goed, ook de schilder is een vast adres. “De aannemer hing de luiken op, de schilder heeft ze meteen mee genomen.”

Eigenlijk hadden de eigenaars ook geen keus. De luiken kun je weglaten, maar daar was in het geval van het Veendershuisje geen sprake

van. Willemien Gisolf: “Zonder luiken? Nee, dat kan qua aangezicht van de boerderij niet, dan zou het een hele kale bedoening zijn.” En ze hebben uiteraard ook een functie. “De

luiken zijn in het verleden wel vaak gebruikt, bijvoorbeeld als het stormde. Dat kan nu ook weer. ”

Bij de oplevering van de luiken op 7 oktober 2023

Nuttige adressen en literatuur

Boerderijenstichting Achterhoek www.bsachterhoek.nl, info@bsachterhoek.nl, 06 22520400

Gelders Genootschap www.geldersgenootschap.nl, info@geldersgenootschap.nl, 026 4421742

Erfgoed Klusbrigade www.erfgoedklusbrigade.nl, info@erfgoedklusbrigade.nl, 06 25180059

Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers www.ecal.nu, info@ecal.nu, 0314 787078

Landschapsbeheer Gelderland

www.slgelderland.nl, 026 3537444

Monumentenwacht Gelderland. Bouwfragmentendepot www.monumentenwacht-gld.nl, info@mwgld.nl, 026 3391707

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/agrarischerfgoed, 033 4217456

Vakleu en et vak. Boerderijbouw in OostGelderland vanaf de eeuwwisseling tot ca. 1940. Vaktermen en werkwijze

1984|2023 Stichting Historisch Boerderij

Onderzoek, Leendert van Prooije, 104 pagina’ s, 7de druk, te bestellen www.vakleu.nl

Luiken aan IJsselhoeven

2019 Stichting IJsselhoeven, Wim Nugteren, 52 pagina’s, te bestellen

www.ijsselhoeven.nl/webwinkel/luiken-aanijsselhoeven

Boerenerven op het landgoed Twickel. Bouw, beheer en onderhoud

2004|2015 Stichting Twickel en Boekhandel

Broekhuis, Lennert Vrij, 139 pagina’s, 3de herziene druk, te bestellen www.twickel.nl/ home/boek_boerenerven

Kozijnen ramen deuren luiken. Handboek voor timmerlieden betrokken bij restauratie van monumenten

2009 Stichting Nationaal Restauratie Centrum, Ries van Hemert, 387 pagina’s, 2de druk, te bestellen of gratis in te zien www.restauratiecentrum.nl

Agriwiki www.agriwiki.nl

Het Luikenproject is een initiatief van de Boerderijenstichting Achterhoek en wordt gefinancierd via LEADER-Achterhoek.

Met dank aan de gemeenten: Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk

Kulsdom 17, 7274 EG Geesteren

Op 't eiland 5, 7274GJ Geesteren

Viskerdijk 10, 7275 AN Gelselaar

Diepenheimseweg 50, 7275 AR Gelselaar

Kapelweg 6, 7251 KM Vorden

Ruurloseweg 55, 7271 RS Borculo

Oude Schooldijk 2 7271PE Borculo

Molenkolkweg 45, 7221 AH Steenderen

Dollemansstraat 15, 7223 KH Baak

Dollemansstraat 15A, 7223 KH Baak

Rozenstraat 5a, 7223KA Baak

Okhorstweg 4, 7234 SV Wichmond

Hengeloseweg 3, 7251 PA Vorden

Brandenborchweg 4, 7251 MC Vorden

Hallerweg 6, 7261 MH Ruurlo

Kremersdijk 2, 7255 KM Hengelo Gld.

Capellegoedweg 9, 7225 NG Olburgen

Doetinchemseweg 82, 7021 JW Zelhem

Nijmansdijk 10, 7021 JB Zelhem

Baaksekampweg 3, 7021 HK Zelhem

Mussenhorstweg 4, 7031 EM Wehl

Bezelhorstweg 41 7009 KK Doetinchem

Westendorpseweg 5, 7004 JD Doetinchem

Waninkdijk 1, 7161 MV Neede

Goossensweg 7 7104 AX Winterswijk Meddo

Goorweg 45, 7104 GE Winterswijk – Meddo

Smidjesdijk 2 7137ND Lievelde

Kunnerij 3, 7136 JK Zieuwent

Boekelderweg 1, 7136 KL Zieuwent

Dieperinkweg 41A, 7263 SC Marienvelde

Schoppenweg 11, 7136 KH Zieuwent

Winterswijkseweg 62, 7134 PN Vragender

Groot Deunkweg 7, 7122 RS Aalten

Bolwerkweg 20, 7121LP Aalten

Aaltenseweg 92, 7051 GX Varsseveld

Berkenhovestraat 5, 7122 ZX Aalten

Lankhofstraat 7 7121 CJ Aalten

Lieversdijk 2 7121 KT Aalten

Velsdijk 10, 7122 JH Aalten

Vosseveldseweg 9, 7107 AD Winterswijk Kotten

Hijinkhoekweg 1, 7108 BE Winterwijk Woold

Hijinkhoekweg 6, 7108 BE Winterswijk Woold

Hijinkhoekweg 39, 7108 BE Winterswijk Woold

Honkerbosweg 6, 7095 BA De Heurne

Grensweg 10, 7083 AP Voorst

Julianaweg 22, 7078 AR Megchelen