OGS Jaarbericht 2007

De Oorlogsgravenstichting in 2007

Foto's omslag:

(voorzijde)

Laura Smeehuijzen legt bloemen bij het graf van haar broer op het ereveld Loenen.

(achterzijde)

Onthulling Vlootmonument op het ereveld Kembang Kuning te Surabaya.

De Oorlogsgravenstichting is in 1946 opgericht. Zij onderhoudt ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven zijn gelegen in meer dan 50 landen, verspreid over vijf continenten. Daarnaast verzorgt de Stichting ongeveer 8.000 in Nederland verspreid gelegen graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten.

De werkzaamheden worden in Nederland uitgevoerd door 27 medewerkers en gecoördineerd door het hoofdkantoor in Den Haag. Bij de controle van de in Nederland gelegen oorlogs-graven ontvangt de Stichting assistentie van ruim 440 honoraire medewerkers, zogenaamde ‘consuls’. Het kantoor te Jakarta coördineert de werkzaamheden van bijna 130 medewerkers van de Stichting in Indonesië.

2

De Oorlogsgravenstichting in 2007 Vervulling van een ereplicht, toen, nu en in de toekomst.

Een terugblik in woord en beeld.

3

Samenstelling Redactiecommissie Foto’s Lay-out en druk 4

: A.C. Bijsmans : Mevrouw drs. E.H.M. Bots-Estourgie en C.N.J. Neisingh : Oorlogsgravenstichting en Rob Gieling Fotografie : Drukkerij van Meurs - Ridderkerk B.V.

De Oorlogsgravenstichting in 2007

Hoofdkantoor Zeestraat 85 2518 AA Den Haag Telefoon 070-3131080 - Fax 070-3621546 Website: www.ogs.nl E-mail: info@ogs.nl Giro 40.10.00 - Bankrekening 24.62.44.097 Giro Reisfonds ‘Verre Oosten’ 30.40.00 K.v.K. 41149180

Kantoor Indonesië Jalan Panglima Polim Raya 23 Jakarta Telefoon 00-6221-7207983 5

ALGEMEEN Doel: Het aanleggen, inrichten, instandhouden en verzorgen van het Nederlandse oorlogsgraf, waar ter wereld zich dat ook moge bevinden, alsmede het onderhoud van de in Nederland verspreid liggende oorlogsgraven van militairen van de geallieerde strijdkrachten, voor zover zulks met het betrokken land is overeengekomen.

Beschermvrouwe: H.M. de Koningin Samenstelling Raad van Bestuur per 31 december 2007: President : N.W.G. Buis, vice-admiraal b.d.

Vice-President : mr. R.S. Croll, president van de rechtbank Zwolle-Lelystad Algemeen secretaris : C.N.J. Neisingh, generaal-majoor der Koninklijke Marechaussee b.d.

Leden die een ministerie vertegenwoordigen: Mr. R.J. de Bruijn, beleidsmedewerker afdeling zeescheepvaart van het directoraat-generaal goederenvervoer, Ministerie van Verkeer en Waterstaat; mevrouw drs. M.T.G. van Daalen, directeur consulaire zaken, Ministerie van Buitenlandse Zaken; mevrouw drs. M.W. Gout, commandant van het Commando Diensten Centra Ministerie van Defensie; mr. A.W.B.M. Hendriks, projectdirecteur integriteit, Ministerie van FinanciĂŤn; Mr. B.J.M. baron van Voorst tot Voorst, namens de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Overige leden: Drs. R.J.N. Abrahamsen; mevrouw I.J.A. Beekman-Siefkens; mevrouw drs.

E.H.M. Bots-Estourgie; J.J.P. Boosman, oud-hoofdkrijgsmachtrabbijn; C.G.A. Cornielje, Commissaris der Koningin in de provincie Gelderland; mr. G.J. de Graaf, burgemeester van Apeldoorn; C.G.J. Hilderink, generaal-majoor der Koninklijke Luchtmacht b.d.; G.L.J. Huijser, generaal der infanterie b.d.; Prof. dr. E.J.J.M. Kimman S.J., secretaris-generaal R.K.-Bisschoppenconferentie; F. KuttschrĂźtter, vicaris-generaal van het Militair Ordinariaat; drs. R.P. Zevenbergen, voorzitter college van bestuur IJsselgroep, Deventer; mr. W.H. Zoomers, generaal-majoor der Koninklijke Landmacht b.d.

6

Dagelijks Bestuur per 31 december 2007: Drs. R.J.N. Abrahamsen, mevrouw drs. E.H.M. Bots-Estourgie, N.W.G. Buis, vice-admiraal b.d., mr. R.S. Croll, president van de rechtbank Zwolle-Lelystad, C.G.J. Hilderink, generaal-majoor der Koninklijke Luchtmacht b.d., Prof. dr. E.J.J.M. Kimman S.J., secretaris-generaal R.K.-Bisschoppenconferentie; C.N.J. Neisingh, generaal-majoor der Koninklijke Marechaussee b.d.

Staf hoofdkantoor per 31 december 2007: Algemeen directeur Plv. algemeen directeur en hoofd algemene zaken Hoofd beheer en onderhoud Hoofd financiën en automatisering Hoofd archief en necrologie

P.C. van der Graaf R.G.A. Hoefsmit A.C. Bijsmans M.H. van der Draai J.J. Teeuwisse

Opzichters erevelden Nederland: Ereveld Loenen (Apeldoorn) Militair ereveld Grebbeberg (Rhenen)

H.J.M. Mulder T. van Rijn

Directeur Indonesië per 31 december 2007:

P. Steenmeijer

Opzichters erevelden Indonesië: Menteng Pulo (Jakarta) Ancol (Jakarta) Pandu (Bandung) Leuwigajah (Bandung) Candi (Semarang) Kalibanteng (Semarang) Kembang Kuning (Surabaya)

J.W. Tetelepta Y.H. Tjiptadi Purwadi J.G.B. Leuwol Y. Sunari Effendi A.R.M. Soekarjono

7

BESTUUR EN MEDEWERKERS In Memoriam W.F.K. Bischoff van Heemskerck Op zaterdag 28 juli 2007 overleed in Zwitserland de heer W.F.K. Bischoff van Heemskerck, oud-president van de Oorlogsgravenstichting (OGS). Hij werd in het Zwitserse Chateau d'Oex begraven.

Hoewel de heer Bischoff al bijna 15 jaar geleden afscheid van de Stichting had genomen, bleef hij het werk met belangstelling en grote interesse volgen. Bij de première, vorig jaar, van de film "Want elk graf heeft z'n verhaal" stuurde de heer Bischoff per fax een reactie. Hij schreef dat de wijze waarop het werk van de Stichting in IndonesiÍ werd verbeeld diepe indruk op hem had gemaakt. Bij zijn vertrek, in 1993, had de heer Bischoff zich ruim 40 jaar bestuurlijk ingezet voor de OGS. Sinds 1952 was hij lid van de Raad van Bestuur.

Twintig jaar later trad hij toe tot het Dagelijks Bestuur en in 1981 werd W.F.K. Bischoff van Heemskerck (1917-2007). hij benoemd tot president van de Oorlogsgravenstichting.

Als adjudant van Koningin Wilhelmina en later Koningin Juliana kwam de heer Bischoff van Heemskerck, zelf oud-verzetsman en voormalig concentratiekampgevangene, in aanraking met het werk van de Oorlogsgravenstichting.

Bij zijn benoeming tot president in 1981 zei hij: "Ons werk getuigt in stilte van menselijk falen in het verleden, maar dient tevens als een ernstige waarschuwing voor komende generaties. Voor de familieleden der gevallenen moet het een troost zijn, dat het gehele Nederlandse volk er zich van bewust is, dat het groot en onherstelbaar verlies helaas niet anders is te verzachten, dan door met liefde en toewijding over de graven van hun geliefden te waken. Het is mij een 8

voorrecht nog iets te mogen doen voor degenen waar ik zo een bewondering voor heb."

Op 31 maart 1993 nam de heer Bischoff van Heemskerck afscheid van de OGS. In zijn toespraak memoreerde hij het feit dat hij de laatste president was die het lijden in de oorlog zelf aan den lijve heeft ondervonden. Zijn inzet en motivatie bij de uitvoering van het werk van de Oorlogsgravenstichting werden in hoge mate bepaald door die persoonlijke ervaringen. Volgens hem is het werk van de OGS een onaantastbare ereplicht voor de overheid en de Nederlandse bevolking.

Bij zijn afscheid werd de heer Bischoff benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau. De bijbehorende versierselen ontving hij uit handen van de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, mevrouw D.IJ.W. de Graaff-Nauta.

Deze hoge Koninklijke onderscheiding onderstreepte niet alleen zijn grote bestuurlijke kwaliteiten, maar bracht vooral ook de maatschappelijke waardering voor zijn persoonlijke inzet bij de verwezenlijking van de doelstellingen van de Oorlogsgravenstichting tot uiting.

De familie van de heer Bischoff had er behoefte aan ook in Nederland een herdenkingsdienst te organiseren. Op 5 oktober 2007 vond deze druk bezochte dienst plaats in de Kievietkerk te Wassenaar. Namens de Oorlogsgravenstichting was een delegatie van het bestuur, directie, medewerkers en oud-medewerkers aanwezig. De dienst werd geleid door dominee J.J. van Es; de organist mevrouw A. Jansen verzorgde de muzikale omlijsting. De kleinzoon van de heer Bischoff, Daniel, las twee teksten uit de bijbel voor. Drie opvolgers van de heer Bischoff waren gevraagd een beeld te schetsen van het werkzame leven van de heer Bischoff. Een van die opvolgers was vice-admiraal b.d. N.W.G. Buis, president van de Oorlogsgravenstichting. In zijn herdenkingsrede wees de heer Buis erop dat de heer Bischoff de laatste president van de Stichting was die het lijden in de oorlog aan den lijve heeft ondervonden. Ruim vier jaar zat hij namelijk gevangen in het concentratiekamp Sachsenhausen bij Berlijn.

Ondanks de verschrikkingen die hij daar moet hebben meegemaakt, leek hij, in elk geval voor de Oorlogsgravenstichting, eerder sterker dan zwakker uit de oorlog te zijn teruggekeerd. De heer Bischoff wordt binnen de Stichting herinnerd om zijn krachtige persoonlijkheid die hem in staat stelde om emotionele discussies op waardige wijze - getuigend van grote wijsheid - tot een goed einde te brengen, zonder daarbij mensen te kwetsen. Uit de redes van zijn andere opvolgers bleek dat de heer Bischoff aan de wieg van vele initiatieven stond.

Tot slot gaf Freddy Bischoff van Heemskerck een beknopte levensbeschrijving van zijn vader.

9

In Memoriam mr. O.A. Thissen Op 15 november 2007 overleed ons oud bestuurslid mr. O.A. Thissen.

De heer Thissen was lid van de Raad van Bestuur vanaf 8 mei 1985 en lid van het dagelijks bestuur vanaf 21 mei 1985, tot zijn vertrek bij de Oorlogsgravenstichting op 26 maart 1997. Zijn heldere opvattingen over de toekomst van de Stichting, samen met zijn grote betrokkenheid bij haar doelstellingen hebben zichtbaar bijgedragen aan de goede toestand waarin de Oorlogsgravenstichting zich thans bevindt. De heer Thissen was een goed bestuurder, met veel gevoel voor humor.

Op uitstekende wijze organiseerde hij in 1996, als voorzitter van de Lustrumcommissie, de 50ste verjaardag van de Oorlogsgravenstichting in Rotterdam.

Wij zijn de heer Bischoff van Heemskerck en de heer Thissen veel dank verschuldigd en zullen hun innemende en hartelijke persoonlijkheid in dankbare herinnering houden.

O.A. Thissen, voorste rij in het midden met de leden van de OGS-Lustrumcommissie in 1996.

10

De kantoormedewerkers van afdeling Beheer & Onderhoud.

V.l.n.r.

Nieuwe afdeling Beheer & Onderhoud Met ingang van 1 oktober 2007 werden de oude afdelingen Groenvoorziening &Technische dienst en Binnenland & Voorlichting samengevoegd tot de nieuwe afdeling Beheer & Onderhoud. Hierdoor zijn onder meer administratie en uitvoering van het onderhoud aan de oorlogsgraven in Nederland en Duitsland bij elkaar gekomen. Het werk is intern gesplitst in locaties (erevelden en grote plots), gecoรถrdineerd door de heer A. Harrewijn en verspreid liggende graven, gecoรถrdineerd door de heer R. Jankisingh.

De heer D. Lagemaat is als inspecteur fulltime belast met het uitvoeren van inspecties van oorlogsgraven en het rapporteren over de onderhoudssituaties.

Administratieve ondersteuning wordt geleverd door mevrouw H. Nanda.

De heer A.C. Bijsmans is belast met de leiding over de nieuwe afdeling.

Hij blijft tevens de voorlichtingstaken behartigen.

Bestuursmutaties Afgetreden lid (in 2006): Mw. B.J. Mulder-Gemmeke, ridder M.W.O.

11

BEHEER & ONDERHOUD Stormschade Op donderdag 18 januari 2007 trok een zeer zware storm over Europa. Ook Nederland werd hierdoor getroffen. Op het Militair ereveld Grebbeberg en het ereveld Loenen werd schade toegebracht aan het bomenbestand. Gelukkig doorstonden de graftekens en de gebouwen de storm zonder problemen.

Op het Ereveld Loenen waaiden ruim 50 bomen om. De beheerder heeft samen met zijn medewerkers direct de bomen verwijderd die paden blokkeerden.

Op het Militair ereveld Grebbeberg leek de schade aanvankelijk mee te vallen.

Enkele afgewaaide takken lagen verspreid over het ereveld. Deze werden door de beheerder en zijn medewerker snel afgevoerd. Bij een nadere inspectie bleken veel afgebroken takken echter nog niet te zijn gevallen.

Ook bleek een boom zodanig gescheurd te zijn dat deze gevaar kon opleveren voor bezoekers en de grafstenen op het ereveld. Voor het verwijderen hiervan werd de hulp ingeschakeld van een gespecialiseerd bedrijf dat onder meer beschikt over een hoogwerker. Helaas viel een van de takken zo ongelukkig

Vele bomen op het ereveld Loenen werden door de januaristorm geveld.

12

dat alsnog een steen beschadigd raakte. Deze werd later vervangen. In de loop van de dag werden vanuit het hele land berichten ontvangen van omgewaaide en kapotte grafstenen. De twee mobiele ploegen van de Stichting moesten hun ingeplande werkzaamheden uitstellen en zijn enkele weken bezig geweest met het repareren van de schade.

Onthulling gedenksteen Bad Sassendorf Op de begraafplaats in Bad Sassendorf liggen 95 dwangarbeiders begraven van wie de identiteit niet bekend is. Het betreft hier gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme die herstelwerkzaamheden uitvoerden aan het door geallieerde bombardementen verwoeste spoorwegennet. Deze dwangarbeiders stonden onder toezicht van de 11e SS-Baubrigade, het zogenaamde Eisenbahnkommando. Na de oorlog zijn de stoffelijke overschotten overgebracht naar Bad Sassendorf en daar bijgezet in een erehof. Destijds heeft de gemeente een monument geplaatst met de tekst: ‘Hier liggen 95 burgers van verschillende nationaliteit begraven die in de periode 1941-1945 ver van hun vaderland zijn gestorven’. In 2004 heeft de gemeente Bad Sassendorf op de graven voor alle 95 slachtoffers een liggende steen geplaatst. Hierop staan geen namen vermeld.

Op basis van de gegevens in het Slachtofferregister heeft de Stichting geconcludeerd er ook zeven Nederlanders begraven moeten liggen. Teneinde hun nagedachtenis in ere te houden werd besloten een gedenksteen te plaatsen met daarop hun personalia.

De gedenksteen na de kranslegging met op de achtergrond (links) het erehof.

Toespraak door de heer R.S. Croll, vice-president van de Oorlogsgravenstichting.

13

De gedenksteen werd op 13 april 2007 onthuld door de heer R.S. Croll, vicepresident van de Oorlogsgravenstichting. In zijn toespraak zei hij ondermeer: "Als er iets is dat de Oorlogsgravenstichting de afgelopen jaren heeft ervaren, dan is het wel het belang van namen", aldus de heer Croll. "Namen op een graf zijn belangrijk. Namen van degenen zonder aanwijsbaar graf moeten eveneens zichtbaar worden gemaakt daar waar mensen bijeen komen om te kunnen herdenken. Namen vertellen het verhaal van een oorlogsslachtoffer. Namen roepen herinneringen op, bij dierbare familieleden, bij vrienden en belangstellenden. Namen zorgen ervoor dat een oorlogsslachtoffer uit de anonimiteit van de dood wordt gehaald. Vandaag wordt hier op de begraafplaats in Bad Sassendorf een gedenksteen onthuld met de namen van zeven Nederlandse oorlogsslachtoffers. Ik noem hen hier bij naam: Gijsbertus Adrianus Bos,Charles Antonius Maria Grul, Gerrit Jansen, Antonius van Lierop, Antonius Mijnsberge, Leonard Spek, Jacobus Cornelius Vente.Allen op deze steen werden het slachtoffer van oorlogsgeweld. De les zou moeten zijn dat: geweld nooit tot meer leidt dan onbeschrijfelijk leed voor alle betrokkenen. Leed dat jaren voortduurt.

Leed dat nooit meer vergeten wordt. De aanwezigheid vandaag van u - nabestaanden - onderstreept dat. U bent vandaag hierheen gekomen om één persoon in het bijzonder te herdenken. Een vader. Een broer. Een opa. Een oom. In al uw persoonlijke ervaringen en herinneringen ligt het ware belang van herdenken besloten. Wij dienen de herinnering aan de oorlog levend te houden ter eerbiedige nagedachtenis aan de doden en tot bezinning van de levenden."

Namens de Oorlogsgravenstichting dankte de heer Croll de burgemeester van de gemeente Bad Sassendorf en de vertegenwoordigers van onze Duitse zusterorganisatie, de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, voor hun aanwezigheid.

Vervolgens voerde namens de nabestaanden, de heer E. Mijnsberge, kleinzoon van Antonius Mijnsberge, het woord. In zijn toespraak ging hij in op de omstandigheden waaronder de slachtoffers in Duitsland terechtgekomen zijn.

Over zijn grootvader zei hij ondermeer: "Mijn grootvader (met in zijn kielzog mijn vader) raakte verzeild in het verzet. Vanaf september 1944 maakte hij deel uit van de Binnenlandse Strijdkrachten, kwartier B (Laan van Meerdervoort, Den Haag). Naar alle waarschijnlijkheid is hij vooraf actief geweest in de OD (Ordedienst). Zijn functie als beheerder van een telefooncentrale kwam zeer van pas: hij heeft talloze illegale telefoonaansluitingen tot stand gebracht waar het verzet zeer bij gebaat was. In de Hongerwinter van 1944 vonden onder zijn leiding illegale voedseltransporten plaats vanuit Friesland naar Den Haag. Deze werden uiteraard begeleid door verzetsmensen. In de groep van mijn grootvader werd gefluisterd over verraad. Mijn grootvader ging op 2 december 1944 14

mee ter verzekering van het tegendeel en ter geruststelling. Het pakte anders uit. Een van de drie verzetsmensen die dit transport begeleidden, bleek een verrader van de SD. In Alkmaar werd het transport onderschept en werden de betrokkenen gearresteerd door de Landwacht. Op mijn grootvader werden een aanzienlijk geldbedrag, twee Duitse blanco Fahrbefehle en een gummiknuppel aangetroffen. Dit was voldoende om mijn grootvader na enkele dagen verblijf in het Alkmaarse politiebureau over te brengen naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam. Aldaar heeft hij bijna 2 maanden op vordering van de Sicherheitspolizei in ’Schutzhaft’ verbleven, een opvallend lange periode (naar alle waarschijnlijkheid omdat hij weigerde te verklaren of bleef ontkennen). Het laat zich raden hoe de betreffende verhoren zijn verlopen. Ik ga ervan uit dat mijn grootvader uiteindelijk zwaar gehavend op 29 januari 1945 werd overgebracht naar het kamp Amersfoort. Van daaruit werd hij op 2 februari 1945 vervoerd naar het concentratiekamp Neuengamme. Op enig moment, dat zal zo tussen half en eind februari 1945 zijn geweest, ging mijn grootvader deel uitmaken van de 11e SS Baubrigade Soest (Eisenbahnbrigade/ Vliegende Brigade), een buitencommando van Neuengamme, dat half februari 1945 was opgericht. Deze brigade bestond aanvankelijk uit 504 gevangenen van allerlei soort, waaronder politieke gevangenen zoals mijn grootvader, die herstelwerkzaamheden moesten verrichten aan de spoorlijnen die zeer regelmatig door de Geallieerden werden gebombardeerd. Het herstellen van de spoorlijnen was buitengewoon gevaarlijk werk, waarbij zeer veel gevangenen zijn omgekomen, mede ook door geallieerde bombardementen op de trein zelf.

De gewonden werden toen per trein naar een ziekenbarak in Bad Sassendorf gebracht. Toon Mijnsberge, mijn grootvader (van wie niet bekend is of ook hij bij dit bombardement gewond raakte), had in ieder geval al geen sterke gezondheid en de periode hier in Bad Sassendorf, waar de brigade tijdelijk terecht was gekomen, heeft naar alle waarschijnlijkheid zijn gestel definitief ondermijnd."

Vervolgens kreeg dominee W. in 't Hout het woord. Hij begon zijn toespraak met een versje van Hanna Lam. "Een versje dat het zo eenvoudig raak zegt", aldus de dominee, “De mensen van voorbij wij noemen ze hier samen. De mensen van voorbij wij noemen ze bij namen. Zo zijn wij hier bijeen en noemen de namen van zeven Nederlandse oorlogsslachtoffers, gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme, die op deze plaats als dwangarbeider de dood vonden. Uit respect om wie zij waren en om wie zij voor ons zijn en omdat we dit als zinvol en troostrijk ervaren. Hans Bloemendal zegt het als overlevende van de Tweede Wereldoorlog zo, in een kort woord vooraf van het ‘In memoriam' boek van de Oorlogsgravenstichting: ’Wij, de achtergeblevenen, 15

de overlevenden en de generaties na ons, zullen nimmer toestaan dat de namen van onze dierbare doden zullen wegwaaien als bladeren in de wind’.

Een gedenksteen zoals deze - waar wij nu bijeen zijn - is een tastbare herinnering aan mensen van voorbij, die er niet meer zijn en aan dagen van voorbij, die er nog steeds zijn en hun sporen trekken. Het Latijnse woord ‘monumentum' betekent: al wat aan iemand of iets herinnert. Het is een ontmoeting met het verleden. Zo zijn onder ons de gekwetsten present en roepen we hen, die heengingen voor een ogenblik weer in leven, de levenden van toen, met wat zij voor ons betekenden, in lief en leed, met wat hun dood ons heeft gedaan, toen en nu. De Gedenksteen stelt ons dus tevens in staat ons eigen verhaal verder te schrijven. En wanneer wij daarmee bezig zijn doen we dat niet alléén, want een gedenksteen staat ook voor lotsverbondenheid.”

Tot slot werden vijf kransen bij het nieuwe monument gelegd. De eerste door de consul in Düsseldorf, de heer P. Matthieu, namens het Koninkrijk der Nederlanden. Vervolgens door vijf familieleden namens de nabestaanden, door de heer A. Bahlmann, burgemeester van de gemeente Bad Sassendorf, door de heren P. Bülter en W. Held namens de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge en tot slot door de heren R.S. Croll en P.C. van der Graaf, namens de Oorlogsgravenstichting.

Aanvullende gegevens betreffende deze slachtoffers kunt u opzoeken in het Slachtofferregister op onze website (www.ogs.nl).

Onthulling grafstenen Portugees Israëlitische begraafplaats Ouderkerk aan den Amstel Op zondag 15 april 2007 zijn op de Portugees-Israelitische begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel de stenen onthuld op de graven van vier Joodse oorlogsslachtoffers van wie geen nabestaanden meer bekend zijn. Drie van deze stenen zijn geplaatst op initiatief van de Oorlogsgravenstichting.

Op de stenen staat naast de personalia van de slachtoffers ook de Hebreeuwse tekst "thei nisjmata tseroera bitsror ha-chajiem." Hetgeen betekent "Moge haar ziel gebundeld zijn in de band van het eeuwige leven". Voor de onthullingsceremonie waren hoogwaardigheidsbekleders en belangstellenden uitgenodigd.

Een van de sprekers was de heer P.C. van der Graaf, algemeen directeur van de Oorlogsgravenstichting, die aangaf dat zijn aanwezigheid een persoonlijk tintje had: “De reden waarom ik hier sta is natuurlijk omdat de Oorlogsgravenstichting van ganser harte de grafstenen heeft gegeven ten behoeve van deze slachtoffers. Hun naam is nu zichtbaar. Hun verhaal wordt verteld. Maar mijn aanwezigheid heeft, voor mij onverwacht, ook in belangrijke mate te maken met het verhaal van Rosette Rachel Jessurun van wie vandaag de grafsteen onthuld 16

wordt. Zij is op 10 april 1945, vlak voor de bevrijding van het concentratiekamp door de Engelsen, vanuit Bergen-Belsen op transport gezet naar het Oosten. De trein met circa 2000 mensen reed bijna 14 dagen doelloos rond heen en weer tussen het Westen en het Oosten van Duitsland. Opgejaagd door de oprukkende Engelsen en Amerikanen in het Westen en de Russen in het Oosten. Geen voorzieningen, geen water, niets. Vreselijk moet dat zijn geweest. Op 23 april 1945 werd de trein door Ukraïners bevrijd in Tröbitz, vlakbij de Poolse grens. Honderden waren toen al gestorven in de trein. Velen stierven daarna alsnog aan de gevolgen van vlektyfus en ontberingen. Rosette, een jonge vrouw van 36 jaar, stierf op 17 mei 1945 in Tröbitz. Daar bevinden zich thans niet alleen twee Joodse begraafplaatsen, maar staat ook een muur met marmeren platen waarin de namen staan gegrift van allen die in, of als gevolg van, deze treintocht omkwamen. Ook de naam van Rosette Jessurun staat op deze muur.

Ik ben er geweest en heb haar naam bij de voorbereiding voor deze dag teruggevonden op de foto's die ik van die plaat maakte. Dezelfde plaat waarop ook de naam is gegraveerd van de grootmoeder van mijn echtgenote. Anna KurdSchwarz zat ook in de trein, zat ook in Der letzte Zug of Das Verlorenes Transport. Kort na Rosette, op 20 mei 1945 is Anna gestorven op 51-jarige leeftijd in een ziekenhuis in het nabij gelegen Riesa. Tot ik bij de Oorlogsgravenstichting kwam werken wisten wij niet dat er zelfs nog een graf van grootmoeder Anna was. Haar zoon die ook in de trein zat en die de oorlog heeft overleefd, heeft er nooit over willen spreken. De verschrikkingen en de ontberingen waren te groot geweest. Bij het zien en horen van de namen van beide vrouwen, komen ook hun verhalen weer in herinnering. Kruist het pad van Rosette het pad van mijn schoonmoeder en van mij en mijn vrouw en onze dochter. Verhalen vallen samen, namen vallen samen."

Korporaal Van Oudheusdenpenning voor Oorlogsgravenstichting Het Regiment Geneeskundige Troepen houdt sinds 1979 jaarlijks een herdenkingsceremonie bij het graf van korporaal J.M.P. van Oudheusden, ridder M.W.O., op het Militair ereveld Grebbeberg.

Tijdens de afgelopen herdenking op 3 mei 2007 droeg Brigadegeneraal arts R. van der Meer tijdens de plechtigheid de korporaal Van Oudheusdenpenning over aan de directeur van de Oorlogsgravenstichting, schout-bij-nacht b.d. P.C. van der Graaf.

Tevens legde de generaal als regimentsoudste, samen met de regimentscommandant, luitenant-kolonel F. Piekstra, een krans.

De kazerne in Hilversum, waar het Instituut Defensie Geneeskundige Opleidingen is gevestigd draagt de naam korporaal Van Oudheusden. Die naam is 17

tevens verbonden met de erepenning van verdienste van de Bedrijfsgroep Gezondheidszorg van het Commando DienstenCentra. Het zijn de uitstekende daden van moed, beleid en trouw van de korporaal Van Oudheusden geweest die ertoe hebben geleid dat hem in 1946 postuum de Militaire Willemsorde werd toegekend, met de navolgende mutatie: “Heeft zich in den strijd door het bedrijven van uitstekende daden van moed, beleid en trouw onderscheiden door op 10 mei 1940 nabij het vliegveld Ypenburg als ziekenverzorger bij de 13e Batterij Luchtdoelartillerie met zeer veel opoffering gewonden te verzorgen onder hevig vijandelijk vuur; hij is daarmede doorgegaan ondanks de hem ondergane ernstige mishandeling door een Duitscher. Voorts heeft hij zich in het vijandelijke vuur begeven om te trachten den vijand te bewegen niet op een keet te schieten, waar hij gewonden een ligplaats had verschaft. Hij is enkele jaren later (20 februari 1943) aan den gevolgen van bovengenoemde mishandeling overleden.�

4 Mei herdenking ereveld Loenen Mede dankzij het warme zomerse weer trok de Dodenherdenking op het ereveld Loenen weer vele honderden bezoekers.

Als vanouds werd voorafgaande aan de dodenherdenking op het Nederlands ereveld te Loenen een kerkdienst gehouden voor de kapel op het ereveld. Sinds enkele jaren wordt deze oecumenische dienst verzorgd door het Beraad van Kerken te Loenen (Gld). De dienst stond in het teken van het motto 'Vrijheid maak je met elkaar.' Dominee J.W.C. van Driel en pastoor H.W.J.M. Rekveld leidden de dienst. De liederen werden gezongen door het St. Caecilia- en Paus Johannes koor onder leiding van de heer A.J. van Dalen. Mevrouw J.E. Tolman verzorgde de muzikale omlijsting.

Tijdens de dienst sprak pastoor Rekveld een overdenking uit. Hij zei ondermeer: “In het herdenken en gedenken aan hen die gevallen zijn voor onze vrijheid ontkom je er niet aan het te plaatsen in onze tijd. De drie kernwoorden vrijheid, grondrecht en veiligheid kun je samenvatten in dat ene woord waar iedereen naar verlangt: VREDE. De geschiedenis leert ons dat vrede niet komt aangewaaid op de vleugels van een duif, maar dat daarvoor keiharde arbeid nodig is. Het neerleggen van wapens alleen is nog geen vrede. Het vraagt meer.

Het vraagt met elkaar in gesprek te gaan, elkaars standpunten te leren kennen, elkaars voorkeuren te leren kennen en je op de hoogte stellen van elkaars gedachten. Vrede is, aldus pastoor Rekveld, de goede wil van een ander te ontdekken en te verwoorden." Tot slot sprak dominee Van Driel een vredeswens uit.

Eerste spreker tijdens de herdenkingsplechtigheid die om twee uur startte was 18

Toespraak door de heer C.G.A. Cornielje, Commissaris van de Koningin in Gelderland.

Hoofdkrijgsmachtpredikant, kolonel G. Bikker.

de Commissaris van de Koningin in Gelderland, de heer C.G.A. Cornielje. Hij zei ondermeer: “Vandaag gedenken we in het bijzonder de slachtoffers die op dit ereveld zijn begraven. Zij staan symbool voor alle mensen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden, of waar ook er wereld, zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. We denken deze dag echter niet alleen aan de gevallenen maar ook aan hun familie, vrienden en bekenden die het gemis van hun dierbaren dragen. Oorlog is niet iets uit het verleden, maar is op vele plekken in de wereld nog dagelijkse realiteit. Naar diverse plekken in de wereld zijn Nederlandse militairen uitgezonden om een stabiele leefomgeving te creëren, om vrede en veiligheid te handhaven, en de wederopbouw van deze landen mogelijk te maken. En daarmee is het nog steeds een realiteit dat we dierbaren kunnen verliezen als gevolg van oorlogsgeweld, zoals recent is gebeurd in Afghanistan. Onze mensen geven nu hun leven voor vrijheid elders in de wereld.”

Hoofdkrijgsmachtpredikant G. Bikker die als tweede spreker het woord nam ging nader in op de betekenis en de nuances van het begrip ‘Veiligheid' dat samen met ‘Vrijheid en Grondrechten' dit jaar de invalshoek was van het door het Nationaal Comité 4 en 5 mei gekozen thema ‘Vrijheid maak je met elkaar'.

19

Hij verwees daarbij naar de Bijbel en zei dat het hem opgevallen was dat je het woord ‘veiligheid' in oudere Nederlandse vertalingen van de Bijbel niet, of veel minder tegenkomt dan in nieuwere. “De Statenvertaling uit de zeventiende eeuw kent het woord helemaal niet. In de Nieuwe Vertaling van 1951 kom je het negen keer tegen, in de Nieuwe Bijbelvertaling die in 2004 verscheen zestien keer en in de Naardense vertaling – die ongeveer in hetzelfde jaar uitkwam – kom je het woord 51 keer tegen. Dat doet vermoeden dat het woord ‘veiligheid' in de loop van de tijd aan betekenis heeft gewonnen en nuances heeft opgenomen waarvoor vroeger woorden als ‘vertrouwen' en ‘zekerheid' werden gebruikt. Niet alleen het begrip ‘veiligheid' heeft zich in de loop van de tijd ontwikkeld. Ook de overtuiging dat ieder mens in onze tijd recht heeft op veiligheid heeft zich ontwikkeld.”

Traditioneel worden door leerlingen van de Koninklijke Scholengemeenschap Apeldoorn (KSA) declamaties gehouden. Dit jaar lazen Anne van Harten, Lisa Holsbergen, Rozemarijn Klein Heerenbrink en Celine Piersma een aantal teksten voor. Centraal in hun verhaal stond de grootvader van Lisa Holsbergen, Peter Holsbergen, een rechercheur bij de Haagse politie die in het verzet zat en na zijn arrestatie door de SD op 4 september 1944 in kamp Vught werd geëxecuteerd.

De Regionale Politiekapel Noord- en Oost-Gelderland onder leiding van de heer F. Wever, zorgde ook dit jaar weer voor de muzikale omlijsting van de plechtigheid.

Nieuw in het programma was het aanreiken van de twintig kransen aan de autoriteiten en afgevaardigden van verschillende organisaties door leerlin20

gen van de KSA (Luuk Bussmann, Martijn van Essen, Jan Geerten Pennink en Sebastiaan Westdijk). Zoals gebruikelijk werd de laatste krans door de Oorlogsgravenstichting gelegd.

Bijkomende bijzonderheid dit jaar was dat van de plechtigheid op Loenen uitgebreid televisieopnames werden gemaakt door de NOS. Tevens werd de algemeen directeur, de heer P.C. van der Graaf ge誰nterviewd. Het geheel werd - afgewisseld met beelden van de Nationale Dodenherdenking op de Dam - dezelfde avond uitgezonden op Nederland 2.

De leerlingen van de Koninklijke Scholengemeenschap Apeldoorn die een declamatie hielden of assisteerden bij het kransleggen.

Vele honderden aanwezigen volgden de 4 mei plechtigheid op Loenen.

21

4 Mei herdenkingen Militair ereveld Grebbeberg Onder grote publieke belangstelling organiseerde het Regionaal Militair Commando Midden van de Koninklijke Landmacht, in samenwerking met de gemeente Rhenen, op het Militair ereveld Grebbeberg een herdenking ter nagedachtenis aan de beroepsmilitairen en dienstplichtigen die sinds 9 mei 1940, waar ook ter wereld, zijn gevallen. Prof.mr. Pieter van Vollenhoven en zijn zoon Prins Pieter Christiaan woonden de herdenking bij. De plaatsvervangend commandanten van land-, lucht- en zeemacht alsmede van de Koninklijke Marechaussee vertegenwoordigden de krijgsmachtdelen.

De erewacht tijdens de plechtigheid werd gevormd door het 11e Infanteriebataljon Garderegiment Grenadiers en Jagers. Bij de herdenking waren nabestaanden, militairen, veteranen en opvallend veel jongeren aanwezig. De heer R.G.A. Hoefsmit, plaatsvervangend algemeen directeur, vertegenwoordigde de Oorlogsgravenstichting. Voorafgegaan door klokgelui begaven de autoriteiten en andere genodigden zich vanaf Hotel 't Paviljoen in een stille tocht naar het militair ereveld. Daar was inmiddels de Vaandelwacht ingetreden. Generaalmajoor A.C. Oostendorp, plaatsvervangend commandant Landstrijdkrachten en tevens gastheer van deze herdenking, werd uitgenodigd de aangetreden erewacht te inspecteren. Vervolgens stelden de vier vertegenwoordigers van de

Rondgang over het militair ereveld Grebbeberg na afloop van de herdenkingsplechtigheid.

Voorop en voor het laatst na 38 jaar, de beheerder, de heer T. van Rijn.

22

krijgsmachtdelen en de vertegenwoordiger van de Commandant der Strijdkrachten zich op voor het Leeuwenmonument en zochten de andere genodigden hun plaats op. Aalmoezenier J. van Lieverloo sprak een overdenking uit.

Oorlogsmonumenten aldus de heer Van Lieverloo, "nodigen ons uit tot herdenken. Elke dag, ook vandaag want onze huidige vrijheid, onze veiligheid is niet vanzelfsprekend. En vandaag worden we stil om ons dat te realiseren. Om er bij stil te staan dat er mensen zijn geweest die stierven voor wat hen heilig was. Zo zitten wij hier bijeen. En misschien zit u hier ook met in uw gedachten één enkele naam van één van uw meest dierbaren, die van een familielid of goede kameraad. Een mens wordt pas echt belangrijk voor je als je met hem of haar te maken hebt, als hij of zij intens met jou het leven deelt, als hij of zij een stukje is van je eigen vlees en bloed. Wij houden hen in leven in onze gedachten. Vrijheid, veiligheid en gerechtigheid moeten elke dag opnieuw bevochten worden.

Die waarden waarvoor velen toen hun leven gaven, zouden ons nu allen moeten binden in deze herdenking en straks in het leven van alle dag. Vanuit mijn geloof wil ik er op vertrouwen dat vrede mogelijk is. Wil ik er op vertrouwen dat vrijheid kan, wil ik er op vertrouwen dat de dood of onderdrukking nooit het laatste woord zal hebben. Vanuit dat vertrouwen wil ik graag met u herdenken." Vervolgens declameerde mevrouw Anita Poolman een aantal citaten en gedichten. Zij las ondermeer een fragment voor uit het Vredeslied van Yaakov Rotblit.

“Laat de zon opgaan, de morgen verlichten het zuiverste gebed zal ons niet doen terugkeren Hij wiens vlam is gedoofd en in de aarde is begraven geen bittere huilbui zal hem wekken noch hem hier terug brengen Niemand zal ons doen terugkeren van de duisternis van het graf Laat de zon de bloesem doorschijnen kijkt niet om laat de gevallenen rusten Kijkt hoopvol vooruit niet door de vizier van een geweer Zegt niet - de dag zal komen brengt die dag”

23

De hoornblazer van de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso blies de taptoe waarna twee minuten stilte in acht werd genomen. Een serene rust daalde neer over de Grebbeberg. Alleen het kwetteren van de vogels en het zachte ritselen van de bladeren was nog hoorbaar. Iedereen was stil met zijn eigen gedachten. Aansluitend werden het eerste en zesde couplet van het Wilhelmus gezongen. Als eerbetoon aan de gevallenen werden namens 26 organisaties kransen gelegd bij het Leeuwenmonument. Een rondgang over het ereveld sloot de bijeenkomst af.

Consuldag Op woensdag 12 september vond de jaarlijkse contactdag voor consuls van de Oorlogsgravenstichting plaats. Reisdoel was ditmaal het eiland Texel.

Verzamelpunt was het Marinemuseum in Den Helder. Aan boord van het museumrestaurant, het ramschip De Schorpioen, kreeg men koffie met koek aangeboden. Met de Tesoboot van 10.30 uur ging het gezelschap van bijna 150 personen over naar Texel. Het gezelschap werd in twee groepen verdeeld, waarna de ene helft 's ochtends het Schipbreuk en Juttersmuseum Flora bezocht en de andere helft een sightseeing tour over het eiland maakte, gecombineerd met een bezoek aan de Georgische oorlogsbegraafplaats Loladse. Op het terrein van het kleurrijke Juttersmuseum staan de meest vreemdsoortige voorwerpen uitgestald. Grote voorwerpen, zoals ankers, roeren, vliegtuigonderVolbloed jutter en Texelaar Jan Uitgeest vertelt over zijn ervaringen en belevenissen.

Lunch bij de schapenboet.

24

Groepsbezoek aan Loladse.

delen zijn door vissers boven water gehaald en overgedragen aan het museum.

In het museum zijn veel kleine voorwerpen tentoongesteld die op het strand zijn aangespoeld en door jutters zijn meegenomen. Jan Uitgeest, een van die jutters, vertelde aan de hand van de meest curieuze voorwerpen over zijn aansprekende ervaringen en belevenissen op het strand van Texel.

Vervolgens werd een busrit over het eiland gemaakt en bezocht men de begraafplaats Loladse - waar 476 Georgiërs in verzamelgraven begraven liggen onder wie hun commandant Schwalma Loladse. Daar kregen de consuls uitleg over de geschiedenis van de Georgiërs op Texel. Velen waren in 1941 en 1942, na de Duitse aanval op de Sovjet Unie, krijgsgevangen gemaakt. Om aan de erbarmelijke leefomstandigheden in krijgsgevangenschap te ontkomen, traden de Georgiërs in Duitse krijgsdienst. Vanaf 1943 waren zij in Nederland gestationeerd. Eerst in Zandvoort en vanaf 6 februari 1945 op Texel. Tegen het einde van de oorlog realiseerden de Georgiërs zich dat hun een zware straf wachtte als zij terugkeerden in de Sovjet Unie. Om zich van het Duitse leger los te maken, kwamen zij op 6 april 1945 in opstand. Zij vermoordden toen een groot aantal Duitse militairen. Toen dit bekend werd op het vasteland 25

Groepsfoto consuldag voor de schapenboet op Texel.

26

27

De heer P.C. van der Graaf (links) feliciteert de heer H.W. van der Linden met zijn zojuist opgespelde Gouden ereteken.

werden Duitse hulptroepen vanuit Den Helder overgezet naar het eiland. Deze troepen sloegen de Georgische opstand bloedig neer. Naast het eerdergenoemde aantal GeorgiĂŤrs kostte deze opstand aan ruim 70 Texelse burgers het leven.

Na het ochtendprogramma verzamelden de twee groepen zich bij een schapenboet in het natuurgebied 'De Nederlanden' voor de lunch. Hier werden de consuls door mevrouw C.J. Geldorp-Pantekoek, de burgemeester van Texel, van harte welkom geheten.

Vervolgens kreeg de heer P.C. van der Graaf, de algemeen directeur van de Oorlogsgravenstichting, het woord. Hij bracht het werk van de Stichting nog eens onder de aandacht en onderstreepte daarbij het grote belang van het werk van de consuls. Hij bedankte de burgemeester voor haar hartelijke en gastvrije ontvangst op Texel, die mede mogelijk was gemaakt dankzij de grote inzet en medewerking van de consul van Texel, de heer P. Bolier. Vervolgens richtte de heer Van der Graaf het woord tot de heer H.W. van der Linden oud-consul van de voormalige gemeente 's-Gravendeel (thans gemeente Binnenmaas) om hem te bedanken voor zijn 23-jarig consulschap en hem het Gouden Ereteken van de Stichting op te spelden. De heer Van der Linden was sinds 1983 consul en heeft zijn werkzaamheden op een bijzonder goede wijze, met veel enthousiasme en inzet gedaan. Hij had de zorg over zes Nederlandse en een geallieerd oorlogsgraf. Hij bewaakte de graven, rapporteerde regelmatig over de onderhoudstoestand en hield de Stichting op de hoogte van voor haar belangrijke informatie die speelde in de gemeente. Daarnaast begeleidde hij medewerkers van de Stichting bij hun periodieke bezoek aan de graven.

Na de zeer smaakvolle lunch met Texelse specialiteiten en het nuttigen van een 'juttertje', het lokale drankje, wisselden de groepen van programmaonderdeel.

Met de boot van 17.00 uur vertrok iedereen weer naar het vasteland. Aan boord kreeg men in het atrium namens de gemeente Texel een afscheidsdrankje aangeboden. Wij kijken terug op een bijzonder geslaagde consuldag.

28

Bijzetting urn Timo Smeehuijzen ereveld Loenen Op donderdag 11 oktober 2007 is in besloten kring de urn met de asresten van soldaat eerste klasse Timo Smeehuijzen bijgezet op het Nederlands ereveld Loenen, gemeente Apeldoorn. Soldaat Smeehuijzen is op 15 juni jl. in Uruzgan omgekomen toen een zelfmoordenaar in Tarin Kowt de auto waarin hij reed opblies in de buurt van een Nederlandse patrouille waarvan Timo deel uitmaakte. Door de aanslag kwamen ook verschillende Afghaanse burgers, onder wie zeven kinderen, om het leven.

Afscheid van collega militairen bij het graf.

Tijdens de bijzetting spraken de humanistische raadsmannen bij de krijgsmacht Frans Kurstjens en Mart Vogels een overdenking uit. Mart Vogels bedankte de ouders van Timo voor het feit dat zij deze gebeurtenis, het laatste afscheid van Timo, met hem en de collega's van Timo wilden delen. “Jullie hadden ervoor kunnen kiezen bij dit laatste afscheid met elkaar, met de meest dierbaren aanwezig te zijn. Ik spreek namens alle collega's als ik zeg het heel erg te waarderen en het heel belangrijk te vinden om hier met elkaar te kunnen zijn. Hieruit 29

blijkt dat Timo de eigenschap: het oog hebben voor een ander, van huis uit heeft meegekregen” aldus de heer Vogels. Vervolgens zei hij: “Hier, op het ereveld in Loenen, is zijn urn geplaatst. Hij is gestorven voor een missie die het doel heeft andere arme mensen, ouders en kinderen, in Afghanistan een veilig en beter bestaan te bieden. Een goed doel, waar hij ook van overtuigd was.

Samen met hem kwamen zeven voor ons naamloze kinderen om. Laat zijn dood een aanmoediging zijn om de mensen op te zoeken die van goede wil zijn om samen een veilig en vreedzaam land op te bouwen”. Vogels eindigde zijn toespraak met een eenvoudig “Dag Timo”. Ook de vader van Timo hield een toespraak. Een aantal militairen die samen met Timo diende in Uruzgan woonde de plechtigheid bij. Soldaat Timo Smeehuijzen rust op het ereveld Loenen in vak A, grafnummer 841. Het graf is ingericht met een liggende steen waarop zijn personalia vermeld staan.

Sinds 1989 worden Nederlandse militairen en burgers die omkomen tijdens humanitaire en vredesmissies aangemerkt als oorlogsslachtoffer. Zij kunnen dan worden begraven op het Nederlands ereveld Loenen.

Grafstenen geplaatst voor Tom Krist en Tim Hoogland Medewerkers van de technische dienst van de Oorlogsgravenstichting hebben op 15 oktober 2007 een steen geplaatst op het militaire rijksgraf van Tom Antonius Wilhelmus Krist. Hij werd begraven op de R.K. Begraafplaats St. Willibrordus te Berkel-Enschot.

Eerste luitenant Tom Krist maakte deel uit van de Nederlandse troepen in Afghanistan en is op 10 juli 2007 zwaargewond geraakt als gevolg van een zelfmoordaanslag in de Afghaanse stad Deh Rawod. Hij werd toen overgebracht naar het militair hospitaal in Helmand, waar voor zijn leven werd gevreesd. In kritieke toestand is luitenant Krist vervolgens overgebracht naar Nederland, waar hij overleed in het Centraal Militair Hospitaal in Utrecht op 12 juli 2007.

Graf van T.A.W. Krist in Berkel-Enschot.

30

Op 6 december werd de grafinrichting op het militaire rijksgraf van Tim Robert Hoogland geplaatst.

Soldaat 1 Tim Hoogland sneuvelde tijdens een vuurgevecht op 20 september 2007 in de omgeving van Deh Rawod en werd op 1 oktober begraven op de nieuwe gemeentelijke begraafplaats Dennenhof in Den Ham. Op beide oorlogsgraven staat de bij de Stichting in gebruik zijnde uniforme grafsteen, waarop naast de personalia, militaire rang en het legeronderdeel, ook de Nederlandse Leeuw en de aanduiding Koninkrijk der Nederlanden vermeld staan.

De graven zullen door ons periodiek worden onderhouden en jaarlijks ge誰nspecteerd.

Graf van T.R. Hoogland in Den Ham.

31

VOORLICHTING Nieuwe oorlogsslachtoffers Sinds 1989 krijgen, op verzoek van de toenmalige staatssecretaris van Defensie, militairen en burgers die omkomen tijdens humanitaire en vredesmissies de status van oorlogsslachtoffer. Zij kunnen, op verzoek van de nabestaanden, op het Nederlands ereveld te Loenen begraven worden.

Nederland heeft de afgelopen decennia aan een groot aantal vredesmissies deelgenomen, doorgaans met militairen. De mandaten van die missies liepen sterk uiteen. Het kon gaan om het fysiek scheiden van twee (vechtende) partijen (Cyprus, Eritrea, Libanon), maar ook om het beschermen van vluchtelingen (Congo, ex-Joegoslavië), het ruimen van mijnen (Cambodja), het helpen bij de wederopbouw (Uruzgan, Haïti), het handhaven van de internationale rechtsorde (Afghanistan, Arabisch schiereiland, Irak).

Tijdens het uitvoeren van deze missies zijn tot nu toe 39 Nederlandse militairen omgekomen, soms door oorlogshandelingen, maar ook door ongevallen van uiteenlopende aard.

Tot het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw was de UNIFIL-missie in Libanon, in de jaren 1979 t/m 1983, de bekendste waaraan Nederland had deelgenomen. Tijdens deze missie zijn acht Nederlandse militairen omgekomen. Vijf van hen zijn inmiddels herbegraven op het Nederlands ereveld Loenen. De eerste ‘vredesmilitair' die op het ereveld Loenen begraven werd, is soldaat 1 Raviv van Renssen. Hij kwam op 8 juli 1995 in Srebrenica om het leven. De afgelopen jaren heeft de Oorlogsgravenstichting, op verzoek van het ministerie van Defensie, een aantal rijksgraven ingericht van Nederlandse militairen die recentelijk zijn omgekomen in Irak en Afghanistan en die op een begraafplaats in hun 32

woonplaats begraven werden. De Oorlogsgravenstichting is sindsdien verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud aan deze graven.

Omdat bleek dat er behoefte is aan duidelijke voorlichting hierover werd door de Stichting in samenwerking met het Ministerie van Defensie een informatiefolder ontwikkeld; ‘De laatste eer; een oorlogsgraf’. Deze is speciaal bedoeld voor Nederlandse militairen die worden uitgezonden, hun familie en voor medewerkers van Bedrijfsmaatschappelijk Werk Defensie, die als eersten contact opnemen met de familie in geval van overlijden c.q. sneuvelen.

33

HERDENKINGEN In 2007 hebben bestuursleden de Oorlogsgravenstichting vertegenwoordigd bij de volgende plechtigheden en bijeenkomsten ter herdenking van oorlogsslachtoffers.

25 april

‘ANZAC-Day’ herdenking op de begraafplaats ‘Westduin’.

4 mei Amsterdam Nationale herdenking op de Dam. 4 mei Den Helder Herdenking van de gesneuvelden van de Koninklijke Marine en koopvaardij.

4 mei Soesterberg Herdenking van de gesneuvelde militairen van de luchtstrijdkrachten.

23 mei Kapelle Herdenking Frans ereveld.

27 mei Margraten ‘Memorial Day Ceremony’ op het Amerikaanse ereveld.

15 augustus Den Haag Herdenking Indisch monument; capitulatie van Japan.

7 september Roermond Herdenking Stichting Nationaal Indiëmonument 1945-1962.

22 september Oosterbeek Herdenking Market Garden.

11 november Den Haag ‘Remembrance Day’ herdenking op de begraafplaats ‘Westduin’.

11 november Oegstgeest ‘Remembrance Day’ herdenking.

7 december Schaarsbergen Herdenking 7 december Divisie.

34

Den Haag

BUITENLAND Werkbezoek Verenigde Staten Tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten in verband met de herdenking in Jackson, Mississippi legde de heer P.C. van de Graaf samen met de heer J.J. Teeuwisse van de Oorlogsgravenstichting (OGS), een aantal werkbezoeken af.

Zij spraken onder anderen met de Nederlandse ambassadeur in Washington, Zijne Excellentie mr. C.M.J. Kröner, en diens plaatsvervanger de heer R. van Rijssen. Ook werd een bezoek gebracht aan de Amerikaanse zusterorganisaties de American Battle Monuments Commission (ABMC) en het Department of Veterans Affairs.

Tijdens het bezoek aan de Nederlandse ambassade bleek dat zowel de heer Kröner als de heer Van Rijssen goed op de hoogte zijn van de werkzaamheden van de OGS. Op verschillende posten waren zij al met de Stichting in contact gekomen. De heer Van der Graaf lichtte toe dat de diplomatieke vertegenwoordigers in het buitenland van onschatbare waarde zijn voor de uitvoering van de overheidstaak van de OGS. Via de desbetreffende ambassades worden de lokale vertegenwoordigers, zoals de honoraire consuls, ingeschakeld bij de zorg voor het Nederlandse oorlogsgraf in den vreemde. Zij vormen voor ons de ‘ogen en oren’ op plaatsen waar de stichting zelf niet vertegenwoordigd kan zijn.

Ook werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om de contacten met de Amerikaanse zusterorganisaties aan te halen. Zo bezocht beiden de American Battle

Under Secretary for Memorial Affairs, mr. W.F. Tuerk (links) ontving uit handen van de heer P.C. van der Graaf de OGS-plaquette en een exemplaar van het jaarbericht 2006 van de Stichting.

35

Monuments Commission (ABMC) waar hij ontvangen werd door de algemeendirecteur brigade generaal b.d. W.J. Leszczynski. De heer Leszczynski vertelde dat de ABMC in 1923 in het leven geroepen is om de nagedachtenis aan de Amerikaanse militairen die tijdens de Eerste Wereldoorlog gevallen zijn in ere te houden. De gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog zijn hier later aan toegevoegd. Zij is daarbij verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van 24 overzeese Amerikaanse erevelden, waaronder die in Margraten (Limburg). Vervolgens werd een bezoek gebracht aan het Department of Veterans Affairs.

Daar werden zij ontvangen door de Under Secretary for Memorial Affairs, mr.

W.F. Tuerk. De heer Tuerk is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud aan 125 nationale begraafplaatsen (national cemeteries) in Amerika. Gebleken is dat op een aantal begraafplaatsen die door het Departement of Veterans Affairs beheerd worden ook Nederlandse oorlogsslachtoffers begraven liggen.

De heer Tuerk bood spontaan aan foto's van die graven te verstrekken. De heer Van der Graaf aanvaardde dit aanbod in dank. Zowel de heer Leszczynski als de heer Tuerk ontvingen een bronzen OGS-plaquette en een jaarbericht van de Stichting. De Stichting kijkt terug op een aantal geslaagde en vruchtbare werkbezoeken, die uitstekend zijn voorbereid door luitenant-kolonel KLu C. Diepeveen, verbonden aan het bureau van de defensieattaché in Washington DC. Uitreiking oorkonde Oorlogsgravenstichting Op donderdag 6 september ontving de heer Deric Brock in Carew (Wales) uit handen van de Nederlandse Defensieattaché, KTZ M.C. Wouters een oorkonde van de Oorlogsgravenstichting.

De heer Deric Brock (2de van rechts) bij de Nederlandse graven in Carew Cheriton (Wales).

Rechts van hem de Nederlandse defensieattaché KTZ M.C. Wouters.

36

De heer Brock verzorgt al 25 jaar de vier Nederlandse oorlogsgraven op de kleine begraafplaats van Carew Cheriton. Het gaat om de bemanning van de Hudson Ypenburg die op 25 februari 1941 verongelukte. De uitreiking vond plaats in de oude luchtverkeerstoren van Carew Cheriton. Deze is thans ingericht als museum ter nagedachtenis aan de Battle of Brittain en in het museum wordt ook aandacht geschonken aan de vier Nederlandse slachtoffers. Bij het herstellen van deze verkeerstoren en het inrichten van het museum is de heer Brock destijds nauw betrokken geweest.

Herdenkingsplechtigheden Van een aantal Nederlandse ambassades en consulaten in het buitenland ontvingen wij berichten van op 4 mei gehouden herdenkingen en andere herdenkingsplechtigheden.

Amerika Op 4 mei 2007 zijn in Washington D.C. de Nederlandse oorlogsslachtoffers, met name de 138 die begraven liggen Het Nederlandse carillon bij Arlington National Cemetery.

Kranslegging op 4 mei te Washington DC door mr. C.M.J. KrĂśner (links) en de defensieattachĂŠ, commandeur M.B. Hijmans.

37

in de Verenigde Staten van Amerika, herdacht. Namens het Koninkrijk der Nederlanden legden de ambassadeur mr. C.M.J. Kröner en de defensieattaché commandeur M.B. Hijmans een krans bij het Nederlandse carillon. Het carillon staat aan de oever van de Potomac rivier en kijkt uit over de Arlington National Cemetery. Na de kranslegging hield de heer Kröner een toespraak. Hij herinnerde eraan dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is en dat daarvoor hoge offers zijn gebracht. De nagedachtenis aan de slachtoffers in herinnering houden, vindt hij een ereplicht.

De heer Kröner wees erop dat ook heden ten dage wordt gestreden voor de vrijheid. Nederland levert in Afghanistan, en elders in de wereld, een belangrijke bijdrage aan die strijd.

Verspreid langs de oost- en westkust van de Verenigde Staten liggen 138 Nederlandse oorlogsslachtoffers begraven. Hun graven zijn in beheer en onderhoud van de Oorlogsgravenstichting. Het betreft hier veelal omgekomen militairen van de Koninklijke Marine en leden van de Koopvaardij. In Jackson, MS liggen 26 militairen begraven die omgekomen zijn tijdens hun vliegopleiding (zie artikel hieronder). Het was de eerste keer dat de nationale dodenherdenking bij het Nederlands carillon in Washington werd georganiseerd. Het carillon is in 1952 door Hare Majesteit Koningin Juliana geschonken aan het Amerikaanse volk als dank voor de steun die ons land ontving tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. De oorspronkelijke 49 bellen zijn in Nederland vervaardigd en in 1954 in een tijdelijke toren opgehangen. De Nederlandse architect J.W.C. Boks realiseerde in 1960 een permanente klokkentoren. Op 5 mei 1960 is het carillon plechtig ingewijd. Ter gelegenheid van de vijftigste herdenking van de bevrijding van Nederland - in 1995 - is een extra bel aan het carillon toegevoegd. Tijdens officiële herdenkingen wordt het bespeeld door een beiaardier. Sinds 1995 is het ook mogelijk het carillon automatisch te laten spelen. Dagelijks wordt zo een afwisselend aantal liederen ten gehore gebracht.

Duitsland Op 4 mei 2007 om 14.00 uur vond op het Nederlandse ereveld te Düsseldorf de nationale herdenking plaats, georganiseerd door het consulaat-generaal.

Ongeveer 65 personen, waaronder nabestaanden, vertegenwoordigers van het consulaat, genodigden en belangstellenden woonden de plechtigheid bij. Na het blazen van de taptoe en twee minuten stilte werden kransen gelegd door de consul-generaal, de heer J.A.M. Giesen, de burgemeester van Düsseldorf, een vertegenwoordiger van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge en namens de Nederlandse kerken in Noordrijn-Westfalen. Pastoor F. Muysers en dominee P. Roggeband lazen voor uit de bijbel.

38

Hong Kong De Dodenherdenking op Sai Wan War Cemetery begon om 18:25 uur met een toespraak bij het 'Cross of Sacrifice' door de consul-generaal Mr. J. Revis. Na de kranslegging volgden twee minuten stilte en het blazen van de 'Last Post' door een trompetblazer van de Hong Kong Police Band.

De plechtigheid werd besloten met een stille tocht langs de Nederlandse oorlogsgraven.

39

INDONESIË Algemeen De jaarlijkse inspectie van de Nederlandse erevelden, door de president en de algemeen directeur, vond plaats tussen 14 en 27 januari. Op 15 en 16 januari brachten zij een bezoek aan het ereveld Tantui (Ambon) dat wordt verzorgd door de Commonwealth War Graves Commission.

Jaarlijkse inspectie in Indonesië door de president en algemeen directeur. Bezoek aan de werkplaats bij het ereveld Menteng Pulo.

Invoering betonnen grafkruizen succesvol Op de zeven Nederlandse erevelden in Indonesië, die sinds 1952 beheerd worden door de Oorlogsgravenstichting (OGS), staan in totaal ruim 21.000 graftekens. Deze graftekens zijn gemaakt van eerste klas djatihout. Deze tropische houtsoort, veelal afkomstig van Borneo, is de enige houtsoort die goed bestand is tegen de extreme weersinvloeden op Java. Desondanks moeten de graftekens na een aantal jaren worden hersteld of vervangen, dikwijls omdat de onderzijde is gaan verrotten maar ook omdat er barsten in het hout zijn ontstaan. Het hout van deze afgekeurde kruizen wordt echter niet verspild: daar worden 40

Fabricage van betonnen grafkruizen.

namelijk graftekens voor kindergraven van gemaakt. Hoewel de OGS dus verstandig omging met de aankoop van tropisch hardhout ontstond niettemin de gedachte om dit anders aan te pakken en zo een bijdrage te leveren aan het tegengaan van de toenemende ontbossing.

Het gebruik van houten graftekens op de erevelden is een erfenis uit de jaren50 van de vorige eeuw toen de Legergravendienst de oorlogsgraven nog beheerde. Om het aanzien van de erevelden niet drastisch te veranderen werd besloten het gebruik van houten graftekens voort te zetten. Dat neemt niet weg dat in de loop jaren werd uitgekeken naar andere materialen, zoals steen, kunststof en beton om graftekens uit te vervaardigen. Drie jaar geleden is door onze medewerkers op het ereveld Candi in Semarang een proef gestart met het vervaardigen van betonnen graftekens. Voorwaarde was dat er geen verschil zichtbaar mocht zijn met de houten graftekens. Dat bleek een succes en besloten werd om langzamerhand alle graftekens van beton te vervaardigen. Ons personeel kreeg hiervoor intern een opleiding. In eigen beheer werden tientallen mallen vervaardigd voor de diverse soorten graftekens. Er werd geĂŤxperimenteerd met verfsoorten, bewapening en onderhoud. In 2006 werd het stadium bereikt dat er geen behoefte meer was om hardhout aan te kopen. Alle houten graftekens die sindsdien worden afgekeurd, worden vervangen door een betonnen exemplaar.

41

Er staan op de erevelden op Java inmiddels bijna 4000 betonnen graftekens. De bezoeker ziet het verschil tussen betonnen en houten graftekens niet, maar wij merken het verschil wĂŠl: de betonnen kruisen zijn drie keer zo goedkoop als de houten, gaan veel langer mee en - zeker niet onbelangrijk - de OGS levert op deze wijze tegelijkertijd een daadwerkelijke bijdrage aan de bescherming van ons milieu.

Renovatie Columbarium ereveld Menteng Pulo Op het Nederlands ereveld Menteng Pulo te Jakarta bevindt zich een Columbarium, waar, na de Tweede Wereldoorlog, de urnen met de asresten van Nederlandse krijgsgevangenen die in Japan zijn overleden, werden bijgezet. In deze urnengalerij staan 751 urnen. Tijdens een periodieke inspectie van het ereveld werd geconstateerd dat de houten dragers waarop de urnen geplaatst zijn, aan vervanging toe waren. Onlangs zijn deze werkzaamheden, die twee maanden in beslag namen, geheel in eigen beheer uitgevoerd.

De oorspronkelijke houten dragers zijn nu vervangen door exemplaren van Sonokeling, een eerste klas hardhout uit Midden-Java. Na het Het bijschilderen van de personalia op de vervangen van de dragers zijn de vernieuwde houten dragers in het Columbarium personalia van de slachtoffers weer van Menteng Pulo. onder de urnen geschilderd.

Opzichtersbijeenkomst Op 16 april vond onder voorzitterschap van de directeur IndonesiĂŤ de jaarlijkse vergadering plaats in het opzichterskantoor op het ereveld Pandu te Bandung.

Medaille uitreikingen In verband met de 25 jaar dat zij werkzaam zijn voor de Oorlogsgravenstichting ontvingen de volgende medewerkers een zilveren medaille uit handen van de directeur IndonesiĂŤ: 42

- De heer Triyono, medewerker ereveld Menteng Pulo, op 3 september, - De heer Margiono, medewerker dienstwoning Kemang, op 12 oktober, - De heer Suyadi, medewerker ereveld Kembang Kuning, op 23 oktober.

De heer Suyadi (Kembang Kuning).

De heer Triyono (Menteng Pulo).

De heer Margiono (dienstwoning Kemang).

43

Werkbezoek kantoor Indonesië Van 18 t/m 22 juni brachten de heer R. da Costa en de dames R. Sugiyanti en J. Darmanto een werkbezoek aan het kantoor van de stichting in Den Haag.

Groepsfoto van de OGS-medewerkers van het hoofdkantoor en de collega’s van kantoor Indonesië die voor een werkbezoek waren overgekomen.

Overzicht van werkzaamheden op de erevelden: Menteng Pulo - Schilderen buitenmuur Simultaankerk - Opknappen en opnieuw bekleden van de zitbanken in de Simultaankerk - Vervanging houten naamlijsten in het Columbarium - Bouw werkloods t.b.v. verfspuiten - Snoeien Beringinboom in vak Cililitan

44

Schilderen buitenmuur Simultaankerk ereveld Menteng Pulo.

Ancol - Reparatie zeewering - Bouw zeemuur op de dijk - Uitbreiding werkplaats

De vrijwel jaarlijks terugkerende wateroverlast op het ereveld Ancol.

45

Leuwigajah - Normale onderhoudswerkzaamheden Pandu - Normale onderhoudswerkzaamheden

Kantoor, gastentoilet en werkplaats ereveld Pandu; oude situatie.

Na de renovatie.

Kalibanteng - Reparatie pergola rond het Vrouwenmonument - Renovatie voetpaden rond het Vrouwenmonument

Reparatiewerkzaamheden pergola ereveld Kalibanteng.

46

Reinigen gracht rondom het ereveld Kalibanteng.

Renovatie voetpaden rondom Vrouwenmonument ereveld Kalibanteng.

Het resultaat.

47

Candi - Reparatie dak opzichterswoning - Reparatie omheining ereveld Kembang Kuning - Renovatie watertoren Voorbereiding onthulling Mariniersmonument Aantal bezoekers in 2007 per ereveld: Ereveld Menteng Pulo 1.292 Ereveld Ancol 1.235 Ereveld Pandu 1.279 Ereveld Leuwigajah 1.180 Ereveld Candi 448 Ereveld Kalibanteng 447 Ereveld Kembang Kuning 1.177 Totaal 7.106 (in 2006: 7.500)

Officiële plechtigheden en kransleggingen in Indonesië: Ereveld Menteng Pulo 13 januari Kranslegging door de directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) bij het Vlaggenmonument en de gedenkplaat.

30 maart Namens de reüniecommissie 1e Verkenningsregiment Huzaren van Boreel werd een krans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie.

4 mei Nationale Dodenherdenking 7 mei Namens de 1e Genie Park Comp.1 Div. 7 December werd een krans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie.

24 mei Kranslegging namens het Organisatie-Comite Reünie 5-7 R.I. bij het Vlaggenmomenunt en de gedenkplaat.

13 juni Kranslegging door de Commandant bedrijfsgroep gezondheidszorg, brigade-generaal arts R. van der Meer bij het Vlaggenmonument.

5 augustus Kranslegging bij het algemeen monument namens het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties door de heer A. van Hulst.

48

15 augustus

18 augustus 12 september 27 september 29 september 8 oktober 12 oktober 10 november

25 november 7 december

Jaarlijkse ceremonie ter gelegenheid van de herdenking van het eind van WO II in Zuidoost-Azië. De Gevolmachtigd Minister, dr. A. Koekoek legde namens het Koninkrijk der Nederlanden een krans. Tevens werden kransen gelegd namens het Ministerie van Defensie door de defensieattaché, KTZ mr. A.H.L. Louter en namens de Stichting Herdenking 15 augustus 1945 door de assistent-defensieattaché, aoo Klu A.W.P. Rameckers.

Namens het Comité Herdenking Birma-Siam Spoorweg werd bij het Birma-Siamkruis in de Simultaankerk een krans gelegd.

Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.

Kranslegging namens de reüniecommissie Stichting Vrienden van 3-8 R.I. bij het monument voor de 7 December Divisie.

Kranslegging namens de Vereniging Ex-Glodokgeïnterneerden 1944-1945 bij de Glodok gedenksteen.

Namens het reüniecomité 3-12 R.I. werd een krans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie.

Kranslegging namens de 1 Divisie ‘7 December’ III-I R.I. bij het monument voor de 7 December Divisie.

Namens de Oud-Indië en Nieuw Guinea Militairen Beek en Donk tevens Veteranenvereniging Laarbeek werd een krans gelegd bij het Vlaggenmonument en de Gedenkplaat.

Namens het Regiment Huzaren van Boreel werd een krans gelegd bij het Vlaggenmonument en de Gedenkplaat.

Kranslegging namens 1 Divisie ‘7 December’ bij het monument voor de 7 December Divisie.

Kranslegging namens reüniecommissie van 3-9 R.I. bij het monument voor de 7 December Divisie.

Ereveld Ancol 4 mei Nationale dodenherdenking.

12 september Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.

Ereveld Pandu 24 mei Kranslegging namens de veteranen van 8 R.S. bij het algemeen monument.

26 juli Namens het comité van toezicht KNIL-monumenten werd bij het KNIL-monument een krans gelegd.

22 augustus Kranslegging namens het 6e bataljon Regiment Stoottroepen Prins Berhard bij het algemeen monument.

23 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.

49

7 september Bij het algemeen monument werd namens de Commissie Reünie 5-3 R.I. een krans gelegd.

3 oktober Namens de Reüniecommissie voormalig O.V.W. 1944-1948 werd een krans gelegd bij het algemeen monument.

25 november Namens het Koninklijk Tehuis voor Oud-militairen en museum ‘Bronbeek’ werd een krans gelegd bij het Bronbeekgedeelte Ereveld Leuwigajah 23 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.

29 augustus Namens de Stichting Indië Monument Friesland werd een krans gelegd. Ook op de erevelden Menteng Pulo, Pandu, Candi en Kembang Kuning werden namens deze Stichting kransen gelegd.

27 oktober Kranslegging namens de Stichting Jongens in Japanse Kampen ’42-’45 bij het monument voor de Jongenskampen. Tevens kranslegging op Kalibanteng en Pandu.

Ereveld Kalibanteng 23 augustus Namens de Commissie Herdenking Jongenskampen van de organisatie ‘Bangkong-Gedungjati’ en Jongens in Japanse Kampen ’42-’45 werd een krans gelegd bij het monument voor de Jongenskampen 24 augustus Kranslegging namens de Reüniecommissie Banjoe Biroe & Ambarawa Vrouwenkampen bij het Vrouwenmonument.

7 september Namens de VOMI werd een krans gelegd. Tevens werden kransen gelegd bij de monumenten op de erevelden Menteng Pulo, Kembang Kuning.

Ereveld Candi 26 april Kranslegging namens de Reüniecommissie 5 R.S. bij het Vlaggenmonument en de gedenkplaat buiten erevelden.

10 mei Namens 2-6e R.I. werd een krans gelegd bij het monument voor Veiligheid en Recht.

12 juni Kranslegging namens het Reünieverband I Regiment Stoottroepen bij het monument voor Veiligheid en Recht.

3 juli Kranslegging namens de Stichting Veteranen 5-5 R.I. bij het monument voor Veiligheid en Recht.

12 augustus Kranslegging namens 5-5 R.I. door de familie Van Veelen bij het monument voor Veiligheid en Recht.

7 september Namens de reüniecommissie van het 6de Bataljon Grenadiers 411 BI werd een krans gelegd bij het monument voor Veiligheid 50

en Recht. Tevens werd namens hen een krans gelegd op het ereveld Pandu bij het algemeen monument.

7 november Kranslegging namens het Comité reünie 3-7 R.I. bij het monument voor Veiligheid en Recht.

16 november Kranslegging door de directeur van de Nederlandse Politie Academie, lt.gen. b.d. A.P.P.M. van Baal, bij het monument voor Veiligheid en Recht

Bezoek directeur Nederlandse Politieacademie, Lt.gen. b.d. A.P.P.M. van Baal (2de van links) met rechts van hem de heer P. Steenmeijer, directeur OGS Indonesië.

Ereveld Kembang Kuning 19 januari Kranslegging bij de onthulling van het vlootmonument (zie verslag).

27 februari Kranslegging bij het Karel Doormanmonument door de defensieattaché KTZ mr. A.H.I. Louter.

4 mei Nationale dodenherdenking.

7 juni Kranslegging OGS-pelgrimsgroep 22 juni Kranslegging namens 4-5 R.I. reüniecommissie ‘Ampat Lima’ bij het Karel Doormanmonument.

4 oktober Namens de reünie commissie 4e Bataljon Garderegiment Prinses Irene werd een krans gelegd bij monument voor Veiligheid en Recht en tevens op op het ereveld Candi.

51

10 december Kranslegging namens het dagelijks bestuur van de Vereniging ‘Contact Oud-Mariniers' (COM) en de ‘Schietvereniging Contact Oud-Mariniers’, afdeling Noord-Holland, bij respectievelijk het monument Voor Recht en Vrede / Gedenkplaat Buiten Erevelden en het Karel Doorman monument.

Onthulling Vlootmonument ereveld Kembang Kuning In de loop van 17 januari 2007 liep het Luchtverdedigings- en Commando-fregat Hr.Ms. Tromp de haven van Surabaya binnen. Dit fregat maakte onder de naam Global Enterprise een wereldreis van vijf maanden. In verband met de onthulling van de bronzen platen op het Vlootmonument op het Nederlands ereveld Kembang Kuning door vice-admiraal J.W. Kelder, Commandant Zeestrijdkrachten, werd het fregat ook naar Indonesië gedirigeerd.

Op uitnodiging van vice-admiraal Kelder brachten de nabestaanden die deelnamen aan de speciale pelgrimsreis die door de Stichting was georganiseerd de avond voor de onthulling van de bronzen platen een bezoek aan Hr.Ms. Tromp. Admiraal Kelder heette hen in het Verre Indonesië van harte welkom

De Nederlands/Indonesische Erewacht.

52

aan boord van het schip. De genodigden kregen een korte rondleiding, een hapje en een drankje aangeboden.

In de ochtend van 19 januari kwamen nabestaanden en genodigden bijeen voor de onthulling op het Nederlands ereveld Kembang Kuning in Surabaya.

Zij werden daar ontvangen door vice-admiraal b.d. N.W.G. Buis, president van de Oorlogsgravenstichting, schout-bij-nacht b.d. P.C. van der Graaf, algemeen directeur van de Oorlogsgravenstichting en kapitein ter zee van administratie P. Steenmeijer, directeur Indonesië van de Oorlogsgravenstichting. Ongeveer 150 militairen van Hr.Ms. Tromp verzorgden het militaire ceremonieel. Een gewapend detachement van Hr.Ms. Tromp vormde samen met een detachement adelborsten van de Indonesische marine de erewacht. Andere bemanningsleden van de Tromp vormden een ereafzetting in het Karel Doormanhof en gaven de onthullingsceremonie een speciaal karakter.

Namens de Oorlogsgravenstichting heette de heer P. Steenmeijer de aanwezigen in het Nederlands en in de Bahasa Indonesia welkom. Als eerste spreker kwam de heer. N.W.G. Buis aan het woord. In zijn toespraak gaf hij aan dat bij de onthulling van de 15 bronzen platen op het Karel Doormanmonument op 27 februari 2006 het werk van de Oorlogsgravenstichting nog niet klaar was. Er zijn immers meer oorlogsslachtoffers die in aanmerking komen om herdacht te worden op een monument. Vandaag werden de namen onthuld van de 356 marinemannen - van wie er 93 uit Indonesië afkomstig waren - die dienden aan boord van 19 schepen van de Koninklijke Marine en de Gouvernements Marine die in de periode 8 december 1941 tot 9 maart 1942 in de strijd tegen Japan zijn omgekomen in de Indische wateren. Deze 19 schepen behoorden vrijwel allemaal tot de Nederlandse vloot en waren meestal ingedeeld in het eskader van schout-bij-nacht Karel Doorman. Het is daarom passend dat hun namen in het Karel Doormanhof op het nieuwe Vlootmonument zijn weergegeven. Het monument is door de Oorlogsgravenstichting in eigen beheer ontworpen en gebouwd.

De bronzen platen, die vervaardigd zijn in Nederland, konden gerealiseerd worden met geld van het Nederlandse ministerie van Defensie en het Karel Doorman Fonds. De Stichting is deze beide instanties daarvoor zeer erkentelijk.

Voorts onderstreepte hij het belang van het werk van de Oorlogsgravenstichting, dat wordt uitgevoerd namens de Nederlandse overheid. In het afgelopen jubileumjaar, de Oorlogsgravenstichting bestond in 2006 namelijk 60 jaar, is de Stichting wat meer in de publiciteit getreden. “Hoe meer mensen zien wat wij doen, hoe beter het is”, aldus de heer Buis.

De werkzaamheden worden immers bekostigd door een subsidie van het 53

De genodigden begeven zich naar het Vlootmonument. Voorop de Nederlandse ambassadeur N. van Dam en de president van de Stichting, de heer N.W.G. Buis

ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Stichting kan zich niet permitteren dat ze vergeten wordt door de Nederlandse samenleving.

Ook in de huidige tijd vallen namelijk nog steeds Nederlandse oorlogsslachtoffers te betreuren. De heer Buis refereerde hierbij aan Irak, Afghanistan en Operation Enduring Freedom. Hij benadrukte dat de Stichting haar werk blijft doen zolang er nabestaanden zijn die troost en rust vinden in de wetenschap dat ergens in de wereld, ook al is het heel ver weg, een graf of een monument met de naam van een dierbaar familielid in goede staat wordt gehouden.

Hij eindigde zijn toespraak met het devies van de Oorlogsgravenstichting: ‘Opdat zij met eere mogen rusten’.

Vervolgens kwam Hr.Ms. Buitengewoon en Gevolmachtigd ambassadeur te Jakarta, dr. N. van Dam, aan het woord. In zijn toespraak sprak de ambassadeur over respect en de eigen verantwoordelijkheid. Hij zei ondermeer: “De Nederlandse overheid respecteert haar oorlogsslachtoffers. Ook na 65 jaar. De zeven mooi onderhouden erevelden op Java getuigen daarvan. Vrede en veiligheid komen niet vanzelf. Daar zullen wij allemaal, jong en oud, ons steentje aan bij moeten dragen, uit eerbied voor onze oorlogsslachtoffers. Juist omdat 54

vrijheid een verworvenheid is waarvoor zo hard is gestreden en waarvoor heel veel mensen grote offers hebben gebracht, is het onze plicht steeds opnieuw bij die vrijheid te blijven stilstaan. Vrijheid vraagt om verantwoordelijkheid. Daarmee is herdenken niet alleen een moment van bezinning over ons verleden, maar ook een moment van bezinning over het heden en een bron van inspiratie voor de toekomst.” De ambassadeur sprak zijn grote waardering uit voor de wijze waarop de Oorlogsgravenstichting in Indonesië de Nederlandse erevelden verzorgt. Op die manier draagt de Stichting ertoe bij dat de nagedachtenis aan de oorlogsslachtoffers niet vergeten wordt.

Als derde spreker trad vice-admiraal J.W. Kelder, naar voren. In zijn toespraak schetste hij de gebeurtenissen in het Verre Oosten na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941.

Hij memoreerde de geallieerde samenwerking tussen Amerikaanse, Britse, Nederlandse en Australische eenheden in de strijd tegen de Japanners. De Slag in de Javazee op 27 februari 1942, dit jaar precies 65 jaar geleden, is bij velen wijd en zijd bekend. Minder bekend is dat naast deze zeeslag nog vele Nederlandse en Indische militairen, terwijl zij aan boord van marineschepen hun plicht deden voor hun vaderland, gesneuveld zijn. Personeel dat onder vaak moeilijke omstandigheden haar werk moest doen in een strijd tegen een vijand die op dat moment oppermachtig leek. Zo leidde het Japanse luchtoverwicht ertoe dat verspreid over de gehele Indonesische archipel schepen werden aangevallen door Japanse vliegtuigen. De namen van 356 gesneuvelde marinemannen van wie tot op de dag van vandaag de laatste rustplaats niet aanwijsbaar is en die nog niet elders vermeld zijn, staan vanaf vandaag te lezen op het Vlootmonument. Admiraal Kelder bracht zijn gevoelens als volgt onder woorden: “Ook zij hebben nu een tastbare plek gekregen in onze herinnering. Mijn gedachten gaan echter niet alleen uit naar de gevallenen, maar ook naar de nabestaanden die vaak onder erbarmelijke omstandigheden en ook in grote onzekerheid achterbleven en het verlies van hun geliefde moesten dragen. Ook vandaag bent u hier weer aanwezig, velen van u voor de eerste keer. Ik heb een diep respect voor u! En het is een eer voor mij, om vandaag samen met u te mogen herdenken.”

Tot slot sprak vlootaalmoezenier drs H.J.M. van Horssen van Hr.Ms. Tromp een overdenking uit. Aan de hand van een strofe uit een gedicht van Neeltje Maria Min wees hij op het belang van een naam.

“Noem mij, bevestig mijn bestaan, laat mijn naam zijn als een keten. Noem mij, noem mij, spreek mij aan, o, noem mij bij mijn diepste naam.Voor wie ik liefheb, wil ik heten”, Prachtige woorden aldus aalmoezenier Van Horssen. Deze 55

Vlootaalmoezenier H.J.M. van Horssen (3de van links) met rechts naast hem ambassadeur N. van Dam, vice-admiraal J.W. Kelder, de heer P.C. van der Graaf en admiraal Hardiwan, luisteren naar de toespraak van de heer N.W.G. Buis.

woorden kregen voor de nabestaanden van 356 militairen vandaag een diepere betekenis. Hun namen zijn nu voor een ieder zichtbaar op hun eigen plek. Een plek waar de familie, geliefden, vrienden en vriendinnen hun dierbare kunnen gedenken en hun bloemen kunnen plaatsen. Aalmoezenier Van Horssen zei onder andere: “Hier staande rond het monument roepen wij hen die heengingen voor een ogenblik weer tot leven. Wij roepen onze dierbare doden uit hun rust om opnieuw even in ons midden te zijn. Want het offer dat zij brachten was ten diepste van ons allemaal.� Vervolgens ging hij de aanwezigen voor in gebed.

De onthulling van de bronzen naamplaten op het Vlootmonument werd voorafgegaan door het slaan van '8 glazen' op de scheepsbel van Hr.Ms. Java door leerling matroos der eerste klasse operationele dienst verbindingsdienst Robert de Oude van Hr.Ms. Tromp. Deze scheepsbel is enkele jaren geleden opgedoken uit de Javazee en uiteindelijk door wijlen de heer Henk Visser aan de Koninklijke Marine geschonken. Vice-admiraal Kelder gaf deze bel vorig jaar in bruikleen aan de Oorlogsgravenstichting. In deze ceremonie symboliseren 8 56

glazen op de scheepsbel het begin van een nieuwe periode waarbij de namen van de in de periode 8 december 1941 tot 9 maart 1942 omgekomen bemanningsleden van de schepen Hr.Ms. Mastijn, Hr.Ms. Prins van Oranje, Hr.Ms. Canopus, Hr.Ms. Deneb, Hr.Ms. P40, Hr.Ms. Pro Patria, Hr.Ms. Van Nes, Hr.Ms. Soerabaja, Hr.Ms. Piet Hein, Hr.Ms. Soemba, Hr.Ms. Reiger, USS Houston, Hr.Ms. Evertsen, Hr.Ms. Witte de With, Hr.Ms. Endeh, Hr.Ms. Serdang, S.S. Poelau Bras, Hr.Ms. Jan van Amstel, en de sleepboot Triton nu zichtbaar zijn op het Vlootmonument. De glazen werden geslagen. Direct na het slaan van de 8 glazen onthulde vice-admiraal Kelder de 6 bronzen platen. Hij bracht daarbij een eregroet. De platen zijn aangebracht op het nieuw gebouwde Vlootmonument. Centraal op het monument is een informatiebord geplaatst.

Vervolgens werden bij het nieuwe monument vijf kransen gelegd.

De eerste krans werd gelegd door Hr.Ms. Buitengewoon en Gevolmachtigd ambassadeur te Jakarta, dr. N. van Dam namens het Koninkrijk der Nederlanden. Vervolgens legde admiraal Hardiwan namens de Republiek IndonesiĂŤ een krans. De derde krans werd gelegd door vice-admiraal J.W. Kelder namens de Koninklijke Marine. De vierde krans werd gelegd door mevrouw N.M. Engles, dochter van luitenant ter zee der 2e klasse Koninklijke Marine Reserve J. Engles, en de heer A. Meesters, broer van matroos der 1e klasse F.A. Meesters, namens de nabestaanden van de gevallenen. Tot slot legden de heer N.W.G.

Het onthulde Vlootmonument.

57

De twee groepen pelgrimsreizigers die deelnamen aan de speciale pelgrimsreis om de onthulling van het Vlootmonument mee te maken.

Buis en de heer P.C. van der Graaf namens de Oorlogsgravenstichting een krans. Het eerbetoon werd afgesloten met een minuut stilte en het zingen van het Wilhelmus. Het officiële gedeelte van de plechtigheid eindigde met een defilé langs het monument.

Kranslegging Javazee Op 20 januari 2007 verliet Hr.Ms. Tromp de haven van Surabaya. Aan boord waren veertig genodigden. Het schip stoomde op naar de locatie waar bijna 65 jaar geleden Hr.Ms. De Ruyter tot zinken werd gebracht bij de Slag in de Javazee op 27 februari 1942. Precies boven het wrak van de De Ruyter werd Hr.Ms. Tromp stilgelegd voor een bijzondere ceremonie.

Vanaf de staatsietrap van Hr.Ms. Tromp werden ter nagedachtenis aan de gevallenen vier kransen te water gelaten. De eerste door ambassadeur N. van Dam, namens het Koninkrijk der Nederlanden, de tweede door admiraal Soebianto, namens de Republiek Indonesië, de derde door vice-admiraal J.W. Kelder, namens de Koninklijke Marine en de vierde door vice-admiraal b.d. N.W.G. Buis, namens de Oorlogsgravenstichting.

58

Toespraak door vice-admiraal J.W. Kelder aan boord van Hr. Ms. Tromp.

Kranslegging boven het wrak van Hr. Ms. De Ruyter door de heer N.W.G. Buis, namens de Oorlogsgravenstichting.

59

Herdenking Slag in de Javazee Op 27 februari 2007 was het precies 65 jaar geleden dat de Slag in de Javazee plaatsvond. Schout bij nacht Karel Doorman probeerde op 27 februari 1942 de Japanse invasievloot, die opstoomde naar Java, te vernietigen. Die dag werden de Nederlandse schepen Hr.Ms. Kortenaer, Hr.Ms. Java en het vlaggenschip van Doorman Hr.Ms. De Ruyter door de Japanners tot zinken gebracht. Hierbij verloren 918 Nederlandse marinemannen het leven. Ter nagedachtenis van de gevallenen legde de defensieattachĂŠ, kapitein ter zee mr. A.H.L. Louter, namens de Koninklijke Marine een krans bij het Karel Doormanmonument op het Nederlands ereveld Kembang Kuning te Surabaya.

Voor de korte en sobere plechtigheid op het ereveld verwelkomde de heer P. Steenmeijer, een kleine groep belangstellenden. Hij begroette onder meer de heer Boenandir, een van de overlevenden die als stoker-olieman aan boord van Hr.Ms. De Ruyter de Slag had meegemaakt. Na de kranslegging werd een minuut stilte in acht genomen, waarna door de aanwezigen bloemen werden uitgestrooid over het ereveld en bij de diverse monumenten.

Kranslegging op Kembang Kuning ter herdenking aan de Slag in de Javazee. Links naast de krans de heer Boenandir, een van de weinige overlevenden.

60

Belangstelling voor de tekeningen van leerlingen van de Nederlandse Internationale School aan de muur van de Simultaankerk op het ereveld Menteng Pulo.

Kranslegging door Gevolmachtigd Minister, de heer T. Kamper (4de van rechts).

4 Mei herdenking In IndonesiĂŤ vond op 4 mei de jaarlijkse Dodenherdenking plaats in Jakarta en Surabaya. Op het ereveld Menteng Pulo ving de plechtigheid aan met een rondgang onder klokgelui over het ereveld naar de vlaggenmast, waar een vijftal kransen werd gelegd en twee minuten stilte werd gehouden.

Na een welkomstwoord in de Simultaankerk door de directeur IndonesiĂŤ, de heer P. Steenmeijer, was het woord aan de directeur van de Nederlandse Internationale School (NIS), mevrouw K. Peters. Zij vertelde over de activiteiten van de leerlingen in het kader van het thema 4 mei, waarna de kinderen zelf gemaakte gedichten voordroegen. Aan de wand van de kerk hingen tekeningen en gedichten van de leerlingen van de NIS. Vervolgens sprak de Gevolmachtigd Minister, de heer T. Kamper. Hij benadrukte hoe belangrijk het is om de jongere generatie te betrekken bij het gedenken en herdenken en verheugde zich in de aanwezigheid van zo vele kinderen bij de plechtigheid. Na het zingen van twee coupletten van het Wilhelmus, begeleid door een hoornblazer van het Korps Mariniers, werd de rondgang voortgezet via het Columbarium.

Daar legde de echtgenote van de ambassadeur, mevrouw M. van Dam, een 61

handboeket bij de urn van de onbekende soldaat. De bezoekers, die in groten getale aanwezig waren, kregen losse bloemen aangereikt die bij individuele graven konden worden gelegd. Hiermee werd de herdenking in Jakarta beĂŤindigd.

Tezelfdertijd vond in Surabaya de Dodenherdenking plaats op het ereveld Kembang Kuning.

De Nederlandse consul, mevrouw S. Kho-Pangkey, sprak de beperkte groep belangstellenden toe waarna zij een krans legde bij het Karel Doormanmonument namens het Koninkrijk der Nederlanden.

De tweede krans werd gelegd door een delegatie van de Stichting Het Gebaar, bestaande uit de heren H.Th. Bussemaker en A.A. Lutter. De doden werden herdacht tijdens twee minuten stilte.

62

PELGRIMSREIZEN De Oorlogsgravenstichting (OGS) organiseert sinds 1969 jaarlijks pelgrimsreizen voor nabestaanden van Nederlandse oorlogsslachtoffers naar erevelden in het Verre Oosten met het doel hen de gelegenheid te bieden de graven van hun dierbaren te bezoeken. Naast het bezoek aan het ereveld wordt tijd uitgetrokken voor het bezichtigen van diverse culturele bezienswaardigheden.

In 2007 werden acht reizen georganiseerd. Een buitengewone pelgrimsreis naar Surabaya (ereveld Kembang Kuning). Drie gewone pelgrimsreizen naar Indonesië met als bestemming respectievelijk Surabaya, Jakarta en Bandung, twee met het ereveld Thanbyuzayat (Myanmar) als bestemming en twee naar de erevelden in Thailand..

Zowel in Indonesië, Myanmar als Thailand werd op de bezochte erevelden een herdenkings-plechtigheid gehouden met een kranslegging namens de pelgrimsgroepen bij het centraal monument.

Aan de reizen naar Indonesië, Myanmar en Thailand namen in totaal 199 nabestaanden deel.

Collagefoto van OGS-pelgrimsgroep (novemberreis) naar Thailand (Foto: J. van der Heijden).

63

De pelgrimsreizen worden mede mogelijk gemaakt door het Nationaal Fonds voor Vrijheid en Veteranenzorg (www.v-fonds.nl) die meedeelt in de opbrengsten uit de BankGiroLoterij. Deelname aan deze loterij wordt daarom van harte aanbevolen.

64

VERSCHILLENDE WERKZAAMHEDEN Herbegravingen Militair ereveld Grebbeberg - totaal aantal slachtoffers op dit ereveld Herbegravingen ereveld Loenen - totaal aantal slachtoffers op dit ereveld

: 5 : 834 : 26 : 3717

Omvangrijke werkzaamheden In bijna 20 plaatsen in Nederland vonden dit jaar renovatiewerkzaamheden aan Nederlandse, en met name geallieerde graven, plaats. Grote renovaties (meer dan vijf graven) vonden plaats in Westerbork, Gieten, Nieuwehorne, Westergeest, Damwoude.

Gerenoveerd geallieerd plot te Westerbork.

Renovatie in Westergeest.

Gerenoveerd geallieerd plot te Nieuwehorne.

65

Inspectie erevelden Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk - 16 april Osnabr端ck - 17 april Bremen - 19 april L端beck - 19 april Hamburg - 19 april Hannover - 24 april Orry-la-Ville - 9 oktober Salzburg.

- 11 oktober Frankfurt am Main - 12 oktober D端sseldorf Ook werd op 18 april een inspectiebezoek gebracht aan de gedenkst辰tte Ladelund, nabij de Deense grens, waar zich op de begraafplaats ernaast drie verzamelgraven bevinden met de stoffelijke resten van meer dan 300 slachtoffers.

Onder hen zijn veel mannen die op 2 oktober 1944 uit Putten werden gedeporteerd als represaile voor de aanslag op een Duits voertuig.

Joint Inspection 2007 Van 17 t/m 21 september werd door de heren S. Cumming, en E. McAtear van de Commonwealth War Graves Commission (CWGC), D. Lagemaat en R. Jankisingh (Oorlogsgravenstichting) een gezamenlijke inspectie van de geallieerde graven gehouden in de provincie Limburg en Gelderland In totaal werden 49 plaatsen bezocht. De geallieerde graven bleken over het algemeen in goede conditie te verkeren.

66

UIT DE INGEKOMEN POST “Herdenken op Menteng Pulo.

Een bezoek aan Menteng Pulo, Jakarta is telkens weer een soort thuiskomen.

Een Nederlandse enclave, geheel ingesloten door overvolle, morsige stadskampongs en slanke statige torenflats.

Waar de driekleur bescheiden maar geruststellend wappert: welkom thuis!

Het gazon strekt zich als een immens bleekgroen tapijt voor je uit. Gladgeschoren en grondig gereinigd. De smetteloos witte kruizen, stram in het gelid, glanzend in de zon. Alsof ze nog pas gisteren werden geschilderd. Anno 2007 is het verassend te zien dat Menteng Pulo een interreligieus ereveld is, waar ook moslims, boeddhisten en joden een laatste thuis hebben gevonden. Behalve de graftekens herinneren ook de urnengalerijen en de multifunctionele Simultaankerk aan de kleurrijke samenleving van toen. In het kerkje spreekt een Indonesische dominee aan de hand van een Bijbeltekst in zorgvuldig Nederlands een kort stichtelijk woord. Hij spreekt zacht, zonder enige stemverheffing. Ook als hij plotseling overstemd dreigt te worden door de luide roep tot het middaggebed uit de moskee van de nabijgelegen kampong. Zijn gearticuleerd dankgebed noodt tot bezinning om tot een zinvol herdenken te komen. Een ontmoeting met het verleden is een ontmoeting met jezelf, is een beetje thuiskomen.

Dit maakt de lange, stijve en slapeloze zit in het vliegtuig alleszins waard.

Dank aan de OGS, niet in de laatste plaats aan de mandoers, de stille werkers die met veel respect en toewijding de herinnering helpen levend te houden.�

67

DIENSTVERLENING Bloemlegging en graffoto's Sinds jaar en dag verzorgt de Oorlogsgravenstichting bloem- en kransleggingen op de erevelden in Indonesië en Thailand.

De kosten van een bloemlegging in Indonesië bedragen incl. foto € 8,50.

Men heeft de keuze uit: Type A: Bloemstukje van orchideeën type Douglas/Vanda, hoog model.

Type B: Andere soorten bloemen niet zijnde orchideeën.

Type C: Bloemstukje van Bangkok orchideeën, laag model.

Tevens is het mogelijk om voor de erevelden in Indonesië kransen te bestellen.

Type K30: Kransje (doorsnede 30 cm.) voor plaatsing bij de graven; kosten incl. foto € 12,50.

Eventueel met korte tekst op rood-wit-blauw lint (maximaal 40 letters, inclusief spaties).Soort bloemen wordt in overleg met de plaatselijke bloemist bepaald.

Type K75: Een grote krans (oranje gladiolen of witte bloemen; doorsnede 75 cm.), inclusief rood-wit-blauw lint met korte tekst (maximaal 60 letters, inclusief spaties), bedoeld voor kranslegging bij de monumenten door comités en verenigingen; kosten € 27,50 inclusief foto.

Wilt u een extra bloem- of kransleggingsfoto bestellen, dan is de prijs hiervan € 2,00.

Wilt u alleen een graffoto bestellen (formaat 10 x 15 cm.), dan is dat ook mogelijk, de prijs hiervan is eveneens € 2,00.

Voor Thailand kunnen uitsluitend kleine bloemstukjes worden besteld. De soort bloemen is afhankelijk van wat die dag voorradig is bij de bloemist, keuze van de bloemen gaat in overleg met de opzichter ter plaatse. De kosten bedragen € 8,50, inclusief foto.

Om redenen van logistieke aard die buiten de invloedssfeer van de Stichting liggen, kan helaas niet gegarandeerd worden dat de voor de erevelden in Thailand bestelde bloemstukjes ook daadwerkelijk op de opgegeven datum gelegd worden en kan het vrij lang duren alvorens de foto’s van de bloemleggingen beschikbaar zijn.

68

Bestellingen dienen uiterlijk 8 weken voor de gewenste uitvoeringsdatum bij de Stichting bekend te zijn.

De eenvoudigste wijze van bestellen is per giro (nr. 40.10.00), onder vermelding van: naam overledene, naam van het ereveld en de gewenste datum. De gegevens uitsluitend op de voorzijde van de giro vermelden. U kunt natuurlijk ook via onze website (onder ‘Service’ en ‘Bloemleggingen’) een bloem- of kranslegging opgeven.

In verband met een verandering in het verwerken van acceptgiro’s bij de banken kunnen wij u geen acceptgirokaart meer toezenden. Bij de brief met de foto van een bloem- of kranslegging zullen wij u vragen om de kosten voor de bloemlegging zelf over te maken op onze girorekening 401000 ten name van de Oorlogsgravenstichting onder vermelding van een in de brief vermeld bestelnummer.

Indien u dit wenst, kunt u ons machtigen om eenmalig de bovengenoemde kosten van uw bankrekening af te schrijven.

Voor Hong Kong, Singapore, Korea en Myanmar (voormalig Birma) gelden aparte voorwaarden, waarover desgewenst nadere inlichtingen worden verstrekt.

Buitenland Op de erevelden in Thailand zijn 163 bloemstukjes en twee kransen geplaatst.

Daarnaast werden 156 graffoto's gemaakt.

In Indonesië voerde men in totaal 1850 bloemleggingen uit en waren er 46 kransleggingen.

Op verzoek van nabestaanden maakten wij 1562 graffoto's.

Voorts werden er nog bloemstukjes gelegd op de erevelden in: Australië Korea Hong Kong Duitsland Myanmar

: 2 : 3 : 2 : 10 : 10

Beheer en Onderhoud Op het ereveld Loenen werden op 4 mei 445 bloemstukjes gelegd; er werden 469 graffoto's gemaakt.

Op het Militair ereveld Grebbeberg werden op 4 mei 129 bloemstukjes gelegd en 142 graffoto's gemaakt.

69

Voor nadere informatie over bloemleggingen kan men contact opnemen met mevrouw E.D.R. Bongers (070–3131088 of per e-mail: edrbongers@ogs.nl).

Kleurenfoto's van erevelden Regelmatig ontvangen wij telefonische verzoeken om overzichtsfoto's van Nederlandse erevelden op te sturen. In dergelijke gevallen wordt door ons een keuze gemaakt uit de diverse foto's die wij hebben. Sinds enige tijd bestaat de mogelijkheid om - via onze website (www.ogs.nl) - zelf een keuze te maken en de gewenste foto('s) te bestellen.

Op de homepage in het navigatieframe vindt u onder ‘service’ het fotoalbum erevelden'.

Op deze pagina wordt uitgelegd hoe u de diverse overzichtsfoto's online kunt bekijken en bestellen, welke formaten wij kunnen leveren en wat de daaraan verbonden kosten zijn.

In het navigatieframe bij deze pagina treft u diverse fotoalbums per ereveld aan. In de loop der tijd zullen we een aantal erevelden die nu nog ontbreken, hieraan toevoegen. Wij hopen met deze nieuwe service vooral diegenen van dienst te zijn die zelf niet meer in staat zijn een bezoek te brengen aan 'hun' erevelden U kunt natuurlijk ook telefonisch blijven bestellen. De prijs voor een foto bedraagt: Formaat 10 x 15 cm. € 2,00 Formaat 13 x 18 cm. € 3,00 Formaat 20 x 30 cm. € 8,00 N.B. Voor verzendingen naar het buitenland geldt een toeslag van € 2,50.

Fotokopieën Gedenkboeken Het is mogelijk om fotokopieën van pagina's uit de gedenkboeken te bestellen.

De prijs per set (titelblad met de gewenste pagina) bedraagt € 2,50, incl. verzendkosten. Men kan de set via onze website (onder ‘service’ en ‘gedenkboeken’) bestellen, of per giro door overmaking van dit bedrag op rekening 40.10.00, onder vermelding van naam van de overledene, en ‘fotokopie gedenkboek’. Om misverstanden te voorkomen merken wij op, dat in de gedenkboeken uitsluitend slachtoffers vermeld staan van wie geen aanwijsbare laatste rustplaats bekend is. Er bestaat ook een informatiefolder over de gedenkboeken.

Reisfaciliteiten Duitsland (ook voor Salzburg) In de Oorlogsgravenovereenkomst die is gesloten tussen Het Koninkrijk der 70

Nederlanden en de Bondsrepubliek Duitsland is opgenomen dat familieleden van in Duitse gevangenschap overleden gedeporteerde Nederlandse burgers eenmaal per jaar gebruik kunnen maken van de treinreizenregeling. Op grond van deze regeling kan men op de trajecten van de Deutsche Bundesbahn gratis 1e klasse reizen voor een bezoek aan de in de Duitsland gelegen begraaf- of gedenkplaats.

Omdat ook met de Nederlandse Spoorwegen een regeling is getroffen kunnen nabestaanden volledig kosteloos met de trein reizen om een bezoek te brengen aan de begraaf- of gedenkplaats van hun dierbare in Duitsland. Deze regeling geldt ook voor bezoeken aan gedenkplaatsen bij voormalige concentratiekampen, zoals Dachau, Bergen-Belsen, Hamburg-Neuengamme, Mauthausen e.d. alsmede voor familieleden, die het ereveld Salzburg (Oostenrijk) willen bezoeken.

De reisbiljetten voor de reis in de Bondsrepubliek Duitsland worden verstrekt door de Oorlogsgravenstichting en zijn na de datum van afgifte twee maanden geldig. Aanvraagformulieren vindt u op onze website (onder ‘service’ en ‘reizenregeling Duitsland’). U kunt ook een formulier bij de Stichting opvragen.

Uw aanvraag dient uiterlijk twee weken vóór de reisdatum in ons bezit te zijn.

Met de reisbescheiden kan in alle treinen worden gereisd. In sommige treinen is een toeslag verschuldigd, welke niet onder de regeling valt. In internationale treinen is een plaatsreservering verplicht. Hiertoe dient men zich te wenden tot het NS-station in uw woonplaats, het reserverings- bureau van de NS (telefoon 0900 - 92 96), of tot een door de NS erkend reisbureau.

Indien u beschikt over een internetverbinding kunt u het adres www.ns.nl/internationaal bezoeken voor meer informatie. De Oorlogsgravenstichting verleent hierbij geen bemiddeling.

71

COMMUNICATIE EN PUBLICITEIT Website Oorlogsgravenstichting (www.ogs.nl) Per maand telde de website in het verslagjaar bijna 27.000 bezoekers die goed waren voor een jaartotaal van bijna ruim 6.600.000 hits.

Audiovisuele producties Want elk graf heeft z’n verhaal In opdracht van het Bestuur van de Oorlogsgravenstichting heeft het bedrijf PiaMedia BV een film gemaakt over de werkzaamheden van de Oorlogsgravenstichting in Indonesië. De film, met als titel "Want elk graf heeft z'n verhaal" is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Stichting Het Gebaar. De film is verkrijgbaar op DVD en te bestellen bij de Oorlogsgravenstichting in Den Haag. De kosten bedragen € 6,50, incl. verzendkosten.

72

De Oorlogsgravenstichting. Vervulling van een ereplicht, toen, nu en in de toekomst De productie: "De Oorlogsgravenstichting. Vervulling van een ereplicht, toen, nu en in de toekomst” is te zien in het informatiecentrum op het ereveld Loenen (duur ca. 20 minuten). Een korte versie van ca. 15 minuten is bij de Stichting verkrijgbaar voor € 5,00 euro, incl. verzendkosten.

Genoemde bedragen kunt u overmaken op girorekening 40.10.00 ten name van de Oorlogsgravenstichting in Den Haag, onder vermelding van 'DVD Indonesië’ of ‘DVD OGS-film', uw naam en adres. U ontvangt de bestelde DVD dan binnen 4 weken na ontvangst van de betaling.

Nieuwe Informatiefolders De Oorlogsgravenstichting beschikt over een ruim assortiment van in kleur uitgevoerde informatiefolders over diverse onderwerpen. In 2007 zijn vijf hiervan vertaald in het Engels. Thans beschikken wij dus naast de al in het Engels vertaalde folder over de erevelden in Indonesië (‘Netherlands War Cemeteries in Indonesia’) ook over: - The Netherlands War Graves Foundation (algemene informatiefolder) - Loenen War Cemetery - Grebbeberg Military War Cemetery - Netherlands War Cemeteries in Europe - Netherlands War Cemeteries in Germany

73

Tevens werd in samenwerking met het Ministerie van Defensie een speciale folder – ‘De laatste eer; een oorlogsgraf’ ontwikkeld voor Nederlandse militairen die op uitzending gaan en die aangeeft welke diensten de Oorlogsgravenstichting kan aanbieden in geval van hun overlijden.

U kunt diverse folders, evenals dit jaarbericht en dat van de afgelopen jaren, ook van onze website downloaden.

Wandelroutes ereveld Loenen Op het ereveld Loenen zijn twee wandelroutes uitgezet. In het informatiecentrum kan men gratis de plattegrond van het ereveld meenemen, met daarop aangegeven een groene (ca. 1100 m.) en rode wandelroute (ca. 1800 m.).

U kunt de plattegrond met de wandelroutes ook van onze website downloaden.

Voorlichtingsstand ‘De Oorlogsgravenstichting’ Organiseert u een reünie of bijeenkomst en beschikt u over voldoende ruimte (ca. 4 meter bij 2 meter) dan komen wij graag (kosteloos) informatie geven.

Nadere inlichtingen zijn verkrijgbaar bij de afdeling voorlichting.

Lezingen De mogelijkheid bestaat om voor het middelbaar onderwijs, verenigingen, gezelschappen e.d. een PowerPoint presentatie te houden (ca. 45 minuten) over het werk van de Oorlogsgravenstichting. Nadere informatie is verkrijgbaar bij de afdeling voorlichting (tel. 070-3131094).

74

Voorlichtingsstand.

Boek Loenen en boek Grebbeberg Het boek “Ereveld Loenen. Laatste rustplaats van Nederlandse oorlogsslachtoffers” (ISBN 90 12 08756 2) is bij de Stichting verkrijgbaar. De kosten bedragen € 27,50 (inclusief verzendkosten in Nederland).

75

76

Bij de tentoonstelling in het informatiecentrum op het Militair ereveld Grebbeberg is een boek verschenen; "Daar spraken wij nooit over. Verwerking van oorlogsleed van nabestaanden en militairen in de strijd rond de Grebbeberg, mei 1940" (IJdo. J. Groot). De kosten bedragen € 5,00 (inclusief verzendkosten in Nederland).

U kunt de genoemde bedragen overmaken op girorekening 401000 ten name van de Oorlogsgravenstichting in Den Haag, onder vermelding van ’Boek Grebbeberg’ of ’Boek Loenen’, uw naam en adres. U ontvangt uw bestelling dan binnen 4 weken na ontvangst van de betaling.

77

TER INFORMATIE Openingstijden erevelden Loenen en Grebbeberg Het ereveld Loenen en het Militair ereveld Grebbeberg zijn dagelijks van 9.00 tot 17.00 uur voor het publiek toegankelijk. Op zaterdagen, zon- en feestdagen is geen personeel aanwezig. Op het uitgestrekte ereveld Loenen kunnen bezoekers zich op deze dagen oriënteren met behulp van een plattegrond en bijbehorend naamregister die ter inzage liggen in het informatiecentrum, rechts vóór de ingang. Tevens zijn gratis op beide erevelden kleine plattegronden beschikbaar.

Dodenherdenking ereveld Loenen De jaarlijkse herdenking onder auspiciën van de Oorlogsgravenstichting wordt gehouden op 4 mei. Aanvang 14.00 uur. Voorafgaande aan deze plechtigheid vindt om 11.30 uur een oecumenische dienst plaats in de kapel.

Allerzielen ereveld Loenen In de kapel op het ereveld Loenen wordt jaarlijks op 2 november ter gelegenheid van Allerzielen een H. Mis opgedragen. Aanvang 11.30 uur.

Dodenherdenking Militair ereveld Grebbeberg Deze 4 mei herdenking wordt georganiseerd door de Koninklijke Landmacht (Regionaal Militair Commando Midden in Utrecht). Aanvang 19.20 uur.

Openingstijden erevelden in Indonesië Dagelijks van zonsopgang tot zonsondergang. Men dient bij de poort van het ereveld te bellen. Op elk ereveld zijn registers aanwezig met de namen van de slachtoffers onder vermelding van de grafligging.

Naast het register van het desbetreffende ereveld kunnen ook de registers van de overige erevelden op Java geraadpleegd worden, evenals die van andere erevelden in Zuidoost-Azië (Ambon, Hong Kong, Singapore, Thailand en Myanmar).

Dodenherdenking in Indonesië Op het ereveld Menteng Pulo wordt jaarlijks op 4 mei de nationale dodenherdenking gehouden.

Dodenherdenking op de Dam te Amsterdam Het Nationaal Comité 4 en 5 mei organiseert ieder jaar de nationale herden78

king in Amsterdam. Deze herdenking begint met een besloten bijeenkomst van 18.55 tot 19.25 uur in de Nieuwe Kerk die speciaal bedoeld is voor direct betrokkenen en nabestaanden. Op 4 mei 2008 houdt Marga Minco in de Nieuwe Kerk een voordracht. Na de officiĂŤle kranslegging door H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Willem Alexander, volgen twee minuten stilte aansluitend vindt de kranslegging plaats. Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport mevrouw dr. M. Bussemaker houdt een toespraak op de Dam. Voor inlichtingen kunt u contact opnemen met het Nationaal ComitĂŠ 4 en 5 mei: Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam, tel. 020-7183500.

Herbegravingen in Nederland Om te voorkomen dat oorlogsgraven verloren gaan, streeft de Oorlogsgravenstichting ernaar de in Nederland verspreid liggende particuliere oorlogsgraven bij ruiming, onvoldoende onderhoud of anderszins over te brengen naar het Militair ereveld Grebbeberg te Rhenen of het ereveld Loenen.

Een dergelijke overbrenging geschiedt in alle stilte, zonder ceremonieel en buiten aanwezigheid van familieleden of derden. Er zijn voor de nabestaanden geen kosten aan verbonden. Ook de grafinrichting komt voor rekening van de Stichting. Voorts zijn geen onderhoudskosten of rechten verschuldigd.

De militairen, gesneuveld in de meidagen van 1940, worden overgebracht naar het Militair ereveld Grebbeberg, de overige militairen en de burgerslachtoffers naar het ereveld Loenen. Wanneer men de overbrenging van een oorlogsgraf wenselijk acht, kan men zich wenden tot de Oorlogsgravenstichting (afdeling beheer en onderhoud).

Beplanting oorlogsgraven De beplanting van oorlogsgraven die direct of indirect door de Stichting worden beheerd is aan voorwaarden gebonden. Dit geldt speciaal voor graven, gelegen op de erevelden en speciale afdelingen van begraafplaatsen, waar de uniformiteit bepalend is voor het algemeen aanzien.

Om deze reden wordt men verzocht geen vaste planten, kunstbloemen of andere versieringen aan te brengen, maar te volstaan met het leggen van losse bloemen.

Adreswijzigingen Adreswijzigingen zijn bij voorkeur op te geven door middel van de bekende verhuiskaart of eventueel telefonisch. Omdat acceptgiro's per computer worden verwerkt, kunnen eventuele wijzigingen niet via deze formulieren worden doorgegeven.

79

FINANCIËLE STEUN In de vorm van giften, bijdragen van nabestaanden en legaten ontvingen wij een bedrag van €. 549.122,39.

De specificatie van dit bedrag is: Collectebussen Loenen en Grebbeberg 7 Legaten Periodieke en andere bijdragen 29 Bijdragen voor het Leven

€ € € €

Totaal opbrengst 2007

€ 549.122,39

5.393,91 365.306,65 168.966,83 9.455,00

Verantwoording van contant ontvangen giften: Mw. A.C. T.-V. H. UK € 300,--; Mw. W. D-S. te E. € 10,--; Dhr, F.J.E. K. te W.M. USA € 30.

Ontvangen van Mevrouw M.L. Verstijnen te Voorburg € 45,- inzake de opbrengst van het boekje “Mijn Oorlogskroniek”.

Overige bijzondere schenkingen: Reünie Commissie 3-6 Jagers € 1.600,-; Oranjevereniging Rijnsburg € 320,-; Commissie Reünie bataljon Friesland € 1.000,-; Mw. M.L. Verstijnen te Voorburg € 275,-.

De Stichting is de goede gevers hiervoor bijzonder dankbaar!

Verschillende schenkingsvormen en hun fiscale aspecten Schenkingen zijn eenvoudiger te regelen dan de meeste mensen denken, bovendien kan een schenking de gever fiscaal voordeel opleveren.

Met ingang van 1 januari 2008 is de Oorlogsgravenstichting door de Belastingdienst gerangschikt als ANBI (Algemeen Nut Beoogende Instelling). Hierdoor zijn wij vrijgesteld van schenkings- en successierecht voor erfenissen en schenkingen die wij ontvangen in het kader van het algemeen belang. Als een instelling door de Belastingdienst is aangewezen als een ANBI, kan een donateur giften van de inkomsten- of vennootschapsbelasting aftrekken (uiteraard binnen de daarvoor geldende regels).

Voor meer advies over legaten en erfstellingen kan men zich het beste wenden tot een notaris.

80

Betalingen vanuit het buitenland Regelmatig ontvangt de Stichting cheques, al dan niet in buitenlandse valuta, ten behoeve van de betaling van bloem-/kransleggingen of als begunstigerbijdrage. In voorkomende gevallen verzoeken wij u geen cheques te gebruiken omdat de incassokosten die ons hiervoor in rekening worden gebracht hoog zijn. Voor internationale overboekingen zijn de volgende bankgegevens van de Oorlogsgravenstichting van belang: Fortis bank Nederland N.V., rek. 24.62.44.097 IBAN-nummer: NL47 FTSB 0246 2440 97 BIC-code: FTSBNL2R Automatische incasso In verband met de kosten die verbonden zijn aan het gebruik van een acceptgirokaart geven wij u in overweging de jaarlijkse bijdrage aan de Stichting (of een periodieke betaling voor een bloemlegging) voortaan middels een automatische incasso te voldoen. Voor nadere informatie kan men contact opnemen met mevrouw J. Slappendel-IJmkers (tel. 070-3131090).

Begunstigers Met het verstrijken der jaren neemt het aantal begunstigers dat door overlijden de Stichting ontvalt, helaas toe. Gelukkig wordt het donateurschap dan in vele gevallen door de kinderen voortgezet.

Ook anderszins stellen wij de werving van begunstigers op hoge prijs.

Wij doen een beroep op alle lezers daarbij te helpen. U kunt zich via onze website als begunstiger aanmelden of door middel van een aanmeldingskaart die wij u gaarne toezenden (tel. 070-3131090).

81

82

INHOUD Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Bestuur en medewerkers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

Beheer & Onderhoud

.....................................

12

Voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

Herdenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

Buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

IndonesiĂŤ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

Pelgrimsreizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63

Verschillende werkzaamheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65

Uit de ingekomen post . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67

Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68

Communicatie en publiciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72

Ter informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

78

FinanciĂŤle steun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

80

83