Positionpaper Glastuinbouw 'Verbreden en verbinden'

Position paper glastuinbouw GreenPort Noord-Holland Noord

Verbreden en verbinden

Kansen voor de glastuinbouw in de Verstuin van Noord-West Europa

DĂŠ regio waar het beste van de wereld naar boven komt

Dit position paper beantwoordt vier vragen: 1. Waar is de glastuinbouw in Noord-Holland Noord goed in?

2. Waarin kan de sector zich nog verbeteren?

3. Wat moet daarvoor gebeuren?

4. Wie moet wat doen en wanneer?

3

Inhoud

Woord vooraf

5

1 Unieke kenmerken van Noord-Holland Noord voor de glastuinbouw

6

2 Drie gebieden, ĂŠĂŠn Glasdriehoek: Alton, Het Grootslag, Agriport A7

8

3K ansen en uitdagingen voor de toekomst

10

4 Een programmering van projecten en acties

16

4

Woord vooraf Duurzame glastuinbouw is opgenomen in de innovatieagenda van de topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen.

De speerpunten daarvan zijn vastgelegd in de innovatiecontracten tussen het bedrijfsleven en het Ministerie van Economische Zaken. Duurzaamheid is ook ĂŠĂŠn van de kaders die ik in de provinciale agenda Landbouw en Visserij heb opgenomen. Het is een belangrijk kader waarin de Nederlandse glastuinbouw zich blijvend kan onderscheiden van de buitenlandse concurrentie.

Deze sector is vanuit het collectief blijven innoveren, ook in een periode waarin de economische crisis de opgaven vertraagt en aanzet tot een versnelde sanering van de glastuinbouw. De EnergyBoard en GreenPort Noord-Holland Noord hebben gesignaleerd dat veel lokale activiteiten worden ontplooid op het gebied van duurzaamheid.

Het zijn activiteiten waar de partijen vanuit de EnergyBoard hun kennis en expertise op kunnen inzetten ten behoeve van de verduurzaming van de agribusiness.

Vanuit mijn sterke betrokkenheid bij Greenport Holland, in mijn rol als voorzitter van de GreenPort NoordHolland Noord, ondersteun ik het initiatief om krachten en middelen te bundelen voor de verdere verduurzaming en modernisering van onder andere de glastuinbouw.

Zowel bij de herstructurering als bij de nieuwe glaslocaties wordt gestreefd naar een duurzame ontwikkeling op het gebied van water, energie, licht, landschappelijke inpassing, innovatie en meervoudig ruimtegebruik.

Samen met het Rijk, de Provincie Zuid-Holland, de Greenports Westland, Noord-Holland Noord en Aalsmeer, de Rabobank en LTO Noord Glaskracht willen wij nieuwe instrumenten ontwikkelen om de modernisering van het teeltareaal in de tuinbouw op gang te kunnen brengen.

Hierbij hebben wij het Alton-glastuinbouwgebied als pilotregio ingebracht. Daarnaast zie ik dat ondernemers in het Heemskerkerbinnenduin, Agriport A7 en Het Grootslag sterk inzetten op duurzame innovaties. Deze dragen bij aan maatschappelijke wensen en versterken tegelijk de internationale concurrentiekracht, in het besef dat wij moeten blijven investeren en innoveren.

Ik juich alle particuliere initiatieven toe rond de verdere verduurzaming van de glastuinbouw. Het gaat om een breed palet aan activiteiten. Daarin is grote samenhang te constateren, maar liggen er ook nog opgaven, zoals een CO2-netwerk voor de glastuinbouw. Daarin zie ik een belangrijke rol voor de GreenPort Noord-Holland Noord, in verbinding met de EnergyBoard. Dit position paper is daartoe een opmaat. Het legt de verbinding tussen alle goede initiatieven en zorgt voor een effectieve inzet van mensen en middelen.

5

Jaap Bond Gedeputeerde Landbouw en Landelijk Gebied Duurzame Energie en Gebieds-gedeputeerde Kop van Noord-Holland Voorzitter GreenPort NHN en EnergyBoard

1 Glastuinbouw in Noord-Holland Noord

Noord-Holland Noord

Ideale omstandigheden

Noord-Holland Noord is groot in agribusiness, nationaal en internationaal. In deze regio komt het beste van de wereld naar boven: bloembollen, zaden, bloemen en (glas)groenten. Ze gaan de hele wereld over. In totaal telt Noord-Holland Noord ruim 6.300 agrarische ondernemingen, met een productie ter waarde van ruim € 2 miljard. De agribusiness-sector kent volop kansen op het gebied van glastuinbouw, energiegerelateerde bedrijvigheid, zaadveredeling en voedselverwerking.

In de regio zijn twee belangrijke samenwerkingsverbanden met publieke en private partijen in de agrarische sector, waarin krachten worden gebundeld: GreenPort NHN en Seed Valley. Mede dankzij deze organisaties en de bijbehorende programma’s is de regio eind 2011 uitgeroepen tot de zesde GreenPort van Nederland.

Noord-Holland Noord biedt gunstige, zo niet ideale omstandigheden voor de glastuinbouw: • Er is relatief veel zonlicht en een gematigd klimaat: koele zomers, zachte winters.

• De bereikbaarheid van de nationale en internationale afzetmarkten is goed, dankzij de goede infrastructuur over land (A7, A9, N23 (Westfrisiaweg), Afsluitdijk en Houtribdijk), over het water en door de nabijheid van Schiphol.

• De grondprijs is relatief lager dan in de Randstad.

• Er is ruimte om te ondernemen: alleen in Noord-Holland Noord zijn grote percelen beschikbaar.

• Binnen de Glasdriehoek is een grote diversiteit aan activiteiten.

• Experimenten met uitgangsmaterialen zijn mogelijk zonder infectierisico’s.

• Kennis is ruim aanwezig, met name op het gebied van zaadveredeling, maar ook op het gebied van ketenverkorting en ketenintegratie, en agrologistiek.

Mogelijkheden om hierin verder te groeien zijn aanwezig.

• Crossovers met andere sectoren zijn mogelijk, zoals melkveehouderij in combinatie met tuinbouw, gebruik van reststromen en nieuwe eitwitstromen.

• In de glasconcentratiegebieden zijn allerlei mogelijkheden, initiatieven en concrete activiteiten om de energievoorziening van de bedrijven - de belangrijkste kostenpost - te verduurzamen.

Glastuinbouw in Noord-Holland Noord De glastuinbouw in Noord-Holland Noord heeft een totale oppervlakte van circa 2.000 hectare (inclusief verspreid liggend glas), dat is 30 procent van het Nederlandse totaal. De concentratiegebieden zijn Alton, Het Grootslag en Agriport A7. Ze vormen samen de Glasdriehoek.

In het Altongebied zijn zowel sierteelten als glasgroenten belangrijk, terwijl in het Grootslag en de Agriport A7 de glasgroenten dominant zijn. Buiten de Glasdriehoek is verspreid glas te vinden. Dit verspreid glas is onder andere van belang voor de (zaad)veredeling, maar er zijn ook goedlopende glastuinbouwbedrijven buiten de concentratiegebieden.

6

• D e regionale arbeidsmoraal en ondernemersgeest staat borg voor ‘handen uit de mouwen’ en een open instelling ten opzichte van vernieuwing.

• De gemeenten in de regio en de provincie Noord-Holland staan open voor de ondernemende cultuur. De gemeenten zijn actief op zoek naar hun rol bij de toekomst van de sector.

Unique Selling Points Vergeleken met andere glastuinbouwgebieden, zoals de Greenport Westland-Oostland en de Greenport Aalsmeer, heeft de GreenPort Noord-Holland Noord de glastuinbouw veel te bieden wat elders niet te vinden is.

Voor ondernemers zijn dé grote pluspunten van Noord-Holland Noord ten opzichte van andere Greenports: • Grote kavels met optimale afmetingen.

• In combinatie met een grotere lichtintensiteit.

• In combinatie met een goede arbeidsmoraal.

• Een aantrekkelijke grondprijs.

• Een ontwikkelde kennisinfrastructuur.

• Ruimte om uit te breiden.

• Ruimte om te experimenteren.

• Volop mogelijkheden om in combinatie met andere sectoren uit te groeien tot de groentedraaischijf van Nederland/Europa.

Dat vormt voor nieuwe bedrijven een belangrijke motivatie om zich hier te vestigen. De regio biedt schuifruimte voor het overvolle Westland. evens kan de bedrijvigheid worden geconcentreerd en T zijn de zaadveredelingsbedrijven in de directe nabijheid.

Daardoor ontstaan ideale uitgangssituaties voor: • Energievoordelen.

• Crossovers met andere sectoren.

• Ketenintegratie.

• Samenwerking.

• Verduurzaming.

En juist hier liggen de kansen voor een gezonde toekomst voor de glastuinbouwsector. Alle ondernemers die voor dit position paper zijn geïnterviewd, gaven aan dat samenwerking en integratie met andere sectoren de sleutel is tot een succesvolle toekomst, of dit nu op kleine schaal op Alton is of grootschalig op Agriport A7 en Het Grootslag.

7

2 Drie gebieden, één Glasdriehoek: Agriport A7, Het Grootslag, Alton

Agriport A7 • S tate of the art projectlocatie voor zeer grootschalige glastuinbouw en vollegrondsteelten, met een (logistiek) bedrijventerrein.

• Totale ketenaanwezigheid (gespecialiseerde toeleveranciers en logistiek).

• Snelst groeiende glastuinbouwlocatie van Nederland.

• Modernste Agropark ter wereld, waarvan de internationale faam snel groeit.

• Optimale teeltomstandigheden.

• Volop ruimte: rechthoekige kavels vanaf 20 hectare.

• Goede ontsluiting via de A7 en via oost-westverbindingen.

• Goede potentiële (en daardoor kansrijke) bereikbaarheid te water.

• Koploper op het gebied van duurzame energievoorziening: levering van kostenefficiënte energie met een eigen energiebedrijf (ECW), wederzijds gebruik van reststromen voor bedrijven met een hoge energiebehoefte. Daardoor kunnen ondernemers kosten besparen en hun concurrentiepositie versterken.

• Gedreven, kwaliteitsbewuste, op innovatie gerichte ondernemers.

• Sterk ontwikkeld omgevingsbewustzijn bij de ondernemers (bijvoorbeeld op het gebied van lichtafscherming en communicatie met de omgeving en relatiemanagement).

• Goede samenwerking en solidariteit tussen de afzonderlijke bedrijven (op het gebied van energie, verpakking, logistiek en personeelsvoorziening).

8

• Glasvezel voor razendsnel dataverkeer.

• Constructieve opstelling van overheden (provincie en gemeenten) en bewoners.

• Veel kennis op het gebied van energie-infrastructuur (warmtekrachtkoppeling, aardwarmte, elektra en samenwerking) en energiemanagement (afstemming vraag en aanbod).

• Kansen voor synergie met de vollegrondstuinbouw en broeierij in logistieke concepten.

Het Grootslag • I deaal glastuinbouwconcentratiegebied voor middelgrote bedrijven.

• Verantwoorde landschappelijke inpassing • Goede bereikbaarheid met infrastructurele ontsluiting via de Westfrisiaweg (vanaf 2017).

• Investeringen in nieuw aardwarmtenet.

• Combinaties mogelijk met nabijgelegen WFO-terrein, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening en logistiek.

• Sterke ondernemende mentaliteit met een nadrukkelijk “wij-gevoel”.

• Veel kennis op het gebied van de vollegrondsgroenteteelt en bollenteelt en daarmee een goed kennisnetwerk dat nuttig is voor de glastuinbouw.

• Kansen voor synergie met de vollegrondstuinbouw en broeierij in logistieke concepten.

Alton • O udste glastuinbouwconcentratiegebied in NoordHolland Noord.

• Ruime aanwezigheid van lokale, goedkope arbeidskrachten, bijvoorbeeld uit nabije stedelijke agglomeratie (scholieren uit Heerhugowaard).

• Diverse bedrijven staan nu te koop. Verschillende bedrijven en kassen worden momenteel verhuurd aan zaadveredelingsbedrijven. De kassen worden daarmee blijvend gebruikt en ingezet.

• Kan een stevige impuls krijgen door verspreid glas in de regio naar Alton te verplaatsen. Daardoor kan er weer worden geïnvesteerd in het gebied.

• Huidige gebruikers en tuinders zijn een samenwerking aangegaan met als doel een gezamenlijke aanpak van onder andere beheer en exploitatie van ruimte en water, CO2 en warmte.

• Krijgt meer positie en gezicht door de samenwerking van de tuinders en de inzet van een gebiedscoördinator. Deze coördineert en faciliteert voor de regionale overheden het proces naar investeringen c.q. herstructurering.

• Kansen voor kleinere gespecialiseerde bedrijven die aansluiting zoeken bij de vraag van de kritische consument; niet gericht op expansie, maar op kwaliteit en concentratie.

• Kan aanvulling zijn op dagveiling Aalsmeer en Agriport A7.

• Geschikt gebied voor (kleinschalige) experimenten en innovaties.

9

3 Kansen en uitdagingen Vooruitzichten Nederland Dankzij economische groei en een groeiende wereldbevolking blijft de vraag naar Nederlandse tuinbouwproducten de komende decennia groeien. Naar verwachting zal de totale oppervlakte (circa 10.000 hectare) aan glas in Nederland iets afnemen als gevolg van productieverhoging, maar de afzonderlijke bedrijven worden groter en geconcentreerder.

Toekomstige aandachtsgebieden waar de sector nu al in investeert: • Energie-neutraal telen.

• Energieleverend telen.

• Gesloten teeltsystemen.

• Vermindering van de milieubelasting door bijvoorbeeld nieuwe belichtings- en afschermingstechnieken.

De vooruitzichten voor de groente- en sierteeltsector zijn – ondanks enkele moeilijke jaren - goed. De glastuinbouw, een dynamische en innovatieve bedrijfstak, vergroot zijn positie binnen de agrarische sector en ontwikkelt zich de komende jaren verder tot een sterke sector binnen de Nederlandse economie. Binnen de glastuinbouw groeit vooral de sierteelt, maar ook de afzet van groenten neemt - dankzij schaalvergroting - nog toe.

Bovendien krijgt de kwaliteit van de gebiedsontwikkeling voor de omgeving meer aandacht. Maatschappelijk verantwoord ondernemen komt in de glastuinbouwsector steeds centraler te staan.

De sector levert kwalitatief goede producten met een hoogstaande teelttechniek en kennis, en een laag verbruik aan gewasbeschermingsmiddelen. Ook de goede logistiek en de nabijheid van de afzetmarkten vormen een belangrijk concurrentievoordeel. Hetzelfde geldt voor het milde Nederlandse klimaat met zijn vele lichturen. Onderscheidende producten, schaalvergroting en een nog betere organisatie van de afzet kunnen die positie versterken, net als innovatieve energieconcepten.

Vooruitzichten Noord-Holland Noord Het LEI (Kuhlman e.a., 2009: Landbouwperspectieven in Noord-Holland tot 2040) voorziet in Noord-Holland Noord een groei van de glastuinbouw. Enerzijds door de groei in de productie van groentezaden, anderzijds omdat Noord-Holland Noord een ‘overloopgebied’ is voor de glastuinbouw in Zuid-Holland. De Rabobank verwacht dat grote glastuinbouwbedrijven zullen wegtrekken uit het Westland en verhuizen, onder meer naar Noord-Holland Noord. Er is geen ruimte meer voor uitbreiding in het Westland, terwijl de bedrijven juist steeds grotere kassen willen bouwen. (Omroep West, 21 oktober 2012)

Kansen benutten: Investeren is noodzakelijk Maar daarmee zijn we er niet. Wil Noord-Holland Noord over tien of vijftien jaar nog steeds een bloeiend glastuin-

10

bouwgebied hebben, dan moet worden geïnvesteerd: in verdere verduurzaming van de energievoorziening (om de kostprijs per product te drukken, nu de energieprijzen stijgen); in goede ruimtelijke ontwikkeling (door concentratie van bedrijven); in marktontwikkeling, in ketenverkorting en ketenverlenging. Verbreding en samenwerking vormen het toekomstperspectief. Eenzijdige fixatie op kostprijsverlaging, een natuurlijke en begrijpelijke reflex van de ondernemer, is niet dé oplossing. Er moet juist voldoende rendement worden gemaakt om eigen vermogen op te bouwen voor nieuwe investeringen, ook op het gebied van duurzaamheid. Verduurzaming is een kans om een betere omzet te behalen. Samenwerking kan ertoe leiden dat die omzet niet alleen in het eigen bedrijf wordt gerealiseerd, maar ook daarbuiten. De grootte van de ondernemingen op Agriport A7 en in Het Grootslag maakt die samenwerking mogelijk. Daarnaast is innovatie noodzakelijk, anders dreigt de sector te worden ingehaald door ontwikkelingen elders, bijvoorbeeld in het buitenland.

Ambities, uitgangspunten en verwachtingen voor GreenPort Noord-Holland Noord • V erbetering en verdere verduurzaming van het energiegebruik (verder terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen).

• Aanleg en gebruik van een gezamenlijk CO2-netwerk op regionale schaal (op termijn).

• Innovatie, kennisdeling en kennisontsluiting om de

• • • •

•

concurrentiepositie te versterken.

Verdere verbetering van de logistiek en infrastructuur.

Een betere ruimtelijke kwaliteit, met name door herstructurering, sanering en concentratie van glas.

Ontwikkeling van nieuwe product-marktcombinaties (marktinnovatie, productdifferentiatie).

Ketenverlenging en ketenverkorting (rechtstreeks leveren aan de supermarkt, of juist zelf nieuwe producten op de markt brengen).

Actief uitdragen van de gekozen gezamenlijke positionering.

Uitgelicht: Verduurzaming van de glastuinbouw Het terugdringen van emissies en het bezuinigen op energiekosten vormen de grootste uitdagingen van de glastuinbouwsector. De ambitie is dat vanaf 2020 in nieuwe kassen klimaatneutraal en economisch rendabel wordt geteeld. In dat jaar moet het aandeel duurzame energie 20 procent van het totale energiegebruik uitmaken.

De bedrijven zijn al op de goede weg. De Nederlandse landbouw is sinds 2000 45 procent energie-efficiënter geworden. Dat is een gemiddelde van bijna 4 procent per jaar. Het is drie keer zoveel als de totale economie.

Voortrekker was de glastuinbouw (ING, Kwartaalbericht Agrarische Sector, eind juni 2013). Een goed voorbeeld in Noord-Holland Noord is een initiatief in Agriport A7, waar Biogas Agriport BV een installatie gaat bouwen en exploiteren voor het vergisten van restafval (biomassa) uit de glastuinbouw. Met deze installatie wordt 6 miljoen m3 11

groen gas en 6 miljoen kilo groene CO2 geproduceerd. Het groene gas wordt geleverd aan TexelEnergie, het vrijkomende groene CO2 aan de lokale glastuinbouw.

Duurzaamheid en verduurzaming worden dé thema’s van de toekomst. Ondernemers realiseren zich in toenemende mate dat duurzaamheid te maken heeft met hun voortbestaan. Wie niet duurzaam investeert, is commercieel niet goed bezig. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen moet omlaag, omdat deze een groot deel van de kostprijs bepalen. Daarbij komt nog dat de markt (de consument) om meer duurzaam geproduceerde producten vraagt. De CO2-afdruk van het glastuinbouw-eindproduct (de paprika, de tomaat etc.) moet goed zijn. Dat is een ander argument voor investeren in alternatieve (duurzame) energiebronnen.

Investeren in duurzame energievoorziening is in bestaand tuinbouwgebied ingewikkelder dan in een nieuw en nog niet geheel uitgegeven c.q. ontwikkeld gebied (zoals Agriport A7). Onder gevestigde ondernemers is daarom veel zendingswerk nodig. Men is terughoudend om naar iets nieuws over te stappen en heeft vaak al allerlei investeringen gedaan, bijvoorbeeld in wkk-installaties. Overstappen op duurzame energie schept problemen voor de bestaande bedrijfsvoering, zeker in de huidige economische omstandigheden. Extra concrete steun is daarom nodig, om het ook in bestaande gebieden tot een 12

succes te maken. Nu publieke partijen geen extra geld meer beschikbaar hebben, plaatst dat de sector voor een uitdaging. Andere vormen van financiering bieden mogelijk perspectieven. Ook nieuwe verbindingen tussen publieke en private partijen kunnen die extra steun genereren, zoals het Duurzaam Energiefonds van de Provincie Noord-Holland, dat zou kunnen participeren in de aanleg van het warmtenet.

Uitgelicht: Samenwerking Samenwerking bij verduurzaming is onontbeerlijk: tussen tuinders onderling, tussen de drie tuinbouwgebieden in de Glasdriehoek, tussen tuinbouwgebieden en externe partijen, tussen tuinbouwgebieden en publieke partijen, en tussen publieke partijen onderling. Individualisme van ondernemers remt investeringen die alleen op gezamenlijke basis zinvol zijn, zoals in aardwarmte of CO2-voorziening. Alleen als dit soort opgaven gezamenlijk worden aangepakt, komt de individuele ondernemer verder. Agriport A7 levert daarvoor het bewijs (binnen dit glastuinbouwconcentratiegebied). De overheid, c.q. de regio, en de GreenPort, spelen daarbij een rol, want die kunnen verder kijken dan de individuele ondernemer. De overheid en de GreenPort kunnen de afzonderlijke regio’s verbinden en de lange termijn in de gaten houden.

Uitgelicht: Innovatie De glastuinbouw is een van de meest innovatieve agrarische sectoren. Nederland is wereldwijd zelfs koploper op

dit gebied. Steeds meer technieken die in de Nederlandse glastuinbouwsector worden bedacht, vinden succesvol hun weg naar het buitenland. Te denken valt aan nieuwe technieken op het gebied van LED-verlichting, energie, het terugdringen van bestrijdingsmiddelen, robotisering en nog veel meer. Innovatie-initiatieven en pilots zijn de afgelopen jaren gelanceerd in onder meer Sexbierum, de Noordoostpolder en Venlo (High Tech Greenhouse). Ook Noord-Holland Noord zou zich voor dergelijke initiatieven lenen: het is de ideale omgeving voor pilots rond de ontwikkeling van nieuwe technieken, de ‘innovaties van overmorgen’, zoals nieuwe typen glas, verlichting en andere vormen van teelt. Proeftuin Zwaagdijk (die ook partner is van demokwekerij Westland) kan hierbij zeker een rol spelen, met de GreenPort Noord-Holland Noord als aanjager en promotor.

De glastuinbouwlocaties Het Grootslag en Agriport A7 zullen verder kijken dan alleen het ontwikkelen en/of verkopen van de resterende beschikbare kavels. De tuinders kunnen bijvoorbeeld kijken naar combinaties met een CO2-voorziening. Dit betekent: doorontwikkelen van de eigen grond en kassen, maar ook gezamenlijke exploitatie en beheer van het glasconcentratiegebied op het gebied van CO2, energie, water, elektra en omgevingskwaliteit. Dat geldt ook voor Alton. Hier is geen traditionele ontwikkelaar van het gebied meer actief: de tuinders zullen dus samen de verantwoordelijkheid voor het gebied moeten nemen. Op Alton kunnen ondernemers daarnaast bijvoorbeeld onderzoek doen naar manieren om consumenten (die zich relatief dichtbij bevinden) te interesseren voor directe verkoop.

Agriport A7 Kansen en uitdagingen voor de afzonderlijke gebieden Algemeen Om sterker te staan in de toekomst zullen ondernemers in de drie gebieden - naast de voortdurende investering in hun primaire productieproces - ook moeten zoeken naar verbreding van hun business case. Ze zullen dat ieder voor zich doen, maar ook gezamenlijk. De vraag wordt steeds: wat kan ik doen om relaties te leggen tussen mijn kernactiviteit en andere activiteiten? Crossovers met andere sectoren kunnen de eigen business een ferme boost geven.

• H et agrarische bedrijventerrein verder ontwikkelen tot logistieke draaischijf die onder andere de glasgroenten en vollegrondsgroenten aan elkaar verbindt.

• Maar ook: verder kijken dan alleen het verkopen van de resterende beschikbare kavels. De stap zetten naar een langetermijnvisie op exploitatie en beheer, met als doel doorontwikkeling van het gebied en de onderdelen daarbinnen. Ondernemers zijn daar zelf verantwoordelijk voor. Anders dreigt de wet van de remmende voorsprong. Doel is voortdurende vernieuwing en 13

Het Grootslag

•

• • • •

•

•

•

innovatie, zodat de productieomgeving (ruimte, elektra, energie, CO2 etc.) up to date blijft.

Bijvoorbeeld crossovers met andere agrarische

sectoren of het aantrekken en mogelijk maken van cross-overs met andere sectoren, zoals een CO2-leverancier of een datacenter, waarmee de (duurzame) energievoorziening nog aantrekkelijker wordt.

Benutten (of nog beter benutten) van reststromen.

Samenwerken met zaadverdelingsbedrijven.

B evorderen van ketenintegratie op en tussen bedrijven.

Ontwikkelen van meer diversiteit. Wil Agriport A7

echt een sterke verstuin zijn, dan zijn meer soorten teelt noodzakelijk. Differentiatie is nodig, ook om de synergie nog verder te vergroten.

Stimuleren van de ontwikkeling van elektrisch rijden (lokaal transport) en bio-LNG (vrachttransport) op het bedrijvenpark.

Verdere collectieve investeringen in de verduurzaming van ‘balancing’ van de energievoorziening met energieweb (inclusief automatisering) .

Ondernemers stimuleren in de regionale ontwikkeling van de bio based economy. Grondstoffen oogsten en nuttig toepassen, ontwikkeling van bioLNG. Stimuleren van pilots en ondersteunen van full scale-projecten.

14

• V erder kijken dan alleen het verkopen van de resterende beschikbare kavels. De stap zetten naar een langetermijnvisie op exploitatie en beheer, met als doel doorontwikkeling van het gebied en de onderdelen daarbinnen. Ondernemers zijn daar zelf verantwoordelijk voor. Anders dreigt - ook hier - de wet van de remmende voorsprong. Doel is voortdurende vernieuwing en innovatie zodat de productieomgeving (ruimte, elektra, energie, CO2 etc.) up to date blijft.

• Ontwikkeling van een energieweb (warmte en CO2) door samenwerking tussen ondernemers.

• Snel verbeteren van de infrastructuur (de Westfrisiaweg).

• Onderzoeken van combinatiemogelijkheden met bedrijventerrein WFO, bijvoorbeeld op het gebied van (agri)logistiek en energievoorziening.

• De kansen pakken die de bio based economy gaat bieden. Juist in Het Grootslag zou daarvoor een optimale broedplaats zijn te genereren, in combinatie met de kennis van de zaadteelt (Seed Valley) en vanwege de nabijheid van Proeftuin Zwaagdijk.

• Kennis delen tussen glastuinbouw, vollegrondstuinbouw, bollenteelt, zaadveredeling en wellicht rundveehouderij om nieuwe marktinnovaties te verkennen en te implementeren.

Alton • S olitaire glastuinbouwbedrijven uit de omliggende gemeenten - met een sociaaleconomische band met Alton - verleiden tot verhuizing naar Alton, via een gefaseerde aanpak. Inzetten van gebiedscoördinatie, met als doel een gebiedsproces met private en publieke stakeholders.

• Uitwerken van bestaande en nieuwe instrumenten, zoals de ruimte voor ruimte-regeling, een gebiedsfonds, opzetten van business cases op het gebied van duurzaamheid (met betrekking tot energie/warmte, CO2, water, etc.) en opzetten van financieringsarrangementen. Anders gezegd: het uitwerken van de ‘instrumentenkoffer’.

• Revitalisering, modernisering en herstructurering van het gebied tot een levensvatbaar en toekomstbestendig glastuinbouwconcentratiegebied.

• Ontwikkelen van een collectieve benadering bij - bijvoorbeeld - vervoer, energie, CO2-voorziening, waterberging, toeleveranciers en dienstverlening, naar een gezamenlijke exploitatie tussen en door tuinders.

• Aantrekken van exclusieve teelten in een kleinschalige opzet.

• Verbetering van de vestigingsvoorwaarden, door herverkavelen, aanpassen van de droge en natte infrastructuur, verduurzaming en borging van de beschikbaarheid van arbeidskrachten.

• Betere promotie en marketing.

• Consumenten interesseren voor verkoop in de kas.

15

4 Uitvoeringsprogramma ‘Kansen voor de glastuinbouw’ Dit position paper schetst een beeld van de glastuinbouw in de drie deelgebieden in Noord-Holland Noord. Er liggen kansen en uitdagingen om het perspectief van de glastuinbouwbedrijven te verbeteren. In dit hoofdstuk worden de hoofdlijnen geschetst van een uitvoeringsprogramma met acties en activiteiten van de diverse betrokkenen.

De GreenPort Noord-Holland Noord neemt als opdrachtgever de eindverantwoordelijkheid voor de programmering van acties en initiatieven en voor de bewaking van de voortgang van dit programma. Daarbij wordt nauw samengewerkt met de EnergyBoard / Energy Valley bij thema’s met betrekking tot - onder andere - energieproductie, energie-efficiency en CO2.

De aanpak met betrekking tot het ondersteunen van innovaties op de glastuinbouwbedrijven sluit goed aan bij activiteiten en deelprojecten van AgriVizier, een project waarin vraaggestuurde innovaties worden ondersteund met kennis, kunde en menskracht.

Het Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord zal een belangrijke rol spelen bij de uitvoering van (onderdelen) van het programma en kan het projectsecretariaat voor zijn rekening nemen.

16

In het uitvoeringsprogramma worden de volgende activiteiten onderscheiden: • Themaverkenningen.

• Inspiratiebijeenkomsten.

• Innovatieprojecten en pilots.

• Promotie en communicatie.

• Regelgeving.

• Samenwerken.

• Ruimtelijke inrichting.

17

Activiteiten

Doel / analyse

Uitvoering

Planning

1. Themaverkenningen Er zijn diverse thema’s relevant voor de toekomstige ontwikkeling van de glastuinbouw in Noord-Holland Noord.

Deze zijn in dit position paper geïdentificeerd. Om hieraan concrete acties te verbinden is het nodig om een verdiepingsslag te maken, of aan te haken bij lopende initiatieven.

De concreet uitgewerkte perspectieven dienen als basis/ kapstok voor de activiteiten van onderdeel 2 en 3: • Bepalen en uitwerken van gezamenlijke thema’s voor de glastuinbouw in Noord-Holland Noord, bijv. energie, CO2, arbeidsmarkt, logistiek & keten, emissies en biobased economy (incl. voorbeelden uit/synergie met andere regio’s).

• Vertaling en uitwerking van de verkenningen naar de drie deelgebieden, samen met de gebiedsmanagers, t.b.v. de verbinding met de businesscase van de ondernemers.

• Onderzoek CO2-leiding Noord-Holland.

Themaverkenningen kunnen ook voortkomen uit vragen uit andere activiteiten, met name uit Inspiratiebijeenkomsten (zie 2).

18

GreenPort NHN / AgriVizier, AgriTech Campus, EnergyBoard, WUR-Glas

2014-2015

GreenPort NHN / EnergyBoard / Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord

Activiteiten

Doel / analyse

Uitvoering

Planning

Ondernemers zijn de motor van de veranderingen; uiteindelijk gaat het om businesscases die zij weten te realiseren.

Daarom is het belangrijk om individuele ondernemers en groepen bewust te maken van kansen en mogelijkheden: • Inspiratiebijeenkomsten, gebaseerd op de themaverkenningen, voor en met ondernemers (ook uit andere regio’s en sectoren), bij voorkeur getrokken door een ondernemer die het vertrouwen geniet.

• Vormen van een groep gemotiveerde ondernemers per deelgebied.

• Startpunt voor innovatieprojecten met ondernemers, naast individuele initiatieven.

GreenPort NHN / AgriVizier, AgriTech Campus, EnergyBoard, WUR-Glas, ondersteund door Ontwikkelingsbedrijf NHN

2014-2015

2. Inspiratiebijeenkomsten

3. Innovatieprojecten en pilots Ondernemers zijn in de lead om innovaties te realiseren.

Complexe vraagstukken vergen vaak een innovatie van het gehele systeem om tot een oplossing te komen. Toegang tot (bestaande) kennis kan daarbij van cruciaal belang zijn.

Voor studenten is dit soort projecten een interessante kennismaking met nieuwe ontwikkelingen in de agrosector; zijzelf kunnen daaraan een bijdrage leveren door ideeën en uitvoering van experimenten.

• Opzet van pilots en innovatieprojecten met (groepen) ondernemers; daarbij hebben ondernemers de lead.

• Crossovers met andere sectoren en regio’s.

• Inventarisatie van subsidiemogelijkheden.

19

GreenPort NHN / AgriVizier, AgriTech Campus, EnergyBoard, Proeftuin Zwaagdijk, WUR-Glas, Clusius College, Kenniswerkplaats, LTO-Glaskracht, ondersteund door Ontwikkelingsbedrijf NHN Ontwikkelingsbedrijf NHN

2014-2015

Activiteiten

Doel / analyse

Uitvoering

Planning

GreenPort NHN / Ontwikkelingsbedrijf NHN

2014-2016

GreenPort NHN / EnergyBoard / Ontwikkelingsbedrijf NHN

2014-2017

4. Promotie en communicatie • D e marketing- en communicatiestrategie van de GreenPort Noord-Holland Noord vormt het uitgangspunt voor de communicatie m.b.t. het uitvoeringsprogramma, daarbij ondersteund door de regiobranding van het Ontwikkelingsbedrijf NHN. • Presenteren van de USP’s van de glastuinbouw in Noord-Holland Noord en per glasconcentratiegebied.

• Themaverkenningen kunnen ook voortkomen uit vragen uit andere activiteiten, met name uit Inspiratiebijeenkomsten (zie 2).

5. Samenwerken • P eriodiek (3x per jaar?) vindt overleg plaats met de drie vertegenwoordigers van de glastuinbouwconcentratiegebieden, indien gewenst.

• Eén keer per jaar is er overleg met alle ondernemers.

20

Activiteiten

Doel / analyse

Uitvoering

Planning

Ontwikkelingsbedrijf NHN

2014-2015

6. Ruimtelijke inrichting Het RO-kader heeft grote invloed op de ontwikkelingsmogelijkheden van de glastuinbouw. Op dit moment worden al activiteiten uitgevoerd m.b.t. het RO-kader: wat mag je doen met agrarische activiteiten in de ene of de andere regio? Wordt er geanticipeerd op ontwikkelingen?

Daarop aansluitend: • H elder RO-kader: regionale gemeentelijke samenwerking in (fysieke) randvoorwaarden van gemeenten voor de glastuinbouw. Het betreft samenwerking tussen de gemeenten Hollands Kroon, Medemblik en Heerhugowaard met betrekking tot glasconcentratiegebieden.

• ‘Ontslakken’ van procedures van gemeenten en de provincie.

• Op hoger peil brengen en verbeteren van de bereikbaarheid en infrastructuur: • Aanleg N23; verbetering Houtribdijk.

• Verbeteren bereikbaarheid via openbaar vervoer.

• Instandhouden van functie en kwaliteit bereikbaarheid via A7, ook op de langere termijn.

21

Colofon Uitgave GreenPort Noord-Holland Noord december 2013

Samenstelling en coördinatie Frank Brandsen, Energy Board www.energyboard.nl Bert Cozijnsen, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord www.nhn.nl Jacques Dekker, GreenPort Noord-Holland Noord www.greenportnhn.nl Peter Graven, Provincie Noord-Holland www.noord-holland.nl

Interviews en tekstredactie Edwin Lucas, Utrecht www.edwinlucas.nl

Grafisch ontwerp en vormgeving TIF Creative Concepts, Enkhuizen www.tif.nl

Fotografie Ernest Selleger e.a.

Met dank aan de geïnterviewde glastuinbouwondernemers en anderen: Léon Barendse, Barendse-DC, Middenmeer Roelof de Haan, Het Grootslag, Zwaag Theo Jansen, Jansen Paprika BV, Andijk Robert Kielstra, Energie Combinatie Wieringermeer (ECW), Middenmeer Frank van Kleef, Royal Pride Holland, Middenmeer Jack Kranenburg, Agriport A7, Middenmeer Ard Mooij, LTO Noord, Haarlem Peter Raven, LTO Noord Glaskracht, Bovenkarspel Co Snoek, glastuinbouwgebied Alton, Heerhugowaard Rosaline Zuurbier, Zuurbier & Co Rozenkwekerij BV, Heerhugowaard 22

Stichting GreenPort Noord-Holland Noord Stationsplein 3 1601 EN Enkhuizen Postbus 330 1600 AH Enkhuizen 088 – 123 77 77 info@greenportnhn.nl www.greenportnhn.nl