Vrij (special)

19

SPECIAL

Vrij

NO

‘Een gezonde samenleving durft het aan om mensen vrijheid te geven’ Lans Bovenberg

‘King geloofde dat je met radicale liefde een ziel kunt redden’ Harcourt Klinefelter

OL EN H OO P V REND E IR P INS

> Jaargang 6 > 7 november 2020

‘Ik heb in vrijheid deze keuze gemaakt’ Sekswerker Alessandra

 VRIJ ZIJN IN BEELD

Laat die kinderen bij Me komen, houd ze niet tegen. Want Gods nieuwe wereld is er juist voor hen.

Lucas 18:16 (BGT)

BEELD MAARTEN BOERSEMA 2

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 INTRODUCTIE VRIJ

Wees vrij, heb lief. Juist nu.

H

et zou zo maar kunnen dat we weer in een lockdown zitten als deze special verschijnt – het aantal coronabesmettingen blijft hoog, las ik net. Vanochtend maakte ik een lange wandeling op een verlaten strand en kocht een afhaalkoffie bij het enige restaurant dat nog open was in Callantsoog: ik genoot er meer van dan normaal, merkte ik. Alsof het schaarste-effect zijn werk deed: dat je iets meer waardeert als het beperkt beschikbaar is. Zo werkt dat dus ook bij vrijheid.

Deze special gaat over vrijheid en dat is niet voor niets. 2020 is een jaar geworden waarin we als vrije Westerlingen door corona geconfronteerd werden met een plotselinge inperking van onze bewegings- en handelingsvrijheid. Massaal, ongeacht status, opleiding, kleur of religie moeten we ons al maanden houden aan richtlijnen en zijn we zelfs geboden thuis te blijven. En dat voor een volk dat vrijheid invult als zélf, zonder bemoeienis van een ander, kunnen doen wat je wilt.

 We zijn allemaal een ‘bron van onvrijheid’, corona of niet  Als makers van de special willen we u en jou uitdagen royaal de tijd te nemen om Vrij te lezen, het liefst in slow reading-tempo. Waarom? Omdat de artikelen, interviews en beelden je zomaar dat extra portie veerkracht kunnen geven dat je juist nu nodig hebt - moed en geestelijk elan in de donkere maanden waarover Dirk de Wachter zei te voorzien dat ‘de rek eruit zal gaan’.

Niet dat het trouwens in Vrij vaak over corona gaat, het komt slechts marginaal aan bod. In de reflectie op een bijkans universeel thema als vrijheid willen we verder kijken dan (hoe enorm ingrijpend ook) een oneissue als corona. Willen we waar kunnen maken wat we beloven (de lezer geestkracht bieden), dan vraagt dit terug te gaan naar basisvragen als wat vrij zijn is, of jij vrij bent en wat vrijheid in de weg kan staan. Om al in het eerste artikel te concluderen dat we allemaal een ‘bron van onvrijheid’ zijn, corona of niet.

We vertellen het eerlijke verhaal dat het leven vol kan zijn van gebonden­ heid en slavernij: slaaf van wie je denkt te moeten zijn, slaaf van je smartphone, de techreuzen Apple en Microsoft of, zoals sekswerker Allesandra in een kwetsbaar interview vertelt, slaaf in de prostitutie. We willen elkaar niet voor de gek houden, worstelingen onbesproken laten (lees ‘Laat ze razen’ van Pieter Kleingeld maar) en te snel naar de aloude boodschap hollen dat we vrij zijn in Christus.

Toch garandeer ik dat íeder artikel in Vrij uiteindelijk bijdraagt aan de hierboven toegezegde veerkracht. Al die verhalen nemen je namelijk mee voorbij de impact van welke vrijheidsbeperking of welk slavenjuk ook. Het geheim daarvan zit toch in die aloude boodschap: we zijn uit genade vrij in Christus en daardoor vrij om Hem en de ander lief te hebben. Dus: wees vrij, heb lief. Juist nu.

ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG De special is gemaakt door Jaap Cramer, Esther de Hek, Pieter Kleingeld en Anke Nijdam, met medewerking van (eind)redactie en freelancers.

3

INHOUD



12 ESSAY BEVRIJD ONS VAN DE SMARTPHONE AFGELOPEN JAREN HEBBEN WE ONS VOLLEDIG OVERGEGEVEN AAN DE ONLOSMAKELIJKE VERWEVENHEID VAN DE DIGITALE WERKELIJKHEID MET ONS DAGELIJKS BESTAAN. MET DE HOOFDROL VOOR DE SMARTPHONE. HOE KOMEN WE DAAR LOS VAN?, VRAAGT ESTHER DE HEK ZICH AF.



06 BESCHOUWING WAT IS VRIJHEID? VRIJHEID HEEFT SLECHTS DEELS TE MAKEN MET DE OMSTANDIGHEDEN WAARIN JE ZIT, VOLGENS SOCIOLOOG WIM DEKKER. ‘WANNEER IK MIJ VERZOEN MET DE LOCKDOWN, DE BEPERKINGEN AANVAARD, KOMT ER RUIMTE VRIJ OM TE LEVEN. VOEL IK MIJ INNERLIJK VRIJ. CHRISTELIJKE VRIJHEID IS VOORAL EEN LEVENSKUNST DIE GETOONZET WORDT DOOR LIEFDE EN DANKBAARHEID.’

60 ESSAY VRIJHEID GEVEN AAN JE KIND

verder in deze special 21 INTERVIEW MET EX-GEVANGENE

’Ik ben vrij, maar worstel nog steeds’ 38 INTERVIEW ’Vrijheid is dat je in muziek de tijd vindt om je gedachten te laten gaan’ 42 VRIJ IN JE KERK?

’Het voelt te verplicht en dat benauwt me’ 44 INTERVIEW In gesprek over vrijheid met de oud-perschef van dominee Martin Luther King 71 BESCHOUWING

Heb nu maar lief. Doe wat je wil. Je bent vrij

4

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020



De bevalling van haar dochter was een louterende ervaring. Eline Hoogenboom blikt terug op de vrijheid die ze gaf en kreeg toen haar oudste kind geboren werd.

‘Was dat gedeeltelijk sterven van mijn identiteit tijdens die zware bevalling nodig om mijn kind letterlijk en figuurlijk vrijheid te geven?’

30 INTERVIEW VRIJ ZIJN IN DE KERK ‘KOM MAAR ZOALS JE BENT’. DAT HOREN WE IN DE KERK. MAAR DE PRAKTIJK IS WEERBARSTIG: JUIST IN DE KERK ERVAREN VEEL MENSEN ONVEILIGHEID DOOR HET OORDEEL VAN GOD, VAN MENSEN OF VAN ZICHZELF. ‘HOE ZIT HET MET VRIJHEID EN VEILIGHEID IN DE KERK?’ VROEGEN WE PSYCHOLOOG MARIEKE MEIJER-VAN ABBEMA.





16 INTERVIEW KERKEN ZOUDEN ZICH EVEN DRUK MOETEN MAKEN OM ECONOMIE ALS OM HET MILIEU, VINDT ECONONOOM EN CDA-PROMINENT LANS BOVENBERG. WANT OOK ECONOMIE DRAAIT OM LIEFDE EN WEDERKERIGHEID. ’DE VRIJE MARKT RESULTEERT NIET IN VRIJHEID, MAAR IN SLAVERNIJ. WE LATEN ONS RINGELOREN DOOR VIJF TECHBEDRIJVEN. HIER LIGT EEN TAAK VOOR DE KERK.’

Vrij zijn in beeld Fotograaf Maarten Boersema koos uit eigen werk zes foto’s bij het thema van deze special.

‘Telkens weer gingen mijn gedachten naar kinderen.

Misschien wel door die bekende tekst uit Lucas 18: onbekommerd en vrij, dichtbij Jezus.

Daarom zes beelden van kinderen.

Niet geposeerd, maar volop en vrij kind.’

De foto’s staan op pagina 2, 15, 36, 55, 69, 75 Stockbeelden: Praetorianphoto/iStock (cover); ElsvanderGun/iStock (pagina 6); mofles/iStock (pagina 8); Yapanda/iStock (pagina 12); PCH-Vector/iStock (pagina 28 en 42); francescoch/iStock (pagina 30); pikisuperstar/Freepik (pagina 50); Annie Spratt/Unsplash (pagina 60); Rbazon/iStock (pagina 70)

5



Vrijheid in gebondenheid

Wat is vrijheid? Vrijheid heeft slechts deels te maken met de omstandigheden waarin je zit, volgens socioloog Wim Dekker. ‘Wanneer ik mij verzoen met de TEKST WIM DEKKER

lockdown, de beperkingen aanvaard, komt er ruimte vrij om te leven. Voel ik mij innerlijk vrij. De christelijke vrijheid is vooral een levenskunst die getoonzet wordt door liefde en dankbaarheid.’

6

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 BESCHOUWING

V

anavond, tijdens het eten, barstte bij ons thuis weer de bom. De oudste zoon had nergens zin in, de jongste was gestresst vanwege een toets voor Frans. Hij had wat hulp nodig, maar daar had ik geen zin in. Mijn vrouw gaf aan geen tijd te hebben om te helpen. We deden ons best, maar zaten elkaar gewoon in de weg. De psychiater Foudraine noemde het gezin een bunker of een kerker: opgesloten in het gezin is er geen enkele ruimte voor autonomie. Hij heeft een punt. Met elkaar hadden wij geen leuke avond. Terwijl we de scherven opruimen, zitten wij nu elk in een hoek van het huis. Een inspirerende omgeving om na te denken over vrijheid, er zelfs over te schrijven.

 Verlangen naar vrijheid is een oerdrift in een mensenleven  Driften

Het verlangen naar vrijheid is een oerdrift in het leven van mensen. Overal en altijd zijn er liederen van bevrijding gedicht en gezongen. Verhalen van verdrukking, het verlangen naar vrijheid en soms ook van bevrijding zelf. Het is niet nodig om een bezetting of slavernij mee te maken om de oerkracht die in liederen van onderdrukking en bevrijding zit, op je eigen leven te betrekken. Gevoelens van onvrijheid zijn onderdeel van het menszijn, altijd en overal. De aard verschilt, het tragisch gehalte evenzeer, maar onvrijheid kennen wij.

Het is de moeite waard om met elkaar, tijdens een goede maaltijd of juist onder moeilijker omstandigheden, omdat het nu echt moet, na te denken over de vraag wanneer jij je echt vrij voelt, bevrijd, en wanneer jij je klem voelt zitten, het leven benauwend is. Zonder risico is zo’n gesprek niet. Want die ander, met wie je het bespreekt, is meestal ook een bron van onvrijheid. Al pratend realiseren wij ons dat. Als ik zeg wat mij beklemt, begrijpt hij het niet, vindt hij er wat van, voel ik aan dat hij het niet prettig vindt. ‘De ander is de hel’, zei Sartre al, de filosoof van de vrijheid uit de twintigste eeuw.

Niet alleen de ander staat mijn vrijheid in de weg. Zelf kan ik er ook wat van. Mijn lijf en geest zitten vol driften (eten, drank, seks) en begeerten (sensaties, macht, ijdelheid) en voortdurend merk ik hoezeer ik aangelegd ben op slavernij, op bevrediging van die driften en begeerten. Je kunt de vijand van je eigen vrijheid zijn. Verslaafden praten over zichzelf veelal in de derde persoon: ik heb mijzelf niet in de hand, mijn verlangen gaat met mij aan de haal. Beetje zoals Paulus: ‘het goede dat ik wil, doe ik niet, maar het kwade, dat ik niet wil, dat doe ik (Romeinen 7:19).

Maar wat en wie onze vrijheid ook in de weg staat, het maakt in ons wel het verlangen naar vrijheid wakker. Alleen, wanneer je woorden probeert te geven aan dit verlangen, zijn wij beter in staat om te benoemen wat onze vrijheid belemmert dan dat wij kunnen benoemen naar welke vrijheid wij verlangen. Wat betreft de situatie vanavond bij ons thuis

7



 BESCHOUWING

kan ik wel aangeven dat ik met rust gelaten wilde worden.

Maar voor de avond zelf had ik geen plan. Gesprekken over vrijheid zijn meestal negatief getoonzet: ik wil ergens van bevrijd worden.

Leegte

Kort na de val van de Muur schreef de politieke filosoof Fukuyama een opstel over het einde van de geschiedenis.

Het was een wat ronkend artikel over de wereldwijde doorbraak van de liberale democratie, het kapitalisme en de vrije markt. Nu de welvaart is toegenomen en wij vrijheid hebben ontvangen, is er niets meer om voor te vechten, stelde hij. Eindelijk vrij. Het einde van de geschiedenis.

Maar dan volgt het slot van zijn artikel: wat ons nu nog wacht, is verveling, schrijft hij. Ik dacht hieraan toen ik de opening van dit artikel nog eens herlas. Want zo’n twintig jaar geleden bracht ik ook een avond thuis door. Wij waren ruim vijftien jaar gehuwd en wisten dat wij geen kinderen zouden krijgen. Ik had die avond lang op mijn luie stoel voor de televisie gezeten. Er was niets op te zien geweest. Naast mij een volle asbak en een leeg bierflesje. Ik realiseerde mij dat ik de avond verkwanseld had. Maar wat maakte het uit. Ik had tijd en vrijheid in overvloed. Niemand schade berokkend. En opeens verlangde ik intens naar kinderen.

Omdat het dan gedaan zou zijn met die vrijheid. Omdat die het gat in mijn bestaan zouden vullen. Vrijheid is in onze cultuur al gauw synoniem voor leegte, verveling.

 Je kunt de vijand van je eigen vrijheid zijn  Vrede

In deze coronatijd doen wij allemaal ervaring op met onvrijheid. De ene keer doordat wij letterlijk opgesloten zitten in huis, de andere keer omdat onze spontaniteit begrensd wordt door de anderhalvemetersamenleving.

Wij reiken naar elkaar, maar mogen elkaar niet aanraken.

Intussen groeit het verlangen naar het weer gewoon met elkaar kunnen verkeren, op ons werk, in de familie, in de kerk. Onvrijheid is hier het noodgedwongen moeten missen van de gemeenschappen waartoe wij behoren, de frustratie dat je de ander ervaart als een bedreiging van je gezondheid, bang zijn dat jij een bedreiging bent voor de gezondheid van de ander. Het gevoel van onvrijheid is niet constant. Dagen red ik mij ermee en voel ik mij op mijn gemak. Opeens heb ik dan weer een dag dat ik het meer dan zat ben. Gefrustreerd vergader ik voor de zoveelste keer achter mijn scherm of steek een college af tegen mensen die niets terugzeggen. Ik hoor mijn stem galmen door de ruimte. Lockdown.

8

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Het interessante hier is niet de frustratie, maar de dagen dat ik het wel red. Hoe kan het dat ik mij vrij voel, terwijl ik in quarantaine ben of in een lockdown? Vrijheid heeft blijkbaar maar tot op zekere hoogte te maken met de omstandigheden. Wanneer ik mij verzoen met de lockdown, de beperkingen aanvaard, komt er ruimte vrij om te leven.

Voel ik mij innerlijk vrij. Heb ik de energie om met plezier te werken en bij te dragen aan de sfeer in huis. Vrijheid huist in de vrede die ik ervaar met de ander, de wereld, God en mijzelf.

Autonomie

In onze cultuur of in onze samenleving is vrijheid lange tijd synoniem geweest voor autonomie. ‘Vrij zijn wij als wij de ruimte krijgen om zelf te bepalen wat wij doen met ons leven’, zo heeft het jaren geklonken.

Alle emancipatiebewegingen streefden ernaar zich te ontworstelen aan de dwingende moraal van de meerderheid of de machthebbers. In de jaren negentig bereikte dat het hoogtepunt in slagzinnen als ‘gewoon jezelf zijn’. In tal van hulpverleningsgesprekken was dit ook de centrale boodschap: ik moet leren trouw te zijn aan mijzelf.

Deze boodschap was niet alleen dominant in de media en de therapiekamer, het is ook de centrale moraal van het hedendaagse onderwijs. Kinderen leren al in de eerste twee jaren te onderscheiden wat de groep wil en wat zij zelf willen. Goede leerkrachten leren kinderen op te komen voor zichzelf. ‘Jij bent goed zoals jij bent’. Op christelijke scholen volgt dan nog de dooddoener: ‘God heeft jou gemaakt zoals jij bent en bij Hem hoef je je niet anders voor te doen dan je bent’.

Zo leven wij dus. Voortdurend alert op wat onze vrijheid belemmert. En als het even kan, ruimen wij die belemmeringen op. Bijkomend voordeel is dat wij nog nooit zo rijk

zijn geweest.

Veel belemmeringen zijn met wat geld wel op te ruimen.

De socioloog Bauman stelt dat wij op deze manier vaste gemeenschappen die ons gevormd hebben, kwijtraken, omdat ze verstikkend waren: ons gezin, onze gemeente, ons dorp, onze ouders. Wat overblijft, is het postmoderne individu dat ongebonden leeft. Maar waarvoor? Ook op dit punt heeft de socioloog Bauman boeiende analyses. Waarvoor wij leven, moeten wij immers uit onszelf putten. Waar mensen de zin van het leven vroeger ontleenden aan het grote verhaal van het geloof, de samenleving, hun familie of het dorp, moeten wij nu zelf zin geven aan het leven. Dat laatste lukt ons niet. Er zijn maar weinig mensen in staat zelf betekenis te geven aan hun leven. Dus kopen wij op de markt van onze samenleving producten, verhaaltjes en leefstijlen die ons een goed gevoel geven. We doen een tijdje yoga, laten ons beïnvloeden door influencers, laten ons meevoeren door films en boeken, kopen een nieuw huis met een gevoel en nemen een tijdje een minnaar. Allemaal sensaties die ons het gevoel geven vrij te zijn, te leven. Al die sensaties verhullen echter de verveling. Wij hebben ons ontdaan van alle bindingen, maar zijn het zicht op de zin van het leven kwijtgeraakt en kunnen nauwelijks met onszelf leven.

 God laat weinig ruimte voor leegte die je zelf mag invullen  God

Onze God is een God van bevrijding. Hij leidt ons uit het diensthuis, of uit de slavernij om het met de tien geboden te zeggen. De omvang van wat wij hiermee zeggen en belijden in een tijd van secularisatie en welvaart, een tijd van vrijheid van bindingen en verveling, is nauwelijks te

onderschatten. Want God mag mensen dan bevrijden van bindingen, voordat je weet waarvan je bevrijd bent, schrijft Hij met eigen hand tien regels op twee stenen tabletten. God laat niet zoveel ruimte voor een leegte waarin je zelf mag bepalen wat je met je leven wilt doen en waarin je zelf kunt nadenken over de vraag wat bij je past. Wie in God gelooft, vindt zijn vrijheid niet in zelfbepaling maar in het doen van Gods wil. De vreugde van de wet is dat jij je leven elke dag ontvangt uit de handen van God. Het wonderlijke van het verhaal van

 Je kunt in vrede met God vrijheid ervaren als je opgesloten bent  God is dat je niet alleen de tijd van leven uit Gods hand ontvangt, maar ook het stukje wereld waarin Hij je plaatst, de schepping. Daarin is Hij niet alleen op jou betrokken, maar op al die schepselen die Hij op je pad brengt. In al die gezichten licht het gelaat van Christus op. Als je het zo bekijkt, biedt het christelijk geloof niet zo heel veel vrijheid in de zin van zelfbepaling of zelfontplooiing. Het belang van de christelijke vrijheid is dat je leert te leven van genade, dat jij je verheugt in de liefde van God en die wilt beantwoorden en zichtbaar maken in je omgang met anderen en de wereld zelf.

Vrijheid is in het christelijk geloof niet het bevrijd zijn van bindingen en zoveel mogelijk ruimte creëren voor zelfbepaling en zelfontplooiing. Het is juist het besef dat je in de ruimte gesteld wordt door God en de ander, dat je ontvankelijk leeft. Vrijheid is leven in liefde en vrede met jezelf en de ander, God. De christelijke vrijheid is niet agressief of veeleisend maar ootmoedig, dankbaar. Het paradoxale in het christelijk geloof is dat je in vrede met God, vrijheid kunt ervaren als je opgesloten bent.

Ontspannen

Deze vorm van vrijheid is ook gewoon leuk. Ontspannen is een beter woord. Een vrij christen is een ontspannen mens. Tegenover de angst voor beknelling en verveling staan hier ontspannen overgave, blijdschap en dankbaar­ heid. Soms lukt het dan zelfs om in tijden van beproeving, in quarantaine bijvoorbeeld, de beperkte levensruimte te ontvangen, er vrede mee te sluiten en er vreugde in te ontdekken. De christelijke vrijheid is vooral een levenskunst die bestaat uit liefde en dankbaarheid.

WIM DEKKER IS SOCIOLOOG EN ASSOCIATE LECTOR AAN DE CHRISTELIJKE HOGESCHOOL EDE

9

ADVERTENTIES

Stichting HOE (Hulp Oost-Europa) gelooft dat christenen de roeping hebben recht te doen aan de meest kwetsbaren. Daar willen we ons voor inzetten, samen met onze lokale partners in Oost-Europa. Doet u mee?

Hulp in de vorm van ‘Dagelijks brood’, maar ook hulp die hoop voor de toekomst biedt, hoop om de situatie te kunnen verbeteren. De hulp aan deze mensen vindt plaats via plaatselijke kerkelijke gemeenten in Oost-Europa, zodat zij diaconaat zelf handen en voeten kunnen geven. De kerken bieden hulp aan hen die dat nodig hebben, onafhankelijk van ras of godsdienst.

Geloof, bid, geef en bouw!

T +31 (0)342 420554 E info@stichtinghoe.nl NL84 INGB 0000 0088 87 ‘Dagelijks Brood’ t.n.v. Hulp Oost-Europa in Barneveld

hoehelpt.nl

 GEBONDEN (DEEL 1)

‘Steeds hield ik mezelf voor: alleen in Christus ben ik vrij’

Wat betekent vrij zijn als je ernstig wordt beperkt in je mogelijkheden? Als je niet meer kunt doen en laten wat je wilt? Walter Hobelman (54) kreeg te maken met schulden en moest met zijn gezin rondkomen van honderd euro per week.

‘I

k werkte bij een uitvaartondernemer die failliet ging. We raakten daardoor ons inkomen en financiële vrijheid kwijt. Onze vier kinderen studeerden en zaten op kamers. We letten niet zo precies op onze uitgaven, er stond genoeg inkomen tegenover. Na mijn ontslag liepen de betalingsachterstanden van de vaste lasten snel op. Ik solliciteerde me suf en mijn werkloosheidsuitkering was niet toereikend om te voorkomen dat onze schuldenlast groeide.’

Toen ze de kaakoperatie van zijn zoon moesten afzeggen, ervoer Walter pas goed hoe ernstig de situatie was. De enige optie was om een bewindvoerder in de arm te nemen. ‘Dat was emotioneel een zeer pijnlijke stap, omdat je niet langer zeggenschap over je eigen financiën hebt. We kregen van onze bewindvoerder honderd euro leefgeld in de week.

Daarvan moesten we met ons zessen rondkomen.’

 Mijn vrouw heeft een TEKST ELISE LENGKEEK

volle boodschappenkar in de supermarkt moeten achterlaten  ‘De oorzaak van onze schulden lag buiten onze macht, toch schaamden we ons ervoor. Ruzies lagen op de loer.

Mijn vrouw heeft een keer een kar met boodschappen in de supermarkt moeten achterlaten, omdat er geen

geld op de rekening stond en zij dat nog niet wist. Dat was natuurlijk heel gênant voor haar. We ontdekten hoe belangrijk het is om vroegtijdig open kaart te spelen.

Dat voelt heel dubbel, je wilt immers niet de indruk wekken dat je komt bedelen. De kinderen hebben de situatie overigens bewonderenswaardig opgepakt.

Gelukkig mochten zij het geld van hun bijbaantjes wel zelf besteden.’

De opgelegde beperkingen leverden niet alleen stress op, maar ook nieuwe inzichten. ‘Geluk zit in kleine dingen die niets met geld, maar alles met aandacht te maken hebben. We leerden wat we echt nodig hebben en onze zegeningen te tellen. Het werd zelfs een sport om nog iets over te houden van die honderd euro. Daar is wel iets belangrijks aan vooraf gegaan. We hadden samen een cursus gevolgd over de vraag: wat is je identiteit in Christus? Gods geliefde kinderen, wat er ook gebeurt. Dat inzicht had al een veranderingsproces in ons op gang gebracht. Dat hielp ons door de crisis heen.’

‘Van een schuld afkomen is een confronterend proces.

Ook wanneer je gelooft. God is geen geldautomaat.

Voor ons was het naast bidden ook keihard werken.

Steeds hield ik mezelf voor: alleen in Christus ben ik echt vrij. Dat hielp mij focussen.’

ELISE LENGKEEK IS JOURNALIST EN AUTEUR

Op de pagina’s 52 en 67 vind je de andere delen uit de serie Gebonden.

11

 ESSAY

Smartphoneverslaving Afgelopen jaren hebben we ons volledig overgegeven aan de onlosmakelijke verwevenheid van de digitale werkelijkheid met ons dagelijks bestaan. Met de hoofdrol voor de smartphone. Waar is de bevrijding van onze massale smartphoneverslaving?

Vijf jaar geleden belde de radio, toen ze hadden gelezen over mijn experiment ‘Een dag offline’. Een dag per week lag mijn smartphone in de kast en gebruikte ik geen internet. ‘Wat doet dat met me?’, wilde ik weten. Na iedere offline dag schreef ik een blog, laatst las ik deze weer. Nog meer dan toen proefde ik de urgentie van wat ik schreef: ‘Is er ooit eerder een instrument geweest waarmee de mens zich zo vereenzelvigd heeft als met zijn smartphone? Ik denk het niet, bedacht ik mij, toen ik zag hoe een vrouw al tikkend op haar telefoon het toilet inging en even later bellend er weer uitkwam. Ik denk het niet, bedacht ik mij, toen ik zag hoe een jongeman buiten op de fiets niet doorhad dat het groen werd, omdat hij op zijn mobieltje keek. Ik denk het niet, bedacht ik mij, toen ik me tussen al die online verbonden mensen een eenzame toeschouwer voelde.’

TEKST ESTHER DE HEK

 H oe bewust ben ik me nog van dat ding?  Hoofdrol

Vier jaar eerder, in 2011, had NRC Handelsblad een opiniestuk gepubliceerd waarin ik inging op mijn ‘twibbatical’: een paar weken lang niet twitteren. ‘Internet is geen dienaar meer, maar een meester’, schreef ik. ‘Een

12

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

meester van je tijd, je rust, je gedachten en je eigenwaarde.’

Ik betwijfel of de krant er nu nog aandacht aan zou geven, evenals de radio aan die dag offline. Afgelopen decennium hebben we ons volledig overgegeven aan de onlosmakelijke verwevenheid van de digitale werkelijkheid met ons dagelijks bestaan, met de smartphone in de hoofdrol. In 2012 had 49 procent van de Nederlandse huishoudens minstens één mobieltje, inmiddels is dat ruim 90 procent.

Dat heeft ongemerkt zijn uitwerking gehad.

De vanzelfsprekendheid waarmee we apps gebruiken

 O nze vrijheid is in het

geding door onze online impulsverslaving’ 

om ons leven gemakkelijker, sneller en leuker te maken, valt ons niet meer op. Kleding, auto’s en tassen hebben smartphonevakjes gekregen – even geleden overwoog ik nog mijn nieuwe rugtas om te ruilen die zo’n vakje niet heeft. Mijn telefoon is kantoor, vergadertafel, financiële administratie, vriendinnenkrans, sportassistent, concertzaal, kerk, filmhuis, krantenkiosk en boekenkast. Hoe bewust ben ik me eigenlijk nog van dat ding? Zoals auteur Sherry Turkle van de bestseller Alone Together zegt: ‘Dingen die we met onze mobiel doen, zouden enkele jaren geleden nog storend of vreemd gevonden worden. Maar al snel zijn ze vertrouwd geworden.’ De Amerikaanse filosoof Noga Arikha verwoordt het zo in het voortreffelijke boek Hoe verandert internet je manier van denken?: ‘Ik weifel: soms geef ik me graag over aan dit wonder, op andere momenten gruwel ik van de afhankelijkheid ervan.’

We zijn massaal verslingerd aan onze telefoon, vrees ik, en al zo gewoon hieraan dat mijn echtgenoot me met een korte opmerking deed twijfelen aan het belang van dit stuk. ’Schrijven over smartphoneverslaving is toch wel een beetje geweest?’ Hij heeft gelijk, maar is dit het einde van alle tegenspraak? Het duurde in 2015 slechts vier weken tot ik de offline-dag opgaf. ‘De wetenschap dat ik mijn mobieltje binnen handbereik heb, geeft rust’, schreef ik.

Het verlangen naar die rust won het van het weerstaan van ’de grootste afleiding van serieus denken sinds televisie’, zoals neurobioloog Leo Chalupa het noemt. Ik was toen mijn verslaving niet de baas en ben dat nog steeds niet.

Meester

Ik noem het verslaving, hoewel ik weet dat dit een superlatief is in het geheel van ons smartphonegebruik.

Juist de verwevenheid van ons dagelijks leven met de mobiel maakt nuance noodzakelijk. Waar de mobiel dienstbaar is aan een socialer en ongecompliceerder leven, kunnen we de Heer ervoor danken. Maar het ding is helaas

voor velen vaker een dwingende meester van tijd, aandacht, gedachten en eigenheid. Onze vrijheid is in het geding door onze online-impulsverslaving.

Al jaren maakt dat besef mij bij tijden onrustig, vandaar ook mijn experimenten. Boeken en artikelen die een tegenstem bieden, hebben bovenmatig mijn aandacht. Ik plak verbodsbordjes voor mobielgebruik op ons toilet (alleen ik houd me eraan), overwoog al drie keer een mobieltjeshotel voor thuis en gebruik tijdens het schrijven de Pomodoromethode om te voorkomen dat ik naar mijn mobiel grijp.

Sinds een paar weken experimenteer ik met de dagelijkse gewoonte die Justin Whitmel Earley in Goede gewoonten beschrijft om je mobiel overdag een uur helemaal uit te hebben staan. Het is een welgemeende poging om weerstand te bieden tegen een verleiding die ik ervaar als belangrijke bedreiging van een leven in aandacht en liefde voor God en mijn omgeving.

Dit zijn grootse woorden waarvoor ook ikzelf liever wegloop.

Een kwaliteit van zo’n leven in liefde is namelijk vrijheid, de bevrijding van een – in dit geval - eigentijds slavenjuk, opgelegd door een meester die ons volop laat acteren op basis van dingen die dringend lijken, maar niet belangrijk zijn. Waar we als gelovigen het eerste vers uit Galaten 5 graag omarmen en elkaar meegeven, houdt het ons over onze telefoonverslaving een eerlijke spiegel voor. Bevrijding van dat moderne slavenjuk vraagt offers: actief, concreet, pijnlijk, telkens weer.

 ‘ Ik plak verbodsbordjes voor

mobielgebruik op ons toilet’ 

Aandachtiger

Toen ik op een zondag in september tijdens het lezen van Goede gewoonten letterlijk halverwege een paragraaf mijn telefoon op zwart zette (‘Wacht met het lezen van de paragraaf tot je hem uitgezet hebt’, schrijft de auteur), overviel me vrijwel direct een gevoel van rust. Sindsdien doe ik dat regelmatig of laat ik mijn mobiel tijdens een wandeling thuis. Het bevrijdt me ervan om toe te geven aan online-impulszucht. Het biedt ruimte voor aandachtiger aanwezig zijn in mijn omgeving.

Een van de kardinale deugden is matigheid: gaan zover als goed is en niet verder. Dat ‘temperantia’ is kenmerkend voor al die probeersels van me om minder verslingerd aan de smartphone te zijn. Matigen is voor mij dan ook het sleutelwoord in dit verhaal. Ik pleit niet voor geheelonthouding, ik pleit voor mobielminderen. Wie de bevrijdende verlichting heeft geproefd van de goede gewoonte om regelmatig de telefoon niet bij je te hebben, wil dit vaker.

ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

13

S A

A I X

ADVERTENTIES

M

E

N

V O O

R

Samen voor Aix De Stichting Samen voor Aix ondersteunt de Faculté Jean Calvin, een unieke Franstalige gereformeerde theologieopleiding in Aix-en-Provence. // Meld u aan als donateur. Zo helpt u

mee dat Gods liefde en genade kan stralen in de Franstalige wereld.

// Uw gift is welkom op:

NL04 INGB 0003490687 t.n.v. Stichting Samen voor Aix

Wie heeft een hart voor zoekers en durft alles los te laten?

Kerk op Straat zoekt iemand naast Gerard die hem gaandeweg kan opvolgen.

We kunnen je niets met zekerheid bieden, behalve dat God voor je zorgt en dat Hij je een uitdaging op straat geeft.

Zie: www.pand33.nl en bel ds. Gerard Vrooland 0184-413081, 06-30474312.

HET PASSION

Vangnet en springplank voor daklozen en verslaafden Even op adem komen De nabijheid van mensen Met elkaar aan de slag Doet u mee?

WORD DONATEUR

STICHTING HET PASSION

BOEK EEN WERKVAKANTIE HET HELE JAAR DOOR

0314 382 462 6999DD Hummelo info@hetpassion.nl www.hetpassion.nl NL11TRIO 078.13.22.618

 VRIJ ZIJN IN BEELD

Geloof in het licht, zolang u het licht bij u hebt, dan bent u kinderen van het licht.

Johannes 12:36 (NBV)

BEELD MAARTEN BOERSEMA 15

 INTERVIEW

ECONOOM LANS BOVENBERG:

‘we zijn slaaf van apple en microsoft’ 16

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Lans Bovenberg is gezaghebbend econoom, CDAprominent en regeringsadviseur. Hij doceert ook aan de Erasmus Universiteit Rotterdam over de relatie tussen economie en theologie, waarover binnenkort een boek verschijnt. ‘We laten ons ringeloren door vijf techbedrijven. Hier ligt een taak voor de kerk.’

C

olleges en boeken over economie en theologie lijken een wonderlijke combinatie, maar daar denkt Bovenberg zelf heel anders over. ‘Dat is het helemaal niet. Geloof, hoop en liefde zijn waarden die ook in de economie gelden. Economie betekent het besturen van samenwerking waarin deelnemers elkaar vertrouwen, liefhebben en iets gunnen. Veel mensen denken dat economie alleen draait om geld, eigenbelang en vrije markt. Maar ook economie draait om vertrouwen in wederkerigheid.’

Wat heeft dat met theologie te maken?

‘God is een samenwerkingsverband tussen Vader, Zoon en heilige Geest. Ze vormen een sociale eenheid. Ik vind het frappant dat veel theologen zich druk maken om natuurkunde – over schepping en evolutie – maar niet om economie als de leer van het samenwerken. God is een sociaal wezen; Hij is liefde. Ook in de economie draait het om liefde.’

Om liefde?!

TEKST SJOERD WIELENGA BEELD MAARTEN BOERSEMA

‘Ja, absoluut! Liefde als waardering en vertrouwen is de kern van goede samenwerking. Daarom draait het Koninkrijk van God om vertrouwen – geloof – en liefde.

De kern van economie is het parallel lopen van belangen.

Samenwerken draait om win-win. Jij kunt winnen, maar daar hoef ik niet noodzakelijk te verliezen. We kunnen allebei winnen. Die vermenigvuldiging is genade, waaruit de goedheid van de schepping blijkt. Economie draait om het dagelijks in praktijk brengen van de wonderbare spijziging; dat was een prachtig wonder van de Mensenzoon voor de mensen.’

Maar de vrije markt draait toch juist om concurrentie: eten of gegeten worden?

‘De meeste niet-economen denken dat als de rijken rijker worden, de armen dan armer worden. Maar in een goed functionerende markt profiteren alle partijen. Door de zondeval verloren we ons vertrouwen in de goedheid van de schepping en daarmee in het win-winprincipe.

Angst en oordeel namen de plaats in van vertrouwen in liefde: ons eigenbelang kwam tegenover het belang van de ander te staan. Jezus kwam deze vertrouwensval ongedaan maken en hij zei: het Koninkrijk van God is

nabij, het Koninkrijk van vertrouwen en liefde is weer beschikbaar. Door de komst van Christus heeft de economie weer hoop gekregen: er is minder armoede, minder geweld en minder ziekte dan ooit. In tribale culturen draaide het om het eigenbelang ten koste van het belang van een andere stam. Maar Christus zegt: we zijn kinderen van één Vader en dus lid van dezelfde familie. Daardoor vechten we andere volken niet meer de tent uit, maar zien die als vrienden, als potentiële samenwerkingspartner. Bovendien leert Christus ons dat ieder individu een waardevol kind van God is met een enorme potentie, ook al is dat bij sommigen nog niet zichtbaar. Het kapitalisme – het investeren van kapitaal voordat je de opbrengsten ziet -- heeft deze gedachte overgenomen. Het gevolg is een explosie van creativiteit en welvaart. Iemand uit het jaar nul zou zijn ogen niet geloven als hij of zij ziet hoeveel de wereld erop vooruitgegaan is sinds de komst van Christus. We hebben nog nooit in zo’n vreedzame en welvarende wereld geleefd.’

U zegt dat als de rijken hun vermogen vergroten dit niet per definitie ten koste gaat van de armen.

Tegelijkertijd blijkt ook dat de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter wordt.

‘Wat betreft de grote lijnen is dat een misvatting. In de laatste tweeduizend jaar zijn vooral de armen rijker

Lans Bovenberg (1958) is hoogleraar economie

in Tilburg en verbonden aan het Erasmus Economics and Theology Institute (EETI) in Rotterdam. Bovenberg is lid van de evangelische gemeente Jefta in Breda, onderdeel van het pinksterkerkgenootschap Rafaël Nederland.

In zijn in december te verschijnen boek Kruis en munt laat Lans Bovenberg zien dat de economie gebaat is bij levensbeschouwelijke ideeën. Medeauteur Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis en geschiedenis van de theologie aan de Universiteit van Tilburg, helpt vanuit de christelijke traditie economen ‘een rijkere – meer genuanceerde – taal’ te ontwikkelen.

17



 INTERVIEW

geworden. De welvaart was nog nooit zo gelijk verdeeld als vandaag. Maar het is inderdaad zo dat deze trend nu dreigt om te buigen. Op dit moment is het grootste gevaar voor de vrije markt dat de grote bedrijven de hele markt in handen hebben. De vijf grote techbedrijven Google, Facebook, Microsoft, Apple en Amazon verzamelen steeds meer macht. Daarmee raken belangen uit balans. Als angst toeslaat, als je geen vertrouwen meer hebt dat je meeprofiteert van samenwerking, is dat de dood in de pot van een vrije economie. Die techbedrijven schakelen de vrije markt uit en manipuleren ons: wij kopen wat zij willen dat we kopen in plaats van dat zij leveren waar wij behoefte aan hebben.’

Ondergeschoven kindje

De huidige coronatijd is volgens Bovenberg een moment van bezinning, net als de financiële crisis van 2008 dat was.

‘Het woord crisis is verwant aan het woord tweesprong: een moment van beslissing. We moeten ons nu bezinnen op de waarde van goed samenleven en ook op onze omgang met de natuur, dat lange tijd het ondergeschoven kindje was.

De coronacrisis en de klimaatverandering maken dat dit een moment van bekering, van omkering kan zijn.’

Zijn we slaaf geworden van Google en Apple?

‘Ja, we laten ons ringeloren door die bedrijven. Ik ben bewonderaar van de vrije markt, maar deze vrijheid wordt bedreigd door grote commerciële bedrijven die ons manipuleren. De markt resulteert dan niet in vrijheid, maar in slavernij. Daarom moet de positie van burgers, gezinnen en andere kleine gemeenschappen worden versterkt. Daar ligt een rol voor kerken, gezinnen en onderwijs.’

Hoe kan ik in mijn gemeente de strijd aangaan met Microsoft en Apple?

‘De kerk heeft een kerntaak in de bezinning op wat we belangrijk vinden: wat zijn onze diepere waarden? Wat is het goede leven? Worden we gelukkig van vijf keer per jaar op vakantie gaan? Of draait het om kinderen opvoeden, zorgen voor kwetsbaren en vrijwilligerswerk? We geloven in de mythe dat we gelukkig worden door veel te consumeren, maar dat maakt ons niet ten diepste gelukkig.

Als gemeenschap van gelovigen moeten we ons teweer stellen tegen allerlei krachten die ons willen knechten. De vrije markt kan alleen maar goed functioneren als burgers weten wat ze ten diepste waarderen, waar het goede leven om draait. Een gezonde economie bestaat uit een goede balans tussen de markt, de overheid en het maatschappelijk middenveld.’ Hij grinnikt: ‘Ja, wat dat betreft verloochen ik mijn CDA-wortels niet.’

‘ECONOMIE DRAAIT OM HET DAGELIJKS IN PRAKTIJK BRENGEN VAN DE WONDERBARE SPIJZIGING’  18

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Critici zeggen dat we van de financiële crisis niets geleerd hebben.

‘Nee hoor. De financiële sector is na die crisis een stuk stabieler dankzij een aantal aangenomen wetten.

Sindsdien hebben we buffers waarmee we nu de coronacrisis overleven. Als de pandemie tien jaar geleden had plaatsgevonden, had de overheid niet alleen ondernemingen moeten redden, maar ook de banken.

We leven in een moralistische samenleving waarin je punten verdient als je de banken slecht en verschrikkelijk noemt. Het grote gevaar voor onze vrijheid is de zonde van het verstikkende moralisme. Als je het kwetsbare wilt beschermen, moet je niet naar de financiële sector of de bank wijzen, maar naar jezelf kijken: naar onze auto’s en vakanties waardoor het klimaat zucht. De coronacrisis is vooral een vertrouwenscrisis. De economische problemen

 ‘DE VIJF GROTE

komen door onze angst, waardoor we minder werken en minder geld uitgeven. De zondeval gaat over het verlies aan geloof in een goede Schepper die een goede schepping heeft geschapen. Gelukkig leeft Christus in ons en leidt Hij ons uit deze gevangenis. Christus herstelt vertrouwen en daarmee onze vrijheid: “Wees niet bezorgd, uw vader zorgt voor u. Hij heeft uw haren geteld en zorgt voor alles”. Sterker nog, de hele schepping – Gods economie - heeft door Christus weer hoop gekregen.’

U leest het evangelie als econoom.

‘Jazeker. Zoals de centrale bank voor vertrouwen in de economie zorgt, herstelt Christus vertrouwen in Gods economie. Kruis en opstanding zijn het teken van vertrouwen van de Schepper in de schepping in het algemeen en de mensheid in het bijzonder. We zijn geroepen econoom te zijn van Gods geliefde huishouden.

Econoom is het oudste beroep op aarde. Als tweede Adam heeft God zich in Christus voor altijd met de mensheid verbonden door zelf mens te worden. De Zoon van God zit nu als mensenzoon voor altijd in een verheerlijkt mensenlichaam aan Gods rechterhand. Dat is een ongelofelijk commitment van God aan de mens.

Hij houdt vertrouwen in zijn onderneming, de schepping.

Die onderneming leek failliet, maar Christus heeft ons het geloof in de prachtige onderneming weer teruggegeven.’

Maria dacht in de net verrezen Christus de tuinman te zien.

’Het is onze taak om tuinman te zijn. 'Econoom' Adam maakte er een potje van, maar Christus heeft als tweede 'econoom' laten zien dat de mens wel goed besturen kan.

De Vader beziet ons nu door zijn Zoon. Vertrouwen en liefde komen in de plaats van oordeel en angst. Zo vragen de farizeeën wie er heeft gezondigd: de blinde man of zijn ouders. Jezus heeft een heel ander perspectief: in deze gehandicapte man wordt Gods glorie zichtbaar. In het kwetsbare ontmoet je God.’ Bovenberg vertelt dat hij dat zelf ook ervaart. In zijn academische cultuur draait het om de vraag: wie is de slimste en wie heeft het meeste aanzien? ‘Maar bij gehandicapte mensen die kwetsbaar durven te zijn, voel ik me veilig. Een gezonde samenleving durft het risico aan om mensen vrijheid te geven. Christus’ kruisdood was vooral een investering in het Koninkrijk van God, dus dat is net iets meer dan alleen een plaatsvervangend offer. Hij geeft niet zozeer zijn leven voor die arme Lans Bovenberg die ten dode is opgeschreven. Nee, hij gelooft in Lans Bovenbergs potentie. God heeft mij niet alleen lief, hij gelooft in mij!’

God investeert in ons, omdat het rendement oplevert.

‘Precies, evenals de gehandicapte mensen mij zegenen.

TECHBEDRIJVEN SCHAKELEN DE VRIJE MARKT UIT EN MANIPULEREN ONS’  Zij zijn geen liefdadigheidsproject; er is sprake van wederkerigheid. Wij zijn geen liefdadigheidsproject van God, er is sprake van een verbond, een wederkerige relatie. Je committeert je met elkaar. God heeft mij niet nodig, maar hij verwacht wel iets van me.’

De klassieke gereformeerde verbondstheologie gaat over belofte en eis. Inmiddels is daar kritiek op; mensen schoten ervan in een wettische kramp: help, ik moet iets terug doen voor God. Terwijl God toch ‘om niet’ zijn liefde geeft?

‘Je moet niets terug doen, het mag. God verwacht het, omdat hij potentie in ons ziet. Hij ziet ons in zijn Zoon en vertrouwt erop dat wij als zijn schepselen gaan renderen.

Het grote wonder is niet dat wij geloven in God, maar dat God ondanks alles in ons blijft geloven. We zien onszelf vooral als mislukkelingen. Niet zo gek, in de media word je de hele dag gebombardeerd met mensen die veroordeeld worden, omdat ze iets fout doen. Maar God zegt: “Kijk eens wie je echt bent: een klein Christusje.” Dat geeft een heel ander perspectief.”

Vrij naar André Hazes: ‘Hij gelooft in mij, Hij ziet toekomst in ons allebei.’

‘Prachtig, God spreekt tot ons in seculiere liederen. God heeft in ons allemaal het verlangen geschapen dat er iemand is die in jou gelooft. Dat geloof geeft vrijheid.

Waarom heb je geen hek om die boom in het paradijs gezet, verwijt ik God weleens. God is een liberaal: Hij houdt ervan om mensen vrijheid te geven en om risico’s te nemen. Hij dwingt ons niet Hem te volgen, maar vertrouwt ons ongelofelijk veel vrijheid toe omdat Hij in ons gelooft.’

U noemt het kruis een investering in plaats van een offer. Maar er ligt toch een heldere lijn met de oudtestamentische offercultus die in Christus vervuld wordt?

‘Zeker. Maar in deze moderne tijd moeten we op zoek naar nieuwe woorden voor de betekenis van het kruis.

Ik denk dat het beeld van een investering in een relatie meer resoneert dan dat van een offer. Die offercultus zegt niemand meer iets. Christus blijft dezelfde, maar elke tijd vraagt om een nieuwe vertaling. Economie als de taal van relatie, bestuur en samenwerking vind ik een mooie vertaling voor deze tijd. God geeft ons de vrijheid om dat te doen.’

SJOERD WIELENGA IS JOURNALIST

19

 INTERVIEW

EX-GEVANGENE JULES RASOELBAKS:

‘Ik ben een vrij mens, maar worstel tegelijkertijd nog steeds’ Het woord vrijheid

verslavingen en trauma’s.’

Nu voelt Jules zich een vrij

Gebonden

heeft veel betekenissen voor ex-gevangene Jules Rasoelbaks. ‘In de TEKST ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP BEELD DE HOOP (GGZ)

gevangenis voelde ik me in zekere zin vrij. Ik hoefde niet steeds achterom te kijken. Maar tegelijkertijd was ik gevangen in

mens, maar wel eentje met littekens.

20

D

e vijftigjarige Jules is het schoolvoorbeeld van waar een beroerde jeugd toe kan leiden.. ‘Ik groeide op in onveiligheid. Tegen de tijd dat ik twaalf jaar was, had ik al heel veel meegemaakt. Mijn vader had losse handjes, ik was slachtoffer van seksueel misbruik en werd op school gepest. Zo ontstond bij mij de overtuiging dat ik op niemand hoefde te rekenen. Mijn overlevingsstrategie was: wat zij kunnen, kan ik nog veel beter. Dus als ik gepest werd, sloeg ik keihard terug. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ik werd opgesloten, ik heb zeven keer vastgezeten voor geweldsdelicten.’

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

’Het is misschien gek om te zeggen, maar ik voelde me in zekere zin vrij in de gevangenis. De gevangenis was een plek waar ik tot mezelf kon komen. Ik werd

even niet opgejaagd, hoefde niet steeds achterom te kijken. Natuurlijk, ook in de gevangenis moest ik me verhouden tot de andere gevangenen. Er waren mannen met wie ik rekening moest houden, tegelijkertijd was ik van binnen helemaal niet vrij. Ik was een gevangene van mijn emoties en trauma’s.’

verslaving kwam. Weet je hoe het voelde: als een mak lammetje dat naar de slachtbank ging. Elke keer weer naar de dealer, elke keer weer naar de coffeeshop.

Daar is niks vrijs aan. Ik werd geleefd en was iemand zonder mening of perspectief. Alles draaide om de drugs.’

Psychologen

 ‘Ik voelde me in zekere zin vrij in de gevangenis’  ‘Ook mijn drugsverslaving maakte me onvrij. Ik gebruikte drugs om tot rust te komen, maar je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te krijgen.

Ik werkte destijds in de bouw en daar werd mijn verslaving gedoogd. Zolang ik mijn werk maar goed deed, was mijn verslaving geen probleem. Ik was me wel degelijk bewust van de onvrijheid die door mijn

Dat een ander leven mogelijk was, ontdekte Jules stap voor stap in 2009. ‘Ik kwam binnen bij De Hoop na al twee keer eerder bij een andere instelling een traject te hebben doorlopen om los te komen van mijn verslavingen. Maar steeds viel ik terug. Binnen vijf weken had ik een aanvaring. Een begeleider kwam naar mij toe en zei: “Ik zie dat je boos bent. Mag ik voor je bidden?” Hij bad toen voor me en ik werd rustig. Ik dacht: hoe kan dit? Het ging zo totaal in tegen wie ik was en hoe ik altijd reageerde. Normaal gesproken zou ik door het lint gaan. Ik dacht: als Jezus dit kan, dan ben ik bereid hem te leren kennen.’

‘Maar’, haast Jules zich te zeggen, ‘het is niet zo dat

21



 INTERVIEW

sindsdien mijn leven ineens gemakkelijk was. Ik leerde God kennen in maart 2009, maar ben pas sinds maart 2017 uit behandeling. Ik heb een hele commissie psychologen en begeleiders om mij heen gehad. Mensen die eindeloos veel liefde en geduld met mij hebben gehad. Weet je, met wilskracht kom je ver, maar je redt het pas met Jezus. Ik leerde de Here Jezus niet kennen via een boekje, maar vanuit ervaring. Ik teer nog steeds op het moment dat ik werd aangeraakt na dat gebed. Daar kan ik telkens weer op terugkijken als ik het moeilijk heb.’

Drie B’s Tegenwoordig kun je Jules weer vinden in de gevangenis.

Maar nu is hij er vrijwillig en werkt als ervaringsdeskundige in dienst van De Hoop ggz. ‘Samen met twee anderen geef ik leiding aan de school voor ervaringsdeskundigen. Ook heb ik, samen met anderen het project ‘Bye, bye, bajes’ opgezet waarin we een-op-eengesprekken voeren met mensen die vastzitten. Mijn rol bestaat uit drie B’s: Ik ben belangenbehartiger, bruggenbouwer en bondgenoot.’

 ‘Ik ben belangenbehartiger, bruggenbouwer en bondgenoot’



Dat Jules, met zijn strafblad, werkt in de gevangenis, is overigens verre van vanzelfsprekend. ‘Ik ben een rolmodel voor justitie en kom zo bijna alle gevangenissen binnen. Ik ben ervan overtuigd dat God mij hier voor het werk onder gedetineerden wil gebruiken. Zet mij in de gevangenis en ik voel me thuis.’ Hij lacht. ‘Ik mag niet evangeliseren en ze zeggen wel tegen me: “Jules, niet met de Bijbel op schoot”, maar het gesprek komt vaak vanzelf op zingeving.

De gevangenis zit vol met verdwaalde zielen. Daarom werk ik vanuit de presentieleer die betekent: afstemmen en aansluiten. Je moet weten wie je voor je hebt. Ik kan een poosje met iemand oplopen en meedenken, maar de ander moet keuzes maken. Ik kan niemand veranderen. Wat ik doe, is zaadjes planten. God gaat verder. Dat is de rust waaruit ik dit werk kan doen. Ik getuig, maar de Geest overtuigt.’

Rasoelbaks en UEFA UEFA benaderde in 2018 Jules om zijn verhaal te vertellen voor de campagne ‘#equalgame’: een programma van UEFA om voetbal mogelijk te maken voor iedereen, ongeacht afkomst of omstandigheden. Zijn filmpje werd meer dan 500.000 keer bekeken.

Je vindt zijn filmpje op YouTube door te zoeken op: ‘equal game: jules rasoelbaks’.

22

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 ‘Mijn moeder zei: ‘‘Jij hebt jouw God, ik de mijne’’  Doopfeest Jules groeide op in een moslimgezin. Maar toen hij zich liet dopen, anderhalf jaar na het bewuste gebed, organiseerden zijn ouders een groot doopfeest. Hij is zich ervan bewust dat dit bijzonder is en legt uit: ’Ik heb als oudste een bevoor­ rechte positie in onze Surinaamse familie. Bovendien zagen mijn ouders hoezeer ik in positief opzicht veranderde, nadat ik christen werd. Er kwam geen politie meer aan de deur, ik bleef van de drugs af en ik werd niet meer opgesloten. Mijn moeder zei wel: “Jij hebt jouw God, ik de mijne. We gaan daar niet over discussiëren.”’

‘De waarheid maakt vrij. Dat is mijn overtuiging. Dus ik heb de afgelopen jaren heel veel moeten belijden. Ik ben een vrij mens, maar worstel tegelijkertijd nog steeds. Van drugs, alcohol en roken ben ik bevrijd. Ik heb dankzij therapie weer een goede relatie met mijn ouders. Maar ik draag nog altijd de littekens van het seksueel misbruik. Ik zou willen dat God mij daarvan ook bevrijdde. Maar dat is nog niet gebeurd. Ook al worstel ik hiermee, ik weet: God is soeverein. Ik maak nog altijd fouten. Als iemand op mijn litteken gaat drukken, of ik krijg te maken met afwijzing, dan raakt me dit wel. Maar het beheerst niet langer mijn leven.’

Knuffel ‘Vrijheid is geen product van je omgeving of van je omstandigheden. Vrijheid zit in je hoofd en je hart. Ik zeg altijd in gesprek met gedetineerden: “De battles vinden plaats in je gedachten.” Als ik mijn gedachten met God of iemand anders kan delen, hoef ik me er niet langer druk om te maken. Dan kan ik me vrij voelen. Daarin werkt de heilige Geest ook mee. Als ik fouten maak, mag ik ze belijden en ben ik weer vrij.’

‘Ja, ik ben iemand met een geschiedenis; ik heb een strafblad.

Dat zou me onvrij kunnen maken, maar zo ervaar ik het niet.

Ik weet wel dat de maatschappij op een bepaalde manier naar mij kijkt. Dat is stigmatiserend. Maar ik voel het niet zo. Ik heb geen invloed op hoe de maatschappij mij ziet.

Waar ik wel invloed op heb, is hoe ik hierop reageer.’ Die stigmatisering werkt overigens ook andersom, legt Jules uit.

‘Voor ‘Bye bye bajes’ heb ik te maken met allerlei jongens, van kortgestraften tot levenslang. Ook jongens die zich bezighouden met kinderporno. Voorheen zou ik die in elkaar slaan, nu kan ik ze een knuffel geven. Dat is niet mijn verdienste, maar de mensen die tegenover mij zitten, zijn ook dwalende zielen. God vraagt mij: wat denk je nu echt van ze?

Heb jij geduld? Heb jij liefde voor hen?’

ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP IS JOURNALIST EN CULTUREEL ANTROPOLOOG

ADVERTENTIES

Behoefte aan online hulp?

Dat kan via Hoop Online. 100% online behandeling voor psychische problemen en verslavingsproblemen.

Voordelen van online behandeling: • Geen reistijd • Behandeling (deels) op eigen gekozen tijdstip • Behandeling vanaf elke gewenste plek, ook vanuit het buitenland Benieuwd of online behandeling ook voor jou geschikt is?

Maak een afspraak om het beeldbellen met een psycholoog eens te proberen of je vragen te stellen.

Mail naar hooponline@dehoop.org of kijk op www.dehoop.org/hooponline.

De Hoop helpt mensen op weg naar een nieuw leven Lees mijn verhaal op www.dehoop.org/werkenbijdehoop

GEEF SLACHTOFFERS VAN MENSENHANDEL EN GEDWONGEN PROSTITUTIE EEN WAARDIGE TOEKOMST! In ons land hebben wij kernwaardes als vrijheid en gelijkwaardigheid hoog in het vaandel staan. Maar juist hier zijn talloze vrouwen vanuit de hele wereld het slachtoffer van mensenhandel, gedwongen prostitutie en geweld. We willen en mogen dit onrecht niet langer negeren. Daarom organiseren we in 2021 samen met De 4e Musketier (4M) de allereerste Muskathlon in Nederland.

Het is onze gezamenlijke droom om elke prostituee die niet vrijwillig werkt een kans te geven om uit de wereld van prostitutie te stappen. We helpen hen (met ons project Scharlaken Koord) bij het bouwen aan een waardig bestaan.

Tot Heil des Volks (THDV) zet zich in voor verschillende doelgroepen in Nederland: prostituees, daklozen, verslaafden en kinderen die in armoede opgroeien.

Met het project Scharlaken Koord helpen we vrouwen en mannen om uit de prostitutie te stappen.

Doe mee aan deze sportieve uitdaging of sponsor een van de Muskathleten. Door jouw inspanning en toewijding draag je bij aan de vrijheid van hen die nú nog gevangen zitten.

Meer over de Muskathlon vind je op www.thdv.nl/muskathlon of ga direct naar www.muskathlon.nl om je op te geven!

 ESSAY

‘Laat ze razen’

Dit artikel biedt een openhartig verhaal voor TEKST & BEELD PIETER KLEINGELD

predikanten. Pieter Kleingeld lucht zijn hart dat veel predikanten gebukt gaan onder het predikantschap. De kerkelijke gemeente verwacht veel van hen en vraagt veel kwaliteiten. ‘Misschien is de octopus wel een beter beeld dan het schaap met de vijf poten.’ Hoe ga je hiermee om en hoe kom je daar los van?

24

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

'N

u is het mijn tijd! Ik word gek van die vrouwen, wat denken ze wel?’ Een kennis van me was gescheiden en op zoek naar een vriendin. Hij was midden veertig. Vond hij een vrouw van zijn leeftijd op een datingsite, dan schreven ze steevast dingen als ‘na jaren alles te hebben gegeven aan mijn gezin, mezelf te hebben weggecijferd, besloot ik: nu is het mijn tijd…’ Hij keek me aan en inderdaad: dat was precies wat zijn ex ook zei rond hun scheiding.

‘Wat denk je?’ zei hij. ‘Wat denk je zelf?!’ Tien jaar later weet ik wat ik zelf denk. Ik ben het met die vrouwen eens: ik vraag me ook weleens af wanneer het mijn tijd is.

 Ik vraag me ook weleens af wanneer het mijn tijd is  Trouwens, je valt met deze zin midden in wat we tegenwoordig een rant noemen. Weet je niet wat dat is, zoek dat dan maar op in jouw tijd, want dit is mijn tijd: tijd om als predikant mijn hart te luchten.

Balans Ze zeggen dat je als predikant werk en privé in balans moet houden. Ook al zo’n onzin. Wat is de balans als je te lang hard werkt? Weleens met een weegschaal gewerkt? Het geheel moet in balans zijn. Meer gewicht links vraagt om meer gewicht rechts. De balans van meer werktijd is dus meer gezinstijd en uiteindelijk nog meer druk. Maar je kunt toch ook minder werken? Geheimpje: de mensen die je het hardst vertellen op je tijd te letten, zijn de mensen die het meest bellen op zaterdagavond.

Kerkenraad En dan kerkenraden - een insider in vele kerkenraden fluisterde me ooit toe: ze zijn allemaal hoogopgeleid en hebben vreselijk veel vaardigheden, maar op het moment dat ze een kerkenraad in stappen, lijken ze alles spontaan te zijn vergeten. En getuige de vele losmakingen van predikanten en de voorafgaande processen, kan zelfs een outsider vermoeden dat er een behoorlijke kern van waarheid in die influistering zit. Let wel: losmakingen zijn het topje van de ijsberg. De afgelopen twintig jaar zijn landelijke commissies bezig geweest

om de klimaatverandering in de kerkenraad te keren. De predikant moest wordt bijgeschoold – psychologischer, agogischer, empathischer, beter coachend, meer bewust van zijn valkuilen waar hij of zij er tegelijkertijd steeds minder van mocht hebben. Ook zachtaardiger met een dikkere huid (een olifant?), een authentiek charisma en tegelijkertijd geloofstwijfel, trauma’s en vragen verwerkt hebbend. Laat ik het zo zeggen: die commissies zijn ongeveer even succesvol als het verdrag van Parijs.

Terug naar de kerkenraad. Ik heb altijd goede voorzitters gehad en daarmee mag ik me gelukkig prijzen. Maar ik besef wel dat elke voorzitter anders is en niet zomaar anders. De persoonlijkheidstypering van de verschillende voorzitters is redelijk breed - aan jou als predikant wordt gevraagd je voorzitter aan te vullen. Dat word je niet actief gevraagd, maar het is de praktijk. Op z’n best word je een kerkenraadskameleon, op z’n slechts een kerkenraadskwal, totaal vormeloos. Of, nu we het toch over dieren hebben: je wordt een octopus. Misschien is de octopus wel een beter beeld dan het schaap met de vijf poten of de eerdergenoemde olifant. Het is in ieder geval een mooier beeld dan de kwal en er zit nog meer in het beeld dan die acht armen. Maar, in een rant zit je vast en moet je door, dus de octopus komt nog wel terug.

 Op z’n best word je een kerkenraadskameleon, op z’n slechts een kerkenraadskwal  Tweede kans Weet je wat mij mooi lijkt? Eens per jaar alle predikanten bij elkaar en dan krijgt de bisschop het woord: ‘Kees, je hebt er wel een potje van gemaakt in Den Helder.’ Joelende collega’s.

‘Ik ga je een nieuwe kans geven: je gaat naar Groningen! Ik denk dat je daar beter past en ik hoop op mooie verhalen volgend jaar.’ Applaus klinkt en de collega haalt opgelucht adem. Het recht om te mogen falen, de humor van het struikelen, de relativering door de tweede kans: dat zou mooi zijn.

25



Mobiel Maar mede omdat het bijna nooit mooi is, moeten predikanten mobiel zijn. Ik vind dat vooral fantastisch om te horen uit de mond van oudere, meer ervaren predikanten die twintig jaar of meer uitzitten in hun eigen gemeente. En eigenlijk geef ik ze ook gelijk. Pas liet ik de woorden: ‘je bent maar een voorbijganger’ tot me doordringen. Wat bedoelen mensen daarmee? Misschien wel dit: jouw mening is niet zo belangrijk, anderen spreken voor een groter deel van de gemeenschap. Jouw verleden, jouw gewoontes en verlangens doen er niet toe. Je bent een voorbijganger. Jij hoeft en mag hier niet wortelen en je gezin ook niet. Je bent een voorbijganger. Let goed op: misschien is de tijd voor jou, je gezin en je hypotheekschuld gekomen om te gaan. Jij bent niet meer dan een rimpel in een vijver. En het gaat om de vijver. Misschien bedoelen ze dat wel niet, maar op het verkeerde moment kun je dat wel horen.

 Predikanten hebben een groter risico stuk te lopen op het instituut kerk dan de gemiddelde gelovige  Als je goed in je vel zit, kun je je gemeente ervaren als een verzameling paradijsvogels, een vrolijke ark van Noach. Maar zit je in het nauw, dan lijkt een kerk meer op de bush van Australië: vijftig procent van alle giftige dieren woont op dit continent. Wie vast komt te zitten in deze jungle heeft maar een kleine overlevingskans.

Ik was van plan nog even door te razen, maar zoals dat gaat: opeens ben je buiten adem en vraag je je af waar je mee bezig bent. Hoe komt dat? Ik dacht hierover na en kom hiervoor met enkele redenen.

Zebra Allereerst denk ik dat predikanten - en met ons jeugdwerkers, pastoraal en diaconaal werkers een groter risico lopen om stuk te lopen op het instituut kerk dan de gemiddelde gelovige. Wij zijn inderdaad mensen die meer stuk kunnen maken en tegelijkertijd mensen die meer stuk gemaakt kunnen worden. Maar als de kerk een ark van Noach is, ben ik uiteindelijk een van die ongetemde dieren en niet de bouwer of de kapitein. Het besef dat ik ook maar een gewone zebra ben, geeft me nog niet meteen

26

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

een rustig gevoel als ik een slang of leeuw naast me vermoed, maar het helpt al iets. En misschien weet de kapitein wat hij doet of is hij op z’n minst in staat op te treden wanneer dat nodig is. Hij heeft mij dezelfde redding beloofd als alle andere dieren.

 Hebben we genoeg vrijheid om de mensen om ons heen lief te hebben?  Uitrazen Het tweede dat me helpt, is dat ik telkens mensen vind bij wie ik af en toe mag razen, hoewel ik dat natuurlijk wel moet doseren. Dat uitrazen mag ik ook bij sommige gemeenteleden of kerkenraadsleden.

Telkens blijkt dat ze zoveel van Gods levensadem in zich hebben, dat ik door hen ook op adem kom. Wanneer ik dan op adem kom, kan ik weer vragen en denken. Wij leven in een sceptische en wantrouwende tijd, maar God heeft mij nog zoveel mensen gegeven aan wie ik mijn vertrouwen kan schenken en die me helpen met hun wijsheid.

Vertrouwen, zelfrelativering, humor, nederigheid zijn mijn sleutelwoorden.

Eind goed al goed dus? Nee. Ik besef, dat dit niet voor iedereen geldt. Nee, er is geen eind goed al goed voor sommigen van mijn collega’s. Ik preek op dit moment over het Bijbelboek Ruth. In hoofdstuk 1 klaagt Naomi God aan dat Hij in zijn vrijheid haar alles heeft afgenomen wat ze had. Ook Job raakte alles kwijt, maar in de patriarchale samenleving van toen had hij als man nog een toekomst, nog een mogelijk nageslacht, nog status, nog rechtsbevoegdheid. Naomi verloor echt alles.

Wanneer mensen bij ons hun hart luchten, zoals Naomi, hoop ik dat we zijn als de vrouwen van Bethlehem: zij hoorden Naomi en bleven stil. Het is pas dan dat het verhaal voortgang vindt, pas dan dat God in vrijheid ook liefdevol en trouw kan blijken te zijn. Soms ontmoeten we mensen die denken dat ze zijn vastgelopen in het kerkelijk systeem. Laat ze razen. Soms schenkt God hun meer vrijheid dan ze dachten en kunnen wij hen helpen dat te zien.

Maar, soms zitten ze ook echt vast als Job of zelfs als Naomi. Hebben wij dan genoeg vrijheid om hen lief te hebben?

PIETER KLEINGELD IS PREDIKANT VAN NGK OEGSTGEEST E.O. EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

ADVERTORIAL

Siz

Vrij om lief te hebben Je naaste liefhebben als jezelf. Wie is die naaste? vraagt de rijke jeugdige. Jezus draait de vraag om en leert hem om te vragen wiens naaste ben ik?

Die laatste vraag kregen ook de medewerkers van Sizanani toen je alleen nog maar je huis uit mocht om naar de dokter of apotheek te gaan. Hoever ga je om de naaste te zijn van je patiënten en gemeenschap als je vrijheid om iets uit liefde te doen beperkt wordt?

hun maandelijkse medicijnen te halen nu het Corona virus rond waart. Dus deden onze thuiszorgers dat voor hen.

Velen verloren hun werk, tijdelijk of permanent, door de Corona crisis, en meer gezinnen hebben nu honger. De Here stuurde ons uit onverwachte hoeken voedsel. Thuiszorgers deelden ook samen met andere stafleden van Sizanani deze voedselpakketten en immuniteit versterkende pap uit aan de allerarmsten en aan gezinnen die alleen uit kinderen bestaan.

Siza zend Nqu Afric op h start voor toeg

Voedsel uitdelen mag wel tijdens de lockdown die we nog beleven. En zo waren we vrij om de naasten te zijn van hen die het hardst getroffen zijn door de pandemie.

Voedsel uitdelen is geen volhoudbare oplossing, mensen moeten op een of andere manier zelf weer in staat gesteld worden om voor zichzelf te zorgen. Daarom is het verdere werk van Sizanani ook zo belangrijk. Mensen toerusten met cursussen en praktische projecten om zelf geld te verdienen en voedsel te verbouwen.

Uw b 47.4

Marga Baron De thuiszorgers van Sizanani dachten er niet lang over na, ze hadden een taak! Dus wilden ze ondanks gevaar voor besmetting doorgaan met hun werk in hun gemeenschappen.

Sizanani zorgde voor de nodige documenten om toestemming te krijgen voor voortgang van het werk en de nodige beschermende toerusting.

LATEN WE elkaar

27 Thuiszorgers deelden pamfletten uit, hingen posters op en gaven voorlichting over Covid-19 en de inperkingsmaatregelen. Ze bezoeken nog steeds hun patiënten, vooral degenen met een zwak immuniteit, mensen die hiv+ zijn, aids hebben of tbc. Die gaan liever niet naar de kliniek gaan om

Sizanani faciliteert kleinschalig ontwikkelingswerk gerelateerd aan het zendingswerk van de Nederlands Gereformeerde Zendingsvereniging Nqutu (NGZN). Sizanani South Africa (SiSA) biedt naast de verschillende projecten zoals groentetuinen, kippenfokkerijen, naaiateliers ook cursussen op het gebied van ondernemen en alfabetisering. Ook geeft ze startkapitaal aan beginnende ondernemers. SiSA zet zich ook in voor aidspatiënten en hun kinderen. Door Sizanani Education Trust (SET) worden studiebeurzen toegekend. Als u dit werk financieel wilt steunen, stort dan uw bijdrage op bankrekeningnummer NL15ABNA0474416038 tnv Sizanani. Stichting Sizanani is ANBI geregistreerd. Voor meer informatie zie www.sizanani.nl

kijk voor meer informatie op www.sizanani.nl

 VRIJ IN JE KERK? (DEEL 1)

? k r e k w u o j n i Be n ji j vrij Bij God mag je zijn wie je bent, is de unieke boodschap die klinkt in de kerk. Je bent bevrijd en daardoor vrij om God en de ander lief te hebben. Mooi verwoord, maar hoe beleven kerkleden die boodschap: voelen ze zich vrij op hun eigen kerkvloer? Joanne en Joost spreken zich hierover uit.

‘Op controversiële thema’s merk ik dat mijn kerk worstelt met vrij zijn’ Joanne Treurniet (22), lid van GKv Vlaardingen.

Joanne: ‘Ik zie vrijheid vooral als bevrijding van schuld en verplichting om me aan dingen te houden. Zo wordt dat ook gepreekt in de kerk. In de Bijbel staat dat je niet zomaar doet wat je wilt, maar dat je God volgt. Ik denk dat er vanuit de kerk wel op ingezet wordt om die vrijheid niet te misbruiken.

Elke week wordt de wet bijvoorbeeld voorgelezen in onze gemeente. Ik beleef dat niet zo zeer als waarschuwing, maar als oproep om deze regels te volgen, want hiermee kun je je liefde tonen. We lezen ook altijd de samenvatting van de wet: heb God lief boven alles en je naaste als jezelf. De interpretatie van de wet wordt uitgelegd in de preken en in de Catechismus.

Niet om te oordelen, maar als leidraad.

 ‘Als ik het anders doe, voel ik me schuldig’  TEKST ANKE NIJDAM

Ik voel me vrij in onze gemeente, omdat ik het meestal eens ben met de leefregels die er uitgedragen worden. Als ik het anders doe, voel ik me schuldig. Ik haal bijvoorbeeld weleens boodschappen op zondag en laatst bedacht ik me dat dit eigenlijk helemaal niet nodig is. Dat kan ook anders. Bij mij in de kerk proberen de meesten op zondag geen boodschappen te doen. Ik voel me niet veroordeeld als ik dat wel doe, maar ik denk er wel over na. Als ik ervan overtuigd ben dat ik het anders kan doen, dan

28

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

maak ik me niet druk om wat anderen vinden.

Op controversiële thema’s merk ik wel dat mijn kerk worstelt met vrij zijn en liefhebben. Over homoseksualiteit staan enkele korte dingen in de Bijbel die je kunt zien als voorschrift. Maar dat is niet altijd eenduidig, vind ik. Op de ene plek staat dat je met een homoseksuele geaardheid

geen relatie aan zou moeten aangaan en op de andere plek staat dat je vrij bent en in liefde mag leven. Mensen die homoseksueel zijn, vinden het lastig dat er mensen in de kerk zijn die daar moeite mee hebben. We zitten in een proces om daarover na te denken, maar mensen ervaren dit hele proces niet altijd als vrij of liefdevol.’

‘We zijn niet bang om dingen los te laten’ Joost Kool (45), lid van de Vrije Evangelische Gemeente in Geldermalsen.

Joost: ‘Iemand uit onze gemeente heeft contact gekregen met een gezin in Albanië en dat gezin ondersteunen we nu.

Dat vind ik liefde tonen vanuit de kerk. We zorgen dat er goederen die kant op gaan, zoals in november 2019 toen er een zware aardbeving was. Ook jongeren uit de gemeente zijn een keer meegegaan naar dat gebied.

Ik vind het mooi dat we regelmatig een jeugddienst hebben die helemaal georganiseerd wordt door de jeugd. We zijn niet bang om dingen los te laten en de controle uit handen te geven. Dat ervaar ik als vrijheid - er is vertrouwen. Ook in andere zaken zie ik die vrijheid terug. Onze sprekers hoeven niet per se opgeleid te zijn tot voorganger, het mag ook gewoon iemand uit de gemeente mag zijn.

Liefde is het met elkaar verbonden raken door mee te leven en samen te bidden. Dat doen we bijvoorbeeld in de kerkdienst, er heerst een open en informele sfeer. In deze coronatijd is dit helaas lastiger, we hebben nog wel de kringen waarin we elkaar ontmoeten, maar ik zie dat niet

iedereen hieraan trouw deelneemt. Als dit zo doorgaat, kan de onderlinge verbondenheid wegebben. Ik ervaar de kring zelf als een mooie plek om met elkaar mee te leven en samen te bidden, ook in deze lastige tijd. Onze zoon gaat niet meer naar de kerk, maar nog wel naar een christelijke studentenvereniging, we kunnen dat delen en daarvoor samen bidden. Dat bemoedigt mij.

 ‘Je bent vrij om naar een andere kerk te gaan’  Onze gemeente kent niet allerlei voorschriften, maar wel een gerichtheid op Christus. We ontvangen de aanmoediging om actief met het geloof bezig te zijn en gaan met elkaar in gesprek over Bijbelse normen en waarden. Ik ben het vaak eens met hoe er over het algemeen in de gemeente gedacht wordt. Daarom ervaar ik weinig belemmering in mijn vrijheid, maar dat kan natuurlijk bij anderen anders zijn. Ik snap dat goed, misschien ook wel, omdat we indertijd zelf vanuit een PKN-gemeente zijn overgekomen. Niemand hoeft de keuze te maken die in de gemeente gemaakt wordt, je bent vrij om naar een andere kerk te gaan.’

ANKE NIJDAM IS TEKSTSCHRIJVER

ADVERTENTIES

Hart voor úw onderneming

Als ondernemer wilt u toch ook dat uw financiële en fiscale zaken met zorg en betrokkenheid worden behandeld? Met onze persoonlijke betrokkenheid, diepgaande vakkennis en vooral flexibiliteit zorgen wij voor transparante én heldere cijfers.

Zo weet u als ondernemer altijd waar u aan toe bent.

HOOFDVESTIGING HARDERWIJK H A R D E R W I J K

K A M P E N

EMAIL WEBSITE

WESTEINDE 25A 3844 DD HARDERWIJK T (0341) 42 60 60 INFO@KROLWEZENBERG.NL WWW.KROLWEZENBERG.NL 29

 INTERVIEW

PSYCHOLOOG MARIEKE MEIJER OVER VRIJHEID EN VEILIGHEID IN DE KERK:

‘God neemt de dreiging niet weg, maar geeft bescherming’

De kerk is de plek waar het veilig is of moet zijn. In de praktijk ervaren echter veel mensen juist in de TEKST JACOMINE OOSTERHOFF

kerk dreiging door het oordeel van anderen, van God of van zichzelf, volgens psycholoog Marieke Meijervan Abbema. ‘Het zou er in de kerk anders uitzien als we werkelijk zouden geloven dat niets ons kan weghouden van Gods liefde.’

30

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

M

arieke Meijer weet nog goed hoe ze zelf als kind in de kerk zat. ‘Het was een groot gebouw, het was er stil en donker. Ik zat daar niet relaxed. Ik was bang om te bewegen, omdat ik dacht dat mensen zich dan aan mij stoorden. De ouderlingen zaten in het zwart vooraan, haaks op de gemeente, zodat ze de gemeente konden inkijken. Het voelde voor mij niet veilig. Ik herinner mij nog de preken over de farizeeën. De dominee riep dan vanaf de kansel: “En u, gemeente, hoe is dat bij u?” Ik was een best gevoelige tiener en zat te bedenken wat ik fout deed.’

Ontspanning

In haar eerste boek Vrij van moeten, vertelt Marieke waarom ze uiteindelijk de GKv verliet: ‘Ik kon in de kerk niet meer geven en krijgen wat ik wilde geven en krijgen.’

Ze beschrijft hoeveel vrijheid ze uiteindelijk vond bij Jezus.

‘Na mijn vertrek kwam er ontspanning. Ineens kon ik zonder boosheid luisteren naar mensen die moeite hadden met de kerk. Ik kon mezelf zijn en ook nog iets betekenen voor de ander.’

Ter voorbereiding op dit interview over veiligheid en vrijheid in de kerk, heeft Marieke voorstudie in de Bijbel gedaan. ‘Ik heb de woorden veiligheid en vrijheid opgezocht, gewoon met een zoekfunctie. Dat doe ik vaker met dit soort begrippen. Je komt dan tot verrassende ontdekkingen. In het Oude Testament heeft veiligheid te maken met het hebben van grenzen. Die zorgen ervoor dat vijanden je land niet kunnen binnendringen. De dreiging komt van buiten en binnen de grenzen is er vrede en vrijheid. In het Nieuwe Testament komt de dreiging juist van binnenuit, er is innerlijke onrust. De dreiging in het Nieuwe Testament is vooral emotioneel. De engelen zeggen niet voor niets: wees niet bang. De passage waarin Jezus de farizeeën adderengebroed noemt, is een van de weinige teksten waarin Hij het woord veilig gebruikt. ‘U denkt dat u veilig bent, maar u bent het niet!’ Het gaat hier om leven en dood. Je bent niet veilig als je de regels volgt. Een heel dreigende uitspraak. Het raakt me dat veel mensen van mijn generatie en ouder jarenlang die dreiging hebben gevoeld. Dat heeft hun geloof en geloofsbeleving gevormd. Maar die dreiging is niet reëel. In Jezus zijn we veilig. Het zou er in de kerk anders uitzien als we werkelijk zouden geloven dat niets ons kan weghouden van Gods liefde.’

Heiligheid

‘Ik denk dat het oordeel van de mensen, van de dominee en van God als grootste dreiging wordt gevoeld in de kerk. Ik wilde zelf bijvoorbeeld graag in discussie op catechisatie of jeugdvereniging. Maar ik durfde het niet: mag ik dit wel zeggen? Wat zouden ze ervan vinden?

Onder sommige onderwerpen lag, en ligt misschien nog steeds, zo’n lading. Die zweem van heiligheid over zaken kan een onveilig gevoel geven. Dat oordeel is niet altijd

ingebeeld, het gebeurt ook echt. Ik gaf eens een televisieinterview over mijn boek over relatiestress. Van tevoren kreeg ik koffie en mijn gastvrouw begon zomaar te praten over echtscheiding en hoe slecht dat wel niet was. Ik werd er naar van, zo oordelend, zo lelijk. Oordelen kan dus ook gewoon hardop gebeuren: als het niet recht in je gezicht is, dan zo maar achter je rug.’

 ‘De zweem van heiligheid kan een onveilig gevoel geven’  Toch komt het gevaar vooral van binnenuit, zegt Marieke.

In haar praktijk ontmoet ze regelmatig christenen die zijn vastgelopen doordat ze negatieve gedachten over zichzelf koesteren. ‘In de jaren zeventig ontstond de psychologische theorie over de volwassen positie: ‘Ik ben oké, jij bent oké.’ Die theorie biedt een hele mooie basis vanuit Jezus: ik ben oké in Christus. Maar tegelijkertijd zijn we ook niet-oké. In dit leven ervaren we onze beperkingen. In de kerk waar ik opgroeide ging het vaak over ‘zonde’. Maar dat begrip kan zo misleidend werken: we zijn beperkte mensen en dat is zonde. We zien niet alles en kunnen ons eigen heil niet bewerken. Als je daarbij stilstaat, kom je altijd uit bij Jezus. Een mens wordt voortdurend en vooral aangevallen door zichzelf. Dat begint vaak met iets wat je, soms als kind, gehoord hebt.

Dat ga je op een gegeven moment naar binnen halen. De ander hoeft maar naar je te kijken of jij denkt: ik doe het weer fout, het moet beter.’

Veelkleurigheid

Het gevoel van onveiligheid is, volgens Marieke, ook terug te voeren op onze behoefte aan controle. Dat kan ten koste gaan van de vrijheid en veelkleurigheid die er in de kerk mogen zijn. ‘Onveiligheid in de kerk accepteer je alleen als de onveiligheid buiten de kerk groter lijkt.

Als de prijs van het loslaten groter is dan de prijs van het vasthouden, ga je niet veranderen. Je durft het risico niet te nemen. Dat we hetzelfde zijn, iets herkennen bij elkaar, geeft een gevoel van veiligheid. Maar het is een schijnveiligheid, vind ik. Je bent alleen maar veilig als je diep van binnen beseft dat je mag zijn wie je bent. In vrijheid zit beweging, nieuwsgierigheid en creativiteit.

Pas als je je van binnen veilig voelt, durf je naar buiten te gaan. Maar dat is in de kerk wel eens lastig, een kerk kan niet zonder regels. In het Oude Testament werden fysieke grenzen gesteld rond een land, maar er waren ook morele grenzen. God gaf de wet en mensen wisten dat ze gelukkig

31



 INTERVIEW

Biografie

Marieke Meijer-van Abbema werkt sinds 2007 als zelfstandig psycholoog en geeft individuele therapie.

De afgelopen jaren deed ze onderzoek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam in samenwerking met Ohio State University naar de invloed van vertrouwen in God op gedrag en emoties. Marieke Meijer schreef over het onderwerp van dit artikel twee boeken: Vrij van moeten. De vrijheid van het leven in Christus, Utrecht (Kokboekencemtrum), 2011 Vrij en moedig leven met God, Amsterdam (Buijten en Schipperheijn), 2015

Marieke Meijer-van Abbema

zouden worden als ze zich daaraan zouden houden.

Jezus geeft aan Petrus de sleutels van het Koninkrijk. Die sleutels heeft de kerk in handen. Ze zijn alleen niet altijd even goed gehanteerd en dat is jammer. Want ze zijn juist bedoeld als instrument om de kerk veilig te maken.’

 ‘In vrijheid zit beweging, nieuwsgierigheid en creativiteit’  Ruimte

Mensen hebben grenzen, daar kunnen veel cliënten die Marieke spreekt over meepraten. Ze waren volop actief in de kerk, maar zitten nu uitgeblust aan de kant, vaak vol verwijt dat ze het altijd alleen moesten doen. ‘Ze vragen mij om een oplossing, maar die heb ik niet. Je loopt tegen je beperkingen aan, zeg ik dan, en die zijn een feit. Ik zie dat er op zo’n moment ontspanning optreedt. Een cliënt zei tegen mij: “Ik was altijd aan het vechten, omdat het beter kan, maar dat hoeft dus niet. Ik krijg weer energie om dingen te doen.” Het erkennen van je beperking geeft vrijheid. Als je je grenzen kunt accepteren, ontstaat er ruimte om te zijn wie je bent en te doen wat je wilt. Het kunnen accepteren van je beperkingen heeft alles met je geweten te maken. In de eerste brief aan de Korintiërs schrijft Paulus daarover. Het geweten van de een kan meer aan dan dat van de ander. Als je een wat ruimer geweten hebt, zul je het naar beneden moeten bijstellen.

De vraag is: ben je bereid om de vrijheid die je hebt in te leveren voor de ander? Paulus zegt: Ik ben een vrij

32

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

mens en kies ervoor rekening te houden met anderen.

Je hebt dus de keuze. Als het voor jou een belangrijke voorwaarde is om jezelf te zijn in de kerk en je kunt dat niet, waarom ga je dan niet weg? Je kunt er ook voor kiezen om te blijven vanwege de mensen of de fijne Bijbelstudies. Dan accepteer je dat je niet helemaal jezelf kunt zijn. Maar je weet wel dat je geeft en krijgt wat je wilt geven en krijgen.’

Appel

Terug naar het begin: de kerk als plek waar veiligheid en vrijheid hand in hand gaan. Hoe bereiken we dat?

‘Vanuit de psychologie weten we dat een mens onvoorwaardelijke liefde nodig heeft om zich vrij te voelen. Je bent vrij als je weet dat je, wat er ook gebeurt, geaccepteerd en geliefd bent. Die liefde vind je bij Jezus. De kerk hoeft niets anders te doen dan over Jezus te praten. De boodschap is eenvoudig en het is goed nieuws. Maar geen mens is in staat om onvoorwaardelijke liefde aan te nemen. Daarvoor hebben we te veel van de appel gegeten. Adam en Eva schamen zich diep daarvoor.

Schaamte, dat is in de psychologie: willen verdwijnen, er niet durven zijn. Adam en Eva verstoppen zich dan ook.

Maar God zegt dan niet: “Kom maar tevoorschijn, je mag zijn wie je bent.” Dat is wat christenen, goedbedoeld, wel vaak zeggen. Nee, God doet iets anders, Hij geeft kleding. Hij neemt de dreiging niet weg, maar biedt bescherming.’

‘Daarvoor kun je ook zelf zorgen. In het Oude Testament richt het volk steeds opnieuw stenen op, ter herinnering aan de trouw en liefde van God. Maak een melding in je telefoon, om het uur. ‘Jezus is er’, ‘Ik sta op de rots’, ‘De Geest is in mij’ of ‘Ik ben niet alleen’. Herinner jezelf aan die bescherming zodat je echt gaat beseffen in welke vrijheid je eigenlijk leeft en dat je werkelijk veilig bent.’

JACOMINE OOSTERHOFF IS TEKSTSCHRIJVER EN EINDREDACTEUR VAN ONDERWEG

ADVERTENTIES

HET NIEUWE

thema Vrij Er ligt vaak al heel wat vast in het leven van dertigers en veertigers: banen, huizen, relaties, enzovoort.

Veel mensen ervaren dan een soort van onrust. Ze stellen vragen als: is dit alles? Waar haal ik uitdaging vandaan? Ben ik wie ik had willen worden?”

Stel, stelt deze thema’s aan de orde.

In deze tweede editie van Stel, komt het thema Vrij op allerlei manieren voorbij: van verslaving tot klimsport, van relatietherapie tot ontspanning tot de vraag of we een vrije wil hebben. En: is geloof ‘bevrijdend of beperkend’?

“Ik hoop dat gelovigen

€ 9,95

en niet-gelovigen door dit tijdschrift wat meer begrip voor elkaar kunnen opbrengen.”

– Marja Verhoeve (hoofdredacteur Stel, in Friesch Dagblad)

onderdeel van Royal Jongbloed Publishing

!$

 ESSAY

Zijn wij bereid om te sterven in ons verhaal?

BEVRIJD VAN

JEZELF De verleiding is groot om jezelf als hoofdrolspeler van je eigen leven te zien en je ook zo te gedragen. Vaak in meerdere rollen en het liefst aantrekkelijk geëtaleerd op je sociale media. ‘De hoofdrolspeler moet slagen en laten zien dat zij of hij het waard is om inderdaad die hoofdrolspeler te zijn’, schrijft Pieter Kleingeld in een korte verhandeling over bevrijding van wie je denkt te moeten zijn. ‘Zijn wij bereid om te sterven in ons verhaal?’

TEKST PIETER KLEINGELD

Ik keek op de dijk uit naar de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. De lucht was grijs, maar dankzij het begin van de herfst was het nog redelijk warm. Ik was een half uur hardlopen van huis. Ik kon nu terug, maar besefte opeens dat ik nog verder kon. Fantastisch. Ik haalde diep adem en ik voelde me… een hardloper. Dat was wie ik was. Ik preekte om te kunnen hardlopen. Ik deed pastoraat om te kunnen hardlopen. Yes! Krap twee maanden later stroomde mijn agenda weer over en was hardlopen er alweer weken bij ingeschoten. Misschien was ik toch geen hardloper?

’Verhaalwezens’

Wie ben ik? Het is een vraag die tieners stellen. Maar ook voor een veertiger kan die vraag tot, op zijn minst

34

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 ‘EEN HARDLOPER. DAT WAS WIE IK WAS. IK PREEKTE OM TE KUNNEN HARDLOPEN’  originele, gedachten leiden. Wie ben ik? En hoe ontdek ik dat? Moet ik in mezelf zoeken? Wanneer heb ik diep genoeg gegraven en het goud gevonden? Is het wel goud? Hoe word ik dan wie ik ben? Blijf ik daarom zo

onzeker? Ik liep op een tienerkamp buiten op het gras met een van mijn medeleiders. De tieners hadden vrije tijd. Opeens rende een meisje naar buiten. Een spel. Mijn medeleider stopte haar en vroeg: ’Hoe heet je?’ ’Martine’, hijgde ze. ’Waar kom je vandaan?’ ’Daar’, ze wees naar een deur. ’Waar ga je naar toe?’ ’Daarnaartoe’, en ze wees naar het water. Weg was ze. ’Zo’, zei mijn medeleider, ’alle grote levensvragen binnen tien seconden beantwoord.’ We komen ergens vandaan en willen ergens naar toe. Mensen zijn ’verhaalwezens’. Vragen over je identiteit, over wie je bent, leiden uiteindelijk tot deze vraag: welk verhaal en welke rol?

De film Bourne Identity begint op een vissersboot in een vliegende storm. De bemanning vist een drenkeling op. Hij heeft kogelwonden. Als hij bijkomt, blijkt hij allerlei talen te kunnen spreken, vaardig te zijn, knopen te kunnen leggen, maar weet hij niet wie hij is en waar hij vandaan komt. Hij beseft dat hij zijn verhaal niet zelf kan uitvinden, maar dat het van levensbelang is dat hij dat verhaal ontdekt. Hij beseft ook al snel dat hij waarschijnlijk deel is van een groter verhaal, waarin hij niet de hoofdrol speelt. Bij deze film moest ik denken aan Psalm 8, waarin staat dat God de mens bijna goddelijk heeft gemaakt. Al die vaardigheden, al die talenten en die ene prangende vraag: wie ben ik in het verhaal?

 DE VERLEIDING IS GROOT OM JEZELF TE BESCHOUWEN ALS HOOFDROLSPELER  Hoofdrolspeler

De verleiding is groot om jezelf te beschouwen als hoofdrolspeler. De media wil ons niets liever doen geloven. Maar dan zullen we de duizenden die bereid waren hun leven te geven op de stranden van Normandië nooit begrijpen. Zij beseften dat zij deel uitmaakten van een werkelijkheid groter dan henzelf en waren bereid hun leven te geven voor familie, vrijheid, idealen, bevrijding. Dat we de werkelijkheid ervaren door onze eigen rol is nog iets anders dan

dat het ook de hoofdrol is. Sterker nog, dat maakt het verhaal te klein en de druk op de hoofdrolspeler te groot; want die – en dat ben ik dan – moet laten zien dat zij of hij het waard is om inderdaad die hoofdrol te spelen. Iedereen herkent die prestatiedruk om zich en wellicht ook wel in zich. Dus dit is de vraag: zijn wij hoofdrolspelers? Hoe groot is ons verhaal? Zijn wij bereid om te sterven in ons verhaal?

 VRIJHEID IS VERNIEUWD WORDEN NAAR HET BEELD VAN DE SCHEPPER  Dit zijn geen unieke christelijke vragen. Ieder mens zoekt – soms onbewust – hierop antwoorden.

Tegelijkertijd ben ik onder de indruk. Juist de Bijbel bevat enorm veel kleine verhalen: David, Batseba, Ruth, Esther, Maria, Paulus, Petrus, Prisca, Febe, Simson, Naomi om maar wat namen te noemen.

Heel verschillende mensen die heel verschillende rollen spelen: koning, herder, verkoopster, immigrant, vluchteling, reiziger, vrijheidsstrijder enzovoorts. Juist de Bijbel vertelt een groot, overkoepelend en bovenal goed verhaal, van Genesis tot Openbaring. De hoofdrol daarin wordt gespeeld door de Schepper die mens werd en bereid was om te sterven. Te sterven voor ons. En wij zijn gemaakt naar het beeld van die hoofdrolspeler: Genesis 1 en 2, Psalm 8 en 139.

Gods bevrijdende woord is dat wij zijn geliefde kinderen, zijn heiligen, zijn uitgekozenen zijn. Vanuit die identiteit worden we naar zijn beeld herschapen, dat betekent: groeien we in onze rol. God zelf draagt het gewicht van de hoofdrolspeler en vandaaruit schenkt Hij ons betekenis en identiteit die niemand van ons kan afnemen: om de vrijheid om geliefd te zijn en lief te hebben.en lief te hebben. Het is een rol die ruimte geeft om in te groeien, vernieuwd te worden naar het beeld van de Schepper. Het is een rol die ruimte geeft om zich te ontplooien en om te improviseren. Dat is vrijheid.

PIETER KLEINGELD IS PREDIKANT VAN NGK OEGSTGEEST E.O. EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

35

 VRIJ ZIJN IN BEELD

De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn stem maar je weet niet vanwaar hij komt en waarheen hij gaat: zo is het met al wie is geboren uit het waaien-van-de-Geest!

Johannes 3:8 (Naardense Bijbel)

BEELD MAARTEN BOERSEMA 36

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

37

 INTERVIEW PETER SNEEP EN JAAP CRAMER OVER VRIJHEID EN MUZIEK

‘ Alle stukjes van jezelf gaan met elkaar in gesprek’ Muziek maken moet je leren, weet componist en organist Peter Sneep (58). Maar kun je het eenmaal, dan geeft het een groot gevoel van vrijheid. Hoe komt dat en hoe werkt dat? Peter, die ook journalist is, gaat hierover in gesprek met theoloog en musicus Jaap Cramer (36). ‘Vrijheid is dat je in muziek de tijd vindt om je gedachten te laten gaan, leeg te raken en dingen te verwerken.’

TEKST PETER SNEEP BEELD JACO KLAMER

Peter: ‘Wij spraken elkaar voor het eerst toen jij zestien was, in het jaar 2000. John Kuiper, docent op het Greijdanus in Zwolle, had mij gevraagd muziek te componeren voor het toneelstuk voor de jaarlijkse Grote Avond. Ik kreeg de liedteksten, maar vond de vrijheid niet om bij die woorden de goede noten te vinden. Dus gaf ik mijn opdracht terug. Een tijdje later belde hij op. “Ik heb iemand gevonden die het wel voor elkaar krijgt”, zei hij. En dat was jij.’

Jaap: ‘Wat leuk! Dat wist ik niet. Het was voor mij de eerste keer dat ik muziek bij een tekst schreef. Een tekst is beperkend, het schrijft ritme en metrum voor.

En dan moet je kunstgrepen uithalen om er toch iets van te maken. Ik denk dat mijn muziek toen er wel onder geleden heeft.’

Peter: ‘Ik ben naar Zwolle gegaan om je liedjes te horen. Ik vond het de goede muziek op het goede moment. Ik was diep onder de indruk van wat jij op zestienjarige leeftijd al kon. In die tijd werkte ik bij het Nederlands Dagblad en ik heb jou dus maar geïnterviewd.’

Roes

Jaap: ‘Vrijheid is dat je in de muziek tijd vindt om je gedachten te laten gaan, leeg te raken en dingen te verwerken. Muziek is ook een plek voor ontspanning.

38

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Als ik me ergens voor moet opladen, kruip ik even achter de piano. Dan speel ik iets waar ik zin in heb.

Mijn kinderen vroegen laatst: “Wil je dat stuk met de sneeuwvlokjes spelen?” Ze bedoelden muziek van Debussy.’

 ‘Ik zie moeilijke

dingen opeens in wijds perspectief’  Peter: ‘Als ik speel, raak ik in een soort roes, een diepe concentratie. Dan denk ik niet alleen aan de muziek, maar ook aan allerlei andere dingen die niets met muziek te maken hebben. Ik zie moeilijke dingen opeens in wijds perspectief.’

Jaap: ‘Muziek is goed voor je hersenen, je wordt opnieuw uitgelijnd. Als je muziek maakt, worden er heel veel gebieden in je hersenen aangesproken: motorisch, emotioneel, talig. Alle stukjes van jezelf gaan met elkaar in gesprek en dat is helend voor je ziel.’

 ‘Soms ben je als

kerkganger tijdens het zingen gedachteloos’  Magisch

Peter: ‘Ik begeleid samenzang in kerkdiensten, ik zie mezelf in die rol echt als bieder van troost. Sfeer maken vind ik als kerkorganist heel belangrijk voor het goede gevoel bij de kerkgangers, dat ze de ruimte vinden om lekker mee te zingen. Ik bied de bedding en de mensen kunnen hun stem daarin als een rivier laten stromen, zeg maar. Daarbij, als extra vermaak, beeld ik de tekst uit; ik denk soms zeer opvallend, want mensen zeggen dan wel eens na de dienst: “Je hebt je lekker uitgeleefd.” En dat is het nou net niet. Ik ervaar het juist als een heel dienstbare houding van mezelf.’

Jaap: ‘De psychologische term daarvoor is ‘projectie’.

De mensen in de kerk hebben zichzelf gefaciliteerd geweten, ze hebben lekker vrij kunnen zingen en gehoord dat jij leuke en mooie dingen hebt gedaan.’

Peter: ‘Interessant, zo heb ik er nooit naar gekeken.

Ik voel altijd enige ergernis als mensen dat zeggen.

Samen zingen is zoiets magisch: dat iedereen meedoet

en saamhorig wordt. Ik ben blij als mensen vertellen dat ze gelukkig worden van mijn orgelspel. Geluk en vrijheid liggen dicht bij elkaar.’

Jaap: ‘Wij hadden een gastorganist in de gemeente die heel beeldend speelde. Hij liet vogels horen en donder en stromend water. Dat helpt mensen om de tekst mee te maken. Want soms ben je als kerkganger tijdens het zingen gedachteloos.’

Oerdriften

Peter: ‘Heb je als dominee nog tijd om te componeren?’

Jaap: ‘Ik ben deeltijdpredikant omdat ik tijd wil hebben om te componeren, maar ik componeer nu niet veel. Toen ik begon, componeerde ik Sturmund-Drang-muziek. Mijn compositieleraar zei tegen me: “Er zit zoveel muzikaal materiaal in een stukje van drie minuten, daar kun je een hele symfonie mee vullen.” Mijn compositielessen zijn gestopt toen ik ging studeren. Ik werd lid van een internetforum van jonge componisten. Ik deelde daar mijn composities en gaf en kreeg commentaar. Als ik aan wedstrijden meedeed, zeiden juryleden: “Probeer eens wat hedendaagser te worden.” Dus ik had het idee dat ik de muzikale heilshistorie door moest. Ik moest van iemand Stravinsky luisteren, Le sacre du printemps. Ik

39



 INTERVIEW

 ‘Ik voel me na afloop van de kerkdienst vaak een beetje bloot’ 

snapte die muziek niet, maar ik vond het fantastisch. Die muziek is heel primair. Dit is jezelf laten gaan. Het doet een appel op allerlei oerdriften.

Peter: ‘Als je voor het eerst gaat componeren, heb je alle vrijheid. Je bent onbevangen, want je hebt nog niks geschreven, dus er is nog geen angst om jezelf te herhalen.’

Jaap: ‘Ik schreef aanvankelijk puur therapeutisch voor mezelf. Dat meedoen met die Grote Avonden was wel een dingetje. Het zit niet zo in me om mezelf op een podium te zetten. Maar gaandeweg heb ik ontdekt hoe waarderend het is om op een podium te staan.

Als je muziek schrijft, geef je iets van jezelf; het is zeer verweven met wie je bent. Als jouw muziek wordt gewaardeerd, word jij zelf gewaardeerd. Dat is goed voor je ego, maar het is ook op een heel diep zijnsniveau fijn. Dus is het ook voor jou fijn als mensen naar het orgel komen om te zeggen dat het mooi was.’

Peter: ‘Dat klopt, al heb ik er lang over gedaan om fatsoenlijk complimenten in ontvangst te nemen. Muziek is zo persoonlijk, ik voel me na afloop van de kerkdienst vaak een beetje bloot.’

Beperking

Jaap: ‘Ik heb ontdekt dat het maken van een preek op dezelfde creatieve manier werkt als het maken van muziek.’

Peter: Wat leuk dat je dat zegt, ik heb dat ook: componeren en improviseren en een journalistiek artikel schrijven moeten allebei kop en staart hebben, levensecht en indringend zijn. Ik hecht aan frisheid en schoonheid. Teksten en muziek moeten onbevangen zijn en gericht op de luisteraar of de lezer.’

Jaap: ‘Mijn jongste kind is drie maanden, hij snapt van taal nog niets. Voor taal en muziek geldt dat je de grammatica moet beheersen voordat je de vrijheid hebt om te durven duiden. Ik houd van taal als die dubbelzinnig is en van muziek als die dubbelzinnig is.’

Peter: ‘Nu jij dit zegt, realiseer ik me opeens dat gelovigen die naar mijn muziek luisteren een enorme context delen. Ik ben vrijgemaakt en er zat een groot voordeel aan die 150 psalmen en de 29, 36, 41 of 90 gezangen waaruit vrijgemaakten lange tijd zongen. Als ik na de dienst iets wilde spelen dat bij de preek paste, had je beperkte keus om op herkenning en meeneuriën te appelleren. Die beperking gaf dus ook heel veel vrijheid.’

Afstand

Jaap: ‘Tegelijk is dit een heel goed voorbeeld van het feit dat je je materiaal moet beheersen. Als kerkganger

40

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

moet je de grammatica kennen om te snappen wat er gebeurt. Jij kent die melodieën en teksten en kunt die verbanden leggen. Bij het begeleiden in Kampen liet ik me zo meeslepen door de melodische beweging en de onderliggende harmonie, op het hoogtepunt van de tekst, dat ik me dan verspeelde. Het gebeurde vaak op het moment dat je je emotioneel voelt: hier is de essentie van de psalm. De melodie doet iets, je wilt zelf een afslag nemen en de melodie staat dat niet toe.’

Jaap Cramer (1984) is parttime (65 procent) predikant van de NGKv Verbindingskerk in Heerde. De rest van zijn tijd besteedt hij aan het componeren van muziek. Tijdens zijn studie Theologie aan de TU in Kampen kwam hij voor de keuze: muziek of het predikantschap? ‘Bij de supervisie op de TU constateerden we dat de muziek zo’n wezenlijk onderdeel is van wie ik ben, dat dat een plek moest krijgen.’

Peter Sneep (1962) is journalist, componist van kerkliederen en organist van diverse kerken in Leusden en Amersfoort. Hij heeft een eigen bedrijf voor het schrijven van teksten en muziek. ‘In mijn hoofd ervaar ik het maken van muziek en het schrijven van een artikel precies hetzelfde. Ik heb altijd een groot geluksgevoel als het artikel of muziek klaar is en ik tevreden ben over het resultaat.’

Peter: ‘Maar ook dat je vaardigheden je in de steek laten.

Want er zijn mensen die het wel kunnen.’

Jaap: Ja, zoals jij. Het vraagt ook een afstand ten opzichte van je eigen gevoel. Een predikant is superauthentiek als hij zo geraakt wordt door zijn eigen verhaal dat hij in tranen uitbarst. Maar je kunt dan niet meer zo dienstbaar zijn aan het verhaal. Je moet jezelf beheersen. Je moet zo echt zijn dat je het uit, maar niet zo echt dat je jezelf omverblaast.

Peter: ‘Ik coach wel eens organisten. Daarbij ben ik streng als een organist zegt: “Ik voel dit en dat en dat.” Ik zeg dan: “Ontroering opwekken bij de kerkgangers doe je met ambacht en techniek, niet met emotie.” Ik heb orgelles gehad van Gerrit ’t Hart, een man van de oude muziek. Hij wilde mij barokke improvisaties leren. Ik zei dat ik dat te beperkt vond. Hij antwoordde: “Binnen alle beperkingen die de stijlperiode of het idioom je oplegt, kun je juist vrijheid vinden”.’

Jaap: ‘Het is een gekke paradox.’

Peter: ‘Over vrijheid gesproken: ik ben altijd zo blij als iets goed is gelukt. Dan ben ik echt dolgelukkig en opgetogen. Ik voel dan heel veel ruimte en geluk in mijn hoofd en in mijn lijf.’

Jaap: ‘Dat heb ik ook.’

PETER SNEEP IS JOURNALIST EN ORGANIST

ADVERTORIAL

KERSTPROJECT 'God komt in het gewone' Ontdek samen met jong en oud hoe je God kunt zien in het ‘gewone’ van het Kerstverhaal, de spiritualiteit van de Psalmen en in je eigen dagelijks leven. Kijk voor meer informatie en om je aan te melden op lerenindekerk.nl (bij de gemeenteprojecten).

HET PRAKTIJKCENTRUM ADVISEERT ADVISEUR HOOPVOL JEUGDWERK EN UITREIKENDE GEMEENTE

Anko: “Jeugdwerk is een ontmoetingsplek waar geleerd wordt om onderdeel te zijn van de geloofsgemeenschap van verschillende generaties.”

Anko adviseert en begeleidt gemeenten op het gebied van jeugdwerk en missionair gemeente-zijn. Hij zet zich graag in voor jongeren binnen en buiten de kerk.

“VRIJHEID? KERKEN VOELEN ZICH BEPERKT IN HUN JEUGDWERK. IK WIL HEN GRAAG LATEN ZIEN WAT ER NOG WÉL MOGELIJK IS EN WAT JONGEREN OP DIT MOMENT NODIG HEBBEN!”

Wil je advies of begeleiding in je gemeente?

Mail naar info@praktijkcentrum.org!

@px.centrum

@PXcentrum

@PXcentrum

Praktijkcentrum

 VRIJ IN JE KERK? (DEEL 2)

? k r e k e j n i j i Vr Bij God mag je zijn wie je

bent, is de unieke boodschap die klinkt in de kerk. Je bent bevrijd en daardoor vrij om God en de ander lief te hebben. Fijn en mooi, maar hoe beleven kerkleden die boodschap: voelen ze zich vrij op hun eigen kerkvloer?

Marian en Brenda spreken zich erover uit.

‘Ik móet dingen om mee te kunnen doen met ‘kerkje spelen’’

TEKST ANKE NIJDAM

Marian (52 jaar), lid van de Hervormde gemeente Meteren: ‘Ik heb meerdere keren meegemaakt hoe een aantal mensen in de gemeente naar ons omzag.

Toen ik ernstige rugklachten had, kwam de vrouw van de dominee bijvoorbeeld helpen met strijken. En toen het niet goed ging tussen mijn man en mij, werden we liefdevol opgevangen door het predikantsechtpaar. Ze stonden altijd klaar voor ons.

Zelf zoek ik ook mensen op die een bezoekje kunnen gebruiken. Maar in de kerk zie ik dat helaas minder dan ik zou willen. Daar ervaar ik dat het kerk-zijn vooral ‘kerkje spelen’ is. Als je je gedraagt zoals het hoort - je gaat naar de kring en andere activiteiten van de kerk - dan hoor je erbij. Maar naar de leden die zich wat meer aan de rand bevinden en, om wat voor reden dan ook, niet zo actief zijn, wordt weinig omgekeken, is mijn indruk.

Als ik andere gemeenteleden spreek, merk ik wel dat we elkaar vrijlaten om dingen op onze eigen manier te doen.

We leggen niet iets aan een ander op, dat proef ik ook bij onze kerkenraad. Tegelijk voel ik dat ik dingen móet om mee te kunnen doen met dat ‘kerkje spelen’. Dat geeft

42

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

me een schuldgevoel. Ik zie steeds meer wat voor een dwangbuis het reformatorische denken is - altijd weer die ongeschreven regels waar je je aan moet houden.

Het muzikale luisteruurtje dat sinds de coronatijd wordt georganiseerd, volgde ik bijvoorbeeld trouw. Ik ging het zelfs terugluisteren als ik het gemist had. Maar dat doe ik niet meer, het voelt te verplicht en dat benauwt me.

 ‘Altijd weer die

ongeschreven regels waar je je aan moet houden’  Laatst werd ik aangesproken, omdat ik nog niet in de kerk gezien was toen je op zondag weer naar de kerk mocht.

Dat ervaar ik als beklemmend, alsof ik niet vrij ben om mijn eigen keuzes te maken. Deze coronatijd heeft me een gevoel van vrijheid gegeven: ik moet niks, ik hoef niks. Ik voel me verbonden met alle broeders en zusters, dat is niet gebonden aan alleen mijn eigen gemeente. In de wereldwijde kerk ervaar ik God ook meer als God van vrijheid. Elk land is verschillend, overal gelooft men op zijn eigen manier. Nu, op mijn 52ste, ben ik dat pas aan het ontdekken en leren. Mijn zoon zegt dat heel vaak, maar vanuit mijn eigen kerk ervaar ik dat helaas niet echt.’

‘Mijn man wordt in de gemeente niet veroordeeld’ Brenda Roemaat (40), lid van RijnWaarde, NGK Leidsche Rijn ‘In de kerk vind ik het belangrijk dat we tijd nemen voor elkaar. Dat is elkaar liefde tonen, denk ik. Mijn gemeente biedt daar veel mogelijkheden voor. Er zijn allerlei cursussen, georganiseerd door het gebedsteam of iemand die enthousiast is over Beth Moore. Ook is er ministry-gebed na elke dienst en kun je allerlei taken op je nemen. Ik ben vooral blij met de kring als plek van ontmoeting. Het is kleinschalig en we delen lief en leed. Zelf heb ik meegedaan aan de ministry-cursus. Tijdens de cursus bid je voor elkaar, dat is voor mij liefde betonen. Ook bied ik graag een luisterend oor. Als ik bijvoorbeeld op het schoolplein merk dat iemand aandacht nodig heeft, wil ik beschikbaar zijn. Dan vraag ik hoe het gaat.

We steunen de voedselbank door eten in te zamelen en de handen uit de mouwen te steken. We staan voor elkaar klaar als iemand in een moeilijke situatie zit. We koken, we passen op, net wat nodig is.

Of ik me in de gemeente vrij voel om te zijn wie ik ben? Ja, dat ervaar ik absoluut zo, dat we vrij zijn om ons christenzijn veelkleurig handen en voeten te geven. Die vrijheid is wel doordacht, merk ik, niet gebaseerd op het idee van ‘doe vooral wat je wilt doen’. Je kunt bij ons kiezen om je kind te dopen of op te dragen. Daar is over nagedacht en voor gekozen, het wordt uitgelegd. Mijn man wordt in de gemeente niet veroordeeld omdat hij niet gelooft, dat heb ik in andere kerken wel meegemaakt. Hij wordt betrokken bij de kerk en is bijvoorbeeld lid van de filmclub in de gemeente.

 ‘We koken, we passen op, net wat nodig is’  Laatst ging de preek over elkaar aanspreken als christen. Dat vind ik mooi: elkaar aanspreken zonder elkaar te veroordelen.

Aanspreken gebeurt ook in gebed, we hebben een actief gebedsteam dat altijd klaarstaat om met mensen te bidden.

Want juist in gebed geven we God de ruimte om zelf te spreken.’

ANKE NIJDAM IS TEKSTSCHRIJVER

ADVERTENTIES

Heeft uw kerkelijke gemeente een hypotheek nodig?

Bij Stichting Kerkelijk Geldbeheer kennen we de kerkelijke markt als geen ander! Veel kerkelijke gemeenten hebben dit al ervaren en hebben hun financiering tot volle tevredenheid bij SKG ondergebracht.

Bij SKG kunt u terecht voor:

een nieuwe financiering

oversluiten huidige financiering

passend advies voor uw kerkelijke gemeente

Vraag een vrijblijvend gesprek aan (0182) 58 80 00 of kijk voor meer informatie skggouda.nl.

TEKST LEENDERT DE JONG BEELD KEES VAN DE VEEN/NRC

HARCOURT KLINEFELTER, OUD-PERSCHEF VAN MARTIN LUTHER KING

‘Als je echt vrij wilt zijn, zoek je de liefde’ 44

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 INTERVIEW Het is gek. Ik ben onderweg naar de oud-perschef van dominee Martin Luther King. Mijn gevoel zegt: dit kan niet. King hoort bij een andere tijd, bij vlammende toespraken die ik als jongetje via de radio hoorde. En dan nu een gesprek met zijn perschef? Maar feiten liegen niet. Harcourt Klinefelter, die zich als blanke theologiestudent bij het protest voegde, woont in Nederland. En al is hij op leeftijd, hij spreekt graag over toen en nu. Want ook vandaag is er achterstelling: ‘Vrij zijn is de ruimte om te willen omgaan met wie dan ook.’

K

linefelter woont in een klein dorpje in Noord-Nederland. Het huis is bescheiden, de koffie smaakt goed. Als we het gesprek beginnen, heeft Klinefelter er een langere sessie met een ander magazine opzitten. Maar al snel vindt hij woorden, tachtig procent Nederlands, twintig procent Amerikaans, in antwoord op de vraag wat voor hem vrij zijn betekent: ‘Vrij zijn is de ruimte om jezelf te kunnen zijn. Om te kunnen doen wat je wilt en mooi vindt. Ik zeg er iets bij: vrij zijn is ook dat je niets doet waardoor je een ander benadeelt. Vrij zijn is de ruimte om te willen omgaan met wie dan ook. In die zin kun je zeggen dat vrijheid zich altijd afspeelt in een context. Neem de burgerrechtenbeweging in Amerika in de jaren zestig van de vorige eeuw die zich er onder meer voor inzette om vrij te kunnen zijn van alle beperkende wetten richting de zwarte bevolking.’

Wat zou dominee Martin Luther King op die vraag over vrij zijn geantwoord hebben?

‘Er is een boek met alle citaten van dominee King. Ik heb dat helaas nu niet hier. Maar ik denk dat hij geantwoord zou hebben met: “Vrij zijn is dat je beoordeeld wordt op wie je bent, op karakter en niet op kleur. Vrij zijn is dat er naar jou gekeken wordt als mens, als individu, en niet als symbool van de groep waarvan je deel uitmaakt”.

Ik denk dat dit zijn antwoord zou zijn. Want hier ligt de kern, bij het apart behandelen van mensen naar wat zij zogenaamd waard zijn, naar hoe zij eruitzien. In de Noordelijke staten was er geen slavernij. Maar er was wél sociale segregatie: je werd beoordeeld op grond van wat je in economische zin waard was.’

Hoe ging dat dan?

‘Ik woonde daar zelf en maakte het van dichtbij mee.

Blanken hadden geld en aanzien. Voor hen, voor ons, waren er geen problemen. De meeste zwarte mensen hadden geen geld. Dus telden zij nauwelijks mee. Als

er zwarte mensen waren die geld hadden, betaalden zij meer voor een huis dan een blanke. En als zo iemand een huis kocht, werd al snel tegen buren gezegd: “Je huis is nu minder waard, je kunt het beter verkopen.” Vaak deden mensen dat, zij vertrokken. De straat werd zwarter en de segregatie completer en zichtbaarder.

Dit is een voorbeeld uit die tijd. Maar we hebben er allemaal mee te maken, we discrimineren allemaal en worden gediscrimineerd, positief of negatief. Nog een voorbeeld. In 1971 kwam ik in Nederland als toerist.

Mensen keken, in herinnering aan de Amerikaanse inzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, positief naar mij. Tijdens de Vietnamoorlog was het beeld kritisch, negatief. In de jaren waarin Barack Obama president was, kantelde dit naar positief. Maar nu, tijdens Trump, is het ronduit negatief. Zo werkt dat blijkbaar.’

Ku Klux Klan

U vertelde over de Noordelijke staten, over sociale segregatie daar. Hoe was het toen in het Zuiden?

‘Ik maak er een verhaaltje van. In de vijftiger jaren van de vorige eeuw trouwt een blanke vrouw met een zwarte man. Ze komen aan in Boston, zoeken naar

Bandrecorder Harcourt Klinefelter (82) groeide op in een stadje vlakbij New York. Hij studeerde theologie aan de universiteit van Yale. Toen hij hoorde over het geweld tegen mensen van de burgerrechtenbeweging in het Zuiden van Amerika, onderbrak hij zijn studie en sloot hij zich aan bij de beweging van dominee Martin Luther King. Met een bandrecorder nam hij toespraken van King op; vanuit een telefooncel belde hij met radiostations over heel Amerika die de toespraken uitzonden. Klinefelter trouwde in 1966 met een Nederlandse vrouw. Sinds begin jaren zeventig wonen en werken zij in en vanuit Nederland.

45



 INTERVIEW

vrijheid en trekken in zuidwestelijke richting. Ze passeren Philadelphia en komen voorbij Washington. Vanaf die plek moet de man achterin de auto gaan zitten. In NorthCarolina zien ze bij een ruststop dat er drie toiletten zijn, voor Men, Women en Coloured. In South-Carolina, de plek waar in de negentiende eeuw de burgeroorlog woedde, kan de vrouw eten in een restaurant. Haar echtgenoot eet in de snackbar. En als zij in Georgia willen overnachten, kan dat alleen gescheiden: de vrouw in een blank hotel, de man in een hotel voor zwarten. Al deze dingen waren daar toen wettelijk geregeld. En als je in de fout ging, kon dat reden zijn voor een lynchpartij. De Ku Klux Klan zat daar absoluut niet mee. Deze man en vrouw zijn fictie. Maar ik heb zoiets ook zelf meegemaakt. Ik kon in een Zuidelijke staat bijvoorbeeld niet met een zwarte, hoogopgeleide vriend naar de bioscoop.’

 ‘ Vrij zijn is dat er naar jou gekeken wordt als mens, en niet als symbool van een groep’ 

En deze dingen gebeurden, terwijl iedere Amerikaan op basis van dezelfde Grondwet allerlei rechten had, toch?

‘Ja, het recht op leven, vrijheid, op geluk. En iedereen had stemrecht. Maar de Zuidelijke staten verbonden daar voor zwarte mensen allerlei eisen aan. Als zwarte burger moest je, of je nu hoogleraar was of niet, bewijzen dat je kon lezen en schwrijven; voor een blanke was het zetten van een kruisje voldoende. Of je naam moest per se in het telefoonboek staan.’

Martin Luther King verzette zich tegen onrecht en achterstelling, tegen het geweld tegen zwarten. U was dichtbij hem. Waar ging het hem ten diepste om?

Trainingen In Nederland werkte Klinefelter een aantal jaren in een fabriek, als gastdocent bij een Volkshogeschool en later als predikant van een Doopsgezinde gemeente. In al die jaren gaf hij op veel plaatsen lezingen en trainingen, over conflictpreventie, geweldloos handelen en over vreedzaam samenleven. De trainingen vonden in Nederland plaats en in vele buitenlanden.

46

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

‘Nog in de nacht waarin hij vermoord werd, zei hij: “Ik vrees geen mens, ik wil alleen Gods wil doen.”

Daar ging het hem om: hij wilde Gods wil doen, zich geweldloos verzetten tegen onrecht, strijden voor mensenrechten, opdat er vrede komt. Opvallend is dat King zich niet alleen richtte op racisme, op segregatie.

Het ging hem ook om strijd tegen de armoede, en tegen het militarisme. Daarom zette hij zich ook voor blanken in. In Atlanta was er een keer een staking van brandweermensen, de meesten waren blank. Zij waren ontslagen, de opzet was om daarna zwarte mensen aan te trekken. King vond dat onrecht en zette zich, samen met onder meer de bekende predikant en politicus Andrew Young, in voor de brandweermensen. Het resultaat was dat zij hun baan terugkregen.’

Staat die brede aanpak voor wat u in een ander interview de ‘economy of life’ noemde?

‘Ja. Die term heeft te maken met het Bijbelse ‘je moet kiezen tussen God en Mammom’. Dat is ook vandaag een herkenbaar dilemma nu we te maken hebben met het coronavirus: geef je prioriteit aan het leven van mensen of gaat de economie voor? Het woord mammom wordt niet veel meer gebruikt, wij spreken nu over geldzucht.

King wist dat de liefde voor geld de wortel van alle kwaad is. Je ziet dat terug in een samenleving waarin geldzucht de boventoon voert, dan zijn alle ogen gericht op de economie, op bezit, op wat je hebt. Van die brede aanpak maakte voor King – hij had echt iets visionairs, iets profetisch – ook het pleidooi voor een basisinkomen deel uit. Hij maakte dit later concreet door zich uit te spreken tégen de Vietnamoorlog: als je die zou loslaten, zou met het geld dat Vietnam Amerika kostte iedereen een basisinkomen kunnen krijgen. Dan, stelde King, zijn bommen niet meer nodig.’

 ‘King geloofde echt dat je met radicale liefde een ziel kunt redden’ 

Bang

Ik kwam ook deze uitspraak tegen: jullie wilden ‘zwarte levens en witte zielen redden’. Wat werd daarmee bedoeld?

‘Hiermee richtte King zich tegen de Black Power Movement die geweld predikte. Zijn stelling was dat geweld, ook van blanke kant, vaak voortkomt uit angst.

Maar, betoogde hij in zijn toespraak The gift of love: waarvoor zouden wij bang moeten zijn? Er is een tegengif tegen angst: liefde. King putte hiervoor uit 1 Johannes

4 waar staat dat ‘de volmaakte liefde angst uitsluit’. King wilde zijn vijanden liefhebben, hij geloofde echt dat je met radicale liefde een ziel kunt redden, dat je zo een vijand tot vriend kunt maken. En die liefde is, zei hij, krachtiger dan welk wapen ook.’

Best een opgave, ook vandaag: iemand liefhebben die anders is en denkt dan jij, misschien gaat het wel om een vijand.

‘Als je goed naar teksten van Jezus over liefhebben kijkt, gaat het daar niet primair om liefde als aardig vinden.

Het is anders, breder: je moet er voor hem of haar willen zijn. En inderdaad gaat zoiets niet vanzelf. Je kunt er bijvoorbeeld niet voor iemand zijn als je hem of haar niet kent. Je moet de wil hebben om die persoon te leren kennen. Pas dan kan angst verdwijnen. Dit geldt voor personen, maar ook voor kerken. Hoeveel ‘witte’ kerken zijn er hier niet die een ‘gekleurde’ kerk gewoon niet kennen? Wel, zet je ervoor in om dit te veranderen, om contact te maken, gezamenlijk iets te organiseren waar je bij wijze van spreken samen naar toe moet lopen, stel een gezamenlijk doel vast.

Net zo’n stapsgewijze benadering paste ik toe in dialoogtrainingen met blanke en zwarte mensen in Amerika en Europa, met Bosniërs, Kroaten en Serviërs tijdens en na de oorlog in voormalig Joegoslavië en met mensen op Lesbos. In zo’n training gingen we vaak terug naar de kindertijd, wat zij toen voelden, dachten, meemaakten. Een kind heeft immers geen vooroordelen.

Vandaaruit volgde de opbouw: om de mens áchter geweld of onrecht te leren zien, respect te leren, om weer te leren liefhebben en samen een doel te formuleren.’

Het thema van dit magazine is: ‘vrij zijn om lief te hebben’. Wat zegt u daarop?

‘Allereerst: ik zou het eerder andersom zeggen: liefde maakt het mogelijk om vrij te zijn. Ik zeg dit op grond van de Bijbeltekst in 1 Johannes, over liefde die geen ruimte laat voor angst. Liefde maakt het mogelijk om boven je angst uit te komen. En dan ben je vrij om risico’s te nemen, om Gods wil te kunnen doen. Mijn tweede reactie: het is mooi om te kunnen zeggen dat je vrij bent om lief te hebben. Het is wel moeilijk. Maar het klopt: als je werkelijk vrij wilt zijn, dan kan het niet anders of je zoekt de liefde, niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander, de schepping, mensen om je heen. Een mooi voorbeeld vind ik de recente actie voor vluchtelingen op Lesbos, van theoloog Rikko Voorberg. Hij wilde met een vliegtuig vluchtelingen ophalen. De actie slaagde niet. Maar je proeft: ik ben innerlijk vrij. En die vrijheid gebruik ik om er voor anderen te zijn, hoe moeilijk uitvoerbaar ook. Dus ja, als je daadwerkelijk vrij wilt zijn, streef je naar liefde; voor de ander, voor wie zorg nodig heeft, voor wie alleen is, voor wie lijdt onder achterstelling alleen omdat hij of zij bij een bepaalde groep hoort.’

LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

47

 IN BEELD

VRIJHEID IN Christenvervolging Dat christenen in Nederland bevoorrecht zijn, werd de afgelopen tijd wel weer duidelijk. Die vrijheid is niet overal even vanzelfsprekend. In 2020 ziet Open Doors wereldwijd drie trends als het gaat om christenvervolging.

1. In zwakke Afrikaanse staten breidt de islamitische invloed steeds verder uit. De wetten die in deze landen gelden, worden nauwelijks gehandhaafd. Dit betekent vaak dat christenen vogelvrij zijn en niet beschermd worden.

2. In Zuid- en Zuidoost-Azië is er een toename van islamitisch geweld tegen christenen.

Bijvoorbeeld in Sri Lanka waar op paaszondag aanslagen werden gepleegd op verschillende kerken en hotels.

3. Biometrische technologie en kunstmatige intelligentie bedreigen de vrijheid van christenen. China voert bijvoorbeeld de Social Credit Score in. Het ‘illegaal verspreiden van het christendom’ heeft een negatieve invloed op de score. Nu gezichtsherkenning verplicht is gesteld voor de aankoop van een mobiele telefoon, en je internetgebruik de Social Credit Score beïnvloedt, wordt het voor christenen steeds moeilijker om ongezien te bewegen.

Moderne slavernij In Nederland werken veel migranten onder slechte omstandigheden in bijvoorbeeld restaurants, de land- en tuinbouw en de schoonmaakbranche. Soms worden ze seksueel uitgebuit. Veel van hen zijn onder valse voorwendselen naar Nederland gehaald.

AANTALLEN Geschat aantal in 2017:

6.250

vijf keer zoveel als het aantal geregistreerde slachtoffers.

1.325

personen (21%) zijn slachtoffer van grensoverschrijdende uitbuiting buiten de seksindustrie.

48

Het aantal meldingen van mensenhandel neemt de laatste jaren sterk af. Er blijven dus meer moderne slaven onder de radar. www.fairwork.nu

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

CIJFERS

FREE

PARTLY FREE

NOT FREE

www.freedomhouse.org

49

 ESSAY

Over tomaten en keuzestress

VRIJHEID IN DE PUREE Onze enorme keuzevrijheid is een kostbare verworvenheid, maar heeft ook een andere kant, vindt Jaap Cramer. ‘Ik sla van die royale overdaad helemaal dicht’. Hoe ga je om met keuzestress? ‘We hebben zo veel vrijheden, die hoeven we echt niet op elk detail in het leven uit te oefenen.’

Ik sta in de supermarkt, we hebben tomaten nodig en ik loop naar de groenteafdeling. In de schappen zie ik trostomaten, cherrytomaten, snacktomaatjes, vleestomaten - naast de rode heb je ook nog gele. Sommigen zijn voorverpakt, anderen worden per stuk verkocht. Verder zijn er biologische tomaten en die van de lokale tuinder. Dit, besef ik, is de ultieme keuzevrijheid. Wat je maar wilt, meer nog dan denkbaar, is beschikbaar. Wat een variatie in de schepping, wat een vakmanschap om al die verschillende soorten te kunnen kweken, wat een rijkdom om daaruit te plukken. De groenteafdeling bij de supermarkt als symbool voor onze keuzevrijheid.

TEKST JAAP CRAMER

Gek genoeg pakt het bij mij precies omgekeerd uit: van gekkigheid weet ik niet wat ik moet kiezen. Ik sla van die royale overdaad helemaal dicht. Ga ik voor de goedkopere of toch voor de biologische? Zal ik de lokale nemen met minder food miles, maar doe ik dan wel of geen plastic zakje erom (een netje van thuis ben ik natuurlijk vergeten)? Ik sta heel lang te aarzelen en twijfel. Dit is nou keuzestress.

50

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Angst

Achter keuzestress ligt angst. Met zoveel opties voelen we ons verantwoordelijk om te kiezen voor het goede. Maar hoe weet je wat goed of verkeerd is? Dat niet-weten, het bang zijn om verkeerd te kiezen, kan verlammen. Je ziet bijvoorbeeld dat jongeren grote levenskeuzes uitstellen. Ik ben bang dat ik niet de opleiding kies die bij me past. Hoe weet ik zeker dat die vriend of vriendin de ware is, ga ik het daar een leven lang mee redden? Deze vragen voelen gelovigen misschien nog wel dieper. Soms worden keuzes gevoed door wat we denken dat God wil. Dat geeft ‘goed moeten kiezen’ een nog zwaardere lading. Maar zou het God iets uitmaken of je belooft trouw te zijn aan persoon A of B, of dat je opleiding X of Y kiest? Heeft God voorkeur voor het soort tomaat dat ik koop?

Geestelijke lading

Theologisch is dit nogal een vraag: hoe zit het met wat ik kies, mijn vrije wil en hoe dat past binnen Gods bestuur van de wereld? Daar is veel over te zeggen, maar voor nu laat ik het bij mijn ervaring in de supermarkt. Ik geloof dat God onze keuzevrijheid, of dat nu een tomaat of een levenspartner betreft, serieus neemt. Tegelijk zit daar precies de spanning: wij hebben gegeten van de boom van goed en kwaad en zitten sindsdien in de puree. Kunnen we nog wel goede keuzes maken? Augustinus zegt van niet: we kunnen niet meer ‘niet-zondigen’, we kunnen het niet laten. Iets daarvan merk ik als in de supermarkt sta, want bij elke keuze voor elke soort tomaat kan ik nadelen bedenken.

De tomaten van de lokale tuinder zijn minder vervoerd, maar niet biologisch. Biologische tomaten zijn voorverpakt in plastic. Ik moet kiezen voor de minst kwade optie. Ben ik daarmee verantwoordelijk voor dat kleine kwaad? Deze vragen geven mijn keuzestress een geestelijke lading.

 Wat je maar wilt, meer

nog dan denkbaar, is beschikbaar  Menukaart

Vroeger, in de tijd dat de schappen minder variatie kenden, was er minder keuze. Sommige keuzes had je niet eens. Je kon bijvoorbeeld niet zelf een vak kiezen

als je het bedrijf van je vader over moest nemen. Mijn oma moest werken op de boerderij dus kon, tot haar verdriet, de middelbare school niet afronden. Dat wij zo enorm veel te kiezen hebben, is een voorrecht en het gevolg van onze toegenomen welvaart. Maar is dat echte vrijheid, vraag ik mij af? De schappen staan dan wel vol met goede, gezonde en duurzame producten, maar met een klein budget moet je wel gaan voor de goedkoopste chips met foute vetten. Is dat dan echt je eigen keuze? Onze supermarkten wekken misschien wel de illusie van vrijheid, maar een deel is schijn.

Ik vind dit ongemakkelijk en onrechtvaardig. Maar dwars erdoorheen zie ik ook kracht, al is het uit nood geboren. Het hebben van weinig opties zorgt voor minder keuzestress. Wij hebben de luxe om dat uit te proberen op momenten dat het er niet zo op aan komt. Mijn broertje koos een tijd in restaurants van de menukaart altijd het derde item van de tweede kolom.

Een studiegenoot zei wel eens bij kaartspelletjes: als je niet weet welke kaart je moet opleggen, neem je de tweede van links. Daar zit iets in van het onverwachte: verrast worden, niet te veel nadenken, maar focussen op de dingen die belangrijker zijn.

 Ik moet kiezen voor

de minst kwade optie  Als je niet weet wat je moet kiezen, kies er dan voor om niet te kiezen. Onze vrijheid hoeven we echt niet op elk detail in het leven uit te oefenen. Het niet-kiezen is voor mij een manier om de boel niet te hoeven ‘overdenken’, om me niet te laten verlammen.

Vaak zijn we blij met onze vrijheid. Soms is het een verworvenheid, vaker is die vrijheid ons zomaar in de schoot geworpen. In mijn ogen laten we ons snel gek maken doordat we ons recht (eigenlijk voorrecht) om te kiezen willen laten gelden. Maar als je je vrijheid overal maar wilt uitoefenen, ben je er niet meer vrij van.

Ik begrijp het bij grote beslissingen als studiekeuze, maar moet ik in de supermarkt echt vijf minuten lang mijn hoofd breken over de keuze voor een bepaalde tomaat? Weet je, ik kies voortaan gewoon altijd de tweede van links.

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE VERBINDINGSKERK IN HEERDE EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

51

Jan Borgdorff

52

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

 GEBONDEN (DEEL 2)

‘Ik werd bevrijd uit mijn cocon’ Wat betekent vrij zijn als je ernstig wordt beperkt in je mogelijkheden? Als je niet meer kunt doen en laten wat je wilt, gebonden bent? Oud-predikant Jan Borgdorff (69) uit Axel was 46 jaar toen hij getroffen werd door een ernstige hersenbloeding.

'I

TEKST ELISE LENGKEEK BEELD JACO KLAMER

k stond nooit stil bij wat vrijheid voor mij betekende. Wel voelde ik me een buitenstaander in mijn eigen leven. Preken, Bijbellezen, bidden, aandacht hebben voor mijn gezin: alles deed ik zonder emoties.

Een persoonlijke relatie met God had ik niet, ik was inmiddels gescheiden en had mijn ambt neergelegd. De nacht voor mijn hersenbloeding dacht ik: wat doe ik hier nog? In die tijd wilde ik dolgraag mezelf worden, maar ik had geen idee hoe.’

Jan overleefde zijn hersenbloeding. Een wonder, gezien de ernst van de bloeding. Hoe heeft hij die eerste periode beleefd? ‘Toen ik bijkwam, daalde er een ongekende stilte op mij. In die stilte kwam ook alle ruimte voor God. De preken van Norman Green maakten voor het eerst in mijn leven emoties in mij los. Dat ik iets mocht opvangen van de liefde van God, van Jezus Christus, ontroerde me. Ik werd bevrijd uit mijn cocon. Daarom wilde ik het beste uit mijn revalidatie halen.’

 ‘Ik voelde me een buitenstaander in mijn eigen leven’  ‘Nee, ik ben niet boos of gefrustreerd geweest op God over wat ik niet meer kon doen. Dat zit ook totaal niet in mijn karakter. Er groeide juist

verwondering over wat ik wel voor elkaar kreeg.

Ik hoorde ook voortdurend muziek in mijn hoofd.

Muziek die ik vroeger wel speelde op orgel en piano, maar waaraan ik nooit aandacht had geschonken. Ik maakte de hele cyclus van kind via jongere naar volwassene opnieuw door. Ik heb het ervaren als een soort wedergeboorte.’

 ‘Ik maakte een soort wedergeboorte door’  Jan trouwde vier jaar later met Willeke. Ze zijn lid van de GKv in Axel en Jan is moderator bij GlobalRize, een internetzendingsorganisatie. Wat betekent het voor hun relatie om nooit vrij te zijn van mantelzorg en beperkingen? ‘Onze relatie is langzaam gegroeid, heel nadrukkelijk op basis van gelijkwaardigheid. Het is voor ons vanzelfsprekend dat we elkaar helpen. Ik heb me nooit patiënt bij haar gevoeld. Wij hebben elkaar in vrijheid lief, ook als het wat minder goed gaat.’

In berusting ontdekte Jan nog een andere bron van kracht. ‘Ware vrijheid is er alleen in Christus: dat is voor mij een dagelijkse troost. Ik ben niet jaloers op anderen, op wat zij hebben en kunnen. Ik mag gewoon zijn wie ik nu ben. Ik leef bij de dag en heb geen zorgen over de toekomst. Dat geeft me een gevoel van enorme innerlijke vrijheid dat ik eerder niet kende.’

ELISE LENGKEEK IS JOURNALIST EN AUTEUR

53

ADVERTENTIES

Talent komt tot bloei Chris Musyoka kon door ondersteuning van Edukambani naar de middelbare school en het beroepsonderwijs. Nu is hij vrij om zijn familie en gemeenschap in liefde te dienen. Hij vertelt zijn verhaal.

Hallo allemaal, mijn naam is Chris Musyoka. Ik ben de jongste in een gezin met negen kinderen.

Ik ben geboren in het zendingsziekenhuis ‘Tei wa Yesu’ in het dorp Gai. Ik groeide op in een erg arm gezin. Geen van mijn broers en zussen hebben meer dan lagere school gedaan. Ik zelf heb op school hard gewerkt, hoewel ik geen rolmodel in mijn familie had.

Ik kwam ik in dienst bij het Ministerie van Gezondheid en werd geplaatst in het ziekenhuis in Mwingi. Ik kon toen een modern huisje bouwen voor mijn ouders, zodat ze niet meer in een lemen huis met een rieten dak hoefden te wonen.

Ik zorgde er ook voor dat twee van de kinderen van mijn broer naar de middelbare school konden gaan. Ik betaal hun schoolgeld.

Na acht jaar lagere school slaagde ik voor de eindtoets. Ik moest het laatste jaar nog een keer doen, omdat mijn ouders geen geld hadden om me naar de middelbare school te laten gaan. Ook de tweede keer slaagde ik met vlag en wimpel. Dat goede nieuws bereikte de directeur van Ganspro (de Keniaanse NGO waar Edukambani mee samenwerkt). Ik kreeg te horen dat mijn schoolgeld zou worden gesponsord!

Het was mijn droom om dokter te worden. Na mijn middelbare school ging ik naar het Kenia Medical Training College. Daar deed ik een opleiding in Klinische Voedingsleer en Diëtetiek, ook weer gesponsord door Ganspro.

Na mijn afstuderen werd ik gekozen tot penningmeester van de groep afgestudeerde Ganspro studenten. We mobiliseren jonge mensen die door Ganspro gesponsord zijn en betalen met elkaar het schoolgeld van een leerlinge op het voortgezet onderwijs.

In 2018 overleed onze geliefde Ganspro directeur Jacob. Na deze verdrietige periode kwam ik in het bestuur van Ganspro en werd ik penningmeester.

Ik dank God dat Ganspro en Edukambani mijn leven hebben veranderd. Komend vanuit het stof leef ik nu als een koning. Ik ben een mentor voor nieuwe Ganspro studenten en ik moedig ze aan om hard te werken voor een goede toekomst. Ik dank alle giftgevers die onvermoeid hebben bijgedragen aan mijn schoolgeld.

Ook jij kunt Keniaans talent tot bloei laten komen.

Bid voor het werk in Kenia en maak je gift over op bankrekeningnummer NL90 INGB 0003 1864 02 t.n.v. Edukambani Meer informatie: www.edukambani.nl

 VRIJ ZIJN IN BEELD Ik blijf wachten tot U komt Heer, mijn God Ik blijf nog sterker op U wachten dan een mens in lange nachten wacht op licht het morgenlicht Israël, hoop op de Heer Hoop op God want Hij heeft zich aan jou verbonden Hij verlost je van je zonden Hij maakt vrij Hij maakt jou vrij Psalmen voor Nu 130:3,4

BEELD MAARTEN BOERSEMA 55

 INTERVIEW

‘IK HEB DEZE KEUZE IN VRIJHEID GEMAAKT, MAAR VRIJ BEN IK NIET’ Alessandra uit Colombia is 51 jaar en sekswerker in een Amsterdamse club.

Via Scharlaken Koord kwamen we met Alessandra in contact. Hoe kijk je aan tegen vrij zijn en vrijheid ervaren als je je geld (vrijwillig) verdient in de prostitutie, wilden we weten? Elise Lengkeek sprak ruim twee uur met haar. ‘Elke dag sta ik op met maar een TEKST ELISE LENGKEEK BEELD RUBEN TIMMAN

gedachte: ik moet werken aan mijn plan om uit de prostitutie te stappen.’

56

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

H

et motregent. Amsterdam ligt er triest en verlaten bij. De coronamaatregelen zijn net weer aangescherpt. Slechts een enkele toerist-met-koffer kruist mijn route naar het pand van Scharlaken Koord op de Wallen. Het schiet door me heen dat corona ook het leven van prostituees op z’n kop gezet moet hebben eigenlijk had ik daar niet eerder aan gedacht.

Zonder opsmuk

Ik ontmoet Alessandra (niet haar echte naam) in het gezelschap van maatschappelijk werkster Elseline van Bemmel van Scharlaken Koord, onderdeel van stichting THDV (Tot Heil des Volks). Ze zit al aan tafel als ik binnenkom, haar zwarte haar opgestoken, daaronder een lief gezicht zonder opsmuk. Wat mij direct treft zijn haar levendige, donkere ogen die kracht en moed uitstralen. Ogen die van alles hebben gezien, ogen waaruit ook, naarmate ons gesprek vordert, verdriet spreekt.

Ik vind het bewonderenswaardig dat deze vrouw bereid is haar verhaal te delen: waarom en hoe zij in het sekswerk terecht is gekomen en wat dat betekent voor haar zelfbeeld, haar kijk op vrijheid en vrij-zijn.

Alessandra is Spaanstalig, dus gebruiken we Engels als voertaal. Dat maakt een gesprek als dit er niet makkelijker op, maar toch wordt het een ontmoeting in een open sfeer op basis van wederzijds respect en vertrouwen.

Geheim

verdienen. Mijn kinderen waren inmiddels zo oud dat ik die stap kon maken. Dat was vier jaar geleden.’

Als je om economische redenen sekswerker wordt, wat doet dat dan met je zelfbeeld?

‘Natuurlijk had ik nooit gedacht dat ik in dit werk zou belanden. Ik probeer er het beste van te maken, maar er zijn momenten dat ik walg van mezelf en van dit werk. Dan voel ik me zo armoedig en stom omdat ik geen ander werk kan vinden. Eenzaamheid ligt op de loer. Het is lastig een sociaal leven op te bouwen, omdat ik te vaak op ongebruikelijke tijden moet werken en nooit open kan zijn over wie ik ben en wat ik doe. Mijn kinderen weten niets over mijn leven hier. Bovendien had ik schulden gemaakt. Er is voor mij namelijk geen regeling waarop ik kan terugvallen, terwijl ik wel belasting moet betalen en verantwoordelijk ben voor het kopen van mijn eigen spullen en kleding.’

 ‘ ER ZIJN MOMENTEN

DAT IK WALG VAN MEZELF EN VAN DIT WERK’ 

Alessandra komt uit een familie met zes broers en twee zussen. Als ze de highschool heeft afgerond, gaat ze als secretaresse aan het werk. Maar haar creativiteit kan ze pas echt kwijt als ze haar eigen kledingwinkel opent. In haar atelier vervaardigt ze mozaïeken van allerlei materialen. Alessandra trouwt met een Spanjaard en emigreert naar Barcelona.

Samen met hem krijgt ze drie kinderen. Het gaat mis met dit huwelijk en het bedrijf van haar man gaat bovendien failliet. Geld om het gezin te onderhouden is er niet. Alessandra probeert een baan te vinden, wat niet lukt: ‘Als je 45 jaar bent en op zoek bent naar werk, kun je het wel schudden in Barcelona.’

Dan dwingt de nood haar tot een stap die ze voor haar omgeving geheimhoudt: ze gaat in op een advertentie om sekswerker te worden. Puur en alleen om economische redenen.

Als er geen andere optie overblijft dan sekswerk, ervaar jij dan wel enige vrijheid voor jezelf?

Wanneer en waarom ben je naar Nederland gegaan?

Ondertussen ben je ook gewoon een moeder van drie kinderen, met mooie, ongebruikte talenten op zak. Als jij vrij zou zijn om te kiezen, wat zou je dan het liefst doen?

‘In Barcelona is de concurrentie moordend. Een vriendin uit Colombia tipte me dat er in Nederland een club was waar ik welkom zou zijn en beter zou

‘Ik heb in vrijheid deze keuze gemaakt, niemand heeft me ertoe gedwongen. Ik ben zelf verantwoordelijk voor wat ik doe en als ik fouten maak, betaal ik daarvoor een prijs. Daar voel ik geen spijt over. Alles wat daarin meekomt, positief of negatief, hoort bij mijn leerweg. Niets gebeurt zomaar. Aan de andere kant: als dit de enige optie is om te kunnen overleven dan is het ook weer niet echt een vrije keuze.

Gelukkig ben ik in mijn club wel vrij om te kiezen wie ik toelaat in mijn kamer. Ik heb inmiddels voldoende mensenkennis opgebouwd om op het eerste gezicht te kunnen inschatten wat me te wachten staat. Als ik geen vertrouwen heb in een bepaald persoon, kan ik altijd tegen mijn gastvrouw zeggen dat zij doorgeeft dat ik al een afspraak heb.’

Alessandra veert op bij deze vraag. ‘Oh, ik zou

57



 INTERVIEW

dolgraag een kleine boerderij hebben en zelf mijn groenten verbouwen en nieuwe mozaïeken maken.’

Wat staat je in de weg om die droom te realiseren?

‘Eind vorig jaar had ik mijn schulden afgelost en wilde ik niets liever dan uitstappen. Maar daarna kwam corona en had ik van de ene op de andere dag geen inkomsten meer. Ik moet van een kleine uitkering rondkomen, daar kan ik geen huis van huren. Als ik moet werken, heb ik een kamer in de club maar geen vast onderdak. Het punt is en blijft: hoe kom ik aan inkomen als ik nog steeds geen baan heb? Ik spreek niet goed Nederlands. Mijn Engels is redelijk, maar daarmee krijg ik ook geen baan.

Ik houd door mijn werk weinig tijd en energie over om Nederlands te leren. Zo ingewikkeld is het.’

 ‘ IK KIES NIET

VOOR DE SLACHTOFFERROL, DAAR BEN IK TE TROTS VOOR’ 

Toch heb je contact gezocht met Scharlaken Koord om uit te kunnen stappen.

‘Via de GGD kwam ik een jaar geleden in aanraking met Scharlaken Koord.’ Zichtbaar geëmotioneerd vertelt Alessandra: ‘Het raakt me diep dat Elseline en haar collega’s aan onze kant staan en ons echt willen helpen om dit werk niet meer te hoeven doen. De liefde, aandacht die ze geven doen me enorm goed. Via Second Step kan ik nu ook op een andere manier aan het werk in hun tweedehandskledingzaak. Ik ontmoet andere vrouwen die in hetzelfde schuitje zaten als ik. In ons werk heb je eigenlijk alleen oppervlakkige contacten. Er is onderling veel jaloezie tussen de vrouwen. Het is een harde wereld. Als jij meer klanten krijgt en meer verdient, maak je geen vrienden. Ik kies niet voor de slachtofferrol, daar ben ik te trots voor. De keerzijde is dat ook niemand de neiging heeft door te vragen als je geldzorgen hebt.’

Geen hoop

‘Ik heb geen hoop’, reageert Alessandra op de vraag hoe ze hoop en moed probeert te houden. ‘Elke dag sta ik op met maar een gedachte: ik moet werken aan mijn plan om uit te stappen. Toch heb ik ondanks de wrange

58

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

kanten van mijn werk wel ontdekt dat wij als sekswerkers toch ook een belangrijke taak vervullen. De mannen die mij bezoeken zijn vaak vastgelopen in de relatie met hun vrouw. Soms omdat ze geen seks meer met hem wil, soms omdat hij zijn verhalen, fantasieën en moeiten niet met haar kan delen. Weer anderen hebben geen partner. Wat zo’n man hier zoekt is troost, vriendschap, begrip en het zeker weten dat ze niet veroordeeld worden om wie ze zijn, wat ze denken of doen. Eigenlijk zijn we een bijzonder soort maatschappelijk werkers, denk ik weleens. Ik denk dat door ons werk er minder seksueel geweld en misbruik in de samenleving is, in elk geval bij de mannen die ons bezoeken.’

Een christelijke organisatie ondersteunt jou. Hoe kijk jij aan tegen God, Jezus en geloven?

‘Ik ben katholiek opgevoed maar door de hypocrisie die ik om me heen zag, kon het geloof voor mij niet echt iets betekenen. Ik vind het mooi als mensen kunnen geloven in God en in Jezus, maar voor mijzelf ben ik nog niet zover. Ze laten me daarin gelukkig vrij, maar toch zie ik God wel bezig in mijn leven: ik geloof dat God mij hier met een reden naartoe heeft gestuurd. Ik ben er klaar voor om nieuwe dingen te leren, ik geloof dat ik ergens naartoe onderweg ben.’

ELISE LENGKEEK IS JOURNALIST EN AUTEUR

‘Zelfrespect’

Tijdens de eerste coronagolf klopten 230 vrouwen aan bij Scharlaken Koord die acuut zonder inkomen zaten. De contacten met hen onderstreepten de uitkomsten van onderzoek én eerdere ervaringen: sekswerk beschadigt het zelfbeeld van vrouwen. Dus hebben ze iets anders nodig om zelfrespect te behouden. Voor Alessandra is dat de profilering als een ‘bijzonder soort maatschappelijk werker’. Gevraagd naar een reactie wijst Elseline van Bommel van Scharlaken Koord erop dat, ook al verschillen de omstandigheden van sekswerkers enorm, er zelden sprake is van een vrijwillige keuze.

Alleen al om die reden is voor het realiseren van ‘minder seksueel geweld en misbruik’ iets anders nodig dan prostitutie: ‘Wat nodig is, zijn gezonde gezinsrelaties waarop de maatschappij kan bouwen. Dat is echt iets waarop wij inspelen met onze aanpak.’

ADVERTENTIES

OL EN H OO P V REND E IR P S IN

Deel vrijheid, juist nu LEES ONDERWEG 3 MAANDEN GRATIS:

Geef de special ‘Vrij’ cadeau!

Bestel extra nummer(s) bij.

L/ WEGONLINE.N WWW.ONDER IS. GRAT

> Ga naar www.onderwegonline.nl/vrij Of scan de QR-code.

 ESSAY

‘vrijheid geven aan je kind vraagt en kost iets van jezelf’ 60

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

De bevalling van haar dochter was een louterende ervaring. Eline Hoogenboom (1984) blikt terug op de vrijheid die ze gaf én kreeg toen haar kind geboren werd. ‘Was dat gedeeltelijk sterven van mijn identiteit tijdens die zware bevalling nodig, onmisbaar zelfs, om mijn kind letterlijk en figuurlijk vrijheid te geven?’

I

TEKST ELINE HOOGENBOOM BEELD FEMKE HOOGENBOOM

k zie het aan haar blik: nachtenlang wachten op meer ontsluiting, weeën wegpuffen en urenlang persen heeft geen zin gehad. Ik zie het aan hoe ze af en toe fronst, de verloskundige die mij deze nacht oxytocine toedient, de gang van zaken vertelt en een veilig gevoel geeft. Terwijl mijn man me nog aanmoedigt, voel ik al dat gaat gebeuren waar ik zo bang voor was: ik ga dit kind niet op de natuurlijke manier het leven geven.

Ik heb me vaak afgevraagd of ik het aandurfde: een onschuldig kind op de wereld zetten en bij voorbaat weten dat hij of zij simpele schaafwonden en serieuze littekens zal oplopen. Twee gedachten hielpen mij daarbij. De eerste was die aan mijn moeder die op een zaterdagochtend in 1990 met een bleek gezicht mijn kamerdeur opende. Ik keek verschrikt naar haar vanonder mijn roze kleuterdekbedje. ‘De Golfoorlog is begonnen!’, zei ze. Ik was zes jaar en mijn moeder dacht dat de wereld op instorten stond. In de jaren die volgden voorspelden meer mensen dat het einde der tijden in zicht was, en opnieuw nu corona de wereld beheerst. Ik wuif het niet weg, maar de gedachte dat het aankondigen van de eindtijd iets is van alle tijden, relativeert wel.

Brief

De tweede gedachte was die aan mijn eigen butsen en littekens: hoe die mij gevormd maar ook gebracht hebben tot waar ik nu ben. Wil ik dat mijn dochter ook littekens oploopt? Allesbehalve. Ik weet zelf hoe veerkracht en genade geschonken worden, juist als je het leven in donkere wanhoop liever wilt verlaten. Mijn vertrouwen op God heeft een diepte gekregen die het zonder deze ervaringen niet had gehad. Daarom schreef ik in de brief aan mijn babydochter: ‘We weten uit ervaring dat het leven hard kan zijn. Dat de zwarte bladzijden die in jouw levensboek zijn opgetekend zwaar kunnen vallen. Maar we weten ook hoe ongelooflijk rijk het is als je op die soms moeilijke weg engelen vindt die er voor je zijn. Als je toch vrede ervaart, te midden van onrust. Als je toch Gods trouw ziet, ook al twijfel je aan alles.’

De gynaecoloog komt erbij. Ze heeft een daadkrachtige, maar warme uitstraling en bevestigt wat ik in de frons van

61



 ESSAY

 WIL IK DAT MIJN DOCHTER OOK LITTEKENS OPLOOPT?  de verloskundige al las: in de houding waarin onze baby ligt, is het bijna onmogelijk haar op de natuurlijke manier ter wereld te laten komen. Anders gezegd: dit kind vindt de weg naar vrijheid niet uit zichzelf. Een pijnlijke ingreep is een laatste optie. Ja, knik ik - ik wil er alles aan gedaan hebben om zeker te weten dat het niet mijn lijf is dat het opgeeft. Ik wil laten zien dat mijn lijf, dat zo beschadigd heeft gevoeld en dat ik zo veracht heb, dit kan. Ik ben al zo ver gekomen - achtenveertig uur weeën wegpuffen is me goed afgegaan, geen moment heeft paniek toegeslagen. De ingreep mag niet baten, ons kind moet worden gehaald met een keizersnee.

Autonome vrouw

Het moment dat het kind zijn weg naar buiten baant, keer je je als barende vrouw naar binnen, merkte ik. Terwijl twee nieuwe identiteiten geboren worden, die van moeder en kind, sterft een gedeelte van wie de moeder daarvoor was.

Een halfjaar voor de weeën begonnen, had ik dit misschien niet zo opgeschreven: ik ging er prat op om, ook al was ik zwanger, vooral nog steeds ‘Eline’ te zijn, een zelfstandige, autonome vrouw. En nog hecht ik aan zelfstandigheid. Maar, heb ik mij later afgevraagd, was dat gedeeltelijk sterven van mijn identiteit tijdens die zware bevalling nodig, onmisbaar zelfs, om mijn kind letterlijk en figuurlijk vrijheid te geven?

Bevrijding uit de beslotenheid van de baarmoeder, maar ook het begin van de jaren dat je als ouder je kind leert om te leven in vrijheid? Dat vraagt en kost iets van jezelf.

 ER WAS IETS

GEBOREN DAT GROTER WAS DAN IKZELF  ‘Gefeliciteerd, je bent moeder van een dochter!’ Een meelevende verpleegkundige ‘maakt’ mij moeder als ik wakker word uit de narcose. Hoewel de bevalling niet ging zoals ik had gehoopt, was deze toch helend. Want ik vond vrijheid in mijn veerkracht. De pijn van mijn eigen wonden, opgelopen in mijn jeugd, herstelde door de pijn van de weeën. Dat mijn lichaam in staat was geweest dit te dragen, zich veilig had geweten in een situatie die onveilig had kunnen voelen, was voor mij een waar Godswonder.

62

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

En daar lag ze, onze dochter. Ons kind dat we op haar geboortekaartje ‘bemind en geliefd’ noemden. Bemind omdat dat de betekenis van haar naam is, geliefd omdat dat het mooiste is dat je je kunt voelen. Dat willen we haar laten ervaren: dat ze zich geliefd weet door ons, maar vooral door haar Hemelse Maker. Met dat ik haar in mijn armen sloot, besefte ik welk deel van mezelf was gestorven. Er was iets geboren dat groter was dan ikzelf, een liefde die me een glimp liet zien van Gods vaderlijke en moederlijke liefde voor mij. Een liefde die het kind de vrijheid geeft te worden zoals zij bedoeld is en niet zoals ik haar voor ogen heb. Een kind dat een bestemming heeft, zonder dat ik daar invloed op heb.

 VAN HAAR MAKER Donkere periode

Op het geboortekaartje stond Psalm 139:13. Eigenlijk vond ik dat eerst wat cliché, maar omdat deze tekst zo waardevol voor mij is, gebruikten we hem toch. ‘U was het die mijn nieren vormde, die mij weefde in de buik van mijn moeder.’ In het proces waarin ik besloot niet langer slachtoffer zijn van mijn littekens, ver voordat ik kinderen kreeg, was deze psalm mijn redding. Lang lag de nadruk op dit vers: ‘Ik loof U voor het ontzaglijke wonder van mijn bestaan. Wonderbaarlijk is wat U gemaakt hebt. Ik weet het, tot in het diepst van mijn ziel.’ (vers 14). Ik vond, na een donkere periode van veel verwerken en dóórwerken, de basis voor mijn zelfbeeld in dit vers. Ik moedigde daarna, ook met de online platforms die ik opzette, tienermeiden en vrouwen aan om zo ook naar zichzelf te kijken: jij bent wonderbaarlijk gemaakt.’

Daarin kun je ook doorslaan, erken ik. Na een generatie christelijke ouders die (wat generaliserend gezegd) calvinistisch en zonder al te veel emotie opvoedde, ligt de nadruk bij de huidige oudergeneratie op het bemoedigen en bevestigen van hun kind: ‘jij bent waardevol’ en ‘je mag er zijn’. Inmiddels blijkt dat het deze groep (jong) volwassenen (generatie Y) maar al te vaak ontbreekt aan de veerkracht en levensmoed om te kunnen omgaan met moeilijke situaties. Altijd maar complimenten krijgen maakt niet alleen ik-gericht, zo blijkt, maar zorgt er ook voor dat je denkt dat je tot alles in staat bent. Tot het moment daar is dat je dat niet blijkt te zijn en de omstandigheden je overweldigen. Tel daarbij op dat we leven in een prestatiemaatschappij die vertelt dat je alles kunt worden zolang je maar je best doet. Gaat het mis, dan is dat op je eigen conto te schrijven en voel je je jammerlijk falen.

 IK VIND HET

NIET ZO GEK DAT VEEL TWINTIGERS ONDERUITGAAN 

Aanmoediging

Ik vind het dan ook niet zo gek dat veel twintigers onderuitgaan: de vrijheid die zij kregen om vol te gaan voor eigen willen en presteren verandert zo maar in de gevangenschap van je een mislukkeling voelen. Ik zie

HEEFT ONZE DOCHTER ROYALE KEUZEVRIJHEID GEKREGEN 

dertigers en veertigers zichzelf eindeloos vergelijken met anderen. Ze blijven maar op zoek naar bevestiging en aanmoediging. Begrijp me niet verkeerd, ook ik schrijf toerustende dagboeken voor vrouwen met titels als Hartsrust en Voluit leven. Er bestaat een grote behoefte aan aanmoediging - ik ervaar het als mijn roeping om hen die te bieden. Maar aanmoediging is niet genoeg om te ontdekken dat je in Gods ogen mag zijn wie je bent.

Om met vrijheid te leren omgaan is het uitleggen van gevaren, het zelf laten ontdekken en bieden van grenzen ook noodzakelijk. Dit hele proces is het koorddansen van de opvoeding en het meest ingewikkelde dat er is, zo ongeveer.

Van haar Maker heeft onze dochter royale bewegingsen keuzevrijheid gekregen. Zoals die in het paradijs al bestond, maar helaas ook uitmondde in het niet kunnen weerstaan van de verleiding tot zondigen. Dat vraagt van haar, naast lef en veerkracht om keuzes maken en op te staan na een valpartij, ook om dichtbij God te leven en de richtlijnen te volgen die Hij geeft om zijn weg te gaan. Ik wil haar leren de vrijheid te vinden om haar eigen woorden en zinnen te schrijven in het levensboek dat God voor haar bedacht heeft (Psalm 139:16). Maar ook om vrede te vinden met de punten en komma’s waarmee ze zal moeten strijden. Mijn grootste hoop is dat ze de vrijheid vindt om de weg te gaan die eeuwig is, door dichtbij Hem te leven.

‘Doorgrond mij, God, en ken mijn hart, peil mij, weet wat mij kwelt, zie of ik geen verkeerde weg ga, en leid mij over de weg die eeuwig is.’ (Psalm 139:16) Het is twee jaar na de geboorte van onze dochter. Ik leef in een tijd waarin de grond onder je voeten voortdurend lijkt te worden weggeslagen en we door COVID-19 een ‘slagom-de-arm-maatschappij’ zijn geworden. In mij trappelt ons tweede kind. Ik kijk uit naar het opnieuw ter wereld brengen van nieuw leven. Want: is er iets dat meer liefde, hoop en vrijheid laat zien in een tijd waarin we in de ban zijn van ziekte, ongeduld en onverdraagzaamheid dan het op de wereld zetten van nieuw leven?

ELINE HOOGENBOOM IS AUTEUR EN HOOFDREDACTEUR VAN SESTRA MAMA

63

 INTERVIEW

‘Soms moet je risico’s nemen als je iets voor God doet’ Van een gewelddadige drugscrimineel veranderde Joshua Kotadiny in een voorganger die gevangenen opzoekt en vertrouweling is van drillrappers.

‘Mijn hele leven is één grote zonde geweest. Door mijn levensverhaal te delen laat ik zien dat ik totaal veranderd ben en zij dat dus ook kunnen.’

‘H TEKST WILFRED HERMANS BEELD SAHIL AAMIR FOTOGRAFIE

et is even geleden, ’s avonds laat. Ik ging naar de afgesproken plek, in een donker straatje.

Hij liet me een tijdje wachten, ik voelde het gevaar. Ik bad tot God en zei: als ik nu mijn leven voor U moet geven en dit niet overleef, dan doe ik dat. Drie kwartier te laat kwam hij aanlopen. Hij kwam in m’n auto zitten, maar dat lukte niet goed door de machete in z’n broek – ik herkende de vorm van het mes, ik wist dat dit gevaarlijk was, maar ik vertelde hem toch mijn verhaal en dat raakte hem zichtbaar. Daardoor voelde ik me alsnog veilig. Uiteindelijk mocht ik met hem bidden en sindsdien heb ik goed contact met hem.’

Drillrappers Dit is een gebeurtenis uit het leven van Joshua Kotadiny (41), kerkplanter bij Saved City Church in het centrum van Amsterdam. Joshua richtte deze kerk twee jaar geleden op - het is een urban church, verduidelijkt Joshua. ‘We hebben geen traditioneel kerkgebouw en stellen geen eisen, bijvoorbeeld qua kleding of gedrag. We doen het juist andersom, laten zien dat je bijvoorbeeld ook hier in het koffiebarretje waar we nu zitten, kerk kunt houden.’

Naast zijn werk als voorganger geeft Joshua lezingen en workshops op scholen, waar hij zijn levensverhaal vertelt. Daarnaast onderhoudt hij contact met jongens uit de onderwereld. ‘Ik spreek drillrappers, jongens uit de rapbendes die recent in het nieuws waren. Door mijn levensverhaal te delen laat ik zien dat ik totaal veranderd ben en zij dat dus ook kunnen. Vooral het keerpunt in mijn leven spreekt hen aan. Vaak wachten ze zelf ook op het moment dat ze een nieuwe kans krijgen en vergeven worden.’

64

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

Hoe kom je met hen in contact?

‘Vooral via hun moeders. Zij nemen contact met mij op via sociale media of de kerk. Ze vragen of ik eens met hun zoon wil praten. Ik vertel die jongens vervolgens mijn verhaal, daar kunnen ze zich mee identificeren, zo van: hij is geweest waar ik nu ben. Met de één mag ik bidden, de ander wil alleen via WhatsApp contact, dan spreek ik Bijbelteksten in. Weer een ander laat het bij één gesprek.’

Soms loopt Joshua risico’s, zoals tijdens de ontmoeting met de jongen die een machete bij zich droeg. ‘Dit was een risico, wist ik, al ben ik niet bang aangelegd. Toch geloof ik dat je soms risico’s moet nemen als je iets voor God doet - ik zag het grotere plaatje, namelijk de ziel van deze jongen.’

Afwijzing Joshua, achttien jaar getrouwd, is een echte gezinsman, vertelt hij. Zijn drie kinderen weten goed wie op zondag het vlees snijdt, heel anders dan hoe het er in zijn gezin aan toeging. Joshua: ‘Ik ben in 1979 geboren in Amsterdam. Mijn vader, evangelist Ferry, was in de jaren zeventig een drugsbaron. God heeft zijn leven krachtig veranderd, maar hij ging van het ene uiterste – de onderwereld – naar het andere: God. Hij ging volledig voor zijn bediening, maar vergat intussen zijn gezin aandacht te geven. Onbewust kon ik mij daardoor emotioneel niet optimaal ontwikkelen. We emigreerden naar Amerika. Daar woonden we in een wijk waar mijn vader kinderen van ex-verslaafden opving. Die kids waren vaak baldadig, ik heb daar veel gevochten. Ik herinner me dat ik een jongen met een koppelriem van me af heb moeten slaan. Op de basisschool was ik de enige

kleurling, waardoor ik werd buitengesloten. Eens waren twee blanke kinderen aan het vechten, toen de juffrouw kwam aanrennen en om verduidelijking vroeg, wezen ze allebei mij als schuldige aan. Dat soort gebeurtenissen hebben een gevoel van afwijzing bij mij opgeroepen.’

Stelen Een paar jaar later – Joshua woont inmiddels weer in Nederland – is dat gevoel van afwijzing er nog steeds.

‘De enigen die mij niet afwezen, waren andere kleurlingen uit de Bijlmer. Als vanzelf vormden we een groepje, nietkleurlingen werden onze prooi. Blanke jongetjes bedreigde ik met een zakmes, ik pakte hun lunchpakketjes af. De juffrouw maakte ik uit voor rotte vis, ik heb haar weleens laten huilen tot ze uit wanhoop de klas uitrende.’

Intussen groeit de kerk van zijn vader als kool, maar het raakt Joshua niet. ‘Terwijl hij preekte, stal ik geld uit de garderobe achterin de kerk. Het ging van kwaad tot erger, we begonnen te roken, te blowen en alcohol te drinken.

We luisterden gangsterrap en begonnen ons net als die gangsters te gedragen: we stalen onder invloed alles wat los en vast zat, beroofden mensen. Op een dag beroofde en mishandelde ik een blanke student. Ik schopte zo

 ‘Terwijl mijn vader preekte, stal ik geld uit de garderobe in de kerk’  hard tegen zijn hoofd dat ik God achteraf dankbaar ben dat hij niet is overleden. Wel heeft hij er blijvend letsel aan overgehouden, heb ik begrepen. Nadien wilde hij overigens geen contact. Eenmaal voor de kinderrechter besefte ik: dit is geen spelletje meer, dit is menens.

Ik kreeg drie jaar gevangenisstraf, waarvan een jaar voorwaardelijk.’

Is er een gebeurtenis waar je het meest spijt van hebt?

‘Nee, mijn hele leven is een grote zonde geweest. Ik heb er vooral spijt van dat ik zo veel mensen heb gekwetst.

65

 INTERVIEW

Ik dacht dat ik een vrije jongen was, maar achteraf was ik totaal niet vrij en gelukkig. Ik zocht mijn identiteit in mijn vrienden, in rappen, gezien worden. Maar het voldeed nooit, ik voelde me er alleen maar leger door waardoor ik nog meer bevestiging nodig had.’

 ‘Mijn hele leven is een grote zonde geweest’  Bekering Als Joshua op zijn zestiende uit de gevangenis komt, rolt hij in de verkoop van drugs. ‘Op een gegeven moment betrapte mijn vader me, hij pakte de drugs af en spoelde het door de wc. Ik werd gezocht door de drugsdealers en moest op de vlucht. Mijn broer, die van niets wist, vroeg of ik mee wilde op jeugdzomerkamp, dat leek me het perfecte onderduikadres.

Tijdens een avond vertelde een spreker over Gods liefde, en dat deze liefde alle zonden bedekt. Ik dacht: als mijn zonden hier bedekt worden, zal God me ook wel van die drugsdealers verlossen. Dat verhaal over Gods liefde had ik natuurlijk vaker gehoord in de kerk van mijn vader, maar ik stond er nu voor open. Ik ging naar voren en gaf m’n leven daadwerkelijk aan Jezus. Die dag was het hoogtepunt uit mijn leven, maar sindsdien is elke dag een hoogtepunt, als ik denk: Heer, ik dank U dat ik voor U leven mag en niet voor mijzelf. Eenmaal terug in Amsterdam heb ik m’n dealers gewoon verteld dat ik stopte met dealen, omdat ik voor Jezus wil leven. Sindsdien hebben zij me met rust gelaten, dit was blijkbaar de enige geldige reden voor hen om mij met rust te laten. Gods genade, denk ik.’

Mis je het oude leven nog weleens, inclusief de kicks?

‘Helemaal niet, Jezus heeft me daar vrij van gemaakt. Daarom kan ik teruggaan naar die jongens om hen te vertellen dat Jezus de weg, de waarheid en het leven is. Zelf zal ik nooit meer teruggaan naar mijn oude leven.’

Worstel je sinds je bekering nog weleens ergens mee, nu je oude leven achter je ligt?

‘Niet specifiek. Tegelijk: hier in Amsterdam zie, hoor en proef je de zonde elke dag. Dus moet elke dag een dag van bekering zijn. Ik probeer weerbaar te blijven door gebed, mezelf kwetsbaar op te stellen en veel met andere geestelijke leiders te praten. Je hebt elkaar echt nodig.’

Hoe is het om voorganger van een snelgroeiende kerk te zijn? Schuilt er ook geen gevaar in dat mensen je op een voetstuk plaatsen?

‘Toen ik net begon, was ik daar gevoelig voor maar naarmate

66

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

je ouder wordt, word je wijzer, denk ik. Weet je, je kunt van alles een afgod maken, jij ook van je interviews. Je passie kan altijd je afgod worden. Daarom is het zo belangrijk dat we elke dag God de eer geven, als je wakker wordt en gaat slapen. Op die manier sta ik er vanzelf relaxter in, ik ben gewoon Jos, weet je. Of ik nu vijfhonderd volgers op Instagram heb of tienduizend, het maakt niet uit.’

Is er een Bijbeltekst die je op jouw leven zou kunnen plakken?

‘Ik houd van teksten die gaan over Jezus volgen en je leven opofferen. Het geloof moet wel een uitdaging blijven. Als jij van wit brood houdt en ik verbied je om bruin brood te eten, is dat geen uitdaging. Voor Jezus leven is dat wel. Dat is uit je comfortzone stappen, elke dag is een nieuwe challenge.

Voor mij zit dat in het contact met die rappers, ik wil het gevaar niet uit de weg gaan. Ik wil collega-voorgangers niet afvallen, maar ik ken er die om vijf uur stoppen met werken of op maandag vrij zijn. Als iemand in nood mij op maandag om hulp vraagt, dan bén ik daar. Alles kan een offer zijn, je tijd, je energie. Dat leren we onze kinderen ook: soms eten mensen mee die dat nodig hebben of geven we een tas kleding weg. Een offer is die extra mijl gaan. Voor zo’n leven hoef je niet ver weg te gaan als zendeling. Amsterdam is mijn zendingsgebied en hier vraagt God mij om offers te brengen.’

 ‘Ik probeer weerbaar te blijven door gebed’  Bij wie voel jij je het meest thuis: kerkmensen of onbekeerde rappers?

‘Ik ben een mannetje van beiden: ik rust graag gelovigen toe met Gods woord, maar ik wil net zo goed buiten de kerk mensen bereiken. In Saved City Church probeer ik in navolging van Jezus discipelen te maken. Niet om een steeds groter clubje te worden, maar om meer mensen van buiten te bereiken.’

Eerste bediening Tussen hem en zijn vader Ferry is het helemaal goed gekomen. Joshua zorgt voor hem nu de jaren gaan tellen. ‘Pas toen ik in de gevangenis terecht kwam, zag mijn vader wat ik thuis had gemist. Dat heeft zijn ogen geopend. Sindsdien was hij opeens veel vaker thuis, ging voor ons koken, we baden en praatten samen. Inmiddels hebben we ook emotioneel heel goed contact. Uiteindelijk heb ik van hém geleerd dat je gezin je eerste bediening is.’

WILFRED HERMANS IS JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER

 GEBONDEN (DEEL 3)

‘Mijn zekerheden ruilde ik in voor een vrijheid vol gevaren’

Wat betekent vrij zijn als je ernstig wordt beperkt in je mogelijkheden? Als je niet meer kunt doen en laten wat je wilt, gebonden bent? Sohrab (43) uit Iran kwam na een ingewikkelde, intensieve reis via Turkije en Griekenland naar Nederland.

S

ohrab is niet zijn echte naam. ‘Ik ben nog steeds niet veilig, ook niet in Nederland. Daarom blijf ik liever anoniem. Het klopt dat ik in zekere zin mijn zekerheden in Iran inruilde voor een vrijheid vol gevaren. Ik was ingenieur in dienst van de Iraanse overheid. Maar ik kreeg steeds meer moeite met de immoraliteit van de Iraanse overheid. De sharia is een rechtssysteem dat voor meerdere interpretaties vatbaar is. Mijn twijfels over Allah als God van liefde namen toe. Hoezo is God liefde als Hij alleen moslims liefheeft? Waarom zou hij geen andere mensen willen helpen? Als de sharia deugt, waarom neemt de overheid dan haar toevlucht tot leugens, manipulatie en verdrukking? Mijn vrouw was een radicale moslima: ik kon mijn zorgen niet met haar delen. Het draaide uit op een scheiding en ik besloot te vluchten.’

 ‘Hoezo is God liefde als Hij alleen moslims liefheeft?’  TEKST ELISE LENGKEEK

Of die vlucht hem de vrijheid bracht waarnaar hij zo verlangde? ‘Ik was bevrijd van het shariasysteem, maar smokkelaars maken je opnieuw afhankelijk. Voor grof geld regelen ze alleen je ticket en paspoort. De rest interesseert ze niet. Ik ging van de ene mensonterende opvang naar de andere. Hoezo vrijheid? Maar ik kon niet terug en wilde dat ook niet meer.’

In Griekenland komt Sohrab voor het eerst in

contact met christenen. Toch komt hij pas in Nederland via internet meer te weten over Jezus.

Hij is nieuwsgierig, maar ook afwerend: de Zoon van God die voor de zonden van mensen is gestorven? ‘De sharia kent geen vergeving van zonden. Ik kon niet accepteren dat God de Vader zijn geliefde Zoon liet sterven om anderen te redden.’

 ‘Jezus is voor mijn zonden gestorven. Ik begrijp het niet, maar ik geloof het’ Hij leert christenen van de Iraanse kerk in Leiden kennen: ex-moslims die hem liefdevol begeleiden in zijn zoektocht naar Jezus, naar ware vrijheid. ‘De bevrijding van de islam was een allesomvattende ervaring. Ik heb zo lang in duisternis geleefd en zo vaak gehuild om wat ik heb achtergelaten. Dat Jezus voor mijn zonden is gestorven, zal ik nooit begrijpen, maar ik geloof het.’

Als Sohrab in 2015 teruggaat naar Iran om zijn vader te begraven, wordt hij opgepakt en gemarteld ‘wegens missionaire activiteiten’. Op het nippertje ontsnapt hij aan executie. ‘Ik dank God voor de arts die me naar het hospitaal liet brengen en mijn leven heeft gered. Jezus was er in mijn donkerste uren. Ik vertrouw alleen op Hem. Hij is mijn Bevrijder. Hij is de enige zekerheid die ik heb.’

ELISE LENGKEEK IS JOURNALIST EN AUTEUR

67



ADVERTENTIES

Zojuist verschenen: Cahier 125

DANK MEE MET MARC

Woordwaarde

Betekenisvolle bijbelteksten nader bekeken

WOORD & WERELD

EEN SERIE CAHIERS TOT VERSTERKING VAN HET

GEREFORMEERDE LEVEN

In West-Afrika rukt de islam op, zoals in Mali en Burkina Faso.

Christenen daar worden niet alleen getroffen door corona, maar hebben ook te maken met geweld en uitsluiting. Toch laten dappere getuigen, zoals Marc, daar Jezus’ liefde zien.

Reden tot dank! Dank je mee?

ISBN 978-94-91943-27-0

9 789491 943270

Egbert Brink en Rob van Houwelingen hebben vanaf het begin hun bijdragen geleverd, waarvan er in dit cahier 22 gebundeld zijn. Oude en Nieuwe Testament zijn evenredig vertegenwoordigd. Daarmee bieden zij een dwarsdoorsnede door de Bijbel, van Genesis tot Openbaring, met bijvoorbeeld aandacht voor het geloof van Job, het gebed van Jabes, de barmhartige Samaritaan, het drievoudige snoer, de liefde als persoon en Maria Magdalena als ooggetuige van de opstanding.

Dit boek biedt niet alleen verrassende inzichten maar ook verdieping bij het lezen van de Bijbel. De lezers zullen zodoende Gods Woord op waarde leren schatten.

Elk hoofdstuk is in deze bundeling voorzien van verwerkingsvragen, zodat het boek geschikt is voor zowel persoonlijke bijbelstudie als gebruik in gesprekskringen.

Egbert Brink is, naast zijn werk als gemeentepredikant in Waddinxveen, als universitair docent Oude Testament en Pastorale Theologie verbonden aan de Theologische Universiteit Kampen.

Rob van Houwelingen is hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen.

WOORD & WERELD

Woordwaarde

STICHTING

STICHTING

hij laat Jezus’ liefde zien in islamitisch Afrika

Sinds eind 2010 kent het maandblad Nader Bekeken een vaste rubriek: Woordwaarde. Daarin belichten verschillende auteurs een speciaal bijbelgedeelte: een lastige tekst waarover vaak vragen gesteld worden of een tekst die zo bekend is dat de betekenis vervaagt. Zij laten vanuit zulke teksten zien hoe waardevol Gods Woord is, ook voor de hedendaagse lezer. De naam van de rubriek verwijst naar het bekende spel Scrabble, tegenwoordig populair als app onder de naam Wordfeud, waarbij met losse letters woorden gevormd moeten worden. Om het aantal punten te berekenen, wordt eerst de ‘letterwaarde’ en vervolgens de ‘woordwaarde’ bepaald. Zo krijgt ook het Woord met een hoofdletter meerwaarde door heldere uitleg en concrete toepassing.

EG B ER T B R IN K & R O B VA N HO U W ELIN G EN Wo o rd wa a rd e

WOORD & WERELD

125

Sinds eind 2010 kent het maandblad Nader Bekeken een vaste rubriek: Woordwaarde. Daarin belichten verschillende auteurs een speciaal bijbelgedeelte: een lastige tekst waarover vaak vragen gesteld worden of een tekst die zo bekend is dat de betekenis vervaagt. Zij laten vanuit zulke teksten zien hoe waardevol 125 Gods Woord is, ook voor de Woordwaarde hedendaagse lezer.

Betekenisvolle bijbelteksten nader bekeken Egbert Brink en Rob van HouweBetekenisvolle bijbelteksten lingen hebben vanaf het begin nader bekeken hun bijdragen geleverd, waarvan er in dit cahier 22 gebundeld zijn. Daarmee bieden zij een dwarsdoorsnede door de Bijbel, van Genesis tot Openbaring.

Dit boek biedt niet alleen verrassende inzichten maar ook verdieping bij het lezen van de Bijbel. De lezers zullen zodoende Gods Woord op waarde leren Egbert Brink & Rob van Houwelingen schatten.

W &

W

125

Dank en geef: www.verrenaasten.nl/dankdag

WW Cahier 125 Brink en Van Houwelingen omslag.indd 1

10-09-2020 10:09

Prijs bij abonnement op de cahiers € 10,25 Ook verkrijgbaar bij de boekhandel voor € 13,00

scan de QR code en doneer direct online!

Bestel nú op www.woordenwereld.nl!

WW adv Onderweg 90x130.indd 1

De Stichting Afbouw subsidieert de uitgave van dissertaties en andere wetenschappelijke publicaties van leerlingen van de Theologische Universiteit te Kampen (Broederweg). Sinds 1957, toen de Stichting Afbouw werd opgericht, is al bij meer dan 160 publicaties financiële steun verleend. Zie onze website voor een actueel publicatieoverzicht en overige gegevens.

Er staan nog veel meer projecten op stapel. Het benodigde geld wordt verkregen door middel van giften, schenkingen, legaten en erfstellingen. Als bestuur van de Stichting Afbouw hopen wij ook in de toekomst ons werk te kunnen voortzetten, ter bevordering van de gereformeerde theologische wetenschap.

Wilt u ons daarbij helpen?

B. Kamphuis, voorzitter P.H.R. van Houwelingen, secretaris J. Bos, penningmeester J.M. Burger, lid www.stichtingafbouw.nl • IBAN: NL59ABNA0631836934 t.n.v. Stichting Afbouw te Kampen • info@stichtingafbouw.nl

19-10-2020 09:51

 VRIJ ZIJN IN BEELD

vvv

BEELD MAARTEN BOERSEMA

Maar als je drinkt van het water dat Ik geef, krijg je nooit meer dorst.

Want het water dat Ik geef, blijft altijd in je.

Het geeft je het eeuwige leven.

Johannes 4:14 (BGT) 69

 BESCHOUWING

TEKST JAAP CRAMER 70

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

VRIJ VAN DE WET

‘Geen moetje, maar echte liefde’ In het door velen geliefde Bijbelgedeelte over de vrucht van de Geest (Galaten 5: 22 en 23) zit een piepklein zinnetje weggestopt dat zijn bevrijdingsverhaal typeert, schrijft Jaap Cramer in het sluitstuk van deze special. Het is vers 23b: ‘Er is geen wet die daar iets tegen heeft.’

‘Die ene bijzin legt precies uit hoe het zit. Want de wet had iets tegen me (en terecht), maar nu word ik aangemoedigd om het goede te doen.’

71



 BESCHOUWING

D

e eerste keer dat Galaten 5 vers 23 echt bij mij ‘landde’, ervoer ik vrijheid.

Dit, durf ik wel te zeggen, is mijn bevrijdingsverhaal rond een tekst die me dierbaar is geworden: ‘Er is geen wet die daar iets tegen heeft.’ Middenin de overvolle fruitmand van Galaten 5 zit in dat ene kleine bijzinnetje voor mij het hele evangelie verstopt.

Lijntjes

Als kind had ik een gevoel van zondigheid. Ik beleefde de wet als een ding dat mij aanklaagde, dat aanwees wat ik niet goed deed. De dominee kon wel zeggen dat je pas echt vrij bent als je doet wat God wil, maar dat sloeg bij mij niet aan. Als mensen zeiden dat ze niets moesten maar wel veel mochten, was dat voor mij een eufemisme voor moeten. Het verhaal van Jezus leek slechts te werken tot het onvermijdelijke moment dat ik weer eens buiten de lijntjes had gekleurd en op zondagmorgen de wet hoorde. En (terecht) werd terechtgewezen.

Ik leerde dat ik Jezus nodig had, maar ervoer geen vrijheid. Want de wet klaagde mij aan - het lukte me gewoonweg niet om die te zien als regel van dankbaarheid. ‘Als je echt dankbaar bent, doe je automatisch zus of zo’, hoorde ik. En ik deed niet zus of zo. Was ik misschien niet dankbaar genoeg? Ik geloofde heilig in bevrijdende genade, maar had er nog niet veel van gemerkt. Totdat Galaten 5 vers 23 bij mij binnenkwam. Alsof het kwartje viel. Dat viel wel in fases: stapje voor stapje ontdekte ik iets van het bevrijdende evangelie.

 De wet en ik: het is een slecht huwelijk  Slecht huwelijk

In hoofdstuk 7 van de Romeinenbrief geeft Paulus het voorbeeld van een huwelijk. Het is een rechtsgeldig contract tussen man en vrouw, ze horen bij elkaar en zijn van elkaar. Zo is het met de wet en de mens. Mensen in het verbond zitten aan de wet vast. Deze juridische taal klinkt misschien kil, maar de band tussen jou en de wet is goed, zingt het liefdeslied Psalm 119: ‘Ik verheug mij in uw geboden, ik heb ze lief’ (Psalm 119:47), een hooglied zelfs: ‘Ik druk uw richtlijnen aan mijn hart.’ (Psalm 119:31a).

Maar helaas hebben we vaak een beroerde relatie met die wet: de een klaagt de ander voortdurend aan. De wet en ik: het is een slecht huwelijk. Denk aan een norse partner

72

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

die moppert: ‘Heb je de afwas nu alweer niet gedaan?’ Of: ‘Je zou toch de kliko aan de straat zetten?’

Je kunt dan op twee manieren reageren: 1. Je kunt de wet negeren, wegdrukken en weglopen.

Het is namelijk niet fijn als iemand tegen je zegt dat je niet deugt. Dat is niet goed voor je zelfbeeld. Het zal dus wel aan die klagende partner liggen. Maar het voelt ook weer niet lekker om de wet dan maar de schuld geven. Intussen realiseer je je wel dat de relatie er niet beter van wordt als je elkaar negeert of bij elkaar wegloopt.

2. Je kunt ook erkennen dat jij de rotte appel bent. Niet weglopen, maar zeggen: het ligt aan mij. Dat is een weerbarstige route. Juist als je de wet hebt leren kennen als een beroerde partner in een relatie die niet werkt, kost het moeite om uit te komen bij wat Paulus zegt: de wet is heilig en goed. (Romeinen 7:12) Maar het is Paulus’ manier om te zeggen: het ligt niet aan de wet, het ligt aan mij.

 Een partner die alleen maar

zegt dat je moet liefhebben, wekt geen liefde op  Komt het dan ooit goed met deze relatie? Nee, Paulus noemt de wet machteloos (Romeinen 8:3) en zegt zelfs: ‘Want niemand wordt rechtvaardig door de wet na te leven’ (Galaten 2:16). Op deze manier zit er namelijk geen liefde in de relatie. Een partner die alleen maar zegt dat je moet liefhebben, wekt geen liefde op. Toch zitten we aan elkaar vast: de wet en ik. Dit huwelijk is er een tot de dood ons scheidt. ‘Een getrouwde vrouw is door de wet gebonden aan haar man zolang hij leeft…’ (Romeinen 7:2) Hiervoor had Paulus al verteld hoe wij met Christus zijn gestorven. Ons oude bestaan is met Hem mee gekruisigd, omdat er een einde moest komen aan ons zondige leven (Romeinen 6:6). Als je dit toepast op het slechte huwelijk tussen de wet en mij, betekent dit dat het huwelijk is ontbonden. ‘We waren aan de wet geketend, maar nu zijn we bevrijd; we zijn dood voor de wet’ (Romeinen 7:6).

Dit was voor mij de eerste fase in het vallen van het kwartje: ik ben dood, besefte ik, en nu kan het geklaag van de wet mij niets meer maken. De veroordeling is nu tegen ‘dodemansoren’. Wat een rust, het raakt me niet meer, het gaat niet meer over mij want er is geen ‘ik’ meer die onder de wet staat: die is dood. De wet heeft over de nieuwe ‘ik’ niets meer te zeggen.

Echte liefde

Is dit dan vrijheid? Ik zou zeggen: voel in ieder geval de bevrijding hiervan, de opluchting. Niemand heeft iets over mij te zeggen, niet meer het opgeheven vingertje of de aanklacht. Nu de wet als aanklager er niet meer is, is er ook geen oordeel, is er geen schuld en kan er niets misgaan.

Dat geeft vrijheid!

Even dacht ik dat dit het hele verhaal van onze bevrijding was. Maar de grap is dat niet de wet is weggegaan, maar dat mijn ‘ik’ er niet meer is: die is dood. Zoals Paulus verder schrijft in Romeinen 7:6: ‘We zijn dood voor de wet, zodat we niet meer de oude orde van wet dienen, maar de nieuwe orde van de Geest.’ In de Galatenbrief vat Paulus dat zo samen: ‘Want ik ben gestorven door de wet en leef niet langer voor de wet, maar voor God.’ (Galaten 2:19) Er komt dus iets nieuws voor in de plaats. Paulus noemt dat het nieuwe leven, leven in vrijheid of leven volgens de Geest.

De brief aan de Galaten gaat over de vraag wat dat leven in kan houden. Paulus ziet gelovigen die zich toch onderwerpen aan allerlei wetten. De valkuil is dat je denkt God te moeten pleasen. Zo makkelijk denk je dat je met jouw gehoorzaamheid, liefde, inzet en passie God tevreden moet stellen. Maar dan ben je niet vrij. Integendeel: je bent bang dat het nog niet goed zit, dat er nog ergens een rekening openstaat. En dat je die op eigen kracht moet vereffenen. Het verhaal van Jezus is er om daar de spanning vanaf te halen. Zelfs het nieuwe leven hoef ik niet zelf voor elkaar te boksen, het is leven volgens de Geest.

Ook daar krijg ik persoonlijk hulp van God bij. Paulus vertelt uitgebreid in zijn brieven hoe Gods Geest de drijvende kracht is voor het nieuwe leven, een nieuwe ‘wet’ zo je wilt. Maar dan wel een die geschreven is in je binnenste, geïnternaliseerd, eigen gemaakt. Geen moetje meer, maar echte liefde.

 Niemand heeft iets over

mij te zeggen, niet meer het opgeheven vingertje



Paulus werkt op meerdere plaatsen uit hoe dat leven volgens de Geest eruitziet. In Galaten 5 komen we de bekende vruchten tegen: liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing. Na die opsomming volgt dat kleine zinnetje dat me diep vrolijk maakt: ‘Er is geen wet die daar iets tegen heeft.’ Er zit iets grappigs in, een speelsheid door de ontkenning van het tegendeel. Zoals noorderlingen

dat ook zo mooi kunnen: ‘da’s niet verkeerd’ of ‘niks mis mee’. Als je ze kent, proef je de ruimte. Die ene bijzin legt precies uit hoe het zit. Want de wet had iets tegen me (en terecht), maar nu word ik aangemoedigd om het goede te doen. ‘Doe maar, dat kan geen kwaad’, is de boodschap.

Ik vind het humor: de wet, die norse partner, heeft er geen bezwaar tegen.

 Zelfs het nieuwe leven

hoef ik niet zelf voor elkaar te boksen 

Ruimte

De vrucht die het eerst genoemd wordt, is de liefde. Dat is niet gek als je bedenkt dat liefde voor Jezus de kern was van de wet: heb God lief, heb je naaste lief, zoals je ook jezelf liefhebt. Augustinus zou iets hebben gezegd als ‘heb lief en doe wat je wilt’. Daar zit ook het vrije in van ‘ga maar gerust je gang’. Want als je het uit liefde doet, is het goed.

Toen het kwartje bij mij viel, voelde ik een enorme ruimte.

‘Vrij zijn om lief te hebben’ is de boodschap van deze OnderWeg. Een wat abstracte zin, maar ik stel het me voor als het vertrouwen dat God mensen geeft. Hij geeft je ruimte, Hij vertrouwt het je toe om in liefde te leven. Ga het maar invullen. Niet voorgeschreven, maar vrij. Zoals een ouder tevreden in een speeltuin kan kijken naar zijn kinderen en ziet wat ze bedenken, zo stel ik me God voor.

Als een vader die geïnteresseerd toekijkt hoe zijn kinderen het leven vormgeven. Als je eerlijk bent, kom je erachter dat je als je in liefde leeft, nog steeds heel dicht bij Gods wetten komt. Want is het mogelijk om uit liefde tot God je vertrouwen te stellen in iets anders? Of is het mogelijk om uit liefde voor je naaste hem of haar te benadelen? Nee. Liefde is de kern van de wet en die is nog steeds heilig en goed, er gaat geen punt of komma van verloren. Het punt (of noem het ‘het geheim’) is dat de klagende kant is verdwenen: er is geen oordeel meer! Ik word nergens meer op afgerekend, maar juist positief aangemoedigd om rond te kijken waar ik liefde kan geven.

En heb nu maar lief. Doe wat je wil. Je bent vrij. Vader zit aan de rand van de speeltuin en kijkt tevreden toe. Toe maar. Ik voel de ruimte om dat in te vullen, want ik weet: in de ogen van Vader kan ik geen kwaad meer.

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE VERBINDINGSKERK IN HEERDE EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

73

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie.

Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Redactieadres Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@ onderwegonline.nl.

Abonnementen Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 /

Illustratie: Annelies Vonk | www.kriebelsenkrabbels.nl

Europa € 96,50 / buiten Europa € 128).

Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31.

Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20).

(Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

Kattenberg Verhuizingen

Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens,

“vriendelijke verhuizers die vakwerk leveren” www.kattenberg.nl

particulier › zakelijk › logistiek › opslag ›

Anko Oussoren en Hillie van de Streek.

Adverteren

vraag ons

Nico Postuma, 06-139 959 05,

gratis infopakket

adverteren@onderwegonline.nl. www.onderwegonline.nl/adverteren.

aan!

verhuizers sinds 1904 Klantgericht, kwaliteitsbewust en vakbekwaam, al ruim 110 jaar. Onze doelstelling is altijd hetzelfde gebleven: vertrouwen winnen door kwaliteit te leveren. Wij denken mee met de klant en geven vrijblijvende adviezen op het gebied van verhuizingen en onze dienstverlenende activiteiten. Ontdek het allemaal op www.kattenberg.nl.

Klanten waarderen ons bedrijf met een:

Bredewold Communicatievormgevers.

Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle,

9,0

Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70.

VERTROUWD

www.onderwegonline.nl

VERANTWOORD VEELZIJDIG

klantenvertellen.nl

“Al ruim 110 jaar uw vertrouwen waard”

74

Vormgeving

OnderWeg #19 > Jaargang 6 > 7 november 2020

www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

 VRIJ ZIJN IN BEELD

KH

BEELD MAARTEN BOERSEMA

Maar, zoals de zon opkomt, zal er gerechtigheid komen voor jullie die ontzag voor mij hebben; genezende werking gaat ervan uit, zoals van de stralen van de zon.

Jullie zullen rondhuppelen als uitgelaten kalveren.

Maleachi 3:20 (GNB) 75

ADVERTENTIES

bezinning in onrustige tijden

Waar is God in de crisis? – en waar ben ik? reinier sonneveld schreef dit boek toen de lockdown vanwege corona al enkele weken gaande was. Midden in alle actualiteit vertelt hij over hoe gelovigen vroeger reageerden op de crisissen in hun leven. Dat doet hij naar aanleiding van de zeven kruiswoorden. Het resultaat is bemoedigend. 112 p.– € 12,50

door geloof geïnspireerde kunst

MULTicULTUreLe GerecHTiGHeid

Religieuze diversiteit werd ooit gezien als een verrijking van onze cultuur, maar later werd ook de problematische kant ervan erkend.

Jonathan chaplin ontwikkelt vanuit de christelijke filosofie een politiek denken waarin het ideaal van multiculturele gerechtigheid centraal staat. Met vijf reacties uit de politiek op Chaplins denken.

Geboren, nieT GeMaakT reflecties op het levensbegin Nederland kent een breed geaccepteerde praktijk van abortus, testen en vruchtbaarheidsbehandelingen.

Maar op grond waarvan bepalen we welk ongeboren leven beschermwaardig is en welk niet?

Geïnspireerd door een christelijke levensvisie pleiten de auteurs van deze bundel voor een ‘ethiek van voorzichtigheid’. 240 p. – € 19,95

Schepping, zondeval en verlossing raken ook het culturele leven. Dit maakt kunst en esthetica tot belangrijke aandachtsgebieden. Onder redactie van Marleen Hengelaar-rookmaaker en roger d. Henderson bespreken twaalf auteurs de calvinistische traditie in de omgang met beeldende kunst. Zij gaan in op het eigene van kunst, maar ook op de plaats van schoonheid en verbeelding. Het verlangen naar een nieuwe bloeiperiode van heilzame kunst verbindt hen. 376 p. – full colour – € 29,90

in WoLken UiTGesneden Het boek In wolken uitgesneden bevat 71 teksten om te lezen, voor te lezen of te zingen, herdicht door rené van Loenen.

Elk lied is voorzien van aanwijzingen voor de melodie. Naast Bijbelse en liturgische teksten bevat deze bundel vijftien Bonhoefferliederen. Met prachtige schilderijen van Jeltje Hoogenkamp. 112 p. – full colour – € 18,75 ken MiJn naaM Beeldend kunstenaar Henk Pietersma gaat met zijn schilderijen op zoek naar de bronnen achter de namen van Jezus: karakteristieke benamingen van Jezus bij de profeten van het Oude Testament en bij zijn tijdgenoten in het Nieuwe Testament. In vijfregelige bespiegelingen geeft hij in dit boek opnieuw reliëf aan deze namen. Uitdagend en uitnodigend voor een persoonlijke reflectie. 136 p. – full colour – € 19,90

de WereLd LiefHebben Ecologische vragen raken aan onze politieke, maatschappelijke en morele voorstellingen. In dit boek stelt oud-senator roel kuiper de vraag: wat gebeurt er als het christelijk geloof opnieuw leidraad wordt voor het doordenken van hedendaagse, maatschappelijke en politieke problemen? 192 p. – € 19,50

Buijten & Schipperheijn Motief – www.buijten-motief.nl – 020-524 10 10 – in de boekhandel

ADVERTENTIE

206 p.– € 21,90

kUnsT d.V.