Houden van God

NO

18

OL EN H OO P V REND E IR P S IN

Houden van God Liefde raakt niet over U uitgedacht Bram Beute

‘Altijd maar die woorden.

Ik word er soms zat van’ Jos Douma

Een sok aantrekken duurde een half uur Kees Zondag

> Jaargang 6 > 17 oktober 2020

 VOOR JE VERDER GAAT

Gember

Ik ben gebiologeerd door voedsel. Ook wil ik alles weten, van groei en voedingswaarde tot hoe het voedsel in een lijf komt en energie geeft. Een wondere wereld.

In de keuken zag ik gember liggen. Een bijzonder knoestig ding, niet echt mooi om naar te kijken. Maar het geeft een kick aan je eten, je thee, en is nog gezond ook. Dat geldt eigenlijk voor alle wortels, van bieten tot kurkuma.

Die plantjes harken allemaal voedingsstoffen bij elkaar. Opslag voor later gebruik. Om vervolgens slachtoffer te worden van de mensheid. Plantjes vol met unieke stofjes, geschapen als natuurlijke afweer tegen vijanden. Die stoffen hebben dan weer gezonde effecten op ons. Wij plukken de vruchten van het harde werk van zo’n plantje.

Is dat niet hoe God werkt? Onder de oppervlakte, op een andere plek vruchtbaar gemaakt dan wat jij oorspronkelijk had bedacht. Soms niet om aan te zien. Toch geeft het een kick aan je leven.

Er gebeurt zoveel onderhuids en ondergronds. Dus onderzoek, graaf en ontdek God als de bodemloze bron van energie.

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE VERBINDINGSKERK IN HEERDE-EPE

BEELD JAAP CRAMER 2

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

 INTRODUCTIE THEMA

Houd jij van God?

H

oud jij van God? Misschien vind je het een lastige vraag. Het klinkt zo intiem, zo dichtbij, zo persoonlijk betrokken. Wellicht voel je dat lang niet altijd zo.

Ik hoor dat ook regelmatig van jongeren in en buiten de kerk die zeggen niet meer te geloven. Ze zijn, anders dan ik, opgegroeid in een kerk met veel aandacht voor gevoel en beleving. Je kunt ‘praten met God’. Het is belangrijk om een ‘persoonlijke relatie met Jezus’ te hebben.’ Maar sommige jongeren voelen daar niets bij en haken juist daarom af.

Ik vind dat verdrietig en begrijpelijk. Want wat bedoelen we eigenlijk met ‘praten met God’ of ‘een persoonlijke relatie met Jezus’? Praten met God is niet hetzelfde als praten met je vrienden. De meeste mensen horen Hem zelden of nooit iets terugzeggen. Een persoonlijke relatie met Jezus is iets heel anders dan een persoonlijke relatie met je vriend of vriendin. Je kunt Hem niet vasthouden, voelen of zien.

 We krijgen God niet in onze woorden te pakken  Het zijn dan ook metaforen voor ons leven met God. Maar metaforen kunnen ook verwarring scheppen. Ze roepen bij sommigen de vraag op of ze wel echt geloven. Soms krijgen gelovigen er ook een schuldgevoel door: ik geloof vast niet goed, want ik voel dat niet zo. Sommigen haken af. Je kunt je daarom afvragen of die metaforen wel zo gelukkig zijn.

Tegelijk kunnen we niet anders dan in beelden spreken over God en het leven met Hem. We krijgen God niet in onze woorden te pakken, maar we kunnen ook niet zonder woorden.

Zo heeft de Bijbel het ook over ‘God liefhebben’. In dit nummer onderzoeken we die uitdrukking. Wat betekent ‘houden van God’? En waarom is het zo belangrijk?

Predikant Jos Douma en gehandicaptenverzorger Anneriet Op de Dijk vertellen ons wat ‘houden van God’ voor hen persoonlijk en praktisch betekent. Herman Paul, tot voor kort hoogleraar secularisatiestudies in Groningen, wordt bevraagd over het belang van ‘houden van God’ voor een levend relevant geloof. Zelf heb ik in gebed en beschouwing nagedacht over wat het gebod om van God te houden inhoudt.

Houd je van God? Misschien kan dit nummer helpen om van harte ‘ja’ op die vraag te antwoorden.

BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG

3

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie.

Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@ onderwegonline.nl.

Abonnementen Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 /



Redactieadres

06 HOUDEN VAN GOD BRAM BEUTE VROEG ZICH ALS KIND VAAK AF OF HIJ WEL GENOEG VAN GOD HIELD. IN DE BESCHOUWING DENKT HIJ, BEWUST NIET AL TE THEORETISCH, NA OVER WAT 'HOUDEN VAN GOD' BETEKENT. ‘TIJDENS HET SCHRIJVEN MERKTE IK DAT ME IN GEBED TOT GOD RICHTEN WEZENLIJK ANDERS IS DAN ALLEEN MAAR BESCHOUWENDE ZINNEN OVER GOD OPSCHRIJVEN.’

Europa € 96,50 / buiten Europa € 128).

Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31.

Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20).

(Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren en Hillie van de Streek.

20 EYEOPENER DE WEG VAN HET GENOEG

In het boek Spreuken voert Agur een bijzonder dier ten tonele, de bloedzuiger. Het dier heeft twee dochters met de namen ‘Geef!’ en ‘Geef!’. Han Hagg vertelt hoe het zit met de bloedzuiger in Spreuken en in onze tijd.

Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers.

Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

4

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

24 OPINIE VRIJHEID KUN JE DELEN

Steeds meer wordt duidelijk dat uitbuiting onderdeel vormt van de (economische) systemen die wij gebouwd hebben en in stand houden. Het kan niet, het mag niet, en toch gebeurt het. Annemarthe Westerbeek laat ons zien hoe wij kunnen delen van onze vrijheid met anderen.

 INHOUD



Houden van God 32 ONTMOETING ‘MIJN LEVEN IS BEELDDRAGER ZIJN’

14 IK WIL DAT JIJ BENT HET LIEFHEBBEN VAN GOD VALT IN HET LEVEN VAN ANNERIET OP DE DIJK SAMEN MET HET LIEFHEBBEN VAN MENSEN. VOOR JOS DOUMA VINDT HET HOUDEN VAN GOD JUIST PLAATS IN DE STILTE. BEIDEN GAAN IN OP DE VRAAG: HOE DOE JIJ DAT, GOD LIEFHEBBEN?



10 GEEN SLAANDE DEUREN ‘HOUDEN VAN GOD IS DE DIEPSTE LAAG VAN ONS GELOOF, MAAR WE OEFENEN ONS ER NIET VEEL IN OM DAT MET ELKAAR TE DELEN.' HOOGLERAAR HERMAN PAUL LEGT UIT HOE WE VAN DE KERK EEN OEFENPLAATS VAN DE LIEFDE KUNNEN MAKEN.

De kunstenaar Kees Zondag raakte in 2011 bijna volledig verlamd. Hij moest opnieuw leren kruipen, zitten en lopen. Maar hij schildert weer. ‘Het eerste schilderij maakte ik, liggend op bed, door mijn vingers in de verf te dopen. Een donkere achtergrond, witte vlekken, rood, bloed, maar: licht aan het eind van de tunnel.’

Stockbeelden: Tetiana Soares/iStock (cover); Suwaree Tangbovornpichet/iStock (pagina 6); 12963734/iStock (pagina 20); fran_kie/Shutterstock; Ruben Timman (pagina 35)

5

Houden van God

'Ik hield van mijn vader en moeder. Van mijn jongste broertje en zusjes. Daar twijfelde ik niet aan. Ik zou ze altijd wel willen vasthouden en knuffelen. Maar houden van U?' Dit vraagt TEKST BRAM BEUTE

Bram Beute aan God in een gebed in deze beschouwing over houden van God. 'Tijdens het schrijven merkte ik dat me in gebed tot God richten wezenlijk anders is dan alleen maar beschouwende zinnen over God opschrijven.'

6

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

 BESCHOUWING

H

oud ik wel van U? Als kind heb ik me dat vaak afgevraagd. Elke zondag hoorde ik: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dat is het grootste en eerste gebod’. Ik hield van mijn vader en moeder.

Van mijn jongste broertje en zusjes. Daar twijfelde ik niet aan. Ik zou ze altijd wel willen vasthouden en knuffelen. Maar houden van U? Dat vond ik maar lastig. En toch, van U moest ik nog meer houden dan van mijn familie. Dus probeerde ik me voor te stellen dat ik U zou omhelzen. Ik probeerde er bijna wanhopig een gevoel bij te krijgen en soms meende ik iets van liefde voor U te voelen, maar meestal vervluchtigde dat toch ook weer. U leek mij ook vluchtiger, minder tastbaar dan mijn familie.

 Liefde laat zich toch niet afdwingen?  Later leerde U me dat ik ook moet luisteren naar het vervolg: ‘Het tweede is daaraan gelijk…’ Houden van U is niet in concurrentie met de liefde voor mensen. Integendeel. Juist in de liefde van en voor mensen ontdekken we uw liefde en leren we U liefhebben. In mijn liefde voor mijn familie hield ik van U, meer dan in dat vluchtige gevoel dat ik op U in de hemel projecteerde. Toch is daarmee niet alles gezegd. Want U zegt niet alleen ‘heb je naaste lief’, maar ook ‘heb Mij lief’. Wat is dat dan, houden van U? En hoe kunt U ons gebieden om U lief te hebben? Liefde laat zich toch niet afdwingen?

In deze beschouwing wil ik over deze vragen nadenken. Maar ik ben begonnen met een gebed. Want het gaat uiteindelijk niet om schrijven over houden van God, maar om God zelf en de relatie tot Hem. Tijdens het schrijven merkte ik dat me in gebed tot God richten wezenlijk anders is dan alleen maar beschouwende zinnen over God opschrijven. Het liefhebben van God gebeurt ook als ik mij bewust op Hem richt. Ik realiseerde me daarbij: God is geen object van mijn liefde of van mijn gedachten, maar Hij is daarin allang aanwezig en aan het werk. Deze beschouwing schrijf ik niet alleen als een soort zelfonderzoek of gebed, maar ook om je als lezer te helpen na te denken over wat ‘houden van God’ betekent. Daarom wissel ik beschouwend spreken over God en spreken tot God af.

Wie hebben we lief?

Om te weten wat dat betekent ‘houden van God’, moet ik weten wie U bent. Als kind zag ik U als een vage figuur zoals de wolken, hoger dan de blauwe luchten. Dat beeld kon ik nauwelijks liefhebben. Maar dat bent U ook niet. U bent niet vast te pakken, te begrijpen of te omvatten. U overstijgt onze werkelijkheid en tegelijkertijd bent U overal aanwezig. U bent verder weg en dichterbij mij dan wie of wat ook. Uw goedheid is tot in de hemel, maar ook hier op aarde tastbaar aanwezig.

7



 BESCHOUWING

Niemand heeft God gezien, maar in Jezus is Hij naar ons toegekomen en heeft Hij zich bekend gemaakt (Johannes 1:14-18). Maar ook Jezus is weggegaan en ook Hij is niet tastbaar aanwezig. Blijft God daarmee dan toch niet op afstand? Gelukkig heeft Hij beloofd ons niet alleen te laten.

In het evangelie naar Johannes belooft Hij dat Hij de Geest zendt en dat Jezus met de Vader bij je komt wonen als je Hem liefhebt. Hem liefhebben, dat is zijn geboden houden (Johannes 14:1-25). En zijn gebod aan zijn leerlingen is om elkaar lief te hebben (Johannes 15:9-12). Hieruit volgt dus dat in de liefde voor elkaar wij met God verbonden zijn.

Alleen zo kun je de onzichtbare God kennen, want Hij is zelf liefde (1 Johannes 4:7-16). In de verbinding met anderen kun je dus God ontmoeten en liefhebben. Dus kan Jezus ook zeggen dat als je de zieke, de vluchteling of de arme helpt, je dat voor Hem doet (Matteüs 25:31-46).

Ook al is God ongrijpbaar, je kunt iets van Hem ervaren in de verbinding met elkaar, in de praktische liefde voor de ander. Ook in het stilstaan bij en vieren van wat God doet, heeft gedaan en zal doen, kun je zijn liefde ervaren. Dat kan in kerkdiensten, maar ook door om je heen te kijken in Gods goede schepping en op te merken wat Hij je dagelijks geeft. God liefhebben is God danken voor al het goede.

Toch ontglipt God ons ook. Onze blik is niet zuiver en ons kennen van U is nog beperkt. Onze liefde is te zwak. We wachten nog op het moment dat we oog in oog zullen staan (1 Korintiërs 13:10-13). Dus bidden we als bruid met de Geest mee: ‘Kom!’ (Openbaring 22:7)

Wat is God liefhebben?

Wat God liefhebben is, blijft ondanks al het voorafgaande toch een geheim. We kunnen God niet vastleggen. Ook de liefde laat zich niet helemaal definiëren. Toch probeer ik het iets scherper te krijgen. Bij liefhebben kun je denken aan

Voor wie verder wil lezen: •C .S. Lewis, De vier liefdes, Franeker (Van Wijnen), 2007 •G ary Thomas, Jouw spiritualiteit. Geloven zoals je bent, Amsterdam (Buijten en Schipperheijn), 2010 •W il Doornenbal, Geloven zoals je bent. De invloed van je persoonlijke stijl op je verhouding tot God en anderen, Utrecht (VBK Media) 2002 •K arl Barth, Kirchliche Dogmatik IV.2, Die Lehre von der Versöhnung. Studienausgabe, par. 68 ‘Der Heilige Geist und die christliche Liebe’, Zürich (TVZ), 1993

8

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

gericht zijn op de ander, er zijn en iets voelen voor de ander.

Dat kun je gevende liefde noemen. Belangrijker in onze liefde voor God is echter de ontvangende liefde. Die is niet minder dan gevende liefde. Van een kind hoop je toch vooral dat het zijn ouders liefheeft door hun liefde te ontvangen. Als een (onvolwassen) kind vooral geeft aan de ouders, is er iets mis.

Ook onze liefde voor God is allereerst en vooral ontvangend.

Zo wordt ook in de Bijbel over de liefde voor God gesproken.

Naast het gebod ‘heb God lief’ staat als negatief gebod ‘vereer geen andere goden’. Juist dat gebod krijgt in het Oude Testament veel aandacht. Daarbij klinkt telkens de oproep aan Israël om zich toe te vertrouwen aan God, van Hem te willen ontvangen wat Hij geeft. Hosea vergelijkt Israël met een vrouw die vreemdgaat en zichzelf daarmee kapot maakt. Terwijl haar man haar alles geeft, geeft zij zelf alles wat ze heeft aan haar minnaars. God vraagt zijn volk om Hem lief te hebben. Dat betekent vooral ontvangen wat Hij geeft en erop vertrouwen dat Hij genoeg zal geven.

Ook in het Nieuwe Testament zie je dat het belangrijkste de ontvangende liefde is. Zo noemt Paulus in zijn brieven geloof en liefde vaak in een adem. In het geloven, in het je toevertrouwen aan God, blijkt ook je liefde voor Hem. Tegelijk kun je zeggen dat ze hier ook samenkomen: in het ontvangen van Gods liefde, vertrouw jij je toe aan Hem, geef jij je aan Hem. Geven en ontvangen kunnen niet zonder U te bewonderen.

Liefde is danken en vieren wie U bent en wat U doet. Liefde raakt niet over U uitgedacht, uitgepraat en uitgezongen en tegelijk valt liefde stil, omdat alle gedachten en alle woorden voor U tekortschieten. Liefde is eerbied voor de moed en de liefde die U de stervende geeft en bewondering voor de precisie en de schoonheid waarmee U de zwanen schiep. Liefde is in verwondering mijn hand ophouden en

uzelf in brood en wijn ontvangen. In oneindig veel geeft U zich aan ons en bent U te bewonderen.

Gevoelens

God liefhebben is naar Hem verlangen, je aan Hem toevertrouwen en Hem bewonderen. Daar passen emoties bij. Blijdschap om wie Hij is en om de veiligheid die Hij geeft. Maar ook verdriet, omdat Hij soms zo ver weg lijkt. Bezorgdheid omdat Hij er niet lijkt te zijn, niet lijkt te luisteren. Verbijstering omdat Hij niet lijkt in te grijpen. Veel van die emoties lees je ook terug in de Bijbel, met name in de psalmen. Je kunt ook denken aan het boek Hooglied.

De laatste decennia is het gewoonte geworden om dit boek vooral te lezen als een gedicht over de liefde tussen twee mensen. Daar is niets mis mee. Integendeel. Toch is het goed om te bedenken dat het boek zeer waarschijnlijk een plek in de canon heeft gekregen, omdat men het boek allereerst las als een beschrijving van de liefde tussen God en zijn volk. Deze Joodse manier van lezen is vervolgens ook in de geschiedenis van het christendom gevolgd. Dat is geen onderwaardering van seksualiteit, maar vooral een hoge waardering van de liefde tussen God en zijn volk. Die kan vol hartstocht en verlangen zijn.

Maar wat als je dat niet zo voelt? Bedenk allereerst dat het hier niet om liefde tussen God en een mens gaat, maar tussen God en zijn volk. Dat wil zeggen dat de uitingen van diepe liefde en verlangen niet door elke gelovige altijd zo gevoeld worden. Bedenk ook dat Hooglied een ideaalplaatje schetst. Lang niet altijd is de liefde zo. Niet tussen twee mensen en niet tussen God en zijn volk.

Verschillende beleving

Soms vang je van Gods liefde een glimp op. Maar hoe dat beleefd wordt, verschilt enorm per tijd, cultuur, situatie en persoon. Juichend de tempel binnengaan (Psalm 100) is heel iets anders dan met weemoed en verlangen op God wachten (Psalm 42). Toch zijn het beide uitingen van liefde voor God. Wereldwijd zie je heel diverse manieren om de liefde van God te beleven. De verschillen tussen een traditionele gereformeerde kerk en een Pinkstergemeente in Afrika zijn enorm. Toch zijn er geen redenen om op voorhand aan te nemen dat de een beter uiting geeft aan de liefde voor God dan de andere.

Ook tussen personen zijn grote verschillen.

Persoonlijkheidskenmerken en persoonlijke levensverhalen spelen een grote rol in de beleving van de liefde voor God. Zoals er in relaties tussen mensen verschillende talen van liefde zijn, is dat ook het geval in onze verhouding tot God. Gary Thomas onderscheidt in zijn boek Jouw spiritualiteit wel negen verschillende ‘spirituele talen’ die hij verbindt aan verschillende persoonlijkheidskenmerken. Als je de beleving en uiting van de liefde van God van anderen als voorbeeld voor jezelf voorhoudt, kun je gemakkelijk het gevoel krijgen

dat jij iets belangrijks mist. Het is namelijk heel goed mogelijk dat hun ‘spirituele taal’ in de omgang met God een andere is dan de jouwe. Het is dus ook de moeite waard om na te denken welke manieren om liefde te uiten voor God passen bij wie jij bent.

Ten slotte nog deze disclaimer: wees niet te veel bezig met wat je wel of niet voelt. Gevoelens en ervaringen kunnen zo verschillend en zo wisselend zijn. Je daarop richten maakt snel onzeker en kan bovendien afleiden van God zelf of zijn plek innemen. Zelfs Paulus die verheven spirituele ervaringen had, mocht daar niet te veel mee bezig zijn. Hij werd zelfs geslagen door een engel van de satan om hem er telkens weer aan te herinneren dat hij niet meer dan de genade van de Heer nodig had (2 Korintiërs 12:1-10). Dat is genoeg.

Gebod?

Kunt U ons gebieden van U te houden? Liefde laat zich toch niet dwingen? Of is dat bij U anders? Want het is absurd om U niet lief te hebben. U bent de gever van alles wat goed is en leeft. En toch staat U die absurditeit toe. U nodigt ons uit U lief te hebben, maar dwingt niet. U wilt ons overhalen, raken met uw liefde, zodat wij ons eraan overgeven. En dan gebiedt U het ons ook. Zoals een man van zijn vrouw haar liefde vraagt, vraagt U onze liefde. Leer ons vol vertrouwen ons aan U over te geven. Laat niet toe dat wij U opsluiten in beperkte beelden en wees niet vaag en ver weg, maar open onze ogen voor uw aanwezigheid. Leer ons U lief te hebben in alles wat U geeft. En vooral: Kom! BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG EN PREDIKANT VAN DE BAZUINKERK IN KAMPEN

Samenvatting

Hoe kun je God, die onzichtbaar en niet te omvatten is, liefhebben? Dat kan in de liefde voor elkaar, in het verlangen en de bewondering voor wat Hij doet en wat je van Hem kunt waarnemen. Daarbij is het houden van God allereerst een liefde waarin je als mens ontvangt van wat Hij geeft. Uiting geven aan die liefde kan op verschillende manieren. Daarin spelen je cultuur, je situatie en je persoonlijkheid ook een belangrijke rol.

Met dank aan Frans Mast, lid van de NGK in Maassluis, voor zijn suggesties en vragen bij het onderwerp.

9

 INTERVIEW

Geen slaande deuren, maar een glijdende schaal ‘Houden van God is de kern van de zaak’. Aan het woord is Herman Paul, hoogleraar in de Geschiedenis van de Geesteswetenschappen. De afgelopen jaren deed hij onderzoek naar onderzoek naar secularisatie. Rode draden in zijn denken hierover zijn verlangens en vorming van verlangens. Juist die verlangens hebben alles te maken met ons hart. ‘Waarom houd je van God?’ Het is een vraag waarop veel christenen waarschijnlijk niet meteen een antwoord paraat hebben. Ook Herman Paul moet hiervoor zoeken naar woorden.

TEKST EN BEELD MAARTEN BOERSEMA

Vreemd is deze zoektocht niet. De vraag ‘waarom houd je van God?’ doet immers een beroep op het hart, omdat het niet alleen met het verstand te beredeneren is. Toch is het een belangrijke vraag om regelmatig aan elkaar te stellen, omdat je geloof staat of valt met liefde voor God. Herman Paul: ’Houden van God is de kern van de zaak en daar vloeit alles uit voort.

Niet voor niets is er de bekende drieslag ‘geloof, hoop en liefde’. Maar de meeste van deze is de liefde.’

Houden van God

Op de vraag ‘waarom houd je van God’, antwoordt Herman Paul: ‘Ik houd van God vanwege zijn trouw en zorg voor mij, maar ook om de wereld in het groot. Hoewel ik God niet elke dag concreet in mijn leven

10

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

ervaar, weet ik dat Hij niet loslaat wat zijn hand ooit begon. Omdat Hij mij liefheeft, wil ik Hem ook liefhebben.’ Zoekend naar woorden voegt hij eraan toe dat houden van God voor hem niet heel familiair is. ‘Ik zie God niet zozeer als mijn vriend, maar probeer te leven in ontzag voor de heilige God, zijn majesteit en macht. Ik ben dankbaar dat ik altijd kan terugvallen op zijn trouw en belofte.’

Het woorden geven aan de liefde voor God is voor Paul geen vrijblijvende denkoefening, maar juist van grote waarde: ‘Houden van God is de diepste laag van ons geloof, maar we oefenen ons er niet veel in om dat met elkaar te delen. De kerk is een oefenplaats waarin we voortdurend geoefend worden in de

dienst aan God. In de kerk worden we telkens weer tot de orde van Gods Koninkrijk geroepen en daarin speelt taal een grote rol.’ Hij wijst op kerkliederen als bron waar het ‘houden van God’ op veelkleurige wijze wordt verwoord.

‘Zingen betekent dat je niet alleen woorden uitzingt, je zingt ook woorden in.’ Paul is dan ook blij dat er sinds kort weer in de Leidse Marekerk, waarvan hij met zijn gezin lid is, mag worden gezongen. Hij glimlacht. ‘Je ziet aan mensen dat het diep gaat als ze zingen. Dat merk ik ook bij mezelf. Dat is niet alleen iets van het hoofd, maar juist ook van het hart.’

 ‘ Je ziet aan mensen

dat zingen diep gaat’ 

Waarom zegt de liefde van en voor God dan veel mensen weinig meer?

‘Er is niet één antwoord op deze vraag. De hoop leeft dat tegen de ultieme reden van secularisatie ook de ultieme remedie is. Er zijn alleen veel verschillende motieven die ervoor zorgen dat gelovigen de kerk verlaten en daarbij ook vaak hun geloof verliezen. In de protestantse traditie hechten mensen veel waarde aan geloofsovertuigingen en heeft er veel nadruk gelegen op het verwerven van geloofskennis. Tegen die achtergrond is het niet vreemd dat velen intellectuele redenen geven waarom ze hun geloof zijn verloren.’

Maar er is meer aan de hand volgens Paul: ‘Augustinus leerde mij dat een mens geen denkend wezen is, maar een liefhebbend en verlangend wezen. Het raakt mij hoe het in de kerk, in de eeuwen volgend op het leven van Augustinus veel gedraaid heeft om het voeden van verlangen naar God en naar het goede leven. Deze verlangens werden bijvoorbeeld gevoed door goede gewoontes en de voorbeelden van anderen.’

Shoppen in advent

Uit onderzoek blijkt nu, volgens Paul, dat de verandering van het verlangen van de mens een grote rol heeft gespeeld in de secularisatie van onder andere Nederland in de afgelopen decennia. Hij schrijft in De slag om het hart: ‘Volgens de klassieke christelijke overtuiging

11



 INTERVIEW

gaat verlangen vooraf aan denken, voelen en handelen. Niets raakt mensen dan ook meer dan transformatie van hun verlangens.’ Een sprekend beeld hierbij dat veel duidelijk maakt, is de titel Shoppen in advent van Pauls meest recente boek.

‘Shoppen’ staat symbool voor een levenshouding waarin verlangens in het hier en nu vervuld moeten worden, terwijl ‘advent’ slaat op een reikhalzend uitzien naar Gods toekomst.

‘Van secularisatie is sprake wanneer shoppen belangrijker wordt dan advent. Het mag duidelijk zijn dat van secularisatie dus zowel binnen als buiten de kerk sprake kan zijn. Als mensen vergeten dat er meer is dan de tijd die Augustinus het saeculum (eeuw) noemt, dan is er sprake van secularisatie.’

 ‘ De samenleving trekt op allerlei manieren aan ons hart’ 

Verandering van levensstijl

Paul geeft aan dat kerkverlating vanaf de jaren ‘60 meer lijkt te zijn aangewakkerd door een verandering van levensstijl dan door intellectuele twijfel. ‘De combinatie van stijgende welvaart, meer vrije tijd en comfort in het huishouden zorgde voor een verandering van levensstijl. Men kreeg een ander leven, waarbij het vervullen van verlangens in het hier en nu een belangrijkere rol kon krijgen. Er was niet per se sprake van brede antipathie tegen geloof. Allerlei kerkverlaters bleven zelfs bidden en uit de Bijbel lezen, maar stap voor stap kreeg geloof voor velen een steeds kleinere rol in het leven. Er waren geen slaande deuren, maar er was een glijdende schaal.’ Paul geeft eerlijk aan dat deze ontwikkelingen ook invloed op hem hebben, want zijn verlangens worden eveneens gevormd en getriggerd door de wereld waarin hij leeft.

‘De samenleving trekt op allerlei manieren aan ons hart.’ Het brengt Paul bij een ander punt dat in het verlengde hiervan een rol speelt bij secularisatie.

‘In West-Europa wordt in de samenleving eigenlijk van je gevraagd om verschillende ‘ikken’ te tonen en verschillende rollen te spelen. De grote vraag is hoe je als mens die verscheidenheid bij elkaar houdt en hoe geloof daarin een rol speelt. Ik heb bij vrienden gezien dat het ze niet meer lukte om alles bij elkaar te houden in geloof. Ze gaven op.’

12

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

Ttt

De fragmentatie van het leven kan groot zijn, maar het antwoord is niet dat we elkaar dan moeten oproepen om een ‘mens uit een stuk’ te zijn. Paul: ‘We moeten onder ogen zien dat dit gebeurt in de wereld en op zoek gaan naar hoe verschillende ikken aangesloten kunnen zijn en blijven bij God.’ Paul wijst op dilemma’s in zijn werk als academicus en hoe een systeem waarin competitie en geldingsdrang een grote rol spelen hem soms dreigt te vermalen.

 ‘ Waarom wil ik

eigenlijk hoogleraar zijn?’ 

‘Laat de kerk meer met elkaar spreken over hoe je in verschillende rollen de goede weg kunt kiezen dan dat we oproepen tot eenheid van het leven. Ook ik ben erbij gebaat om bevraagd te worden op wat ik doe en waarom.

Waarom wil ik eigenlijk hoogleraar zijn? Is dat voor het aanzien en de status of gaan er andere verlangens achter schuil?’ Paul refereert aan ttt, dat staat voor this time tomorrow; je kunt die woorden bijvoorbeeld op zondag gebruiken om in gesprek te

 ‘ De kerk is een plek

waar christenen bidden of God hun stugge karakters wil omvormen’

gaan met gemeenteleden over wat je morgen doet rond deze tijd. Ttt is een simpel hulpmiddel dat kan helpen om met elkaar te spreken over het doordeweekse leven, hoe je daarin keuzes maakt en waarom. Deze gesprekken voeren we helaas te weinig.’

‘Dwing Gij ons U te volgen, Here!’

Paul wil kerken en christenen niet oproepen om het ineens over een andere boeg te gooien.

Veel meer pleit hij voor het letterlijk herijken van de schat die de kerk in handen heeft. Hij bracht het treffend onder woorden in een lezing: ‘Secularisatie van verlangen is niet onomkeerbaar: verlangen naar God kan worden gevoed, gepland en ongepland, te beginnen hier, in de kerk, in Woord en lied, in de gemeenschap van mensen die samen zoeken naar een leven met God.’ In De slag om het hart voegt hij daaraan toe: ‘Maar vooral betekent het, ten slotte, dat de kerk een plek is waar christenen bidden of God hun stugge karakters wil vormen’. Om met Ad den Besten te spreken: ‘Dwing Gij ons U te volgen, Here!’

(Liedboek voor de Kerken 486).

Herman Paul is hoogleraar in de Geschiedenis van de Geesteswetenschappen in Leiden en voormalig bijzonder hoogleraar secularisatiestudies in Groningen.

De boeken die in dit artikel worden genoemd, zijn: •H erman Paul, De slag om het hart. Over secularisatie van verlangen, Utrecht (KokBoekencentrum), (2017) •H erman Paul, Shoppen in advent. Een kleine theorie van secularisatie, Utrecht (Kokboekencentrum), 2019

Woede

O

f de straks te citeren spreuk van kerkvader Augustinus is, weet ik niet zeker. Zelf vond ik die niet onder zijn naam; her en der wordt gedaan alsof. Ik doe dat ook, belangrijker is de inhoud. De spreuk is deze: ‘Hoop heeft twee prachtige dochters: woede en moed.

Woede om hoe dingen gaan, moed om dingen beter te maken dan ze zijn.’

Woede, geen fijne kop. Maar woede of boosheid mag er zijn. Ik voel die soms. Over uitlatingen van Trump tijdens zijn coronabesmetting. Over de dertig personen per kerkdienst als resultaat van overleg tussen kerken en overheid. Waarom maakten kerken zich niet heel sterk voor bijvoorbeeld honderd, een aantal dat nog ergens over gaat en – ook grotere – kerken helpt? Zoals ik ook boosheid voelde bij het nieuws over de vlucht naar Lesbos van Wij gaan ze halen. Een indringende actie, ook al was die qua resultaatverwachting best ondoordacht. Maar boos werd ik over de opmerking van een Griekse functionaris dat zoiets alleen ‘vanuit een overheid’ kan. Alsof het goede per definitie van overheden te verwachten is.

 Alsof het goede per definitie van overheden te verwachten is  Los van het voorgaande: feitelijk heb ik een andere aanleiding om Augustinus te citeren. Die ligt in de beeldspraak die recent te horen was op de GKv-synode die het m/vbesluit bekrachtigde. Voorstanders benadrukten dat de lijn van openstelling niet de enige exegese is. Waarop deze beeldspraak passeerde: ‘de ene groep loopt links, de andere rechts. Zoiets is niet erg, als zij maar samen oplopen’.

Toen struikelde ik. Links en rechts, dat doet mij aan kampen denken, de reuk ervan is politiek. Is het niet veel mooier om in plaats van locatieverschil in termen van gevoelsverschil te spreken? Dan voelen tegenstanders van openstelling primair boosheid: is het legitiem dat de Bijbel nu heel anders gelezen wordt? Bij de anderen overheerst het gevoel van moed: we werken eraan om dingen anders te laten verlopen dan tot nu toe. En samen staan ze voor hoop. Dan kom je er wel, alleen al omdat je allebei goede hoop hebt dat dit lukt. En omdat je samen gelooft in God die hoop geeft. Omdat Hij liefde is en geloof geeft.

MAARTEN BOERSEMA IS PREDIKANT, FOTOGRAAF EN TEKSTSCHRIJVER LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

 REPORTAGE ‘IK WIL DAT JIJ BENT’

Liefde voor God is…

‘Je kunt op veel verschillende manieren van God houden; Hij heeft ons niet voor niets zo verschillend gemaakt.’ Anneriet Op de Dijk komt graag in actie als het gaat om het liefhebben van God. Jos Douma houdt ook van hard werken, maar in het centrum daarvan is stilte. Een stilte waarin hij God op de eerste plek zet en zegt: ‘hier ben ik’ en ‘hier bent U’. Beiden gaan in op de vraag: hoe doe jij dat, God liefhebben?

Jos Douma (52). Theoloog, auteur en predikant in de Plantagekerk (GKv) in Zwolle.

TEKST ELZE RIEMER BEELD JOS DOUMA DOOR DICK VOS ANNERIET OP DE DIJK DOOR HARM PRINS

Waarom God liefhebben voor Jos Douma met stilte begint? ‘In de stilte kan ik mij volledig richten op God, Hem heel concreet op de eerste plaats zetten.

Dat is liefhebben voor mij: iemand op de eerste plaats zetten.’ Hij vertelt verder: ‘Laatst kwam ik een uitleg tegen van het Hebreeuwse woord ’haten’ in de Bijbel, zoals in ‘het haten van God’. Diegene schreef dat ‘haten’ niet echt de juiste vertaling is, dat het meer betekent: God niet op de eerste plaats zetten.

Voor mij betekent liefhebben dat ik tijd neem om naar zijn stem te luisteren, via het lezen van de Bijbel, en dat ik met Hem in contact blijf door te bidden.

Het is vergelijkbaar met een menselijke liefdesrelatie: ik oefen het liefhebben van mijn vrouw ook door tijd met haar door te brengen en met haar in gesprek te blijven.’

Contemplatief

Twintig minuten stil op een stoel gaan zitten met alleen maar de intentie om in Gods aanwezigheid

14

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

te zijn en open te staan voor zijn werkzaamheid binnenin jou. Deze manier van bidden wordt ‘centering prayer’ ofwel centrerend gebed genoemd. Het is een vorm van contemplatief bidden, voortgekomen uit de katholieke monastieke traditie. Gemakkelijk is het allerminst, Jos: ‘Als ik ga zitten, dan is het eerst een grote chaos van binnen.

 ‘God liefhebben is tijd

nemen om naar zijn stem te luisteren’ 

Het idee van centrerend bidden is dat je telkens weer teruggaat naar je intentie om hier en nu in Gods aanwezigheid te zijn. Dat doe je door middel van een woord, voor mij is dat het woordje ‘hier’, zoals in ‘hier ben ik’ en ‘hier bent U’. In dat woordje

zit mijn verlangen om in Gods aanwezigheid te zijn en erop te vertrouwen dat Hij zijn werk doet, ook al merk ik daar niks van op dat moment.’

laten. Uiteindelijk is dat wat je oefent in de stilte: het loslaten van je eigen verwachtingen, ideeën en zorgen.’

Loslaten

Stilte

Stilte is ver te zoeken in de protestantse traditie en kerken. Jos: ‘Altijd maar die woorden – ik kan er soms zat van worden. Heel ons kerkelijk leven draait om woorden en dat vind ik jammer. Terwijl het rusten in Gods aanwezigheid zo belangrijk is. Ik zie het nemen van stiltemomenten als een essentiële geloofspraktijk. Psalm 46:11 vind ik wat dat betreft mooi: 'Wees stil en weet dat ik God ben'. Bovendien zal zonder stilte de onrust in je leven groeien. Dat merk ik zelf ook. Het lukt me niet elke dag om twintig minuten in stilte op een stoel te gaan zitten. Zeker als ik een drukke agenda heb, schiet het er nog wel eens bij in. Maar als ik het wel doe, dan merk ik dat ik de rust van die stilte meeneem in de rest van de dag: het lukt me beter om de dingen los te

Als stilte het begin is van liefhebben, wat volgt er dan na die stilte? ‘Ik zie liefhebben als een cirkel met in het midden de stilte waarin ik God centraal zet. Daaromheen zit een cirkel van de woorden die ik spreek en daaromheen een cirkel van de daden die ik doe. Het is mijn verlangen om steeds vanuit dat midden te spreken en te handelen, dat is voor mij de bron waaruit ik put. Ik vind dat erg mooi in de katholieke traditie: de tweeslag die zij kennen tussen contemplatie en actie. Voor veel protestanten zijn stilte en contemplatie nog iets voor de liefhebber, terwijl ze volgens mij de basis mogen zijn van ons handelend liefhebben. Zeker in de onrustige tijd waarin we nu leven.’



15

 REPORTAGE

Anneriet Op de Dijk (23). Werkzaam in de gehandicaptenzorg.

Na Jos ga ik in gesprek met Anneriet Op de Dijk. Ze werkt vooral met mensen met moeilijk verstaanbaar gedrag.

‘Dat zijn mensen die in hun leven bepaalde moeilijkheden ervaren, waardoor ze bijvoorbeeld bij iets kleins extreem kunnen reageren. Ik kom regelmatig met blauwe plekken thuis, maar de zoektocht naar hoe ik hen kan helpen, dwars door hun frustraties en verwarring heen, vind ik het mooiste wat er is. Ik gun iedereen een leven waarin je je veilig en comfortabel voelt. Van deze mensen is het duidelijk dat ze dat niet zelf kunnen inrichten. Ik vind het mooi dat ik daarbij mag helpen’, vertelt Anneriet. Wat God liefhebben voor haar betekent? ‘Door deze mensen heen houd ik van God. Houden van God gaat niet alleen over mijn relatie met Hem, maar ook en vooral over hoe

ik me verhoud tot andere mensen. God heeft iedereen perfect gemaakt, juist met alle imperfecties. Als ik niet van mensen kan houden vanwege hun imperfecties en hen niet help het leven draaglijker te maken, dan zou ik het gevoel hebben dat mijn liefde voor God niet echt is. Want dan zeg ik toch eigenlijk dat God zijn werk niet goed heeft gedaan? Dat ik alleen maar kan houden van wat ik prettig vind, wat gemakkelijk is en niet tegen mij in gaat?’

Zoektocht Anneriet is naar eigen zeggen geen groot Bijbelkenner.

Ze vindt Bijbellezen ook niet het leukste om te doen. ‘Ik ben dus wel op zoek geweest naar hoe ik het houden van God kan vormgeven. Ik heb altijd al wat gehad met mensen die buiten de boot vallen en ik zag dat mijn betrokkenheid met hen ook een vorm is van een relatie opbouwen met God. Niet dat die automatisch ontstaat als je andere mensen helpt. Voor mij blijft een persoonlijke relatie door te bidden en de Bijbel te lezen de basis.’ Creativiteit en vrijheid nemen bij dit alles een grote plek in, zo vertelt ze. ‘Volgens mij ben je vrij om die relatie in te vullen op een manier die bij jou past. Je hoeft niet altijd met gesloten ogen en handen te bidden, je kunt bijvoorbeeld ook een lied zingen of luisteren’.

Dit vertelt ze ook aan de groep jongeren van een jaar

 ‘Ik kom regelmatig met blauwe plekken thuis’  of vijftien, zestien uit de kerk, aan wie ze leidinggeeft.

Ze probeert hun te laten zien dat creativiteit en vrijheid zich ook uitstrekken naar hoe je het houden van God vormgeeft: ‘Het ‘houden van God’ is voor hen nog behoorlijk vaag. Zeker als het erom gaat hoe ze dat zelf zouden kunnen doen. Ik laat zien dat je op veel verschillende manieren van God kan houden; God heeft ons niet voor niets zo verschillend gemaakt. Maar die zoektocht is van alle leeftijden. We veranderen ook gedurende ons leven en zo kan ook de manier waarop we God liefhebben veranderen.’

Boosheid Maar is van God houden dan vanzelfsprekend? We praten steeds over het ‘hoe’, maar wat als voor je gevoel de liefde ver te zoeken is in je relatie met God? Anneriet kent dat gevoel wel: ‘Ik ben echt niet de hele tijd alleen enthousiast over God. Er zijn periodes in mijn leven

16

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

Mijn ziel

 ‘God liefhebben is ruimte hebben om boos te zijn’  geweest waarin ik echt boos was op Hem. Toen ik op de middelbare school zat, was ikzelf degene die uit de boot viel. Ik was eenzaam en voelde me in de steek gelaten door God. Toen was ik echt niet bezig met: hoe kan ik Hem laten zien dat ik van Hem houd? Nog steeds kan ik om allerlei redenen flink boos zijn. Maar is het niet juist liefde als er ruimte is om boos te zijn? Meer nog: door in contact met God te blijven, door het Hem te vertellen als ik boos of verdrietig ben, bevestig ik dat we een relatie hebben. In een normale relatie is het ook nodig om dat te doen, omdat je anders uit elkaar groeit. Je uiten, wat je ook voelt, versterkt de band. Met God is dat hetzelfde: als je boos bent en je zegt dat niet, dan zorgt dat voor een kloof. Een kloof die het niet alleen moeilijker maakt voor jouzelf, maar ook voor God, omdat er een blokkade op de lijn zit.’

ELZE RIEMER IS GODSDIENSTWETENSCHAPPER EN JOURNALIST

Reflectie

In de Bijbel staat dat er in liefde geen plaats is voor angst (1 Johannes 4:18). Een andere mooie omschrijving van liefde is de ‘definitie’ zoals die wordt toegeschreven aan kerkvader Augustinus (354-430): ‘Ik heb lief: ik wil dat jij bent’. Het is een citaat dat veel mensen zullen kennen van het gelijknamige boek van de Tsjechische priester en theoloog Tomáš Halík dat in 2017 op de Nederlandse markt verscheen. Een boek waarin hij onder andere schrijft: ‘God is meer het feit dat we liefhebben dan ‘het object’ van onze liefde; Hij is als het ware ‘de biosfeer’ van alle echte liefde.’ Het is een onderstreping van de verhalen die hierboven staan. Intussen is liefde als ‘ik wil dat jij bent’ concreet en toepasbaar. Je kunt je hart ermee toetsen.

Geef jij degene van wie je zegt te houden volledig de ruimte om te zijn wie hij of zij is?

Geef jij God die ruimte?

N

iet 100% gezond zijn, heeft allerlei voordelen.

Zoals de meeste gebruikers van psychofarmaca heb ik al lang geleden geleerd dat niets aan een mens los van het lichaam bestaat. Een beetje te veel of te weinig van een of ander stofje waarvan de naam doorgaans op -ine eindigt, en je wordt een ander mens. De anticoronamaatregel van isolatie is een goede aanleiding om die gedachtegang ook eens andersom na te lopen: stel dat we het woord ‘ziel’ eens gingen gebruiken om onze lichamelijke verbondenheid met God en met elkaar aan te duiden. Laat mijn ziel werkelijk de levensadem zijn die God zelf ooit fysiek in mensen heeft ingeblazen; de adem van de liefde, die verlangt naar de levende God en niet zonder anderen kan, direct lijfelijk, huid op huid. Mijn ziel is dan wat me allergisch maakt voor isolatie, het is wat in mij wegkwijnt als ik huidhonger heb. Zonder lijfelijk contact verdwijnt de glans in onze ogen en de kleur in onze stem. Helemaal op onszelf, totaal individu, worden we levende doden, die het niet lang meer maken.

 Zonder armen die ons

wiegen wordt het niets met ons 

Mijn ziel is dan gelijk een aanduiding voor dat ik mezelf niet kan maken, maar altijd ontvang van anderen. Niemand wordt alleen geboren, niemand verdient het alleen te sterven. Zonder armen die ons wiegen wordt het niets met ons. Mijn ziel is wie ik ben door het menselijk contact dat me energie geeft, opricht, ruimte geeft om uit te huilen, dat me verrast in een toevallige ontmoeting die eindigt in een omhelzing. Hoe meer ik erover nadenk, des te meer groeit de overtuiging dat mensen als individu benaderen een misdaad tegen de menselijkheid is. Persoon ben je nooit alleen: je bent het als geliefde door een ander/Ander.

Individu kun je alleen worden door te vergeten dat je geliefde was. Waar het individu vanzelf spreekt, spreekt ook vanzelf dat je gebruikt wordt, als producent of consument, als arbeidskracht of kanonnenvoer.

Of dit gedachte-experiment nu klopt of niet, ons inhumane heden is dé tijd voor zielzorg in deze betekenis van het woord.

WIM VAN DER SCHEE IS PREDIKANT VAN DE HERVORMDE WIJKGEMEENTE LINDTSE HOF IN ZWIJNDRECHT

 PRAKTIJKLOKAAL

Samenwerking tussen groot en klein Ommen-Noord/Oost (GKv) kent 769 leden en Lemelerveld (GKv) 108.

Die laatste gemeente is te klein voor een eigen predikant, terwijl Ommen er twee heeft. Daarom gaan beide gemeenten samenwerken. De gemeente van Lemelerveld deed dat al met die van Langeslag, maar aan die samenwerking kwam een eind.

De gemeente wil zo lang mogelijk zelfstandig blijven en dat kan door samenwerking met Ommen.

Concreet betekent het dat beide

predikanten van Ommen-N/O, Cees van Dijk en Wim Hoorn, totaal vier uur per week de gemeente van Lemelerveld ondersteunen: naast pastorale ondersteuning ook een kerkdienst per maand. Ook zal er tussen beide kerkenraden regelmatig afstemming plaatsvinden. Waarom beide predikanten en niet een van hen? ‘Naast de gelijke belasting geeft dit voor beide gemeenten ook de mogelijkheid om gericht gebruik te maken van hun specifieke

gaven, kennis en ervaring’, aldus de kerkenraad van Ommen.

Ommen en Lemelerveld kiezen voor samenwerking. Andere wegen voor een kleine gemeente zijn er ook: een predikant kan voor een aantal uren gedetacheerd worden. Dominee Ernst Leeftink (Assen-Peelo) heeft zo’n overeenkomst om te werken in Oosterwolde, ook een kleine gemeente. En Ten Post is inmiddels een bijzondere wijk van de grotere gemeente Appingedam.

Interkerkelijk jeugdwerk in het Zuiden ‘Ervaren dat je niet de enige christen op de wereld bent’.

Dat is volgens initiatiefnemer Annelies Smouter een belangrijk doel van het interkerkelijke jeugdwerk dat na de zomer in West-Brabant van start ging. Een jaar geleden verhuisde ze met man en kinderen van Wageningen naar Breda. In haar nieuwe gemeente, de NGK Rijsbergen, was wel kinder-, maar nauwelijks tienerwerk, net als in diverse andere gemeenten in de regio. ‘Ik dacht: waarom zetten we niet iets samen op naar het voorbeeld dat ik vanuit Wageningen kende en in het verlengde van wat jaren geleden door de NGK Rijsbergen werd opgezet. Na een paar maanden appen, bellen en mailen waren zes gemeenten enthousiast en hadden we ook genoeg tienerleiders.’ Het gaat om de NGK Rijsbergen, de CGK en de GKv in Breda, een Bredase PKN-gemeente, de evangelische Jeftagemeente en de Kerk van de Nazarener. Ook een RK-parochie met een actieve tienergroep toont belangstelling. Er zijn inmiddels twee zaterdagse bijeenkomsten geweest: ’s middags met zo’n vijftien 9-12-jarigen, ‘s avonds met circa 25 12-plussers met daartussen samen eten. Annelies: ‘De focus ligt op ontmoeting en samen dingen doen. Geloofsonderwijs laten we over aan de deelnemende gemeenten. Vaak zijn de tieners de enige christenen op school. Hier ervaren ze: je bent niet alleen.’

Dat laatste wordt onderstreept door Klaas Koelewijn uit de Limburgse hoofdstad Maastricht, coördinator van het interkerkelijk jeugdwerk ICU (In Christ United). Dat wordt

18

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

 ‘ De focus ligt op ontmoeting en samen dingen doen’  gedragen door zijn eigen gemeente, NGKv Zuiderkruis en de Baptistengemeente Maastricht. ICU draait al een aantal jaren, raakte in het slop en maakte in 2019 een doorstart.

ICU Teens richt zich op 12-15-jarigen (een twintigtal), ICU Youth op 15-plus (ongeveer tien). Beide zijn meer catechetisch gericht dan het jeugdwerk in de regio Breda.

‘Voor de tieners gebruiken we materiaal van de HGJB, met de 15-plussers doen we Youth Alpha.’ Sleuteltekst in het ICU-beleidsplan is 1 Timoteüs 4:12: ‘Sta niemand toe dat hij vanwege je jeugdige leeftijd op je neerkijkt, maar wees voor de gelovigen een voorbeeld in wat je zegt, in je levenswijze, in liefde, geloof en zuiverheid.’ Naast meer op vorming gerichte activiteiten zijn er ICU Celebratons met een spreker en band, waarvoor breed in Zuid-Limburg wordt uitgenodigd. Klaas Koelewijn: ‘Jongeren merken daar: ik ben niet alleen.’ Vanwege corona liggen de Celebrations nu stil.

Jona als jaarthema Jaarthema’s hebben een mate van voorspelbaarheid, maar dat gaat niet op voor het thema van de Open Hof in Dordrecht (NGK). Die gemeente gaat zich bezighouden met Jona. Dominee Rein Hoekstra: ‘Op het eerste gezicht gaat het natuurlijk om een profeet die wegloopt, om een vis die hem opslokt en een opdracht die uiteindelijk tegen alle verwachting in toch uitgevoerd wordt. Met overweldigend succes.’ Maar het verhaal heeft ook een andere laag. Jezus gebruikt het in zijn verwijzing naar Jona. ‘Jona duikt onder in de dood, maar komt wonderwel opnieuw tot leven.

Tegelijkertijd, terwijl Jezus naar Jona verwijst, is het absoluut verborgen hoe Jezus’ eigen weg zal zijn.’ Het thema heeft alles te maken met de tijd waarin we nu leven. ‘Het verhaal van Jona, het leven van Jezus, gaat over crisis, verborgenheid, over vertrouwen en niet zien. Over de innerlijke en uiterlijke golven die over je heen spoelen. Over de opdracht waartoe je geroepen bent. Maar zeker ook over de hoopvolle toekomst die God op het oog heeft.’

 J ona heeft alles te

maken met de tijd waarin we nu leven 

En verder > Vrijgemaakte en Nederlands Gereformeerde kerken ontmoeten elkaar in het jeugdwerk. In Enschede is een start gemaakt voor beide kerken met de jongste groep na de basisschool en in Leerdam is een jeugdorgaan opgericht, dat zich bezighoudt met jongeren vanaf groep 6 van de basisschool: ‘Waar we vorig seizoen nog veel bezig waren met de balans ‘geven en nemen’ tussen beide kerken, merkten we dat nu steeds meer centraal stond wat de kinderen nodig hebben.’

> Wat hebben pannenkoeken te maken met International Justice Mission, de stichting die zich inzet voor mensen die gebukt gaan onder slavernij? De jeugdcentrale van Schildwolde (GKv) gaat op 31 oktober op bestelling pannenkoeken bakken en de opbrengst is voor IJM. Mensen kunnen ze afhalen in een speciaal ingerichte drive-in: per auto, lopend en op de fiets. Bezorgen is ook mogelijk.

19

 EYEOPENER

De weg van het genoeg Een bloedzuiger is een bijzonder beest. In vroeger tijden werd het dier in ziekenhuizen gebruikt om allerlei kwalen te genezen. In het boek Spreuken voert Agur het dier ten tonele. Hij gebruikt dit dier om ons te waarschuwen voor een onheilzame weg: de weg van het nooit genoeg.

20

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

‘De bloedzuiger heeft twee dochters: Geef! Geef!’

(Spreuken 30:15a - NBG 1951)

Van alle schepselen, groot en klein, zet Agur uitgerekend de bloedzuiger in het middelpunt.

Een vreemd idee? Zo op het eerste gezicht wel.

Maar bij nader inzien: heel heilzaam. Over heilzaam gesproken: bepaalde bloedzuigers worden op veel plekken in de wereld medicinaal gebruikt ter bestrijding van aandoeningen. Niet meer zoveel als in 1830, toen de Londense ziekenhuizen maar liefst zeven miljoen van deze diertjes gebruikten. Maar juist in de 21e eeuw lijkt er een opleving te komen in het aanwenden van unieke eigenschappen van de Hirudo medicinalis, zoals hij/zij in het Latijn heet.*1 Bijt een bloedzuiger zich vast, dan raak je 5-15 cc bloed kwijt voor het beest voldaan weer loslaat. Maar dat niet alleen: de bloedzuiger werkt ook verdovend en bloedvatverwijdend en gaat bloedstolling tegen door bepaalde stoffen die het dier afscheidt. We weten nog niet half welke ingenieuze processen onze Schepper in zijn schepping heeft gelegd! Maar als Agur hier al enigszins weet van had, het is hem om een ander heil te doen, voor andere patiënten.*2 Mensen zoals jij en ik.

Haf! Haf!

TEKST HAN HAGG

Agur vindt het heilzaam als wij eens goed naar de bloedzuiger kijken. Van dat beestje leren we namelijk hoe het niet moet. Heel beeldend ontdekt het ons aan een zwakke kant, waarmee we zomaar behept kunnen zijn: hebzucht, begerigheid, ‘nooit-genoeg-hebben’.

Daarvan maakt Agur de bloedzuiger tot symbool.

Met de twee dochters worden hoogstwaarschijnlijk de twee zuignappen bedoeld waarmee het dier zich vastzuigt aan het slachtoffer. Op het eerste gezicht lijkt het of ze twee zuigmonden hebben waarmee ze bloed zuigen. Dat is in werkelijkheid niet het geval, maar Agur geeft zijn eerste indruk weer: twee dochters, die allebei dezelfde naam hebben, ‘Geef!’ en ‘Geef!’. In het Hebreeuws klinkt het even hebberig: ‘Haf! Haf!’.

Hamsteraars Ik vermoed dat geen Nederlander het iconische dovengebaar voor ‘hamsteren’, dat doventolk Irma Sluis tijdens de eerste coronapersconferentie

gebruikte, ooit nog van het netvlies af kan krijgen.

Dit vertellen de millennials over 25 jaar nog aan hun kleinkinderen. Zullen ze er ook bij vertellen dat dit gebaar, net als de bloedzuigerspreuk, een heilzame uitwerking heeft gehad op hun persoonlijke leven en dat van hun directe naasten? Of was het gewoon even leuk, maar had het verder nauwelijks effect? ‘Haf! Haf!’ lijkt in het DNA van onze welvaartsstaat te zitten en heel lastig uit te bannen. Altijd maar meer willen, meer succes, meer aankopen doen, meer (verre) vakanties, meer service-eisen, meer gemak, meer woongenot, rijgenot, ‘vul-maar-in-wat-voor-genot’. Het zit in de haarvaten van onze verwende samenleving en die haarvaten, die zijn wij zelf.

Piggelmee Nog niet zo lang geleden hoorde ik iemand Nederland vergelijken met ‘Vrouwtje Piggelmee’. Zij ‘bestaat’ dit jaar precies een eeuw, in 2013 verscheen een herdruk van het bekende prentenboek.*3 Maar voor wie haar nog niet kent: dwergvrouwtje Tureluur leefde met haar dwergmannetje Piggelmee in een Keulse pot achter de duinen. Op een dag ontmoet Piggelmee een tovervisje dat alle wensen kan vervullen. En je begrijpt het al: Piggelmee wordt sindsdien dagelijks door zijn vrouw naar zee gestuurd. De wensen worden groter en groter, de hebzucht groeit en groeit. Dat kan natuurlijk nooit goed gaan. De hebzucht van vrouwtje Piggelmee wordt het visje op een dag te gortig en de ‘droomdie-niet-stuk-leek-te-kunnen’ spat uit elkaar. En daar zitten ze weer, in de eenvoudige Keulse pot waarin ze ooit begonnen. Maar nu komt het grootste wonder: ze zijn eigenlijk best tevreden. Ze voelen zich bevrijd van een heel stuk spanning. Bevrijd van de verslaving aan ‘meer-meer-meer’! Ze staan weer met beide beentjes op de grond en zijn blijer met elkaar en met hun huisje dan ooit.

Goudzwaard Hebben wij westerlingen onze economie niet geregeld beschouwd als het tovervisje, aan wie je alles wel durfde te vragen? Als we de kans krijgen, accelereren we er met z’n allen lustig op los: Haf! Haf! Tot de economie op een gegeven moment zegt: ‘barst!’ en

 21

 EYEOPENER

dan zitten we met de scherven en moeten we toegeven: ‘hadden we maar….’. Zou het ons niet net, als het echtpaar Piggelmee, goed doen om terug te gaan naar de eenvoud, terug naar de basis, naar de dingen waar het echt om gaat? Bijna vijftig jaar geleden maakte de econoom professor Bob Goudzwaard furore. De man achter het CDA-programma ‘Niet bij brood alleen’ (1980) geldt als architect van de ‘economie van het genoeg’.

Hij zette het concept daarvoor uiteen in boeken als Kapitalisme en vooruitgang (1976) en Genoeg van te veel, genoeg van te weinig (1985). Het laatste boek schreef hij samen met Harry de Lange. Volgens Goudzwaard is de huidige economie in ecologisch en sociaal opzicht niet duurzaam en heeft het onverbiddelijk vasthouden aan het groeimodel fatale gevolgen. Ik vind het een term om te onthouden voor je persoonlijke economie, ‘de economie van het genoeg’.

Daarnaast geef ik ook Bijbelse notities die ons helpen in Jezus’ spoor ‘de weg van het genoeg’ te gaan. Het is een levensstijl waarvoor discipline nodig is. Je op alle terreinen van het leven maar blijven focussen op ‘genoeg’ valt niet mee. Consequent de verbinding leggen met ‘genoeg’: op je werk, in de kerk, in je familie, in je vrije tijd, bij het doen van boodschappen, bij het kiezen van je goede doelen, in je gebed. Het is even wennen, misschien ben je verder heen dan je had gedacht. Maar zal het uiteindelijk niet een veel ontspannender levensstijl zijn? En veel beloftevoller, guller en vrijgevender? Bevrijd van het ‘meer-meer-meer’ en veel meer ‘leven-zoalsGod-het-ons-gunt’. Misschien zelfs wel zoals gezang 466 uit het Liedboek voor de Kerken het verwoordt: ‘Ik heb mijn God, dat is genoeg.’

HAN HAGG IS PREDIKANT VAN DE GKV ZWOLLE-ZUID

Genoeg God vertrouwt je het een en ander toe aan geld en goed, gaven, vermogens en kansen. Jij bent de verantwoordelijke ‘oikonomos’ – je mag ook zeggen ‘rentmeester’ of ‘huishoudster’. Nu komt het erop aan: welke insteek kies je? De weg van Haf! Haf!? Of de weg van het genoeg? Ik geef hieronder wat Bijbelse voorbeelden die laten zien in welk troebel vaarwater je terechtkomt als je de weg van ‘nooit-genoeg’ kiest.

Denk vooral niet te snel dat het jou niet overkomt. Wij, Nederlanders of Westerlingen als collectief, plunderen bewust of totaal onbewust de schepping en heel wat medebewoners om ons welvaartsniveau op peil te houden of liefst nog wat op te vijzelen.

Noten

1. Een bloedzuiger is een ‘hermafrodiet’: tweeslachtig.

Voor voortplanting is wel een soortgenoot nodig.

2. Er zijn aanwijzingen dat de medicinale toepassing van bloedzuigers al meer dan 4000 jaar oud is.

3. E en werknemer van het bedrijf Van Nelle bewerkte een sprookje van de gebroeders Grimm. Dit werd uitgegeven onder de naam ‘Het toovervischje’ in 1920.

De plaatjes van het boek spaarde je bij de koffie en de thee van Van Nelle.

Ter overweging 1. ‘De weg van nooit-genoeg’ staat beschreven in ongemakkelijke Bijbelpassages die je geneigd bent eerder op anderen toe te passen dan op jezelf. Maar hoe terecht is dat? Bijvoorbeeld Handelingen 5, het verhaal van Ananias en Safira die onverzadigbaar snakken naar aanzien in de gemeente en zelfs bereid zijn de heilige Geest daarvoor te bedriegen. Of Achan (Jozua 7) en Gehazi (2 Koningen 5:20). Gehazi: ‘Hoe kan mijn meester die man zomaar laten gaan en niets aannemen! Bij de levende Heer – ik ga hem achterna en zie nog iets van hem los te krijgen!’

Gehazi kreeg van de levende Heer een huidziekte.

Als straf? Vast. Maar zeker ook om mensen in alle eeuwen eraan te herinneren, telkens als wij en zij weer in verleiding komen.

22

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

2. ‘De weg van het genoeg’ wijst Jezus in de Bergrede met name in Matteüs 6. De teneur is: al die drukte, dat slaven en sloven, al die denkrimpels en gestress, bewaar die voor een betere zaak: de zaak van mijn Koninkrijk. Laat dat je prioriteit zijn. En Ik zal ervoor zorgen dat je genoeg hebt.’ Denk ook aan de raad die Johannes de Doper de soldaten meegaf: ‘Pers niemand af en laat je niet omkopen, neem genoegen met je soldij’ (Lucas 3:14). Of aan Hebreeën 13:5 en aan wat Paulus tegen Timoteüs zegt in 1 Timoteüs 6:6-8 en tegen de gemeente van Korinte (2 Korintiërs 12:8-9). Vertrouw op Gods zorg!

 STIMULANS

TEKST DEBBIE DEN BOER

Lees-, kijk- en luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Omzien naar je naaste Hoe zou het zijn als je gevaar loopt in een dictatuur en je enige optie is te vluchten naar een onbekend land? Zou je je welkom kunnen voelen in dat onbekende land?

Bij uitgeverij Scholten verscheen afgelopen maand van de hand van Henk Koelewijn het boek Roep mij dan red ik jou met daarin het verhaal van mensen die eind jaren ’90 Iran ontvluchten voor het schrikbewind van ayatollah Khomeini. Het boek geeft een inkijkje in de moeiten van vluchtelingen, maar laat ook zien hoe belangrijk vriendschap met Nederlandse christenen voor hen is. Theoloog des vaderlands Samuel Lee onderstreept in zijn nieuwe

boek De Bijbel in de Bijlmer, verschenen bij het Nederlands Bijbelgenootschap, dat het belangrijk is dat christenen omzien naar migranten. Lee noemt in zijn boek verschillende Bijbelverhalen over migranten en vertelt wat we van deze verhalen kunnen leren over de omgang tussen vreemdelingen en de autochtone bevolking. Daarbij formuleert hij een tweezijdige opdracht: voor migranten om een zegen te zijn voor Nederland en voor het land te bidden en voor autochtone Nederlanders om zich te spiegelen aan de aanwijzingen in de Bijbel over de omgang met migranten.

Licht in de duisternis

Op reis door Israël

Over twee weken, op 31 oktober, wordt op veel plaatsen in Nederland weer Halloween gevierd. Dit is voor Ark Mission aanleiding om opnieuw het project Light in the Night te lanceren dat een alternatief wil bieden voor het Halloweenfeest. In dit project draait het om het vieren van leven, van licht en veiligheid in plaats van bezig te zijn met dood en angst. Zowel voor scholen, kerken als gezinnen heeft Ark Media materialen ontwikkeld rond thema’s als ‘kiezen voor het licht’ en ‘kiezen voor het leven’. De materialen bestaan uit Bijbelverhalen met verschillende verwerkingen, zoals proefjes, werkbladen, filmpjes en kleurplaten. Voor kerken is er een draaiboek te vinden om een echt Light in the Night-feest te organiseren tijdens Halloween. De materialen zijn gratis te downloaden op de website www.lightinthenight.nl. Een aanrader voor iedereen die juist op Halloween een boodschap van leven en licht wil verspreiden.

Uitgeverij Neema Games heeft in samenwerking met Christenen voor Israël een uniek nieuw bordspel uitgegeven: Op naar Jeruzalem. Dit spel voor het hele gezin neemt je als toerist mee op reis door Israël, het land van de Bijbel, op zoek naar verborgen verhalen. Door middel van de mooie landkaart die het bord vormt, reis je binnen een uur van de Golanhoogten in het noorden naar de Negev-woestijn in het zuiden. Intussen kom je langs veel verschillende plaatsen waar je wetenswaardigheden verzamelt uit de hele Bijbelse geschiedenis. Zo ontdek je waar wat nu precies plaatsvond en welke betekenis het daardoor had. Maar let op: je reis is niet zonder problemen! Je kunt vertraging oplopen en dat kost je wetenswaardigheden. Een spannend spel waarvoor je geen bepaalde voorkennis nodig hebt, maar dat je wel een schat aan informatie over Israël oplevert.

23

 OPINIE

Vrijheid heb je om te delen Er is ook vandaag veel slavernij in de wereld. Dat weten we, maar hebben we er ook een gezicht bij? Bij het Filipijnse meisje dat haar lichaam gedwongen verkoopt?

Of de Poolse arbeidsmigrant die dagen van zestien uur maakt en zonder privacy in een ‘vakantiehuisje’ bivakkeert? Of jouw eigen pakketbezorger die nauwelijks tijd heeft voor zijn gezin door het moordende werkschema? We zijn geroepen om ook TEKST ANNEMARTHE WESTERBEEK BEELD MICHA NEDERLAND

onze vrijheid met hen te delen.

J

e hoeft niet ver te zoeken om afschrikwekkende verhalen van moderne slavernij te horen. Steeds meer wordt duidelijk dat uitbuiting onderdeel vormt van de (economische) systemen die wij gebouwd hebben en in stand houden. Het is afschuwelijk, het kan en mag niet, en toch gebeurt het. Het zet je stil. Hoe kunnen wij delen van onze vrijheid met anderen? Wat betekent het dat Christus is gekomen om de wereld te verlossen? En wat betekent dit voor ons? Hoe kunnen wij samen delen in de vrijheid die God geeft?

Verantwoordelijkheid

De uitspraak ‘een betere wereld begint bij jezelf’ kent iedereen. En meestal vind ik ook dat dit klopt. Maar als ik nadenk over het onrecht van moderne slavernij kom ik uit bij deze variant: ‘een betere wereld begint niet bij jezelf, maar bij God’. Want we beseffen en vertrouwen erop

24

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

dat God eens alle dingen nieuw maakt. Maar dit is nog geen vrijbrief om maar te doen en te laten wat we zelf willen. Om achteloos om te gaan met je medemensen en de schepping. God geeft ons een verantwoordelijkheid voor onze eigen keuzes. Wat we eten, wat we dragen, naar wie we omkijken, waar we op vakantie gaan, wat we kopen, het heeft allemaal invloed op de vrijheid van anderen. Als je dit weet, zou je denken dat we niet anders kunnen dan in ons (koop)gedrag te kiezen voor

geschapen naar het beeld van God en we allemaal zijn kinderen zijn? We zijn allemaal gemaakt naar zijn beeld, we staan onder zijn zorg en Hij wil vrijheid voor zijn kinderen. Als we ieder mens aanvaarden als een schepsel of kind van God, dan bepaalt dat ook hoe we kijken naar en bewogen zijn met mensen die we niet persoonlijk kennen. Dan is het je broer of zus die in Myanmar in de kledingindustrie werkt. Dan is het jouw broer of zus die je pakket aan de voordeur brengt of je garnalen uit de zee vist. Hoe kunnen we hen recht doen? Ik geloof dat we mogen vertrouwen op God en zijn plan met de wereld. Daar waar onze keuzes samenvallen met Gods verlangen, wordt er al iets zichtbaar van Gods nieuwe wereld. Dan wijzen onze keuzes op God. Hij bewerkt door zijn Geest in ons wat we uit onszelf niet kunnen. Hij helpt ons om anderen te laten delen in zijn vrijheid.

Vrijheid

de ander en niet voor onszelf. Toch is dit vaak niet de realiteit.

Familie

Hoe zou jij het vinden als je broer, zus, oom, tante of nicht in een situatie verkeert waarin hij of zij niet vrij is en wordt uitgebuit? Dit maakt je woedend. Je wilt er meteen iets aan doen, het zet je in beweging. Wat gebeurt er als we dit in het perspectief zetten dat ieder mens is

Vooral in het Oude Testament staan veel teksten over het tegengaan van onrecht, onder andere in de vorm van uitbuiting. In het Nieuwe Testament is Jezus het grote voorbeeld van hoe we moeten omgaan met anderen. In Lucas 4:14-21 legt Jezus een directe verbinding met de profeten van het Oude Testament. Hij zegt: ‘De Geest van de Heer rust op Mij, want Hij heeft Mij gezalfd. Om aan de armen het goede nieuws te brengen heeft Hij Mij gezonden, om aan gevangenen vrijlating bekend te maken en aan blinden herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, om een genadejaar van de Heer uit te roepen’ (Lucas 4:18 en 19).

Jezus haalt hier de tekst uit Jesaja 61 aan en zegt dat deze tekst nu in vervulling gaat. Jezus is gekomen om het goede nieuws te brengen, gevangenen te bevrijden, blinden hun zicht te herstellen en onderdrukten de vrijheid te geven. Jezus geeft ons hier de opdracht en het mandaat om het goede nieuws van het Koninkrijk van God te verkondigen en in de praktijk te laten zien wat dat Koninkrijk inhoudt. We kunnen hierin leren van Jezus, van de lessen die Hij geeft in de Bergrede, de demonstratie van zijn eigen leven en zijn geloof. Jezus toont zich een barmhartige, liefdevolle en rechtvaardige Koning.

Onderdrukking past dan niet in deze demonstratie van het Koninkrijk van God. Laat jij de ander delen in vrijheid?

Verlossing

De verhalen van moderne slavernij en uitbuiting doen ons (gelukkig) zuchten, zoals de hele schepping zucht onder de zonde en de gevolgen daarvan. Zoals elk ander mens, verlangen ook wij terug naar het paradijs, naar wat verloren is gegaan. Dan kom ik weer uit bij ‘een betere wereld begint niet bij jezelf, maar bij God’. Christus is

25



 OPINIE

de keten, sector of eindproduct. Om je op weg te helpen, de sectoren waarin veel moderne slavernij voorkomt zijn: cacao, kleding, suiker, vis en elektronica.

2. Ga op onderzoek uit. Kijk op internet, op de website van het product, merk of leverancier die jij gekozen hebt en onderzoek of er sprake is van moderne slavernij en of uitbuiting. Vaak helpt het om een boek of artikel te lezen of een podcast te luisteren over het thema en onderwerp om meer achtergrond te krijgen.

3. L aat je stem horen als je hebt ontdekt wat de situatie is. Laat weten dat je uitbuiting of moderne slavernij niet accepteert. Vraag om opheldering als je niets kunt vinden over de omstandigheden waaronder het artikel dat jij onderzoekt is geproduceerd. Geef het signaal af dat jij dit als consument belangrijk vindt.

4. Praat erover. Thuis, met vrienden, op je werk, op je social media-kanalen. Breng het onderwerp ter sprake en maak op die wijze ook anderen ervan bewust. Wanneer jij praat over wat je belangrijk vindt en waarom, kan dat anderen aan het nadenken zetten en tot inspiratie zijn.

5. B edenk wat je vervolgstap is. Blijf je dit product kopen of ga je op zoek naar een alternatief? Kies jij voor delen in vrijheid?

ANNEMARTHE WESTERBEEK IS COÖRDINATOR VAN MICHA NEDERLAND

Micha Zondag

gekomen om dat wat verloren is gegaan te herstellen. Het wordt zelfs nog beter dan het al was: het wordt de hemel op aarde. Dat vergezicht van Gods Koninkrijk doet ons besluiten om hier en nu goed te doen, te streven naar recht en te wijzen op de verlossing in Christus. Gods nieuwe wereld begint nu al voor wie Hem geloven en Hem als Koning over hun leven aanvaarden. Je mag enthousiast zijn over de vrijheid die je in Hem vindt en die vrijheid delen met iedereen die daarnaar verlangt.

En nu?

Maar hoe werkt dat in de praktijk? Hoe komen we erachter dat we bijdragen aan de uitbuiting van een ander mens en hoe kunnen we dit tegengaan? Dit stappenplan kan daarbij helpen.

1. Kies een product, merk of winkel waarvan jij graag wilt weten of sprake is van uitbuiting of moderne slavernij in

26

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

Een einde maken aan moderne slavernij is met de coronacrisis urgenter dan ooit. Mannen, vrouwen en kinderen die worden uitgebuit, zijn door de impact van de lockdowns nog kwetsbaarder geworden. Nemen wij als kerken en christenen onze verantwoordelijkheid voor onze broers en zussen die onze smartphones maakten en onze tomaten plukken?

Op de Micha Zondag kun je met je gemeente aan de slag met het thema ‘delen in vrijheid’. In het kerkenpakket vind je onder meer preekschetsen, liederen, gebeden, werkvormen en kinder- en tienermateriaal. De preekschetsen zijn dit jaar verzorgd door Janneke Burger, Wilkin van de Kamp, André van Aarle en majoor Hennie Kremer. Micha Zondag valt op 18 oktober, maar kan op elke zondag gehouden worden. Kijk voor informatie op www. michazondag.nl.

 KRINGEN

Ik houd van God Je zegt van God te houden, maar….

Je gelooft van harte, maar....

Je weet dat God van je houdt, maar….

‘Ik houd van God.’ Dat is een spannende uitspraak als jij je geloof in Gods liefde als voorwaardelijk ervaart.

Misschien beleef je de liefde voor God vooral als een gebod: je moet trouw en gehoorzaam zijn. Dat voelt als voorwaardelijke liefde. Zo gaat het vaak bij liefde tussen mensen. Goddelijke en menselijke liefde verschillen van elkaar. God houdt niet van je, omdat het zo makkelijk is om van je te houden of omdat jij God een goed gevoel geeft. Hij wil een relatie met je, want Hij gaf zijn Zoon. Dat spreekt Hij naar jou uit, bijvoorbeeld in Johannes 3:16.

Spreek je uit

TEKST HETTY PULLEN-MUIS

Misschien is het goed dat ook jij je eens uitspreekt over hoe jij Gods liefde ziet en dat ook doet met anderen. Gaat het in jouw of jullie beeld dan vooral over ‘houden van God’ als ‘gehoorzamen en dienen’?

Of zit voor jou in ‘houden van God’ ook iets van liefde en verlangen? Verlangen raakt je hart en als dat vol is van liefde, dan spreek je dat uit. Laat dat maar zien.

Ga eens staan en zeg hardop: ‘Ik houd van U, God. Ik aanvaard uw liefde door het kruis van Jezus.’ Hoe voelt dat voor je?

Verlangen naar God kun je op dezelfde manier ervaren als verlangen naar een mens. De een doet dat tijdens het zingen en in de liturgie in de kerk. Met heel je hart zing je dan: ‘Mijn Jezus, ik houd van U.’ De ander ervaart Gods liefde juist in de ontmoeting en het gesprek met elkaar, als je mag vertellen over de rust en het vertrouwen die het geloof je geeft, ook als het leven zwaar is. In deze coronatijd missen we het zingen en de ontmoeting in de kerk. Wat doet dit met je verlangen?

Mysterie

Verlangen naar God is een mysterie. De morgen dat

ik dit schrijf, zie ik de mist hangen over de rietvelden, terwijl de zon opkomt. Ik zie de zon nog niet voluit.

Er hangt een sluier voor. Het is voor mij het beeld van het mysterie van Gods liefde. Ik wil die zon volop zien, maar als die voluit schijnt, kan ik er niet eens in kijken. Zo kan ik ook het mysterie van Gods liefde niet echt begrijpen en verstaan. Als ik dat wil doen, ga ik verklaringen zoeken. Ik houd me bij verlangen, want verklaren kan ik het niet. Een ding weet ik: Gods liefde gaat boven menselijke liefde uit.

Kringgesprek

oer in de kring een gesprek over V 1. Wat betekent houden van God voor je?

2. Kunnen we echt van God houden? Denk daarbij aan het ongrijpbare en onzichtbare van God (zie de beschouwing op pagina 6) 3. K un je Gods liefde ervaren en zo ja, hoe dan?

4. Op welke manier richt jij je verlangen naar God? Denk aan voorbeelden vanuit liturgie, schepping of relaties.

5. W at zijn de gevolgen als je verlangen naar God verdwijnt?

HETTY PULLEN-MUIS IS ADVISEUR BIJ HET PRAKTIJKCENTRUM

> De rubriek Kringen is bedoeld voor gebruik in huiskringen en sluit aan bij de thema-artikelen in de OnderWegeditie waarin de rubriek verschijnt.

De rubriek heeft ook een online deel met extra verdieping, bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan.

Zie www.onderwegonline.nl/kringen-OW618

27

KEES ZONDAG, SCHILDER VAN HET LICHT:

TEKST WILFRED HERMANS BEELD SAHIL AAMIR FOTOGRAFIE

‘Mijn leven is beelddrager zijn’

28

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

 ONTMOETING Kees Zondag had een gouden rechterhand. Hij schilderde, en tekende als creative services manager bij Douwe Egberts oplossingen voor problemen vaak letterlijk uit. En hij ontwierp het logo van NGK De Lichtboog in Houten. Totdat hij in 2011 bijna volledig verlamd raakte. ‘Mijn leven is veel meer in het teken van dankbaarheid komen te staan.’

I

n zijn woonkamer in Houten kijkt Kees Zondag (71) naar een schilderij aan de muur, geschilderd door een oudkunstacademiedocent van hem.

‘Je ziet een dorpje in de Betuwe – waar ik ben opgegroeid, in Culemborg – en het heet ‘Zondagsrust’. Die twee feitjes hoorde ik pas achteraf, toen het hier al hing. Helemaal bingo. Het schilderij is kleurrijk en dat kenmerkt ook mijn leven. Ik schilder het liefst met symboliek, met een boodschap. Dat lukt nog steeds, sinds mijn ziekte schilder ik zelfs zowel links als rechts. Het eerste schilderij maakte ik een jaar nadat ik ziek werd, in 2012, door mijn vingers in de verf te dopen, liggend op bed.

Een donkere achtergrond, witte vlekken, rood, bloed, maar: licht aan het eind van de tunnel.’

Shampoodopje

‘In december 2011 werd ik ernstig ziek. Binnen vijf dagen lag ik aan de beademing. Ik was totaal verlamd door het syndroom van Guillain-Barré, een autoimmuunreactie na een infectie. Bij dit syndroom valt het eigen afweersysteem de werking van de zenuwbanen acuut aan. Ik kon nog maar met één oog knipperen, mijn zoon had een letterkaart gemaakt waarmee ik al knipperend met mijn oog iets duidelijk kon maken. En mijn hart deed het nog.’ Wijzend omhoog: ‘Dat heeft Hij mooi bedacht, ons hart is autonoom. Het begon met spierslapte in mijn rechtervingers, dat herinner ik me als de dag van gisteren. Ik zat in bad en voelde me grieperig. Ik had net m’n pleegzoon verhuisd, maar het lukte toen al niet meer om de trap op te komen. In bad kreeg ik het shampoodopje niet van de fles. Mijn vrouw hielp me de trap af, meteen naar de huisarts. Daarna acuut naar het ziekenhuis. Ik dacht nog: straks mag ik weer weg – ik ben een positief mens – maar uiteindelijk moest ik drie maanden blijven. Doodmoe was ik. Mijn bloeddruk schoot alle kanten op, ik droomde eng en begon te hallucineren. Dat ik onderin een ton lag waar

opeens een hoofd bovenuit stak dat zei: “Je hoeft niet bang te zijn.” De eerste weken was ik wel degelijk bang, ik wist niet wat me overkwam. Ik was totaal afhankelijk geworden.’

Verlatenheid

‘Vanwege een bacteriële infectie van een medepatiënt moest ik geïsoleerd verpleegd worden. Vre-se-lijk, het gevoel dat je totaal afhankelijk bent van een monitor.

Ik heb toen wel geschreeuwd ja, daar kon ik niet tegen, die totale verlatenheid. God voelde toen even heel ver weg. Toch heb ik nooit gedacht dat ik het niet zou redden, omdat ik de prognose kende: in de meeste gevallen word je langzaam beter. Als ik niet kon bidden, was er altijd nog een gebedsgroep van vrienden om mij heen met wie we ook daarvoor al tweewekelijks samenkwamen om te bidden. Daardoor heb ik me erg gesterkt gevoeld. Het verhaal van die vier mannen die hun verlamde vriend, heel creatief, door een gat in het dak bij Jezus brachten – dat kwam opeens bij me binnen. Verder heb ik God vooral ervaren in de liefdevolle en goede zorg van mijn vrouw Tine, de kinderen en kleinkinderen. Familie en gemeenteleden stonden biddend om mij heen. Ook heb ik God ervaren door muziek. Hij manifesteerde zich, ‘Ik ben er’. Dat gaf

Kees Zondag werd in 1949 geboren in Culemborg.

Hij volgde de Kunstacademie in Utrecht en was in zijn werkzame leven ontwerper bij Douwe Egberts.

Kees is sinds 1976 getrouwd met Tine, samen hebben ze vijf kinderen en veertien kleinkinderen.

Hij woont in Houten waar hij lid is van NGK De Lichtboog. Jarenlang droeg hij bij aan de opbouw van deze gemeente, onder andere door het organiseren van kunstexposities. Momenteel doet hij vrijwilligerswerk bij een zorginstelling.

 29

 ONTMOETING

me moed om door te zetten.’

‘Inmiddels houd ik met alles wat ik doe rekening met wat energie kost of juist oplevert. Lange afstanden rijd ik op mijn elektrische driewielerligfiets. Die is opvouwbaar en kan achterin de auto. Tine en ik maken geregeld lange fietstochten op de Veluwe. Wat ik me soms wel afvraag: waarom moest ik precies getroffen worden in dat wat ik goed kon? Met mijn rechterhand was ik goed in tekenen, schilderen en handlettering. Dat was totaal verdwenen.

Door het revalideren is mijn linkerhand beter dan mijn rechter. Mijn linkeroog is kwetsbaar geworden, de ziekte heeft m’n weerstand verlaagd. Waartoe dient dat? Daar kom je hier op aarde niet uit. Wel kan ik zeggen: ik heb in het revalidatiecentrum De Hoogstraat hele goede gesprekken gevoerd met mensen die niet zo’n goed netwerk hadden, die nauwelijks bezoek kregen. Tranen, tranen, tranen. “Waarom ben jij zo sterk?!” Nou, dan kon ik een luisterend oor bieden en iets laten zien van de troost die God mij biedt. En ik kan zeggen dat ik heb geleerd dat ik een geliefd kind van God ben. Als daarbij hoort dat ik misschien altijd met een stok en rollator zal lopen – so what?’

 ‘ Waarom moest ik precies getroffen worden in dat wat ik goed kon?’  Vruchtensap

‘Niettemin heb ik veel moeten inleveren. Ik moest opnieuw leren kruipen, zitten, lopen. Mijn kleinkinderen konden toen meer dan ik. Een sok aantrekken duurde een half uur, met een knijparm. Vier jaar nadat ik ziek was geworden, kon ik weer fietsen. Het filmpje daarvan heb ik als verjaardagscadeau naar mijn dochter gestuurd. Met de kleinkinderen achter een bal aanrennen lukt niet meer, terwijl ik een heel beweeglijk mannetje was. Dat mis ik echt. De andere kant is: ik heb nu veel meer tijd voor mijn kleinkinderen en vrienden.’

Kees denkt even na. Dan: ‘Mijn leven is veel meer in het teken van dankbaarheid komen te staan. Mijn smaak was in mijn herstelperiode bijvoorbeeld lange tijd weg.

Nu kan ik intens genieten van een kopje koffie. Nog zoiets: ik kon tijdenlang niet slikken, kreeg op een gegeven moment maar drie theelepeltjes water per dag. Ik had zo’n dorst. Ik droomde zelfs dat ik in een bad vol vruchtensap lag en dat er een grote druppel naar beneden viel, precies naast mij. Nou, denk je dat

30

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

ik hier thuis de kraan nog laat stromen? Ik geniet veel meer van kleine dingen en dat geef ik weer door aan de kleinkinderen. We kijken samen naar de wolken, hoe alles groeit, hoe de bramen groeien en intussen vertel ik hoe mooi God dit allemaal gemaakt heeft. We plukken appels, vegen het erf. Dat zou ik anders allemaal alleen doen. Wat dat betreft is het heel dubbel; zo’n ziekte gun je echt niemand, maar ik ben dankbaar voor wat ik tijdens het ziekteproces heb mogen leren en ervaren. Ik heb meer gezien van hoe God het leven bedoeld heeft.’

Symboliek

Kees staat op om koffie te zetten, en omdat tussentijdse loopjes nodig zijn. Terwijl de koffie loopt, neemt hij mij mee naar zijn atelier, naast de keuken. Hij pakt meteen een schilderij van de plank. ‘Tijdens het revalideren heb ik veel naar muziek geluisterd. Opwekking 717 is voor mij

werk zag ik oplossingen vaak door middel van een beeld, wat ik dan even snel schetste. Als ik mezelf als beelddrager zie, dan zeg ik eigenlijk dat ik naar Gods beeld ben geschapen, in hoge resolutie. We hebben Jezus als referentie. Toen kwam die klap, de gebrokenheid van deze wereld. Daar sta je dan, ziek. Krassen op de plaat, op je ziel. Hoe kun je dan nog beelddrager blijven van God? De kunst is om de juiste keuzes te maken, met Jezus als voorbeeld. In mijn geval: hoe ik bijvoorbeeld met mijn kleinkinderen omga, of met mijn vrienden, of hoe ik in De Hoogstraat gesprekken had met andere patiënten.’

 ‘ Op de vernieuwde aarde

hoop ik een workshop van Rembrandt te krijgen’ 

Rembrandt

hét lied, ‘Stil, mijn ziel, wees stil’. Het hielp me om mezelf over te geven. Daar heb ik later dit schilderij bij gemaakt.

Dit ben ikzelf, liggend op de IC. De duif is Gods vaste Geest in mij. Hier zie je Gods hand die mij ondersteunt, Psalm 39. Bovenaan staat STILL – stil, mijn ziel, wees stil.

Dit schilderij kenmerkt mijn dankbaarheid.’

Kees’ schilderijen zijn kleurrijk, dat valt meteen op. ‘Mijn leven is beelddrager zijn en daarbij vind ik de symboliek van licht heel belangrijk. Daarom is dat ook de kern van het logo van De Lichtboog, de NGK in Houten waarvan ik lid ben. God is licht; in Hem is totaal geen duisternis, maar wel heel veel tinten. Hij heeft zichzelf gebroken om ons te laten ontdekken wie Hij is. Door pijn en ziekte kun je dus ook ontdekken wie Hij is. En als je zelf gebroken bent, kun je dus een afspiegeling van Hem zijn.’

We lopen terug naar de keuken, de koffie is klaar. Kees, terwijl hij inschenkt: ‘Ik ben een beelddenker. Op mijn

Als beelddenker denkt Kees voortdurend erover na hoe de hemel eruit zou kunnen zien, zegt hij desgevraagd.

‘Maar zoals wij ons ten tijde van de typemachine niets konden voorstellen bij zoiets als een laptop, kunnen we ons nu niets erbij voorstellen hoe God de hemel heeft bedacht. Wel geloof ik stellig dat de hemel een gelouterde aarde zal zijn. Daarom zie ik corona als wake-up call, als kans om te bezinnen, bijvoorbeeld op hoe wij met de aarde omgaan. Wat goed is, zullen wij herkennen, denk ik. Wat wij hier doen, doet er dus toe. We kunnen in zijn naam, zoals Jezus zegt, naakten kleden, onderdak geven aan mensen die het nodig hebben, gevangenen bezoeken. Dat trek ik door naar bijvoorbeeld de schoonheid van architectuur, misschien is dat wel blijvend. En ik geloof dat straks alles bereikbaar zal zijn wat nu onbereikbaar is; dat we onbeperkt en zonder gevaar de hoogste bergen en diepste zeeën kunnen ontdekken.’ Met een blijde blik: ‘Verder laat ik me heel graag verrassen! Ik geef workshopjes schilderen aan mijn kleinkinderen. Nou, op de vernieuwde aarde hoop ik een workshopje van Rembrandt te krijgen, of van Michelangelo of Bach. Die genieën gaan toch niet verloren? Het zal ons in ieder geval aan niets ontbreken, daar kan ik wel naar verlangen. Dat de rolstoel verdwenen en de tillift niet meer nodig is. Maar ook: geen vluchtelingen meer, daar verheug ik me op. En wij hebben de opdracht daar nu alvast iets aan te doen.’

WILFRED HERMANS IS JOURNALIST

 LITERATUUR

‘De schoft…, maar hij was tóch mijn vader’

De opgang van Stefan Hertmans is

het derde deel van een trilogie. Zijn

veelgelezen Oorlog en terpentijn en

De bekeerlinge zijn volgens hetzelfde procedé geschreven: een leeg huis, een vorige bewoner; Hertmans onderzoekt de feiten en doet een beroep op zijn verbeelding.

België was voor mij lang het land van de rommelige snelweg naar de Franse camping en Het verdriet van België, het ondoordringbare meesterwerk van Hugo Claus. Tot we besloten veel eerder een afslag te nemen en we de auto stukreden op de kasseien van de Vlaamse wielerkoersen. We bezochten Oudenaarde, Geraardsbergen en Kortrijk. De mensen spreken er je eigen taal en toch zijn ze onbegrijpelijk anders. Hoe vaker ik van de snelweg afga, hoe minder ik van het land begrijp en hoe boeiender het wordt. De stad Gent is mijn favoriet, op het eerste oog een vrolijke stad, waar bourgondische gulheid de sfeer maakt en je de verhalen op elke straathoek kunt oprapen.

TEKST ARIE KOK

In zijn nieuwe roman De opgang vertelt de Vlaamse auteur Stefan Hertmans zo’n verhaal. Zijn openingszin is veelzeggend: ‘Het was in het eerste jaar van het nieuwe millennium dat ik een boek in

32

OnderWeg #18 > Jaargang 6 > 17 oktober 2020

handen kreeg waaruit ik begreep dat ik twintig jaar lang in het huis van een voormalige SS-man had gewoond. Niet dat ik geen signalen had gekregen: zelfs de notaris had me, op de dag dat ik het huis met hem bezocht, terloops op de vorige bewoners gewezen; ik had er toen weinig aandacht voor.’

Vanaf de kelder maakt Hertmans, in het spoor van de notaris, de opgang door het verlaten huis, tot aan de zolder, waar een paar dikke duiven onder de dakpannen zitten te koeren. Het lijkt Dante wel, die vanuit het duister van het inferno opklimt naar het paradijs.

Het is Hertmans te doen om die beruchte bewoner van dat huis in Gent, Willem Verhulst. Hij groeide op in een Vlaams middenklasse-gezin, worstelde met een oogafwijking en knokte op straat met Franstalige elitezonen die hem kleineerden. Willem wordt flamingant, hij staat voor de Vlaamse zaak en

In deze nieuwe rubriek zoekt Arie Kok naar hoop, geloof en inspiratie in literaire boeken.

het gebruik van de Nederlandse taal. Met zijn Joodse eerste vrouw vertrekt hij naar Nederland, waar hij een aanhanger wordt van de pacifist Kees Boeke. Als zijn eerste vrouw sterft, vindt Willem troost bij Mientje. Samen zitten ze aan het sterfbed. Met Mientje sticht hij een gezin, in Gent. Als de oorlog uitbreekt, wordt Willem lid van het extreemrechtse DeVlag, de Duits-Vlaamse arbeidersgemeenschap. Op een dag komt Willem in SS-uniform thuis en zet hij een buste van Hitler op de schoorsteen. Mientje grijpt in. Het uniform moet in het vervolg uit zodra Willem de deur inkomt en Hitler zet ze op zolder. Veel verder komt ze niet in de strijd tegen de bittere ideologie. Willem is steeds vaker van huis en blijft hele nachten weg. Geheime operaties, dat is het verhaal, maar er zijn ook vrouwen.

De opgang is het verhaal van een schrijftafelcrimineel, een collaborateur die namenlijstjes maakt en zijn oren dichtstopt om het gekrijs uit de verhoorkelder niet te hoeven horen.

Naar Willems motieven blijft het gissen, of het moet iets te maken hebben met wat Hanna Arendt de banaliteit van het kwaad noemt. Ook Hertmans komt er niet uit, maar hij schrijft onverdroten verder. Het verhaal van Vlaanderens pijn, van de rancune van de vaders en van het bittere nationalisme, dat steeds weer de neiging heeft rechtsaf te slaan, moet verteld worden.

Naar aanleiding van:

Stefan Hertmans, De opgang, Amsterdam (De Bezige Bij), 2020, 352 pagina’s, € 24,99.

ISBN 9789403101316.

 D e ideologie drijft een

wig tussen mensen die van elkaar houden 

De opgang is ook het verhaal van een tragisch huwelijk. De ideologie drijft een wig tussen mensen die van elkaar houden.

Thuis is Willem een aardige vader. Als hij veroordeeld wordt, de doodstraf krijgt, maar per gratie een gevangenisstraf moet uitzitten, zoekt Mientje hem regelmatig op. Tot blijkt dat ook de minnares elke week langskomt, dan knapt er iets. Als Hertmans dochter Letta interviewt, roept ze plotseling uit: ‘Die schoft…, maar hij was toch mijn vader.’

Willem Verhulst sterft in 1975. Zijn kist wordt op die van zijn Joodse eerste vrouw gelegd. Het was zijn uitdrukkelijke wens.

ARIE KOK IS AUTEUR, JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER

Beoordeling

• Indringend portret van een Vlaamse SS-man en zijn gezin.

• Een kunstig mengsel van feiten en verbeelding.

• Geschreven in prachtig Vlaams, maar zeer prettig leesbaar.

• Stelt vragen bij hedendaagse ontwikkelingen.

33

Meditatief Polarisatie

Z

omaar twee stukken in de krant, op een zaterdag in september. Ze raken me, merk ik. Allereerst het commentaar in het Reformatorisch Dagblad.

Dat toont zich, als verwacht, niet alleen kritisch over de openstelling van de ambten voor vrouwen door de GKvsynode, maar suggereert de CGK-synode ook om korte metten te maken met soortgelijke tendensen in eigen kring. Daarnaast een verhaal in het Nederlands Dagblad over de volstrekt tegengestelde richting waarin SGP en ChristenUnie opereren in het Europarlement. Twee voorspelbare berichten, zou je zeggen. Maar vergis je niet.

Deze berichten illustreren ook treffend de Trump-achtige polarisatie die in gereformeerde kring gaande is.

Natuurlijk, bevindelijk- en orthodox-gereformeerd gaan nauwelijks samen en hebben elkaar altijd verketterd. ‘Te makkelijk en te werelds’ staat al eeuwen tegenover ‘te zwaar en overgeestelijk’. Toch was er over en weer vaak ook geestelijke herkenning in liefde voor Christus, de psalmen en de belijdenis. Soms bouwde men in breder verband samen iets op: de ARP, de Willem de Zwijger Stichting, Koers, het CDA, de RPF. Men had oog voor elkaars spiritualiteit en voor de waarde van culturele bevlogenheid en liefde voor de traditie.

 Alsof je geen traditie nodig hebt om de brug naar de toekomst te slaan  Dat lijkt nu lastiger dan ooit. De sfeer van de Trump era is het duidelijkst voelbaar in bevindelijk-gereformeerde kring, waar machthebbers klare opvattingen over schepping, m/v en homoseksualiteit inzetten om op scholen en in kerken en organisaties te komen tot een interne zuivering. Maar aan de andere kant vindt de polarisatie evengoed plaats.

De tijd dat nog werd doorgevraagd naar de waarde achter een SGP-standpunt is voorbij. De neiging is sterk om een Geneefse psalm of belijdenisartikel vooral te beschouwen als iets uit het verleden. Alsof je geen traditie nodig hebt om de brug naar de toekomst te slaan.

De Christelijke Gereformeerde Kerken – de enige kleine gereformeerde kerk waarin beide tradities wél samen optrokken – lijken een hoge prijs te gaan betalen voor het afscheid dat velen in hun hart al van de ander hebben genomen. Mocht in deze kerken, wat God verhoede, iets echt stuk gaan, weet dan dat zij niet de enigen zijn die schade lijden aan hun ziel.

KOERT VAN BEKKUM IS UNIVERSITAIR HOOFDDOCENT OUDE TESTAMENT AAN DE ETF LEUVEN EN DE TUK

Wij zijn de tijden Het zijn slechte tijden, het zijn moeilijke tijden, dat zeggen de mensen tenminste.

Laten we liever goed leven, dan worden de tijd vanzelf goed.

Wij zijn de tijden, zoals wij zijn, zijn de tijden.

Waarom teleurgesteld zijn?

Waarom mopperen?

De wereld is slecht, ja zeker slecht.

Wat is er dan zo slecht aan de wereld?

Want de hemel, de aarde en het water zijn niet slecht, en alles wat daarin is: de vissen, de vogels en de bomen ook niet, al die dingen zijn goed.

Nee, het zijn de slechte mensen die de wereld slecht maken.

Laten we dan liever goed leven, dan worden de tijden ook vanzelf goed.

Want wij zijn de tijden, zoals wij zijn, zijn de tijden.

Augustinus / sermo 80,8 in: Van aangezicht tot aangezicht: preken over teksten uit het evangelie volgens Matteüs. Amsterdam, 2004.

Aangenomen naar NGK Emmeloord: J.H. Biewenga, die al als predikant in opleiding aan deze gemeente is verbonden; naar GKv Emmen: J. Boersma (GKv Almere); naar Vecht & Angstel kerk (GKv), Loenen-Abcoude voor 0,4 fte: L.H. Kooij (GKv Nieuwleusen) Verbonden aan GKv Drogeham i.c.m. GKv Twijzel: J.J. Jongsma (GKv Dokkum-Driesum); GKv Meppel: kand. K.S. Tamminga (Kampen) Beroepbaar: kand. J.W. Sonneveld (Houten), 0623995034, sonneveldjanwillem@gmail.com Preekbevoegdheid verleend aan M.E. Harmsen (Rijswijk), 0648690217, maaikeharmsen@gmail.com Afscheid van GKv ’s-Gravenhage-Zuid/Rijswijk wegens benoeming tot krijgsmachtpredikant: G. den Broeder, die deze gemeente diende sinds 2012 en daarvoor GKv Pernis-Albrandswaard (2000) en GKv Waddinxveen-Gouda voor missionaire dienst in Benin (2005); van Soest-Baarn wegens emeritaat: H.J Room. Hij diende deze gemeente vanaf 2013 en daarvoor GKv Alphen aan den Rijn (1985) en GKv Harderwijk (1990).

> Voor meer actueel nieuws ga naar onderwegonline.nl

 TOT SLOT

OnderWeg online > Op Facebook

Magazine OnderWeg is met Klaas van den Geest.

Dominee Klaas van den Geest heeft grote bedenkingen bij een nieuwe belijdenis, zoals onlangs de Regiegroep voorstelde. ‘Laten we vooral met elkaar in gesprek zien te komen en ontdekken wat we samen delen in plaats van dat als vanzelfsprekend te veronderstellen.’ https://www.onderwegonline.nl/17556-een-nieuwe-belijdenis

Vrij

Ad de Boer: ‘De Regiegroep stelt geen nieuwe belijdenis voor. Zie voor wat we wel schrijven en voorstellen: https://onderwegnaar1kerk.nl/.../200908-Aan-LV-GS...’

GA VOOR MEER REACTIES NAAR: www.facebook.com/onderwegonline of scan de QR-code.

> Op Twitter

VOORUITBLIK

Sjoerd Wielenga @SjoerdWielenga ‘U had dat vanmorgen bij het wakker worden natuurlijk zelf ook al bedacht, maar vandaag 100 jaar geleden verscheen het 1e nummer van het weekblad De Reformatie. Na de fusie met voormalig rivaal Opbouw verschijnt het nu alweer 5 jaar onder de titel @onderwegonline.’

GA VOOR MEER REACTIES NAAR: www.twitter.com/onderwegonline of scan de QR-code.

Onze jaarlijkse special, die over drie weken verschijnt, heeft dit jaar de titel 'Vrij'. Vrijheid is een voorrecht dat we zomaar heel gewoon vinden, hoewel ons vrij zijn momenteel flink wordt begrensd. Hoe beleef ik eigenlijk mijn vrijheid, ben ik wel vrij? Econoom Lans Bovenberg geeft zijn visie op vrijheid. Een ex-gevangene en een sekswerker vertellen over het leven in gebondenheid. De special verschijnt op zaterdag 7 november 2020.

Illustratie: Annelies Vonk | www.kriebelsenkrabbels.nl 35

ADVERTENTIES

Reinier Sonneveld

Waar is God in de crisis?

En waar ben ik?

Met de app OnderWeg online kun je ons

“Pak een willekeurig zelfhulpboek en lees eruit voor aan Jezus aan het kruis. Of aan iemand op de ic met corona. Alle adviezen zijn belachelijk geworden. Bij een echte crisis heb je niets aan ‘positief denken’ of een of ander tegeltje.”

Reinier Sonneveld schreef Waar is God in de crisis? toen de lockdown vanwege corona enkele weken gaande was. Midden in alle actualiteit geeft hij door hoe gelovigen vroeger reageerden op de crisissen in hun leven.

De antwoorden die ze vonden én niet vonden. Dat doet hij naar aanleiding van de zeven kruiswoorden: de paar zinnen die Jezus sprak toen hij zelf op het dieptepunt van zijn leven was.

Het resultaat is bemoedigend, verrassend en diepzinnig.

magazine ook op mobiel of tablet lezen.

De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen!

112 pagina’s, e 12,50

Buijten & Schipperheijn Motief

Voor € 37,50 per jaar (studenten betalen € 18,75) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel.

Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app

www.buijten-motief.nl – in de boekhandel

Onderweg oktober 2020.indd 1

OnderWeg app!

01-10-20 12:24

OPEN DOOR DOORS ALLES DAG HEEN

Beleef de Open Doors-dag op zaterdag 7 november Via de livestream met het GRATIS @home-pakket

Ontdek de Open Doors-dag en bestel jouw gratis @home-pakket

opendoors.nl/dag