De stille revolutie in de kerk

NO

15

OL EN H OO P V REND E IR P S IN

e ti u ol v e r e ll De st i in de ke rk

IN GESPREK OVER DE WAARHEID

Is er nog iets dat als ‘waar’ of ‘goed’ geldt?

Pieter Vos

‘Veelkleurigheid leidt tot prachtige gesprekken’ Jannet de Jong-Wilts ITIE ZOMERED IS VOOR THU OF OP REIS

‘God heeft ons een aantal keer verrast’ Annemarie Rietkerk

> Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 VOOR JE VERDER GAAT

Douchen Sinds anderhalf jaar douch ik koud. Echt helemaal koud. Er zijn minstens tien redenen om koud te douchen. De lichte euforie na afloop zorgt bijvoorbeeld voor een directe beloning. En ik douch op een speciaal moment en een vaste plaats. Dat zijn allemaal belangrijke elementen van een gewoonte. Maar zelfs zoiets eenvoudigs als koud douchen was moeilijk in mijn systeem te krijgen. Zo word ik er dagelijks aan herinnerd hoe moeilijk ik het vind om nieuwe gewoonten aan te leren.

Koud douchen is een mooi vast moment om te mijmeren over gewoontes, timemanagement, verandering en deugdethiek. Maar daarvoor sta ik tegenwoordig te kort onder de echt koude douche. Jarenlang gaat er elke vakantie een boek over dit onderwerp mee. De plannen na afloop zijn inmiddels bescheiden geworden: een goede gewoonte per jaar erbij is al mooi.

Maar, deze ene nieuwe gewoonte is mij dus wel mooi gelukt! Nu nog tanden stoken, dagelijks stille tijd, regelmatig sporten en mijn agenda goed bijhouden. Het komt vast goed.

PIETER KLEINGELD IS PREDIKANT VAN NGK OEGSTGEEST E.O. EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

2

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 INTRODUCTIE THEMA

Wie? Wat? Waar?

'S

chenk aandacht aan alles wat waar is’. Nou! Ga er maar aan staan in een tijd van fake-nieuws en nepaccounts. Vaak weten we niet wat waar is. Terwijl we er wel mee te maken hebben. Als je moet afwegen of een reclame te mooi is om waar te zijn of toch de moeite waard is. Als je moet bepalen of een nieuwsartikel betrouwbaar is of door Russische trollen is gepromoot of dat je per ongeluk op De Speld bent uitgekomen. En wie in deze coronatijd geen zin meer heeft in mondkapjes of handenwassen, vindt vast een wetenschappelijk ogend artikel dat zijn of haar visie ondersteunt.

Zo groot als het is, zo klein natuurlijk ook. Als ik zeg: ‘Zet maar op de bank!’ gaat het dan over de schooltas van mijn dochter of is het een financieel advies? Dat kun je zonder context niet zeggen. Het laat in ieder geval zien: er is niet één ware betekenis van die zin.

 Het is spannend als er geen eenduidigheid is  Het is spannend als er geen eenduidigheid is. Nog spannender wordt het als het over geloofswaarheden gaat. Ten goede of ten kwade, maar ieder zal beamen dat er van alles aan het schuiven is. Was vroeger nog duidelijk wat kon en mocht, wie deugde of wie niet en welke kerk de ware was, nu spreekt bijna niemand zich zo absoluut uit en is er juist verlegenheid. Het lijkt alsof iedereen zijn eigen waarheid heeft. Over hoe je daarin een weg vindt en of er iets is dat samenbindt, daarover gaat deze OnderWeg. Wat is waarheid? Pilatus vroeg het zich af, maar kreeg geen antwoord. Verwacht ook in dit nummer geen absoluut antwoord. Behalve dat waarheid geen ‘wat’ is, maar een ‘Wie’.

Net als wij in onze dagen, wast Pilatus braaf zijn handen. Hij schudt zijn handen droog alsof hij de moeilijke vragen van zich afschudt. Hij geeft het op. Dit is hoe mensen omgaan met een Inconvenient Truth.

Maar soms staat de Waarheid, zoals bij Pilatus, recht voor je neus. Veelzeggend zwijgend.

Dus schenk maar aandacht aan Wie en wat waar is.

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE VERBINDINGSKERK IN HEERDE/EPE EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

3

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie.

Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans



Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Redactieadres Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@ onderwegonline.nl.

Abonnementen

06 HET KLIMAAT VAN HET RELATIEVE ER IS EEN STILLE REVOLUTIE GAANDE ONDER ORTHODOXE CHRISTENEN. OVER ZAKEN DIE OOIT VOLSTREKT ONDENKBAAR WAREN, BESTAAT NAUWELIJKS MEER DISCUSSIE. KUNNEN WE ELKAAR NOG WEL ERGENS OP AANSPREKEN? IS ER NOG IETS WAT ALS ‘WAAR’ OF ‘GOED’ GELDT? ETHICUS PIETER VOS WERPT ZIJN LICHT OP DEZE VRAGEN.

Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 / Europa € 96,50 / buiten Europa € 128).

Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31.

Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20).

(Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

25 EYEOPENER JEZUS IS NIET UIT OP WIJ-ZIJ

Een eind maken aan discriminatie en zorg hebben voor elkaar. Die twee hoogst actuele zaken stonden ook centraal toen het evangelie Europa binnenkwam, ontdekte Roel Venderbos bij lezing van Handelingen 16.

Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren en Hillie van de Streek.

Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers.

Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

4

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

30

ONTMOETING ‘GOD ZEGT: IK WIL HET SAMEN MET JOU DOEN’

Jarenlang voelde Annemarie Rietkerk zich als een klein gekooid vogeltje. Maar in Amerika kreeg ze vleugels.

Ze heeft ontdekt, door ziekte en tegenslag heen, dat ze nooit uit Gods hand valt. 'Vertrouwen in God gaat met vallen en opstaan. Ik besef heel goed dat ik ‘werk in uitvoering’ ben.’

10 ‘DE WAARHEID ZAL JE VERRASSEN’ IN GESPREK MET KERKVERLATERS ZOEKT REMMELT MEIJER NAAR EEN ANTWOORD OP DE WAARHEIDSVRAAG. ‘WE HADDEN IN DE KERKEN EEN BIJNA FARIZEES SYSTEEM VAN WAARHEIDSPIKETPAALTJES. HET SYSTEEM VALT OM, MAAR LATEN WE JEZUS OVERHOUDEN! IK WIL MENSEN DIE VERWARD RAKEN, UITNODIGEN OM TE KIJKEN NAAR JEZUS.’

34 OPINIE ‘ACHTER DIVERSITEIT ZIT IETS MOOIS VAN GOD’

De stille revolukteierkin de 16 WAARHEID EN LIEFDE HOREN BIJ ELKAAR JANNET DE JONG VAN HET PRAKTIJKCENTRUM ONDERSTEUNT GEMEENTEN ALS ER KNOPEN DOORGEHAKT MOETEN WORDEN. HOE GA JE MET ELKAAR IN GESPREK? ‘HET IS: JA, IK HEB JE LIEF EN NEE, IK BEN HET NIET MET JE EENS. HET MAG ER IN DE KERK SCHERP AAN TOE GAAN, MAAR WE LATEN ELKAAR NIET LOS.’





 INHOUD

Peter Strating werkt in een multiculturele omgeving en denkt dat hij nooit onderscheid tussen mensen maakt. Maar inmiddels is hij daar niet meer zo zeker van. Het wordt tijd dat we ook in de kerk het gesprek over racisme voeren, betoogt hij. ’Misschien hebben wij het ons iets te gemakkelijk gemaakt door God te dienen in onze eigen bubbel.’

Fotoverantwoording: Teagan Maddux/Unsplash (cover); 2j architecture/ Shutterstock (pagina 2); gnjenO/iStock (pagina 6); Simon/Ligthstock (pagina 8); 0804Creative/iStock (pagina 20); Kisa_Markiza (pagina 26); Delanie/Lightstock (pagina 35); Süleyman Coskun/Unsplash (pagina 36)

ZOMEREDITIE

De volgende zomereditie van OnderWeg (over ’Kerk 2030’) verschijnt D.V. 5 september

5

In het klimaat van het relatieve Onder orthodoxe christenen is een stille revolutie gaande. Zaken zijn mogelijk geworden die volstrekt ondenkbaar waren. Er is intussen een grote diversiteit aan levensopvattingen en geloofspraktijk. Dit roept wel een aantal vragen op: is er iets voor het oude principiële denken in de plaats gekomen? Kunnen we elkaar nog ergens op aanspreken? Is er nog iets wat als ‘waar’ of ‘goed’ geldt? Is er nog een verhaal waar je samen deel van uitmaakt?

TEKST PIETER VOS 6

OnderWeg #14 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 BESCHOUWING

Onder bovengenoemde groep orthodoxe christenen versta ik met name de orthodox-gereformeerde kerken zoals de CGK, GKv en NGK, maar ook de Gereformeerde Bond en verscheidene evangelische gemeenten en baptistengemeenten. De veranderingen onder deze christenen variëren van het toelaten van vrouwen tot de ambten tot het openlijk aanvaarden van de evolutietheorie, zaken die eerder principieel werden afgewezen. Ook maken gemeenteleden levenskeuzes die eerder als onbijbels werden afgewezen, zoals ongehuwd samenwonen of een relatie aangaan met iemand van hetzelfde geslacht. In een gemeente kun je zowel opvattingen tegenkomen die vanouds als orthodox werden gezien als opvattingen die ooit als vrijzinnig werden afgewezen.

Wonderlijk

Deze veranderingen zijn wonderlijk als je bedenkt hoe principieel ooit de standpunten van orthodoxe christenen waren over bijvoorbeeld de positie van vrouwen in de kerk, de visie op de Bijbel en zaken als ongehuwd samenwonen of het homohuwelijk. Niet alleen waren de standpunten hierover principieel: wie afwijkende keuzes maakte, werd ernstig vermaand en kon onder tucht gesteld worden. Immers, niets minder dan de waarheid was in het geding, stevig gegrond op Schrift en belijdenis. Je kunt zelfs zeggen dat deze principiële stellingnames tot de identiteit van de genoemde orthodoxe gereformeerde kerken behoorden en hun zelfstandige bestaan, naast bijvoorbeeld de Nederlands Hervormde Kerk, legitimeerden.

 Veel kerkleden lijken zich er totaal niet druk over te maken



Van dit alles lijkt weinig meer over. Sommigen, in bijvoorbeeld de GKv, proberen nog vast te houden aan de oude standpunten en zijn verontrust over de ontwikkelingen in de eigen kerk. Anderen zetten zich juist sterk in voor de genoemde veranderingen. Op het niveau van kerkenraden of synodes en kerkelijke bladen staan de standpunten hierover soms nog stevig tegenover elkaar. Veel kerkleden lijken zich er echter totaal niet druk over te maken.

Velen zijn blij dat het principiële denken van weleer voorbij is. Ze omarmen de nieuwe vrijheid om te doen waar ze zich goed bij voelen en anderen de ruimte te geven om dat ook te doen. In sommige gemeenten grijpt men de toenemende verschillen aan om te leren omgaan met veelkleurigheid. In andere gemeenten wordt het gesprek erover nauwelijks gevoerd. Stilzwijgend neemt men afstand van tal van zaken die eerder vaststonden als een zaak van absolute waarheid, stevig gefundeerd op de Bijbel en de daaruit afgeleide uitgangspunten.

Spot

Kerkhistoricus Ab van Langevelde heeft de principiële manier van denken raak getypeerd als ‘het klimaat van het absolute’. Hij bedoelde daarmee het klimaat in de GKv in de tijd voorafgaand aan de breuk die vanaf 1967 leidde tot het ontstaan van de NGK. Ik gebruik deze term hier om meer in het algemeen het principiële

 7

 BESCHOUWING

denken te typeren, waarvan velen nu afstand hebben genomen. In plaats van het ‘absolute’ lijken we nu in ‘het klimaat van het relatieve’ te zijn beland. De absolute waarheidsaanspraken van weleer relativeren we nu.

Verscheidene kerkleden, vooral de generaties die ‘het klimaat van het absolute’ hebben gekend, spreken met de nodige spot over ‘de regeltjes’, over leer en leven uit het verleden, waar we nu gelukkig van verlost zijn. Onder die houding ligt vaak frustratie over het verleden, schaamte ook over waar je vroeger zelf voor stond of boosheid over wat jou of anderen is aangedaan. Anderen haken af en zoeken hun heil alsnog elders.

Ware kennis

Met de typering van ‘klimaat van het absolute’ naar ‘klimaat van het relatieve’ geef ik een verschuiving aan die samenhangt met veranderingen in de westerse cultuur.

Er is een doorgaande ontwikkeling naar een steeds meer relativeren van de waarheid. In de christelijke westerse cultuur van de middeleeuwen werd de maatstaf voor het ware en het goede gevonden in de door God geordende werkelijkheid. Het uitgangspunt was dat de werkelijkheid in zichzelf zinvol geordend is, ware kennis van deze werkelijkheid mogelijk is en dat God staat voor wat waar en goed is. Niet alleen de Bijbel gaf inzicht in het moreel goede, maar ook de goed geordende werkelijkheid en de natuurlijke kennis over goed en kwaad die de mens als beeld van God bezit.

De moderne mens betwijfelde deze uitgangspunten steeds meer en zag ze steeds minder als een kwestie van geloof. In plaats daarvan kwam de ‘absolute’ waarheid van wetenschappelijke kennis. Wat door de wetenschap aangetoond werd, was waar. Daarmee kwam wetenschappelijke waarheid tegenover geloof te staan. Wetenschappelijke kennis over evolutie kwam bijvoorbeeld tegenover scheppingsgeloof te staan. Ook viel het gedeelde morele kader weg dat in de werkelijkheid en de menselijke natuur besloten lag. In plaats daarvan fundeerde men de moraal op universele rechten en daarmee verbonden plichten.

Objectief

Kerk en theologie probeerden zich met name op twee manieren te weren tegen het wetenschappelijke waarheidsbegrip en het weggevallen morele kader. De eerste manier is dat men de juistheid van de Bijbelse openbaring probeerde te verdedigen tegenover nieuwe wetenschappelijke inzichten, bijvoorbeeld door de evolutietheorie te bestrijden op basis van Genesis 1.

Ook de moraal werd vooral op Bijbelse voorschriften gefundeerd en steeds minder met een beroep op wat mensen van nature weten. Deze strategie werkte niet, omdat de wetenschap het op die manier steeds wint van

8

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 We moeten elkaar niet vastpinnen op absolute waarheidsclaims  het geloof. Bijbelse leefregels gelden bovendien alleen voor hen die ze erkennen. Het ironische is dat de manier waarop men de feitelijkheid van de Bijbelse gebeurtenissen en de geldigheid van Bijbelse voorschriften verdedigde, precies het spiegelbeeld vormde van het moderne wetenschappelijke denken. In beide gevallen gaat het om absoluut zekere waarheid.

Een dergelijk waarheidsbegrip vinden we vooral vanaf de negentiende eeuw bij orthodoxe protestanten die zich daarbij afzetten tegen vrijzinnigen. De gereformeerde kerken die voortkwamen uit Afscheiding en Doleantie en de Gereformeerde Bond hebben hun identiteit sterk verbonden aan het behoud van de Bijbelse waarheid tegenover een oprukkende moderniteit en vrijzinnigheid. Ook als ze resultaten van wetenschap schoorvoetend accepteerden, bleven ze vaak denken in absolute en objectieve termen over geloof, kerk en moraal. De basis daarvan vonden ze in de Bijbel als objectieve waarheidsbron. Die strategie deelden orthodoxe gereformeerden overigens met andere christenen, zoals evangelische, al verschilde de uitwerking ervan op diverse punten.

Subjectief

Een tweede, alternatieve manier is het accepteren van het onderscheid tussen wetenschap en geloof. Terwijl wetenschap zich richt op objectiviteit, gaat het in geloof om subjectiviteit. Dit betekent dat het christelijke geloof

 De heftigheid van kritiek is geen objectieve verklaring biedt van de werkelijkheid, maar gaat over de zin en de betekenis van het leven, het leven van de persoon, het ‘subject’ voor het aangezicht van God. Dit standpunt werd ingenomen door vrijzinnigen en gematigde hervormden en in de tweede helft van de twintigste eeuw, ook in de Gereformeerde Kerken in Nederland.

Terwijl men in de orthodox-gereformeerde kerken nog vasthield aan een objectief waarheidsbegrip, accepteerde men in andere kerken dat geloof niet over objectiviteit, maar over subjectiviteit gaat. Een voorbeeld daarvan was het rapport ‘God met ons’ van de Gereformeerde Kerken in Nederland uit 1980, waarin een relationeel waarheidsbegrip verdedigd werd. Het gaat er in deze visie niet om of de Bijbelse verhalen historisch juist zijn, maar welke betekenis ze voor ons hebben. De waarheid is relationeel. De betekenis wordt gevonden in de christelijke gemeente, die zich verzamelt rond het Woord. Orthodox-gereformeerden verzetten zich hier fel tegen, omdat zo’n opvatting tekort zou doen aan het gezag en de objectieve waarheid van de Bijbel.

Verlegenheid

Inmiddels accepteren ook veel christenen in orthodoxgereformeerde kerken dat het geloof vooral een zaak van het subject is en laten ze het objectieve waarheidsidee los. In de kerk gaat het er dan om geïnspireerd te worden.

Dat verklaart misschien ook de populariteit van een evangelische spiritualiteit in de orthodox-gereformeerde kerken. Het gaat in de kerk natuurlijk wel om de relatie met God, maar die relatie vind je allereerst in je persoonlijke beleving. Waarheid is wat je, in relatie tot God, als waarheid ervaart. Je beleeft die waarheid met medechristenen, maar daarbij is de beleving het criterium. Vind je die niet langer in de eigen kerk en de betreffende liturgie, dan is er alle reden om je heil elders te zoeken.

Tegelijkertijd is er nog steeds de neiging om standpunten op de oude manier aan de Bijbel te ontlenen. In recente synoderapporten van de GKv bijvoorbeeld staan pogingen om te bewijzen dat Paulus niet tegen ‘de vrouw in het ambt’ zou zijn. Alleen als de Bijbel het niet verbiedt, is het immers toegestaan. Sommigen wezen er echter op dat de veranderde visie op de positie van vrouwen doorslaggevend is en dat dit alles te maken heeft met onze eigen geëmancipeerde cultuur. Verschillende visies over hoe de Bijbel gelezen moet worden, staan dus tegenover elkaar.

Hoewel het loslaten van absolute waarheidsclaims voor velen bevrijdend en ontspannend werkt, brengt dit tegelijk ook verlegenheid met zich mee. Wat bindt nu precies samen en waarop kun je je elkaar nog aanspreken in de gemeente? Wie een beroep doet op een gedeelde

soms net zo absoluut als de principiële opvattingen zelf  opvatting of leefwijze, laadt al snel de verdenking op zich anderen de les te willen lezen en de waarheid te claimen.

De verleiding is groot om daarom maar af te zien van het gesprek. Dat is risicovol. Want dan ontspoort de erkenning van een meer relatief waarheidsbegrip in relativisme.

Gesprek

We moeten opnieuw het gesprek voeren over wat van de diepste waarde is in een gezamenlijke zoektocht waarbij je elkaar niet vastpint met absolute waarheidsclaims.

Daarvoor moeten we erkennen dat je het anders wilt doen dan vroeger en dat de waarheid niet zo absoluut en objectief is als we toen dachten. Door dat te erkennen, doe je ook recht aan het verleden en de eigen traditie. Als je dat verleden verzwijgt of alleen maar lacherig doet over het absolute denken van weleer, leeft die erfenis op een andere manier toch voort. Dat zie je her en der terug in de kritische houding van kerkleden op de eigen kerk. De heftigheid van de kritiek nu is soms net zo absoluut als de principiële opvattingen van toen.

Christenen voeren dat gesprek over wat samenbindt en van diepste waarde is rond een open Bijbel. Niet op de oude manier, waarbij standpunten over leer en leven direct en onomstotelijk aan de Bijbel ontleend werden. Ook niet door alleen teksten te plukken die je direct aanspreken. Wel door de weerbarstigheid van de tekst toe te laten in het besef van afstand tussen de tijd van de Bijbel en onze tijd, maar met de openheid om de stem van God door die oude teksten heen te willen horen. We zullen opnieuw moeten ontdekken hoe dat gesprek over wat waardevol en goed is, vorm kan krijgen zonder in ofwel absolutisme ofwel relativisme te vervallen.

PIETER VOS IS UNIVERSITAIR HOOFDDOCENT ETHIEK EN BIJZONDER HOOGLERAAR PROTESTANTSE GEESTELIJKE VERZORGING BIJ DE KRIJGSMACHT AAN DE PROTESTANTSE THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT EN LID VAN DE GKV ZWOLLE-CENTRUM

Samenvatting Van een klimaat van het absolute zijn veel orthodoxe christenen in een klimaat van het relatieve beland. Het is daardoor moeilijk om elkaar in de kerk nog aan te spreken op wat waar en goed is in leer en leven. We moeten opnieuw het gesprek leren voeren over wat samenbindt en van waarde is, zonder terug te vallen in absolute waarheidsclaims.

9

 INTERVIEW

‘ De waarheid zal je verrassen!’

Wat is waarheid in het gesprek met mensen aan de rand van de gemeente en kerkverlaters en grensgangers?

Kerkcoach Remmelt Meijer (1968), zelf zo’n grensganger, zoekt naar antwoorden. ’Ik geloof niet in een vierkante waarheid, zoals veel gereformeerde kerken die jarenlang hadden.’

O

p de dag van het interview heeft Remmelt Meijer bijna zomervakantie. Een periode waarin hij, samen met Peter Wierenga, zijn eerste boek Herkerken zal schrijven. De bedoeling is dat dit boek in september verschijnt bij uitgeverij de Vuurbaak. ‘Als kerkbegeleiders zagen we dat corona een katalysator was van wat allang gaande was. Kerken gingen diensten streamen, maar al snel bleek dat mensen elkaar misten. Het is ingewikkeld om in deze tijd als kerk een gemeenschap te zijn, maar was dat al niet veel langer ingewikkeld? De grensganger vond dat al veel langer. Corona vraagt ons dus om na te denken over onze manier van kerk-zijn.’

TEKST SJOERD WIELENGA BEELD ALIENKE EN REMMELT MEIJER

Remmelt Meijer noemt zichzelf ‘een loslopend theoloog’. Hij was tien jaar gemeentepredikant binnen de GKv; nu is hij coach van kerkenraden en missionaire projecten en pionier bij gemeentestichtingsproject Hemelsbreed, een gemeenschap in de Amsterdamse Bijlmer. Zo’n tien mensen zitten in de kerngroep en zo’n veertig zijn in de ring eromheen betrokken. Meijer: ‘We hebben geen ‘leden’, zoals in een gewone kerk. We hopen dat de bezoekers deelnemer worden en zich eigenaar gaan voelen van het geheel.’

Dat ‘geheel’ is dus de pioniersplek Hemelsbreed met een eigen klein café; vieringen op zondag; tijdens coronatijd een bakfiets als mobiele koffiebar en een audiotour door de wijk als Goede Vrijdag-viering. ‘Het is een kerk, maar de gemeenschap is niet formeel verbonden aan een bestaand kerkverband.

Bij doorgewinterde kerkgangers kan dat vragen oproepen. Het stellen van die vragen is bovendien illustratief voor de kloof tussen kerkgangers en grensgangers. Maar daarover later meer.’

10

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020



11

 INTERVIEW

Waarom valt Hemelsbreed niet onder de paraplu van een kerkverband?

‘Dan moet je in het kerkelijk systeem passen. Dat kost ons te veel energie. Misschien verandert het nog eens in de toekomst, maar nu is het niet nodig.’

 ‘ Je kunt toch niet in je uppie geloven?’  Onttrek je je dan niet aan een groter geheel van kerkelijke gemeenten?

‘Nee hoor. We zijn gewoon Hemelsbreed, zitten niet in een vakje en zeggen tegen de mensen in de Bijlmer: “Kom maar kijken.” Bovendien, grensgangers – afhakers en randkerkelijken – hebben heel weinig met kerkverbanden. Als theoloog zie ik het nut ervan in.

Op persoonlijke titel ben ik lid van allerlei netwerken, zoals een intervisiegroep met voorgangers en een pionierskring van de Protestantse Kerk in Amsterdam.

Dus dat grotere geheel functioneert wel degelijk.

Bovendien ben ik coach van gewone kerken en weet dus wat er speelt. Maar voor Hemelsbreed heeft het voordelen om een oefenplek te zijn, los van de bestaande kerken. We willen experimenteren en daar passen geen beoordelingen en financiële steun van kerkverbanden bij. Dat kan heel remmend werken en afhankelijk maken. We houden liever onze eigen broek omhoog.’

Maar Hemelsbreed is nu ook nergens op aanspreekbaar door anderen.

‘Tja, dan heb je het inderdaad over de vraag naar waarheid. In kerken is een gesprek over de waarheid ook een teleurstellend verhaal en een bron van conflicten geweest. Ik heb gewerkt bij de kerkplant Stroom in Amsterdam, die verbonden was aan de GKv. Daar merkte ik dat het lastig was. Later, toen ik er al weg was, heeft Stroom de GKv verlaten, omdat ze vrouwen in het ambt hadden. Drie jaar later kunnen vrouwen in de GKv wel in het ambt. Zo snel kan het gaan; dat ze drie jaar terug uit elkaar gingen, is heel wrang. Het is voor bestaande kerken lastig te begrijpen wat kerkelijk pionieren is.

Bestaande kerken vinden dat je pas een echte kerk bent als je ambten hebt. Dan heb je niet begrepen wat pionieren inhoudt. Dit stuit bij grensgangers op veel onbegrip. Dat gaat niet alleen over dogma’s en ethiek; het gaat over een cultuur.’

Lazarus

Zeventien jaar woont Meijer nu in Amsterdam en dat heeft hem veranderd. ‘Ten goede of ten kwade, dat

12

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

mag iemand anders beoordelen. Maar inmiddels voel ik mezelf ook grensganger.’ Een paar jaar geleden hield hij een aantal interviews met grensgangers en publiceerde er drie blogs over op de EO-website Lazarus (https://www.lazarus.nl/artikel/2017/10/grensgangers).

Naar eigen zeggen: ‘Dat is het online platform voor progressieve christenen.’

Wat viel je op in die gesprekken?

‘Er is een groep gelovige mensen die niet cynisch is, maar echt niets met de kerk wil. Mijn eerste reactie

was: ‘Je kunt toch niet in je uppie geloven?’ Maar dat deden ze dus wel. Ik hoorde verhalen over preken die hen eerder bij God wegdreven dan helpend waren of over een veroordelende sfeer in de kerk, waardoor er bij hen iets knapte. Ze voelen zich dus niet thuis in de kerk, maar geloven wel degelijk in God. Ze ontwikkelen een eigen manier van geloven. Ik denk dan: “Als je toch God zoekt, doe het dan samen.” Daarom ben ik Hemelsbreed begonnen. Dat vraagt om te zoeken naar nieuwe manieren.’

opmerkingen als: dat kan Gods bedoeling toch niet zijn?

Als gemeentelid kun je dan denken: oké, dan hoor ik er niet bij. Mannen met veel testosteron en autoriteit preekten heel stellig en met veel bombarie. Vrouwen zijn wat dat betreft een stuk sensitiever. Als je het over waarheid in de kerk hebt, zeg ik: kijk in de spiegel waar het fout is gegaan. Ik zeg niet: al die preken waren fout, maar wel: durf te reflecteren op niet-inclusieve systemen die mensen kunnen beschadigen of zelfs verwijderen van Gods kerk of liefde.’

 ‘ Laten we de verschillen

Maar de Bijbel zelf is best normatief; daaruit blijkt dat God toch bepaalde richtlijnen voor het leven geeft.

tussen de mensen omarmen’ 

Als je het met grensgangers over ‘waarheid’ hebt, waar heb je het dan over?

‘Waarheid is niet een systeem of een set waarheden.

Ik geloof niet in een vierkante waarheid, zoals veel gereformeerde kerken die jarenlang hadden. Gelukkig brokkelt die muur af bij veel kerken. Kun je waarheid eigenlijk wel in kaders vangen? Of is waarheid een kloppend hart waarnaar je op weg en mee verbonden bent? Jezus noemt zichzelf de weg, de waarheid en het leven. Wat ik daar lees, is dat waarheid een persoon is en dat geloof een weg is in het volle leven. Als waarheid een persoon is, gaat het om de relatie met die persoon. Dat is Jezus volgen. Jezus in het centrum en wij eromheen. Zo zou ik de woorden van Jezus vroeger in een preek niet zo snel hebben uitgelegd.’

Hoe interpreteerde je destijds het feit dat Jezus zichzelf de waarheid noemt?

‘Vroeger zou ik de normen die daarbij horen direct benoemd hebben. Nu zeg ik: Gods liefde is het kloppend hart van de Bijbel. De positie van Jezus staat onwrikbaar vast. De opstanding is het centrum. De rest beweegt daaromheen. Dat doet een appel op mij: ben ik met Hem verbonden? Elkaar aanspreken gaat dus ook over: hoe is dat bij jou? Vroeger ging ik ‘tegenover’ je zitten: ”Ik moet je toch even wat vertellen, jouw waarheid klopt niet.” Nu vraag ik: “Hoe komt het dat je dit vindt?” Neem echtscheiding. ”Van de kerk mag je niet scheiden”, hoor je. Niemand scheidt voor z’n lol. De vraag zou moeten zijn: hoe blijf je ook in zo’n periode verbonden met Jezus?’

Spreekt zo’n benadering grensgangers meer aan?

‘Vanuit mijn ervaring met grensgangers weet ik dat over bijvoorbeeld echtscheiding behoorlijk vierkant gepreekt is. In veel preken – ook in die van mij – zaten

‘Zeker. Maar het m/v-debat of de positie van LHBT’ers is niet altijd helder. Heel veel waarheden zijn kennelijk niet zo goddelijk als we dachten. Ze zijn vermengd met menselijke toepassingen. Misschien moeten we de waarheid meer bescheiden brengen en meer vragen toelaten. Natuurlijk is God af en toe lastig; Hij wil ons hart en ons hele leven. Ga er maar aan staan! Het christelijke geloof is een heel radicale religie die geen regels vraagt, maar de overgave van het hart. Dus laat die regels meer in het midden en koers op de kern. Dat neemt niet weg dat je scherp kunt preken. Ik heb in Hemelsbreed gepreekt over “Jezus is niet wit”, naar aanleiding van het racismedebat. Met zweet in mijn handen, want er komen bij ons zwarte en witte mensen. Voor je het weet, zeg je iets verkeerd. Ik heb racisme scherp veroordeeld en wilde kwetsbaar zijn. Ik heb dus gezegd dat ik tot voor kort zelf geen barst afwist van racisme.’

 ‘ De waarheid is een

persoon en geloof is een weg in het volle leven’ 

Sommige kerkgangers vinden het ingewikkeld dat standpunten verschuiven. Dan heb je bovendien nog grensgangers die nooit komen, maar wel aan de zijlijn kritiek leveren op kerkdiensten en het gemeenteleven.

‘We hadden in de kerken een bijna Farizees systeem van waarheidspiketpaaltjes. Het systeem valt nu om, maar laten we Jezus overhouden! Ik wil mensen die verward raken, uitnodigen om te kijken naar Jezus. Ik heb geen moeite met mensen die op grond van de Bijbel de homoseksuele praxis afwijzen. Als je maar naast een homoseksuele broeder die een relatie heeft, avondmaal viert. We hebben elkaar nodig! Laten we de verschillen tussen mensen omarmen.’

13

Maar bezwaarde gemeenteleden kunnen niet zomaar over zulke verschillen heen stappen; niet vanwege hun grote ego, maar omdat ze ervan overtuigd zijn dat anderen zondigen tegen God zelf.

‘Maar dan maken ze zich schuldig aan wat ze anderen verwijten: ze verabsoluteren hun eigen overtuiging. De wereldwijde kerk is het op deze punten niet eens. Die ruimte

 ’ Zeur niet zo. Het valt best

mee. Aboutaleb is toch ook burgemeester geworden?’ 

is er dus. Het is dan goed om naar de vruchten van de boom te kijken. Zijn de vruchten zuurheid, bitterheid en vlakheid?

Of komt er bijvoorbeeld meer liefde en tact in de preken als er vrouwelijke predikanten voorgaan? Of als homo’s zich actief in onze kerk inzetten? Ik zie dat de vruchten in deze voorbeelden vaak beter zijn. Erken dat! Dan hoef je het er niet mee eens te zijn, maar schrijf de ander niet af. Grensgangers ervaren dat de kerk hen veroordeeld en afgeschreven heeft. Mensen die niet gegroet werden na een echtscheiding of omdat ze achter hun homoseksuele zoon stonden. Of de lesbische vrouw die van haar ouderling niet in contact mocht komen met andere lesbische zusters in de gemeente. Of de homo die – terwijl hij geen relatie had – moest stoppen met zijn kerkenwerk. Dat heeft heel veel pijn veroorzaakt.’

Dat zijn heel pijnlijke voorbeelden. Maar je hoort ook van grensgangers die minder pijnlijk stukgelopen zijn op het verstikkende klimaat van hun jeugd en zich nu wentelen in slachtofferschap als legitimatie voor hun plek aan de zijlijn. Je denkt dan weleens: die conservatieve kerk van 25 jaar geleden bestaat niet meer; wees een vent, kijk vooruit en zet je in voor de gemeente.

‘Ik snap wat je zegt, maar mensen die zo reageren op grensgangers, zeggen over institutioneel racisme: “Zeur niet zo. Het valt best mee. Aboutaleb is toch burgemeester van Rotterdam geworden?” Ga eens luisteren naar tien Marokkanen van 25 jaar en dan zeg je dat niet meer. Ook in de onderstroom van de kerk zijn bepaalde structuren niet veranderd. Er zijn nog steeds systemen die je laten geloven dat je moet passen in het plaatje. Ja, er zijn kerklozen die zich wentelen in hun kerkloos christendom.

Leer deze mensen alstublieft eerst begrijpen voordat je ze

14

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

gaat beoordelen. Ik ontmoet gelovige kerklozen van veertig, vijftig, zestig jaar. Sommigen zijn ouderling geweest.

Het zijn niet alleen twintigers! Wat is hier aan de hand?

Natuurlijk spelen hun karakter en biografische aspecten mee. Je kunt de grensgangers niet heilig verklaren en de kerk blamen alsof die alles fout doet. Maar het gaat hier om systemen die de waarheid van Jezus niet uitdragen. Galaten 3:28 is de meest inclusieve tekst in de Bijbel. Mensen uit volstrekt tegengestelde categorieën gingen samen achter Jezus aan. Die verschillen vallen dus weg, het kan dus wel!

Als je mensen uitsluit in je systemen, heb je problemen met de waarheid. Dan denk ik: de kerk heeft een probleem met de waarheid.’

Sommige grensgangers willen een legitieme plek in de gemeente hebben, ook als ze bijvoorbeeld niets hebben met de klassieke verzoeningsleer en Jezus vooral een inspirerend voorbeeld vinden. Moeten kerkenraden dat nog als ‘dwaalleer’ bestempelen?

‘Kerkenraden moeten Jezus centraal stellen. Ik heb ook mensen onder mijn gehoor die niet gelijk iets met Jezus hebben, maar uit New Age, Boeddha of reïncarnatie inspiratie halen. Toch nodigen we ze uit en vragen: wil je ons verhaal eens proberen? Iemand vroeg me om een interreligieus ding te maken van Hemelsbreed. Ik geloof dat andere religies goede dingen hebben, maar ik wil deze bron – Jezus – als centrum houden. Tot nu toe blijven de mensen terugkomen voor ons verhaal dat om Jezus cirkelt.

Dat vinden ze toch de moeite waard. Ze eten en vieren mee.

Een Chinese atheïstische dame vindt het geweldig wat ik vertel over Jezus en God als mijn bron. Maar ze gelooft zelf niet, zegt ze. Tegelijk zie ik bij haar zoveel goeds en moois.

Waarom zou ik dan eerst moeten beoordelen of ze echt niet gelooft of misschien toch wel?’

 ’ Als je je eigen identiteit

kent, ontspant dat enorm’ 

Als je zelf weet wie je bent, maakt dat niet uit, bedoel je?

‘Precies. Als je je eigen identiteit kent, ontspant dat enorm.

Als daar een kloppend hart zit, kun je het ook loslaten.

Dan kom je voor verrassingen te staan. Ik pleit voor de verrassende kerk. De waarheid zal je verrassen.’

SJOERD WIELENGA IS JOURNALIST, TEKSTSCHRIJVER EN EINDREDACTEUR

OnderWeg app!

Met de app OnderWeg online kun je ons magazine ook op mobiel of tablet lezen.

De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Nonchalance

W

ie intussen nog steeds niet sombert over de toestand in de wereld is naïef of doet aan struisvogelpolitiek. Ik had graag in deze vakantietijd een andere toon willen aanslaan, vergeef me, één die beter matcht met mijn optimistische inborst. Of is het geen optimisme, maar relativeringsdrang die me bij de weer stijgende infectiecijfers bijna Pavloviaans tot de gedachte brengt ‘dat het allemaal wel mee zal vallen’?

Nu is relativeren een ingeschapen overlevingsmechanisme voor hachelijker tijden. Het beschermt tegen wanhoop en ontdoet ongeluk van scherpe kantjes. Maar als het brengt tot nonchalance kan het ons ook zwaar bekomen. En die nonchalance is er in Nederland nu weliswaar COVID19 weer opleeft, maar de kans dat je bij verkoudheid of koorts positief test op dit moment nog geen 2 procent is. We gunnen onszelf vakantie - een zorgeloze graag - en hebben het ‘helemaal gehad met corona’. Dus verloederen de richtlijnen en varen er weer sloepen vol anderhalvemeterzondaren door de Amsterdamse grachten. Er wordt opeengepakt gefeest in het café en ook de kerk gaat onachtzaamheid niet voorbij, viel mij op toen ik in een YouTube-kerkdienst zag dat de dominee eerst uitgebreid zijn neus snoot en direct daarna het sacrament bediende. Zou hij denken dat heilige nonchalance een wereld níet zieker kan maken?

 We gunnen onszelf vakantie - een zorgeloze graag 

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen!

Voor € 40,00 per jaar (studenten betalen € 20,00) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel.

Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app

Tijdens de lockdown schreef de chronisch zieke Marjon Visser in het Nederlands Dagblad dat voor haar ‘de maakbaarheidsbubbel al zo vaak lek geprikt is dat het opblazen ervan onbegonnen werk is.’ Praat juist nu eens om het vol te houden met iemand die langdurig niet kan doen wat hij wenst, adviseerde ze. Bij het teruglezen zag ik ons massaal leeggelopen ballonnen opblazen: we willen begrijpelijkerwijs zo graag terug naar het oude normaal. Vergeet het maar, vertel ik mezelf: gooi het over een andere boeg, nu groepsimmuniteit definitief passé is en een effectief vaccin nog niet in zicht. We worden misschien wel voor het eerst in ons rijke, uitgebalanceerde en georganiseerde leven uitgedaagd om te doen waar Paulus in Hebreeën over schrijft, de duurloop lopen. Om met Rutte af te sluiten: ‘Hou vol!’

ESTHER DE HEK IS TEKSTSCHRIJVER EN HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

 REPORTAGE

‘We mogen waarheid en liefde niet tegen elkaar uitspelen’ Jannet de Jong-Wilts is adviseur van het Praktijkcentrum te Zwolle. Ze heeft het hele gereformeerde rijtje doorlopen: basisschool, middelbare school, Theologische Universiteit Kampen en woont nu in de pastorie. ’Wij van het Praktijkcentrum doen niet aan waarheidsvinding of systematische theologie, daar zijn anderen voor. We komen meestal in beeld als er een knoop is doorgehakt en de gemeente daarmee verder moet.’

TEKST ARIE KOK BEELD CARLA MANTEN

‘In mijn werk zoek ik de waarheid niet. Ik ben meer bezig met de vraag hoe je het met elkaar uithoudt als die waarheid niet voor iedereen hetzelfde is.’

Jannet de Jong-Wilts staat als adviseur bij het Praktijkcentrum in Zwolle aan de modderkant van het kerkenwerk, zoals ze het zelf noemt. ‘Daar waar spannende vragen spelen, als de toekomst niet helder is, bij gevallen van misbruik of na conflicten.

Als een kerkenraad worstelt met de vraag of een getrouwd homostel welkom is aan het avondmaal, dan helpt iemand als Ad de Bruijne hen met het beantwoorden van die vraag. Als ze eruit zijn, worden wij ingeschakeld om te kijken hoe de communicatie naar de gemeente gedaan kan worden. Mijn opvatting doet er dan niet toe; professioneel gezien moet ik elke gemeente van dienst kunnen zijn. Het komt voor dat ik de enige vrouw ben in de vergadering, dat ze mijn voorstel blindelings

16

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

overnemen en in de pauze bij de koffie onder elkaar mopperen op de besluiten van de synode die de vrouw een andere rol wil geven in de kerk.’

Dorpskerk

Jannet de Jong is opgegroeid in het Groningse Enumatil, in een GKv die meer leden heeft dan het dorp inwoners. ‘Die kerk is, behalve hartelijk GKv, ook gewoon een dorpsgemeente, waar betrokkenheid op de gemeenschap, onderlinge verbondenheid en zorg heel gewoon zijn. Zoals je dat ook vaak bij dorpskerken in de Protestantse Kerk ziet. Als dezelfde groep mensen een kerk hadden gevormd in een buitenwijk van Rotterdam, dan zou mijn jeugd misschien heel anders geweest zijn. Dan zouden ze het kerk-zijn meer gerationaliseerd hebben en veel bewuster zijn omgegaan met profilering ten opzichte van de omgeving.’

 ’ We hebben een heel rapport geschreven zonder te weten wie voor of tegen was’ 

‘Bij ons thuis was geen exclusieve sfeer. Mijn ouders kwamen allebei van buitenaf. Ze hebben zich altijd met hart en ziel voor de kerk ingezet, maar we vielen niet automatisch samen met de gemeente. Er werd in ons gezin niet heel stringent met de waarheid omgegaan, alles mocht bevraagd worden. Ik heb aan de TU Kampen gestudeerd en woon nu in de pastorie.

Mijn man Lieuwe is predikant hier in Apeldoorn. Ik preek zelf wel, maar ik heb niet de predikantsopleiding gevolgd. Dat is een bewuste keuze geweest. De kerk is veelkleurig, er zijn veel verschillende gaven

gegeven aan de gemeente. Ik denk dat we nog veel veelkleuriger verkondigen als er ook andere mensen dan gemeentepredikanten voorgaan, mensen uit verschillende richtingen, met verschillende opleidingen en achtergronden. Het voegt iets toe om van een andere kant ernaar te kijken. Als ik predikant zou worden en precies in al die vakjes ga passen, dan doe ik dat omdat de kerk het vraagt, maar niet omdat ik daar zelf voor zou kiezen. Bovendien vind ik een predikant in het gezin wel genoeg.’

Basaal

‘Ik was lid van het Deputaatschap Man/vrouw en Ambt. We hebben, toen we begonnen, niet tegen elkaar gezegd hoe we er zelf instonden. Pas toen er conclusies getrokken moesten worden, hebben we ons uitgesproken naar elkaar. We hebben een heel rapport geschreven zonder te weten of de persoon in kwestie voor of tegen was. Dat vonden we ook niet de hoofdvraag. Ieder pakte een onderwerp op

 17

 REPORTAGE

naar zijn gaven en begon bij het begin. Aan het eind van het liedje, toen we de zaak op een rij hadden gezet, vroegen we aan elkaar: en hoe sta je er nu zelf in? Het bleek dat we unaniem konden zeggen dat we voorstander van de vrouw in het ambt waren. Zo dachten we niet over elkaar, maar het was wel zo.

Sommigen waren tijdens het proces ook van standpunt veranderd.’

 ‘ Een gelovige is per

definitie geen solist’ 

‘Toen het er allemaal door was, moest ik een aantal kerken gaan begeleiden in hun eigen besluit. Alles kwam een aantal keren voorbij. Veel kerken nodigden voor de bespreking een voor- en een tegenstander uit.

Die moesten allebei iets zeggen over de hermeneutiek die ten grondslag lag aan het besluit, ieder vanuit zijn eigen positie. Er kwamen veel argumenten langs; kerkenraad en gemeente moesten nu een eigen besluit gaan nemen, maar werden van links naar rechts geslingerd. Ik snap dat je argumenten wilt verzamelen, maar het is soms verscheurend voor de gemeenschap.

Mensen worden boos op de kerkenraad dat ze geen leidinggeven en geen standpunt innemen. Toen heb ik een gemeente-avond over hermeneutiek voorbereid en een aantal keren gehouden. Dat ging heel basaal over: wat is hermeneutiek en waar hebben we het over als we dat woord gebruiken? Bezwaard of onbezwaard neemt het in de mond, maar mensen hebben vaak geen idee wat er allemaal achter schuilgaat.’

Sensitiever

‘Stel dat je leest over de zaligsprekingen en je woont in Syrië, je huis is kapotgeschoten… “Zalig zijn de vredestichters” betekent dan iets anders voor je dan als je op het terras van je vrijstaande woning zit. Het is niet goed of fout, maar het heeft een andere lading.

Het wordt ingevuld vanuit wie jij bent; waar je woont; hoe je bent grootgebracht. Gods Woord spreekt altijd binnen de rest van zijn openbaring. Jij bent zelf ook een stukje van Gods openbaring, de natuur, de cultuur, van alles. Dat het Woord daarin mag klinken, vind ik een verrijking. Maar je moet er wel voor openstaan. Het is maar een klein voorbeeld, maar dit is precies waar we sensitiever voor kunnen worden. Misschien dat we in de man/vrouw-discussie te veel vanuit de letter redeneren en te weinig vanuit wat God daarbuiten nog meer geeft, ook in elkaar. Ik begrijp heel goed dat er gemeenten zijn waarin voorlopig nog geen vrouwen in het ambt bevestigd zullen worden of misschien wel nooit. Het zit

18

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

ook in onze kerkcultuur om iets onomstotelijk vast te willen leggen. Als je groot bent geworden in een sfeer waarin heel veel rationeel onderbouwd werd, dan is het ook vanzelfsprekend dat je daarin met elkaar verbonden bent. We moeten ons er wel van bewust zijn dat dat een cultuur op zich is. Het kan ook anders, bijvoorbeeld dat jij gewend bent om te zeggen: leuk hoor dat het dit betekent, maar hoe is het met je hart?’

Huilen

‘Vaak begin ik gemeente-avonden met de vraag: wat verbindt ons met elkaar? Delen we hetzelfde verlangen?

Of: wat is je favoriete Bijbeltekst? Ben je je ervan bewust dat er onder je hoofd ook nog van alles zit?

 ‘ Ben je je ervan bewust

dat er onder je hoofd nog van alles zit?’ 

Dat mag ook meedoen van God. Anders had Hij ons wel met hoofden op stokjes gemaakt. Ik kan met mijn lichaam niet aan waarheidsvinding doen. En met mijn ziel voel ik ergens iets van het ware, het schone en het goede. Als ik dat met woorden duidelijk wil maken, kom je al snel uit op een heel rationeel geloof. Als het erop aankomt, hebben veel mensen helemaal niet zo’n rationeel geloof, maar een diepgevoeld vertrouwen en zekerheid die ze soms niet eens met woorden kunnen uitleggen. Hopelijk kunnen ze het zingen of er stil bij zijn. Dus ik begin bij het zoeken naar wat ons met elkaar verbindt. Dan blijken we zo veel bij elkaar te herkennen en hebben we zo veel te delen. Dan zitten mensen te huilen bij elkaars verhalen. Het gaat dan niet om de emotie, maar om herkenning. Ik hoop dat mensen dit niet zien als een goedkope oplossing. Zo van: als we maar kunnen huilen of juichen met elkaar, dan hoeven

we het niet te hebben over de rest. Ik denk dat je het dan juist kunt hebben over de rest.’

Buigen

‘In het Nieuwe Testament gaan waarheid en liefde altijd hand in hand. Als er in een bepaalde situatie veel over waarheid wordt gesproken, wordt het tijd om het over de liefde te hebben. En als het veel over de liefde gaat, moet de waarheid weer aan de orde komen. We mogen waarheid en liefde niet tegen elkaar uitspelen.

Jezus is het allebei. Dat houdt ook in dat je bereid moet zijn je te laten corrigeren, te luisteren naar de ander en eventueel iets te doen met wat die ander zegt. Het betekent ook dat je daarnaast bereid bent te luisteren

 ‘ Veelkleurigheid leidt tot prachtige gesprekken’  naar wat God zegt. Dat is veel gevraagd. Wij mensen zijn ten diepste niet bereid om te buigen voor een ander en al helemaal niet voor God. We komen dan ook niet zomaar weg door te zeggen: we laten ieder in zijn waarde. Het is: ja, ik heb je lief en nee, ik ben het niet met je eens. Het mag er in de kerk echt scherp aan toe gaan, maar we laten elkaar niet los. Het Woord is aan de kerk gegeven om er samen van te leren, om het met elkaar te lezen. Een gelovige is geen solist, per definitie niet. Prima dat er opinie-artikelen en brochures geschreven worden, maar in de gemeente moet het besproken worden.’

Op dit moment werkt Jannet aan verkennende bijeenkomsten in verband met de kerkfusie. Samen met NGK-collega Klaas Quist begeleidt ze de Landelijke Vergadering en Generale Synode. ‘Net als in een bedrijf dat pas begint, moeten we nadenken over waar we voor staan, wat onze waarden zijn. Wat is onze missie als we straks de Evangelische Gereformeerde Kerken zijn? Die naam is er nog niet door, maar die zou ik wel graag willen, dus schrijf dat maar op. Ik geloof best dat fuseren tot een efficiënte organisatie leidt, maar dat is niet genoeg. Wat de man/vrouw-discussie mij duidelijk gemaakt heeft, is dat toenemende veelkleurigheid tot prachtige gesprekken kan leiden. Hoe lees jij de Bijbel eigenlijk? Wie is God voor jou? Wat betekent Gods Woord in jouw leven? Dat we elkaar die vragen weer gaan stellen, is de winst van de groeiende diversiteit.

We moeten er wel de tijd voor nemen met elkaar, of we nu kerk zijn in Enumatil of in Rotterdam.’

ARIE KOK IS JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER

Oude kerken

M

enig lezer van dit blad zal tijdens de zomervakantie wel eens een kerk binnenlopen.

Omdat pa weer zo nodig een oude kerk moet zien. Om even te genieten van koelte, rust en schoonheid. Om te zien hoe medegelovigen elders hun verering van God vormgeven. Of om zelf een kaars te branden en te bidden. Ik vermoed zelfs dat dit gebruik onder leden van kleine gereformeerde kerken nog geliefder is dan elders. Geen wonder ook. Thuis hebben we meestal niet zo’n mooi gebouw. Hoe zwak je gevoel voor liturgie ook is ontwikkeld, hoe gewend je ook bent geraakt aan een ordinaire preekschuur – goede architectuur doet iets met je. Ze maakt de hemel voelbaar.

En al helemaal als de ruimte ademt dat ons vele heiligen zijn voorgegaan.

COVID-19 maakt dat allemaal nog extra voelbaar. Dat we niet kunnen samenkomen, is een gemis. Natuurlijk kan het ook anders, online, kleiner en praktischer. Losser georganiseerde kerken waren afgelopen maanden in het voordeel. Zij zijn sterker in hun focus op andere dimensies van het geloof. Maar ook onder hen veel mensen die het heerlijk vinden om God te zoeken in een grote, oude ruimte die daarvoor gebouwd is.

 Goede architectuur doet iets met je  Zeker, grote godshuizen zijn ook gevaarlijk. Dat ervaart elke bezoeker van Rome die ziet hoe de kerk zich de communicatie van macht van het Romeinse rijk eigen heeft gemaakt: ‘Hier moet je zijn. Dit is het centrum van de wereld!’ Maar toch: wat is het heerlijk te verkeren in een gebouw dat in alles uitstraalt dat God de eer geven het belangrijkste is wat je hier op aarde kunt doen. Waarvoor kosten noch moeiten zijn gespaard. Dat het centrum vormt van stad of dorp.

Bij alle overleg met kerken heeft het de afgelopen maanden aan dat besef toch wel ontbroken. Dat godsdienstvrijheid er niet allereerst is om mensen in de beleving van hun geloof de ruimte te geven, maar vooral om Hem te eren zonder wie overheid en burger geen stap kunnen zetten: de Schepper, Bevrijder en Heler!

KOERT VAN BEKKUM IS UNIVERSITAIR HOOFDDOCENT OUDE TESTAMENT AAN DE ETF LEUVEN EN DE TU KAMPEN

 ESSAY

Wie zit erachter?

Bijna niemand heeft hem gemist: de wilde theorie dat Bill Gates met hulp van het 5G-netwerk het coronavirus verspreidt, zodat iedereen zijn vaccin nodig heeft. Of deze: de anderhalvemetersamenleving is ingesteld zodat camera’s gezichten beter kunnen herkennnen. Nepnieuws staat haaks op wat waarheid is.

Hoe ga je om met verontrustende berichten en met aanhangers van complottheorieën? Bram Beute schetst een richting.

Je hebt zulke complottheorieën waarschijnlijk wel gehoord. Misschien haal jij je schouders erover op en vind je zoiets lachwekkend. Je merkt misschien ook dat zulke theorieën een kloof scheppen als je erover in gesprek bent met je buren of familieleden. Discussiëren of fact checken verkleint de kloof zelden. Integendeel, het lijkt of je alleen maar meer tegenover elkaar komt te staan. Hoe ga je daar nu mee om?

Vleermuizen TEKST BRAM BEUTE BEELD STOCK

Allereerst: geruchten en complottheorieën zijn er altijd al geweest en waren voor de komst van journalistiek en internet nog veel sterker. Jesaja en Jeremia leefden in zo’n tijd. Zij maanden tot kalmte: ‘Noem niet alles een samenzwering wat zij een samenzwering noemen. Wees niet bang voor wat hun angst aanjaagt’ (Jesaja 8:12).

‘Wees niet bang voor geruchten her en der. Dit jaar gaat er een bang gerucht, het volgend jaar gaat er een ander’ (Jeremia 51:46). En Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Jullie zullen berichten horen over oorlogen en oorlogsdreiging.

Laat dat je dan niet verontrusten’ (Matteüs 24:6).

Een beetje nuchterheid kan dus geen kwaad. Er zijn voortdurend nieuwe geruchten of theorieën en die zijn echt niet allemaal waar. Maar het kan onbevredigend

20

OnderWeg #14 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

zijn om alleen nuchter naar ‘de feiten’ kijken. Is het coronavirus er alleen, omdat sommige mensen in China vleermuizen eten en een virus van dier op mens is overgegaan? Is het slechts stomme pech dat de globalisering er vervolgens voor zorgde dat het zo’n wereldwijde ramp is geworden? Hoewel dat misschien heel verstandig klinkt, is het ook nogal nihilistisch om te zeggen: dingen gebeuren nu eenmaal omdat ze gebeuren.

snapt. Bijvoorbeeld door te veronderstellen dat zij die het hardst getroffen worden, ook het meest gezondigd hebben. Juist het besef dat God aan het werk is, moet jou ook nederig maken. Wie zou kunnen overzien wat God allemaal doet en waarom? Aansluitend bij Jezus’ woorden en de beelden van Openbaring kun je in de rampen van deze wereld ook Gods oordeel zien en de aankondiging van Jezus’ komst om alles en iedereen te oordelen.

Onthulling

 D enk niet dat je precies

Zo’n gedachtegang zit niet achter Jesaja’s, Jeremia’s en Jezus’ oproepen tot nuchterheid. Voor hen is de grootste reden om niet bang te zijn de overtuiging dat God zelf aan het werk is. ‘Alleen de HEER van de hemelse machten is heilig, voor Hem zijn angst en ontzag op hun plaats’ (Jesaja 8:13). Jeremia ziet in de rampen die plaatsvinden God zelf zijn oordeel uitvoeren (Jeremia 51:47). Jezus spoort de leerlingen aan vooral waakzaam te zijn voor de komst van de Mensenzoon.

 E en beetje nuchterheid kan geen kwaad  Alle rampen die plaatsvinden, zijn het begin van de weeën, de aankondiging van Jezus’ komst. (Matteüs 24:6-44). Ook elders in het Nieuwe Testament kun je lezen dat in alles wat er gebeurt God aan het werk is. Het meest uitgebreid wordt dat geschilderd in het Bijbelboek dat ‘Onthulling’ of ‘Openbaring’ heet.

De dingen zijn niet wat ze lijken: het altaar van Zeus in Pergamum is niet alleen een religieus bouwwerk, het is de troon van Satan zelf (Openbaring 2:12). Het Romeinse rijk is niet het rijk van vrede, maar het is een allesverslindend godslasterlijk beest en het geld met de afbeelding van de keizer is het teken van dat beest (Openbaring 13).

Verontrustend

Het gevoel dat er ‘meer aan de hand is’, klopt dus volgens de Bijbel. God is aan het werk. Dat is zeker ook verontrustend. Angst en ontzag voor Hem zijn op hun plaats. God kijkt niet vanuit de hemel machteloos toe, terwijl mensen oorlog voeren; elkaar onderdrukken; bedriegen; aan de kant zetten of zwartmaken. God haat al dat kwaad en wil het vernietigen. Daarom gaan volgens Openbaring zijn oordelen nu al over de wereld. Je kunt in rampen die de wereld treffen iets proeven van Gods woede over het kwaad en van zijn verlangen het kwaad te vernietigen. Uiteraard mag je er niet simplistisch over spreken, alsof je het allemaal

weet hoe alles in elkaar zit 

Pech

Jezus is én de komende rechter én degene die Gods oordeel heeft ondergaan. Onbegrijpelijk genoeg kan Jezus tegelijkertijd aan de kant van het slachtoffer en van de schuldige dader staan. Als slachtoffer liet Hij zich doodmartelen aan het kruis om daar een misdadiger welkom te heten in het paradijs. Gods oordelen hoeven niet alleen maar beangstigend en verpletterend te zijn als je ziet dat God ons zelfs in het oordeel niet alleen laat. Juist ook dan is Hij Immanuel (Jesaja 8:8,10). God is ook aan het werk door hen die protesteren tegen onrecht, die zieken en slachtoffers genezen en hen niet aan hun lot overlaten.

Je hoeft het coronavirus en de verspreiding ervan dus niet alleen maar te zien als domme pech. Er zit meer achter. God is daarin het werk. Je kunt er zijn oordeel in zien: deze wereld kan zo niet blijven bestaan.

Tegelijkertijd: Hij is aanwezig in ieder die er alles aan doet om er voor de ander te zijn. Hij toont hem of haar zijn liefde.

Bescheiden

Hoe ga je om met verontrustende berichten en met aanhangers van complottheorieën? Als je gelooft dat God aan het werk is, is het goed om een beetje bescheiden te blijven en niet te denken dat jij precies weet hoe het allemaal in elkaar zit. Neerkijken op mensen die bizarre theorieën aanhangen, past al helemaal niet. Hun intuïtie dat er (soms) meer aan de hand is, wordt in de Bijbel bevestigd. Maar daar krijgt dat ‘meer’ wel een heel andere invulling: God is aan het werk! Daarom hoef je ook niet bang te zijn voor wat er gebeurt of wat er verteld wordt. Wel is het terecht om ontzag te hebben voor God die met zijn oordelen en zijn goedheid toewerkt naar een nieuwe wereld vol gerechtigheid.

BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG EN PREDIKANT VAN DE BAZUINKERK IN KAMPEN

21

 PRAKTIJKLOKAAL

Kerk aan de wandel Een ‘lijfelijke’ kerkdienst met de hele gemeente – en toch coronaproof. Dat lukte Rijnwaarde, de NGK in Utrecht Leidsche Rijn. Kleine groepen van drie huishoudens wandelen een vaste route door een park langs verschillende onderdelen van de kerkdienst. Elke vijf minuten vertrekt een nieuwe groep. Bij het startpunt krijgt elke groep het votum en de zegengroet. Na een korte wandeling klinkt een lied vanaf de overkant van een waterpartij. Op het trekpontje naar de muzikant toe wordt er voorzichtig meegezongen. Nietsvermoedende parkbezoekers kijken verwonderd toe. Zo wandelt elke groep langs bijbellezingen, preek, voorbede en andere liederen.

In de tuin van een gemeentelid langs de route wordt het avondmaal gevierd. Terug in de kerk klinkt een slotlied en ontvangt men de zegen. ‘Deze vorm is ons heel goed bevallen’, zegt voorganger Mark Rietkerk.

‘We zien ook volop missionaire kansen. De volgende keer nodigen we de buurt uit om mee te wandelen.’

Op YouTube staat onder de titel ’Kerk aan de Wandel’ een video-impressie van deze bijzondere dienst.

 ‘ Nietsvermoedende

parkbezoekers kijken verwonderd toe’ 

Alternatief voor de tweede dienst Een middagdienst zit er voor veel kerken de komende maanden nog niet in. Ventileren en schoonmaken na de morgendienst kan niet altijd. In de Martuskerk te Amersfoort (GKv) hebben ze een alternatief bedacht. Acht weken lang is er online aandacht voor de zeven werken van barmhartigheid uit Matteüs 25. Elke week staat er een centraal, voorafgegaan door een algemene inleiding. Zo was er aandacht voor het begraven van de doden, als werk van barmhartigheid – overigens niet genoemd in Matteüs 25.

De bedoeling is om mensen aan het denken te zetten en in actie te laten komen. De mensen die de uitzending volgden, kregen concrete vragen mee over de uitvaart van eenzame mensen: ga eens na hoe dat in je gemeente geregeld is. Lees over het gedicht voor de eenzame overledene.

Zie www.eenzameuitvaart.nl/de-stichting. Zet je in voor grafonderhoud, bijvoorbeeld van oorlogsgraven.

Ook het kleden van de naakten werd behandeld. Dat heeft alles te maken met jezelf kleden in de liefde.

22

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

Spontane collecte voor Java Nu de pandemie hier over het hoogtepunt heen is, is het goed te beseffen dat die wereldwijd nog verder woedt.

Veel kerken hebben daar aandacht voor. Zoals in Ommen, waar een deurcollecte werd gehouden voor het christelijk noodhulpcluster. In Dordrecht werd gecollecteerd voor India. En Het Lichtbaken (NGK Rijsenhout) vraagt aandacht voor de situatie op het Indonesische eiland Sumba, waar

 ‘ You have built a house-

church in Java for Jesus’ 

veel landbouwers hun inkomsten zien wegvallen, terwijl de geldschieters wel wachten op hun geld.

In Assen-Marsdijk (GKv) kwam een spontane actie op gang voor mensen op Java, ook Indonesië. Dominee Roland Schipper is daar geweest om kerken toe te rusten met onderwijs en gesprekken en sindsdien is er in Marsdijk aandacht voor de situatie daar. Hij hield de gemeente op de hoogte via zijn blogs en er is een klein fonds voor kerkenwerk op Java. In een preek noemde hij onlangs de nood op Java.

Spontaan kwamen gemeenteleden in actie om geld in te zamelen daarvoor. Vooruitlopend op een speciale collecte op 19 juli zijn ze alvast begonnen: een weduwe die geen

uitweg meer zag, kan nu een eetstalletje beginnen en er worden voedselpakketten uitgedeeld. Ook kon hulp worden geboden bij de bouw van huiskerkjes. Reactie uit Java: ‘You have built a house-church in Java for Jesus. You and your church in Assen have done so much for us.’ Roland Schipper: ’Wat bijzonder dat we dit als gemeente mogen doen. Zo rechtstreeks, zoveel broeder- en zusterliefde. Zo ontzettend nuttig’. > Webtip: https://www.christelijknoodhulpcluster.nl

En verder > Elke week avondmaal? Dat doen ze al heel lang in de NGK Dordrecht en Rijsbergen, maar nu ook in Amersfoort-Zuid (GKv), alleen dan anders. In de zomer wordt elke zondag avondmaal gevierd. Elke zondag is een andere wijk aan de beurt om mee te doen. Op 21 juni is in een online dienst de viering voorbereid en op 9 augustus is de afsluiting: ‘We zien het als een lange avondmaalsviering met vijf tafels.’ > Veel kerken lopen tegen beperkingen op in het aantal mogelijke kerkgangers en werken met een reserveringssysteem of uitnodigingsbeleid

(bijvoorbeeld wijksgewijs) voor eigen leden via onder andere de kerk-app. In Maastricht (NGKv) kunnen ook bezoekers zich aanmelden in de zomer. De Koningshof in Apeldoorn (GKv) stelt nadrukkelijk dat er altijd ruimte gemaakt wordt voor gasten. Zwolle-Zuid (GKv) nodigt met opzet minder mensen uit dan de capaciteit toelaat om zo ruimte te houden voor gasten. > Napraten over de preek, hoe doe je dat als je gelijk weer naar huis moet? Bedum (GKv) laat na elke dienst twee telefoonnummers met namen zien van mensen die je daarvoor kunt bellen.

23

 STIMULANS

TEKST DEBBIE DEN BOER

Lees-, kijk- en luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Tijd voor een spelletje?

De zomer is misschien wel de periode dat we de meeste tijd hebben voor spelletjes. Deze spelletjes kunnen zo mee in de vakantiekoffer, maar zijn ook leuk voor thuis. Van het populaire spel Kaarten op tafel verscheen recent een reiseditie. Tijdens dit spel worden aan de hand van foto’s vragen gesteld over persoonlijkheid, relaties en ontspanning. Zo word je geprikkeld om met elkaar in gesprek te gaan over jezelf, de ander en God. Een spel dat niet mag ontbreken als je elkaar tijdens je vakantie nog beter wilt leren kennen!

Ga je dit jaar niet op reis, maar wil je met je kinderen toch een reiservaring opdoen? Dan is het bordspel Reis naar het beloofde land een leuk

idee! Het is een Bijbels ganzenbord waarbij het doel is om in zo weinig mogelijk beurten van Egypte naar het beloofde land te komen. Een spannend spel waarbij kinderen spelenderwijs kennismaken met het verhaal en leren over personages uit de Bijbel!

Voor de allerkleinsten verscheen recent het Kijk en luister memoryspel 2. Dit memoryspel hoort bij het tweede deel van de Kijk en luister kinderbijbel. Bij het spel is daarom een handleiding te vinden met verwijzingen naar de bijbehorende pagina’s in de kinderbijbel. Een leuke kans om naar aanleiding van een spel samen in de Bijbel op zoek te gaan naar het bijbehorende verhaal!

Beter leren Bijbellezen

Lessen voor het leven

Heb jij wel eens moeite met Bijbellezen? En zou je de Bijbel graag beter willen begrijpen? Misschien helpt het boek Beter leren Bijbellezen van Gertjan Oosterhuis je hierbij! Oosterhuis merkte hoeveel moeite catechisanten hadden met Bijbellezen, waardoor de Bijbel voor een deel van de jongeren een gesloten boek bleef. Dit leidde tot het samenstellen van een lessenserie over ‘beter leren Bijbellezen’ en uiteindelijk tot een boek over dit thema. Oosterhuis gaat in de verschillende hoofdstukken in op de taal van de Bijbel, de tijd van de Bijbel, de opbouw van de Bijbel en de auteurs van de Bijbel. Ook komt uitgebreid aan de orde hoe je de Bijbel het beste kunt lezen. Het boek is bedoeld als cursusboek voor een kleine groep waarbij je in vijf avonden met behulp van voorbeelden en werkvormen beter leert Bijbellezen. Het boek kan echter ook uitstekend alleen worden gelezen.

Het afgelopen jaar verscheen van de hand van Max Lucado een nieuwe serie Bijbelstudies in het Nederlands. In deze serie, Lessen voor het leven, brengt Lucado telkens een Bijbelboek uit het Oude Testament tot leven aan de hand van twaalf lessen. Elke les bevat een openingsreflectie, achtergrondinformatie, verkennende vragen, persoonlijke gedachten van Lucado en een afsluiting die aanspoort tot verdere reflectie.

De serie kan zowel in een kleine groep als voor zelfstudie worden gebruikt. Eind 2019 verschenen de eerste twee delen van deze serie over Genesis en de Psalmen. Deze zomer verschijnen de delen over Ezra & Nehemia en Daniël en Ester.

24

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 KRINGEN

Wat is er (nog) waar?

Staat er nog wel iets vast? Is er nog wel iets zeker? In de samenleving, en dus ook in gereformeerde kerkgenootschappen, heeft een grote verschuiving plaats gevonden. Waar vroeger bijna alles duidelijk leek, bestaat nu over tal van onderwerpen verschil van mening.

Wat betekent deze verschuiving voor de roeping van de kerk om, zoals in 1 Timoteüs 3:15 staat, ‘pijler van de waarheid’ te zijn?

TEKST BRAM BEUTE

Wat betekent het dat Jezus zelf de Waarheid is? De nieuwe uitdaging voor de gemiddelde kerk lijkt te zijn: ‘omgaan met verschillen’. Een gesprek over waarheid leidt zo maar tot een felle discussie of het uitwisselen van ‘waarheden’. Advies: probeer het gesprek ook persoonlijk te maken en vraag door: waarom is dit voor jou belangrijk? Hoe is deze opvatting verbonden met jouw leven in geloof met God? Waarheid gaat namelijk in de Bijbel samen op met goedheid en liefde, waarbij bovendien gezegd wordt dat ons kennen van de waarheid beperkt is. Zie bijvoorbeeld Johannes 1:17 en 1 Korintiërs 13:8-9.

Als kring kun je, ter voorbereiding, de artikelen uit deze editie over ‘waarheid’ doorlezen. Hieronder vind je gespreksvragen naar aanleiding van de artikelen en van wat in Bijbel staat over ‘waarheid’.

1. Pieter Vos schetst in zijn beschouwing hoe het idee van wat waar is op den duur ook in de kerk veranderd is. Hoe sluit dat aan bij je eigen ervaring?

Is de kerk in het verleden soms te hoogmoedig geweest in haar spreken over waarheid en is ze nu soms te bescheiden?

2. Remmelt Meijer constateert in zijn artikel (pagina 10 en verder) dat spreken over waarheid of over goed of fout mensen afstoot. Wat herken jij daarvan voor

jezelf of mensen uit je omgeving? Hoe waardeer je dat?

3. In de reportage vertelt Jannet de Jong over hoe we in de gemeente kunnen omgaan met meningsverschillen over de waarheid. Waar kom jij zulke verschillen tegen? Hoe ga jij zelf om met verschillen?

4. Zelf schrijf ik in een artikel over ‘nepnieuws’ (vanaf pagina 20) dat, welke (on)waarheid er ook achter het nieuws zit, God door alles heen aan het werk is.

Herken je dat?

Bijbel en waarheid

In Johannes gaat het vaak over waarheid. Goedheid en waarheid zijn met Jezus Christus gekomen (Johannes 1:17). Waarom is het belangrijk dat goedheid en waarheid samen op gaan? Wat gaat er niet goed als een van beide mist?

De duivel wordt door Jezus ‘de vader van de leugen’ genoemd. In hem is geen waarheid (Johannes 8:44). Wat is de grote leugen van de duivel?

Jezus noemt zichzelf de waarheid (Johannes 14:6). Wat betekent het voor onze omgang met de waarheid dat de waarheid een persoon is?

Op welke manier moet de kerk een ‘aanplakzuil’ voor de waarheid zijn (1 Timoteüs 3:15)? Hoe geef je dat met anderen in je gemeente vorm?

Tot slot

Wanneer is een min of meer eenduidige ‘waarheid’ belangrijk voor jou? Wanneer heb je er geen moeite mee als verschillende ‘waarheden’ naast elkaar staan? Kun je ook vertellen waarom dat voor jou zo belangrijk is?

BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG

> De rubriek Kringen is bedoeld voor gebruik in huiskringen en sluit aan bij de thema-artikelen in de OnderWeg-editie waarin de rubriek verschijnt.

De rubriek heeft ook een online deel met extra verdieping en bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan.

Zie www.onderwegonline.nl/kringen-OW615

25

 EYEOPENER

Hoe het evangelie Europa binnenkwam

Twee gebeurtenissen kleurden de afgelopen tijd het nieuws: de moord op de George Floyd en de herdenking van Srebrenica. Discriminatie op grond van ras of geloof is nog lang geen verleden tijd. Ook het coronavirus ‘doet’ aan discriminatie: het treft vooral de allerarmsten in onze wereld.

Het doet een dringend appel op rijke naties om zorg te dragen voor meer kwetsbare landen. Een eind maken aan discriminatie en zorg hebben voor elkaar: dat stond ook centraal toen het evangelie Europa binnenkwam.

26

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

< Op de plek waar Lydia, de purperverkoopster, als eerste in Europa werd gedoopt, is een kapelletje gebouwd. Ieder jaar vindt hier op 20 mei een doopdienst plaats.

Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen - u bent allen één in Christus Jezus.

Galaten 3:28

Gods liefde is voor iedereen, dat is van meet af aan moeilijk te verteren geweest. Dat kun je al zien bij Israël. Toen God dat volk uitkoos, was dat niet exclusief en beperkend bedoeld. Integendeel, Hij wilde via Israël alle landen en volken zegenen.

Het heil is bestemd voor alle mensen. Als Jezus terugkeert naar zijn Vader, spoort Hij zijn discipelen aan om van Hem te ‘getuigen in Jeruzalem, in heel Judea en Samaria, tot aan de uiteinden van de aarde.’

Hemelse nachtmerrie

Als je het boek Handelingen leest, ontdek je dat Jezus’ discipelen die aansporing vooralsnog naast zich neerleggen. Ze blijven als Joodse christenen bij elkaar in Jeruzalem. Er gebeuren spannende en mooie dingen in die grote gemeente, maar het evangelie blijft in Jeruzalem. Pas als er vervolgingen uitbreken, gaat het evangelie verder. Mensen vluchten en zoeken elders een plekje om te wonen en te werken. In hun nieuwe omgeving hebben ze natuurlijk heel wat uit te leggen. Waarom zijn jullie gekomen? Waarom hebben jullie huis en haard verlaten? Met hun vluchtverhaal vertellen ze ook het evangelie. Dat ze alles wel willen loslaten, maar niet hun Heer. Dat levert natuurlijk nieuwe vragen op. Wie is Hij dan en wat betekent Hij voor jullie?

Geen onderscheid TEKST ROEL VENDERBOS

Zo komt het evangelie stukje bij beetje de wereld in. Dat het evangelie echt bestemd is voor iedereen, daar moet de Geest hard aan werken. Ook bij Petrus, die zegt dat God hem al in het begin uit het midden van de apostelen had uitgekozen om het evangelie onder heidenen te verspreiden en hen tot geloof te brengen (Handelingen 15:7). In Handelingen 10 en 11 wordt omstandig verteld hoe hij via een hemelse nachtmerrie en het contact met de Romein Cornelius tot die overtuiging gebracht wordt. Pas dan begrijpt hij dat God werkelijk geen onderscheid wil maken

tussen mensen en zich ieders lot aantrekt, uit welk volk mensen ook komen. God heeft inderdaad aan Israël bekend gemaakt dat Hij door Jezus Christus het goede nieuws van de vrede is komen brengen.

En dat dit nieuws bestemd is voor iedereen: Jezus is Heer van alle mensen (Handelingen 10:34-36).

Geen onderscheid tussen volken dus: het Joodse volk is niet beter dan een ander volk. Ook de ene mens is niet beter dan de andere. De genade van Jezus Christus is voor alle mensen. Dat was echt een openbaring voor Petrus en de anderen. Dat bevrijdende evangelie gaat vol overtuiging de wereld in. Na Syrië en Turkije komt het, dankzij Paulus, ook in Europa. Kort en krachtig schrijft hij: ‘Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen - u bent allen één in Christus Jezus’ (Galaten 3:28).

 Jezus is Heer van alle mensen  ‘Wij-Romeinen’-gevoel

Lucas vertelt in Handelingen 16 hoe dat evangelie in Europa landt. Via Filippi, een bijzondere stad, door de Romeinse keizer aan soldaten van zijn leger gegeven. Deze mensen hadden hun sporen verdiend en waren nu vrijgesteld van dienst. Vaak nog in de kracht van hun leven mochten ze daar de rest van hun leven doorbrengen. Ze hadden een eigen huis, een stukje grond en vereerden hun keizer. Voor hem hadden ze alles over gehad, nu konden ze dankzij hem genieten. Ze voelden zich ver verheven boven anderen. Ze waren trots op hun vroegere prestaties in het leger, maar gingen ook prat op hun bijzondere positie nu. Het waren mensen met een extreem ‘wijRomeinen’-gevoel. Een beetje vergelijkbaar met de

 27

 EYEOPENER

 O p het laatst schreeuwt heel Filippi op het marktplein: ‘Chrexit!’  golfende Amerikaanse pensionado’s in Florida, die trots zijn op hun land en op zichzelf.

Vrij mens

Niets lijkt de rust van deze Romeinen te kunnen verstoren, totdat Paulus en Silas komen. Ze kunnen maar bij een paar mensen het evangelie kwijt, en dan nog buiten de stadspoorten ook. Maar het effect is dat een vrouw, Lydia, tot geloof komt. Dat had allemaal nog geen gevolgen hoeven te hebben, als ze niet een andere vrouw waren tegengekomen, een slavin. Op mysterieuze wijze vertelt zij mensen wat er in hun leven gaat gebeuren. Het geld dat de vrouw daarvoor ontvangt, verdwijnt in de zakken van haar eigenaars. Ze voelt overigens haarscherp aan dat Paulus en Silas geen interesse voor haar verhalen en kunsten hebben. Ze loopt achter hen aan en schreeuwt aan een stuk door: ‘Deze mensen zijn dienaren van de allerhoogste God en verkondigen u hoe u gered kunt worden!’ Tot Paulus zich omkeert en de geest in haar toespreekt: ‘Ik beveel je in de naam van Jezus Christus: verlaat haar!’ Zo verandert ze van slavin in vrij mens. Vrij van de boze geest maar ook van haar eigenaars. Zij kunnen geen cent meer aan haar verdienen. Eindelijk kan ze weer mens zijn en verantwoordelijkheid nemen voor haar eigen leven.

Wat zal ze blij geweest zijn!

Chrexit!

Maar de eigenaars zijn dat niet bepaald. Ze zijn hun bron van inkomsten kwijt en sleuren Paulus en Silas naar het marktplein, waar ze roepen: ‘Deze mensen

Vragen om over na te denken of te praten: • Hoe kijk je terug op wat er in de afgelopen maanden gebeurd is rond corona en ‘Black lives matter’?

• Hoe kan het dat gereformeerde Nederlanders rijk geworden zijn door slavenhandel?

• Herken je bij jezelf de neiging om mensen op te delen in ‘wij’ en ‘zij’? Hoe kun je dat doorbreken?

• Begrijp je de vraag van de directeur en het antwoord van Paulus?

• Angela Merkel riep haar volk op om weer naar de kerk te gaan. Waarom deed ze dat?

28

OnderWeg #14 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

brengen onze stad in rep en roer. Het zijn Joden, die een levenswijze verkondigen waarmee wij, als Romeinen, niet mogen instemmen en die we niet in praktijk mogen brengen.’ Dat slaat natuurlijk nergens op, het gaat hun er alleen maar om dat ze niets meer aan die vrouw kunnen verdienen. Dat is van alle tijden en plaatsen. Als er vreemdelingen in je buurt komen die ook nog eens een economische bedreiging zijn, gaan mensen de meest rare dingen roepen en een dringend appel doen op het ‘eigen’ volk. Totdat iedereen ervan overtuigd is dat wij wel deugen. We worden het met elkaar eens: de vreemde indringers moeten weg. Op het laatst schreeuwt heel Filippi op het marktplein: ‘Chrexit!’ Christus moet buiten Europa blijven.

 J ezus is niet uit

op wij-zij, maar op wij-allemaal 

Verbinden

Er vallen rake klappen en Paulus en Silas worden met hun kapotte lijven gedumpt in de gevangenis.

Het rijk van Rome lijkt te hebben gewonnen.

Maar dan gebeuren de wonderlijkste dingen.

Zoals een gevangene die zich ontfermt over een gevangenisdirecteur en kwaad met goed overwint! De directeur ziet in Paulus dat God zonden vergeeft en het verlorene zoekt. Er volgt een indringend gesprek waarin Paulus vertelt waarom God naar deze wereld gekomen is. Dat Jezus niet uit is op wij-zij, maar op wij-allemaal. Hij wil verbinden en vrede schenken.

Dan gaat het allemaal snel. Je ziet de directeur veranderen. Paulus en Silas gaan bij hem naar binnen en lopen naar de wasbak. Hij wast hun wonden en Paulus wast zijn zonden. Beide in de naam van Jezus.

Even later volgt de rest van het huis van de directeur.

Allemaal ondergedompeld in de genade van God. Ze vieren hun nieuwe leven met een maaltijd. Blije mensen aan tafel. Zo zette het evangelie voet aan wal in Europa!

ROEL VENDERBOS IS PREDIKANT VAN DE NGK KAMPEN, AFGESTAAN VOOR HET WERK ALS GEESTELIJK VERZORGER IN EEN VERPLEEGHUIS

Christian Reformed Church stopt met quota

De Christian Reformed Church in Noord-Amerika (CRCNA) stopt met quota om de kosten van het landelijk kerkverband te dekken. In dat systeem worden deze kosten omgeslagen over alle kerkleden en dragen de plaatselijke gemeenten via een bedrag per kerklid (het quotum) bij aan het kerkverband naar rato van hun grootte. Maar de afgelopen jaren is in de afdracht van de quota flink de klad gekomen: op dit moment wordt minder dan zestig procent van het totale bedrag aan quota binnengehaald. Met ingang van 2021 wordt het systeem daarom compleet op zijn kop gezet. Voortaan wordt niet van tevoren een budget voor de landelijke instellingen vastgesteld dat vervolgens over de kerkleden wordt omgeslagen, maar wordt eerst aan de gemeenten gevraagd welk bedrag ze voor het landelijk kerkenwerk toezeggen. Op basis van het totaalbedrag aan toezeggingen wordt vervolgens het landelijke budget vastgesteld. De CRCNA is een zusterkerk van de NGK.

Aangenomen naar GKv Enschede-West: L.J. Blijdorp (Hardenberg-Baalder); naar GKv De Open Poort, Hattem-Noord: kandidaat J.A.G. Bosman (Utrecht).

Ds. J.J. Poutsma (72) overleden

Ds. J.J. Poutsma, emeritus predikant in de GKv, is op 72-jarige leeftijd overleden. Hij diende de GKv Arum en de GKv Franeker-Sexbierum vanaf 1977, de GKv Hardenberg vanaf 1981, de GKv EnschedeOost vanaf 1991 en de GKv De Bilt-Bilthoven vanaf 2003 tot zijn emeritaat in 2012.

ADVERTENTIES

Ontvang gratis onze nieuwsbrief met nieuws, opinies en interviews!

L EN HOOPVO END INSPIRER

MELD JE N U A A N!

onderwegonline.nl/nieuwsbrief

GlobalRize geeft kerken software en cursussen cadeau evangelisatie en toerusting NIEUW EN GR ATIS ZENDING VIA INTERNET

KerkDigitaal erkDigitaal

Geschikt voor: vereniging, kring, catechisatie en Bijbelstudie.

globalrize.nl/kerkdigitaal globalrize.nl/ 29

TEKST ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP BEELD JACO KLAMER

ANNEMARIE RIETKERK OVER LEVEN IN VERTROUWEN

‘Ik wil niet voor God uit hollen’

30

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

 ONTMOETING Wanneer ik Annemarie Rietkerk spreek - gebruind, in jeans en gympen - is ze net terug van een vakantie op Texel. Ze steekt meteen van wal en blijft praten tot ik zo’n twee uur later afscheid van haar neem. Haar boodschap in een notendop: leef in vertrouwen op God. Haar eigen leven zit vol stappen in vertrouwen, maar Annemarie zegt

L

eerlijk: ‘Het blijft elke keer weer spannend.’

even in vertrouwen is voor Annemarie niet vanzelfsprekend, blijkt uit haar verhaal. Ze pakt een klein vogeltje dat in haar studeerkamer op een centrale plek staat. ’Een paar dagen na mijn geboorte had ik zuurstofgebrek. Ik lag in het ziekenhuis en er was ineens paniek, want ik was helemaal blauw. Mijn moeder, een gelovige maar ook angstige vrouw, schrok zich rot. Ook later was ik een heel kwetsbaar kind, ik was tenger en had vaak oorontsteking. Mijn moeder heeft mij daarom altijd erg beschermd opgevoed. Ik was als dit kleine vogeltje.’

Eindelijk vleugels

Doordat ze klein van stuk was, werd Annemarie vaak over het hoofd gezien. ‘Ik herinner me nog dat ik bij de padvinders zat en dat ik niet naar de volgende groep mocht, omdat ze dachten dat ik drie jaar jonger was dan in werkelijkheid.’ Ook mijn schooltijd was niet makkelijk. ‘Ik zat op vrijgemaakte scholen en viel als nederlands gereformeerd meisje uit de toon. Ik probeerde daarom vooral niet op te vallen en te doen zoals de rest. Toch voelde ik altijd dat ik er niet echt bij hoorde. Ik was niet goed genoeg. Als ik nu terugkijk op die periode, zie ik een bang, verlamd vogeltje in een kooi.’

Hoewel haar ouders hun best deden om haar meer zelfvertrouwen te geven, – ‘mijn vader zei vaak: laat je spierballen eens zien? Want ik was klein maar wel gespierd, daarom noemde mijn vader mij Spier’ - begon Annemarie zich steeds meer terug te trekken. Dat werd nog sterker toen haar moeder borstkanker kreeg, toen Annemarie zestien jaar oud was. ‘Ik vertelde niemand hoe bang ik was dat ik ook kanker zou krijgen. Op school uitte mijn angst zich in perfectionisme en faalangst. Na het vwo wilde ik graag aan de Hogeschool van Toerisme studeren, maar besloot eerst een tussenjaar te doen bij de plaatselijke VVV. Dat was een gouden zet. Ik werkte aan de balie, maar kreeg ook veel ruimte om andere

creatieve dingen op te pakken. Het ging me allemaal heel goed af, waardoor ik zelfvertrouwen kreeg.’ Ze kijkt naar het vogeltje in haar handen: ‘Eindelijk kreeg ik vleugels.’

God spreekt

Niet lang daarna ontmoet ze Mark met wie ze nu dertig jaar getrouwd is. Rond haar vijfendertigste ontdekt Annemarie meer over de werking van de heilige Geest op conferenties van New Wine. ‘Mijn vader is een diepgelovig man en leerde mij dat je alles tegen God kunt zeggen. Wat ik alleen niet wist, was dat God ook iets terug zegt. Ik had geleerd dat de Geest een zachte fluistering is die troost en kracht geeft. Maar Gods Geest is een persoon en Hij spreekt nog altijd. Kijk,’ - ze pakt een matroesjka en haalt een kleiner poppetje uit de grotere pop – ‘God is in ons door zijn Geest. Je bent op een mystieke manier verbonden met God. Je kunt dus de hele dag door contact met God hebben. Ik ben gaan ontdekken dat God allang sprak, ook in mijn leven, ik had het alleen niet door.’

Een ander belangrijk keerpunt vindt plaats in 2005.

Mark en Annemarie hebben dan drie jonge kinderen.

‘Mark had een goede baan als consultant, we hadden familie en vrienden om ons heen, we hadden het goed voor elkaar. Toch vroegen we ons af of God niet wat anders met ons leven voor had. We gingen ervoor bidden en op een dag kwam het antwoord via een telefoontje van de vader van Mark. Hij had de indruk dat Mark theologie moest gaan studeren in Amerika.

Annemarie Rietkerk (53) is spreekster en trainer (www.annemarierietkerk.com). Ze is getrouwd met Mark en samen hebben ze drie volwassen kinderen. Ze woont in Utrecht, waar Mark voorganger is van RijnWaarde, de NGK in het stadsdeel Leidsche Rijn.

 31

 ONTMOETING

Mark was direct enthousiast, maar ik dacht: Amerika? Ik ben helemaal niet goed in Engels… Wonderlijk genoeg legde God een verlangen in mijn hart om dit avontuur aan te gaan.’

Niet in een keer het hele plaatje

Er volgt een heel proces van stappen zetten in vertrouwen. Allerlei praktische vragen komen om de hoek kijken: het huis in Nederland verkopen of niet? In Amerika op de campus iets huren of een huis kopen? Zullen de kinderen kunnen aarden? Annemarie benadrukt: ’Leven in vertrouwen betekent niet dat altijd alles direct duidelijk is, dat de antwoorden uit de hemel vallen. Mijn ervaring is dat God onderweg steeds meer laat zien. Dus niet in één keer het hele plaatje. Hij schijnt licht op je pad vlak voor je voeten, precies genoeg om het volgende stapje te zetten.’ ’Ik had geen idee hoe ons leven in de VS eruit zou gaan zien. Ik dacht dat we daarheen gingen voor de theologiestudie van Mark. Ik zag het als mijn rol om Mark daarin te steunen. Ik zou werk aanpakken om wat geld in het laatje te brengen en ik wilde er voor de kinderen zijn na de overzeese verhuizing. Wist ik veel dat God ook voor mij iets bijzonders had voorbereid?’ In Amerika wordt

 ‘Je kunt de hele dag door contact hebben met God’ 

Annemarie lid van verschillende vrouwengroepen en tot haar verbazing wordt ze al snel gevraagd om groepen te gaan leiden. ‘En wat denk je? Ik voelde me als een vis in het water. Ik was niet langer bezig met mezelf of mijn angsten, en dan krijg je vleugels!’

Borstkanker

Als het gezin na een aantal jaar terugkeert naar Nederland gaat Annemarie verder met het vrouwenwerk.

Ze introduceert de Bijbelstudies van Beth Moore en al snel ontstaan er groepen door het hele land. Ze wil uitdelen wat ze geleerd heeft. Ze is juist bezig om stappen te zetten om zelf ook zichtbaarder te worden als spreker en trainer, als ze in 2018 de diagnose borstkanker krijgt. Een intensieve tijd volgt. ‘Na diverse operaties en behandelingen krabbelde ik weer overeind. Ik heb hard moeten werken om te zijn waar ik nu ben, qua gezondheid, conditie en werk. Dit jaar begon het net een beetje te lopen en stonden er veel spreekbeurten gepland. Maar toen kwam corona. In een keer werden alle aanvragen afgezegd.’

32

OnderWeg #14 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

Vertrouw je mij?

Hoewel alles opnieuw staat te schudden in haar leven, herpakt ze zich snel. ‘Op een ochtend werd ik heel blij wakker met het idee om een Bijbelstudie voor vrouwen aan te bieden via Zoom. Ik wist niks van Zoom’, lacht ze.

‘Ik bekeek alle Zoomfilmpjes die ik maar kon vinden en binnen een week startte ik een online Bijbelstudiegroep over rust met twintig deelnemers. God zegende dit initiatief royaal! Ruim honderd vrouwen deden al mee en binnenkort begin ik weer een nieuwe groep.’

Maar – zo geeft Annemarie eerlijk toe – het harde werken om dit zo snel uit de grond te trekken, kwam ook voort uit angst. ‘Ik had het idee dat ik gauw iets nieuws moest verzinnen om mijn rekeningen te kunnen betalen. Ik weet dat God voor mij zorgt. Hij heeft al die jaren voorzien in wat nodig was en toch kom ik in de verleiding om op mijn eigen inspanning en talenten te vertrouwen. In hoeverre vertrouw ik Hem echt? Vertrouwen in God gaat met vallen en opstaan. Ik besef heel goed dat ik ‘werk in uitvoering’ ben.’ Ze verduidelijkt zichzelf met een voorbeeld. ‘Mijn vader is aan het dementeren en een keer per week ben ik mantelzorger. Hij gaat hard achteruit. Om ervoor te zorgen dat hij toch thuis kan wonen, is er een au-pair uit

Slowakije bij hem in huis. Mijn vader is lang directeur geweest en heeft altijd een agenda gehad. Ook nu met zijn dementie vertrouwt hij meer op zijn agenda dan op de Slowaakse helper die vlak naast hem staat. Gaan wij niet precies zo om met de heilige Geest? Eerst alles zelf uitvogelen en als we er echt niet uitkomen, dan gaan we bidden. Van nature zijn we geneigd om onafhankelijk van God te leven, maar Hij zegt: Ik wil het samen met jou doen.’

 ‘Wist ik veel dat

God ook voor mij iets bijzonders had voorbereid?’ 

Geen stip op de horizon

In ons gesprek valt me op hoe bevlogen Annemarie is. Ze praat makkelijk, maar valt af en toe stil als ze zichtbaar ontroerd is. Alsof ze verwonderd is over hoe haar leven gelopen is. Ook raakt ze geëmotioneerd als ze vertelt over vrouwen die bij haar aankloppen met hun problemen, ziektes en worstelingen. ‘Ik vind het heel belangrijk dat maskers af gaan. In mijn contact en Bijbelstudies met vrouwen probeer ik veiligheid te creëren. Uiteindelijk zijn we gemaakt voor verbinding, met God en met elkaar. Dat is de kern van mijn werk.’

Ze pakt een foto waarop een vogeltje staat dat voorzichtig wordt vastgehouden door liefdevolle handen. ‘Ik heb in de loop van mijn leven ontdekt: wat er ook gebeurt, ik val niet uit Gods hand. In God vind je je echte identiteit en krijg je vleugels. In mijn werk kom ik veel bange vogeltjes tegen, ik herken ze gemakkelijk.

God gebruikt alles wat ik meegemaakt heb om mij naar hen uit te strekken. Zo keert Hij pijnlijke ervaringen ten goede.’

Op de vraag hoe Annemarie naar de toekomst kijkt, is ze resoluut. ‘Ik heb geen stip op de horizon. Ik heb het afgeleerd om te ver vooruit te kijken, want God heeft ons een aantal keer verrast. Ik probeer te leven zoals in Psalm 37:3 en 4: leven in het hier en nu, trouw zijn en de verlangens van mijn hart met God delen. Maar het borrelt bij mij altijd. Wel leer ik nu pas op de plaats te maken. Ik wil niet voor God uit hollen. Ik heb ontdekt dat als je de dingen doet die God voor je heeft bedacht, je veel vrucht ziet.’

ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP IS JOURNALIST EN CULTUREEL ANTROPOLOOG

Profeet

K

ortgeleden riepen vier auteurs in het RD op tot ‘profetisch beraad’. Het doorwrochte stuk stelt ‘dat cultuurkritiek in onze (christelijke) traditie buitengewoon zwak is ontwikkeld.’ Waarom sprak de kerk zich niet uit tegen racisme, kolonialisme, consumentisme?

Eindelijk, dacht ik, een ander geluid. De christenheid heeft wel heel erg de kleur van de wereld aangenomen.

Ik deel de zorgen van de auteurs, maar maak een toepassing naar een terrein dat zij buiten beschouwing laten. We beleven, wat is genoemd de grootste omslag ooit in de Westerse cultuur. De oude ketterij van de gnostiek herleeft met zoals altijd: minachting van de scheppingsorde, de lichamelijkheid en de materie. Vandaag speciaal in het uitwissen van het verschil tussen man en vrouw en het herscheppen van de mens naar eigen inzicht. Ik verbaas me soms over de argeloosheid op dit punt van veel medechristenen, ook voorgangers. Als ze al vinden dat de samenleving de verkeerde kant opgaat, dan zeggen ze niks.

Liever meegaan met de gangbare moraal en politiek correct denken.

 E en profetisch geluid? Graag  Ik realiseer me dat ik gevaar loop met deze laatste zin in het rechtse kamp te worden geplaatst. Daarom dit: ik vind dat we veel meer (echte) vluchtelingen moeten toelaten.

Al jaren pleit ik, ook in preken, voor welvaartsvermindering en rechtvaardige wereldhandel. Daarmee zouden we de derde wereld echt vooruithelpen. De economische vluchtelingenstroom zou opdrogen als er ginds werkgelegenheid kwam. Bepaald geen rechtse agenda.

Maar links is niet beter. We gaan het nog meemaken dat het illegaal wordt om openlijk het christelijke huwelijk (dat is: tussen een man en een vrouw, en niet iets anders) te promoten en daarmee andere samenlevingsvormen af te wijzen.

Een profetisch geluid? Graag. Moet dat komen van een ‘beraad’? Het lijkt me een contradictio in terminis. Profetie is weerbarstig en schuurt. Te snel wordt het enerzijds anderzijds. Ooit las ik een dichtregel: ‘They did not stone the prophet, they put him in perspective.’ Een profeet wijst richting, ook al gaat iedereen de andere kant uit. Vanuit overtuiging, omdat hij gelooft dat Gods Woord waarheid is.

Ik zie ernaar uit dat die profeet opstaat.

DICK WESTERKAMP IS EMERITUSPREDIKANT VAN NGK HOUTEN

 OPINIE

Verlangen naar kleur in de kerk Het debat over racisme is er al jaren, maar was nog niet zo hevig als in onze tijd na de gruwelijke beelden van George Floyd. Natuurlijk hadden we in Nederland al de Zwarte Piet-discussie, maar mijn indruk is dat dit nog niet zo’n issue was in de kerk. Ik merk dat nu ook binnen de kerk over racisme en het slavernijverleden wordt gesproken. We kunnen niet meer om het gesprek heen.

I

Ik moet eerlijk toegeven dat ik me nooit zo bezig heb gehouden met racisme. Ik leef en werk in een multiculturele omgeving, maar zelf heb ik nooit met racisme te maken gehad. En ik geloof ook niet dat ik zomaar onderscheid maak tussen mensen vanwege hun kleur. Toch ben ik daar niet helemaal meer zeker van. Vorig jaar nam ik de colleges diaconaat van mijn voorganger op de TU in Kampen over. Ik kreeg ook wat materiaal dat Peter van de Kamp gebruikte voor zijn colleges. In een van de lessen liet hij een indrukwekkend YouTubefilmpje zien. Drie jonge mannen in dezelfde kleding, maar van verschillende kleur proberen een slot open te maken van een fiets in een park. Het is een schokkend filmpje, omdat het ongenadig blootlegt dat wij etnisch profileren. Ik denk dat niemand in het filmpje een racist is, het zijn mensen zoals jij en ik, maar kennelijk kijken we onbewust anders aan tegen mensen met een andere kleur.

TEKST PETER STRATING BEELD LIGHTSTOCK

Duidelijk

Hoe is dat in de kerk? Het was natuurlijk mogelijk geweest om iemand met een kleur te vragen dit artikel te schrijven. Dat heb ik ook gedaan. Maar ik kreeg terug: ‘Laat de blanken maar eens met elkaar in gesprek gaan en ontdekken wat er nodig is.’ Dit artikel is dus een aanzet tot een gesprek. Op grond van de Bijbel kun je racisme alleen maar veroordelen. Dat is het punt niet. In Christus is geen ongelijkwaardigheid als het gaat om geslacht, maatschappelijke positie of afkomst (Galaten 3:28). In het prachtige visioen van Johannes staat een onafzienbare menigte uit alle landen en volken voor de troon van God, van elke stam en taal (Openbaring 7:9). Ik herinner me dat de juf op de lagere school ons voorhield dat de Afrikanen van Cham afstammen en daarom een dienstbare rol vervullen. Dat denken is gelukkig verleden tijd. We

34

OnderWeg #15 > Jaargang 6 > 8 augustus 2020

begrijpen inmiddels dat het Bijbels gezien volkomen absurd is dat blanken een streepje voor zouden hebben bij God.

 ‘ Laat de blanken

maar eens met elkaar in gesprek gaan’ 

Eigen taal

Als mensen zijn we volkomen gelijkwaardig, maar niet hetzelfde. Wie de mensheid overziet, ontdekt een grote diversiteit. Daar zit iets moois van God achter.

Wanneer in Genesis 11 de mensen in Babel zich niet willen verspreiden, zorgt God voor verwarring. Want Hij houdt van diversiteit. Met Pinksteren zijn de verschillen niet opgeheven, maar bevestigd. De mensen horen niet opeens dezelfde taal, maar ieder hoort in zijn eigen taal over de grote daden van God. In de brief aan de Efeziërs schrijft Paulus over het grote geheim dat God de volken geroepen heeft om samen deel uit te maken van het ene lichaam van Christus. Vol verwondering roept hij uit dat al die mensen met hun verscheidenheid nodig zijn om samen de veelkleurigheid van Christus te ontdekken (Efeziërs 3:18).

Furieus

Toch vinden we diversiteit vaak lastig. Culturele achtergronden laten zich niet verloochenen en het kost inspanning om elkaar echt te begrijpen. Ik zie in het Nieuwe Testament dat de apostelen zich enorm inzetten om de verschillende culturen (christenen uit de Joden en uit de heidenen) samen te houden binnen de gemeente.

Als Petrus zich terugtrekt in de Joodse groep en daarmee de indruk wekt dat gelovigen uit de heidenen tweederangs zijn, wordt Paulus furieus (Galaten 2:11-14). Leggen we ons in dat licht niet te makkelijk neer bij de grote scheiding die wij maken als we naar de kerk gaan? Martin Luther King zei al in de jaren zestig dat zondagmorgen 11.00 uur het meest gesegregeerde moment in de week was. Dat geldt nog steeds voor de kerk in Nederland in 2020. OnderWeglezers komen samen in Nederlandse kerken, terwijl Afrikanen, Surinamers, Aziaten en Latino’s hun eigen kerken opzoeken. Begrijp me goed, ik gun het hun en ook ons van harte. Toch wringt het.

 A chter diversiteit zit iets moois van God  Hoop

In de week na de dood van George Floyd beluisterde ik de indrukwekkende herdenkingspreek van zijn dominee in Houston. Indrukwekkend omdat de pijn van de zwarte gemeenschap in Amerika zo scherp verwoord werd. Maar ook vanwege de hoop die deze prediker verwoordde. Hij sprak over hoop, omdat er niet alleen in de VS maar overal in de wereld mensen opstonden om te protesteren, niet alleen zwarten maar ook blanken. Zijn woorden raakten me.

Je kunt je natuurlijk afzijdig houden van het racismedebat, omdat je denkt dat het jou niet aangaat, omdat jij niet

racistisch bent. Maar kennelijk doet het ertoe hoe ik, witte man in Nederland, reageer op het ervaren onrecht van zwarten in Amerika. Er ontstaat hoop als er mensen zijn die luisteren naar elkaar en zich verdiepen in het leven en de pijn van de ander.

Als God een God van diversiteit is, dan wringt het dat de ongeveer miljoen christenmigranten in Nederland kennelijk geen thuis hebben gevonden bij een bestaande Nederlandse gemeente. Ik begrijp goed dat mensen in een vreemd land zoeken naar een vertrouwde manier om God te aanbidden en dus eigen kerken stichten. Maar tot mijn schaamte moet ik zeggen dat wij deze kerken lang niet hebben zien staan. Waar de apostelen streden voor een kerk waar mensen van verschillende culturen samen een plek vonden, hebben wij het ons misschien iets te gemakkelijk gemaakt door God te dienen in onze eigen bubbel.

De kerk als baken van hoop in het racismedebat: dat klinkt wellicht wat te hoog gegrepen. Maar waar we mee kunnen beginnen, is de diversiteit die er al is in onze gemeentes te leren zien als een geschenk. En als ik een stapje verder denk, besef ik dat we onszelf en de ander tekort doen als we onze gekleurde broeders en zusters niet ontmoeten. Zou het misschien zo kunnen zijn dat God, juist nu de Westerse kerk in zwaar weer verkeert, ons levende gemeenschappen geeft om ons te bemoedigen en ons iets te leren?

PETER STRATING IS VOORGANGER VAN DE HAVENKERK IN DEN HAAG EN DOCENT DIACONAAT AAN DE TU KAMPEN

35

God heeft alles wat er is de goede plaats in de tijd gegeven, en ook heeft Hij de mens inzicht in de tijd gegeven. Toch kan de mens het werk van God niet van begin tot eind doorgronden.

Prediker 3:11