Priester in Gods schepping by OnderwegOnline

s d o G n i r e st P rie schepping

GROENE THEOLOGIE

‘Voedsel is veel meer dan buikvulling’ Teunis Jacob Slob

We creëren gemakkelijker een probleem dan een oplossing

Hans Burger

Aan de vervulling met de Geest gaat gebed vooraf Jan Mudde

OL EN HOOPV REND E INSPIR

> Jaargang 6 > 6 juni 2020

 VOOR JE VERDER GAAT

Sabbatsjaar Bruinvissen zijn niet van die sociale types, ze zijn bovendien gevoelig voor lawaai. Bedrijvigheid in en rond de Oosterschelde houdt bruinvissen op afstand. Maar door corona staat alles stil. Zelfs onder water. De bruinvissen komen van alle kanten de Oosterschelde in om te snacken. In groepen tot wel vijftien tegelijk.

In een krant zag ik hierover een artikel en een foto die mij aan het mijmeren zetten. Onze lockdown werkt door tot in de zee. Wij houden anderhalve meter afstand, de bruinvissen zoeken elkaar op. Onder mensen denk ik iets vergelijkbaars te zien: sommige mensen die anders nogal op zichzelf zijn, komen nu op social media of beeldbelapps dichterbij. Ging hun stem verloren in het lawaai van onze drukke samenleving? Corona heeft veel stilgezet. Zelfs het lawaai onder water vermindert. Voor de bruinvis en grote delen van de natuur is 2020 een beetje een sabbatsjaar: krachten opdoen voor wat komt en leven van wat zomaar langskomt. KAREL SMOUTER IS GEESTELIJK VERZORGER BIJ DE KRIJGSMACHT NAMENS DE NGK EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

 INTRODUCTIE THEMA

Broeder slak

an wie is eigenlijk deze aarde? In de meivakantie zijn we bezig geweest in de tuin. Sommige planten trokken we eruit. We zaaiden andere planten in. We wilden de slakken bestrijden, want die hadden vorig jaar bijna alle pompoenen opgegeten. Maar langzamerhand kwam de vraag bij mij op: waarom zou de tuin meer van ons zijn dan van de slakken, de paardenbloemen, de mossen, de egels en wie er ook maar wil wonen? Nu wij mensen door de coronacrisis wat minder plek innemen, is er meer ruimte voor andere schepselen. Een paar maanden geleden werd het al geconstateerd: de vogels zingen weer in Wuhan. Op mijn wandelingetjes door de buurt zie ik het: overal bloeien bloemen en zingen vogels. En opeens dringt het pijnlijk tot me door: als we allemaal uitgeroeid zouden worden door een virus, dan zou de natuur opleven. Voor de meeste levende wezens zou de aarde zonder ons een betere plek zijn.

 Voor de meeste levende wezens zou de aarde zonder ons een betere plek zijn  Wat het nog pijnlijker maakt: een bepaalde interpretatie van het christelijk geloof draagt bij aan de vernietiging van de aarde. We hebben geleerd dat de natuur niet goddelijk is, maar dat God alles aan onze voeten heeft gelegd en ons als een god heeft gemaakt (Psalm 8). Dat is nogal eens begrepen als: je kunt met de schepping doen wat je wilt. Geniet er maar zoveel mogelijk van. Alsof wij zelf God zijn, maar dan een wrede egoïstische variant. Wat betekent het als we onszelf niet zó zien, maar als priester in de schepping? We vragen ons dat in deze editie af. God heeft mij met de hele schepping gemaakt voor hetzelfde doel: Hem groot te maken en van Hem te genieten. Daarin mag ik als mens een bijzondere plek innemen. Priester zijn. De hele schepping voorgaan in de lof aan God (al kom ik in de praktijk vaak achteraan). En dus bid ik het met Sint Franciscus mee: ‘Wees geprezen, mijn Heer, door onze zuster, moeder aarde, die ons voedt en leidt, en allerlei vruchten voortbrengt, bonte bloemen en planten.’ En dus probeer ik onze tuin ook een plek te laten zijn voor egels, insecten en vogels, zodat zij daar reden vinden om God te loven. En voor broeder slak zoek ik een mooi plekje in de berm.

BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG EN PREDIKANT VAN DE BAZUINKERK TE KAMPEN-ZUID

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie. Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. Abonnementen Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 / Europa € 96,50 / buiten Europa € 128).



Redactieadres

06 BEELD VAN GOD? HET IS ALWEER TE DROOG EN DE TEMPERATUURGRAFIEK VAN 2020 LIJKT EROP TE WIJZEN DAT DIT JAAR OPNIEUW WARMTERECORDS GEBROKEN WORDEN. WIJ – SCHEPSELEN VAN GOD – ZUCHTEN, DE SCHEPPING ZUCHT. JE KUNT JE ONTHEEMD VOELEN, MOE EN ONZEKER OVER DE TOEKOMST. WAT BETEKENT HET DAN DAT WIJ BEELD VAN GOD ZIJN?

Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31. Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20). (Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren en Hillie van de Streek. Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

22 EYEOPENER BEN JIJ AL VERVULD MET DE GEEST?

Pinksteren ging dit jaar voorbij zonder grootschalige Opwekkingsconferentie of extra feestelijke kerkdiensten. Maar hebben we in de huiskamer ook iets van Gods Geest ervaren? Misschien voelt dit als een ongemakkelijke vraag. Toch is het, volgens Paulus, de gewoonste zaak van de wereld dat je vervuld wordt met Gods Geest. Steeds opnieuw.

www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

26 ONTMOETING ‘IK VOEL ME EEN VRIJE FRIES’

Dichter en vrije Fries Lenze L. Bouwers wil niet meer in de fuik zwemmen van het precies willen weten.‘De ruimte en de vrijheid die ik vind op Ameland, wil ik ook in de kerk. Het strakke en georganiseerde is in strijd met mijn wezen.’

 INHOUD



P riester in Gods schepping

10 ‘GA WORTELEN WAAR JE WOONT’ DAVE BOOKLESS WERKT ALS THEOLOOG BIJ DE CHRISTELIJKE NATUURBEWEGING A ROCHA. HIJ SCHREEF HET GROENE HART VAN HET GELOOF, WAARIN HIJ ZIJN GROENE THEOLOGIE UITEENZET. DIE THEOLOGIE BRENGT HIJ IN PRAKTIJK, MIDDEN TUSSEN HET BETON VAN HET DRUKKE LONDEN.



30 OPINIE DE LEEFGEMEENSCHAP ALS SCHOOL OF LIFE

14 GROENE KEUZES MAKEN DEZE ‘GROENE GELOVIGEN’ GEVEN IEDER OP HUN EIGEN MANIER VORM AAN DUURZAAMHEID IN HUN BEDRIJF. WAAROM IS VOOR HEN GROEN LEVEN BELANGRIJK EN WAT WILLEN ZIJ MET HUN LEVENSWIJZE AAN ANDEREN MEEGEVEN?

Steeds meer jongvolwassenen kiezen voor een meergeneratiewoning of een leefgemeenschap, zoals de Wittenberg. Corjan Matsinger woonde zelf jarenlang in een woongroep. Een leefgemeenschap heeft jongeren veel te bieden, vindt hij.

Stockbeelden: Christos Georghiou/shutterstock (cover); Annemieke Podt (pagina 2); Etaphop photo/Shutterstock; Daniel MG Gray/Lightstock (pagina 6 en 7); Joost van Uffelen/Shutterstock (pagina 12); Pixabay/ Pexels, Andrea Piacquadio/Pexels, Pablo Varela/Unsplash (pagina 18 en 19); Jantanee Rungpranomkorn/iStock (pagina 22); RyanJLane/iStock (pagina32)

Beeld van God: probleem of oplossing? Het is alweer te droog en de temperatuurgrafiek van 2020 lijkt erop te wijzen dat dit jaar opnieuw warmterecords gebroken worden. En dat terwijl het coronavirus tal van vanzelfsprekendheden doorbreekt. Wij â&#x20AC;&#x201C; schepselen van God â&#x20AC;&#x201C; zuchten, de schepping zucht. Je kunt je ontheemd voelen, moe, onzeker over de toekomst. Wat betekent het dan dat wij beeld van God zijn?

TEKST HANS BURGER 6

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

 BESCHOUWING

at begrip ‘beeld van God’ zegt iets over de rol van mensen in de schepping. God heeft de mens geschapen en ‘hem gekroond met glans en glorie, hem toevertrouwd het werk van uw handen en alles aan zijn voeten gelegd’, zingt Psalm 8. Daar horen noties bij als ‘rentmeesterschap’ en dominium terrae (heerschappij over de aarde). Wat betekenen deze noties nu er een ecologische crisis op ons afkomt en we onze afhankelijkheid en kwetsbaarheid beter zijn gaan zien?

Probleem

Sinds de jaren ’60 horen we dat precies het idee van de mens als beeld van God deel van het probleem is. Als mensen kunnen we onszelf zien als onderdeel van de schepping (met de natuur als centrum) of als heerser over de schepping (met de mens als centrum). De ecologische crisis laat zien dat we met de natuur verweven zijn en de natuur moeten respecteren. Deze wereld draait niet om de mens. Het idee dat de mens beeld van God is, maakt de mens tot centrum van de wereld en leidt tot uitbuiting van de natuur. Inmiddels is duidelijk geworden dat het idee van de mens als beeld van God op zichzelf niet de oorzaak is van de ecologische crisis. De huidige ecologische crisis is diep verweven met het moderne denken zoals zich dat in de afgelopen eeuwen ontwikkeld heeft. Tegelijk zien we dat het moderne denken en de christelijke traditie elkaar in hun ontwikkeling hebben beïnvloed.

Overschat

Verschillende factoren spelen een rol in deze ontwikkelingen. • Ten eerste is de christelijke verwachting van de toekomst soms te optimistisch geworden: we zijn het tijdperk van de Zoon voorbij en leven nu in het tijdperk van de Geest waarin wij Gods rijk op aarde kunnen brengen. De menselijke mogelijkheden worden overschat. • Ten tweede is de christelijke toekomstverwachting versmald: als het er alleen om gaat dat de ziel naar de hemel gaat, kan de aarde vergeten worden. • Ten derde is het moderne denken op afstand gaan staan tegenover de werkelijkheid. De moderne mens gaat op

een efficiënte, rationele, objectieve manier met de werkelijkheid om. • Ten vierde dachten moderne denkers dat die werkelijkheid geen zin heeft in zichzelf, maar dat mensen zin geven aan die werkelijkheid en de natuur kunnen gebruiken voor hun eigen doelstellingen. Hierin werken christelijke noties zoals die van het beeld van God door, maar ze komen los te staan van hun christelijke inbedding. Door het succes van techniek en wetenschap is de moderne mens van de schepping vervreemd en kon de wereld op steeds grotere schaal gebruikt en uitgebuit worden. Christenen begrepen hun eigen rol binnen de schepping ook op een moderne manier en gingen de mens als heerser zien.

Priester

Moderne mensen zien zichzelf niet meer als onderdeel van de natuur, maar tegenover de natuur. Dieren worden dan vleesfabrieken die je zo efficiënt mogelijk moet fokken en groot moet brengen. In de landbouw leidt het tot een efficiënte monocultuur, zonder oog te hebben voor bodemleven, vogels of insecten.

 Deze wereld draait niet om de mens  Het is belangrijk om te zien dat de notie van het beeld van God hierin doorwerkt. In de westerse traditie is het beeld van God vooral begrepen in koninklijke termen. Natuurlijk was de mens onderdeel van de schepping en stond de mens niet tegenover de schepping. Maar de gebruikte termen kwamen uit het taalveld van macht en beheer: heersen (dominium terrae), onderkoning, mandaat, rentmeester. Dat dit eenzijdig is, viel mij op toen ik van mijn vrouw Janneke hoorde dat in de oosterse orthodoxie het beeld van Godzijn in priesterlijke termen wordt begrepen. In het licht van die waardevolle notie van priester-zijn zien we dat God de wereld heeft geschapen als een tempel waarin Hij bij mensen wil wonen. Priesters bemiddelen

 7

 BESCHOUWING

tussen God en mensen, ook tussen God en de nietmenselijke schepping. De Reformatie benadrukte dat het gewone leven heilig is. Het is beter te zeggen dat heel het leven geheiligd kan worden. De aarde is niet vanzelf vol van de kennis van de HEER (Jesaja 11:9); er staat niet vanzelf op de bellen van de paarden ‘heilig voor de HEER’ (Zacharia 14:20). Priesters danken God voor zijn schepping en nemen die schepping in hun handen om deze aan God op te dragen. Ze delen ook Gods zegen uit aan dat wat ze aan God opgedragen hebben. Priesters stralen Gods heerlijkheid af op de schepping en brengen namens en met de schepping Gods lof aan de schepper. De taak van priesters is om de schepping te laten zijn in de gemeenschap met God, geheiligd en gezegend, onder lof, dank en voorbede. De mens als beeld van God is koning en priester. We moeten ons echter ook realiseren dat de mens als beeld van God niet buiten de schepping staat, maar als schepsel zelf onderdeel daarvan is. Het zuchten van de schepping (Romeinen 8:20-23) is ook ons eigen zuchten, ook als we zelf mee oorzaak zijn van dat zuchten. Het

zuchten van de schepping is ook het zuchten van ons eigen lichaam: door kanker, de eikenprocessierups of een ziekmakende maatschappij. Wanneer wij door onze zware landbouwwerktuigen het bodemleven kapot maken, door intensieve teelt de grond uitputten en door bestrijdingsmiddelen de insectenpopulatie bedreigen, zetten we ons eigen voedsel op het spel. Wij zijn in staat om het ecosysteem, waar we zelf onderdeel van zijn, kapot te maken en daar zijn we ook mee bezig. Wij staan niet buiten de schepping en buiten al die ecosystemen. Wij zijn zelf onderdeel van de schepping en zijn onderdeel van wat uiteindelijk een groot ecosysteem is.

Trots

Ligt de oplossing van onze ecologische problemen dus hierin dat we onze rol als mensen anders gaan zien (in koninklijke en in priesterlijke termen) en onszelf als onderdeel van de schepping? Gelukkig niet. Ik vermoed dat de komende decennia geen gemakkelijke jaren worden. We zien de problemen: corona, klimaatverandering, uitputting van de natuur, bedreigde diersoorten, enzovoort. Waar een gezamenlijke oplossing gezocht moet worden, zetten populisme en sterke leiders juist de gezamenlijkheid onder druk. En dat terwijl de ecologische crisis ook een sociale crisis is. De armen worden er het hardst door getroffen en kunnen er het minste tegen doen. De ongelijkheid tussen rijk en arm zien we groter worden, niet kleiner.

 We creëren gemakkelijker een probleem dan een oplossing 

We moeten dieper peilen, zowel als het gaat om het probleem als om de oplossing. Het probleem is de menselijke zonde: trots keren wij ons tegen de schepper en creëren hebzuchtig onze eigen wereld, ten koste van onze naaste en de schepping. Het probleem is onze zwakheid en onze traagheid: we creëren gemakkelijker een probleem dan een oplossing. En vaak schuiven we dingen voor ons uit en doen niets. Het probleem is dat de wereld onderworpen is aan machten van het kwaad, sterker dan wij aankunnen. De Bijbel laat zien dat wij Gods schepping in onze val hebben meegetrokken en dat wij deze wereld niet gaan redden. Ook bij de oplossing moeten we meer zeggen, in termen van het beeld van God. Onze redder Jezus Christus is ‘beeld van God, de onzichtbare’ en ‘eerstgeborene van heel de schepping’ (Kolossenzen 1:15).

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

Jezus’ impact

Jezus Christus, Zoon van God, is mens geworden om voor ons opnieuw beeld van God te zijn. Hij heeft laten zien wat het betekent om beeld van God te zijn en te handelen vanuit Gods liefde. In Christus heeft God zich met ons bestaan, onze belangen, onze problemen en onze straf geïdentificeerd. Hij heeft ons leven weggedragen uit het moeras van zonde, vergankelijkheid, kwaad, oordeel en dood. Dat is liefde: je identificeren met de ander om die ander weer bij God te brengen; volhouden als het zwaar is, als die ander het zelf niet eens wil, maar je aan het kruis slaat; tot het einde toe gehoorzaam zijn aan God ter wille van je vijanden (Gods vijanden), ook als dat betekent dat je voor die vijanden moet sterven om hen weer met God te verzoenen. Jezus is bij uitstek beeld van God: vol van een overvloedige liefde die zich met anderen identificeert en tot het uiterste gaat om hen te redden.

 Het herstel van het

beeld van God in ons is incompleet 

Jezus is ook eerstgeborene van de schepping. Hij is God die mens geworden is en zo beeld van God is, maar ook God die mens geworden is en zo weer als schepsel beeld van God is. Mensen zijn bij God weggegaan, waardoor schepping ‘ten prooi [is] aan zinloosheid’ en vastzit in ‘de slavernij van de vergankelijkheid’ (Romeinen 8:20-21). Maar omdat Jezus opstond uit de dood en als mens beeld van God en eerstgeborene van heel de schepping is, heeft de schepping hoop gekregen (Romeinen 8:20). Het herstel van mensen betekent het herstel van de schepping!

Herstel

Jezus Christus brengt twee dingen: ten eerste het herstel van mensen. Wie in Jezus Christus gelooft, blijft niet wie hij of zij was. We worden nieuw gemaakt, want we zijn bestemd ‘om het evenbeeld te worden’ van Gods Zoon (Romeinen 8:29). We mogen op Jezus gaan lijken en dat betekent dat we weer op God gaan lijken. Dus worden wij weer echt beeld van God. Dat gaat in stapjes. Het herstel van het beeld van God in ons is nog incompleet. Romeinen 8 koppelt het volledige herstel aan Jezus’ tweede komst en aan de opstanding uit de dood (Romeinen 8:23-25). Maar het is niet alleen toekomstmuziek. De heilige Geest vult ons en begint ons nieuw te maken, zodat we op Jezus en op God gaan lijken. Jezus Christus brengt ook het herstel van de schepping. Met de mensheid wordt de schepping hersteld. Ook dat gaat in stapjes: het volledige herstel van de schepping is nog toekomstmuziek: pas wanneer

wij zichtbaar delen in Gods luister, is het herstel compleet (Romeinen 8:18-21). Maar wij zijn als mensen, geleid door de Geest, wel medewerkers van God die nu al voor onze naaste en voor de niet-menselijke schepping Gods liefde zichtbaar kunnen maken. Beeld van God zijn betekent: liefhebben zoals Jezus dat deed en dus ook lijden voor anderen zoals Jezus deed. Jezus bleef niet buiten schot, maar had zijn vijanden lief om door goed te doen het kwade te overwinnen. Soms mooi, soms buitengewoon pijnlijk. Soms betekende het boosheid, zuchten, angst, uitlopend op de godverlatenheid van het kruis. Maar Jezus bracht ook genezing en herstel. Wij mogen leren in Christus koning en priester te zijn: ons te identificeren met anderen, ons in te zetten, mee te zuchten, te lijden, te bidden, te zegenen, genezing en herstel te brengen. Beeld van God worden betekent: leren je in te zetten tegen sociaal en ecologisch onrecht, ook als dat betekent dat je gaat delen in het lijden van Christus. Dat hoort bij Gods liefde: niet gemakkelijk, wel zo mooi. HANS BURGER IS UNIVERSITAIR HOOFDDOCENT SYSTEMATISCHE THEOLOGIE AAN DE TU KAMPEN

Leestips • J.M. Burger, Hoop voor een zuchtende schepping: Reflecties over lijden en ecologie bij Romeinen 8, Baarn (Willem de Zwijgerstichting), 2020. • Dave Bookless, Het groene hart van het geloof: Zorg voor Gods wereld, Amsterdam (Buijten en Schipperheijn), 2019 • Trees van Montfoort, Groene Theologie, Middelburg (Skandalon), 2019. • Paus Fransiscus, Laudato Si’: Encycliek over de zorg voor het gemeenschappelijke huis. 2015. Gratis te downloaden via www.rkkerk.nl. • Koos van Noppen, Messentrekkers bij de nachtwacht. Gratis de downloaden via www. arocha.nl. • H.W. de Knijff, Tussen woning en woestijn: Milieuzorg als aspect van christelijke cultuur, Kampen (Kok), 1995. • Richard Powers, Tot in de hemel, Amsterdam (Atlas Contact), 2018. • Diverse informatieve natuurboeken van Peter Wohlleben, onder andere: De geheime band tussen mens en natuur: Over de hartslag van bomen, onze zeven zintuigen en de vraag of planten bewustzijn hebben, Amsterdam (Bruna), 2020.

 INTERVIEW

DAVE BOOKLESS OVER GROENE THEOLOGIE:

‘Ga wortelen waar je woont’ In de wijk Southall, West-Londen, voelt predikant Dave Bookless zich thuis. Hij groeide op in India, als kind van zendelingen. Southall wordt wel ‘Little India’ genoemd: het merendeel van de inwoners is afkomstig uit India. Hier ontdekte hij wat het is om je roeping te vinden in de lokale gemeenschap, op de plek waar je woont. Te midden van beton, drukte en eindeloos autoverkeer werkte hij er aan natuurbehoud. ‘Ik wil hier wortelen, vruchtbaar zijn.’

Bookless werkt als theoloog bij de christelijke natuurbeweging A Rocha. Hij raakte onder andere bekend door zijn boek Planetwise, in het Nederlands vertaald als Het groene hart van het geloof, waarin hij zijn groene theologie uiteenzet. Die theologie komt voort uit de praktijk van zijn leven.

Groene parel TEKST EMBERT MESSELINK BEELD ROGIER BOS

Toen Bookless kennismaakte met A Rocha, groeide zijn wens om lokaal, in de stad, dichtbij mensen natuurbehoud handen en voeten te geven. Zijn oog viel op een verwaarloosd terrein aan de rand van de wijk dat onder andere werd gebruikt als afvaldump. Mede door zijn inzet is het tegenwoordig een groene parel in de stad. Bookless loopt geregeld zijn rondje door het Minet Country Park en ringt er vogels. Hij is nog altijd predikant aan het randje van deze wijk. Daarnaast zet hij zich in om de kerk wereldwijd te leren dat zorg voor de schepping bij het leven met Jezus hoort.

Rentmeesterschap is een veelgebruikte term voor onze relatie met de schepping. Kunt u uit de voeten met die term? ‘Genesis 1 beschrijft dat we heerschappij

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

over de schepping krijgen. Daarin zit een koninklijke verantwoordelijkheid. Ons model voor dat koningschap is Jezus, de dienende koning. Onze roeping is te heersen door te dienen en de aarde en alle schepselen te bewaren. Dat klinkt ook door in de term rentmeesterschap. De Bijbel gebruikt dit woord nergens rechtstreeks om onze relatie met de schepping te beschrijven. Maar Jezus sprak wel vaak over wat een goede rentmeester kenmerkt: hij zorgt voor wat hem is toevertrouwd. Ik denk dat je dat op de schepping mag toepassen: het is Gods eigendom, niet het onze. Wij dragen er zorg voor namens God. Het doel is dat Hij centraal staat, dat zijn schepping kan bloeien. Ik vind overigens dat er geen term is die onze rol in relatie met Gods schepping volledig definieert. Rentmeesterschap is de bekendste. Maar priesterschap is ook belangrijk. We kunnen priesters zijn in wat we zeggen, in de voorbede die we voor de schepping doen. Maar het priesterschap ligt in onze tijd ook in een houding van opofferende dienstbaarheid aan de schepping. Laten we dan de derde rol niet vergeten: we hebben ook een profetische

roeping. Laten we ons uitspreken tegen de vernietiging van regenwouden, tegen de vervuiling van oceanen en tegen de vergiftiging van het land. Laten we ook de vinger leggen bij het uitsterven van dieren als gevolg van economisch gewin en de bedreigingen die klimaatverandering oplevert voor mensen in arme omstandigheden.’

U bent zelf in een stadswijk in Londen gaan werken. Is er daar nog natuur om te beschermen?

‘Het is niet voor niets dat ik hier aan de slag ben gegaan. Als kind van zendelingen raakte ik ook zelf gegrepen door de zending. Toen ik dertig was, had ik op meer dan twintig verschillende plaatsen gewoond. Toen kwam het besef dat ik ontworteld was. Wat betekent het eigenlijk om te wortelen en vruchtbaar te zijn op de plek waar God je plaatst?, vroeg ik me af. Het antwoord heb ik in deze stadswijk gevonden. We zijn begonnen ons eigen voedsel te verbouwen en we werken samen in volkstuinen. We hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van het Minet Country Park, nu een prachtig stukje stadsnatuur. Ik heb geholpen bij het opzetten van een lokale Transition Town groep, die zich richt op duurzaam leven. Als

kerk zijn we betrokken bij het bieden van hulp aan daklozen, armen en mensen met schulden in onze stad. Het kloppende hart van dit alles is een christelijke gemeenschap die bidt dat Gods koninkrijk zichtbaar wordt, zowel lokaal als wereldwijd.’

Wortelen waar je woont, is dat een Bijbels principe?

‘Ik leid het af uit Jeremia 29. Gods volk is in ballingschap in Babylon. Voor Israël was dit een door God verlaten, vijandelijk gebied. Ze willen niets liever dan ontsnappen. Het antwoord van God moet hen geschokt hebben. God zegt niet: “Je komt snel weer thuis” of “Je huis is in de hemel”. God vraagt hen tuinen aan te leggen, zonen en dochters te hebben en te bidden en te werken voor de vrede en voorspoed voor “de stad waarheen Ik jullie weggevoerd heb”. Daarin hoor je een goddelijk principe: God roept mensen op om te wortelen waar Hij ze plaatst, op ecologisch, sociaal, economisch en geestelijk gebied. Hij vraagt ons aandacht te geven aan onze tuinen en volkstuinen, onze lokale relaties. Hij wil dat we sociaal en politiek betrokken zijn.’

Waarom is dat zo belangrijk?

‘Omdat het evangelie over zoveel meer gaat dan over het redden van zielen. Het is het goede nieuws van God voor alle mensen en de hele schepping. In het Oude Testament vind je dat samengevat in het woord ‘shalom’: vrede met God, jezelf, je buren en de schepping. In het Nieuwe Testament verwoordt Jezus die shalom als ‘het koninkrijk van God’: Jezus’ heerschappij over elk gebied van het leven, de samenleving, cultuur en natuur.’

U hebt er een term voor gevonden: ‘mangrovetheologie’. Wat houdt dat in?

‘Een vriend in India zei ooit tegen me: “Een boom zonder wortels waait om of wordt ziek.” Sindsdien houd ik me het beeld van christenen als mangroven voor ogen. Mangroven zijn tropische bomen en struiken die met hun wortels boven het water uit steken. Ze komen meestal voor bij kusten en rivieren in tropische gebieden met eb en vloed. Met hun diepe, met elkaar verweven wortelsystemen creëren ze de meest effectieve schokdemper tegen stormen en golven. Er is een direct verband tussen de zwaarst beschadigde gebieden door de tsunami van 2004 en de gebieden waar mangroven waren verwijderd. De stormen van vandaag zijn ecologisch, sociaal, economisch en politiek van aard. Alleen christenen met diepe wortels kunnen de aantrekkingskracht van



< Dave Bookless, predikant te Southall, West-Londen

 INTERVIEW

 Alleen christenen met diepe wortels kunnen de krachten van de chaos weerstaan  de krachten die chaos veroorzaken, weerstaan. Zij houden een gemeenschap bijeen. Mangroven vormen ecosystemen waar vissen, vogels, krabben en vele andere dieren floreren en groeien. Dat is toch een prachtig beeld voor kerken en christelijke huizen? Dus als je zoekt naar Gods roeping in je leven, houd er dan rekening mee dat Hij je roept te blijven waar je bent. Plant iets en verzorg het. Bouw aan de toekomst, zelfs als je de resultaten niet direct ziet. En: als je vruchtbaar wilt zijn, zorg dan vooral goed voor je geestelijke wortels.’

U hebt de kerk in Engeland in de loop van de jaren ‘groener’ zien worden. Is ‘groen geloven’ normaal aan het worden?

‘Ik denk dat de grootste uitdaging inderdaad niet langer ligt in het overtuigen van mensen dat zorg voor de schepping echt Bijbels is. De volgende stap wordt steeds belangrijker: hoe integreren we die overtuiging in ons leven? Hoe leggen

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

we onze prioriteiten, welke keuzes maken we? De reis van het hoofd naar het hart is vaak de langste reis. Ik zie nog wel dat allerlei ‘eindtijdtheologieën’ soms een struikelblok vormen. De notie dat God de hele planeet zal vernietigen als Christus terugkeert, wordt vaak gebruikt als excuus om niet voor de schepping te hoeven zorgen. Mensen zijn soms oprecht geschokt als ze zich realiseren dat de Bijbel meer zegt over de hoop die er is voor de schepping dan over het oordeel over de schepping; meer over continuïteit tussen deze en de komende wereld dan over discontinuïteit. Maar de grootste uitdaging is onze cultuur van materialisme en consumentisme. Als christenen zijn we verslaafd geraakt aan culturele normen die afgodische trekjes hebben gekregen. We zijn meegegaan in de mythe dat groei altijd goed is, dat bezittingen je gelukkig maken. Het is hoog tijd dat we de waarde van eenvoud herontdekken.’

Dave Bookless zou hoofdspreker zijn op de zomerconferentie van New Wine die is afgelast vanwege de coronacrisis. In plaats daarvan komt New Wine deze zomer met vier videotalks van Bookless, die vanaf half juli te bekijken zijn via www.new-wine.nl. Bij deze videotalks komt ook verwerkingsmateriaal, geschikt om te gebruiken in kerkdiensten, in Bijbelstudiegroepen en gezinnen.

De praktijk van ons leven dus, daar is werk aan de winkel. ‘Groen discipelschap’?

‘Zo mag je het zeker noemen! Als we zeggen: “Jezus is Heer”, dan is Hij Heer van heel ons leven. Dat raakt ook onze relatie met onze omgeving: met dieren, met wat we eten, hoe we consumeren en hoe we reizen. Jezus is degene “door wie en voor wie alle dingen zijn gemaakt”, staat in Kolossenzen 1. Laten we daarom zorg voor de schepping integreren in alle andere aspecten van discipelschap: laat het onderdeel worden van ons gebed, Bijbelstudie, van het kerkelijke leven, van evangelisatie, van onze sociale verantwoordelijkheid.’

Vorig jaar was ik in St. Mary’s Church in Londen, de kerk waar u predikant bent. Het grote aantal mensen met een fysieke of verstandelijke beperking viel op. Kun je in een context waarin zo veel aandacht nodig is voor mensen, ook nog zorg voor de schepping dragen?

‘Er is inderdaad een groot aantal mensen met beperkingen in onze kerk. Eerlijk gezegd trok dat mij aan, het is een van de redenen dat ik daar predikant ben geworden. Mijn eigen vrouw Anne kampt al lang met lichamelijke beperkingen en depressie. Laat het lichaam van Christus maar de diversiteit van de samenleving tonen. We zijn allemaal gebroken en genezen mensen. In de hele schepping zie je die mix: gebrokenheid en herstel, lijden en schoonheid. Als kerk willen we het goede nieuws zichtbaar maken, voor mensen en voor de schepping. We zijn betrokken bij een wijkprogramma om de groene ruimte te beschermen, we zetten ons in om afval op te ruimen. We werken met A Rocha aan het herstel van het groene stedelijke gebied Wolf Fields. En ook in gebed en preek besteden we aandacht aan zorg voor de schepping. Opvallend genoeg merken we dat zorg voor de schepping een prachtige kans biedt om ook mensen met fysieke of verstandelijke beperkingen te enthousiasmeren en te betrekken.’ EMBERT MESSELINK IS TEKSTSCHRIJVER

Kwestie van tellen

ek is dat. Dat nieuws over een actueel thema zomaar wegzakt in tijden van crises, van welke aard ook. Misschien klopt wegzakken niet helemaal. Maar feit is dat berichten over stikstof, de PFASnorm (weet je nog?) of 100 kilometer minder aandacht krijgen als er crisisnieuws is. Dat laatste is er. Je wordt er moe van. Kortgeleden merkte ik dat voor mij dat wegzakken gespeeld heeft bij recente berichtgeving over de uitspraak van de Hoge Raad. Deze uitspraak betrof euthanasie op iemand met diepe dementie. Ik las erover. Maar of het landde? Terwijl de impact fors is. Want als er een wilsverklaring is en een arts toetst die, dan is euthanasie toegestaan, ook al gaf de patiënte later aan niet dood te willen. NRC-columniste Rosanne Hertzberger stelt vast dat ‘wij (dus) voor haar invullen wat zij zou hebben gewild. Bij twijfel doen, dat is euthanasie anno 2020’. Vervolgens telt Hertzberger. Stel dat zo’n 5% van de mensen met een wilsverklaring later van mening verandert en wisselende verklaringen afgeeft. Stel dat er veertig van dit type euthanasiegevallen zijn, ‘dan’, zegt Hertzberger ‘accepteren we dat er jaarlijks twee mensen door een arts worden vermoord. (…) Dat zijn er in mijn ogen precies twee te veel.’ Dit tellen doet zeer.

 Het staat ons vrij om dat te doen  Het woord tellen staat ook in de Bijbel, onder meer in Psalm 90: ‘Leer ons zo onze dagen te tellen dat wijsheid ons hart vervult.’ De Italiaanse schrijver Paolo Giordano citeert dit vers in zijn boekje In tijden van besmetting. Hij geeft er een fraaie verklaring van: dit Bijbelvers leert ons ‘om onze dagen een waarde te geven’; in HSV-taal: stel in je leven de juiste prioriteiten. Wat is dan die waarde, wat zijn die prioriteiten? Giordano: ‘We kunnen tegen onszelf zeggen dat deze crisis een geïsoleerd geval is, of een plaag. We kunnen schreeuwen dat het hun schuld is. Het staat ons vrij om dat te doen. Maar we kunnen er ook naar streven om er zin aan te geven. Om (…) te bedenken wat we in normale omstandigheden niet kunnen bedenken hoe we hier gekomen zijn, hoe we de draad weer op willen pakken.’ Dit tellen doet goed. Hier word je wijs van.

LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG 13

 REPORTAGE

Drie portretten:

groene keuzes maken

Op welke manier geven Dorine van den Noort, Theo Vreugdenhil en Teunis Jacob Slob vorm aan duurzaamheid in hun bedrijf? Waarom is voor hen groen leven belangrijk en wat willen zij door hun levenswijze aan anderen meegeven?

Teunis Jacob Slob. Biologische boer. Duurzaamheid betekent voor hem vooral veel oefenen. ‘Durf groot te denken, maar ook klein te handelen. Want soms zijn het kleine stapjes die een grote beweging maken.’

Bewustwording

TEKST ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP BEELD ROKUS JACOB SLOB

Ruim 25 jaar geleden maakte Teunis Jacob de overstap van ‘gewoon’ boeren naar biologisch boeren. ‘Samen met zeven andere boerenbedrijven zat onze melkveehouderij in een traject waarbij overheid en onderzoekers betrokken waren. Er moesten dingen veranderen om te zorgen voor minder mest en mineralen. Een van de mogelijkheden was om biologisch te gaan boeren.’ Juist rond die tijd kwam er grond beschikbaar die Teunis Jacob samen met een andere boer kon kopen om de overstap naar biologisch boeren te maken. ‘Biologisch boeren gaat niet alleen over voedselvoorziening, maar ook over een stukje bewustwording. We kunnen als boer een rol spelen in natuur- en landschapsbeheer.’ ‘De manieren waarop je biologisch boeren invult,

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

blijft voortdurend in beweging’, vertelt Teunis Jacob. ‘We zitten nu middenin een proces om de normen voor biologisch boeren verder aan te scherpen. Er zijn internationale EU-richtlijnen, maar wij willen nog wat stappen verder gaan.’ Het geloof is voor Slob een belangrijke inspiratiebron voor zijn keuze, al wil hij dat niet voor zijn karretje spannen. ‘Iedereen maakt eigen afwegingen en moet doen welke mogelijkheden hij of zij heeft’, benadrukt hij. ‘Zo vullen wij ons rentmeesterschap in. Ik wil zorgvuldig omgaan met de aarde die ik slechts in bruikleen heb. Ik wil dat graag zo goed mogelijk doorgeven aan de volgende generatie en probeer daarin mijn rol te vervullen in afhankelijkheid van onze God.’

Geleidelijk

Steeds blijven zoeken en openstaan voor nieuwe

Dochter Anja Slob (partner in bedrijf), Teunis Jacob en zijn vrouw Nelie en Rokus Lakerveld (partner in bedrijf).

 Voedsel is veel meer dan buikvulling  mogelijkheden, is volgens Teunis Jacob essentieel. Ook stelt hij controversiële vragen bij zijn eigen melkveebedrijf. ‘Voedsel is veel meer dan buikvulling. Je bent ook steeds bezig met de vraag: wat is houdbaar, ook voor de toekomst? Moeten we bijvoorbeeld mensen wel voeden met dierlijke eiwitten? Moeten we niet overgaan op plantaardige eiwitten?’ De huidige coronacrisis doet, wat Teunis Jacob betreft, een appel op ons om vragen te stellen zoals: hoe gaan we om met alle mogelijkheden die er zijn? Is alleen de economie leidend of zijn er ook andere overwegingen? ‘Toch hebben eerdere crises laten zien dat we er niet zoveel van leren. We moeten vooral de weg der geleidelijkheid zoeken. Kleine stapjes zijn voor iedereen te maken. Door die stappen te verbinden, maken we samen een mooie beweging.’

Dorine van den Noort, alias Juffrouw Duurzaam. Runt een bedrijfje in kringloopvondsten en slingers van Hollandse vintage wollen dekens. ‘Er is al zoveel moois, waarom zou je dat niet nieuw leven inblazen in plaats van alles nieuw te kopen?’ Kriebelen

Dorien zegde haar baan als docent Frans op toen ze in verwachting was van de vierde en het gezin verhuisde van Ede naar Kampen. ‘Mijn man is erg druk als huisarts en doordat ik thuis was, kwam er meer rust voor de kinderen. Maar toen de kinderen allemaal naar school gingen, begon het weer te kriebelen.’ ’Tijdens de zoektocht naar ‘wat dan’ maakte ik twee jaar geleden een wandeling met

 15

 REPORTAGE

 mijn vader. Hij is voor mij een geloofsvoorbeeld. Toen ik hem om raad vroeg, antwoordde hij: “Een van de moeilijkste dingen van het geloof is wachten. Dus bid maar, en wacht. Je zult zien dat je iets op je hart krijgt.” Dat heb ik gedaan. Al het zoeken heb ik even geparkeerd, tot ik een paar maanden na die bewuste wandeling met mijn man erover sprak. Ineens wist ik het! Het zou: ‘Juffrouw Duurzaam’ gaan heten en ik zou van mijn hobby mijn werk gaan maken!’

Kringloop

Vriendinnen van Dorine viel het op dat ze een ‘neus’ heeft voor goede kringloopvondsten. ‘Regelmatig kreeg ik opmerkingen over mijn inrichting of servies. Steevast antwoordde ik dan: “Van de kringloop!” Ik houd van mooie dingen en vind het leuk om mijn huis regelmatig anders in te richten. Als je naar de winkel gaat en je mandje vollaadt met spullen, maar je bent er weer op uitgekeken, wat dan? Ga je dan ook weer mee met de volgende trend? De kringloop heeft me laten zien dat er al zoveel moois is. Kiezen voor spullen die er

 Door de kringloop heb ik ontdekt dat er zoveel moois is  al zijn, scheelt een hoop geld en is ook veel duurzamer.’ Zo ontstond ook het idee van de slingers die Dorine maakt van oude dekens. ‘Na elk feestje thuis had ik niet het geduld de slingers netjes op te rollen. Ze eindigden vaak als prop in de prullenbak. Dat moest toch anders kunnen? Ik vind het mooi dat zelfgemaakte slingers onderdeel zijn van een groter verhaal. Dat de slinger deel wordt van je herinneringen als je bij een feestje weer dezelfde slinger pakt.’ Voor Dorine heeft dit ook alles te maken met haar geloof. ‘We krijgen deze aarde en mogen er volop van genieten. Maar we hebben ook de opdracht er zuinig op te zijn. Hoe laten we hem na aan onze kinderen?’

Theo Vreugdenhil. Pastor van een interculturele kerk. Werkt een dag per week als zzp’er in zonnepanelen en woont met zijn gezin in een woongroep. ‘Duurzaam leven is geen wettisch systeem, maar draait om het goede leven. Je zoekt naar wat goed is voor jou, voor de mensen om je heen en voor de wereld.’ Woongroep

Theo kreeg in zijn christelijke jeugd al het nodige mee over een bewuste levensstijl. Maar in de woongroep Huize Humus in Nieuwegein maakte hij een ‘groene bekering’ mee. ‘Leven in een woongroep is extreem duurzaam, omdat je spullen zoals een auto deelt. Het samenleven scherpt je aan en stimuleert je om meer stappen te doen. Dat gebeurt volgens mij veel

 Ik kreeg een ‘groene bekering’ mee  16

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

te weinig. Het is wel belangrijk dat je elkaar daarbij niet de maat neemt.’ Het skippen van voedsel is zo’n duurzame actie van de woongroep. ‘Een paar keer per week halen leden van de woongroep goed bruikbaar eten uit containers achter supermarkten. We zien met eigen ogen hoeveel er misgaat in de voedselketen.’

Ruiken

‘Het bestaan van de houdbaarheidsdatum is recent. Onze opa’s en oma’s bepaalden door te ruiken en te kijken naar voedsel of iets nog goed was om te eten. Dat doen wij nu ook weer. ‘Te gebruiken tot’ is begrijpelijk gezien de voedselveiligheid, maar ‘ten minste houdbaar tot’ kun je veel ruimer nemen.’ De verspilling van zoveel voedsel raakt Theo. ‘Omdat

Eik en roos wij zoveel keuze willen in de supermarkt, wordt er ontzettend veel weggegooid. Daar wil ik zo min mogelijk aan meewerken. De woongroep deelt het geskipte voedsel wekelijks met zo’n vijftig mensen die leven rond de armoedegrens.’

Actie

Theo baseert zijn keuzes op wat hij leest in de Bijbel. ‘Ik probeer praktisch antwoord te geven op wat ik lees. Want als ik geen consequenties verbind aan wat ik lees, wordt de Bijbel een soort studieboek.’ Theo refereert aan Jacobus 5:4 waarin het onrecht beschreven staat als je mensen niet betaalt die op je akkers hebben gewerkt. Dit zette hem aan het denken over de kledingindustrie, waarop hij besloot alleen nog maar tweedehands kleding te dragen. ‘Om waarden om te zetten in actie, heb je mensen om je heen nodig. Waarden of principes alleen veranderen je niet. Wil je veranderen, dan kun je je het beste onderdompelen in een omgeving die de waarden in de praktijk brengt. Je verandert door mensen die je bewondert, door voorbeelden in je sociale omgeving. Dat is ook het hele idee van kerk-zijn, toch? Je bent samen een lerende gemeenschap.’ ANNEMARIE VAN DEN BERG-NAP IS TEKSTSCHRIJVER EN CULTUREEL ANTHROPOLOOG

Vijf groene webtips: •O p www.juffrouwduurzaam.nl staan bijzondere kringloopvondsten en handgemaakte slingers, geschikt voor een cadeau. •B oerderij De Drie Wedden verkoopt biologisch vlees, voor bijvoorbeeld een barbecue, zowel aan huis als via de webshop: www. dedriewedden.nl. •O p de site van het voedingscentrum staan tips voor het voorkomen van voedselverspilling: https://www.voedingscentrum.nl/nl/duurzaameten/voedselverspilling-voorkomen-7-tips. aspx. •D e site www.hetkanwel.nl biedt suggesties voor een groener en eerlijker leven. •D e site www.groenekerken.nl geeft tips en ervaringsverhalen van andere kerken voor duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en vergroenen van de eigen kerkelijke gemeente.

a afloop van mijn online college blijven studenten nogal eens ‘hangen’. Als ze zien dat ik in het EH-gebouw zit, roepen zij dat zij daar ook naar toe willen. De digitale werkelijkheid is zo beperkt en doet studenten geen goed. Niet voor niets sta ik voor een pedagogiek van aandacht waarin tijd en ruimte is voor de hartelijke verbondenheid, voor momenten in de wandelgangen, spontane contacten en diepe ontmoetingen. Zoals die met Thijmen en Rachelle. Thijmen staat in mijn deuropening. Hij heeft een probleem: ‘Té veel meisjes vinden mij leuk.’ Op zich snap ik dat wel, hij is ook leuk. Al pratend geef ik hem wat tips. In een volgend gesprek gaan we wat dieper en constateren we dat het voor hem nu niet het juiste moment is om een vaste relatie aan te gaan.

 Gevoelens en hormonen kun je niet negeren  In diezelfde periode spreek ik Rachelle, een meisje dat al diverse seksuele contacten heeft gehad. Met een docent op de middelbare school, met een jeugdwerkleider in de kerk en nu met een jonge man die een aantal dames op afroep beschikbaar heeft. Zo afschuwelijk! Op een gegeven moment vraag ik haar: ‘Wat wil jij nu zelf? Wil jij seksueel rein leven? Hoe denk jij je leven met God te integreren met je seksuele leven?’ Kort daarna vertelt zij dat zij breekt met de jonge man en dat ze voor reinheid gaat. Voorlopig even niets met jongens. Wat een opluchting. Niet veel later melden Thijmen en Rachelle zich samen bij mij. Ze willen komen praten. In dat gesprek – ik voelde het natuurlijk al aankomen – bekennen ze dat zij elkaar wel heel erg leuk vinden. Wat nu? Gevoelens en hormonen kun je niet negeren. Ik gebruik de metafoor van de eik. Die zo groot en sterk kan worden, omdat hij zo langzaam maar zeker groeit. Als zij het ook zo aanpakken in hun relatie, door bijvoorbeeld eerst vooral geestelijke maatjes te zijn, kan er iets heel moois groeien. De volgende dag ligt er een bosje rozen op mijn tafel. Op het bijbehorende kaartje staat: ‘Wij een eik, u een roos.’

ELS VAN DIJK IS DIRECTEUR VAN DE EVANGELISCHE HOGESCHOOL IN AMERSFOORT

 PRAKTIJKLOKAAL > Onze rubriek Praktijklokaal is gewijd aan hoe we in deze periode dat Nederland vanwege het corona-virus op slot zit toch kerk kunnen zijn: ‘kerk in quarantaine’. Op onze webpagina ’Kerk in quarantaine’ zijn nog veel meer tips te vinden over kinderen jeugdwerk, pastoraat, preken, gebed en kringen. Zie www.onderwegonline.nl/kerkinquarantaine.

Samen zingen kán Kun je straks, als de kerkdeuren weer voorzichtig open gaan, samen zingen? De mogelijkheden zijn beperkt vanwege het risico dat door te zingen het virus wordt verspreid, zeker binnen. In de afgelopen tijd zochten kerken naar manieren om toch samen te zingen. Een van die kerken is De Rank in Emmeloord (NGK). Met Pasen organiseerden ze een samenzingen-project, waarbij de deelnemers thuis ‘Via Dolorosa’ van Sela inzongen. Al die stemmen werden vervolgens samengevoegd in een video. Met Pinksteren willen ze iets dergelijks opnieuw doen. Voor het resultaat van Pasen zie: www.bit.do/fFJqr Ook Zoetermeer (GKv) heeft zo’n virtuele band. Op Hemelvaartsdag zongen ze met elkaar ‘Bid met mij’, ook van Sela: www.bit.do/fFJtz. In Nijmegen (CGKv) deden de kinderen mee in ‘Hoor de vogels zingen weer’: www.bit.do/fFJtC

Online leerhuis in Vathorst Ook in de Ontmoetingskerk (GKv) in Vathorst staat toerusting van gemeenteleden hoog op de agenda. Binnenkort gaat Leerhuis Vathorst van start met een breed

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

onderwijsprogramma voor de gemeente en wel 100% online, meldt dominee Joost Smit op Twitter. Er zijn vier aandachtsgebieden gedefinieerd: omgang met God, bijbel en gebed, stemmen uit de geschiedenis en geloofsleer, praktijk van het christelijke leven, omgang met de schepping en werk. Als eerste biedt het Leerhuis vier online avonden over het eerste aandachtsgebied. Op deze avonden worden de grote lijnen in de Bijbel besproken met kenners van de Schrift als Arnold Huijgen, Koert van Bekkum en Jos Douma. Daarbij krijgen gemeenteleden handvatten aangereikt om zelf deze lijnen verder te ontdekken en in eigen kring te bespreken. Het doel is: ‘Deelnemers verruimen hun blik op Gods openbaring. Zij leren hoe zij teksten uit een andere tijd nu kunnen lezen en begrijpen. Zij leren meer over het karakter van de Bijbel en zijn zo beter toegerust om op zoek te blijven naar Gods woord en wil in hun leven en de gemeente’. Het online leerhuis is in eerste instantie bedoeld voor de eigen gemeenteleden, maar de opzet is natuurlijk ook voor andere gemeenten bruikbaar.

Toerusting voor ouders van tieners Het plan lag er al in Bedum (GKv) om gemeenteleden te ondersteunen bij de geloofsopvoeding: ‘De geloofsopvoeding is een hele uitdaging. Zeker met kinderen in de pubertijd. Wat kan het moeilijk zijn om jouw kind dan met het geloof te bereiken en op een positieve manier met elkaar over God te praten. Juist in deze gekke tijd vind je dat misschien extra moeilijk, maar misschien biedt het ook wel nieuwe mogelijkheden.’ In Bedum vinden ze dat dit een verantwoordelijkheid is van de hele gemeente, niet alleen van de ouders.

Er zijn vijf filmpjes gemaakt over een thema met een bijbehorende thuisopdracht. De thema’s zijn: influencer nr. 1, tieners inside out, tieners en geloof... mismatch?, geloofsgesprek met tieners en geloof in praktijk. Vanaf begin juni is het materiaal ook beschikbaar voor andere gemeenten. Bij het overleg hierover waren ook NGK Jeugdwerk en de Christelijk Gereformeerde Jeugdorganisatie betrokken.

 ‘Niet omdat jouw huis nu zo’n vrome plek moet zijn’ 

De geplande avond kon niet doorgaan. Maar na overleg met het Praktijkcentrum ontstond het plan om de toerusting over geloofsopvoeding online aan te bieden aan ouders van tieners. ‘Jouw thuis, Gods huis’ is de titel geworden van het project. Ingrid Plantinga, die vanuit het Praktijkcentrum hieraan werkt: ‘Niet omdat jouw huis nu zo’n vrome plek moet zijn, maar omdat God thuis wil zijn bij gewone mensen die met vallen en opstaan hun kind proberen op te voeden in geloof’.

Feedback op de online dienst Wie voorgaat in een kerkdienst of daaraan een andere bijdrage levert, krijgt tijdens de dienst al veel terug. En hij of zij kan direct na de dienst ook nog reactie krijgen. Wat heeft mensen geraakt, waar zitten nog vragen, wat heeft ze pijnlijk getroffen? Maar bij een online dienst moet je een extra stap doen om reactie te krijgen of te geven. Gebeurt dat niet, dan gaan de medewerkers aan de dienst die persoonlijke reacties missen. Erik Jansen schrijft in het blad van de 3G-kerk in Deventer: ‘Als kerkmuzikant zit er veel voorbereiding in een eredienst en dat heb je er vaak voor over, want

op zondag komt alles bij elkaar en zie je met eigen ogen hoe het de gemeente dient. Mensen worden geraakt en dat is merkbaar in hoe ze reageren op een lied, hoe ze meezingen of welke sfeer er ontstaat tijdens de dienst’. Die reactie mis je bij een online dienst. Erik Janssen vraagt daarom uitdrukkelijk om feedback. ‘Blijf de mensen bemoedigen die momenteel erg druk zijn met het faciliteren van de online diensten. Het geeft moed om door te gaan en mooie dingen te maken, juist in deze tijd van verwijdering.’

 STIMULANS

TEKST DEBBIE DEN BOER

Lees-, kijken luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Licht van de wereld Jezus noemt ons zout en licht. Hij wil dat wij smaakmakers en lichtbrengers zijn: een geweldige, maar ook lastige opdracht. Misschien verlang je er wel naar om Jezus’ licht uit te stralen in je omgeving, maar hoe pak je dat aan? En kun je dat wel? De vrouwenbeweging Lume, onderdeel van de Verre Naasten, wil vrouwen op dit punt inspireren. Dit doet zij op tal van manieren. Zo verschenen er twee boeken uit dit netwerk. Het eerste boek Kijk ons leven! staat vol verhalen van inspirerende vrouwen die de wereld veranderd hebben en wil je stimuleren om net als hen in je gewone leven buitengewone keuzes te maken.

Daarbij komen bekende vrouwen aan bod zoals Corrie ten Boom, Gladys Aylward en Lauren Daigle, maar ook ‘onbekende’ vrouwen die verschil hebben gemaakt. Het tweede boek Jij bent licht! Ga er maar in staan van de hand van Frieda van de Geest laat je zien hoe je zelf licht kunt zijn. Het boek wil je allereerst laten ontdekken dat je al licht bent. Het boek staat vol met leuke tips, bemoedigende (Bijbel)teksten en inspirerende verhalen, die je uitdagen om zelf ook licht te verspreiden. Beide boeken zijn aanraders voor elke vrouw die zich afvraagt hoe zij van betekenis kan zijn voor haar omgeving.

Waar is God in de crisis?

Jezus in de hoofdrol

De coronacrisis is een crisis van ongekende omvang. Wereldwijd overlijden er nog dagelijks velen aan het virus. De economie is tot een dieptepunt gedaald. Onze samenleving wordt ineens een anderhalvemetersamenleving. De coronacrisis raakt ons in ieder aspect van ons leven. En dus stellen mensen vragen – vragen die al eeuwenlang worden gesteld tijdens crisissen: waar is God? En waar ben ik? Over deze vragen heeft Reinier Sonneveld het in het boek Waar is God in de crisis? En waar ben ik? Hij schreef het toen de lockdown enkele weken gaande was. Sonneveld wendt zich tot de woorden die Jezus spreekt als Hij zijn diepste crisis beleeft, de kruiswoorden. Deze kruiswoorden zijn voor Sonneveld aanleiding om zeven houdingen te onderzoeken waarmee christenen kunnen reageren op een crisis.

Uitgeverij NEEMA Games heeft, in samenwerking met Opwekking GO, een uitdagend spel ontwikkeld voor jonge kinderen, gebaseerd op verhalen uit de Bijbel waarin Jezus de hoofdrol speelt. In het spel Triplo gaat het erom wie als eerste de setjes van drie kaarten met elkaar weet te verbinden. De triplo’s vertellen verhalen waarin je vanuit de ene situatie in de andere komt door iets wat Jezus heeft gedaan. Het spel is een heel natuurlijk middel om met elkaar in gesprek te gaan over Jezus en wat Hij doet. Opwekking GO heeft bij het spel vier interactieve online programma’s ontwikkeld voor gezinnen met kinderen vanaf groep 3. De programma’s zijn te vinden via www.opwekking.nl/ opwekking-go/materialen/time-to-go.

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

 JEUGDWERK

Prieste rs in Gods schepping Veel jongeren maken zich zorgen over het klimaat. Sommige lijden zelfs aan klimaatdepressie. Hebben zij wel perspectief? Of is de schepping onderworpen aan de zinloosheid? Welk antwoord geef jij als jongeren deze vragen aan jouw stellen? Eerlijk: ik zou stamelend antwoorden dat ik niet te veel vlees eet, minder plastic gebruik en zo duurzaam mogelijk probeer te leven. Maar ten diepste weet ik het eigenlijk niet zo goed. Stiekem denk ik: ik moet van alles doen of juist laten, maar redden we het daarmee?

Apathische God

TEKST ANKO OUSSOREN

Hierover gaat het nummer All the good girls go to hell van Billie Eilish. Het maakte diepe indruk op mij. De machteloosheid en hopeloosheid stralen ervan af. In een interview vertelt Eilis dat dit nummer, een van haar donkerste liedjes, laat zien hoe gefrustreerd ze is over de vernietiging van de planeet door de mensheid. In de clip valt Eilis als een engel neer op de aarde en raakt ze doordrenkt met olie. Langzaam verandert de wereld om haar heen in een brandende hel. Het nummer is geschreven door iemand die niet gelooft dat het nog goed komt met deze aarde. God is apathisch. Hij bemoeit zich niet met de aarde. Hij zegt dat de mensheid zichzelf aan het vergiftigen is en straks om hulp zal smeken. Aan het einde klinken de boosheid, eenzaamheid en kwetsbaarheid van de hoofdpersoon door. Het heeft geen zin om het goede te doen. God is ons iets schuldig.

Zucht

Ik kan er van alles van vinden, maar word er vooral stil van. Ik besef dat de manier waarop we leven, de

wereld kapot maakt. Ook de gedachte dat het geen zin heeft om je in te zetten, snap ik. De schepping zucht. Het is hier niet wat het zou moeten zijn of waar het voor is gemaakt. De schepping is onderworpen aan zinloosheid. Niet omdat ze dat zelf wilde, maar omdat God haar daartoe veroordeeld heeft. Wat Eilish zingt, sluit aan bij wat Paulus schrijft in Romeinen 8. Alleen ontbreekt de hoop in het lied en juist die kan helpen als je dezelfde pijn, eenzaamheid en zinloosheid als Eilish ervaart.

 Ik moet van alles doen of laten, maar redden we het daarmee?  Zinloos

Misschien lijkt het zinloos om het goede te doen. Onvermijdelijk zullen we de schepping beschadigen. Maar er is hoop. God heeft ons niet de opdracht gegeven om de schepping te redden. Dat zal Hij zelf doen. Hij vraagt wel van ons om het goede te doen. Laten we daarmee beginnen. Hoe het eindigt, dat ligt in Gods hand. Paulus schrijft dat we de Geest van God krijgen om hierin te groeien. God wil ons kracht geven om het goede te doen voor de wereld. Hij helpt ons om een priester te zijn en dat is nooit zinloos. ANKO OUSSOREN IS ADVISEUR BIJ HET PRAKTIJKCENTRUM

> De rubriek Jeugdwerk heeft een uitgebreide online versie. Dit online deel biedt extra verdieping, bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan. Ga naar www.onderwegonline.nl/jeugdwerk-OW612.

 EYEOPENER

Ben jij al vervuld met de Geest? Pinksteren ligt alweer achter ons, dit jaar zonder grootschalige Opwekkingsconferentie of extra feestelijke kerkdiensten. Maar heb je in de huiskamer ook iets van de vervulling met Gods Geest ervaren? Misschien voelt dit als een wat ongemakkelijke vraag. Toch is het, volgens Paulus, de gewoonste zaak van de wereld dat je steeds weer vervuld wordt met Gods Geest. Ook thuis.

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

Laat de Geest u (steeds weer) vervullen. Efeziërs 5:18

Over ‘de vervulling met de heilige Geest’ wordt onder christenen heel verschillend gesproken. Als een pinksterbroeder of -zuster je, al dan niet met een dwingende ondertoon, vraagt: ‘Ben je wel vervuld met de Geest?’, wordt daarmee bedoeld: ‘Heb je, toen je tot een persoonlijk geloof in Jezus kwam, een moment beleefd waarop zijn Geest je op een totale en overweldigende wijze in bezit nam?’ En dan antwoord je, als je in de gereformeerde traditie bent groot geworden: ‘De Geest is op eerste pinksterdag voor eens en altijd uitgestort!’ Of: ‘Ik ben gedoopt in de naam van de Vader, de Zoon én de heilige Geest! Hij werkt aan mij vanaf mijn prilste begin!’ In al die gevallen wordt ‘de vervulling met de heilige Geest’ als iets eenmaligs beschouwd: een doorbraakmoment aan het begin van de kerkgeschiedenis, van het leven of bij de wedergeboorte. Maar voor de vervulling met de heilige Geest moeten we ons steeds weer openstellen, of we nu charismatisch zijn of gereformeerd. Op dat spoor zet de apostel Paulus’ ons in Efeziërs 5:18: ‘Laat de Geest u (steeds weer) vervullen!’

Gebiedende wijs

TEKST JAN MUDDE

Het eerste dat opvalt, is dat Paulus hier de gebiedende wijs gebruikt: ‘Laat u vervullen!’ De vervulling met de heilige Geest wordt niet vrijblijvend als optie aangeboden, maar is een must. Dat heeft te maken met Gods grote plan. Alles wat Jezus als Gods Zoon op aarde deed, was als een rode loper waarover zijn Geest ons hart wil binnenkomen. Met Kerst werd Hij mens onder de mensen. Op Goede Vrijdag stierf Hij om ons hart van zonde vrij te maken. Met Pasen vieren we dat God zijn offer aanvaardt en zijn Zoon verheerlijkt heeft. Met Hemelvaart dat aan Jezus alle macht is gegeven. En wat is zijn eerste regeringsdaad? Dat Hij zijn Geest over mensen uitstort en hen van binnenuit vernieuwt. Daar was het hem met Kerst al om te doen, daar is Goede Vrijdag op gericht en Pasen op uit! Het is dan ook ondenkbaar

dat welke christen dan ook zou zeggen: ‘De vervulling met de Geest is een typische pinksterspecialiteit.’

Steeds weer

Uit de wijze waarop Paulus zich hier in het Grieks uitdrukt, valt ook op te maken dat hij niet aan iets eenmaligs denkt, maar aan iets dat bij voortduur en steeds weer gebeuren moet. Paulus gebruikt in Efeziërs 5:18 een tegenwoordige tijd, die je zo mag weergeven: ‘Wordt steeds weer vervuld met de Geest.’ Of: ‘Stel je steeds weer open voor de Geest.’ Er zijn er die benadrukken dat de vervulling met de Geest iets eenmaligs is. Met Pinksteren is de Geest in volheid uitgestort en bij je doop is Hij je geschonken, dus vraag jezelf niet steeds krampachtig af ‘of je de Geest wel hebt’. Ik vind dat een bevrijdende en ontspannen gedachte. Ook als je niet groots ervaren hebt dat de Geest je vervulde, ook als je fasen in je (geloofs)leven hebt die dor en droog voelen, mag je erop vertrouwen dat Christus’ Geest in je aan het werk is. Onze Vader in de hemel is geen weermannetje of -vrouwtje dat dan weer buiten, dan weer even binnen is.

 De heilige Geest werkt

niet gestaag, als een constante kracht 

Tegelijk is het nodig je steeds weer voor de Geest open te stellen. De Geest werkt niet gestaag of als een constante kracht. Zoals je aan een huwelijk of andere relatie moet werken en je daarin dichter of minder dicht bij elkaar kunt komen te staan, zo is dat ook in de relatie met God. Je kunt de connectie met de Geest verliezen, als je Hem buitenspel zet.

 23

 EYEOPENER

 Wat zou het mooi zijn als het antwoord een doorleefd ‘ja’ kon zijn  De Geest kan zelfs van ons wijken, zoals Hij van de ongehoorzame Saul week. (1 Samuël 16:14) Vandaar dat ‘steeds weer’.

Meervoud

Dan wil ik erop wijzen dat Paulus hier het meervoud gebruikt. Paulus spreekt niet tot enkelingen, maar tot de gemeente als geheel. Ook dit is leerzaam. Het vervuld worden met de heilige Geest is geen extraatje of privilege voor uitzonderlijke christenen, maar iets wat God wil doen aan iedere gelovige en aan heel zijn kerk. In Joël 3:1-5 staat: ‘Ik zal mijn Geest uitgieten over al wat leeft. Jullie zonen en dochters zullen profeteren, oude mensen zullen dromen dromen, en jongeren zullen visioenen zien; zelfs over slaven en slavinnen zal ik in die tijd mijn Geest uitgieten.’ Dat gemeenschappelijke blijkt ook uit de verhalen in Handelingen die over de vervulling met de heilige Geest gaan: telkens wanneer dat gebeurt zijn het groepen christenen over wie de Geest komt. Dat zegt iets over de weg die de Here met ons mensen wil gaan. Hij wil niet alleen de enkeling vol van Christus maken, maar ook de gemeenschap, het huwelijk, het gezin, de gemeente, uiteindelijk de hele wereld! Sámen vormen we ‘het lichaam van Christus’. En pas met elkaar zijn wij zijn handen om te genezen, te dienen, te zorgen voor elkaar.

Actief en passief

Maar hoe gaat dat dan in zijn werk, je steeds weer laten vervullen met de Geest? Wel, daar zit zowel iets actiefs als passiefs in. Vergelijk het met een

Vragen

•P aulus maakt in Efeziërs 5:18 een tegenstelling tussen vol (willen) zijn van drank en vol (willen) zijn van de Geest. Waar ben je vol van? Waar wil jij vol van zijn? •W elke ervaring heb jij met de vervulling met de heilige Geest? •W aarin zie je werking van de heilige Geest in respectievelijk je eigen leven, dat van je gemeente en in de kerk als geheel? •H oe stel jij je open voor het je steeds weer laten vervullen met de Geest? Of valt hier nog wel wat winst te boeken?

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

ontstoken kies die behandeld moet worden. Dat kun je niet zelf, dat zal een ander moeten doen. Het enige wat jij kunt, is je ervoor openstellen, het aan je laten gebeuren: naar de tandarts gaan, mond openen, je laten behandelen. Zo is het ook met de vervulling met de Geest. Het begint ermee dat je ontvankelijk wordt, je openstelt, bidt. Ook dat blijkt uit Handelingen (zie bijvoorbeeld 1:14 en 4:24-31). Aan de komst van de heilige Geest gaat gebed vooraf. Een gebed waarin je leeg voor God komt om met hem zelf gevuld te worden. ‘Heer, hier ben ik, een mens met een harde wil, een hard hart, eigenwijs en trots. Komt U tot mij met uw heilige Geest, breek de hardheid van mijn

 ‘Heer, hier ben ik,

een mens met een harde wil’ 

hart en buig mijn wil naar de uwe toe.’ Of: ‘Heer, ik ben zo onrustig, zo vol angst en onzekerheid. Ik zit vastgezogen in een moeras van twijfels. Ik open me ook vanmorgen voor U, Heer. Vul mij met uzelf, vul mij met uw vrede, vul mij met uw Geest, Jezus.’ Zo mag je persoonlijk bidden. Zo mag je samen bidden, als gezin, als gemeente. In Efeziërs 5:18 verbindt Paulus ook de aanbidding met het werk van de heilige Geest: ‘Bedrink jullie niet, want dat leidt tot uitspattingen, maar laat de Geest jullie vervullen en zing met elkaar psalmen, hymnen en liederen die de Geest jullie ingeeft.’ Waar de Geest werkt, komt een diepe drive om Hem groot te maken in de gemeente. En omgekeerd: waar mensen klein voor God komen om Hem groot te maken, kan de Geest dat gebruiken om de ruimte van het hart en zelfs de fysieke ruimte te vullen met zichzelf. Wat rest, is niet de vrucht van een machtig moment van aanbidding, maar een vrucht die in het verborgene werkzaam blijft. Er komt vrede over je, innerlijke kracht, iets van nederigheid, bewogenheid, of hoop. Misschien is het jou ook wel eens gevraagd: ‘Ben je al vervuld met de heilige Geest?’ Wat zou het mooi zijn als het antwoord een doorleefd ‘ja’, kon zijn: ‘Het is vanmorgen nog gebeurd!’ JAN MUDDE IS PREDIKANT VAN DE WILHELMINAKERK IN HAARLEM

ADVERTENTIES

Missieloket bundelt missionair-diaconale expertise

Sinds eind mei is de website www.missieloket.nl online, waar kerken terechtkunnen voor inspiratie, informatie, coaching en mogelijkheden voor financiële ondersteuning bij hun diaconale en missionaire initiatieven. Het Missieloket bundelt de kennis en ervaring van vier organisaties die op missionair en diaconaal gebied actief zijn in de GKv en de NGK: Deputaten Ondersteuning Kerken, Classes en Missionaire Projecten, Diaconaal Steunpunt, Missionair Steunpunt en mission-organisatie Verre Naasten. Dit loket is de centrale plek waar kerken al hun vragen over coaching, financieringsmogelijkheden en diaconale/ missionaire initiatieven kunnen stellen. Daarnaast is het Missieloket een toegangspoort naar ervaringen die in andere kerkverbanden bij missionairdiaconale initiatieven zijn opgedaan. Het nieuwe magazine Meedoen verschijnt één keer per jaar voor alle GKv- en NGK-kerkleden en brengt missionaire-diaconale projecten in Nederland in beeld, vaak intercultureel, waar kerkmensen aan het werk zijn in Gods Koninkrijk en het geloof wordt geleefd in woorden én daden. Vanwege de coronabeperkingen verschijnt de eerste uitgave van het magazine, Meedoen in Gods missie, uitsluitend digitaal. Het is in te kijken en te downloaden via www.missieloket.nl

OnderWeg app! Met de app OnderWeg online kun je ons magazine ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Extra Micha Zondag op 14 juni

Micha Nederland organiseert op 14 juni een extra Micha Zondag over het thema: ‘Stilgezet, hoe nu verder?’. Aan de kerken wordt gevraagd om die dag stil te staan bij de indringende vragen die de coronacrisis oproept: hoe voorkomen we dat kerken en christenen straks gelijk terugschieten in het drukke leven van hiervoor? Zorgen we wel goed voor de schepping? Besteden we onze tijd aan de mensen en dingen die we écht belangrijk vinden? Welke gevolgen heeft onze leefstijl voor mensen elders? Kan het ook anders? Als leidraad is gekozen voor de opdracht van God in Micha 6:8: ‘Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de Heer van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God.’ Via www.michanederland.nl is downloadmateriaal (preekschets, liederen, gebeden etc.) beschikbaar voor kerkdiensten en persoonlijke bezinning.

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen! Voor € 40,00 per jaar (studenten betalen € 20,00) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel. Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app

> Voor meer actueel nieuws ga naar onderwegonline.nl

‘MIJN LEVEN IS MINDER RATIONEEL GEWORDEN’

TEKST PETER SNEEP BEELD JACO KLAMER

Dichter Lenze Bouwers blijft een vrije Fries 26

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

 ONTMOETING De Dalfse dichter Lenze L. Bouwers dacht twee jaar geleden dat zijn dichtersleven voorbij was. Na een hartstilstand verwachtte hij niet meer te kunnen werken. Vorige maand werd hij tachtig jaar en verscheen zijn nieuwe dichtbundel Vechtdalnotities.

k ben vernoemd naar een oom en tante van moederskant: oom Linse en tante Leona. Mijn vader heeft bij de geboorteaangifte de naam Linse doorgegeven als Lenze. Waarschijnlijk sprak hij Linse uit als Lenze. De familie Bouwers komt uit de streek rond Emmen. Mijn vader was veenarbeider, mijn moeder is een Friezin uit Oudega. Mijn taaltalent komt bij haar vandaan. Haar moeder kende het Onze Vader in heel veel talen. Ik spreek zelf geen Fries, maar ik voel me sterk met haar verwant. Ik heb een sterke drang naar vrijheid. Dat hoort bij de Friezen. Ik voel me een vrije Fries. Mijn liefde voor taal is sterk aangewakkerd door mevrouw Schilder-Van Houwelingen Rijkhoek. Zij was mijn lerares Nederlands op de Gereformeerde Onderwijzers Opleiding (GOO) in Enschede. Ze had een enorme collectie kinderboeken. Daar was ze zo zuinig op, dat ze die doorlopend op 21 graden Celsius hield. Ik heb haar later nog eens opgezocht. Ze zat met de Variant op schoot, de zaterdagse bijlage van het Nederlands Dagblad waarvan ik literair medewerker was. “Je bespreekt niet de goede dichters”, zei ze. Ze vond dat ik te veel aandacht had voor middelmatige christelijke dichters, terwijl er buiten de christelijke kring veel betere dichters waren.’

U schreef jeugdboeken over controversiële onderwerpen, zoals in 1988 ‘Lieve vader, vuile schurk’ over incest. Waarom koos u voor dat onderwerp?

‘Ik had als decaan op school gesprekken met meisjes gehad die slachtoffer waren van incest. Ik begon daarover ’s nachts te dromen. Daarom ben ik gaan noteren, om het van me af te schrijven. Zo is het boek Lieve vader, vuile schurk ontstaan. Het taboe op incest werd doorbroken en na dertig jaar kwam er weer vraag naar het boek uit reformatorische kring. Het is in 2015 opnieuw uitgegeven onder de titel Zwijg over liefde.’

U bent gestopt als docent om u helemaal aan de schrijfkunst te wijden.

‘In 1992 heb ik de stap gewaagd. Heerlijk! Ik was vrij kunstenaar. Het kon omdat mijn vrouw mij steunde. Vanaf

1985 kreeg ik financiële steun van het Fonds voor de Letteren en wilde de prestigieuze Amsterdamse uitgever Querido mijn gedichten gaan uitgeven. Querido bleef me trouw tot 2009, daarna zetten ze het mes in het medewerkersbestand. Buiten die uitgeverij heb ik daarna nog heel wat gepubliceerd.’

Is uw geloof veranderd in al die jaren?

‘Mijn leven is minder rationeel geworden, minder dogmatisch. Ik ben God anders gaan zien. Ik voel me een eend in het vrije water van een eendenkooi, zo een als op Ameland. Ik zwem met meerdere eenden. Dan laat de kooiker zijn hondje los en wordt de rust verstoord. Toegepast: ik wil vrij blijven in Christus. Dat wil niet zeggen dat er geen begrenzingen zijn, maar ik wil niet in een fuik gelokt worden.’

Welke fuik zou dat kunnen zijn?

‘Er zijn allerlei soorten fuiken. De fuik van de te grote ellendekennis, waardoor verlossing en dankbaarheid geen plek krijgen. De fuik van verbond en ware kerk laten

Lenze L. Bouwers is geboren op 16 mei 1940 in Breezand. Na de Gereformeerde Onderwijzers Opleiding (GOO) in Enschede werd hij in 1963 onderwijzer aan de gereformeerde basisschool in Delfzijl. Van 1968 tot 1992 was hij docent aan het Greijdanus College in Zwolle. Daarna wijdde hij zich geheel aan het schrijven en dichten. Van 2007 tot 2009 was hij stadsdichter van Zwolle. Hij schreef negen kinderen jeugdboeken en bracht zeventien dichtbundels uit. Lenze Bouwers is getrouwd en heeft vijf kinderen en een achterkleinkind. Hij won in 1997 met het boek De pyromaan de Hoogste Woordprijs voor het beste christelijke kinderboek.



 ONTMOETING

 ‘Ik blijf een

verbondsdenkertje’



mijn schoonzoon oprichter en dirigent is. De jongens worden wel eens de engelen van Dalfsen genoemd, zo mooi zingen ze.’

Op de onderwijzersopleiding kreeg u het advies te stoppen, omdat muzikaliteit ontbrak. Toch maakte u kerkliedteksten, waarvan een aantal het Gereformeerd Kerkboek heeft gehaald.

‘Ik houd van zingen, maar ik ben muzikaal niet sterk. Toen ik in Delfzijl werkte, nam een collega de muzieklessen van me over. Ik had andere kwaliteiten: ik kon machtig mooi vertellen. Ik vind het maken van liederen leuk werk, maar er zijn zoveel betere dichters dan ik. Bijvoorbeeld de Liedboekdichters Jaap Zijlstra en Ria Borkent. Toch ben ik ook best trots dat er verzen van mij in zijn gekomen. De berijming van de twaalf artikelen (‘k Geloof in God de Vader die uit niets) wordt nog regelmatig gezongen, zie ik tot vandaag aan de betalingen die ik ontvang van Buma/ Stemra. Als jouw lied in een bundel staat, wordt dat deel van een groter geheel. De verzen gaan op in de communicatie van de kerk. Laatst zongen we die geloofsbelijdenis weer eens. Bij vers 5 kreeg ik mijn bedenkingen, zoveel dogmatiek! Het lijkt wel zo’n volgepropte verse worst!’ samenvallen. Gods verbond met mensen is ruimer. De fuik van: wij zijn klein in aantal, maar we hebben ons wel aan Gods Woord gehouden en anderen niet. Dat is uitsluiting door mensen. Zeg niet wat alleen God kan zeggen! Dan is er de fuik van precies weten wat God wil. Ons kennen is niet volmaakt. En er is nog de fuik van eenzijdig het gevoel laten prevaleren: alleen als ik God ervaar, als ik zing, enzovoort, is God in mij. Het is die Friese vrijheid, die ik bijvoorbeeld heel sterk ervaar als ik op Ameland ben. Die ruimte die ik daar vind, die wil ik ook in de kerk. Het strakke en georganiseerde is in strijd met mijn wezen. Ik blijf een verbondsdenkertje. Maar dan niet verkoeld, maar graag in praktijk gebracht. De heilige Geest waait en is niet te vangen in een schilderijtje dat we ophangen aan de wand en zeggen: zo is God. Ondanks de veranderingen in de kerk zijn mijn vrouw en ik vrijgemaakt gebleven. Ik geniet van de kerkdiensten op zondag, die geven me energie. Ik hoor de mooie muziek en teksten van Kinga Bán. Maar ook van het Jongenskoor Dalfsen, waarvan

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

In uw gedichten en liederen maakt u graag nieuwe woorden. In het lied ‘Het is er altijd al geweest, het Woord’ staat het woord ‘tintenwonderpracht’.

Ik kwam ooit het Latijnse woord parallellepipedum tegen. Daar wilde ik wat mee doen. Maar toen ontdekte ik jammer genoeg dat de beroemde dichter Gerrit Achterberg het al had gebruikt. Maar sindsdien gebruik ik expres zulke lange samengestelde woorden.’

Hoe was het om van 2007 tot 2009 als Dalfsenaar stadsdichter van Zwolle te zijn?

‘Ik ben een beetje een gelegenheidsdichter die graag communiceert. Voor mij was het een toptijd. Er zijn toen heel wat gedichten van mij verschenen op muren en glazen. Het was geen probleem dat ik niet in Zwolle woonde. Ik heb er 24 jaar lesgegeven, en ik heb er vijf jaar gewoond. Ik was 67 toen ik stadsdichter werd, dus al best een ouwe baas. Door die functie bleef ik onder de mensen, met allerlei optredens op veel verschillende plekken. Er is een

1944 – 1953 – 2020

mooie dichtbundel uit voortgekomen en nog steeds levert het werk op. Elk jaar in december draag ik een gedicht voor bij de naturalisatie van nieuwe Nederlanders.’

Heeft u altijd inspiratie voor een gedicht?

‘Er borrelt een blijvende stroom aan ideeën in mijn hoofd. Een dezer dagen komt de bundel Vechtdalnotities uit, in samenwerking met fotograaf en beeldend kunstenaar Gijs Dragt. Hij las mijn werk over de opgravingen in Dalfsen en vroeg om samenwerking voor de bundel over het Vechtdal. Nu die bundel klaar is, loop ik na te denken over gedichten in coronatijd, bijvoorbeeld over ziekenverzorging. Misschien zet ik wel een gedicht daarover los op een kaart bij het verschijnen van de Vechtdalnotities.’

Wat doet u als u niet aan het dichten bent?

‘Ik verveel me geen moment. Dat komt door contacten met de familie, gedichten maken en mijn grote hobby: oude ansichtkaarten verkopen voor goede doelen. Ik heb al voor enkele duizenden eurootjes verkocht. En in de zomer bramen en vlierbessen plukken om er sap en jam van te maken.’

 ‘Het lijkt wel een

volgepropte verse worst!’ U bent nu tachtig jaar. Hoe voelt dat?

‘Tachtig, prachtig, zeg ik de laatste tijd heel vaak. Iedere dag ervaar ik als een wonder. Zeker na mijn hartstilstand eind januari 2018. Via reanimatie en een snelle ingreep in het ziekenhuis kon ik weer vrij ademen. En met Job zeg ik: ik heb alle facetten van het leven mogen meemaken. In Enschede heb ik de prinses op het witte paard ontmoet. We zijn nu 56 jaar getrouwd. En dan is er nog mijn inwendige vriend: de letteren. Even leek het dat mijn bundel ‘Rust’ uit 2017 mijn geestelijk testament zou worden, want ik had verwacht dat ik na de hartstilstand niet meer zou kunnen dichten. Maar kijk, toch verschijnt nu de bundel Vechtdalnotities. Zou dat het begin van een vervolgstroompje zijn?’ PETER SNEEP IS JOURNALIST Op de achterkant van deze editie staat een gedicht van Lenze L. Bouwers.



In 1944 zat Nederland midden in de Tweede Wereldoorlog. Die oorlog drukte zwaar op de mensen. Maar in dat jaar 1944 woedde ook een kerkelijke strijd binnen de toenmalige Gereformeerde Kerken in Nederland, met als uiteindelijk gevolg dat deze kerken scheurden en dat de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) ontstonden. Aan de huidige catechisanten is dat nauwelijks uit te leggen, zo ontdekte ik dit voorjaar nog weer eens: hoe kunnen christenen zaken zo op de spits drijven, terwijl om hen heen alles in brand staat? Die prangende vraag klonk toen ook, maar werd gepareerd met een verwijzing naar 1619. Tijdens het twaalfjarig bestand van de 80-jarige oorlog werden in Dordrecht de besluiten tegen de Remonstranten genomen, met een scheuring tot gevolg. Hoe je dat inhoudelijk ook beoordeelt, in ieder geval was er toen geen directe oorlog.

 Wie kan het uitleggen?  In 1953 raasde over Zuidwest-Nederland een storm, waardoor het woedende water door de dijken heen brak. Meer dan 1800 doden had het tot gevolg. Nog steeds worstelen slachtoffers met dat gebeuren. In datzelfde jaar, terwijl met man en macht gewerkt werd om dat deel van Nederland weer een beetje bewoonbaar te krijgen, leidde een kerkelijk conflict in de Gereformeerde Gemeenten tot een scheuring. In Zeeland kregen gemeenten binnen dat verband te maken met de vraag wat dat voor hen betekende, midden in de ellende waarin zij zaten. Wie kan het uitleggen? En nu: 2020. Het aantal doden door corona heeft dat van de watersnood met een paar duizend overtroffen. Tegelijkertijd zitten de CGK in een crisis, waarbij het woord kerkscheuring te horen was. Maar zou dat echt nodig zijn? Zou juist deze crisis nu niet kunnen leiden tot verbroedering. Valt er niet iets te leren van 1944 en 1953? Past bij zoveel leed dat er nu wereldwijd is, niet juist verbinding in plaats van scheuring? Tijdens de CGKsynode werd gezegd het over het Schriftverstaan en niet over het Schriftgezag gaat. Welnu, mijn gebed is dat het in 2020 daarom anders zal gaan dan in 1944 en 1953. Om zo samen elkaar verder te helpen.

DINGEMAN QUANT IS EMERITUSPREDIKANT VAN DE CGK VAN HUIZEN

 OPINIE

De leefgemeenschap als school of life Een leefgemeenschap zoals die van de Wittenberg past in de trend van nieuwe woonvormen waar jongvolwassenen voor kiezen. Denk aan de meergeneratiewoningen in ons land waar studenten tussen de bejaarden wonen, maar ook aan de groei van het aantal woongroepen of een initiatief als het Jongerenklooster in Diepenveen. Wat is er zo aantrekkelijk aan wonen in een groep?

et is 18.00 uur, tijd voor de avondmaaltijd in de Wittenberg. In het oude internaatgebouw in Zeist zitten tientallen jongeren aan de eettafels. De koks nemen het woord. Het is altijd weer spannend wat de pot schaft. Behalve het eten zullen er in ieder geval weer genoeg ditjes en datjes in de gesprekken geserveerd worden. Daar waar aan de ene tafel hard wordt gelachen, valt er voor wie goed kijkt ook meer te zien. In de leefgemeenschap is er, naast de lach, ook ruimte voor een traan. Een luisterend oor voor diegene die net terugkomt van een rotdag of een bakkie troost voor je buurvrouw die gewoon even niet lekker in haar vel zit. De ongeveer vijftig jongeren (17-35 jaar) eten, bidden en werken met elkaar. Het is intens zo’n woongroep. Je praat met elkaar tijdens de afwas, maakt plezier in de tuin tijdens het volleyballen en je deelt de heilige stilte tijdens de getijdengebeden. Op woensdag is de avond van de leefgemeenschap, dan komen de bewoners samen om te luisteren naar een spreker of is er een themafeest.

TEKST CORJAN MATSINGER

Woontrends Er zijn veel praktische redenen aan te wijzen voor de groeiende interesse in het anders wonen. Het vinden van een betaalbare woning na de studententijd is lastig. Het ideaal van een partner met wie je het huisje, boompje en beestje kunt delen, is voor veel jonge mensen niet meer vanzelfsprekend, zeker niet voor christelijke jongeren. Jongeren kiezen daarom volgens trendwatcher Adjiedj Bakas steeds vaker voor het groepswonen als een tegendraads alternatief in onze ‘loszandmaatschappij’.

OnderWeg #12 > Jaargang 6 > 6 juni 2020

Ik ben enthousiast over dit soort communities. Het zijn plaatsen waar jonge mensen het goede leven met vallen en opstaan kunnen ontdekken, oefenen en leren omarmen. De woongroep als een school of life. De leefgemeenschap als een oefenplaats voor het navolgen van Jezus in de praktijk van elke dag.

Relaties Een woongroep geeft jongeren de kans om duurzame vriendschappen op te bouwen met mensen die je zelf niet direct zou uitkiezen. En toch, sommige vriendschappen zullen voor het leven blijken te zijn. Behalve leeftijdsgenoten blijken er in de meeste jongerenwoongroepen trouwens stiekem toch ook een aantal ouderen te zijn. De jongerengroep is ook wel een meergeneratiewoning. De wijsheid van een pater familias of een moederfiguur is op sommige momenten zeer welkom.

 Het vaste ritme is ook een cursus ‘onthaasten’  In een christelijke leefgemeenschap ontdek je de veelkleurigheid van Gods wereld. Jongeren van allerlei pluimage wonen samen. Ze beleven het geloof heel verschillend. Waar de ene jongere opleeft bij Opwekkingsliedjes, zingt de ander liever psalmen uit 1773 en weer een ander zweert bij het Taizé-genre. Maar het gaat natuurlijk dieper dan liedjes. De jongeren worden zich,

naarmate de tijd vordert, bewust van de ‘bril’ waarmee ze de Bijbel lezen of kijken naar wetenschap, relaties of de cultuur. Er wordt in de community dan ook veel gediscussieerd over God, de Bijbel en de wereld waarin we leven. Mensen praten soms tot laat in de avond over hun overtuigingen, hun twijfels, het leven en het geloof.

De levenslessen van de leefgemeenschap 1. Leven in een ritme. De gebedstijden en de maaltijden geven structuur aan de community. Jongeren leren om op vaste tijden stil te zijn en rust in te bouwen in hun drukke leven. Natuurlijk kun je blijven doorrennen, maar het vaste ritme is ook een cursus ‘onthaasten’. 2. Dienen. De taken worden verdeeld en iedereen draagt verantwoordelijkheid voor het schoonmaken van de centrale ruimten, voor de maaltijden en de gebedstijden. Kortom, je moet de mouwen opstropen voor de afwas, of, nog erger: het is jouw beurt om met de borstel door de plee te gaan. 3. O mgaan met conflicten. Die ene keer per week in de kerk kun je met je keurige glimlach de schijn nog redelijk ophouden. Maar als je elkaar elke dag tegenkomt, wordt het toch iets ingewikkelder. Je moet die buurman die tot ’s avonds laat herrie maakt, toch een keer aanspreken als jij wil slapen. Maar het werkt ook andersom. Je wordt vroeg of laat een keer geconfronteerd met die balk in je eigen oog, terwijl jij net bezig was de splinters bij anderen aan te wijzen. 4. Bewust leven. In de Wittenberg gaan groepjes jongeren regelmatig naar de lokale supermarkt om in overleg met

de filiaalmanager producten die bijna over de datum zijn, in te slaan om zo food waste te voorkomen. In veel woongroepen, zo ook bij de Wittenberg, is er een gezamenlijke moestuin of een kloostertuin.

Vreugde Terug naar de eetzaal. De maaltijd is afgerond, de afwasploeg staat luidkeels te zingen in de spoelkeuken. Er hangt een uitgelaten stemming, er staat namelijk een themafeest in de planning. ‘Ja’, zegt een meisje tegen me, ‘deze avonden zijn voor mij echt een uitlaatklep.’ Het wordt vanavond een vrolijke boel, niet omdat het moet, maar gewoon omdat het kan. CORJAN MATSINGER IS RELIGIEUS TRENDWATCHER, JONGERENWERKER EN PARTTIME DOCENT OP DE WITTENBERG.

De Wittenberg in Zeist rust jonge mensen toe om als christen in de wereld te staan. Zij biedt jongeren tussen de 17 en 25 jaar een traject aan van vijf maanden, waarin je aan de slag gaat met vragen rond je identiteit, je relatie met God en je plek in deze wereld. Ook kun je er op retraite. Zie voor meer informatie www.dewittenberg.nl.

In coma Je ligt en ziet geen duisternis. Je hebt geen weet van aanwezigen die ademhalen en waken. Heb je ook geen angstdromen over afscheid en dood om de hoek van de geïsoleerde kamer? Ik zie je op een tablet dichtbij; mijn gezicht in het vertrek waar we samen dachten, lachten. Afstand is het parool. Ik herinner me in ons samenzijn niet zo’n onuitsprekelijke stilte. © Lenze L. Bouwers

In deze editie staat een uitgebreid interview met de dichter Lenze L. Bouwers (pagina 26).