We doen het samen

www.onderwegonline.nl

#17  jaargang 5  14 september 2019

We doen het samen THEMA: VERBINDING TUSSEN GENERATIES JEUGDWERK NUMMER 2019-2020

Onder

e Inspirarti o vo ten reisgeno

06 INTERGENERATIEF LEREN VOORBEELDEN EN GEMEENSCHAPPEN NODIG 14 HET HEILIGE GEBEURT MAAK RUIMTE VOOR JONGEREN 28 ETHICUS THEO BOER KAN GENIETEN VAN TWISTGESPREKKEN

 Inhoud Thema 06 BESCHOUWING

Het belang van het verbinden van generaties

Bij ‘intergeneratief jeugdwerk’ worden de generaties binnen de christelijke gemeente met elkaar verbonden en leren oud en jong van en met elkaar. Deze benadering is van groot belang voor het jeugdwerk, schrijft Jos de Kock. Voor het jeugdwerk vraagt ze om ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.

10 REPORTAGE

Het goede voorbeeld

Als kerkelijk jeugdleider heb je een voorbeeldrol voor de

14 ESSAY

Het heilige gebeurt

Jeugdwerkadviseur van het CGJO Elise van Gurp schrijft een

jongeren die je begeleidt. Maar wat houdt dat eigenlijk

essay over haar zoektocht naar God en over haar werk als

in? Mag je bijvoorbeeld als jeugdleider ook geloofsvragen

jeugdleider. Ze gaat daarbij in op de vraag: wat is dat, als het

hebben? OnderWeg praat hierover met Daniël Jacobs en

heilige gebeurt? En welke bijdrage kunnen en mogen we als

Jenne Minnema, twee jeugdleiders, en de 12-jarige Sterre van

kerkelijke gemeenschap leveren om het heilige ook onder

Leeuwen.

jongeren de ruimte te geven?

04 PRAKTIJKLOKAAL

Luisteren naar jongeren in Dalfsen In Dalfsen hebben de ouderlingen en diakenen van GKv en

NGK met jongeren gesproken over de toekomst van de kerk

28 ONTMOETING

‘Blijf als oudere uitzien naar wat nieuw en verrassend is’

Zijn stappen tijdens de bergwandeling mogen onzekerder

en vooral willen luisteren naar wat jongeren daarover te

worden, op de pianokruk gaat het crescendo. Volgens

vertellen hebben. ‘Het zou best kunnen dat jongeren onze

Theo Boer, sinds 1 september hoogleraar ethiek van de

heilige huisjes aanwijzen die voor hen de dienst aan God in de

gezondheidszorg, betekent ouder worden inderdaad

weg staan.’

lichamelijke achteruitgang, maar geeft het het leven tegelijk een ongekende diepte.

24 EYEOPENER

32 JEUGDWERK

Heilig, heilig, heilig

Het effect van jeugdwerk

zette Almatine Leene aan het denken over heiligheid. God is

jeugdwerk. Meestal gericht op de jeugd uit de eigen gemeente,

heilig. Dat kunnen we begrijpen. Maar in de Bijbel wordt ook

maar vrienden van buiten de kerk zijn vaak ook welkom. Het

van de gelovigen gezegd dat ze heilig zijn en heilig moeten

jeugdwerk is dan bijna een missionaire activiteit, die ook nog

leven. Wat betekent dat? Zouden we echt zondeloos moeten

eens een maatschappelijke meerwaarde blijkt te hebben.

Een ervaring tijdens een kerkelijk ritueel, het heilig avondmaal,

leven?

2

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

Als kerken zijn we bedreven in het organiseren van kerkelijk

 Thema  Introductie

We doen het samen

W

aarom is het zo moeilijk om jongeren in de kerk te bereiken met kerkelijk jongerenwerk? Jong en oud, gaat

dat wel samen? Is het niet beter om elke leeftijdsgroep eigen samenkomsten en activiteiten te bieden? Verschillende generaties kijken immers heel anders tegen de dingen aan.

Al snel spreken we dan over een generatiekloof, maar is dat wel terecht? Er is een tendens ingezet waarbij we steeds meer activiteiten organiseren voor verschillende leeftijdsgroepen. Hier

18 INTERVIEW

Jong gehoord, oud gedaan

zitten waardevolle elementen in, maar er kleven ook gevaren aan. Het kan namelijk een bewuste keuze zijn, zodat we ons niet hoeven te verbinden met elkaar.

Kerkelijk werker Jakob Stolk ontwikkelde een duidelijke visie

Over die verbinding tussen generaties maakten we dit jeugd-

op het verbinden van jong en oud in kerkelijke gemeenten.

werknummer van OnderWeg. Op uitnodiging van de redactie

‘De kloof tussen jongeren en ouderen wordt vaak ingegeven

schoven drie jongerenwerkorganisaties (NGK-Jeugdwerk, Prak-

door angst voor het onbekende. Het gaat echter vooral over

tijkcentrum en CGJO) met de redactie om tafel om een speciaal

verschillen in cultuur en niet zozeer over verschillen tussen

nummer te maken dat verschijnt bij de start van het jeugdwerk-

generaties.’

seizoen. ‘We doen het samen’, zetten we op de cover. Als ik kijk naar het jeugdwerk in de kerk, zie ik zomaar gebeuren dat de activiteiten los komen te staan van de geloofsgemeenschap als geheel. Het jeugdwerk fungeert dan als toevluchtsoord voor de jongere generatie.

Als kerk redden we het echter niet door aantrekkelijke activiteiten te organiseren. We kunnen echt niet opboksen tegen

EN VERDER: 22 Stimulans

het uitgaansleven of evenementen. Het jeugdwerk in de kerk onderscheidt zich pas van alle concurrerende (online en offline) activiteiten als het een ontmoetingsplek is waar kinderen en jongeren leren deel te nemen aan een geloofsgemeenschap

23 Column Els van Dijk

van verschillende generaties. In dit nummer gaan we in op de

31 Column Dicky Nieuwenhuis

ouderen in een geloofsgemeenschap te stimuleren is. Daarbij

34 Redactioneel Esther de Hek 34 Colofon

vraag hoe die onderlinge verbondenheid tussen jongeren en winden we er geen doekjes om: het creëren van verbinding tussen generaties is lastig en weerbarstig en niet even te realiseren met een handvol tips and tricks.

Ik hoop desondanks dat dit jeugdwerknummer ons helpt de interactie tussen generaties te bevorderen. Dat we elkaar ontmoeten, met elkaar in gesprek zijn en samen dingen ondernemen. Dat we van elkaar ontvangen en leren. Dat we samen geestelijk groeien, God ervaren en Hem ontmoeten.

Anko Oussoren is adviseur bij het

Stockbeelden: cinoby/iStock (pagina 1); IPGGutenbergUKLtd/ iStock (pagina 4); paulaphoto/iStock (pagina 5); melitas/Shutterstock (pagina 6-7); Prixel Creative/Lightstock (pagina 24); humonia/iStock (pagina 33);

Praktijkcentrum en voorzitter van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

3

 Thema

Jeugdouderlingen als kompas

R

einhard Kamphuis en René Veldkamp zijn beiden jeugdouderling in de GKv Hattem-Centrum. Ze

geven in het kerkblad graag iets door over hun werk en inzet. Ze wijzen erop dat in je jonge jaren vaak bepaald wordt hoe je ergens op latere leeftijd tegenaan kijkt. Daar zit voor hen het belang van hun werk. Hun inzet is bescheiden, ze willen vooral een kompas zijn dat richting wijst: ‘Wij als (jeugd)ouderlingen of als kerkenraad zijn niet de leiding die be-

paalt hoe het gaat of op welke manier we jongeren kunnen vasthouden. We mogen erop vertrouwen dat God juist ook in kinderen werkt en dat ze de liefde zien in de gemeente. Samen mogen we de jongeren helpen op hun weg in het geloof

met de oudere jongeren en het bespre-

zijn. ‘We willen jongeren uitdagen om

en wijzen op Jezus.’ Beide jeugdouderlin-

ken van het jeugdwerk in Hattem. Ze

betrokken te zijn bij de gemeente door

gen doen dat vanuit het vertrouwen dat

doen dat in een werkgroep met predikant

hen wellicht iets te laten organiseren

Christus’ liefde geluk geeft en dat in Hem

Jelle Drijfhout en werkgroeplid Marleen

voor andere gemeenteleden of te laten

het doel van het leven ligt.

van der Worp. Een van hun doelen is de

proeven aan taken in de gemeente die zij

Hun werk bestaat uit directe contacten

jongeren de kans geven zelf actief te

leuk vinden.’

Luisteren naar jongeren in Dalfsen

I

n Dalfsen is de commissie Jong actief in beide GKv’s en de

Het ging tijdens de ontmoeting (op 4 juni) vooral om luisteren

NGK. Deze commissie houdt zich bezig met allerlei jeugd-

naar de jongeren. Onder meer over de vraag hoe ouderen iets

zaken en heeft de kerkenraadsleden en diakenen van de

kunnen betekenen voor jongeren. Heel belangrijk daarbij is dat

drie kerken uitgenodigd om te praten over de toekomst van de

ouderen aan jongeren verantwoordelijkheid durven te geven.

kerk en vooral ook om te luisteren naar wat jongeren daarover

En dat het niet bij een papiertje met conclusies blijft, maar dat

te vertellen hebben. Dat gebeurde naar aanleiding van een

de uitkomsten ook in praktijk worden gebracht.

Bijbelstudie van ds. Lieuwe de Jong uit Hoogeveen. Hij vroeg aandacht voor de rechter Gideon, die de jongste van zijn familie was: ‘Het zou best kunnen dat jongeren onze heilige huisjes aanwijzen die voor hen de dienst aan God in de weg staan’, zegt hij. ‘De “jonge hond” Gideon wordt door God geroepen en zijn vader steunt hem, geeft hem ruimte om te doen wat hij moet doen.’

 ‘Zou het kunnen dat jongeren ons niet durven te bevragen?’ 

Gideon voerde ’s nachts – stiekem – zijn opdracht uit. ‘Zou het kunnen zijn dat jongeren ons niet durven te bevragen? En dan

Dalfsen is niet de enige plek waar kerkenraadsleden en jonge-

maar verdwijnen via de achterdeur? Geven we hun de ruimte?

ren met elkaar in gesprek gaan. Ook in de GKv Zuidhorn zijn er

Laten we samen zoeken naar wat ons bindt. Samen, op een ma-

op initiatief van de jongerenwerker zulke ontmoetingen in een

nier waardoor we aangesproken worden door God en elkaar.’

’kerkenraadscafé’.

4

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Praktijklokaal Generaties in gesprek in Barneveld

D

ankbaarheid staat voorop in de

de betrokkenheid niet op. Betrokkenheid

houden. En de meeste ouders zijn van

GKv Barneveld-Voorthuizen: ‘Het

door daadwerkelijk mee te helpen, of

huis uit geen circusartiesten.’ Een van de

is mooi om te constateren dat

door mee te leven, door gebed, maar ook

workshops (gegeven door Bert Reinds)

de huidige generatie jongeren geboeid is

door regelmatig contact met degenen die

gaat over de rol van vaders in de opvoe-

en wordt door Jezus Christus en met een

de activiteit draaien.’

ding. Verder geeft Willemijn de Weerd

gezond zelfbewustzijn wil meebouwen

Er is een programma ontwikkeld met

een workshop met de titel ‘Als ze maar

aan groeiende en gezonde kerken.’ Dat

een aantal inspirerende workshops om

gelukkig zijn’, waarin ze kritisch kijkt

schrijft Garrelt Wieske in een verslag

ouders en andere opvoeders te onder-

naar het moderne opvoedingsideaal. De

van een speciale gemeenteavond over

steunen, onder het motto JongLeren:

bedoeling van dit alles is dat de gemeen-

generaties in juli. Alle generaties waren

‘Opvoeden lijkt soms net jongleren:

teleden en ouders zich daadwerkelijk

er vertegenwoordigd. Ze waren bij el-

een heleboel ballen tegelijk in de lucht

verbinden met kinderen en jongeren.

kaar om ‘samen na te denken over de toekomst van de kerk en specifiek onze gemeente. Waar staan we eigenlijk voor?

En waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Hoe leggen we bepaalde gebruiken uit aan onze kinderen?’

Dat allemaal in het besef dat ook op de Veluwe de kerk aan de rand van de samenleving is komen te staan. Voor iedereen geldt: kom je alleen iets halen in de kerk of ook iets brengen? En wie staat eigenlijk centraal: God of de mensen?

In het nieuwe kerkelijke seizoen wordt een en ander uitgewerkt, samen met de gemeente. Een jeugdbeleidsplan is al opgesteld, in samenwerking met de NGK Voorthuizen-Barneveld en de hervormde gemeente in Barneveld. Daarin gaat het onder meer over de betrokkenheid van ouders en gemeente bij de jongeren: ‘Voor de geloofsopvoeding van de kinderen zijn de ouders vooral verantwoordelijk. Dat de kerk daarbij helpt via crèche,

Opvoeden lijkt soms net jongleren: een heleboel ballen tegelijk in de lucht houden. En de meeste

Bijbelklas etc. is mooi, maar daar houdt

ouders zijn van huis uit geen circusartiesten.

En verder •S oms staat in een kerkblad de verzuchting om vooral de

• De NGK Doetinchem vraagt aandacht voor de Parenting

tijden van de jeugdwerkactiviteiten door te geven aan de

teenager course: een plek voor ontmoeting, herkenning

kinderen, omdat die het kerkblad vast niet zelf lezen. In de

en inspiratie. Ouders praten met andere tienerouders over

CGKv Surhuisterveen denken ze daarom na over de inzet van

herkenbare uitdagingen en ontvangen handvatten, tips en

andere media om ook hen te bereiken.

nieuwe ideeën voor geloofsopvoeding thuis. Het gaat om een cursus van vijf avonden.

5

 Thema

Het belang van het verbinden van generaties Een aantal jaren geleden ontstond in jeugdwerkland de term ‘intergeneratief jeugdwerk’: jeugdwerk waarin de generaties binnen de christelijke gemeente met elkaar verbonden worden en waarin met en van elkaar geleerd wordt. Deze benadering is nog steeds belangrijk.

Voor het jeugdwerk vraagt het om ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.

6

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

tekst Jos de Kock

Er zijn verschillende manieren waarop je iets kunt leren. Een van de meest voorkomende manieren is het leren dat ontstaat in het leven van alledag: iets uitproberen, door ontmoetingen met andere mensen of door samen met anderen dingen te ondernemen.

Dat geldt ook voor geloofsleren. Veel van wat we geloofsleren noemen, ontstaat doordat christenen het leven met elkaar delen: thuis, in de kerk of op straat. Je kijkt dingen van elkaar af, je vraagt elkaars mening, je helpt elkaar. In het leven van alledag zijn vaak verschillende generaties tegelijk betrokken.

Precies dat maakt het leven van alledag ook zo leerzaam: elke generatie heeft haar eigen, creatieve inbreng in het leerproces. Daarom is het belangrijk om ook in de christelijke ge-

 Beschouwing

meente die creativiteit te benutten: dat begint door het leven daadwerkelijk

In het kort

ken zal dit echter een uitdaging zijn.

met elkaar te delen, met verschillende

Intergeneratief leren (waarbij gene-

Er is vaak een gefragmenteerd aan-

generaties tegelijk.

raties met elkaar verbonden worden

bod waarbij generaties gescheiden

en met en van elkaar leren) is be-

worden. Ook is het aanbod steeds

langrijk om een nieuwe generatie in

vaker informeel en onvoorspelbaar.

Je kunt het natuurlijk ook omdraaien. Het

te wijden in de christelijke gemeente,

Voor het jeugdwerk zijn echter twee

jeugdwerk in de christelijke gemeente

volgens Jos de Kock. Het betekent dat

zaken belangrijk: voorbeelden en ge-

beoogt juist het samen leven als geloofs-

jong en oud elkaar ontmoeten. Het

meenschappen.

gemeenschap. Ontmoetingen tussen ver-

vraagt om praktijken waarin dialoog

Jongeren zijn op zoek naar ankerpun-

schillende generaties zijn dan niet zozeer

en participatie centraal staan. Dat

ten voor hun (godsdienstige) ontwik-

het middel om jongeren tot geloofsleren

betekent niet alleen met elkaar in

keling. Daarin vervullen mensen een

te brengen. Jeugdwerk en het geloofs-

gesprek zijn, maar ook samen dingen

belangrijke rol aan wie ze kunnen

leren daarbinnen is juist een belangrijk

doen.

zien wat waar, waardevol en zinvol is.

middel om het werkelijk samen leven

Het jeugdwerk is volgens hem dan

Als kerk moeten we zoeken naar

in de christelijke gemeente mogelijk te

ook een ontmoetingsplek waar de

(nieuwe) manieren om de gemeen-

maken. Zo bezien dient jeugdwerk geen

jongste generatie leert deel te nemen

schap vorm te geven, waarin we

toevluchtsoord te zijn voor de jongste

aan de geloofsgemeenschap van ver-

elkaar ontmoeten en de gehele ge-

generatie in de kerk, maar een ontmoe-

schillende generaties. Voor veel ker-

meenschap in beeld hebben.

Samen leven

tingsplek waar die jongste generatie leert deel te nemen aan de geloofsgemeenschap van verschillende generaties. moedigingen.

betekent dat verschillende generaties,

Het handelingsaspect heeft te maken

jong en oud, in de ontmoeting met elkaar

Bij ontmoeting tussen de generaties in

met volwassenen, kinderen en jongeren

van elkaar leren hoe aan een gelovig

de gemeente is het belangrijk om twee

die gezamenlijk deelnemen aan praktij-

leven gestalte te geven. Intergeneratief

aspecten te onderscheiden. Bij zo’n ont-

ken. Het kan dan gaan om typisch ker-

leren is dus een visie waarin twee opvat-

moeting is de eerste reflex wellicht om

kelijke praktijken, waaronder het samen

tingen van leren centraal staan:

aan gesprekken te denken. Maar bij ont-

voorbereiden van en deelnemen aan

1. L eren in de christelijke gemeenschap is

moeting gaat het ook om samen dingen

vieringen. Het gaat echter ook om deel-

sociaal leren: door interactie met ande-

ondernemen. Ontmoeting tussen de ge-

nemen aan typisch alledaagse praktijken,

ren van verschillende generaties doe je

neraties heeft dus een dialogisch aspect

zoals samen eten of sporten.

inzichten, ervaringen en vaardigheden

Ontmoeting

en een handelingsaspect.

op.

Het dialogische aspect heeft betrekking

Visie

op verschillende generaties die met el-

Intergeneratief leren vraagt dus om prak-

is participatief leren: door samen met

kaar in gesprek zijn over God, geloof, de

tijken waarin dialoog en participatie cen-

verschillende generaties iets te doen

kerk en het leven. Het gaat dan letterlijk

traal staan door onderlinge ontmoeting

of te ondernemen breng je leren op

om gesprek: volwassenen en jongeren

van generaties. De verwachting is dat in

gang. Daarbij kun je bij elkaar afkijken

bevragen elkaar op ideeën en ervaringen

die onderlinge ontmoeting in de chris-

wat geloven in het dagelijks handelen

en helpen elkaar met inzichten en be-

telijke gemeenschap geleerd wordt. Dat

kan betekenen.

2. L eren in de christelijke gemeenschap

 7

 Thema

Wederkerig

wederkerig proces: in de ontmoeting

realiseerd waarin verschillende genera-

Het is belangrijk om deze twee opvat-

met jonge mensen leren opvoeders meer

ties elkaar ontmoeten en leerprocessen

tingen van leren goed in het vizier te

over God, geloven en kerk-zijn in het hier

op gang worden gebracht. Ook gaat het

hebben. Want bij leren in de kerk denk

en nu. Die opvoeders zijn bovendien niet

er ergens vanuit dat wat er in de kerk

je onwillekeurig aan situaties als een Bij-

slechts de ouders of verzorgers alleen.

gebeurt op enigerlei wijze verbonden

belkring, waarin een kringleider een stuk

Het is elke volwassene die een kind of

is met wat er aan geloofsopvoeding in

uitleg geeft over een Bijbels thema. Of

jongere tegenkomt in de christelijke ge-

gezinnen gebeurt en als het eventjes

je denkt aan een catechesebijeenkomst,

meenschap.

kan ook op school.

nemen. Dat zijn evengoed waardevolle

Kritisch

Gefragmenteerd

leeractiviteiten waarin intergeneratief

Als het gaat om jeugdwerk: dat is niet

De praktijk ziet er in toenemende mate

leren mogelijk is. Maar het wederkerig

alleen bedoeld om een nieuw cohort

echter anders uit dan de theorie. De

leren kan veel breder in de christelijke

leden in te wijden in de status quo van

kerk kan zichzelf bijvoorbeeld in de weg

gemeente gezocht en gevonden worden

de geloofsgemeenschap. Ook jeugdwerk

staan met een gefragmenteerd aanbod:

als je ervan uitgaat dat alle situaties met

draagt als het goed is bij aan wederkerig

elke doelgroep, lees: leeftijdsgroep, zijn

dialogische en participatieve aspecten

leren. Jeugdwerk is een plek waar kin-

eigen aanpak, programma en activiteit.

in de christelijke gemeente potentieel

deren en jongeren een soms kritische

In z’n algemeenheid lijkt godsdienstige

leerzaam zijn.

en meer dan eens creatieve bijdrage

vorming in de praktijk steeds meer

leveren aan de geloofsgemeenschap.

gefragmenteerd plaats te vinden. Die

Kinderen en jongeren vormen een be-

praktijk wordt steeds minder gedo-

Waarom is intergeneratief leren be-

langrijke spiegel voor de gemeente: hoe

mineerd door een geprogrammeerd

langrijk in de christelijke gemeente? Het

geloofwaardig is de gemeente eigenlijk?

kerkelijk aanbod, het vindt steeds vaker

waarin jongeren informatie tot zich

Spiegel belang ervan gaat schuil achter een pe-

plaats op originele pekken, originele

dagogisch principe: de ontmoeting met

manieren, onvoorspelbaar, offline en

de ander biedt niet alleen de kans om de ander beter te leren kennen, maar ook jezelf. In de ontmoeting met de ander kijk je in de spiegel naar jezelf. In die wederkerigheid van de ontmoeting vinden heel veel leerprocessen plaats.

Leren in de christelijke gemeente heeft bovendien niet alleen het individu op

 Hoe geloofwaardig is de gemeente eigenlijk? 

het oog, maar ook de gemeenschap

online, steeds vaker informeel dan formeel. Hoe heb je daarin je rol te spelen als kerk en christelijke gemeente? Dat is de uitdaging.

Ingrediënt Het jeugdwerk vraagt van de christelijke gemeente ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.

als geheel. Met elkaar draag je de

Brengt zij wel in praktijk wat met de

verantwoordelijkheid voor elkaars ge-

mond beleden wordt? Jeugdwerk is niet

geren heen zijn belangrijk voor de

loofsontwikkeling en, bijvoorbeeld, de

alleen een plek waar geloof wordt door-

ontwikkeling van geloven. Afkijken,

geloofsopvoeding van jonge mensen.

gegeven, maar ook een plek waar geloof

aflezen en nadoen zijn essentiële ma-

Ook de geloofsopvoeding is overigens

en geloofspraktijk van de gemeente ver-

nieren waarop kinderen leren, ook als

geen eenrichtingsverkeer van de opvoe-

nieuwd worden. Dat is de wederkerigheid

het om geloven gaat. Het is daarom

der richting kind of jongere, maar is een

die in intergeneratief leren ligt besloten.

belangrijk dat een kerk erop uit is om

Papier

8

1. V oorbeelden om kinderen en jon-

kinderen en jongeren zo veel mogelijk in contact te laten komen met

Intergeneratief leren is niet zonder uitda-

deze ‘geloofsvoorbeelden’. Meer dan

gingen. Intergeneratief leren ‘op papier’

een programma, een activiteit of een

gaat uit van een kerk als leergemeen-

catecheseavond zijn zij degenen die

schap waarin meerdere generaties een

een nieuwe generatie in de kerk vor-

plek hebben. Naast catechese en jeugd-

men. Jongeren zijn op zoek naar an-

werk voor de jongste generatie worden

kerpunten voor hun (godsdienstige)

ook nog allerlei andere activiteiten ge-

ontwikkeling: wat is waar, wat is

 Beschouwing

waardevol, wat is de zin van het leven?

‘automatisch’ meer in de plaatselijke

laties tussen ‘potentiële opvoeders’ en de

Daarin kunnen voorbeelden – mensen

gemeente als geloofsgemeenschap.

‘kinderen van de gemeente’ te activeren

aan wie je in hun leven kunt zien wat

en te onderhouden. Voor de inwijding van

waar, waardevol en zinvol is – een be-

Uitdaging

langrijke rol vervullen.

De uitdaging voor intergeneratief leren is

gemeente is dat van wezenlijk belang. Dat

nog een stukje groter als je bedenkt dat

vraagt meer dan ooit een extra inspan-

schappen een belangrijk ingrediënt

kerken lang niet altijd kunnen steunen

ning van gemeenten om generaties met

voor het dienen van kinderen en jon-

op de primaire praktijk van intergene-

elkaar te verbinden.

geren in de kerk. Dat is niet altijd een-

ratief leren, namelijk die in het gezin.

Hopelijk motiveert dit themanummer jou

voudig. Jongeren van nu verbinden zich

De christelijke gemeente kan lang niet

om in je eigen kerk te zoeken naar pas-

vaak maar moeilijk met de kerk. Soms is

altijd bogen op ouder-kindrelaties. Of de

sende antwoorden op al deze uitdagingen

het zelfs zo dat de groep van kinderen

kinderen zijn niet meer betrokken bij de

en vind je inspiratie en voorbeelden om

en jongeren helemaal ontbreekt in een

gemeente, of de ouders zijn niet meer

praktisch aan de slag te gaan.

kerkgemeenschap. Dat betekent dat de

betrokken of er is sprake van verstoorde

plaatselijke kerk nieuwe manieren moet

relaties in een gezin. Daarom is het des te

Jos de Kock is godsdienstpedagoog en

zoeken om aan die gemeenschap met

belangrijker om bij intergeneratief leren

hoogleraar praktische theologie aan de

jonge mensen gestalte te geven. Zij

de hele gemeente in beeld te hebben en

Evangelische Theologische Faculteit in

vinden die ruimte voor ontmoeting niet

alle mogelijkheden van pedagogische re-

Leuven.

2. Naast voorbeelden vormen gemeen-

een nieuwe generatie in de christelijke

-advertenties-

Dit Koningskind zoekt Regioconsulent – midden/zuidoost (60%) Regioconsulent – zuidwest (60%) Als regioconsulent ondersteun je christenen bij de moeiten van het leven met een beperking. Wil jij een rol spelen in het zichtbaar en bespreekbaar maken van de impact die een beperking kan hebben op het leven? Solliciteer dan op deze functie.

Interesse? Bekijk het functieprofiel www.ditkoningskind.nl

TE HUUR IN ZWOLLE De V.V.I stelt zich al 40 jaar ten doel: Israël helpen met de verpleging van alle bevolkingsgroepen, ongeacht afkomst en overtuiging.

Giften graag op NL97INGB0003885840

t.n.v. Penn. VVI, Postbus 476, 3440 AL Woerden

www.verplegingvoorisrael.nl

gemeubileerd 3-kamer appartement, 85 m2 op 700 m. afstand van de ISALA, in de wijk WIPSTRIK, voor maximaal 18 maanden. olgavisserterwee@gmail.com

9

 Thema

Als kerkelijk jeugdleider heb je een voorbeeldrol voor de jongeren die je begeleidt. Maar hoe werkt dat? Mag je als jeugdleider ook geloofsvragen hebben? OnderWeg praat erover met Daniël Jacobs en Jenne Minnema, twee jeugdleiders, en de 12-jarige Sterre van Leeuwen. tekst Anke Nijdam

Daniël Jacobs (31) en Sterre van Leeuwen (12) uit de CGK Apeldoorn-Oost ontmoetten elkaar in jeugdclub De Schakel van de kerk. Daniël was tot voor kort jeugdleider. ‘Een poosje geleden kreeg ik de vraag van een jongere hoe je club kunt geven als je zelf niet zo vaak in onze kerk komt.’

fijn, daarom ga ik er graag naartoe. We doen van alles. Het lijkt mij best lastig om iedere keer een hele avond te moeten vullen. Ook het orde houden lijkt mij wel moeilijk. Clubleiding is belangrijk voor het houden van orde, ik denk dat er zonder leiding geen club zou zijn, dat zou super jammer zijn.’

‘Daniël is een vrolijk en grappig persoon,

‘Ik heb zelf toptijden beleefd op de club,

Wat heb jij geleerd van Daniël?

vind ik’, vertelt Sterre. ‘Op het kamp deed

we waren een hechte vriendengroep.

‘Op kamp hadden we het over bidden. Ik

hij een keer een heel leuke zwem-act.’

Ik weet dus uit eigen ervaring hoe

Daniël: ‘En jij deed toen een optreden van

goed het is als er vanuit

de kauwgomballenboom van Elly en Rik-

de kerk een hechte vrien-

kert.’ ‘Dat was een paar weken geleden’,

dengroep ontstaat, maar

reageert Sterre, ‘toen zijn we met de club

zelfs onderzoeken tonen

op kamp geweest, dat vond ik echt heel

dat aan. Het stimuleert

erg leuk, vooral de spooktocht.’

om te blijven komen en naast de kerkdiensten en

Toptijden

catechese gezellige dingen

Sinds acht jaar is Daniël jeugdleider in zijn

met elkaar te doen.’ Sterre:

kerk. ‘Dat is een bewuste keuze’, zegt hij.

‘Eigenlijk is elke clubavond

10

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Reportage

vond het mooi dat mijn clubleider ver-

kon zijn. Ik was me niet zo bewust van

Dit artikel is een bewerking van een

telde dat ik altijd bij God terecht kan en

mijn voorbeeldrol. Wat ik mooi vind, is

artikel dat is verschenen in Outline van

God bijvoorbeeld niet denkt dat je alleen

dat jongeren direct zijn en deze dingen

het CGJO.

maar bij Hem aanklopt als er moeilijke

durven te vragen en bespreken met mij

dingen zijn. Hij vergeleek het met het

als jeugdleider.

verhaal van de verloren zoon: God staat

Het mooiste aan het geven van club vind

op jou te wachten, je mag juist naar Hem

ik dat je je eigen ervaringen mag delen

toe gaan.’

met de jongeren. De dingen waar de jongeren mee zitten of vragen over hebben,

Wat heb jij van de jongeren geleerd,

vind ik erg herkenbaar als ik terugdenk

Daniël?

aan mijn eigen jeugd. Daarom wil ik

‘Een poosje geleden kreeg ik de vraag

niet te streng voor hen zijn. Je hebt als

van een jongere hoe je club kunt geven

jeugdleider misschien ook wel dezelfde

als je zelf niet zo vaak in onze kerk bent.

geloofsvragen en twijfels gehad als de

Dit zette mij wel aan het denken, ook al

jeugd van tegenwoordig.’

had ik een reden waarom ik er niet altijd

Als jongere je passie delen in een zogeheten #Durfte-groep kan in de CGK in Zwolle. Eén van de leiders van zo’n groep is Jenne Minnema. ‘Je laat zien dat je zelf ook weleens fouten maakt of twijfelt.’

Samen met een andere leider van de

dat je zelf ook weleens fouten maakt

#Durfte-groep ontmoet Jenne elke

of twijfelt.’

studiotechniek in de film- en televisiewereld, dus daar kon ik gelijk wat over uitleggen. Hoe werkt zo’n groen scherm en waar moet je op letten? Je moet natuurlijk geen groene kleren

twee weken zes jongeren. Hun groep heet #Durfte-filmen, vertelt Jenne.

Filmpje

‘We hebben een gedeelde interesse:

Elke #Durfte-avond gaat het groepje,

filmen, en ontmoeten elkaar rondom

na een Bijbelstudie, aan de slag

die interesse in kleine groepjes. Als

met filmen. ‘Ons allereerste film-

volwassene wil ik enthousiast en echt

pje was een aankondiging van de

zijn. Dat leidt vaak tot interessante

kerstnachtdienst. Ik had een green

gesprekken, ik denk omdat je laat zien

screen neergezet, een veelgebruikte

 11

 Thema

aandoen, want als je dan groen weghaalt, ben je zelf ook

zo? Hoe ga je daar als kerk dan mee om? Hoe maak je dat

weg. Het filmpje over de kerstnachtdienst werd in de

liefdevol bespreekbaar? In onze groepen leren we met

kerk vertoond en na afloop werden de makers bedolven

elkaar na te denken over de gevolgen van keuzes, en ook

onder de positieve reacties. De jongeren kregen ineens

als leider leer je daarvan. Zo ben ik op een andere Bijbel-

aandacht, ze werden gezien, letterlijk. Ik vond dat bijzon-

studiegroep overgestapt, omdat ik merkte dat die eerste

der om mee te maken. Door die aandacht voor het filmpje

niet werkte.’

konden de volwassenen laten zien dat de kerk, dat God,

Even voor de zomervakantie sloot #Durfte-filmen het sei-

toegevoegde waarde voor hen kan hebben. De jongeren

zoen af in de stad. Wat Jenne het meeste raakt, is dat de

voelden zich relevant, nuttig. Dan hoop je dat ze gaan

groep een van de factoren is geweest dat deze jongeren

denken: die kerk, daar wil ik bij horen.’

hun interesse in God niet kwijt zijn geraakt. ‘Mijn mooiste herinnering is de sfeer die er toen was. Hier heb ik als

Schakeltje

schakeltje aan mee mogen bouwen al die jaren, denk je

‘Het concept van de #Durfte-groepen is heel open en

dan. Daar werd ik even heel blij van.’

dat maakt het ook wel spannend’, vindt Jenne. ‘Jongeren doen weleens iets waarvan je denkt: nou, moet dat nu

Uit de opinies, interviews en verhalen in dit jeugdwerknummer destilleerden we zeven adviezen om de verbinding tussen jong en oud in de gemeente te stimuleren. tekst Anke Nijdam

Anke Nijdam is zelfstandig tekstschrijver.

beantwoorden. Durf je open te zijn over je eigen geloofsweg?

4. Betrek jongeren bij de vieringen Zorg ervoor dat jongeren zich welkom voelen in de kerk.

Dat ze niet alleen ‘hun eigen ding doen’ bij de club, maar aangesproken worden in de vieringen. De gemeente bestaat immers uit jong en oud.

1. Zoek elkaar op

5. Geef jongeren een rol in de gemeente

Investeer in relaties met jongeren door te delen vanuit je

Als je weet waar een jongere enthousiast van wordt, dan

eigen passie. Kijk bijvoorbeeld of er jongeren zijn in jouw

kun je hem of haar ook een rol laten vervullen in het ge-

gemeente die ook zo enthousiast worden van filmen. Door

meenteleven. Alleen al bij een viering worden legio taakjes

de gedeelde interesse leg je gemakkelijk contact.

vervuld. De jongere kan koffieschenken, bezoekers welkom heten of piano spelen in de muziekgroep.

2. Ga het gesprek aan

12

Een goede relatie is de basis voor een goed gesprek. Als

6. Maak de jongere eigenaar van zijn idee

je elkaar beter kent, kun je elkaar vragen stellen. Jongeren

Heeft een jongere een goed idee? Voer het samen uit, maar

willen graag gehoord worden. Luister niet alleen, maar voer

maak de jongere eigenaar. Het proces en het onderlinge

hun ideeën ook uit.

contact zijn belangrijker dan het resultaat.

3. Wees open

7. Laat God zijn werk doen

Jongeren zijn nieuwsgierig, niet alleen naar wat je zegt,

Vergeet niet dat God er altijd is en zijn werk doet. Ook als

maar ook naar wat je doet. Ze willen leren van jou. Wees je

een jongere verveeld in de kerk zit of je hem niet kunt be-

dus bewust van je voorbeeldrol. Sta open om hun vragen te

reiken op de clubavond. Het hangt niet van jou af.

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Beeld

Willemijn Vetkamp (80) ontfermde zich over de Syrische Jacky Yamikha (24) toen hij met honderd andere vluchtelingen aankwam in Amersfoort en kerkdiensten bleef bezoeken. Laatst werd het huwelijk van Jacky met Colinde Schouten ingezegend in de kerk. ‘In het contact met Willemijn ervaar je geen leeftijdskloof: ze maakt grapjes en is betrokken.’ Willemijn: ‘Jacky heeft oorlog en ellende meegemaakt en kent veel verdriet maar pakte het leven in Nederland snel op. Hij wilde vooruit zonder zijn verleden te vergeten. Ik bewonder zijn optimisme.’

tekst Henrique Staal beeld Jaco Klamer

13

 Thema

Het heilige gebeurt

14

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Essay

Elise van Gurp, een van de makers van dit nummer en jeugdwerkadviseur bij het CGJO, gaat in dit essay in op de vraag: wat is dat, als ‘het heilige’ in het kerkelijk jeugdwerk gebeurt?

En welke bijdrage kunnen en mogen we als kerkelijke gemeenschap leveren om dat heilige onder jongeren de ruimte te geven?

Neem de clubavond die ik laatst had voorbereid. Het thema had mij vroeger zelf geraakt en ik was ervan overtuigd dat het ook wat met de jongeren in mijn club zou doen. Ik ging erg hoopvol de avond in. Maar tot mijn verbazing reageerden de jongeren anders dan ik had verwacht. Ze waren er niet zo mee bezig, het was een prima avond, maar het onderwerp had de jongeren niet

tekst Elise van Gurp

echt gegrepen. Zulke avonden zijn er te over in het jeugdwerk, oftewel: je kunt als jeugdleider nog zo je best doen, Het is vier uur ’s nachts, ik ben op

en toen we allemaal bij elkaar kwa-

maar zonder garanties dat daardoor

kamp met de club van de kerk. Het is

men, hielden we de ‘dienst’. Het werd

‘het heilige gebeurt’.

gezellig, erg gezellig. De hele dag zijn

een heel mooie en emotionele dienst.

we actief bezig geweest. De jonge-

Er ontstond wat. Ik wil het zelfs wel

ren zijn uitgeraasd door een zeskamp

heilig noemen. Het heilige gebeurde,

en nu zitten we heerlijk rustig bij het

zo zou ik het willen omschrijven.

kampvuur. Het is donker, maar de

 Wauw, wat is God toch goed! 

maan schijnt. Het is bijna volle maan,

Wat is dat, wat ik omschrijf als ‘het hei-

dus we hebben voldoende licht. Op-

lige gebeurt’? Als het heilige gebeurt

eens zegt iemand: ’Wauw, wat is God

dan ontstaat er iets. Er gebeurt iets

toch goed! Als ik die maan zie: wat

met mensen. Ze ontmoeten God en ze

heeft Hij de wereld toch mooi ge-

ontmoeten elkaar. Ik weet zeker dat

Toch geloof ik dat je als jeugdleider de

maakt.’ Leiders en jongeren stemmen

het een andere dienst was geweest

omstandigheden zo kunt creëren dat –

in. We krijgen een mooi gesprek over

als we de avond ervoor niet dat mooie

en ik vind het lastig hier goede woorden

hoe mooi de aarde is en hoe God alles

gesprek gehad hadden. Door dat ge-

aan te geven – harten van jongeren

gemaakt heeft. Dat moet Hij toch wel

sprek was er een veilige sfeer ontstaan

geraakt worden, oftewel: dat het hei-

bedacht hebben, is de conclusie.

waarin iedereen zich thuis voelde en

lige gebeurt. Is het toch maakbaar dus?

zichzelf durfde te zijn. In deze kamp-

Misschien meer dan we denken, geloof

Dit gesprek had ik van tevoren niet

dienst was dat voelbaar. Wat zit hier-

ik. Om dit toe te lichten, vertel ik je iets

kunnen bedenken, laat staan inplan-

achter, vraag ik mij als jeugdwerker af?

over mijn eigen zoektocht in het geloof

nen. Op het programma stond ‘chillen’.

Gebeurt zoiets alleen bij kampen, bij

en dus ook mijn zoektocht in de kerk.

Dat is goed geslaagd, maar zo’n mooi

wervelende events? Hoe zit dat dan in

Ik heb een relatie met God. Die relatie

gesprek met je jongeren, dat plan je

het gewone, alledaagse jeugdwerk?

is niet altijd gemakkelijk, maar ik werk

niet, dat gebeurt. De dag erna hadden

Gebeurt daar ook wel iets? En tijdens

er hard voor om deze zo goed moge-

we wel iets ‘serieus’ in het programma

een kerkdienst? Dat zijn lastige vragen.

lijk te houden. Ik heb ook relaties met

gezet: iedereen werd in groepjes inge-

Ik heb ook niet de illusie dat ik het

verschillende jongeren en wil graag dat

deeld en kreeg een onderdeel van een

antwoord kan geven op die vragen, ik

zij God leren kennen, de God die ik ook

kerkdienst toebedeeld. Mijn groepje

ervaar namelijk juist steeds vaker het

ken. Ik weet dat het niet altijd gemak-

kreeg ‘het gebed’ mee. We schreven

ongrijpbare van mijn werk – dat het al-

kelijk is om te geloven; ik ken zelf ook

verschillende bid- en dankpunten op

lerminst maakbaar is.

pieken en dalen, maar klim elke keer

 15

 Thema

weer uit een dal. Hoe dat komt? Ik denk

jongeren en zijn de omstandigheden

mee. Als we het belangrijk vinden dat

deels door de stevige basis die ik van

gunstig. Ze komen allemaal uit dezelfde

het heilige onder jongeren ook in de

mijn ouders heb meegekregen, daarin

twee dorpen, zaten bijna allemaal op

kerkdienst gebeurt en dat zowel jonge-

zit volgens mij een eerste ‘opstap’ voor

dezelfde basisschool en zitten nu op

ren als ouderen God daar ontmoeten,

het heilige dat in jongerenwerk zomaar

dezelfde middelbare school. Kortom,

moeten we daarvoor ons best doen.

kan gebeuren.

ze kennen elkaar heel erg goed. Aan

Houd het niet bij praten, maar richt de

groepsvorming hoefden we nauwelijks

dienst zo in dat deze ook voor jongeren

iets te doen en dat is lang niet overal

toegankelijker is.

Mijn ouders vonden de kerk belangrijk, dus ik moest altijd twee keer mee naar

het geval. Is een groep nog geen een-

de kerk en meedraaien tijdens kerke-

heid, dan is dat een belangrijk aan-

lijke activiteiten. Ze zeiden niet alleen

dachtspunt. Want raken jongeren op

dat ik naar de kerk moest, maar vertel-

een kerkelijke jeugdclub meer bevriend

den er ook bij waarom ze dat belangrijk

met elkaar, dan delen ze gemakkelijker

voor mij vonden. Had ik een vraag over

dingen met elkaar en zijn er eerder mo-

de kerk, dan maakten ze tijd vrij om die

menten waarop ze van hart tot hart met

te beantwoorden. Mijn ouders waren

elkaar spreken. Dan zijn er dus sneller

in mijn kinder- en jeugdjaren mijn be-

momenten waarin ‘het heilige gebeurt’.

langrijkste geloofsvoorbeelden. Ook het

 Ik zie jongeren

in de kerk met hun hoofd op ‘standje ongeïnteresseerd’ 

jeugdwerk speelde een rol in mijn ge-

Investeer dus in relaties met jongeren,

loofszoektocht. Ik ging graag naar club

wil ik ook meegeven. Net zoals een

en zelfs naar catechisatie – ik denk dat

liefdevolle, veilige thuisbasis positieve

dit vooral kwam door de leuke groep

impact kan hebben op de ontvankelijk-

Dat jongeren meer en vaker geraakt

die we hadden. Het blijkt letterlijk uit

heid van jongeren voor God en geloof,

worden door God en zijn evangelie ligt

onderzoek dat jongeren die het in de

heeft een goede relatie met hen dat

niet totaal buiten onze eigen invloeds-

gemeente gezellig met elkaar hebben

ook. Als kerkelijk jongerenwerker wil ik

sfeer. We kunnen de omstandigheden in

met minder tegenzin participeren in de

de jongeren daarom beter leren kennen.

zekere zin beïnvloeden, zodat het hei-

kerk. Als jeugdleider heb je in zo’n ide-

Ik stuur ze berichtjes als er toetsweken

lige kan gebeuren. We hebben de taak

ale situatie dan ook de prachtkans om

of examens zijn of ga een ijsje eten met

gekregen om het woord van God over

actief met hen in gesprek te gaan over

een jongere als ik merk dat hij of zij wat

te brengen aan de volgende generatie.

het christelijk geloof.

extra aandacht nodig heeft. Het kost

We moeten ons best doen om het ze te

wat tijd, maar is waardevol. Het is ont-

vertellen, voor te doen en voor te leven.

zettend belangrijk om te weten wat er

Toch komen we er niet alleen met een

speelt, want alleen dan kun je gerichte

swingend lied in de dienst, chillen op de

vragen stellen.

club en een volop eigentijdse werkvorm

 ‘Elise, die film

kunnen we ook wel thuis kijken’ 

op catechisatie. Hoe belangrijk dat ook Kerkelijk jeugdwerk is alleen wel bre-

is, we mogen het belangrijkste niet ver-

der dan de clubs en het kamp, daar zit

geten: God zelf. Ik mag erop vertrouwen

een laatste punt waar ik wat over wil

dat God zijn werk doet onder onze jon-

zeggen. Eigenlijk hoort het jeugdwerk

geren en dat de Geest van God werkt

nauw verweven te zijn met het ge-

in de kerkdienst. God werkt op zijn tijd

Ik ben inmiddels zelf jeugdleider. Een

meenteleven – helaas is dat vaak niet

en die wetenschap geeft ontspanning

jongere zei vorig jaar tegen mij: ‘Elise,

het geval. Ik zie nu die jongeren voor

als ik een jongere tijdens de kerkdienst

die film kunnen we ook wel gezel-

me die in de kerkdienst zitten met hun

verveeld zie kijken of hem niet kan be-

lig thuis kijken, we willen op club iets

hoofd op ‘standje ongeïnteresseerd’.

reiken tijdens een clubavond. Ik weet

leren.’ Daar stond ik van te kijken:

Dat is niet alleen omdat ze het niet

dat God er ook dan is en dat Hij werkt.

deze jongeren wilden liever met elkaar

boeiend vinden, vrees ik, de kans is

Dat geeft mij lucht.

doorpraten over een onderwerp, ze

groter dat de dienst niet toegankelijk

wilden blijkbaar leren. Nu is dit, moet ik

is voor hen, dat ze niet genoeg worden

Elise van Gurp is jeugdwerkadviseur bij

erbij zeggen, wel een bijzondere groep

aangesproken. Daar moeten we wat

de CGJO.

16

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

-advertenties-

INSIDE-OUT

Wie wil ik zijn? Wat betekent geloven in God voor mij? Hoe ga ik mijn toekomst vormgeven?

Vijf maanden ontdekken, geloven, beleven

Ben je op zoek naar antwoorden en ben je tussen de 17 en 24 jaar? Gun jezelf dan vijf maanden Inside-out: • aan de slag met je persoonlijke vragen • ontdekken van je talenten en toekomst • beleven van je geloof Meer weten?

Mail je naam en telefoonnummer en ‘Inside-out’ naar info@dewittenberg.nl of bel 030 - 692 41 66.

Kom ook een dag meelopen of kom naar een open avond.

Kijk op www.dewittenberg.nl en meld je aan.

“Ik heb geleerd dat God nog groter en diverser is dan dat ik al dacht!”

Di acon ale we rkv akan ties het hele jaar door in de Achterhoek

een midweek de handen uit de mouwen voor dak- en thuisloze medemensen die op adem komen.

Gegarandeerd onvergetelijk, waardevol, verrijkend en verrassend……

…. boek nu via de mail of bel

Giften voor dit diaconale project zijn van harte welkom Stichting Het Passion Torenallee 6 6999 DD Hummelo

Tel. 0314 382 462 info@hetpassion.nl www.hetpassion.nl

Triodos Bank: NL11 TRIO 078.13.22.618

 Thema

‘Jongeren willen gehoord worden en willen leren van ouderen’ Jakob Stolk was een aantal jaren kerkelijk werker in de Ontmoetingskerk (PKN) in Lelystad en ontwikkelde daar een duidelijke visie op het verbinden van jong en oud in kerkelijke gemeenten. ‘In onze samenleving en ook in de kerk wordt de kloof tussen jongeren en ouderen ingegeven door vormen van angst voor het onbekende. Het gaat vaak over verschillen in cultuur en niet zozeer over verschillen tussen generaties.’

tekst Anne-Wil Ruijg-Jens en Paul Smit

In de Ontmoetingskerk zette Jakob generatiediensten op,

stad te realiseren. Omdat er een beperkt budget was, combi-

waarin jongeren met een volwassene in gesprek gaan over

neerde ik de verschillende ideeën tot één project voor ook het

christen-zijn in het dagelijks leven. ‘Kenmerkend voor deze

kerkelijk jeugdwerk, waar het net zo belangrijk is om jongeren

vieringen is dat er alle ruimte is voor experiment, de jongeren

de ruimte te geven. Jongeren vertelden mij dat ze allereerst

staan voorop en hebben het voor het zeggen.’ Dat klinkt op

elkaar op een laagdrempelige plek willen ontmoeten, zonder

zich niet nieuw, erkent ook Jakob, maar volgens hem is het

zich meteen ergens aan te moeten binden. Jongeren willen

simpelweg wel wat jongeren willen en waar ook een oudere

graag wat aanrommelen, maar die ruimte bieden we hun in

generatie voor warm te maken is. Hij baseert zich op zijn jaren-

samenleving en kerk te weinig.’

lange ervaring als kerkelijk jongerenwerker en – hij heeft twee banen – als jongerenkwartiermaker voor de gemeente Lely-

Verdieping

stad. ‘Jongeren zijn jongeren, of ze nu wel of niet naar de kerk

In de Ontmoetingskerk ontwikkelden jongeren met Jakob het

gaan. Ze willen gehoord worden en ook leren van ouderen.’

Hemels Gelag, een viering voor en door jongeren, maar waar ook volwassenen komen. ‘In het Hemels Gelag vind ik zelf ook

Hoe heb je dat ontdekt?

verdieping van mijn geloofsleven, merk ik. Toen ik nog ver-

‘Toen ik anderhalf jaar geleden startte als jongerenwerker voor

antwoordelijk was voor de avonden, was ik druk met de voor-

de gemeente Lelystad ben ik op zoek gegaan naar jongeren. Ik

bereidingen, het uitnodigen van gastsprekers, het kiezen van

ging naar scholen en hangplekken in de stad en was in het bij-

Bijbelteksten en passende muziek- en videoclips zoeken. Voor

zonder nieuwsgierig naar hun talenten en verwachtingen. Mijn

deze voorbereidingstijd deed ik Bijbelstudie en zocht ik naar

missie was om jongeren te begeleiden om hun ideeën in de

antwoorden op levensvragen. Nu ben ik vooral een deelnemer

18

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Interview

en is het voor mij als christen een uitdaging om met mijn christelijke geloofsovertuiging een rol te spelen in de samenleving: hoe kan ik dat het beste doen?’

 ‘Jongeren willen graag wat aanrommelen’  Generatiediensten Daarnaast kwamen er de generatiediensten. ‘Daar zie je iets gebeuren waar volgens mij in het verbinden van generaties de clou zit’, vertelt Jakob. ‘Begin bij de jongeren. Om dat te begrijpen, is eerst extra toelichting nodig’, zegt Jakob en hij legt uit: ‘In onze samenleving en ook in de kerk wordt de kloof tussen jongeren en ouderen ingegeven door vormen van angst voor het onbekende, waarbij het vaak neerkomt op verschillen in cultuur en niet zozeer op verschillen tussen generaties. Er is dus meer sprake van cultuureilanden dan een generatiekloof.

Maar ik geloof dat je die eilanden kunt verbinden waarbij je moet beginnen bij de jongeren.

Ouderen gaan naar plekken waar veel ouderen wonen’, ver-

Voetbalveldje

Jakob Stolk is kerkelijk jongerenwerker en jongerenkwartiermaker.

volgt Jakob zijn uitleg. ‘Op plekken waar jongeren zijn – of “hangen” – blijven ouderen juist weg, omdat het daar erg

Ouderen rondom een voetbalveldje in Lelystad belden

rumoerig is. Er zijn weinig plekken waar jong en oud laagdrem-

steeds de politie omdat ze overlast van de jongeren er-

pelig en ongeorganiseerd rustig een praatje maken en elkaar

voeren, maar niet zelf naar hen toe durfden te gaan. De

echt ontmoeten.’

jongeren begrepen dit niet, omdat ze van de politie ook niet te horen kregen wat de precieze overlast was. Jakob

En de kunst is om een verbinding te leggen tussen de cultuur-

hoorde dat als jongerenkwartiermaker. ‘Ik ben toen naar

eilanden, zowel in de samenleving als de kerk?

de jongeren gegaan met het voorstel om een toernooitje

‘Dat klopt, waarbij het goed is te beseffen dat de jongeren de

te organiseren met daarna een etentje voor de buurtbe-

moeilijkst te bereiken groep zijn. Dus als je jong en oud met el-

woners. De jongeren waren enthousiast en voor de ou-

kaar in contact wilt brengen, moet je beginnen bij jongeren.’

deren was het sociale contact ook belangrijk. De ouderen

Jakob werkt zowel met Lelystadse ‘hangjongeren’ als jon-

merkten in de ontmoeting dat zij met respect werden

geren in zijn eigen kerkelijke gemeente. Meer dan hij ooit

behandeld en waren hierover blij verrast. De jongeren kre-

verwacht had, heeft dat invloed op zijn kijk op jongeren en

gen wat meer begrip voor de oorzaak van de overlast.’

jongerenwerk, vertelt hij. ‘Als het gaat om verbinding leggen,

Hij neemt deze ervaring mee de kerk in, vertelt Jakob.

is het werk op straat en in de kerk eigenlijk precies hetzelfde:

‘Want in de kerk werkt het tussen jongeren en ouderen

begin bij de jongeren in plaats van hen in te passen in het pro-

net zo. Het begint bij enthousiaste of enthousiast ge-

gramma dat wij als volwassenen bedacht hebben. Geef jonge-

maakte jongeren die contact met de ouderen leggen. In

ren het nu eens voor het zeggen.’

die ontmoeting komt er begrip voor elkaar. Vanuit dat begrip kun je elkaar bereiken en leer je elkaars leefwereld

Generatieviering

beter kennen.’

‘Jongeren moeten voor contact enthousiast gemaakt worden en zich eigenaar voelen van een idee erachter’, volgens Jakob, ‘dan werkt het om contact te leggen vanuit een jongere. Ou-

19



 Thema

Jakob Stolk: ‘Geef jongeren het nu eens voor het zeggen.’

deren komen wel, die vinden initiatieven met jongeren vaak al

over nadenken en erover praten; zo ontstonden op een natuur-

snel sympathiek en leuk. Maar begin bij de groep die het moei-

lijke manier inhoudelijke, waardevolle gesprekken.

lijkst te bereiken is en zorg dat zij vanaf het begin enthousiast

Andersom zag je dat ouderen ook leerden van de jongeren.

zijn, zelf leeftijdsgenoten gaan uitnodigen en dat het project

Die leven al hun leven lang in een multiculturele samenleving,

draagvlak krijgt. Met dat groepje jongeren ga je met een paar

een wereld die geglobaliseerd is. Voor veel ouderen is dat

ouderen samen het project voorbereiden. Dat heeft bij ons

besef een eyeopener, ontdekte ik. Zij denken namelijk vaak

in de kerk, in de generatiediensten, heel goed gewerkt. We

dat jongeren individueel en op zichzelf gericht zijn. De ouderen

dachten met twee bijeenkomsten een generatieviering voor te

kwamen erachter dat er bij jongeren veel respect is voor hen.

kunnen bereiden, maar dat werden er vijf vanwege de uitwis-

De taal en houding die jongeren soms aannemen als groep

seling die op gang kwam.’

zijn vaak maar een pose vanwege hun onzekerheid. Als je als

 ‘Het proces werd

belangrijker dan het einddoel’ 

oudere zonder vooroordelen of verwijten een gesprek begint, corrigeren ze elkaar en verdwijnt de pose. Jongeren staan vanuit dat respect juist open om iets te leren van ouderen, waarbij het belangrijk is dat ook in kerkelijk jongerenwerk de vraag daarnaar vanuit de jongeren zelf komt. Want ouderen delen veelal pas hun wijsheid als erom wordt gevraagd – ze ervaren dan trouwens ook dat ze ertoe doen. Jongeren horen graag een persoonlijk antwoord. Ze zitten niet te wachten op een

Wat zag je daarbij gebeuren?

algemeen antwoord waar geen ervaring in meekomt. Ze zijn

‘Het proces werd veel belangrijker dan het product, het eind-

nieuwsgierig naar de levenservaring van ouderen en ook hun

doel. De jongeren en ouderen gingen met elkaar op zoek naar

geloofservaring.’

wat zij wilden bereiken in het samen optrekken. Zo zag je dat de jongeren aan de ouderen vroegen welke oudere in hun

Anne-Wil Ruijg-Jens is kunsthistoricus en freelance journalist.

eigen leven belangrijk was geweest. De ouderen gingen daar-

Paul Smit is adviseur bij het NGK Jeugdwerk.

20

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Beeld

‘Bartho is een goede vriend en ik voel me soms zijn vader’, zegt Christabe Wybenga (46) over de 18-jarige Bartho Wijnbeek, die een paar jaar geleden zijn vader verloor maar daarvoor al goed contact had met Christabe. ‘Sommige mensen vervullen belangrijke rollen in mijn leven, en ik ben ongelooflijk dankbaar dat deze man een van deze rollen vervult’, zegt Bartho over Christabe.

tekst Henrique Staal beeld Jaco Klamer

21

 Stimulans Lees-, kijk- en luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw

tekst Debbie den Boer

Bijbelkringen met senioren

D

e groep senioren in Nederland

Zo bevat het handboek vijf hoofdstuk-

groeit. In deze levensfase

ken over onderwerpen waar elke

worden mensen vaak inten-

oudere zich mee bezig moet houden.

sief geconfronteerd met belangrijke

Deze hoofdstukken zijn zo ontworpen

thema’s, zoals het omgaan met verlies

dat ze ook gebruikt kunnen worden

en de veranderende rol in de samen-

voor gespreksgroepen en vieringen.

leving. Maar hoe ga je daarover met

Een zesde hoofdstuk wil helpen om

hen in gesprek? Hoe breng je de Bijbel

bekende Bijbelpassages te lezen door

in dat gesprek in en welke methoden

de bril van ouder wordende mensen

voor Bijbelstudie passen bij de doel-

en daarbij nieuwe perspectieven te

groep? Bij het NBG verscheen daar-

ontdekken. Het boek sluit af met een

voor het Handboek voor Bijbelkringen

hoofdstuk vol ideeën voor verdere

en vieringen met senioren van Hans

mogelijkheden voor Bijbelstudie, ook

Sauter.

buiten de directe kring van senioren.

De relevantie van geloof

N

ederland telt voor het eerst

openbare ruimte verdwijnt.

meer niet-gelovigen dan ge-

In de podcast komen echter niet alleen

lovigen. Wat zijn daarvan nu

gasten die het geloof vaarwel hebben

precies de gevolgen voor onze samen-

gezegd; er komen juist ook gasten die

leving, voor onszelf als christenen en

zich inzetten voor een herwaardering

voor de kerk? Wat is nog de relevantie

van het geloof. Zo vertelde filosoof Em-

van het geloof? Over deze vragen gaat

manuel Rutten bijvoorbeeld waarom hij

de Ongelooflijke Podcast met presentator

nu het bestaan van God verdedigt, ter-

David Boogerd en Theoloog des Vader-

wijl hij religie vroeger onzin vond.

lands Stefan Paas. Ze voeren hierover

De Ongelooflijke Podcast is onder meer

verdiepende gesprekken met spraakma-

te beluisteren via iTunes, Google Pod-

kende gasten. Daarbij gaan ze een pittig

casts en de website van NPO Radio 1.

gesprek niet uit de weg. Zo was hun eer-

Eens in de twee weken verschijnt een

ste gast cabaretier en presentator Arjen

nieuwe aflevering.

Lubach, die ervoor pleit dat religie uit de

22

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

En de dieren dan?

V

 Column

eel kinderen stellen de vraag open en eerlijk: komen dieren in de hemel? Een goede vraag, maar wat moet je antwoorden? Zien kinderen hun geliefde huisdier echt

terug? Hebben dieren überhaupt een plaats in Gods verlossings-

De ziel

werk? Tot nu toe was er weinig verschenen dat ons kon helpen om een onderbouwd antwoord te geven. Met Gods toekomst voor dieren van Raymond R. Hausoul (uitgegeven door KokBoekencentrum) komt daar echter verandering in.

Hausoul, wetenschappelijk onderzoeker aan de ETF in Leuven, gaat in zijn boek de uitdaging aan om op een verantwoorde manier vanuit de christelijke geloofsleer dieper na te denken over Gods weg met dieren van schep-

D

‘

ank u wel voor de woorden die u sprak, de gedrevenheid waarmee u sprak, en de – af en toe – licht ingehouden

woede waarmee u sprak. Ik ben de Heer dankbaar dat Hij mij

ping tot nieuwe schepping. Hij be-

zegende met de mensen om mij heen. Daar hoort u ook bij.’

schrijft daarbij uitvoerig de plaats

Het zijn de eerste zinnen van een briefje dat ik lees op mijn

van dieren in de Bijbel vanaf

eerste werkdag na de vakantie, achtergelaten door een student

Genesis tot Openbaring. Hausoul

van vorig jaar. Mooier kun je niet beginnen, denk ik dan. De

komt uiteindelijk tot de conclusie

woede was overigens niet op deze student gericht, maar op sa-

dat dieren een plaats hebben in

tanische machten en krachten.

Christus’ verlossingswerk en dat er straks daadwerkelijk dieren zijn op de nieuwe aarde. Hausoul besteedt daarbij ook aandacht aan de vraag wat dit betekent voor

 Proeven jongeren onze heilige verontwaardiging? 

onze huidige omgang met dieren.

Het is elk jaar weer mijn ervaring dat jongeren stinkend behoefte hebben aan volwassenen die ‘langszij’ willen komen, die luisteren zonder (voor)oordeel, die geen verwachtingspatronen opleggen, die niet eisen, maar geven: liefde, veiligheid, perspectief en vertrouwen. Daarom deze vraag die mij al heel lang bezighoudt: als jongeren de kerk verlaten, waar ligt dat dan

Stille tijd voor stellen

T

aan? Aan hen, of moeten we kijken naar de generaties daarboven? De kerk zou veel meer moeten zijn dan een instituut dat de gemeenschap verstevigt, leuke activiteiten bedenkt en feestelijke diensten organiseert. Misschien is er bij ons, volwassenen,

ijd met God doorbrengen is een van de beste manieren om je

wel sprake van een innerlijke secularisatie. Doen we ook mee

relatie te versterken. In de praktijk is het echter soms lastig

met de amusements-, prestatie- en consumentencultuur waar-

om hier tijd voor vrij te maken of om er een geschikte vorm

mee onze samenleving doordrenkt is. Het is niet zo moeilijk om

voor te vinden. Een boek dat hierbij kan helpen is Stille tijd voor stel-

contact te maken met ons uitwendige ik, maar het is veel lasti-

len uit de serie A little God time. In dit 365-dagendagboek vind je voor

ger om de leegte, de dorst, de angst, de verdwaaldheid in deze

elke dag een korte overdenking

wereld en het ‘God-niet-meer-ervaren’-gevoel te herkennen en

met een vraag om over na te

erkennen.

denken of om samen over door

De ziel redt het niet meer in deze voor de ziel armzalige cultuur

te praten. Ook wordt er telkens

en dat verlies wordt wellicht ook in de kerk geleden. En mis-

een kort gebed gegeven dat je

schien is dat wel wat een aantal jongeren ervaart in de kerk.

samen kunt bidden. Het dagboek

Want als het verlangen seculariseert of sterft, is de nood groot

is zowel geschikt voor stellen

en haakt een volgende generatie af. Proeven en lezen de jon-

die nog maar pas getrouwd

geren onze heilige verontwaardiging over wat hen en onszelf

zijn als stellen die al hun hele

belemmert om tot Gods bestemming te komen? Zien ze onze

leven lang bij elkaar zijn. Via de

gedrevenheid, onze liefde en toewijding? De kerk moet in de

volgende link is het mogelijk

eerste plaats een oefenplaats van verlangen zijn. Naar God.

om het dagboek in te kijken:

Naar de dwaasheid van het evangelie die haaks staat op de

www.royaljongbloed.com/nl/

gekkigheid van deze wereld. Naar elkaar.

product/a-little-god-time-stille-

Die kerk? Dat zijn wij!

tijd-voor-stellen/.

Els van Dijk is directeur van de Evangelische Hogeschool.

 Eyeopener

Moge de Heer uw liefde voor elkaar en ieder ander groter maken, zodat uw liefde even overvloedig wordt als onze liefde voor u. Moge de Heer u door die liefde kracht geven, zodat u zuiver en heilig voor onze God en Vader zult staan wanneer onze Heer Jezus komt met al de zijnen. Amen.

(1 Tessalonicenzen 3:12-13)

24

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Eyeopener

Heilig, heilig, heilig God is heilig. Dat kunnen we begrijpen. Maar in de Bijbel wordt ook van de gelovigen gezegd dat ze heilig zijn en heilig moeten leven. Wat betekent dat? Zouden we echt zondeloos moeten leven?

tekst Almatine Leene

Twee keer per jaar mag ik het heilig avondmaal leiden in

roept dat verschillende vragen op.

een tehuis waar gehandicapten en kwetsbare ouderen

Allereerst kent de opdracht om heilig te zijn het gevaar dat

wonen. De laatste keer gebeurde er iets bijzonders. Precies

we schijnheilig worden, omdat we dan vooral op de buiten-

op het heiligste moment, toen ik de instellingswoorden had

kant letten: hoe hard we rijden, hoe we praten, wat we eten

uitgesproken en op het punt stond het brood uit te delen,

en hoe we leven. Heiligheid staat dan gelijk aan moraliteit.

riep een mevrouw in een rolstoel: ‘Eh sorry, ik moet heel

De realiteit is dat we niet volmaakt zijn en we dat uit onszelf

nodig naar het toilet!’ Het brood liet ik liggen om op zoek te

ook niet voor elkaar krijgen. Jezus waarschuwt daarom juist

gaan naar een verpleegster die haar op dat moment verder

in zijn gesprekken met de farizeeën voor schijnheiligheid.

kon helpen. Daarna vervolgden we de viering.

In de tweede plaats zorgt deze uitleg voor afstand tussen

In eerste instantie leek het ongepast dat midden in een

mensen, enerzijds mensen die zich wel lijken te gedragen

heilig ritueel de menselijkheid in een van haar meest broze

en anderzijds zij die publiekelijk in de fout gaan. Voor je het

vormen aandacht vroeg. Maar het zette mij aan het denken

weet roept heiligheid op tot het veroordelen van mensen

over wat heiligheid is en hoe wij die beleven. Uiteindelijk

en gebeurtenissen. Het leidt tot een scheiding tussen wat

heeft deze gebeurtenis mij geholpen om het beter te be-

heilig en wat onheilig is.

grijpen.

Volmaakt ‘Heilig, heilig, heilig’ zingen we op zondag in de dienst.

Maar wat bedoelen we eigenlijk als we zingen dat God heilig is? Ik heb altijd geleerd dat God zonder zonde is en zonde

 ‘Eh sorry, ik moet heel nodig naar het toilet!’ 

niet kan verdragen. Heiligheid wijst dus op afgezonderd zijn

In de derde plaats komt bij mij de vraag op hoe Gods heilig-

van alles wat onrein is. God is volmaakt goed, volmaakt rein

heid zich verhoudt tot Gods liefde. God is één en daarom

en dus heilig.

kan zijn heiligheid niet de ene kant van God zijn en liefde de

Wij worden als christenen door Petrus opgeroepen om ook

andere kant. Maar hoe zit het dan wel?

heilig te zijn. Dat betekent dan dat we, in navolging van

De tekst uit Tessalonicenzen heeft mij enorm geholpen om

God, apart gezet zijn en een voorbeeldig leven moeten lei-

heiligheid beter te begrijpen, maar daarvoor moeten we

den. Een leven zonder zonde en onreinheid.

eerst stilstaan bij hoe Jezus zijn heiligheid heeft uitgeleefd

Onderbreking

op aarde.

Vanuit die uitleg lijkt wat er in het tehuis gebeurde een on-

Liefde

derbreking van een heilig moment. Maar klopt dat wel? Als

Als Maria hoort dat ze zwanger zal worden, zegt de engel

je heiligheid uitlegt op de manier zoals ik het heb geleerd,

dat haar kind heilig zal zijn. Goed, zonder zonde, apart

 25

 Eyeopener

gezet. Dat klopt met de uitleg zoals ik hierboven gaf. Maar

ment in zijn leven, vol bloed, pijn, naaktheid en duisternis.

daarmee is niet alles gezegd. Want uit de omstandigheden

Het tempeldoek scheurde en daarmee werd het heilige der

bij zijn geboorte blijkt dat zijn heiligheid niet betekent dat

heiligen deel van de alledaagse werkelijkheid.

Hij afstand houdt van alles wat onheilig is. Integendeel.

Hij wordt geboren op een plek waar dieren eten en hun

Morsig

behoefte doen. Later raakt Hij zieke en dode mensen aan,

Wat betekenen Gods liefde en heiligheid nu voor ons? Als

overtreedt Hij het sabbatsgebod en vertolkt Hij heel andere

wij heilig worden genoemd, komt dat zeker niet in de eerste

gedachten over heiligheid dan de farizeeën. Als zij com-

plaatst omdat wij rein zijn en goed leven. Het hangt volledig

mentaar hebben op de discipelen omdat die hun handen

af van onze relatie met God. Jezus is degene die ons heiligt,

niet wassen voor het eten, antwoord Jezus hun dat wat uit

zelf kunnen we dat niet doen. En daarom is er ook geen

het hart komt een mens onrein maakt. Niet wat je eet en je

enkele reden om trots te zijn op wat we wel of niet doen.

vuile handen maken je onrein. Het gaat om wat uit jouzelf

Maar er is ook geen reden om terneergeslagen te zijn,

komt.

omdat we elke keer fouten maken. In Gods ogen zijn we im-

Uit Jezus’ hart komt liefde en daarom raakt Hij mensen aan

mers heilig en door de Geest is het mogelijk om te groeien

en gaat Hij naar plekken toe die wij als onheilig zouden bestempelen. Daarin laat Jezus zien wie God is. De drie-ene God kent relaties die volmaakt en dus heilig zijn en blijft daarom niet op afstand, maar komt dichtbij. Gods liefde is als water dat door de buis van zijn heiligheid stroomt.

Je kunt heiligheid niet begrijpen zonder liefde, zoals Paulus in Tessalonicenzen laat zien. Dat Gods liefde heilig is,

 Als heiligheid ons

verheft, dan hebben we het niet begrepen 

betekent dat zij goed is, volmaakt. En juist die liefde zorgt ervoor dat Jezus contact zoekt, mensen aanraakt en zelfs

in heiligheid.

aan het kruis sterft. Dat moment was het meest heilige mo-

Dat betekent in de eerste plaatst dat we bij God horen.

Heiligheid kan daarom ook nooit afstand tussen mensen creëren. Zo van: ik wil niets met jou te maken hebben.

Integendeel, onze liefde voor anderen moet steeds groter

Om over na te denken of door te praten

worden omdat Gods liefde zo groot is, zegt Paulus. En juist

• Welk beeld komt in jou op als je nadenkt over Gods heilig-

ren, vooral op kwetsbare en morsige plekken. In townships,

door en in opofferende liefde kunnen we heiligheid erva-

heid? Hoe verhoudt dat zich tot de tekst uit Tessalonicen-

in vluchtelingenkampen, op seculiere festivals en in een

zen?

tehuis voor ouderen en gehandicapten.

• Wij zijn geheiligd door Christus. Wat betekent dat praktisch voor jouw relaties met anderen?

• In een oude kerk kan een gevoel van ontzag je overval-

We noemen het huwelijk heilig, maar als het afstand schept en exclusief is, is het juist niet heilig. De liefde tussen twee mensen creëert ruimte voor kinderen en anderen. In onze

len. Iets vergelijkbaars kan gebeuren in de natuur. Heilige

gereformeerde kerken is het huwelijk geen sacrament,

momenten kun je ook ervaren na een goed gesprek of

want het huwelijk is niet het fundament van een gezonde

een welgemeende knuffel of als er iets ongewoons ge-

samenleving, maar Christus. Het huwelijk is niet verheven

beurt. Denk aan een gebeurtenis die jij hebt beleefd en

boven single-zijn of boven vriendschap of welke andere

gerust een ‘heilig moment’ kunt noemen. Praat daar met

relatie ook.

iemand over en vraag hem of haar ook naar zo’n heilig

Als heiligheid ons verheft, dan hebben we het niet be-

moment.

grepen. Als heiligheid zich door liefde vernedert en kiest

• In het filmpje ‘Geroepen tot heiligheid’ van Kerknet

voor relaties, dan wel. Zo zorgde de onderbreking van het

(www.youtube.com/watch?v=iELMxog7Nuc) wordt ge-

avondmaal in het tehuis ervoor dat ik meer ben gaan begrij-

zegd dat heilig zijn onder andere betekent dat je dapper

pen van Gods heiligheid.

bent, nederig kunt zijn en een gevoel voor humor hebt.

Waarom zouden juist die eigenschappen worden ge-

Almatine Leene is docent dogmatiek aan Hogeschool Viaa

noemd?

in Zwolle, onderzoeker aan de Universiteit van Stellenbosch en predikant van de Nederduits Gereformeerde Kerk Stellenbosch-Wes.

26

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

-advertenties-

OnderWeg app!

Met de nieuwe app OnderWeg online kun je ons magazine nu ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

lezen waar en wanneer je maar wilt

OPEN DAG

VOLTIJD BACHELORS

2 NOV 2019, 10.00 - 15.00 UUR

Onder

OPEN AVOND

IE INSPIRAT VOOR OTEN

DEELTIJD V00R PROFESSIONALS

REISGEN

14 NOV 2019, 18.00 - 21.00 UUR Leren doe je een leven lang

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen!

Voor € 37,50 per jaar (studenten betalen € 18,75) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel.

Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app

Uitgeleerd? Dat ben je nooit. Blijf studeren.

Om nog beter te worden in je vak. Door te groeien in jouw organisatie. Of jezelf te ontwikkelen als persoon. Ontdek alle opleidingen tijdens de open dagen in het najaar van 2019!

De CHE heeft een breed aanbod van opleidingen op het gebied van Zorg en Welzijn, Theologie, Educatie, Media, ICT & Organisatie. / / / /

Voltijd bachelors Deeltijd bachelors Associate degrees Masters

/ / / /

Post-hbo’s Cursussen Trainingen Maatwerk

Bekijk ons volledige aanbod op CHE.nl

 Ontmoeting Ethicus en euthanasiedeskundige Theo Boer:

‘Blijf als oudere uitzien naar wat nieuw en verrassend is’ Zijn stappen tijdens de bergwandeling mogen onzekerder worden, op de pianokruk gaat het crescendo. Ouder worden, zegt Theo Boer, sinds 1 september hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen, betekent inderdaad lichamelijke achteruitgang, maar geeft het leven tegelijk een ongekende diepte. tekst Jasper van den Bovenkamp beeld Jaco Klamer

Ongeveer drie jaar geleden kreeg Theo

jaar geleden ontmoetten de twee elkaar

Boer in zijn mailbox een berichtje dat

voor het eerst. ‘Het is een soort vriend-

hoofdzakelijk uit scheldwoorden bestond.

schap geworden’, zegt Boer.

Afzender: een jongeman die woedend was over een NRC-interview waarin Boer

Publieke opinie

maande tot voorzichtigheid bij eutha-

Dat mensen uit alle hoeken van het land

nasie. Boer typte terug: beste zus of zo,

hem weten te vinden, is niet erg verwon-

zou u me misschien wat beleefder willen

derlijk. Speelt er in de actualiteit weer

bejegenen, en voorts: wat drijft u eigen-

eens wat op het vlak van euthanasie,

lijk precies? Er kwam een mailtje terug.

abortus, ivf of een ander aangelegen

De man had spijt van een ingrijpende

thema, dan klimt Boer in microfoon en

en niet meer terug te draaien operatie,

pen tegelijk. Op het platform van de pu-

schreef hij, was in grote paniek en zat om

blieke opinie is hij nogal eens in bedrijf,

die reden in een euthanasietraject. Een

zogezegd.

serieuze schriftelijke conversatie kwam

Overigens staat hij daar meestal niet al-

van de grond. ‘Ik schreef hem dat ik hem

leen; vaak is het zijn opinie tegenover

begreep, maar waarschuwde dat hij nu

die van een ander. Inhoudelijk kunnen de

niet nógmaals een ingrijpende en onom-

vonken er vanaf vliegen. Van die twist-

keerbare beslissing moest nemen.’ Een

gesprekken kan Boer erg genieten, zegt

28

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

Theo Boer is sinds 1 september van dit jaar hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. Daarvoor was hij vijf jaar bijzonder hoogleraar op de Lindeboomleerstoel Ethiek van de Zorg aan de Theologische Universiteit Kampen. Boer is een veelgevraagd spreker en debater als het gaat om medisch-ethische thema’s als levenseinde, levensbegin, palliatieve zorg en euthanasie. Hij is getrouwd, heeft twee kinderen, woont in Houten en is aangesloten bij de PKN.

 Ontmoeting

Theo Boer: ‘In meer algemene zin geldt dat de ouderdom een uitgelezen fase kan zijn om kunst of muziek te maken, boeken te lezen en films te kijken.’

hij, zolang het tenminste echt gesprek-

mensen te reageren wier beroep het is

ken zijn. ‘Er moeten twee dingen buiten

anderen te frustreren.’

kijf staan. Eén: je trekt elkaars intel-

 ‘Zou u me

misschien wat beleefder willen bejegenen?’ 

lectuele vermogens niet in twijfel, en

Lijdensdruk

twee: je trekt elkaars morele integriteit

Sinds 1 september is Boer hoogleraar

niet in twijfel.’

in Groningen en doet hij langzaam

Ook op Twitter, waar Boer met een

maar zeker afstand van de Lindeboom-

bijdrage van ruim dertienduizend (re)

leerstoel aan de vrijgemaakt-gere-

tweets in ongeveer acht jaar tijd een

formeerde TU in Kampen. Langzaam

actief leven leidt, loopt hij tegen men-

maar zeker, want lopende zaken wil hij

sen aan die het echte gesprek niet

rustig afbouwen. Zorgverzekeraar Pro-

gehad’, kijkt hij terug. ‘Ik werkte in een

lijken te zoeken. ‘Als ik twijfel, stuur ik

Life heeft hij bijvoorbeeld toegezegd

bijzondere, warme collegakring.’ Tege-

even een direct message. Blijkt iemand

onderzoek te doen naar de lijdensdruk

lijk ziet hij wel uit naar de kleine lasten-

inderdaad na wat contactpogingen

van ongeneeslijk zieke kinderen, onder

verlichting die de nieuwe benoeming

geen serieuze gesprekspartner, dan

meer hoe ouders en zorgverleners die

met zich meebrengt. ‘In Kampen was ik

weet ik al snel de blokkeerknop te vin-

inschatten. ‘Dat laat ik nu niet ineens

officieel voor één dag bijzonder hoog-

den. Dan doe ik volgens mij wat Jezus

bungelen.’ Ook blijft hij de redactie van

leraar, maar in de praktijk was dat veel

zegt: schud het stof van je voeten en

de Lindeboomreeks voorzitten.

meer werk. Mijn werk als hoogleraar in

ga door. Het heeft totaal geen zin op

‘Ik heb het in Kampen erg naar mijn zin

Groningen is beter afgebakend.’

29



 Ontmoeting

Warme prak

het klavier beroert; ook zijn vrouw en

Het gesprek komt op zijn gezin: zijn

de beide kinderen zijn muzikaal. Zelf

echtgenote, dochter (18) en zoon (15).

is hij op het moment bezig met Piano

Wie op basis van Boers volle agenda zou

Sonata Op. 7 van Edvard Grieg. ‘Ik ben

vermoeden dat hij hen niet veel ziet,

echt aan het studeren. Weet je, een van

vergist zich. ‘Wij zien elkaar heel regel-

de bijzondere dingen van muziek maken

matig en dat vind ik ook erg belangrijk.’

is dat je levenslang kunt blijven bijleren.

Voor zijn werk in Groningen is hij twee

Anders is dat bij sporten. Ik doe veel aan

of drie dagen van huis. Op Groningen-

fietsen en bergsport, dat laatste met een

dagen pakt hij tegen half zeven de trein

vriendengroep. Sinds we in 1994 met

(‘the train is my office’), zit hij om negen

elkaar de Mont Blanc beklommen, pak-

uur achter zijn bureau, wandelt hij om

ken we nog steeds elke zomer een piek

vier uur ’s middags weer naar buiten

of een andere uitdaging. Maar ik merk

en schuift hij om kwart voor zeven ’s

de laatste jaren dat ik wat strammer

avonds bij de warme prak in Houten aan.

word, dat de stappen minder zeker zijn

Op de dagen dat hij niet voor dag en

en minder groot. Muziek maken kun je

dauw naar Groningen reist, werkt hij

blijven doen zolang je leeft, en je kunt

veelal vanuit huis, geeft hij een lezing

er telkens beter in worden. Mijn moeder,

in bijvoorbeeld Chicago of voert hij op

die op bijna 91-jarige leeftijd overleed,

Radio 1 een discussie met Jan Terlouw.

speelde een week voor haar dood nog de prachtigste stukken. De laatste tien jaar van haar leven heeft ze ook echt

 Bij het ochtend-

gloren is er in huizeBoer voor iedereen ontbijt op bed 

nog vorderingen gemaakt.’

Innerlijke mens

Theo Boer: ‘Weet je, een van de bijzondere

Daarin schuilt misschien wel een beetje

dingen van muziek maken is dat je levens-

de kunst van het ouder worden, denkt

lang kunt blijven bijleren.’

Boer: ook de laatste levensfase als een kans zien. ‘Wie het slotstuk alleen beschouwt als een verlieservaring, zal het

en hopelijk ontdekken dat de ouderdom

leven totaal anders ervaren dan iemand

het leven een zekere diepte geeft. Voor

Waar hij op zulke dagen ook uithangt

die bekijkt wat hij allemaal nog wél kan.

gelovigen kan dat betekenen dat ze

(met uitzondering van het buitenland

De vraag is natuurlijk ook: waarom zou je

ervaren dichter bij God te leven, dat het

natuurlijk), bij het ochtendgloren is er in

oud willen worden als het in alle opzich-

innerlijke leven met Hem zich inderdaad

huize-Boer voor iedereen ontbijt op bed,

ten een neergaande lijn is? Biologisch en

vernieuwt, dat je blijft uitzien naar wat

door de heer des huizes zelf bij het aan-

maatschappelijk is de curve er weliswaar

nieuw en verrassend is en niet eindeloos

recht in elkaar geknutseld. Daar schuilt

een van opgaan, blinken en verzinken.

blijft teren op wat je had of wat voorbij

behalve romantiek ook enig efficiency-

Maar daartegenin schrijft Paulus: “Al

is. In meer algemene zin geldt dat de

denken achter, bekent Boer direct. ‘Een

vervalt ook de uiterlijke mens, naar de

ouderdom een uitgelezen fase kan zijn

tafel dekken kost gewoon veel meer tijd

innerlijke mens worden wij van dag tot

om kunst of muziek te maken, boeken te

dan een paar bordjes opmaken. Maar het

dag vernieuwd.” Die tekst is ofwel een

lezen en films te kijken.’

is ook heel gezellig, hoor.’

illusie – wishful thinking – ofwel een

Die ‘innerlijke mens’, denkt Boer, dat

Boer zelf leest na deze bijdrage zijn

bijzondere belofte. Wie om zich heen

gaat over deugden als wijsheid, mild-

krantjes door en als iedereen wakker is

kijkt en luistert, kan dat eerste wel den-

heid, rechtvaardigheid, maar ook zelf-

en redelijkerwijs verwacht mag worden

ken. Mensen klagen over allerhande

inzicht. ‘Een essentieel kenmerk van

dat ook de buren hun nachtrust hebben

beperkingen die ze ervaren en kunnen

een christen is dat hij zich realiseert op

afgesloten, wil hij nog weleens achter de

kritisch worden, op het zure af. Wie Pau-

welke punten hij tekortschiet. Hoe ouder

piano kruipen.

lus’ uitspraak voor een belofte houdt,

je wordt, hoe meer je dat gaat beseffen.

Overigens is hij niet de enige die thuis

zal er alles aan doen die te verzilveren

Als ik mensen ontmoet die niet in staat

30

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Column

zijn om te vergeven, ben ik bang dat het ze aan zelfkennis ontbreekt. Naarmate je ouder wordt, heb je anderen meer te vergeven en hebben anderen jou meer te vergeven.’

De eeuwigheid Een vraag die veel mensen, niet alleen christenen, in met name de laatste levensfase bezighoudt, is die van het ‘hierna’. Is er iets? En zo ja, hoe ziet het eruit? In De Stentor

Moedig en kwetsbaar

I

k ben geen fan van managementboeken. Al die modellen, organisatieprocessen en do’s and don’ts die ik alweer verge-

ten ben zodra ik het boek heb dichtgeslagen.

en daarna in het Reformatorisch Dagblad sprak Boer zich

Vlak voor mijn zomervakantie kreeg ik er een van een collega.

vorig jaar zomer uit over de eeuwigheidskwestie. Onder

Ik durfde niet te zeggen dat ik eigenlijk een hekel heb aan dit

meer zei hij: ‘Puur empirisch weten we als christenen niet of

type boeken. Ik vond het een mooi en bijzonder gebaar en

er leven na de dood is: we hopen het en geloven het.’

begon daarom toch te lezen. Daar kreeg ik geen spijt van. Het gaat om Durf te leiden (Dare to lead) van Brené Brown.

 ‘Als Jezus daar zou

zitten, zou ik Hem om de hals vliegen’ 

Waar Boer zich soms aan stoort, is de in zijn ogen platte manier waarop de eeuwigheid voor het karretje van dit leven wordt gespannen, alsof het op het ondermaanse maar een voorbijgaand gedoetje is dat in het licht van de toekomende

‘Wees sterk en moedig’ uit Jozua 8 vind ik altijd een motiverende leefregel. Durf te kiezen voor het goede, ook al heb je geen volledige zekerheid over de consequenties of vrees je negatieve reacties. Wat ik in aanvulling op Jozua deze zomer van Brown leerde, is dat moed altijd gepaard gaat met kwetsbaarheid.

Het daagt mij uit om midden in de arena te gaan staan 



dingen nauwelijks telt. ‘In veel gevallen van euthanasie die ik van dichterbij meemaakte, troostten mensen elkaar met

‘Ons vermogen om een moedige leider te zijn, zal nooit groter

gedachten als “in het hiernamaals zul je je overleden moe-

zijn dan ons vermogen om ons kwetsbaar op te stellen’, poneert

der, je kind, je partner weerzien”. Naar het idee van deze

Brown aan het begin van het boek. Dat klinkt soft, maar is het

mensen is de dood een overgang van een bepaald soort

niet. Het is eigenlijk het moeilijkste wat er is, zeg ik uit eigen

leven naar een ander soort leven. Er verandert niet zoveel,

ervaring. Een strategie doordenken gaat me prima af, voor een

behalve dat aan de overkant alles beter wordt: er zijn geen

motiverend verhaal houden draai ik m’n hand niet om. Maar

problemen meer en alle vijanden zijn verdwenen. Ik vind

een goed gesprek voeren met een collega die het zeer oneens

het een nogal antropocentrische weergave. Dat verlangen

is met mijn keuzes, daar verschijnen de zweetdruppels. Eerlijk

naar geliefden deel ik wel, maar voor mij is de werkelijke

vertellen aan een relatie waarom ik een gesprek als heel onple-

essentie: oog in oog staan met God. Hij is voor mij niet een

zierig heb ervaren… Dan schuurt, piept en kraakt het bij mij diep

vehikel dat ervoor zorgt dat ik straks voldoende bier en bor-

van binnen.

relnootjes heb. God is een persoon, en in de eeuwigheid, zo

En juist daarom is Durf te leiden zo goed. Het daagt mij uit om

hoop en geloof ik, word ik met Hem herenigd.’

midden in de arena te gaan staan, de plek waar je gezicht be-

Hoe het eeuwige leven zich ook zal ontvouwen, Boer kan er

smeurd is met stof, zweet en bloed. Waar je je ‘kranig weert,

soms intens naar verlangen, zegt hij. ‘Ik probeer me soms

fouten maakt, keer op keer tekortschiet’. Brown geeft heel

voor te stellen wat het betekent om Jezus te ontmoeten.

praktische tips over hoe je in die arena kunt staan, dicht bij je

Kijk, wij zitten hier nu te praten, en dat is fantastisch, maar

kernwaarden, in verbinding met de mensen om je heen.

als Jezus daar zou zitten, dan zou ik Hem toch om de hals

Ik vermoed zomaar dat ook kerkelijke leiders veel kunnen

vliegen! Nee, ik kan het niet anders zeggen. En veel meer

opsteken van Brown. Hopelijk hebben zij het geluk dat ze ge-

dan dat kan ik er tegelijk ook niet over denken, eigenlijk.’

meenteleden om zich heen hebben die net zo invoelend zijn als mijn collega.

Jasper van de Bovenkamp is schrijver en journalist bij STUDIOJC.

Dicky Nieuwenhuis is directeur van Light for the World Nederland.

31

 Jeugdwerk

Het effect van jeugdwerk Als kerken zijn we bedreven in het organiseren van kerkelijk jeugdwerk. Meestal gericht op de jeugd uit de eigen gemeente, waar ook jeugd van buiten de kerk via vriendschappen welkom is. Het jeugdwerk is dan bijna een missionaire activiteit, die ook nog eens een maatschappelijke meerwaarde heeft.

tekst Paul Smit

Net voor de zomervakantie kreeg ik een

Verbeterslag

in het leven te staan en biedt het een so-

publicatie onder ogen met de titel ‘Jonge-

In het artikel wordt gemeld dat het secu-

ciaal netwerk voor de toekomst.

renwerk is vaagheid ontgroeid en levert

liere jeugdwerk tien jaar geleden vakin-

In de tweede plaats zorgt het jeugdwerk

ook nog resultaat op’. Als een magneet

houdelijk nog niet zo veel voorstelde. Er

ervoor dat jongeren een plek hebben om

werd ik erdoor aangetrokken, want ik

waren weliswaar volop praktijkverhalen,

over problemen te praten. In de meeste

ben er zelf al jaren van overtuigd dat dat

maar de jongerenwerkers bleven ake-

gevallen eerst heel bedekt, waardoor je

inderdaad het geval is. Helaas heb ik zelf

lig stil als ze bevraagd werden op hun

er als jeugdleider niet altijd direct erg in

geen onderzoek kunnen doen om dat

methodieken. Pas in de laatste jaren is

hebt en dus voorzichtig moet zijn om te

ook te onderbouwen. Nu is er dan geluk-

er een verbeterslag in het jeugdwerk

snelle conclusies te trekken. Op den duur

kig een onderzoek vanuit de Hogeschool

gekomen, doordat er nu meer gewerkt

kan er een relatie tussen de jongeren

van Amsterdam, waar ook Youth for

wordt met methodieken zoals groeps-

en de jeugdleider ontstaan, waardoor

Christ aan bijgedragen heeft.

gericht werk, individuele begeleiding en

er steeds meer gedeeld wordt. Dan is

informatie/advies. In kerkelijke termen:

het jeugdwerk een plek om jongeren te

gemeenteopbouw, pastoraat en toerus-

helpen. Door mee te denken en mee te

ting/catechese. Als het jeugdwerk zich

werken aan oplossingen. Dat varieert van

structureel op deze aanpak richt, dan

het helpen bij het onder woorden bren-

vertaalt zich dat volgens het onderzoek

gen van gedachten en emoties tot het

in drie positieve invloeden.

begeleiden naar een professionele hulp-

Agenda • Diverse zaterdagen vanaf 14 september: JOP Trainingstour, met als thema Back

verlener. Elk seizoen weer zijn er tieners

to basics. Zie jop.nl/trainingen/jop-trai-

Resultaat

ningstour-2019.

In de eerste plaats versterkt het jeugd-

sprekken kan helpen om het jaar door te

• 28 september: Youth for Christ Trainings-

werk de eigen verantwoordelijkheid van

komen en eens in de zoveel jaar begeleid

event in Woerden. Thema: Pray & Go. Zie

jongeren. Op korte termijn, bijvoorbeeld

ik iemand naar professionele hulp.

trainingsevent.yfc.nl.

en jongeren die ik met een-op-eenge-

in een seizoen, leren jongeren beter

In de derde plaats zijn er jongeren – vaak

• 7-8 februari 2020: Jeugdleidersconferen-

met elkaar en met andere mensen om

de jongeren die geen hulp willen maar

tie. Thema: De jeugd van tegenwoordig.

te gaan en groeit hun eigenwaarde. Op

die juist zo nodig hebben – voor wie het

Zie jeugdleidersconferentie.nl.

de langere termijn biedt het jeugdwerk

jeugdwerk misschien wel de meest sta-

contacten die hen helpen om zelfstandig

biele plek in hun leven is. Door de veilige

32

OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019

 Jeugdwerk

Het is daarbij wel belangrijk dat je weet wat past bij welke levensfase. Zo sluit bijvoorbeeld kennisgerichte catechese over de Bijbelboeken en de tijdlijn van de Bijbel beter aan bij 10- en 11-jarigen, die vaak nog geïnteresseerd zijn in feitelijkheden, dan bij 12- tot 14-jarigen. Voor de laatste groep is het vooral van belang dat het accent komt te liggen op het stellen van vragen en het samen zoeken naar antwoorden in plaats van op kennisoverdracht.

Het belangrijkste blijft echter dat we als ‘ouderen’ in de diverse activiteiten samen met ‘de jeugd’ bezig zijn. Zo ontstaat er verbinding. Dan komt er ruimte waarin vertrouwen kan groeien en waarin gesprekken over persoonlijke Op de langere termijn biedt het jeugdwerk contacten die jongeren helpen om zelfstandig in

situaties en dus ook over het geloof een

het leven te staan en biedt het een sociaal netwerk voor de toekomst.

plek kunnen krijgen.

Paul Smit is adviseur bij het NGK Jeugdwerk. Met bijdragen van Petra Kiks (ad-

sfeer met elkaar binnen de jeugdgroep

het jeugdwerk zich terug zou trekken en

viseur bij het NGK Jeugdwerk) en Anko

en met de jeugdleiding kunnen ze om-

vereenzamen.

Oussoren (adviseur bij het Praktijkcen-

gaan met dat wat hun leven uit balans

trum).

brengt. Deze derde invloed maak ik zelf

Interesse

eigenlijk nog het meest mee. Dat ene

Het onderzoek bevestigt en onderstreept

moment in de week met de jeugdgroep

voor mij dat jeugdwerk een zegen is voor

geeft een jongere bijvoorbeeld net die

de samenleving en net zo goed voor de

spanningsverlichting die nodig is om

kerk. In de organisatie van het jeugdwerk

niet over de rand te gaan. Dat is ook de

is er nog een aanvullend aandachtspunt

reden dat enige baldadigheid bij mij in de

dat ik wil benadrukken: alle kinderen,

groep wel mag, omdat ik vermoed dat

tieners, jongeren of jongvolwassenen

op www.socialevraagstukken.nl/jon-

die baldadigheid buiten op straat zomaar

verschillen van elkaar.

gerenwerk-is-vaagheid-ontgroeid-

zonder opzet om kan slaan in vandalisme.

Sommigen vinden het leuk om met een

Een ander voorbeeld hiervan dat ik wel

predikant of jeugdleider in gesprek te

• In de CGK Zwolle is er onder de naam

tegenkom, is dat de jeugdgroep uitnodi-

gaan over een Bijbelpassage of over

#Durfte… een programma opgezet

gend is naar iemand die geen aansluiting

iets uit de kerkgeschiedenis. Anderen

waarin jongeren van verschillende

heeft met leeftijdsgenoten en zonder

doen liever een spel waaraan een Bijbels

leeftijden samenkomen rondom een

thema verbonden is. En er zijn jongeren

gedeelde interesse of passie. Zie

die via de muziek, Bijbellezing, gebeden

daarover blad-dienst.nl/durfte-een-

en/of de preek in de kerkdienst aanslui-

leervorm-met-lef-cgk-zwolle-daagt-

 Jeugdwerk

versterkt de eigen verantwoordelijkheid van jongeren 

ting vinden bij de kerk.

Organiseer het jeugdwerk dan ook niet

Media/tips • Het aangehaalde artikel over het (seculiere) jongerenwerk is te vinden

en-levert-ook-nog-resultaat-op.

jongeren-uit-te-groeien-in-de-kerk.

• Over de (benadering van de) verschil-

klakkeloos op leeftijd, maar kijk naar de

lende levensfases is een brochure

interesses van de jeugd. Er zijn allerlei

te vinden op de site van het NGK

combinaties mogelijk van activiteiten

Jeugdwerk: www.ngkjeugdwerk.nl/

voor jongeren van verschillende leeftij-

gemeente-in-ontwikkeling.

den.

33

 Redactioneel

 Colofon Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (webredacteur), Maarten van Loon, Annelies Smouter-de Rooij (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema).

Michelle

Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Medewerkers

T

erugvliegend naar Schiphol luisterde ik hoog in de lucht naar een podcast waarin theoloog Stefan Paas

vragen beantwoordde. Lastige, zware vragen vaak, zoals deze: heeft God een goede reden dat kinderen gemarteld

Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman.

worden in de oorlog? Zo, die hield wakker. Zoals eigenlijk elke variant op deze existentiële, maar ongemakkelijke

Redactieadres

vraag naar Gods regie en aandeel in het lijden.

’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl.

Nu wilde het geval dat ik nog geen week ervoor iemand een antwoord op de vraag had horen geven. Het was Michelle Mahesan, predikantsvrouw van de evangelische Zion Church in Batticaloa, op Sri Lanka. Tijdens onze trektocht over het eiland hadden we twee kerken bezocht die op eerste paasdag getroffen waren door de aanslagen. Bij de Zion Church ontmoetten we deze Sri Lankaanse vrouw,

Voor recensie-exemplaren: Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl.

OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor

die vloeiend Engels sprak.

Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB:

Zij had de aanslagpleger nog geen tien minuten voordat

0341-565477 of klantenservice@cbb.nl.

hij zichzelf opblies welkom geheten en in de ogen gekeken. En omdat haar man, pastor Roshan, in het buitenland was, ging zij de dag na de aanslag met de politie naar het mortuarium om alle 31 gedode gemeenteleden – onder wie veertien kinderen – te identificeren. ‘Eigenlijk voor een mens een onmogelijk iets’, zei ze daarover.

Het is dat ik het uit haar eigen mond hoorde, dat ik haar diepe gezindheid bijna lijfelijk voelde en dat haar appconversaties eensluidend hetzelfde getuigen, anders sluit ik

Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119).

Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75).

Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro.

Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

niet uit dat ik haar onvoorwaardelijk spreken over Gods al-

Persvereniging

macht en soevereiniteit had gewantrouwd. ‘Nee, ik vraag

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

God niet waarom dit onze gemeente overkwam’, zei ze. ‘Ik

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

geloof dat Hij oppermachtig is en dat ons niets overkomt zonder dat het Hem passeert.’

Bestuur Persvereniging

In Paas’ reactie op de vraag naar Gods mogelijke motief

Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel.

om gruwelijkheden niet te verhoeden, herkende ik me meer. ‘God heeft redenen die wij als mens niet zullen kennen’, zei hij. En: ‘Als je het geloof ooit kwijt zou zijn omdat je dit soort ellende in de wereld ziet gebeuren, hoort dat bijna vanzelfsprekend bij geloven.’ Toch is het Michelles blindelings godsgeloof waar ik nog dagelijks aan denk. Het mag een inspiratiebron voor iedere weldenkende, wes-

Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren (voorzitter),

Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

terse gelovige zijn. In haar woorden: ‘Believe that the Lord is fully in control.’

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle,

Esther de Hek, hoofdredacteur van OnderWeg

038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

-advertentie-

Geef jeugdleiders ons jeugdwerknummer cadeau!

Jeugdwerkleiders zijn gebaat bij opbouwende informatie over kerkelijk jeugdwerk. Dit jeugdwerknummer (gemaakt samen met NGK Jeugdwerk, Praktijkcentrum en CGJO) helpt hen verder!

Geef het cadeau aan de tiener- en jongerenleiders in de gemeente.

Bestel extra nummers (â‚Ź 3,95 per stuk, incl. verzendkosten) via administratie@onderwegonline.nl.

Onder

Inspiratie voor n te reisgeno

35

-advertentie-

Leren op maat!

• Online programma’s met een ruime keuze aan inhoud en werkvormen • Zelf onderdelen aanvinken zodat je een programma op maat maakt • Bijbehorende materialen zoals PPT’s, werkbladen, werkboekjes en een tijdlijn

Kijk op www.lerenindekerk.nl Een nieuwe website met leer- en toerustingsmaterialen voor verschillende leeftijden en doelgroepen in de kerk

Buijten & Schipperheijn Motief Onderweg Leren in de Kerk A4.indd 1

06-09-19 15:11