'Deel je leven!' by OnderwegOnline

www.onderwegonline.nl

#16  jaargang 5  31 augustus 2019

Onder

e Inspirarti voo n te s i re geno

‘Deel je leven!’ THEMA: GA JE ALS KERK VOOR BINNEN OF VOOR BUITEN?

06 DURF TE LEVEN IN DE VRAGEN PRIMAIR IS GODS MISSIE 10 BOUW AAN RELATIES GODS MEDEWERKER ZIJN 14 BEST PRACTICES BUITEN DE VEILIGE KERKMUREN 24 ARIE VAN DER VEER ‘IK SNAP ER NOG STEEDS NIKS VAN’

 Inhoud Thema

06 BESCHOUWING

Durf te leven in de spanning tussen binnen en buiten

10 INTERVIEW

‘ Bouw aan relaties: God werkt!’

Rudolf Setz is betrokken (geweest) bij Stichting Present

Oeds Blok is pionier in de Amersfoorte wijk Soesterkwartier

en Nederland Zoekt en is daarnaast diaconaal consulent in

en docent pionierend leiderschap aan het Baptisten

de CGK. In 2005 nam hij met zijn vrouw Akke het initiatief

Seminarie. Hij benoemt de belangrijkste spanningsvelden

om in Assen een christelijke gemeenschap te starten voor

tussen binnen en buiten. Vervolgens geeft hij een

mensen die niet naar de kerk gaan: Assen Zoekt. Via de

achtergrondschets van de ontwikkelingen in missie en

beweging Nederland Zoekt inspireert hij nieuwe christelijke

gemeenteopbouw in de afgelopen jaren. Van daaruit pleit hij

gemeenschappen in heel Nederland.

voor een houding van durven ‘leven in de vragen’.

20 EYEOPENER

Wonderen boven wonder en wij

In de Bijbel wordt menig wonder boven wonder verteld. Jericho valt, als Israël juicht; Jezus vermenigvuldigt brood en vis

28 JEUGDWERK

Jongeren maken de mentale gezondheid van de kerk zichtbaar

De laatste tijd is er veel aandacht voor de mentale gezondheid

en stilt zo de honger van duizenden; Petrus wordt door een

van jongeren. Verondersteld wordt dat de mentale druk voor

engel uit de gevangenis geleid. Wat hebben wij aan al die

jongeren toeneemt. Verschillende maatschappelijke onderwer-

prachtige wonderverhalen?

pen worden daarbij genoemd, zoals prestatiedruk, de rol van sociale media en het leenstelsel. Onderzoekers doen aanbevelingen om die interactie in beeld te krijgen. Elementen daaruit

24 ONTMOETING

‘”Onnoembaar aanwezig”, die woorden sluiten alle vragen, en ook alle antwoorden in’ Wie in christelijk Nederland kent hem niet? Dominee Arie

van der Veer was voorheen gemeentepredikant en is vooral bekend als tv-dominee, omroepbestuurder en schrijver van

zijn ook leerzaam voor het omgaan met jongeren in de kerk.

34 OPINIE

Bijbel en kunst: een vruchtbare combinatie

In het Rijksmuseum is een speciale route bedacht waarlangs je

veel gelezen meditaties. Hij was al meerdere keren ernstig

een aantal kunstwerken ziet die regelrecht op de Bijbel terug-

ziek en dit jaar werd hij opnieuw getroffen door ziekte. ‘De

gaan. Waarom organiseert het Nederlands Bijbelgenootschap

periodes in het ziekenhuis herinner ik mij niet als geestelijke

zo’n Bijbelroute? En: hoe kan kunst een brug slaan tussen men-

hoogtepunten. Ook dan gaat “dicht bij God” niet vanzelf.’

sen van nu en de Bijbel?

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Thema  Introductie

Een gewetensvraag

en drukke agenda, het gebrek aan mankracht, de activiteiten binnen de kerk die ons al zo in beslag nemen en niet

weten hoe we het evangelie handen en voeten kunnen geven. Stuk voor stuk redelijke argumenten waarom we maar moeilijk aan de slag gaan om het evangelie buiten de kerkmuren uit te dragen. Maar dan klinkt (in ieder geval bij mij) toch het zachte stemmetje: ‘Je vindt het toch belangrijk? Zou je er dan niet voor moeten gaan?’ Want tja, het evangelie is immers niet alleen

14 REPORTAGE

’ Velen zijn te gebroken om in grote gemeenschappen te kunnen leven’

goed nieuws voor ons, maar voor iedereen. Toch? Eigenlijk hebben we hier te maken met een gewetensvraag. Zo af en toe heb ik er last van: een gewetensvraag. Met name

Hoe gaat het eigenlijk met de missie van de kerk

als het gaat om iets waarvan ik weet dat het belangrijk is, maar

tweeduizend jaar na Jezus’ hemelvaart? Wat wordt er

waarbij ik rond de uitvoering allemaal beren en leeuwen op de

gedaan met zijn opdracht het evangelie handen en voeten

weg zie. Vragen als: kan ik dat wel? en: heb ik er wel genoeg

te geven buiten de veilige kerkmuren? Hoe verhoudt zich

tijd voor? schieten op zo’n moment door mijn hoofd en maken

dat tot wat er binnen de eigen gelederen moet gebeuren? In

dat ik twijfel om aan de slag te gaan.

deze reportage drie best practices over het praktisch omgaan met de eeuwige spanning tussen binnen en buiten.

EN VERDER: 4 Praktijklokaal

 Hoe redelijk mijn argumenten ook zijn, het zachte stemmetje heeft gelijk  Tegelijkertijd is er dat zachte stemmetje: maar je vindt het toch belangrijk? Met redelijke argumenten probeer ik dat zachte stemmetje het zwijgen op te leggen, maar het zit mij niet lek-

12 Redactioneel Leendert de Jong

ker. Want hoe redelijk mijn argumenten ook zijn, het zachte

17 Nieuws

voor moeten gaan?

17 Colofon

stemmetje heeft gelijk: dit vind ik belangrijk. Zou ik er dan toch

In dit nummer van OnderWeg wordt nagedacht over de span-

18 Stimulans

ning die gevoeld wordt rondom het delen van evangelie. We

19 Column Wim van der Schee

hoe we om kunnen gaan met het gevoel van onvermogen dat

27 Column Roel Kuiper

stellen de vraag of het erg is dat deze spanning bestaat en die spanning op kan roepen. Daarnaast gaan we op zoek naar mogelijke manieren om het evangelie naar buiten toe handen en voeten te geven. Want ja, we willen graag ruimte geven aan dat zachte stemmetje dat ons oproept: het is toch belangrijk?

Stockbeelden: Pearl/Lightstock (pagina 1); ipopba/iStock (pagina 4); adl21/iStock (pagina 6-7); Fredrik Ohlander/Unsplash

Debbie den Boer,

(pagina 8); LUMO/Lightstock (pagina 20); AntonioGuillem/

redacteur van OnderWeg

iStock (pagina 29); Billy Pasco/Unsplash (pagina 32).

 Praktijklokaal

NGK Rijsbergen: poster gemeentegroei

edere gemeente wil groeien, zeker

de NGK Rijsbergen gebeurt dat met een

Zo willen ze mensen binnen de ge-

in geestelijke zin. Daarvoor kunnen

poster getiteld ‘Altijd terug naar je hart’.

meente inspireren.

allerlei materialen worden ontwik-

De poster gebruikt beelden, Bijbeltek-

• De voorgangers en de liturgiecommis-

keld, maar vaak verdwijnen die snel

sten en andere korte teksten om iets te

sie om de verschillende aspecten van

weer uit de belangstelling. Hoe houd

laten zien over geestelijke groei en het

geestelijke groei veelzijdig naar voren

je het verlangen onder de aandacht? In

koninkrijk van God in deze wereld.

te brengen. • De pastorale oudsten om de gemeente op die punten te steunen en te coachen, om te getuigen van geestelijke groei, maar ook om belemmeringen die mensen daarbij ervaren te bespreken. • De kringoudsten om initiatieven te bedenken waardoor gemeenteleden zich ook echt gaan oefenen in geestelijke groei. • De jeugdoudsten om jongeren en kinderen een geestelijk perspectief van groei te geven, in plaats van de prestatiegerichtheid van de huidige maatschappij. Het is de bedoeling dat op diverse momenten in de komende jaren ‘hartmetingen’ gedaan worden: bij startzondagen,

De gemeente wil jongeren een geestelijk perspectief van groei geven, in plaats van de presta-

gemeentevergaderingen en dergelijke.

tiegerichtheid van de huidige maatschappij.

Woerden schenkt zuivere koffie

ij eerlijke koffie denk je aan

deren die (opnieuw) begeleid worden

koffieboeren ver weg die een

naar werk. Het is de missie om hen

goede prijs voor hun – soms

weer “mee te laten doen”. Werken

ook biologische – product ontvangen.

aan herstel van het persoonlijke

Maar het kan ook dichterbij. De sa-

leven dat soms even OVErHOOP ligt’,

menwerkingsgemeente GKv-CGK in

aldus de toelichting. De koffiebran-

Woerden neemt de koffie voortaan

derij met winkel is opgezet in sa-

af van OVErHOOP, een koffiebranderij

menwerking met het Leger des Heils.

in de plaats zelf. Het bijzondere van

Bijna vanzelfsprekend: OVErHOOP

deze branderij is dat het een project

gebruikt fairtradekoffie.

is voor mensen met een afstand tot

De kerk van Woerden is intensief

de arbeidsmarkt: ‘Met het drinken

betrokken bij dit soort projecten: zo

van deze koffie dragen wij bij aan

doen ze ook mee aan UMOJA van

betere kansen voor jongeren en ou-

Tear.

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

Webtip www.overhoopkoffie.nl

 Praktijklokaal

Actief in de zomer

Aandacht voor alleenstaanden in Zoetermeer

erschillende kerken gebruiken de zomertijd voor andere activiteiten dan in het kerkelijke

seizoen – vaak naar buiten gerichte ac-

tiviteiten. Een paar voorbeelden, mo-

gelijk ter inspiratie voor volgend jaar. Hart van Vathorst organiseert zomerfeestweken, gericht op kinderen en

e GKv Zoetermeer is een gemeente met relatief veel alleenstaanden. De kerkenraad wilde

hun ouders. In het Amersfoortse Hart

daarmee aan de slag, maar wat is dan be-

van Vathorst zitten zorginstellingen,

langrijk? Twee kerkenraadsleden, Berend

de Ontmoetingskerk (GKv), een kin-

Boiten en Gert Baas, hebben de situatie

dercentrum en een restaurant samen

uitgebreid verkend. ‘Wij hebben alleen-

onder één dak. Het hele jaar door zijn

staanden uitgenodigd om gezamenlijk te

er activiteiten voor de wijk, maar in de

eten bij Berend thuis. We hebben steeds

zomer zijn die heel speciaal, met voor

zo’n zes tot zeven mensen uitgenodigd.

de kinderen bijvoorbeeld workshops

Het resultaat was veelal dat we met drie

slijm maken, Italiaans koken en zelf

tot maximaal vier personen aan tafel

elektriciteit maken, met vragen als:

zaten. Degenen die niet kwamen hebben

hoe maak je een stroomkring en wat

(soms wel) gereageerd.’ Over dat samen

hebben een augurk en elektriciteit met

eten speciaal voor alleenstaanden gaan

elkaar te maken?

ze nog eens goed nadenken. De behoefte bleek soms anders te ligin contact te komen met mensen.

gen dan gedacht. Uit de reacties: ‘Ik ben

 Hoe maak je

De CGKV Nijmegen organiseert al-

wel alleen, maar zeker niet eenzaam.’

lerlei activiteiten in de wijk Heseveld.

‘Ik heb genoeg aan de paar contacten

een stroomkring? 

Daarvoor werden vrijwilligers in de

die ik al heb.’ ‘Ik wil niet als aparte groep

gemeente gezocht: ‘Wij raden je dit

behandeld worden, we zijn elkaars hand

natuurlijk aan omdat het super tof is

en voet.’ ‘Gemeentebreed lijkt me leuker

Christus’ liefde te laten zien in de wijk

dan alleen de wijk.’ ‘Kunnen er broers en

Vaak werken gemeenten in dit soort

met dit project.’

zussen “gekoppeld” worden, om bijvoor-

zomeractiviteiten samen met andere

In Bedum organiseerde de Martyria-

beeld mee te rijden naar de kerk of een

kerken. Zoals rond een spelletjesmid-

kerk (GKv) speciale dagen voor het

gemeentevergadering?’

dag in Wetsinge-Sauwerd. In Staphorst

dorp, met activiteiten voor tieners en

Boiten en Baas hebben voor de ker-

werken vrijwilligers uit een aantal

volwassenen. ‘Doe meer met Marty-

kenraad een paar aanbevelingen. Er

kerkelijke gemeenten samen in de Va-

ria’, is daarbij de leus.

ligt volgens hen een diaconale en een pastorale taak. Ook moet er binnen de

kantiebijbelclub, die dit jaar meer dan honderd kinderen bezighield. Daarbij

Nog weer een andere mogelijkheid

huiskring regelmatig aandacht zijn voor

werd gebruikgemaakt van materiaal

is onderdak geven aan een kunstex-

de alleenstaanden (‘Kunnen we iets voor

van de Hervormd-Gereformeerde

positie. Dat doet de samenwerkings-

jou betekenen?’). De huiskringleider dient

Jeugdbond.

gemeente CGK-GKv in Franeker in het

hier alert op te zijn. Bij de ondersteuning

kader van de agrarische dagen.

van huiskringleiders zal tijd moeten wor-

Heel direct gericht op evangelisatie

den besteed aan hoe dat kan worden

is de tentweek in Harderwijk in de

opgepakt. En het is goed als de predikant

laatste week van augustus; hervormd, christelijk-gereformeerd en vrijge-

Webtips

maakt werken daarin samen. Dit jaar is

www.hartvoorvathorst.nl

het thema ‘Houvast’.

www.tentweekharderwijk.nl

regelmatig aandacht besteedt aan deze groep.

Ook sport is een geliefd middel om

 Thema

Over de spanning tussen binnen en buiten de kerk

Ga de uitdaging maar aan ‘We moeten eerst binnen de boel op orde hebben, voordat we naar buiten kunnen.’ Met deze uitspraak zitten we meteen midden in de spanning tussen binnen en buiten in het functioneren van de plaatselijke kerk. Er is een bepaalde basis en rust nodig om als kerk open te kunnen staan voor de ontmoeting met mensen in je omgeving. Tegelijk komt de vraag op: wanneer komt dat ideale moment dat je het binnen op orde hebt?

tekst Oeds Blok

In dit artikel benoem ik eerst wat naar

neiging tot beheersing die steeds aanwe-

mijn indruk in de praktijk de belangrijkste

zig is, wijs ik op Gods missie als bron van

spanningsvelden zijn tussen binnen en

moed en nieuw Godsvertrouwen om te

buiten. Ik geef een achtergrondschets

durven zoeken en te durven doen.

van de ontwikkelingen in missie en gemeenteopbouw in de afgelopen jaren.

Spanningsvelden

Van daaruit pleit ik voor een houding

De spanning tussen binnen en buiten in

van durven ‘leven in de vragen’, waarbij

het functioneren als kerk is er en zal er

ik inga op de taak van missionair leider-

altijd zijn. Net zoals bij ieder individu en

schap. Ons meer en meer bewust van de

iedere organisatie is er altijd een span-

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Beschouwing

 Er is altijd een spanning tussen wie je zelf bent en wie de ander is 

ning tussen wie je zelf bent en wie de

1. M ensen zijn druk met gezin, werk en

past niet voor iedereen. Mensen die

ontspanning en maken veel mee in hun

niet in een naar buiten gerichte acti-

leven dat aandacht vraagt. Er is tijd en

viteit meedoen, kunnen zich schuldig

energie nodig voor de diverse activitei-

gaan voelen. Is er een verschil in roe-

ten binnen de gemeente (met name de

ping en gaven en wat kan een gesprek

eredienst) en het omzien naar elkaar. De tijd ontbreekt voor het investeren

hierover opleveren? 3. J e kunt een open en hartelijke ge-

in relaties buiten de gemeente en voor

meente zijn naar gasten en het tegelijk

activiteiten die naar buiten zijn gericht.

moeilijk vinden de eigen vormen en

Welke keuzes maken we in het beste-

gewoonten te veranderen om er te zijn

den van onze tijd?

voor hen die van buiten komen. Is de gast welkom in onze gewoonten of kan

ander is en in de interactie tussen jou

2. E r is vaak een klein groepje enthousi-

en de ander. Voor een kerk is dat niet

astelingen dat bijvoorbeeld betrokken

de gast ook een geschenk zijn die ons

anders. Vanuit de ervaring van vier col-

is bij diaconaat (helpen bij de voed-

– wellicht door ongemak heen – vormt

lega’s uit verschillende kerkgenootschap-

selbank, contact met asielzoekers). Zij

pen en mijn eigen ervaring benoem ik

hopen dat deze activiteit gemeente-

4. T im Keller, stichter van Redeemer

zes spanningsvelden in de praktijk.

breed gaat leven, maar deze manier

Presbyterian Church in New York,

en verrijkt?

heeft er terecht op gewezen dat christenen en niet-christenen groeien en veranderen door hetzelfde evangelie. Tegelijk komt in de praktijk de vraag naar voren: hoe gaan we in de eredienst om met een verschil in behoefte tussen mensen die al langer geloven (behoefte aan geloofsverdieping) en mensen voor wie Bijbel en geloof onbekend zijn (meer uitleg van de basis van het geloof)? Speelt deze vraag niet sowieso tussen de verschillende generaties in de kerk, met een verschil in behoefte van kinderen en jongeren en van de oudere generaties? 5. M eer en meer kerken hebben te maken met vergrijzing. De oudere generaties hebben een schat aan ervaring in leven en geloof, maar het lijkt voor hen moeilijker om aansluiting te vinden bij de huidige cultuur. De gepensioneerde groep van 60-plussers kan tijd besteden aan het werk in de kerk. Tegelijk is er pastorale zorg nodig voor de groep 75-plussers. Dat vraagt aandacht voor binnen, terwijl de gemeente zich om te overleven moet richten op buiten. 6. K erken kunnen zowel ‘opgaan in binnen’ als ook ‘opgaan in buiten’ door aanpassing aan de omgeving, zonder



nog onderscheidend te durven zijn. In

 Thema

onze wereld met zijn vele waarheden is het niet vanzelfsprekend om de weg van geloof te gaan. Er lijkt sprake van verlegenheid en vragen rondom het eigen geloof en ongemak rondom het delen van het geloof. Is er wel een missie en wat is die dan? Wie ben ik om een ander iets te vertellen? Wat psychologisch gezien vaak onbewust meespeelt in de spanning tussen binnen en buiten is dat ieder mens en iedere gemeenschap zoekt naar veiligheid. Onbewust voelen we ons bedreigd door wie anders is en door verandering. De factor angst is relevant in de praktijk van elk menselijk functioneren, maar we maken onze angst niet vaak bespreekbaar. De paradox van ‘reformatie’ en ‘opbouw’ is dat een nieuwe weg durven gaan van ons vraagt dat we vertrouwen op God als

6. Van beheer naar missie

Elan

de bron van veiligheid, terwijl de neiging

7. Van instituut naar beweging

In de praktijk is de aandacht voor ver-

tot beheersing elk moment aanwezig is.

Ontwikkeling

nieuwing en experimenten de laatste In de jaren negentig van de vorige eeuw

tien jaar stormachtig gegroeid. Gestimu-

was het nog de tijd van de kerkgroei-

leerd door de anglicaanse traditie is dit

In de afgelopen tien jaar is ‘missionair

beweging en van de modellen, zoals

te zien in de pioniersplekken van de PKN

kerk-zijn’ steeds meer opgekomen. De

Willow Creek en Saddleback (doelgericht

en in het interkerkelijke netwerk Kerklab.

achtergrond hiervan is onmiskenbaar

gemeente-zijn), met een vrij sterke ver-

Deze initiatieven getuigen van elan, ge-

de snel veranderende cultuur. Inmiddels

binding tussen geloof en management.

loof en de wil om te leren. Onderwerpen

moet je als kerk wel missionair zijn – in

Vanaf 2000 kwam ook de invloed van

die in dit leerproces naar voren komen

ieder geval door het woord te gebrui-

Redeemer en Tim Keller op, met een

zijn discipelschap als het oefenen en

ken – om jezelf en anderen het gevoel

meer inhoudelijke fundering.

leren in de weg van Jezus, missie als ont-

te geven dat je goed bezig bent. Als het

De afgelopen jaren komt in het werk van

moeting, en missie die alle dimensies van

gaat om de westerse wereld is onze

theologen als Stefan Paas en Erik Borg-

het leven raakt (integral mission).

tijd in toenemende mate te typeren als

man het thema kerk-zijn aan de marge

postchristelijk. De missioloog Stuart Mur-

nadrukkelijk aan de orde. De tijd van de

Overleven

ray schetst zeven transities die te maken

grote modellen lijkt voorbij. Er is meer

Wat in de dagelijkse kerkpraktijk steeds

hebben met de plaats en roeping van de

bescheidenheid gegroeid en in de litera-

op de loer ligt, is de (onbewuste) neiging

kerk in een postchristelijke context. De

tuur rondom missie en gemeenteopbouw

om te willen overleven en het instituut

eerste vier zijn bewegingen die feitelijk

is een breed besef te vinden dat planma-

kerk te redden. Dit maakt ons vatbaar

al in gang zijn. De laatste drie zijn keuzes

tigheid en systematiek hun grenzen heb-

voor het streven naar succes op korte

die gemaakt kunnen worden.

ben en dat verandering niet maakbaar is.

termijn, met name getalsmatige groei,

Praktisch-theologen pleiten ervoor om

en ook voor een al te pragmatische aan-

1. Van het centrum naar de marge

de trage vragen toe te laten die opkomen

pak, waarbij we vooral doen wat lijkt te

2. Van meerderheid naar minderheid

vanuit de ervaring van een postchriste-

werken. Theologen als Sake Stoppels,

3. V an ‘settelers’ naar reizigers en

lijke context, ook pijnlijke vragen rondom

de nieuwe lector ‘zingeving in nieuwe

afbraak. Er vindt een heroriëntatie plaats

geloofsgemeenschappen’ aan de Christe-

4. Van privileges naar pluraliteit

op de bronnen, zoals in het adagium

lijke Hogeschool Ede, zetten nadrukkelijk

5. Van controle naar getuigenis

‘back to basics’ van de PKN.

de noodzaak van theologische reflectie

vreemdelingen

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Beschouwing

op de agenda. Fundamentele thema’s

Voor deze taak is het niet zozeer nodig

Wereldoorlog was dat niet primair wij als

als: wat is het heil van God en wat is het

om als predikant en kerkenraad alle ant-

kerk een missie hebben in deze wereld.

evangelie in onze context? vragen lo-

woorden te hebben. De positie van het

God heeft een missie in deze wereld en

kaal doordenking en gesprek. Missionair

niet-weten en van zwak-zijn, nodigt ook

in de geschiedenis, door Jezus Christus

kerk-zijn, gemeenteopbouw en pionieren

predikanten en kerkenraden uit om zich

zijn Zoon, in de kracht van de heilige

dringen ons in onze tijd – zowel in de

bewust te zijn van hun eigen angsten en

Geest.

plaatselijke als de landelijke kerk – rich-

belangen en deze te delen. Vanuit deze

Als gewone mensen en gewone ge-

ting een keuze tussen beheersing en een

houding kunnen ambtsdragers een voor-

meenschappen mogen wij deel uitmaken

nieuw Godsvertrouwen.

beeld zijn in hun Godsvertrouwen en zich

van deze missie van God, de missio Dei,

ook uitspreken met hun visie.

zowel naar binnen als naar buiten. Wij

Complexe vragen

zijn deel van Gods werk in deze gebroken

Hoe kunnen we omgaan met al die com-

Veilig

plexe vragen die op ons afkomen? De re-

Hoe zorg je voor veilige plekken van

voleinding te brengen. De ideale situatie

flex in tijden van onzekerheid en vragen

ontmoeting en dialoog? Aan het begin

om naar buiten te treden zal waarschijn-

is om zo snel mogelijk tot een eenvou-

van een coachproces en van trainingen

lijk nooit komen. Het is onze oriëntatie

dige oplossing te komen, zodat we ons

maak ik altijd met de deelnemers af-

op de missie van God die ons moed en

weer rustig en veilig kunnen voelen. Zo

spraken over wat we van elkaar nodig

vertrouwen geeft voor het durven zoe-

bezien krijgen we als kerk in mijn ogen

hebben om onszelf te kunnen zijn en

ken en durven doen, in een avontuur van

in de praktijk steeds kansen tot een be-

mee te kunnen doen. Ik laat ieder die dat

geloof in onze tijd.

kering, door ons bewust te zijn van deze

wil zich uitspreken en schrijf wat wordt

neiging tot oplossen en toch te durven

gezegd op een flipover. Vervolgens laat

Oeds Blok is naast pionier in de Amers-

‘leven in de vragen’, in een soms wan-

ik iemand uit de groep een samenvatting

foortse wijk Soesterkwartier ook coach

kelmoedig en soms ferm en gelouterd

geven van wat we afspreken en ik vraag

en coördinator gemeentestichting bin-

vertrouwen op God. De positie van ‘niet

heel de groep om daar hardop ja op te

nen de Unie van Baptistengemeenten en

weten’, van zwak-zijn en een gevoel van

zeggen. Dat gezamenlijke ja voelt als een

Urban Expression. Verder doceert hij pi-

onvermogen zijn wellicht nog niet zo gek

verbond en ieder is nu verantwoorde-

onierend leiderschap aan het Baptisten

voor wie met hulp van de heilige Geest

lijk voor het naleven van de afspraken.

Seminarium en gemeenteopbouw aan

leerling wil zijn van Jezus Christus.

Als er iets gebeurt wat ingaat tegen de

de Evangelische Theologische Faculteit

afspraak, moet dit worden benoemd en

Leuven.

 We krijgen

als kerk steeds kansen tot bekering 

Durf Een van de belangrijkste taken voor missionair leiderschap door predikant

wereld, om het werk dat God belooft tot

gecorrigeerd om de veilige ruimte te beschermen. Ik raad kerkenraden, teams, commissies en vergaderingen aan om deze manier in ieder geval jaarlijks, of zo vaak als het nodig lijkt, toe te passen en hoor dat dit effect heeft. In de dialoog kunnen de ge-

• Zie voor discipelschap onder andere www.nederlandzoekt.nl. • Zie voor onderzoeksmateriaal www.kerklab.nl/resources. • Op www.lerenpionieren.nl is onder

zaghebbende stemmen van de Bijbel en

het kernthema ‘luisteren’ onder an-

de traditie als een ‘woord gesproken op

dere een filmpje te vinden dat Oeds

zijn tijd’ worden ingebracht en kan ruimte

Blok maakte over de basishouding

worden gemaakt voor gebed.

van luisteren en de ervaring in de zending van ontmoeting als een

en kerkenraad in deze tijd, is naar mijn

Gods missie

overtuiging het zorgen voor veilige plek-

Er is moed nodig voor het durven leven

• Op www.urbanexpression.nl is

ken voor ontmoeting en dialoog in de

in de vragen, het bespreken van wat er

onder ‘publicaties en sprekers’

gemeente over relevante vragen in de

echt speelt (inhoudelijk of in het gedrag

meer te lezen over nieuwe vormen

eigen situatie. Zo komt er ruimte om in

van mensen), het aanspreken van elkaar

de spanning tussen binnen en buiten

en het samen keuzes maken en die ook

te durven leven en keuzes te durven

de tijd geven. Een van de ontdekkingen

maken, ruimte om te leren en te falen.

in de wereldwijde kerk na de Tweede

‘tweede bekering’ tot de ander.

van gemeenschap. • Zie voor integral mission www. umojanederland.nl.

 Thema

‘Bouw aan relaties: God werkt!’ Rudolf Setz is de pionier achter Stichting Present en Nederland Zoekt. Daarnaast is hij diaconaal consulent in de CGK. In 2005 nam hij met zijn vrouw Akke het initiatief om in Assen een christelijke gemeenschap te starten vanuit mensen die niet naar de kerk gaan: Assen Zoekt. Via de beweging Nederland Zoekt inspireert hij nieuwe christelijke gemeenschappen in heel Nederland.

tekst Embert Messelink beeld Sahil Aamir

Recent schreef Rudolf Setz met godsdienstsocioloog en me-

ontvangen van anderen, in plaats van te denken dat ik van alles

depionier Marten van der Meulen het boek Een kerk die kan.

moet brengen?’

Zoek de bloei van je buurt. Daarin schrijven ze over een nieuwe beweging die christenen vanuit de kerken kunnen maken. De

Is het echt zo dat iedereen op zoek is? Ik zie om me heen men-

eettafel is de basis van waaruit kleine groepen mensen zich in-

sen die volmaakt tevreden lijken te zijn in hun leven zonder

zetten voor de bloei van de buurt.

God. ‘Iedereen gelooft wel iets. Ze hebben een overtuiging die ver-

Laat ik beginnen met een citaat van jouzelf: ‘God heeft het in

ankerd is in de manier waarop ze leven. Laten we openstaan

mensen gelegd dat ze Hem zouden zoeken. We hoeven ons al-

voor de vraag of we niet meer gemeen met hen hebben dan we

leen maar open te stellen voor verbinding en relatie, dan doet

denken. Wees daarin ontspannen. Wees aanspreekbaar, wees

God de rest wel.’ Is dat een geloofswaarheid? Of heb je dat

vrienden. Ook als mensen helemaal niet op zoek zijn, kunnen er

echt zo ervaren?

momenten in hun leven komen waarop ze wel gaan nadenken.

‘In ons boek noemen we de voorbeelden. Er kwamen mensen

Bijna vijftig procent van de getrouwden maakt een echtschei-

op ons pad. Iets van de goede boodschap was al bij hen geland.

ding mee. Zo’n gebeurtenis zet de zaken op scherp: wat zijn

Ze waren op zoek naar verbinding, naar manieren om van bete-

mijn waarden, waar geloof ik in? Hetzelfde geldt als mensen

kenis te zijn. Vervolgens kwamen ze tot geloof. Ik stond erbij en

ziek worden. Het effect is dat ze gaan nadenken. Als je dan al

keek ernaar. Die ervaring heeft me heel ontspannen gemaakt.

een relatie met hen hebt, ontstaat er gesprek.’

God is al aan het werk. Het draait niet om al mijn missionaire bezigheden. De vraag is: ben ik alert op wat God doet? Wil ik

Ik denk dat veel christenen graag die ontspanning zouden er-

daarbij aansluiten? Een persoon van vrede zijn? Wil ik echt leren

varen in missionair werk…

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Interview

‘Ik ontmoet veel christenen die vinden dat ze moeten evangeliseren, maar dat vaak niet doen. Als ze het dan toch doen, heeft het iets krampachtigs. Ze willen de boodschap vertellen. Mijn leven is erg verrijkt door gewoon relaties aan te gaan. In de overtuiging dat het initiatief bij Hem ligt. Wij mogen aansluiten. Gods medewerker zijn. Bij Assen Zoekt geloven we daarbij sterk in de driehoeksrelatie van boven, binnen en buiten, waarbij liefde de kern van de driehoek vormt.’ In jullie boek noemen jullie de term ‘omdenken’. Er is een vorm van kerkelijk omdenken nodig. Wat moet er dan omgedacht worden? ‘Omdenken is nodig op veel verschillende gebieden. Wij noemen zes thema’s: • denken vanuit Gods werk in de wereld, met de kerk als effect (dus niet denken vanuit de kerk, met het oog op de wereld); • denken vanuit het individu, niet vanuit de kerk met een systeem waarbinnen je moet passen; • denken vanuit community; • denken vanuit de ecclesiologie van twee of drie, een bijeenkomst met een paar mensen is al kerk-zijn; • denken vanuit inclusiviteit: iedereen is geliefd door God, we zijn samen op weg naar Gods toekomst; • en denken vanuit groei, vanuit vermenigvuldiging. Ik bedoel dat niet alleen getalsmatig. Heb er oog voor dat iemand voorzichtig stappen zet naar God, dat er groei is en dat je die groei faciliteert. Zodat er ook vruchten komen.’ Dat is nogal wat. ‘Als de kerk zo gaat denken en daar de consequenties uit trekt, is het revolutionair. Willen we inclusief leren denken of kiezen we voor exclusiviteit? Als je wilt veranderen, draait dat niet om organisatie, maar om cultuur. Mensen voelen

Rudolf Setz: 'Mijn leven is erg verrijkt door gewoon relaties aan te gaan. In de overtuiging

haarfijn aan of het in de kerk draait om

dat het initiatief bij God ligt.'



 Redactioneel

‘En de zee is er niet meer’

akantietafereeltje. De zee, blauw, prettig om naar te kijken. Het niet te volle strand. Rechts zie ik een oude stad. Boven de

zee verschijnt om de paar minuten een vliegtuig met nieuwe va-

kantiegangers. En achter mij zijn de bergen.

opleuken van de kerkdiensten of dat je wilt aansluiten bij echte vragen. Ga naast mensen staan, ga van ze houden. Ontmoet je een transgender in isolement: ga met die mens op weg.’

 ‘Hebben we het wel druk met de dingen die we echt willen doen?’

Ik word hier blij van. Maar, merk ik gaandeweg, ook stil. Van verwondering. Omdat zee, stad en achterland mooi zijn. Omdat het

Kan of moet dat volgens jou overal? In iedere kerk?

bijzonder is dat in dit werelddeel zo veel mensen in vrijheid vakan-

‘Het kan volgens mij overal. Maar de contextualisatie is

tie kunnen vieren. Omdat ik daar één van ben. Maar in die stilte

overal anders. Over die zes thema’s die ik noemde, kan ie-

voel ik ook onmacht, boosheid zelfs. Want dit is dezelfde zee als die

dere kerk nadenken. Maar ik merk dat het niet zo in kerken

waarover in 2015 duizenden mensen vanuit vooral Syrië een veilig

zit om vanuit processen te denken. In de inhoud en in proce-

heenkomen zochten. Het is deze zee waarover vandaag mensen

dures zijn we goed. Wil je echter een transitie doormaken,

vanuit Afrika de oversteek naar Europa wagen. En er is niemand die

en ik denk dat deze tijd daarom vraagt, dan is ook de pro-

klaar staat en zegt: ‘Welkom. Je kunt hier enkele weken blijven. Dan

ceskant ongelooflijk belangrijk. Ik merk het in de trajecten

kijken we of er redenen zijn om een vastere plek te krijgen. Zo niet,

van Nederland Zoekt: veranderen kost heel veel tijd. Dat

dan zorgen wij dat je naar een veilige plaats kunt terugkeren.’

is soms de reden dat kerken afhaken. We hebben het al zo druk. Maar hebben we het wel druk met de dingen die we



Ik word hier blij van 

echt willen doen?’ Stel dat een gemeente echt goed draait? Misschien niet heel missionair is, maar zich bijvoorbeeld wel volop inzet

Helaas, zo werkt het niet. Zo werkt het al jaren niet. Neem de

voor het eigen jeugdwerk?

duizenden vluchtelingen die in Griekenland en Italië onder erbar-

‘Geen enkele kerk is volledig in balans. Ik zou ook een ge-

melijke omstandigheden in kampen wonen. Nog altijd wachten zij,

meente die goed draait willen vragen: wat is God volgens

en die twee landen, op uitvoering van de toegezegde herverde-

jullie aan het doen? Heb je weleens nagedacht over hoe

ling van vluchtelingen over alle EU-lidstaten. En net zo vergaat het

jullie gemeente er over een jaar of zeven uit zal zien? Hoe

nieuwkomers die op schepen als de Open Arms doelloos ronddob-

denk je over de verbinding met God, met elkaar, met de

beren: er is bijna niemand die helpt.

wereld waarin we leven? Hoeveel mensen zijn er tot geloof gekomen? Wat is de maatschappelijke impact van je kerk

Bij deze donkere kant van juist deze zee past het begin van Predi-

op de natuur? Waar droom je van? Hoe zet je stappen in de

ker 4, dat spreekt over tranen van onderdrukten, over onrecht dat

gewenste richting, hoe faciliteer je dat je in die richting gaat

maar niet weggaat. En al kijken wij in Europa daar vaak van weg,

bewegen?’

het is er wel. Maar de meeste kerken gooien het niet zomaar even over De zee. Met twee gezichten. Mooi, zeker. Donker, dat ook. Vanwege

een andere boeg.

dit laatste, soms ‘dodelijke’ gezicht schrijft Openbaring dat (dit ge-

‘Ik denk dat veel kerken inderdaad een spanning ervaren

zicht van) de zee er straks niet meer is. Wat er in ieder geval wel is,

tussen de energie die in het kerk-zijn gaat zitten en wat

is de rivier met water dat leven geeft. Aan die rivier staat een boom

ze graag naar buiten toe willen doen. Het begint toch met

waarvan de bladeren vrede aan de volken geven. Op het strand

anders denken. We zijn vaak heel erg taakgericht. Durf de

spreek ik de hoop uit dat dit ook vandaag al gebeurt, steeds meer.

vraag te stellen: moeten we dit allemaal doen? Bij Assen Zoekt stelden we ons de vraag: als community’s echt ons

Leendert de Jong, hoofdredacteur van OnderWeg

hart zijn, zouden we dan daarvoor een zondagse dienst in

 Interview

de maand willen opofferen? Dat hebben we gedaan, we komen nu nog drie keer per maand als hele gemeente bijeen.’ Is het dus een uitdagende tijd voor kerken? ‘Zeker, maar niet alleen in termen van een moeilijke tijd. Ik kom zo veel mensen tegen die zich afvragen of ze er mogen zijn, of ze geliefd zijn, hoe ze van betekenis kunnen zijn. Daar heeft het christelijk geloof antwoorden op! Maar de institutionele vormgeving van de kerk past minder goed bij deze tijd. We hebben de kerk georganiseerd volgens een verenigingsstructuur, we zijn druk met overleg, organisatie, regels en gebouwen. Maar mensen organiseren zich vandaag de dag flexibeler, ze hebben andere wensen. Ik vind het reuze interessant en spannend om na te denken over de vraag hoe de kerk zich daartoe verhoudt. Ik houd heel erg van de bestaande kerken. Maar ik hoop wel dat we manieren vinden om het frame iets losser te maken. Ik zie vooral grote kansen om vanuit wijken of Bijbelstudiegroepen aan community-vorming te doen. Pakken we dat niet op, dan vrees ik op termijn voor een enorme leegloop.’ Rudolf Setz: ‘De bloei van de stad is dat we een barbecue organiseren waar de

En de rol van de predikant?

buren gezellig aanschuiven.’

‘In het model zoals we dat in Assen hebben vormgegeven, past de rol van een persoon die het woord brengt en een grote rol speelt in het pastoraat niet zo goed. We werken vanuit

Je noemt graag de term ‘bloei van de stad’. Kun je daar voor-

een team dat de gemeenschap toerust. Dat maakt ons minder

beelden van geven?

kwetsbaar. Twee keer per jaar brengen we als team alle leiders

‘Wat mij betreft raakt dat alles. Het gaat om een levensstijl.

van die groepen bij elkaar. Dan denken we na over waar we

De bloei van de stad is dat ik de overbuurvrouw help plantjes

staan, wat we graag willen. Hoe we hopen dat Assen Zoekt er

in haar plantenbak te zetten. Dat we contact hebben met onze

over een half jaar uitziet. De pastorale zorg, ook als die com-

buren. Dat we voor hen bidden. Dat we een barbecue organise-

plex is, is vrijwel helemaal in onze missiegroepen geborgd.’

ren waar buren gezellig aanschuiven, zodat ze merken dat het goed toeven is tussen mensen die geloven. Uiteindelijk kan dat

Je zegt dat deze manier van leven en van kerk-zijn je leven

tot prachtige dingen leiden: bij Assen Zoekt hebben we tiental-

heeft verrijkt. Heeft het je ook veel gekost?

len mensen mogen dopen.

‘De ervaring van niet begrepen worden, vind ik moeilijk. Ik heb

Het is goed om heel klein te denken. Maar uiteindelijk geloof ik

een andere manier van denken. Ik heb heel erg mijn best moe-

ook sterk in groei en vermenigvuldiging. Bij Present begonnen

ten doen om dingen duidelijk te maken. Ik wil me graag blijven

we ooit met zes mensen, nu hebben ze 43.000 vrijwilligers. Ik

verbinden aan de gewone kerken. Maar dat betekent dat ik

denk ook weleens: driehonderd mensen bij Assen Zoekt; wat is

alles altijd naar twee kanten moet uitleggen. Het boek Een kerk

dat nou? Maar als dit op allerlei plekken begint... Het kan vanuit

die kan. Zoek de bloei van je buurt helpt hierbij, denk ik.

je eigen huis. Ga je leven delen, ga anderen uitnodigen. Dan

Een ander aspect is dat we in Assen ver gaan in het zorgdra-

wordt de impact vele malen groter.’

gen voor mensen met wie we op weg zijn gegaan. In onze gemeente zijn zeventig mensen die in het azc wonen. Het lukt

Embert Messelink is zelfstandig tekstschrijver.

me soms niet meer om te investeren in het contact met een ander, omdat het me zelf zo raakt. Je gaat van mensen houden. Als ze dan toch worden uitgezet, als dan toch hun bekerings-

Op 20 november 2019 komt er een studiedag over Een kerk

verhaal niet wordt geloofd, als ze van stek naar stek worden

die kan aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, met

verplaatst... Ik zak weleens door mijn poten. Er zijn mooie

medewerking van Kerk in de buurt en het Diaconaal Steun-

momenten, maar ook teleurstellingen. Deze manier van leven

punt. Kijk voor meer informatie op www.eenkerkdiekan.nl.

heeft weerbarstige kanten.’

 Thema

De spanning tussen binnen en buiten blijft actueel

‘Velen zijn te gebroken om in grote gemeenschappen te kunnen leven’ Hoe gaat het eigenlijk met de missie van de kerk tweeduizend jaar na Jezus’ hemelvaart? Wat wordt er vandaag de dag gedaan met zijn opdracht om het evangelie handen en voeten te geven buiten de veilige kerkmuren? Hoe verhoudt zich dat met alles wat er binnen de eigen gelederen moet gebeuren? In deze reportage drie best practices over het praktisch omgaan met de eeuwige spanning tussen binnen en buiten.

tekst Elise Lengkeek

Het Verhalenhuis Haarlem Het Verhalenhuis Haarlem (www.ver-

‘Drie jaar geleden groeide binnen de

dere manier het geloof en levensthema’s

halenhuishaarlem.nl) heeft het eerste

kerkenraad steeds meer onbehagen over

bespreekbaar kunt maken. Dat plan werd

volledige seizoen net achter de rug, met

het feit dat we te veel naar binnen zijn

uitgekozen.’

maar liefst zevenduizend niet-kerkelijke

gericht. In ons stadsdeel alleen al wonen

bezoekers bij meer dan honderdvijftig

zo’n 56.000 mensen die nooit met de

Wat maakt dat het Verhalenhuis Haar-

activiteiten. De Protestantse Gemeente

kerk in aanraking komen door de manier

lem aansluit bij mensen in jouw buurt?

van Haarlem-Noord en Spaarndam heeft

waarop die op dit moment functioneert.

‘We hebben ingezet op een laagdrem-

met dit initiatief van programmeur en

Hoe zou je die mensen wel kunnen be-

pelige ontmoeting van jong en oud

coördinator Arno van der Vuurst De Vries

reiken?, vroeg men zich af. Daarom werd

specifiek voor Haarlem-Noord, rondom

(1970) kennelijk een goed doordachte

een oproep geplaatst om plannen in te

verhalen die meer dan de moeite waard

stap ‘naar buiten’ gezet.

dienen. Omdat ik al in dienst was als PR-

zijn om met anderen te delen en daar-

medewerker voor onze gemeente liep ik

over van gedachten te wisselen. We

Hoe is het Verhalenhuis Haarlem tot

al een tijdje rond met het idee van een

maken maatschappelijke levensthema’s

stand gekomen?

cultureel podium waarmee je op een an-

bespreekbaar. Dat doen we onder andere

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Reportage

koren en songwriters die meer te vertel-

Waarin onderscheiden jullie je van een

len hebben over hun muziek; en door

gewoon buurthuis?

het organiseren van lezingen en work-

‘Met name door een inhoudelijk sterk

shops gecombineerd met een lunch en

programma aan te bieden. Ons Verha-

nagesprek. Voor ouderen is er overdag

lenhuis is naast het pastoraat en het

een speciaal cultureel en informatief pro-

diaconaat een van de bloemblaadjes van

gramma.’

de identiteitsbloem van onze kerk. Een Alphacursus bieden we niet aan, maar

Helpt dit initiatief de drempel naar de

we dragen de inhoud van Jezus’ woorden

kerk te verlagen?

en zijn gedrag uit in hoe wij omgaan met

‘Alles wat verwijst naar de kerk, of wat

onze bezoekers en de dertig (grotendeels

zelfs door de fysieke ingang van onze

niet-kerkelijke) vrijwilligers die het Ver-

Arno van der Vuurst De Vries, coördinator

kerk heen moet, werkt al drempelverho-

halenhuis helpen draaien. De gemeente

van Het Verhalenhuis Haarlem.

gend voor mensen uit de buurt. Om die

wil de kerkdrempel proberen te verla-

reden beschikt ons Verhalenhuis over

gen door komend seizoen drie keer een

via maandelijkse filosofieavonden met

een eigen ingang. We hebben het dus

“Zinvolle Zondagmiddag” te organiseren:

sprekers van buiten, zoals Ad Verbrugge;

niet over geloofsgesprek, God of kerk,

rondom Allerzielen, een Taizé-viering

via film- en theatervoorstellingen voor

maar direct over de inhoud en de beteke-

en een concert met songs en poëzie van

jong en oud en concerten van bands,

nis ervan “voor nu en u”.’

Leonard Cohen.’

Pand 33 Sliedrecht De Nederlands-gereformeerde predikant Gerard Vrooland (1951) heeft een bijzondere gemeente: Kerk op Straat. Dit initiatief, tot stand gekomen vanuit Pand 33 (www.pand33.nl), is niet geboren uit een brainstormsessie aan de kerkenraadstafel, maar in het hart van deze voorganger. Wat is het verhaal achter Pand 33?

Gerard Vrooland (midden), dominee van Kerk op Straat in Sliedrecht.

‘Pand 33 verwijst met een knipoog naar een voormalig winkelpand in Sliedrecht dat mij is toegevallen om de kerk naar

wel in gesprek over God, over geloven

contacten met nieuwe Nederlanders;

de straat te brengen. 33 is ook het jaar

en existentiële vragen, maar niet in de

(interculturele) maaltijden; gespreks-

van Jezus’ dood en van de uitstorting

kerk. Vanuit mijn hartsverlangen met de

groepen en cursussen; hulp in gees-

van de heilige Geest: de grote doorbraak

goede boodschap op straat een zegen

telijke en materiële nood en af en toe

voor een wereldwijde evangelieverkon-

voor Sliedrecht te mogen zijn, ben ik in

een kerkdienst in de kroeg. Inmiddels

diging aan alle mensen. Vanaf 2001 be-

2005 gestart met Stichting Pand 33 en

voelen zich circa zestig mensen verbon-

zocht ik cafés in Sliedrecht om mensen

het idee voor Kerk op Straat.

den met Kerk op Straat, zijn er tientallen

te ontmoeten en met ze te praten over

Met de hulp van vrijwilligers bieden we

mensen gedoopt en blijvende contacten

wat ze bezighoudt. De meesten willen

inloop voor jong en oud in het weekend;

gelegd.’



 Thema

Wat is de kracht van Pand 33?

Daarom is de drempel naar de kerk zo

Daaronder zijn velen die te gebroken zijn

‘Dat het pand er voor iedereen is, dat

hoog.’

om in een grote gemeenschap te func-

wij er voor iedereen zijn en dat ik een

tioneren. Evangelisatie is geen kwestie

dominee voor iedereen ben. Contacten

Hoe is de NGK Sliedrecht betrokken bij

van organisatie en acties, maar van er

worden al snel persoonlijk en dan kan ik

jouw initiatief?

persoonlijk zijn voor iemand die Christus

eerlijk ingaan op wat pijnlijk of hartver-

‘Vanaf de zijlijn leeft men mee en met

nog niet kent.’

scheurend is. Soms is er ruimte om te

elke steun zijn we heel blij, maar Pand

vertellen over hoe mensen in de Bijbel

33 gaat een eigen weg, ook financieel.

Hoe ervaar jij de balans tussen zorg

met vergelijkbare problemen hebben

Iedere christen ervaart angst om over

voor zielen en zorg voor zaken?

geworsteld en hoe God dwars door alle

veilige grenzen heen te stappen en

‘Mijn ervaring is: God zorgt. Zowel voor

duisternis heen op zijn tijd toewerkt

spanning om de wereld in te gaan. De

ons project, als voor mij en mijn gezin.

naar het goede, naar redding. Vaak is er

kerk houdt haar blik krampachtig geves-

Het is eigenlijk heel eenvoudig: ik hoef

het verlangen om gezegend te worden.

tigd op de kudde van Jezus die binnen

slechts te gehoorzamen aan mijn op-

Deze persoonlijke omgang is in ge-

is; ze heeft niet geleerd hoe ze de scha-

dracht om de vrede van de Heer te

wone kerkdiensten vrijwel onmogelijk.

pen buiten moet zoeken en betrekken.

delen met mensen buiten de kerk.’

Kom-Eet Wageningen Wie het niet breed heeft of behoefte

Wat is jullie gemeenschappelijke drijf-

heeft aan een luisterend oor bij een

veer?

gezellige maaltijd, kan aanschuiven

‘Jezus roept op om gastvrij te zijn zon-

als gast aan tafel bij Kom-Eet in Wa-

der daarvoor iets terug te verlangen.

geningen (www.kom-eet.com). De

Zorgen voor elkaar staat bij ons op de

Nederlands-gereformeerde Sjef Moling

eerste plaats. Dat praktische aspect van

is aanjager van het interkerkelijke eet-

naastenliefde is wat wij concreet kun-

project en is onder meer verantwoorde-

nen doen voor mensen in Wageningen.

lijk voor de planning.

Daarin ligt onze missionaire kracht. Financieel wordt het gedragen door de

Wat is Kom-Eet en hoe is het ontstaan?

deelnemende gemeenten.’

‘Kom-Eet is een initiatief van de werkgroep Bindmiddel, die bestaat uit leden

Helpt dit initiatief de kerkdrempel te

van de NGK, de GKv, de Vineyard en de

verlagen?

Evangeliegemeente ABC Salem in Wa-

‘Onze focus ligt vooral op praktische

geningen. Twaalf jaar geleden besloot

hulp in de vorm van een bijna gratis

de GKv om voor mensen in de buurt om

maaltijd, op ontmoeting en persoon-

de week op maandagavond een maal-

lijk contact. Er is inmiddels een vaste

Sjef Moling, aanjager van het interkerkelijke

tijd te verzorgen in het buurtcentrum

groep die mee-eet. Soms neemt een

project Kom-Eet in Wageningen.

Ons Huis. In de periode daarna zijn de

deelnemer nieuwe mensen mee. Of

andere partners aangehaakt. Kom-Eet

gemeenteleden dragen gasten aan.

biedt om de week een driegangenmenu

Soms melden gasten zich aan voor de

nog altijd nieuwe vrijwilligers, maar

aan voor één euro voor inwoners van

Alphacursus bij een van de aangesloten

vrijwilligerswerk is en blijft kwetsbaar.

Wageningen die met armoede en/

kerken.’

Het meest frustrerende is dat we soms op zondag niet weten of er op maandag

of eenzaamheid worstelen. Denk aan

echt iemand is die kookt.’

mensen die afhankelijk zijn van de

Wat maakt Kom-Eet als interkerkelijk

voedselbank of mensen die op zichzelf

initiatief kwetsbaar?

zijn teruggeworpen en vrijwel geen so-

‘Die bevlogenheid van het begin is er

Elise Lengkeek is journalist en publi-

ciale contacten meer hebben.’

gelukkig nog steeds en ook melden zich

ceert onder andere literaire non-fictie.

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

Nieuws

 Colofon Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert

Gezamenlijke diensten NGK en GKv in Bunschoten-Spakenburg Op drie zondagavonden hebben in Bunschoten-Spakenburg gezamenlijke diensten plaatsgevonden van de vier GKv-gemeenten en de NGK Bunschoten-Spakenburg. Dat was voor het eerst na de scheuring van vijftig jaar geleden. In de overvolle Noorderkerk en Westerkerk gingen de predikanten Pathuis (GKv), Meijer (GKv) en Winter (NGK) voor.

Informatieavonden over nieuwe kerkorde NGK/GKv

de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (webredacteur), Maarten van Loon, Annelies Smouter-de Rooij (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema). Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp. Medewerkers Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman.

Er worden drie informatieavonden voor kerkenraden en geïnteresseerde kerkleden gehouden over de voorge-

Redactieadres

stelde kerkorde voor de herenigde kerk NGK/GKv, die

’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl.

medio juni is gepubliceerd. De avonden zijn gepland op 19 september in De Kandelaar in Assen-Zuid, op 26 september in de Maranathakerk in Zwijndrecht en op 10 oktober in de Martuskerk in Amersfoort. De leden van de Werkgroep Toekomstige Kerkorde lichten op deze avonden hun keuzes toe en gaan met de aanwezigen in gesprek over reacties vanuit de kerken. Meer informatie en aanmelding via www.onderweg-

Voor recensie-exemplaren: Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor

naar1kerk.nl. Daar is ook de tekst van de voorgestelde

Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB:

kerkorde en de toelichting erop te downloaden.

0341-565477 of klantenservice@cbb.nl.

Voorlichtingsavonden kerkelijk archiefbeheer

Abonnementsprijzen

De archivarissen van CGK, GKv en NGK geven op 10 september in Rotterdam en op 27 september in Groningen voorlichting aan archiefbeheerders van plaatselijke gemeenten. Daarin komt ook het digitaal archiefbeheer aan de orde. Informatie en aanmelding via www. adckampen.nl/evenementen/cursusavonden-kerkelijkarchiefbeheer.

Komen en gaan Aangenomen naar GKv Apeldoorn-Centrum: L.E. de Jong

Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119). Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75). Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Persvereniging OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

(GKv Hoogeveen); naar GKv Blija-Holwerd: kandidaat E.R. de Braak (Ede); naar GKv Onnen (deeltijd 30 procent, voor bepaalde tijd): R.C. Vellinga (GKv/NGK De Brug, Wapenveld, deeltijd). Gedetacheerd vanuit GKv Emmeloord in GKv Appingedam: P.L. Voorberg (m.i.v. 1 augustus). Preekbevoegdheid verleend in de GKv: H.A. Broekema (Houten), antonbroekema@gmail.com.

Bestuur Persvereniging Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren (voorzitter), Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel. Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Stimulans Lees-, kijken luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw

tekst Debbie den Boer

Handboek voor ouderlingen

et de start van het kerkelijk

voor zowel doorgewinterde als net

seizoen worden ook tal van

beginnende ouderlingen en bezoek-

ouderlingen bevestigd. Een

medewerkers. Tal van basisvragen

zegen om mee te mogen maken, maar

worden besproken, zoals: Wat is

tegelijkertijd ook een hele verantwoor-

pastoraat? Wat doet een kerkenraad?

delijkheid. Om ouderlingen en bezoek-

Hoe ziet een huisbezoek eruit? Ook

medewerkers toe te rusten verscheen

de meer praktische uitwerking komt

van de hand van Erica Hoebe-de Waard

aan de orde. Zo worden er gebeden en

en Roelof de Wit het Handboek voor de

(Bijbel)teksten aangereikt en bespre-

ouderling en bezoekmedewerker (uit-

ken de auteurs vijftien casussen rond

gever KokBoekencentrum). Het gaat

de thema’s vergaderen, gemeentele-

hierbij om een vernieuwde editie van

ven en pastoraat. Bij de casussen zijn

het in 2003 verschenen Minihandboek

gespreksvragen toegevoegd, zodat

voor de ouderling.

hierover in groepsverband kan worden

Deze nieuwe versie biedt handvatten

doorgesproken.

Nieuwe generaties inwijden

ongeren inwijden in wat de kerk gelooft en hun leren hoe dat geloof ook deel van henzelf kan worden, is dat niet het doel van catechese? Tegelijkertijd is dat een uitdaging, want hoe kun je zorgen voor verbin-

ding tussen Gods Woord en het leven van jongeren? Recent verscheen de gratis catechesemethode Just Read It!, die juist wil helpen om deze verbinding te leggen. De methode is een initiatief van het LCJ, een jongerenorganisatie in de CGK. Just Read It! bestaat uit een leerlijn voor vijf jaar. In elk jaar worden thema’s uit de Bijbel behandeld, gericht op de relevantie voor jongeren van nu. Daarbij worden de thema’s ook

telkens vanuit de belijdenisgeschriften en de geloofsleer

geactualiseerd kunnen worden. In de methode wordt veel

belicht. Voorbeelden van thema’s die aan bod komen, zijn:

aandacht gegeven aan het nauwkeurig lezen van de Bijbel.

God, de Bijbel, zonde, Jezus als middelaar, apologetiek en de

Daarnaast bevat elke les een leerwijzer met mogelijkheden

eindtijd.

voor leerwerk, denkwerk en maakwerk. Meer informatie is

De lessen worden digitaal aangeboden, waardoor ze telkens

te vinden op www.justreadit.nl.

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

Een zorgzame kerk

 Column

e Nederlandse gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor het ondersteunen van inwoners met een chronische ziekte, fysieke beperking of psychosociale

problemen. Maar wat kan de kerk betekenen voor deze doelgroepen? Over deze vraag wordt binnen de PKN nagedacht in het project Zorgzame Kerk. Dit project heeft meerdere resultaten

Endorfinegeloof

opgeleverd die kerken kunnen helpen in hun zoektocht naar manieren om present te zijn in de samenleving. Via de volgende link is een onderzoek te vinden naar 23 zorgzame kerken en een filmpje met tien geleerde lessen: www.kerkinactie.nl/diakenenzwo/zorgzame-kerk. Voor diegenen die zich hier nog verder in willen verdiepen en willen ontdekken of en hoe dit concept bruikbaar is voor de

en voordeel van een andere godsdienst naast je in de samenleving is dat je een extra kans krijgt om zichzelf

verhullende ontwikkelingen te betrappen. De discussie over het gevaarlijk domme ‘boerkaverbod’ levert een sterk nieuw, nogal

eigen kerk, komen Kerk in Actie en de Academie van de PKN

letterlijk voorbeeld op: het dragen van een nikab biedt een ge-

met een online leertraject. Het traject is gratis te volgen via

ïnterviewde moslima een diepe beleving van religieuze liefde.

www.protestantsekerk.nl/training/zorgzame-kerk.

Volkomen westerse belevingscultuur onder antiwesterse alles bedekkende kleding. Je kunt erop rekenen: hoe groter de verontwaardiging, des te meer verdiept zich het religieuze ‘high’ van het geïsoleerde individu. Sinds ervaring niet meer genoeg is, te ontnuchterend en regelmatig te pijnlijk, zoeken we in het Westen naar beleving: een geestverruimende ervaring waarin we uit het gewone leven worden opgetild naar hogere sferen van geliefd en verbonden zijn – of in ieder geval van het gevoel daarvan.

 Jezus heeft onze ervaring gedeeld, niet onze beleving  In gesprek over het geloof

Al lang geleden heeft dit verlangen naar beleving zich met de godsdienst verbonden. Behalve als verdovend middel blijkt die

eloven is in onze samenleving al

beleving ook uitstekend als geestverruimend middel te kunnen

lang niet meer vanzelfspre-

functioneren. Geloven als verliefd zijn op Jezus in een wereld

kend. Steeds meer mensen

aan bijzondere belevingen van de Geest, en vervolgens zweven

omschrijven zichzelf als niet-reli-

op de wind, dat soort dingen. Pas als je erin zit, merk je dat dit

gieus of atheïst. Wat zeg je als

soort geloven de structuur van een verslaving heeft en dat het

mensen allerlei argumenten

uiteindelijk je endorfines zijn die blijven vragen om meer van

hebben tegen het christe-

die geest. Verhuld onder de nikab van christelijke woorden blijkt

lijk geloof? Hoe leg je

iets anders zich schuil te kunnen houden.

hun uit wat het christelijk geloof inhoudt

Christenen zouden er verstandig aan doen banger voor dat

en wat het belang is in het

‘iets anders’ te zijn dan voor de islam. Elke vorm van beleving

dagelijks leven? Over deze vragen gaat het

die je op afstand zet van de dagdagelijkse ervaring zet je ook

boek Geloof jij dan nog? van Hetty Lalleman. Het boek bespreekt tal

op afstand van de menswording van de Heer. Hij heeft onze

van thema’s die in een gesprek met niet-gelovige vrienden, collega’s

ervaring gedeeld, niet onze beleving. Jezus volgen kun je alleen

en familie aan bod kunnen komen, waaronder vragen als: is het onre-

in de echte werkelijkheid. Ontnuchterend misschien, of zelfs

delijk om te geloven, en veroorzaakt religie geweld? Het boek is meer

pijnlijk, maar het is waar echte mensen leven. Het is tijd om af

geschreven als een verhaal dan als een systematische opsomming

te kicken.

van argumenten en leest daarmee vrij gemakkelijk weg. Aan het eind van elk hoofdstuk staan enkele vragen die aan willen zetten tot een

Wim van der Schee is predikant van de hervormde wijkge-

gesprek tussen gelovigen en niet-gelovigen.

meente Lindtse Hof in Zwijndrecht.

 Eyeopener

Door Gods toedoen verrichtte Paulus buitengewoon grote wonderen: zelfs de doeken en de werkkleren die hij gedragen had werden naar de zieken gebracht, zodat ze genazen en de boze geesten hen verlieten. (Handelingen 19:11-12)

Trofimus heb ik ziek in Milete achtergelaten. (2 Timoteüs 4:20)

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Eyeopener

Wonderen boven wonder en wij In de Bijbel wordt menig wonder boven wonder verteld. Jericho valt, als Israël juicht; Jezus vermenigvuldigt brood en vis en stilt zo de honger van duizenden; Petrus wordt door een engel uit de gevangenis geleid. Wat hebben wij aan al die prachtige wonderverhalen? tekst Jan Mudde

Wat kun je ernaar verlangen dat er nog steeds wonderen ge-

spanningen in de gemeente (Handelingen 6:1). In Hande-

beuren. Dat je met enkele broden en vissen de honger in de

lingen is sprake van een enorm sterke genezingspiek. Zelfs

wereld kunt stillen… Dat een engel de poorten opent voor de

contact met Paulus’ kleding bracht genezing! Maar diezelfde

christenen die in Noord-Korea in concentratiekampen zitten...

Paulus schrijft in zijn brieven herhaaldelijk over mensen die

Dat een geliefde met bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer

ziek zijn en blijven: Timoteüs lijdt onder allerlei kwalen (1

door de aanraking van een godsman genezing ontvangt...

Timoteüs 5:23) en Trofimus is ziek in Milete achtergebleven (2

God kan het, daar is geen twijfel aan, maar waarom gebeurt

Timoteüs 4:20).

het niet? Tegen zulke vragen loop je soms op als kind van

Er is sprake van een patroon: het ene moment grijpt God op

God, als Bijbellezer. Je kunt er zelfs zwaar mee in de knoop

wonderlijke wijze in en vervolgens breken tijden aan waarin

komen.

van wonderen boven wonder nauwelijks of zelfs geen sprake

Dan kan het een eyeopener zijn dat veel wonderen boven

is en moet, onder Gods zegen, op menselijke wijze gehandeld

wonder in de Bijbel zelf iets eenmaligs hebben. Neem de

worden. In de Bijbel zelf al kunnen Gods kinderen daarmee

val van Jericho (Jozua 6). Zes dagen trekt het volk – met de

zwaar in de knoop komen (zie bijvoorbeeld Psalm 77).

ark in het midden – één keer om de stad, de zevende dag zeven keer. Ondertussen blazen de priesters voortdurend

Coördinatenstelsel

op de ramshoorn. Het volk heeft te zwijgen tot Jozua roept:

Hieruit blijkt dat het godswonder geen gereedschap is dat ons

‘Juicht!’ Het volk juicht en de muren van Jericho storten in.

simpelweg ter beschikking staat. We kunnen het niet strate-

Een wonder boven wonder. Maar hoe gaat het verder? De

gisch inpassen in het leven van alledag, of in een missionaire

eerstvolgende plaats, Ai, valt met Gods hulp, maar niet door

bediening, zoals tegenwoordig wel bepleit wordt. Stel je wilt

een wonder boven wonder. Bij de uiteindelijke inname wordt

missionair werk doen in Cambodja en je denkt: ik hoef geen

een krijgslist gecombineerd met psychologie (Jozua 7 en 8).

Cambodjaans te leren, God zal me heus wel Cambodjaans

De wijze waarop Jericho valt, levert dus geen strategie op die

laten praten, net als met Pinksteren. Dan is de kans dat je in

Jozua bij elke volgende verovering methodisch kan toepassen.

Cambodja met je mond vol tanden staat honderd procent.

Zo gaat dat stelselmatig in de Bijbel. De Heer Jezus vermenig-

Dat betekent niet dat je niet mag bidden om een wonder

vuldigde brood toen er honger was, maar wanneer een grote

boven wonder. (Mogen of niet mogen is hier overigens niet

hongersnood het Romeinse Rijk treft, worden de gevolgen

aan de orde, we doen het toch wel.) Dat mag je doen in het

daarvan niet bestreden door brood te vermenigvuldigen,

kinderlijke vertrouwen dat God machtig is om zulke wonderen

maar door een inzameling onder de gemeenten te houden

te verrichten. En Hij zal ze doen, op zijn tijd. Maar gebeurt het

(Handelingen 11:27-30). Op de pinksterdag spreekt de Geest

niet, stel dan geen dwaze vragen, zoals: heb ik wel oprecht

in alle talen, maar een taalprobleem veroorzaakt de eerste

gebeden?, heb ik wel genoeg geloof?, of erger nog: kent God



 Eyeopener

mij wel?, is God wel liefde?, bestaat God eigenlijk wel?

is gejuich voor God, denk ik (zie 2 Samuël 6:14). De ommegang

Wonderen boven wonder hebben in de Bijbel immers al iets

van Israël rond Jericho is meer een heilige processie dan een

eenmaligs. De HEER heeft ons in déze wereld geplaatst. Een

veldtocht.

wereld met spelregels die gehandhaafd worden tot op de

Wat de HEER zijn volk bij de verovering van Kanaän voor alles

jongste dag. In deze wereld vernieuwt Hij ons door zijn Geest,

wil leren, is dat niet de mouwen opgestroopt moeten worden,

maar wij blijven mensen van vlees en bloed, die leven binnen

maar de handen gevouwen. De strijd tegen de vijand is geeste-

het coördinatenstelsel dat in Genesis 1-3 staat uitgetekend (zie

lijk van aard. Die boodschap is van blijvende betekenis. De strijd

Romeinen 8:20).

tegen de boze kan slechts biddend, in volkomen afhankelijkheid

Leermiddel

van God en door God gewonnen worden (Efeziërs 5:18).

Maar wat hebben wij dan aan al die prachtige wonderverhalen in de Bijbel? Mooi voor de mensen toen en daar, maar niet voor hier en nu? Volstrekt niet, kan nu met Paulus gezegd worden. De grote wonderverhalen in de Bijbel zijn ook voor hier en nu. Wonderen zijn een leermiddel. God zet daarmee alle komende generaties op een bepaald spoor: dit is de richting die Ik jullie wijs, de boodschap die Ik jullie wil meegeven. Aan de hand van twee voorbeelden wil ik dit verduidelijken.

 De ommegang

rond Jericho is meer een processie dan een veldtocht 

Jericho Jericho’s val kunnen wij niet kopiëren, maar er valt veel van te leren. Jericho valt immers tijdens Israëls eredienst? Dat blijkt uit

Genezingswonderen

de opvallende rol van het getal zeven, het basisgetal van Israëls

Gaande ons leven hebben we vermoedelijk allemaal op het

eredienst. Het blijkt uit het blazen op de ramshoorns – wat een

gebied van ziekte en gezondheid zowel de grootst denkbare

permanent gebed tot God is (zie Numeri 10:9). Ten slotte blijkt

teleurstellingen, als bijzondere knipoogjes van boven mee-

het uit het gejuich waarin het volk op Jozua’s teken uitbarst. Dat

gemaakt. Slechts weinigen van ons zullen echter een wonder boven wonder hebben meegemaakt. En zelfs de knipoogjes van boven gaan meestal niet buiten medische inbreng om. Toch geven de Bijbelse genezingswonderen ons leven dag in dag uit richting. Daar doorheen openbaart de HEER wie Hij is: een heel-

Om over na te denken of door te praten

meester. Hij leert ons dat het evangelie een boodschap van ge-

• Waarom wordt in deze Bijbelstudie, als het gaat om de val van

met medische zorg en andersoortige hulp, is geen bediening

nezing is. Een evangeliebediening die niet tegelijk gepaard gaat

Jericho enzovoort, niet over wonderen, maar over wonderen

van het evangelie. De genezingswonderen in de Bijbel zijn een

boven wonder gesproken?

uitnodiging aan wie daarvoor de gave heeft om een opleiding

• De dichter van Psalm 77 lijdt eronder dat de wonderen boven wonder zich niet in het heden maar in een ver verleden afspeelden. Hoe is dat bij jou? • Rond het wonder boven wonder leeft bij veel christenen de

in bijvoorbeeld de medische sector te volgen, op welk niveau dan ook.

Doorvertalen

sterke overtuiging dat die zich niet alleen kunnen, maar ook

Wonderen zijn dus ook een leermiddel. We moeten ze niet wil-

willen herhalen. Hoe kijk jij daartegenaan?

len herhalen, maar blijven verhalen en naar het heden doorver-

• De kern van deze Bijbelstudie is dat wonderen boven wonder

talen. We moeten ze niet willen kopiëren, maar ervan leren. Zo

niet herhaald, maar doorvertaald willen worden. Wat betekent

blijven de wonderen boven wonder waarvan de Bijbel verhaalt

dit voor hoe je de Bijbelse wonderverhalen leest?

levend en vitaal en vertalen ze zich door in wondertjes waar-

• Probeer zelf eens te zoeken naar de blijvende betekenis van enkele wonderen in de Bijbel, bijvoorbeeld de vermenigvul-

van tot op de dag van vandaag zegen en heling uitgaat. Op zo’n manier dat de mensen zeggen: ‘God is groot, God is goed.’

diging van het brood, het talenwonder van Handelingen 2, de bevrijding van Petrus uit de gevangenis.

Jan Mudde is predikant van de Wilhelminakerk (NGK) in Haarlem.

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

-advertenties-

Dit Koningskind zoekt Regioconsulent – midden/zuidoost (60%) Regioconsulent – zuidwest (60%) Als regioconsulent ondersteun je christenen bij de moeiten van het leven met een beperking. Wil jij een rol spelen in het zichtbaar en bespreekbaar maken van de impact die een beperking kan hebben op het leven? Solliciteer dan op deze functie.

Interesse? Bekijk het functieprofiel www.ditkoningskind.nl

De V.V.I stelt zich al 40 jaar ten doel: Israël helpen met de verpleging van alle bevolkingsgroepen, ongeacht afkomst en overtuiging. Giften graag op NL97INGB000388540 t.n.v. Penn. VVI, Postbus 476, 3440 AL Woerden

www.verplegingvoorisrael.nl

Adverteren in de najaarsspecial van OnderWeg? Ga snel voor meer informatie naar pagina 32!

OnderWeg app! Met de nieuwe app OnderWeg online kun je ons magazine nu ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Heb jij de app al gedownload? Abonnees van OnderWeg kunnen de app gratis gebruiken. Eerder verstuurden we daarover een mail. Geen mail ontvangen of vragen hierover? Neem contact op via administratie@onderwegonline.nl. Zie ook www.onderwegonline.nl/gratisdigitaal.

lezen waar en wanneer t je maar wil

 Ontmoeting Opnieuw treft ziekte televisiedominee Arie van der Veer

‘”Onnoembaar aanwezig”, die woorden sluiten alle vragen, en ook alle antwoorden in’ Wie in christelijk Nederland, of beter gezegd in Nederland, kent hem niet? Dominee Arie van der Veer, voorheen gemeentepredikant, daarna tv-dominee, omroepbestuurder, schrijver van veel gelezen meditaties in omroepblad Visie én spreker tijdens bijvoorbeeld de Nederland Zingt-dag. Dominee Arie is een beetje van ons allemaal. OnderWeg zoekt hem op, hoog in Zwolle, op de vijfde etage van een appartementengebouw.

tekst Leendert de Jong beeld Hans van Sloten

De afspraak kon snel gemaakt worden.

kanker, weer actief is. Enerzijds herken-

verhalen van mensen die zoiets meema-

Zo werkt dat vaker bij netwerkcontacten.

baar, ik wist dat dit kon gebeuren. Daar-

ken, ook dat de ziekte terugkomt. Dat is

Je ziet of spreekt elkaar een aantal jaren

door voel ik mij, anders dan bij eerdere

verschrikkelijk, zo voelt het ook. Tegelijk

niet, maar zodra het nodig is, zijn dingen

gebeurtenissen, zoals het herseninfarct

denk ik terug aan vorig jaar, aan het

snel te regelen. Kort voor de afspraak

van vorig jaar, niet overvallen. Anderzijds

herseninfarct. Dat was heel heftig, ook

meldde Arie dat het gesprek niet kon

ben je er natuurlijk mee bezig, ook met

door de vragen die speelden: Moet ik het

doorgaan; er moest gewacht worden op

de vraag: hoe ga ik ermee om?’

kalmer aan doen? Komen lichaamsfunc-

uitslagen uit het ziekenhuis. Later lukte

ties als spraak en lopen terug? Gelukkig

het wel. ‘Ik moest de afspraak uitstellen’,

Wat is je antwoord op die vraag?

gingen het herstel en de revalidatie snel.

vertelt Arie van der Veer, ‘vanwege on-

‘Ook hier zit iets dubbels in. Na een

Ik heb dat als bijzonder ervaren. Als ik de

derzoek in het ziekenhuis. Daaruit kwam

eerdere ervaring met kanker heb ik met

laatste vijftien jaren van mijn leven ver-

naar voren dat de ziekte die ik in 2008

anderen de stichting Als kanker je raakt

gelijk met alle eerdere jaren, dan zijn die

doormaakte, een bepaalde vorm van

opgezet. Tijdens bijeenkomsten hoor je

laatste jaren getekend door veel zieken-

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Ontmoeting

Arie van der Veer: ‘Ik wilde bewust predikant worden, predikant van en voor “gewone” mensen, ook voor mensen die niet of nauwelijks meer in de kerk komen.’

huisopnamen. Dat hakt er wel in.’ Zie je op tegen opnieuw een behande-

erger geweest. Tegelijk: ik weet natuur-

mogen doen, onder meer via Nederland

lijk niet wat er nog komt. Maar ik wacht

Zingt. Daarmee bereiken we ook mensen

rustig af.’

die aan de rand van de kerk staan of daar

ling?

al overheen zijn. Ik heb deze gang in mijn

‘Nee. Misschien klinkt dit heldhaftig, zo

Straks spreken we door over je per-

leven als bijzonder ervaren. En ja, dan

bedoel ik het niet. Ik ben blij dat behan-

soonlijke omstandigheden. Nu de vraag

word je herkend, ook als je in ziekenhui-

deling mogelijk is. Bovendien zat dit er

die bij Ontmoeting past: wat is jouw

zen komt. Nog kortgeleden zei een jonge

ergens aan te komen. Ik wist dit van de

drijfveer in het leven, of wat was jouw

vrouw: “U bent die dominee, hè?” Daarna

arts die mij goed heeft leren kennen. We

drijfveer?

krijg je zomaar een gesprek.’

overlegden regelmatig, bijvoorbeeld over

‘Ik zeg liever niet: wat wás jouw drijfveer

de vraag waarom hij niet eerder ingreep

– wat mij eerder gedreven heeft, is er

Nu is ijdelheid geen vreemd verschijnsel

toen bepaalde waarden opliepen. Nu was

nog steeds, namelijk dicht bij God, dicht

in de televisiewereld. Zit in die drijfveer

er in een keer een uitzaaiing.’

bij mensen. Dat gaat terug op langer ge-

‘dicht bij mensen’ niet ook een stukje

leden. Ik wilde bewust predikant worden,

‘dicht bij Arie’?

Dan voel je je aangeslagen, toch?

predikant van en voor “gewone” mensen,

‘Ha ja, dat is een goeie! Dat is altijd wel

‘Niet aangeslagen, wel geslagen. En er-

ook voor mensen die niet of nauwelijks

mijn strijd geweest. Dat ik me afvraag:

gens ook blij: als een andere vorm die ik

meer in de kerk komen. Op een andere

waarom doe ik het? Zou ik me vreemd

gehad heb, was teruggekomen, was het

manier dan gedacht heb ik dat werk

voelen als ik niet herkend zou worden?

 25

 Ontmoeting

velen! Wat mij toen – en vorig jaar, toen ik het herseninfarct kreeg en ik mij bewust was van de ernst van de situatie – dicht bij God bracht en gehouden heeft, is dat ik mij gedragen wist door de omgeving, de kerkelijke gemeente, zo veel mensen die voor mij gebeden hebben. Op die manier heb ik de liefde van God en zijn nabijheid beleefd.’ Vier jaar geleden overleed plotseling jullie zoon Peter, op 47-jarige leeftijd. Stort dan je wereld niet in? ‘Ik zou het anders zeggen. Alle periodes van ziek-zijn waren heftig. Maar dit was en is het ergste wat je kan overkomen. Toch stortte niet alles in. Mijn drive bleef; ik heb geen zondag qua preken overgeslagen. Vraag me niet waarover ik toen preekte, maar het is wel gebeurd. En het werkte zeArie van der Veer: ‘Ik heb moeten leren naar het leven te kijken als een bestaan met seizoe-

genrijk, net als het meeleven door de

nen. Voor mij is het nu herfst.’

gemeente. Terug naar je vraag: het is erg, het zet een enorm stempel op je leven.’

Het is inderdaad een uitdaging om daar

of ik een radiorubriek met Bijbelstudies

goed mee om te gaan. In 2001 kreeg

wilde doen. Eigenlijk wilde ik dat niet,

Toch moet je verder.

ik een zware hartoperatie. Daarna ben

toch ben ik het gaan doen. Dan kruip

‘Ja, met vooral de vraag: wat kan ik

ik bewust teruggegaan van drie keer

je door teksten heen. Dat is voor een

doen, bijvoorbeeld richting het gezin

preken op een zondag naar één keer. Ik

predikant vakwerk, tegelijk levert het

van Peter? Hij had een gezin dat zijn

wilde weer in de kerk zitten, als gewone

je persoonlijk wat op. Bijbelstudie doen

eigen leven leidde en dat verder

kerkganger. Om ontvankelijk te (leren)

is geen vroomheid, maar het levert wel

moest. Het enige wat wij kunnen doen,

zijn. Om naast andere mensen te zitten,

vroomheid op! Bovendien wil ik ook dit

is meeleven, er zijn. Dat probeer ik ook

hen te horen zingen, mee te zingen.

voor “gewone” mensen doen: ik wil een

naar anderen te doen. Doordat je be-

Ja, waarom doe ik dit? Er zit absoluut iets

tekst zo uitleggen dat zij die begrijpen,

kend bent en door wat je meemaakte,

van ijdelheid in; dat is bijna eigen aan

er iets mee kunnen. Ja, en dan word

komen zij op je weg, zoeken zij je op.

televisie. Maar ik ben nog steeds heel

je teruggeworpen op de kern van het

Kortgeleden was ik bij een weduwe.

blij dat ik die keus van minder preken

Woord.’

Ik vroeg haar waarom zij mij benaderd

gemaakt heb.’

 ‘Ja, waarom doe ik dit?’ 

had. Zij zei: “U weet wat het is. Mijn Dicht bij God. Hoe werkt zoiets als je

man was ook 47 toen hij stierf.” Ik heb

dingen qua gezondheid meemaakt

vooral geluisterd, en met haar en de

zoals jij die meemaakte?

kinderen gebeden.’

‘Niet veel anders dan anders. De periodes in het ziekenhuis bijvoorbeeld

Kun je zeggen dat iets meemaken ook

herinner ik mij niet als geestelijke hoog-

een verrijking betekent?

tepunten. Ook dan gaat “dicht bij God”

‘Ja, honderd procent. Hoewel je er

Dicht bij God, dicht bij mensen. Hoe

niet vanzelf. Ik durfde niet zomaar te

ook mee moet uitkijken: je moet het

oefen jij je daar zelf in?

bidden voor mijzelf; ik dacht: wat heb ik

zelf niet steeds noemen. Maar in een

‘God heeft mij daarbij geholpen. Soms

te vragen als klein mens te midden van

bepaalde zin is het een verrijking, ook

gebeurde dat door dingen die ik niet

zo veel mensen die veel ergere dingen

omdat het de drempel verlaagt naar

leuk vond. Ik kreeg een keer de vraag

meemaken? Ik ben maar een van de

anderen die zelf veel meemaken.’

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Column

Je sprak tijdens de begrafenisdienst van Peter en ook daarna in publieke (televisie)optredens. Hoe lukte je dat? ‘Ik heb daarover geen moment geaarzeld. Ik ben predikant, dit hoort erbij. Bovendien: ik voelde mij één met de mensen die zoiets ook meegemaakt hadden. Ik wilde de tolk zijn van zo veel

Student en stad

verdriet. Ik heb toen ook niet onder stoelen of banken willen stoppen dat ik er niks van snapte. En nog steeds niks van snap.’ Van een optreden herinner ik mij een gevoel van: is dit echt? Zegt hij al deze dingen niet vooral omdat mensen dit van hem

uto’s met boedelbakken, matrassen en spullen op de stoep, ouders die met een ferme glimlach hun bezorgd-

heid onderdrukken en zoon of dochter achterlaten in de stad.

verwachten, omdat het zo hoort? Ik vraag dit aarzelend.

Daar gaat een student op kamers. Vol verwachting, maar toch

Peinzend: ‘Ik denk dat dit deels met karakter te maken heeft.

ook een beetje ontredderd.

Een paar dagen na het sterven van Peter ging ik naar een opname van Nederland Zingt. Die afspraak stond al, dus deed ik

Ik weet genoeg van jonge studenten om me voor te stellen wat

dat. Wat ook meespeelt, is dat televisie emotie is, daar hoort

er dan kan gebeuren. De een raakt overweldigd door studie en

zulk optreden bij. Maar er zit – in die zin herken ik de vraag –

stad en trekt zich op die kamer terug. Voetje voor voetje wordt

natuurlijk ook iets in van: ik voel me daar goed bij, ik sta daar

vanuit de eigen eenzaamheid de wereld verkend. Een ander stort

op mijn plek, ik kan dit. Net zoals ik vroeger als voetballer altijd

zich in alles wat wordt aangeboden en komt op plekken waar hij

wilde scoren. Dat speelt wel mee.’

of zij nog nooit is geweest en verliest zo zichzelf. Vrees en naïviteit zijn niet de wapens waarmee je zo’n stad moedig te lijf moet

 ‘Wat zijn het zware tijden voor velen!’  In dit gesprek kwamen trieste dingen langs. Heb jij niet het gevoel: het leven hier is toch vooral gebrokenheid? Er zijn

gaan.

 Wat heb je aan een

tussenjaar als je vervolgens de eeuwigheid verspeelt? 

mooie dingen, maar wat overheerst, is dat jong en oud zo veel verdrietige dingen meemaken.

Ik las onlangs dat een dominee zich had afgevraagd of gelovige

‘Ja, dat gevoel heb ik wel. Ik houd van het Bijbelboek Prediker.

jongeren wel naar steden als Amsterdam of Utrecht moeten

Daarin staat een passage over het belang van het eren van God

gaan. Er wordt daar immers flink aan hen geschud. Maar wegblij-

in je jonge jaren. Er staat bij: voordat de kwade jaren komen.

ven lijkt me geen goed advies. De stad vormt; het is goed om te

Nou, die zijn gekomen, voor mij, voor ons, voor zo veel men-

leren zelfstandig te zijn. Maar het is wel waar dat jongeren niet

sen. Wat zijn het zware tijden voor velen! In deze situatie heb

onvoorbereid moeten gaan. Ik zie sommigen wegglijden, omdat

ik moeten leren naar het leven te kijken als een bestaan met

ze het moeilijk vinden in een nieuwe omgeving de vaste routines

seizoenen. Voor mij is het nu herfst. De bladeren vallen, het

van hun geloofsleven vast te houden.

stormt, je blijft amper overeind. Toch is ook de herfst mooi. Dat moet ik leren, ondanks en te midden van het feit dat het leven

Studenten denken tegenwoordig heel goed na over hun keuzes.

vol onbegrijpelijke dingen zit. Tot op de dag van vandaag kan ik

Rond studie en carrière moet alles kloppen. Er zijn er die een tus-

niet echt de zin inzien van het sterven van Peter; een gezin is

senjaar nemen om hierover na te denken. Wat wil ik? Wat past

dan als het ware een schip zonder roer.’

bij mij? Maar wat heb je aan een tussenjaar als je vervolgens de eeuwigheid verspeelt? Christen-zijn in de stad vraagt stevige

Wat houdt jou in de herfst overeind?

keuzes. Voor welke omgeving kies je? Heb je een netwerk van

‘De wetenschap en de ervaring dat vluchten voor God niet kan.

medechristenen om je heen? Stimuleer je elkaar om gelovig

Er is een prachtig lied van Sela waarin over God wordt gezegd

bezig te blijven met God en zoek je een kerk om naar toe te

dat Hij “onnoembaar aanwezig” is. Die woorden sluiten alle vra-

gaan? Door welke invloeden word je gevormd? Is het echt nog

gen in, en ook alle antwoorden: God is er; Hij laat jou, mij, ons

steeds ‘lees je Bijbel, bid elke dag’? Wie dit op orde heeft, kan

niet vallen.’

ook de stad aan.

Leendert de Jong is hoofdredacteur van OnderWeg.

Roel Kuiper is rector van de TU Kampen.

 Jeugdwerk

Jongeren maken de mentale gezondheid van de kerk zichtbaar De laatste tijd is er veel aandacht voor de mentale gezondheid van jongeren. Verondersteld wordt dat de mentale druk voor jongeren toeneemt. Verschillende maatschappelijke onderwerpen worden daarbij genoemd, zoals prestatiedruk, de rol van sociale media en het leenstelsel. Het RIVM publiceerde recentelijk een factsheet en de kerk kan leren van de conclusies en aanbevelingen die daarin staan. tekst Anko Oussoren

In mei 2019 publiceerde het RIVM een

en het leenstelsel van invloed zijn op de

factsheet met cijfers en ervaringen over

psychische problemen van jongeren.

de mentale gezondheid van jongeren.

Uit groepsgesprekken met studenten

Een van de conclusies is dat de druk met

bleek dat de ervaren prestatiedruk

betrekking tot schoolwerk onder scho-

maar een deel is van een veel breder

lieren is toegenomen en dat er ook bij

verhaal over stress bij jongeren. Tege-

studenten voorzichtige aanwijzingen zijn

lijkertijd blijkt volgens de onderzoekers

dat de prestatiedruk stijgt. Er kon echter

niet uit onderzoeksgegevens dat er

niet worden vastgesteld of zaken als

sprake is van een stijging. Ze kunnen

prestatiedruk, de rol van sociale media

geen sluitende verklaring geven voor

Agenda • Diverse zaterdagen vanaf 14 september:

 In de

ontmoetingen wordt iets zichtbaar van Christus 

deze schijnbare discrepantie en ze doen

volle gebeurtenissen en omgeving beter

aanbevelingen om een beter beeld te

aankunnen.

krijgen. In deze aanbevelingen vielen mij

Vaak word ik als adviseur gevraagd als

drie dingen op die leerzaam kunnen zijn

er problemen zijn in het jeugdwerk of

voor het jeugdwerk in de kerk.

omdat jongeren steeds minder zichtbaar onderdeel uitmaken van de gemeen-

JOP Trainingstour, met als thema Back

Weerbaarheid

to basics. Zie jop.nl/trainingen/jop-trai-

Als eerste: zorg ervoor dat er meer aan-

jeugdwerk niet zien als een probleem,

ningstour-2019.

dacht komt voor positieve gezondheid,

maar benaderen vanuit weerbaarheid en

• 28 september: Youth for Christ Trainings-

weerbaarheid en sociale steun. Vaak

sociale steun?

event in Woerden. Thema: Pray & Go. Zie

wordt er vanuit ziekte of problemen

Als we vanuit problemen beginnen, dan

trainingsevent.yfc.nl.

gedacht, maar het is beter om het om te

kunnen we zomaar denken dat we aan-

draaien. Door je te concentreren op het

trekkelijke jongerenactiviteiten en -pro-

tie. Thema: De jeugd van tegenwoordig.

behoud van het welbevinden ontstaat de

gramma’s moeten hebben, waarmee we

Zie jeugdleidersconferentie.nl.

mogelijkheid om jongeren weerbaarder

hen proberen vast te houden, of dat ze

te maken, zodat ze de ‘normale’ stress-

bepaalde inhoudelijke thema’s geleerd

• 7-8 februari 2020: Jeugdleidersconferen-

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

schap. Wat zou er gebeuren als we het

 Jeugdwerk

haaks op de ‘verplichting’ permanent het beste uit jezelf te halen. Opvallend is daarbij de opmerking dat jongeren gebrek aan steun ervaren. Jongeren ervaren onderlinge competitie en onbegrip, zij spreken van gemis aan echt contact, vertrouwen en steun. In reactie daarop wordt opgeroepen tot een brede aanpak, met oog voor diversiteit. Beginnend vanuit de leefwereld van jongeren en samen met hen, maar ook in verbinding met de ouders. Deze aanbeveling wil ik van harte onderstrepen. De factsheet sluit af met de oproep van een jongere om te investeren in elkaar. Loop eens een dag of wat langer met elkaar mee. Ervaar het leven van Als we luisteren naar wat jongeren vertellen over stress, dan klinkt daarin veel ambiguïteit

de ander eens zelf en kijk dan of je beeld

en machteloosheid door.

verandert. Het is zo belangrijk dat we elkaar zien en steunen. Dat we beseffen dat we elkaar nodig hebben en van

moeten hebben. De kern van het jeugd-

Wat zijn de kenmerken van curlingou-

elkaar kunnen leren. Jongeren laten de

werk is volgens mij echter dat jongeren

ders in de kerk? Alles moet gericht zijn

mentale gezondheid van de kerk zien.

leren en ervaren hoe ze met God kun-

op de jeugd. En het moet vooral leuk

nen leven. Daar ligt de grootste uitda-

zijn. Zo niet, dan gaan we toch ergens

Anko Oussoren is adviseur bij het Prak-

ging, omdat jongeren opgroeien in een

anders heen? Ik merk, ook bij mezelf, dat

tijkcentrum. Met bijdragen van Paul

omgeving waarin geloven vreemd is.

ouders niet zo enthousiast zijn over de

Smit (jeugdwerkadviseur bij het NGK

Hoe maken we hen dan weerbaar? Wat

kerk. Ook dat ze niet snel tevreden zijn

Jeugdwerk).

ik zelf ervaar, is dat dit vooral kan door

en dat alles eigenlijk perfect moet zijn.

je leven te delen met jongeren en door

Dat kan ertoe leiden dat jongeren (maar

met hen in gesprek te zijn. Die relatie is

ook ouderen) ervoor terugdeinzen om

niet een middel, maar in de ontmoetin-

iets op te pakken, want als het niet per-

gen waarin je kwetsbaar en open bent,

fect is, word je zomaar afgebrand.

wordt iets zichtbaar van Christus.

Jongeren hebben ouders nodig die laten

Ouders

zien dat ze trouw zijn. Die voorleven dat

Media/tips • De facstsheet ‘Mentale gezondheid

het leven niet leuk en perfect hoeft te

jongeren: enkele cijfers en erva-

Als tweede: heb oog voor de rol en

zijn. Ouders die niet alle obstakels uit de

ringen’ is te downloaden vanaf de

invloed van ouders. Leggen ouders

weg ruimen, maar jongeren de weg wij-

website van het RIVM: www.rivm.nl/

misschien (on)bewust druk op hun

zen om een vruchtbaar leven te leiden.

nieuws/mentale-gezondheid-jonge-

kinderen? De rol en invloed van ouders

ren-enkele-cijfers-en-ervaringen.

kwam vaak terug in de gesprekken met

Verbondenheid

jongeren. Informatief is daarbij dat de

Als derde: laat jongeren zelf aan het

over de mentale gezondheid van

term ‘curlingouders’ veel reacties op-

woord. Als we luisteren naar wat jon-

jongeren. Lees de artikelen ‘Onzekere

roept. Curlingouders willen alles leuk en

geren vertellen over stress, dan klinkt

jongeren missen bezielde volwasse-

veilig maken voor hun kinderen, willen

daarin veel ambiguïteit en machteloos-

nen’, ‘Steeds meer jongeren ervaren

leuke opvoeders zijn, maar vinden het

heid door. Het gevoel dat ze het alleen

mentale druk’ en ‘Stap uit de wed-

lastig om grenzen aan te geven. Dit zou

moeten doen en direct goed: ik moet dit

strijd’ via de website van OnderWeg:

ervoor kunnen zorgen dat kinderen niet

of dat, en: ik mag niet fout kiezen. Het

www.onderwegonline.nl/category/

leren hoe ze zichzelf later moeten red-

is een verhaal vol paradoxen. De schijn-

jeugdwerk/page/3.

den.

baar eindeloze individuele vrijheid staat

• In Jeugdwerk schreven we eerder

 Opinie

Bijbel en kunst: een vruchtbare combinatie In het Rijksmuseum is een speciale route bedacht waarlangs je een aantal kunstwerken ziet die regelrecht op de Bijbel teruggaan. Waarom organiseert het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) zo’n Bijbelroute? En hoe kan kunst een brug slaan tussen mensen van nu en de Bijbel? tekst Peter Siebe

Bijbel, kunst en cultuur is tegenwoordig geen gemakkelijke

gebracht en tegenwoordig is er ruimte voor kunst in de kerk. Zo

combinatie. De meeste Nederlandse kunstenaars, schrijvers en

schildert Egbert Modderman voor de Martinikerk in Groningen

filmregisseurs hebben niet veel op met de Bijbel. Ook in ons

over de zeven werken van barmhartigheid. Zes van die zeven

eigen land woedde ruim 450 jaar geleden een beeldenstorm.

werken komen uit Matteüs 25.

Je zou bijna tot de conclusie komen dat een geloofsboek als de

Kunst in de kerk: er is dus niets op tegen. Gelukkig, want kunst

Bijbel niet samengaat met kunst en cultuur. Toch was de Bijbel

prikkelt de zintuigen, kunst maakt voelbaar dat geloof over

eeuwenlang voor veel schilders, schrijvers en componisten wel

meer gaat dan ons verstand, én het stimuleert de verbeelding.

degelijk een grote inspiratiebron.

Stomme beelden

Verhalenboek Kunst is in de Bijbel dus positief aanwezig – en er is reden daar

De Bijbel zelf staat positief tegenover kunst. Mozes bijvoor-

iets mee te doen. Uit onderzoek van het NBG bleek dat het

beeld stelde op Gods bevel twee kunstenaars aan om de taber-

aantal Bijbellezende Nederlanders in de afgelopen twintig jaar

nakel en de priesterkleding te maken (Exodus 35): Bezaleël en

met de helft is afgenomen. Steeds minder mensen kennen de

Aholiab. En de muziek in de tempel stond op een hoog peil. De

Bijbelverhalen. Dus kunnen ze de christelijke kunst- en cultuur-

tempelzangers, de Korachieten, dichtten tientallen psalmen.

schatten uit de afgelopen eeuwen vaak niet plaatsen. De Bijbel

Wel gold dat God zelf niet afgebeeld mocht worden: ‘Maak

als geloofsboek bij de mensen brengen lukt niet zo vaak. Maar

geen godenbeelden’ en ‘Kniel voor zulke beelden niet neer’

de Bijbel is behalve een geloofsboek ook een verhalenboek,

(Exodus 20:4-5). Toen in 1566 de spanningen tussen katholie-

wereldliteratuur en funderend voor onze beschaving. Daarom

ken en protestanten in ons land hoog opliepen, werden in veel

zijn er talloze meesterwerken over gemaakt, door de eeuwen

kerken heiligenbeelden kapotgeslagen. De daders beriepen zich

heen. Dat biedt juist nu nieuwe kansen voor de Bijbel.

op Exodus 20 en vonden steun in de Heidelbergse Catechismus, die het verbod uit Exodus breder trok: afbeeldingen in de kerk

Bijbelroute

mochten niet gebruikt worden, want God wil zijn gelovigen niet

Sinds Cornelis van Haarlem en Rembrandt zijn vele Nederlandse

onderwijzen ‘door stomme beelden, maar door de levende ver-

kunstenaars gefascineerd door de Bijbel. ‘Erfgoed en cultuur

kondiging van zijn Woord’. Eeuwenlang stonden protestantse

laten zien waar we vandaan komen, houden ons een spiegel

kerken dan ook bekend om hun witgekalkte muren. Pas bij

voor in het heden, en zijn zo van grote betekenis voor de toe-

kerkrestauraties werden oude schilderingen weer aan het licht

komst van ons land’, zei koning Willem-Alexander vorig jaar

OnderWeg #16 > Jaargang 5 > 31 augustus 2019

 Opinie

in de Troonrede. 2018 was immers het Jaar van het Cultureel Erfgoed. Daarom opende het NBG in november een Bijbelroute door het Rijksmuseum, met als titel ‘Het Woord verbeeld’. Elf van de twaalf geselecteerde kunstwerken zijn permanent tentoongesteld, dus ook nu. Alleen het twaalfde, ‘Het laatste avondmaal’ van Marlene Dumas, is helaas na een half jaar weer in depot gegaan. De andere elf zijn aan de hand van een bij het NBG te bestellen gidsje nog steeds te bewonderen (zie www.bijbelgenootschap.nl/bijbelroute). Laten we er drie van noemen. Want via deze meesterwerken houdt de Bijbel ook moderne mensen – gelovig of niet – een spiegel voor.

Verleiding Links op de achtergrond van ‘De zondeval’ van Cornelis Cornelisz. van Haarlem is te zien hoe God (een wolk met gezicht en handen) Adam en Eva waarschuwt. Verleid door de slang eten ze toch van de verboden vrucht. Dit schilderij zet ons stil bij de vraag: hoe zijn wij te verleiden? Sinds de zondeval zijn we erfelijk belast met een neiging tot slecht gedrag (‘erfzonde’). Drie populaire verleidingen zijn geld, seks, en macht. Voor welk van die verleidingen ben ik vatbaar, kun je je afvragen.

Levensvragen Dan Rembrandts zelfportret als Paulus. Waarom beeldde Rembrandt zich zo af? Niemand weet het, dus mogen we het zelf invullen. Paulus is populair onder eigentijdse filosofen. Gert-Jan

‘De zondeval’ van Cornelis van Haarlem (1592; Rijksmuseum).

van der Heiden liet dat zien in zijn recente boek Het uitschot en de geest. Paulus onder filosofen. Vreemd is dat niet, want Paulus’ brieven confronteren ons met levensvragen over onder

leven zich af, een ‘wolk’ van foetussen, zegt het Rijksmuseum

meer geloof, hoop, liefde en vrijheid: Wat mag ik hopen (Ro-

erbij. Het is een confronterend schilderij. Je vindt het mooi of

meinen 8)? Hoe echt is mijn liefde (1 Korintiërs 13)? Hoe staat

niet. Het kan ook vragen oproepen, zeker als je ernaar kijkt met

het met mijn vrijheid (1 Korintiërs 6:12)? Waarom maak ik foute

niet-gelovige familieleden, vrienden of buren. Die kunnen vra-

keuzes, hoewel ik dat niet wil (Romeinen 7)? Hoe kijkt God naar

gen: Waarom stelde Jezus dat avondmaal in? En wat betekent

mij (Romeinen 5)?

het dat Hij stierf voor anderen? Zoiets kan toch eigenlijk niet?

 Protestantse kerken

stonden bekend om hun witgekalkte muren 

Nieuw leven Het derde kunstwerk is ‘Het laatste avondmaal’ van Marlene

Geheimenissen Kunst kan ons raken. Ook als we bijvoorbeeld in dit Rembrandtjaar 2019 naar een museum of galerie gaan. Kunst kan prikkelen – tot tegenspraak of bijval – en de verbeelding stimuleren. En bij kunstwerken die op de Bijbel gebaseerd zijn, komt daar nog een dimensie bij. Die kunnen ons direct, zintuiglijk, bepalen bij wat wij en onze medemensen geloven en hopen, bij hemelse geheimenissen die schuilgaan in het aardse. Of kunst een brug kan slaan tussen mensen van nu en de Bijbel? Nou en of. Het kan, het boeit en het loont.

Dumas, de bekendste Nederlandse kunstenares uit onze tijd. Ze schilderde dit ‘niet omdat ik het zo graag wou of het kon, maar

Peter H. Siebe is persvoorlichter bij het NBG. Een eerdere

omdat ik dacht dat ik het zou moeten kunnen’. Dumas schil-

versie van dit artikel verscheen op www.debijbel.nl en in het

derde een eenzame Jezusfiguur. Boven zijn hoofd tekent nieuw

Ouderlingenblad.

Adverteren in de najaarsspecial van OnderWeg? OnderWeg brengt in het najaar weer een extra dikke special uit. Met als thema:

Verschijning: D.V. 2 november 2019 Profiteer van de extra grote oplage en reserveer voor 2 oktober uw advertentieruimte! Informatie: Nico Postuma, 06-13995905, adverteren@onderwegonline.nl

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno