Ιερός Ναός Κοίμησης Θεοτόκου, Όλυμπος Καρπάθου

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝ ΩΝ ΣΕΙΡΑ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

(Τ,ϊΥ) W

'

oaynroc

'

Kapaaeoy

Ιβρό^ Ν^ός Κοιμγ^εως της Θεοτόκου OLYMPOS OF KARPATHOS The church of the Dormition of the Virgin

ΧΟ ΡΗ ΓΟ Σ ΕΚΔΟΣΗΣ: ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ I. ΝΑΟΥ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

ΡΟΔ ΟΣ

RHODES

2015

Με τις καλύτερες ευχές για το 2018 για υγεία & αγάπη στις οικογένειες σας Με εκτίμηση - Ο Πρόεδρος & τα Μέλη του Δ.Σ. της

ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΟΛΥΜΠΙΤΩΝ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

«Η ΔΗΜΗΤΡΑ» Λιπκογεωργίου Εμμανουήλ Ιωάννης Βασιλειόδης Ανδρέας Ν. Φασάκπς Αννα Χείλο-Μαστρομιχόλη Μαρία Κοντονιχόλα-ϊοομπανάκη Γεώργιος Γιωργάκης Γεώργιος Κελεηέσης

Τίτλος:

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Εκδότης:

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Τόπος Έκδοσης:

ΡΟΔΟΣ

Έτος Έκδοσης:

2015

Χορηγός Έκδοσης:

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Επιμέλεια εκτύπωσης & βιβλιοδεσίας:

ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ Δημ. Ανασιασιάδη 40 Α, 85100 Ρόδος Τηλ. 22410-23.768, e-mail: papsot4@otenet.gr

Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή (ολική, μερική ή περιληπτική), η απόδοση κατά παράφραση ή η διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου αυτού με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφημένο ή άλλο, χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια των νομίμων κληρονόμων του συγγραφέα, σύμφωνα με το Ν. 2121/93 και τους κανόνες του διεθνούς, ευρωπαϊκού και εθνικού δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Π ΕΡΙΕ ΧΟΜ ΕΝΑ

Πρόλογος Κέντρου Καρπαθιακών Ερευνώ ν...............................

05

Πρόλογος Εκκλησιαστικής Επιτροπής Ι.Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ολυμπου Κ α ρπ ά θου.......................................................

07

Η Όλυμπος Κ α ρπ ά θου.......................................................................

09

• Γενικά .............................................................................................

09

• Όλυμπος .........................................................................................

11

• Βρυκούς ..........................................................................................

13

• Το «Δωρικόν Ψήφισμα Καρπάθου» .....................................

14

• Παλάτια ..........................................................................................

16

• Τ ρ ίσ το μ ο ς......................................................................................

17

Olympos of K arpah tos........................................................................

19

• General inform ation...................................................................

19

• Olympos ......................................................................................... 21 • V rykous........................................................................................... 22 • “Dorikon Psifisma Karpathou” ..............................................

23

• P latia................................................................................................

24

• Tristomos .......................................................................................

26

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Όλυμπο της Κ α ρπ ά θου........................................................................................

The church of the Dormition of the virgin in the village of

31 .

Olympos on Karpathos ......................................................................

37

Χάρτης Βόρειας Καρπάθου - Σαρίας ...........................................

53

Map of northen Karpathos - Saria .................................................

53

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Μ ε ιδιαίτερη χαρά το Διοικητικό Συμβούλιο του Κέντρου Καρπαθιακών Ερευνών συμπεριλαμβάνει στις εκδόσεις της την παρούσα μελέτη για τον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ολύμπου Καρπάθου. Η επι­ στημονική προσέγγιση και ανάδειξη της πλούσιας πολιτισμικής κληρονο­ μιάς της Καρπάθου αποτελεί βασικό στόχο του Κέντρου, αφού κάθε τέτοια φιλότιμη προσπάθεια προσφέρει τόσο στους συμπατριώτες μας Καρπάθιους, ιδιαίτερα στη νέα γενιά, όσο και στους φίλους και επισκέπτες του νησιού μας την έγκυρη πληροφόρηση για την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό μας. Αισιοδοξούμε ότι και στα επόμενα χρόνια θα έχουμε τη χαρά να προσφέ­ ρουμε στο αναγνωστικό μας κοινό κι άλλες παρόμοιες εκδόσεις. Η πρωτοβουλία για την κυκλοφορία ενός κατατοπιστικού όσο και ευ­ σύνοπτου βιβλίου για την ιστορία, την αρχιτεκτονική, την εικονογράφηση κλπ. της κεντρικής ενοριακής εκκλησίας του παραδοσιακού οικισμού της Ολύμπου, ανήκει στον παπά Γιάννη Διακογεωργίου, εφημέριο και Πρόεδρο της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του Ναού, ο οποίος απευθύνθηκε στο Κ έ­ ντρο Καρπαθιακών Ερευνών ως τον καταλληλότερο φορέα για να αναλάβει μια τέτοια προσπάθεια. Το Κέντρο υιοθέτησε την ιδέα κι απευθύνθηκε με τη σειρά του στην Δρα Βυζαντινής Αρχαιολογίας και φίλη του τόπου μας κ. Μαρία Ζ. Σιγάλα, η οποία και παλαιότερα είχε ασχοληθεί με τον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ολύμπου. Η κ. Σιγάλα πρόθυμα ανταποκρίθηκε στην πρόσκλησή μας και, αξιοποιώντας όλες τις υπάρχουσες σχετικές πλη­ ροφορίες, έγραψε το βασικό κείμενο μιας επιστημονικής ξενάγησης στην εκκλησία, όπου, σε λίγες σελίδες, με συντομία και σαφήνεια, ο απαιτητικός επισκέπτης - αναγνώστης μπορεί να κατατοπισθεί για όσα αφορούν την ι­ στορία και την αρχαιολογική σπουδαιότητα του κεντρικού ναού της Ολύ­ μπου. Ομως, μια ιστορική - αρχαιολογική ανάδειξη του συγκεκριμένου Ναού δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί ανεξάρτητα από το ευρύτερο ιστο­ ρικό και πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής, ιδιαίτερα όταν η έκδοση δεν θα απευθυνόταν μόνο στους ειδικούς αλλά και στον μέσο αναγνώστη και στους ποικίλους επισκέπτες του τόπου. Χρειάστηκε, λοιπόν, ένα σύντομο κατατοπιστικό εισαγωγικό κείμενο για την Όλυμπο της Καρπάθου, το οποίο ανέλαβε να γράψει ο συμπατριώτης μας φιλόλογος κ. Νίκος Μ. Μακρής. Από το κείμενο αυτό ο αναγνώστης μπορεί να έχει τις απαραίτητες πληρο­

5

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

φορίες για την ιστορία του νησιού από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι την ενσωμάτωση στην Ελλάδα, για τον οικισμό της Ολυμπου, για τη Βρουκούντα και το περίφημο «Δωρικόν Ψήφισμα Καρπάθου», για τα Παλάτια και για τον Τρίστομο. Κ ι έτσι εκείνος που θα διέλθει τις σελίδες της παρούσας έκ­ δοσης θα είναι επαρκώς ενημερωμένος για την Όλυμπο και την ευρύτερη περιοχή της και θα του είναι περισσότερο κατανοητά τα όσα θα διαβάσει στη συνέχεια για την ιστορική και αρχαιολογική αξία της «Πανα(γ)ίας». Ευχαριστούμε όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της έκδοσης: Ευχαριστούμε κατ’ αρχήν την Μαρία Ζ. Σιγάλα και τον Νίκο Μ. Μακρή που συνέγραψαν τα κείμενα που περιέχονται στο βιβλίο. Τον Dr Martin Kauffman, την Άννα Μακρή και την Μαρίνα Κοσκινά, που επιμελήθηκαν τις μεταφράσεις των κειμένων στην αγγλική γλώσσα, Τους Ειώργο Αναστασιάδη, Γιάννη Μακρυμανώλη, Μανόλη Σοφίλλα, Γιώργο Μακρή κι όσους άλλους συμπατριώτες μάς διέθεσαν φωτογραφίες για την πληρέστερη ανάδειξη του θέματος του βιβλίου. Το τυπογραφείο «Γραφικές Τέχνες - Παπαστεργίου» για την επιμελη­ μένη εκτύπωση και την άψογη συνεργασία του με το Κέντρο. Ευχαριστούμε, τέλος, την Εκκλησιαστική Επιτροπή του I. Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ολύμπου, που ανέλαβε τη δαπάνη της έκδοσης και ιδιαίτερα τον παπά Γιάννη Διακογεωργίου, που με δική του πρωτοβουλία ξεκίνησε η παρούσα έκδοση και υλοποιήθηκε χάρη στον ζήλο και τον πα­ τριωτισμό του. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ ΙΟ Επίτιμος Πρόεδρος Κωνσταντίνος Μηνάς Πρόεδρος

Μανόλης Μακρής

Μέλη

Μηνάς Μπαλασκάς Μανόλης Αναστασιάδης Τίτσα Πιπίνου

6

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Μ ε την έκδοση του παρόντος συμπληρώνεται ένα κενό στη βιβλιο­ γραφία της ιδιαίτερης πατρίδας μας Ολύμπου Καρπάθου. Για την ιστορία και τον μοναδικό λαϊκό πολιτισμό της Ολύμπου έχουν κατά καιρούς γραφτεί αξιόλογες μελέτες από διάφορους συγγραφείς, Ολυμπίτες ή φίλους της Ολύμπου, αρχαιολόγους, ιστορικούς, γλωσσολόγους, λαογράφους, που με όσα κατέγραψαν κι ανέδειξαν, σε συνδυασμό και με το ενδιαφέρον που έ­ δειξαν και δείχνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έκαμαν την Όλυμπο να βρίσκεται στην πρώτη θέση ανάμεσα στα παραδοσιακά χωριά της πατρίδας μας. Τα ειδυλλιακά τοπία της ολυμπίτικης γης, τα μνημεία του ανθρώπινου μόχθου που βρίσκονται διάσπαρτα στην ύπαιθρο, οι εντυπωσιακές αρχαιό­ τητες που διηγούνται με τον πιο εύγλωττο τρόπο την ιστορία του τόπου, ο ίδιος ο μεσαιωνικός οικισμός της Ολύμπου, που η επιβλητική του μεγαλο­ πρέπεια έρχεται να δικαιολογήσει το πανάρχαιο όνομά του, ο λαϊκός πολι­ τισμός με τη γλώσσα, τις παραδόσεις, τη λαϊκή φιλολογία και τέχνη, τα έθιμα των διασκεδάσεων κλπ. αποτελούν τα ποιοτικά στοιχεία που συνθέτουν τη μοναδικότητα της Ολύμπου και προσελκύουν τους επισκέπτες. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού της Ολύμπου κι είναι το σημαντικότερο κτήριο του χωριού. Ο αρχιτεκτονι­ κός του ρυθμός, οι διαδοχικές εικονογραφήσεις κι οι επιγραφές, οι κατά καιρούς προσθήκες και βελτιώσεις για να ικανοποιηθούν νέες ανάγκες, α­ ποτυπώνουν την ιστορία όχι μόνο του ναού αλλά και του ίδιου του χωριού. Κ ι αποτελεί, πέρα από τον ιερό σκοπό που επιτελεί, ένα από τα σπουδαιό­ τερα αξιοθέατα του χωριού. Ομως, μέχρι σήμερα δεν υπήρχε ένα βιβλίο στο οποίο να περιέχονται με τρόπο απλό και εύληπτο όλες ot πληροφορίες για την Εκκλησία μας, ιστορικές, αρχιτεκτονικές και αρχαιολογικές, που θα ενημέρωνε υπεύθυνα τόσο τους πολυπληθείς επισκέπτες του χωριού μας όσο και τους ίδιους τους Ολυμπίτες ομοχώριους μας, Kt αυτό το κενό έρχεται να καλύψει η παρούσα έκδοση. Ευχαριστούμε θερμά όλους όσους εργάστηκαν για την συγγραφή των κειμένων, τη συλλογή των φωτογραφιών και την επιμέλεια της έκδοσης. Ο Πρόεδρος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του I. Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ολύμπου Καρπάθου παπά - ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΙΑΚΟΓΕΩΡΓΙΟΥ

7

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Forew ord of the C hurch Committee With the publishing o f this book, a gap is filled in the bibliography o f our homeland, Olympos, Karpathos. About the history and the unique folk cul­ ture o f Olympos, remarkable studies have been written by various writers, archaeologists, historians, linguists and folklorists. What they have recorded and highlighted combined with the mass media’ s interest, have put Olympos in the first place amongst the traditional islands o f our country. The pictur­ esque landscapes o f Olympos, the monuments o f human toil that are scattered around the countryside, the impressive antiquities that narrate with the most efficient way the history o f the place, the medieval settlement o f Olympos that its imposing magnificence justifies its ancient name, the folk culture with the language, traditions, folk literature and art, the customs o f entertainment etc constitute the quality elements that compound the uniqueness o f Olympos and attract the visitors.

The Assumption o f Mary church is located in the center o f the settlement and it is the most important building in the village. Its architectural style, the sequential illustrations and the inscriptions, the additions and improvements that have occasionally been made to satisfy current needs, imprint not only the history o f the church but also the history o f the village itself. However, until today, there hasn’t been a book containing in a simple and comprehen­ sive way, all the historic, architectural and archaeological information about our church in order to responsibly inform the numerous visitors and our fel­ low villagers. The Church Committee comes to fill this gap with the pub­ lishing o f this book.

We would like to thank all the people who contributed to this edition.

Chairman o f the Church Committee O f the Assumption o f Mary Church Olympos, Karpathos Priest Ioannis Diakogeorgiou

8

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Η ΟΛΥΜΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΠΑΘΟΥ Γ ενικά

Η Κάρπαθος

αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο στη Β ' ραψωδία της I-

λιάδας, στον κατάλογο των πόλεων που συμμετείχαν στην εκστρατεία ενα­ ντίον της Τροίας. Ο γεωγράφος Σκύλαξ από τα Καρύανδα της Καρίας (4 ος αι. π.Χ.) αναφέρει ότι η Κάρπαθος ήταν «τρίπολις», είχε δηλ. τρεις πόλεις. Ο γεωγράφος Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου, που άκμασε τον πρώτο αι. π.Χ., χαρακτηρίζει την Κάρπαθο «τετράπολιν» και προσθέτει ότι μία από τις πόλεις της ονομάζεται Νίσυρος. Οι περισσότεροι μελετητές συμπεραί­ νουν ότι ο Σκύλαξ δεν συμπεριλαμβάνει στις πόλεις της Καρπάθου τη Νίσυρο, που ήταν χτισμένη στη νησίδα της Σαρίας, και έτσι εξηγείται η δια­ φορά των δύο συγγραφέων. Οι άλλες αρχαίες πόλεις της Καρπάθου ήταν η Βρυκούς στη σημερινή Βρουκούντα, η Αρκέσεια στη σημερινή Αρκάσα και το Ποτίδαιον ή Ποσείδιον στην ακρόπολη των σημερινών Πηγαδιών. Το εθνικό «Καρπαθιοπολίτης» που συναντάται σε αρκετές επιγραφές, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρχε ήδη στην κλασική εποχή και άλλη πόλη που ονομαζόταν Κάρπαθος, για τη θέση της οποίας οι μελετητές δεν συμ­ φωνούν. Πιθανόν βρισκόταν στην περιοχή Πίνι της Βωλάδας. Οι κάτοικοι της Καρπάθου ήταν Δωριείς, όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, η γλώσσα των επιγραφών και αρκετά κατάλοιπα στα σημερινά τοπικά ιδιώματα. Κατά την κλασική εποχή ακολούθησαν φιλαθηναϊκή πο­ λιτική και κατέβαλλαν εισφορά στην αθηναϊκή συμμαχία. Στους ρωμαϊκούς χρόνους τα νησιά ανήκαν στην επαρχία των Νήσων (Provincia Insularum) και είχαν πετύχει αξιόλογα διοικητικά και οικονομικά προνόμια. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε νωρίς και σώζονται ερείπια πολλών πα­ λαιοχριστιανικών βασιλικών. Από τον 7° μ.Χ. αιώνα, με τη νέα διοικητική διαίρεση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Κάρπαθος εντάσσεται στο «θέμα» (διοικητικό διαμέρι­ σμα) της Κρήτης. Ήδη από τα μέσα του 7ου αι. οι Άραβες επιδρομείς λεη­ λάτησαν την Κάρπαθο. Κατά τον Ν. Μουτσόπουλο οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Καρπάθου καταστράφηκαν βίαια στα μέσα του 700 μ.Χ. αι. και την ίδια εποχή εγκαταλείφθηκαν οι παραθαλάσσιοι οικισμοί της Νισύρου και της Βρυκούντος. Το πιθανότερο αίτιο είναι οι αραβικές επιδρομές, που μαρτυρούνται και από ιστορικές πηγές. Το 827 μ.Χ. Άραβες από την Α ν­ δαλουσία (Ισπανία) υπό τον ηγεμόνα Αμπού Χάφς (Απόχαψ κατά τους Βυ­

9

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

ζαντινούς χρονογράφους) κυρίεψαν την Κρήτη. Την ίδια εποχή καταλήφ­ θηκε και η Κάρπαθος από Άραβες. Η αραβική κατάκτηση συνεχίστηκε μέχρι το 961 , που ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς, ο μετέπειτα αυτοκράτορας του Βυζαντίου, κατόρθωσε να ανακαταλάβει την Κρήτη και τα εξαρτημένα από αυτή νησιά Κάσο και Κάρπαθο. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204 και τη διανομή της αυτοκρατορίας, η Κάρπαθος, μαζί με τη Ρόδο και άλλα κοντινά νησιά, βρέθηκε στην εξουσία του ηγεμόνα Λέοντος Γαβαλά. Το 1282 κατέλαβε την Κάρπαθο ο Γενουάτης Ανδρέας Μορέσκο και το 1309 ο Βενετός Ανδρέας Κορνάρος. Η δυναστεία των Κορνάρων κράτησε την Κάρπαθο στην εξουσία της για διάστημα μεγαλύτερο από 2 αιώνες. Το 1537 τουρκικός στόλος υπό τον Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα κατέλαβε την Κάρπαθο. Κατά τη μακρά περίοδο της τουρκοκρατίας στην Κάρπαθο και στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου (πλην της Ρόδου και της Κω) παραχωρήθηκαν α­ ξιόλογα φορολογικά και διοικητικά προνόμια: Οι κάτοικοι όφειλαν να πληρώνουν κάθε χρόνο στην τουρκική διοίκηση της Ρόδου ένα ποσόν «κατ’ αποκοπήν» (μακτού) χωρίς να έχουν άλλες σημαντικές οικονομικές υπο­ χρεώσεις. Στην Κάρπαθο δεν είχαν εγκατασταθεί Τούρκοι, εκτός από ελά­ χιστους κρατικούς υπαλλήλους, και συγκεκριμένα ένα μουδίρη (ειρηνοδίκη) και μερικούς ζαπτιέδες (χωροφύλακες). Έτσι οι νησιώτες διατήρησαν τους πατροπαράδοτους δημοκρατικούς θεσμούς αυτοδιοίκησης και οργάνωσαν τις μικρές κοινωνίες τους με βάση το εθιμικό δίκαιο. Σε κάθε κοινότητα η συνέλευση των ενήλικων ανδρών εξέλεγε κάθε χρόνο τους τρεις δημογέρο­ ντες, που είχαν ευρύτατες διοικητικές, φορολογικές και δικαστικές αρμο­ διότητες. Το 1912 τα νησιά κατέλαβε η Ιταλία. Σε αντίθεση με τους Τούρκους, που εκτός από την καταβολή των φόρων δεν είχαν άλλες απαιτήσεις από τους νησιώτες, οι Ιταλοί κατακτητές επιδίωξαν συστηματικά την αλλοίωση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία ( 1922), προκαλώντας κάθε είδους αντιδράσεις εκ μέρους των κατοίκων. Το 1936 απαγόρευσαν εντελώς τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία. Ακολούθησε ο Β ' παγκόσμιος πόλεμος και μετά τη λήξη του η Κάρπαθος και ολόκληρη η Δωδεκάνησος αποδόθηκαν στην Ελλάδα ( 1947).

10

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Όλυμπος

Η Όλυμπος

είναι ο παλαιότερος από τους κατοικούμενους σήμερα οι­

κισμούς της Καρπάθου. Αναφέρεται ήδη το 1422 από τον Φλωρεντινό μοναχό και περιηγητή Cristophoro Buondelmonti ως οχυρωμένος οικισμός. Την εποχή αυτή υπήρχαν ακόμη δύο οχυρωμένοι οικισμοί στην Κάρπαθο: οι Μενετές και το Κοράκιον. Όμως η ίδρυση του οικισμού της Ολύμπου τοποθετείται στον 7° -8° αιώνα μ. X. Τότε οι κάτοικοι των παραθαλάσσιων οικισμών Βρυκούντος και Νισύρου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους για να αποφύ­ γουν τις αραβικές επιδρομές, και εγκαταστάθηκαν στην οχυρή θέση του ση­ μερινού οικισμού της Ολύμπου. Έχτισαν τείχος που περιέβαλλε το τμήμα του χωριού όπου σήμερα βρίσκεται η κεντρική εκκλησία και το κοινοτικό κατά­ στημα, και είχαν οργανωμένο σύστημα επιτήρησης των ακτών και άμυνας εναντίον των επιτιθέμενων, πειρατών κυρίως. Επειδή η τοπική οικονομία της Ολύμπου στηριζόταν στην γεωργία (καλλιεργούσαν κυρίως κριθάρι και σιτάρι) και την κτηνοτροφία (αιγοπρο­ βάτων), εφάρμοσαν ένα σοφό τριετές σύστημα καλλιέργειας - αγρανάπαυ­ σης. Ισχυροί τοίχοι από ξερολιθιά μήκους πολλών χιλιομέτρων χώριζαν την περιοχή της Ολύμπου και της Σαρίας σε ζώνες, σε κάθε μια από τις οποίες σπερνόταν την πρώτη χρονιά κριθάρι (που αποτελούσε τη βάση της δια­ τροφής), τη δεύτερη σιτάρι και την τρίτη έμεναν ακαλλιέργητες για να βό­ σκουν σ ’ αυτές τα ποίμνια των αιγοπροβάτων. Τα προϊόντα του νησιού της Σαρίας, που ανήκε πάντοτε εξ ολοκλήρου στην Όλυμπο, μεταφέρονταν με κωπήλατες «μαούνες» μήκους 6-7 μέτρων, εγχώριας κατασκευής, στον όρμο του Διαφανίου κι από ’κεί με τα υποζύγια στην Ολυμπο. Οι δημογέροντες, που εκλέγονταν κάθε χρόνο από τη γενική συνέλευση των ενήλικων ανδρών, συγκέντρωναν τους φόρους, κατάρτιζαν κανονισμούς για την καλλιέργεια και τη βόσκηση ή τους τροποποιούσαν αν υπήρχε ανά­ γκη, επόπτευαν την εκτέλεση έργων κοινωνικής ωφέλειας, αξιοποιούσαν τους υδάτινους πόρους, οργάνωναν τη προστασία των δασών, προσλάμβαναν δασκάλους και γιατρούς, φρόντιζαν για την επίλυση των διαφορών α­ νάμεσα στους κατοίκους. Για πολλούς αιώνες οι Ολυμπίτες επιβίωναν από τα προϊόντα του τόπου τους με τη μεγαλύτερη δυνατή αυτάρκεια, όχι μόνο σε σχέση με τα γειτονικά νησιά, αλλά και σε σχέση με τα άλλα χωριά της Καρπάθου, λόγω των με­

11

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

γάλων αποστάσεων και της τραχύτητας των δρόμων. Οι ανταλλαγές γίνο­ νταν κυρίως σε είδος και η κυκλοφορία των χρημάτων μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν πολύ περιορισμένη. Η οργάνωση της κατοικίας, η διατροφή, η ενδυμασία στηρίζονταν στα τοπικά υλικά και προϊόντα. Μέχρι σήμερα μιλούν ένα ιδιόμορφο γλωσσικό ιδίωμα με πολλά αρχαιοπρεπή στοιχεία. Τις διασκεδάσεις, οικογενειακές ή πάνδημες, διέπει ως τις ημέρες μας ένα α­ παράβατο τελετουργικό που καθορίζει την έναρξη και την εξέλιξη, τα τρα­ γούδια και τα αυτοσχέδια δίστιχα, τον χορό. Το θρησκευτικό αίσθημα ήταν πάντοτε έντονο και απόδειξη είναι τα πολυάριθμα εξωκκλήσια γύρω από τον κεντρικό οικισμό, αλλά και σε όλη την έκταση της υπαίθρου. Στον περίβολό τους έθαβαν και τους νεκρούς ως την αρχή του 20ου αιώνα. Κατά την πα­ ράδοση, 70 οικογένειες ίδρυσαν αρχικά την Όλυμπο και κάθε μια απ’ αυτές είχε και το δικό της εξωκκλήσι. Οι κάτοικοι της Ολύμπου ήταν άριστοι χτί­ στες και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μετέβαιναν και εργάζονταν, ορ­ γανωμένοι σε επαγγελματικές συντεχνίες, στα άλλα νησιά και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ou αιώνα, περίπου από το 1870, όταν πια εξέλιπε ο φόβος των πειρατών, οι Ολυμπίτες άρχισαν να εγκαθίστανται και στο Διαφάνι. Στην ευρύτερη περιοχή του Διαφανιού, όπως συνάγεται από σωζόμενα ερείπια, υπήρχε οικισμός κατά την αρχαιότητα, ενώ αποτελούσε το επίνειο της Ολύμπου στα νεότερα χρόνια, ιδίως για τις μεταφορές προς τη Σαρία. Μετά τον τελευταίο πόλεμο και την ενσωμάτωση στην Ελλάδα, αλλά και το σεισμό του 1948, το Διαφάνι αναπτύχθηκε γρήγορα, οργανώθηκε ως οικισμός κι εξελίχθηκε σε τουριστικό κέντρο. Βόρεια από την Όλυμπο βρίσκεται ο αγροτικός οικισμός της Αυλώνας. Κάθε μια από τις 300 περίπου αγροικίες της έχει δίπλα της αλώνι για τα στάχυα και χώρους για τα οικιακά ζώα. Η Αυλώνα ήταν το κέντρο της παραδο­ σιακής γεωργικής ζωής και κατά την εποχή της σποράς και του θερισμού αλωνισμού σχεδόν όλος ο πληθυσμός της Ολύμπου συγκεντρωνόταν εκεί.. Το παραδοσιακό γεωργοκτηνοτροφικό σύστημα της Ολύμπου διατη­ ρήθηκε περίπου μέχρι τη δεκαετία του 1970, οπότε εγκαταλείφθηκαν οι καλλιέργειες λόγω της αθρόας μετανάστευσης, που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού και την αλλαγή του τρόπου ζωής.

12

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Βρυκούς

Η

περιοχή λέγεται σήμερα Βρουκούντα. Δεν έχει γίνει συστηματική

ανασκαφή. Από τα ερείπια και τα επιφανειακά ευρήματα φαίνεται ότι στη περιοχή είχαν εγκατασταθεί Μινωίτες ήδη από τον 15° αι. π.Χ. και μετά από αυτούς Μυκηναίοι. Η πόλη βρισκόταν στην κορυφή της χερσονήσου που σήμερα λέγεται Νεππορείος και ήταν αρχικά ένας μυκηναϊκός οχυρός οικι­ σμός. Το όνομα «εμπορείον», που υπάρχει και σε άλλα νησιά, δηλώνει τον τόπο όπου διεξάγεται το εμπόριο. Γνώρισε αξιόλογη ακμή κατά την κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή. Από την πληθώρα των επιγραφών (με το εθνικό Βρυκούντιος) και το περιεχόμενό τους συμπεραίνουμε ότι ήταν η σημαντικότερη αρχαία πόλη της Καρπάθου. Το λιμάνι, στον σημερινό Λιμνιώνα, προστατεύεται από τον βορρά με μια σειρά από ογκόλιθους που σχηματίζουν ένα τεχνητό κυματοθραύστη. Σώζονται ίχνη κλίμακας λαξευτής στο βραχώδες έδαφος, που συνδέει το λιμάνι με την πόλη. Σώζεται επίσης τμήμα τείχους με ισοδομική τεχνική, που ανάγεται στην ελληνιστική εποχή. Στην ανατολική κατωφέρεια του Νεππορείου, και σποραδικά σε άλλα ση­ μεία, υπάρχουν δεκάδες τάφοι λαξευτοί στο σκληρό πέτρωμα, μια πραγμα­ τική νεκρόπολη, που έχουν μελετηθεί από τους Mondry Beaudouin ( 1880), Theodore Bent ( 1885) και Νικόλαο Μουτσόπουλο ( 1978). Οι παλαιότεροι ανήκουν στην προϊστορική εποχή, χρησιμοποιήθηκαν όμως και επεκτάθηκαν κατά την κλασική, την ελληνιστική και την παλαιοχριστιανική εποχή. Πα­ ρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία ως προς το σχέδιο. Αποτελούνται οι περισσό­ τεροι από διαδοχικούς θαλάμους, όπου υπάρχουν λαξευτές κόγχες για την εναπόθεση αφιερωμάτων και λαξευτές λάρνακες για την τοποθέτηση των νεκρών και των κτερισμάτων. Ανάμεσα στις πολλές επιγραφές που προέρχονται από τη Βρουκούντα, αξιολογότερη είναι η γνωστή ως «Δωρικό Ψήφισμα Καρπάθου» που βρέ­ θηκε λίγο πριν από το 1862. Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, μεγάλο μέρος του υλικού των αρχαίων ναών χρησιμοποιήθηκε για την οικοδόμηση χριστιανικών εκκλη­ σιών και σήμερα υπάρχουν στη Βρουκούντα ερείπια τριών παλαιοχριστια­ νικών βασιλικών. Στο βορειοανατολικό άκρο της χερσονήσου βρίσκεται η σπηλιά-εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Η χρήση της σπηλιάς ως εκκλησίας δεν είναι παλαιότερη από τις αρχές του 20ού αιώνα.

13

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Το «Δωρικό Ψήφισμα» Καρπάθου "Ετσι ονομάστηκε μια επιγραφή από την Κάρπαθο, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1863 από τον Carl Wescher στη γαλλική γλώσσα. Είχε βρεθεί μερικά χρόνια νωρίτερα στον «Πορθμό». Σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Πανομοιότυπο αντίγραφο υπάρχει στη Βρουκούντα. Είναι η εκτενέστερη και σημαντικότερη από τις επιγραφές που έχουν βρεθεί στην Κάρπαθο, χαραγμένη με μεγάλη επιμέλεια σε στήλη από κυανόλευκο μάρμαρο. Χρονολογείται στον 3° αιώνα π.Χ., δηλ. στην εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Λείπουν η αρχή και το τέλος λόγω φθοράς του μαρμάρου. Η γλώσσα είναι δωρική, με κάποιους τύπους της «ελληνιστικής κοινής». Το κείμενο της επιγραφής, γραμμένο σε μικρογράμματη γραφή, είναι το ακόλουθο: ...ίου Βρυκούντιος είπεν: Επειδή Μηνόκριτος Μητροδώρου Σάμιος, δεδαμοσιευκώς έτη υπέρ τά είκοσι έκτενώς τε καί φιλοτίμως θεραπεύων διατετελεκει πάντας, κατά τε τάν εμπειρίαν καί τάν άλλαν άναστροφάν άνέγκλητον αυτόν παρέσχηται, λοιμικός τε διαθέσιος γενομένας καί πολλών εις τούς εσχάτους κινδύνους έμπεσόντων, ού μόνον τών δαμετάν άλλα καί τών παροικεύντων, τάν πάσαν έκτένειαν καί κακοπαθίαν παρεχόμενος παραίτιος γεγόνει τάς σωτηρίας, πρό τοϋ τε μισθωθήμειν διατριβών έν........ πολλούς τών δαμετάν έν επικινδύνους διαθέσεσι γενο­ μένους έσωσε μισθόν ού δεξάμενος, εύνοϊκώς τε καί δικαίως προς έκαστον τών κατοικεύντων έν τώ περιπολία) είσπορευόμενος διατετελεκει. Όπως ούν καί ό δάμος ό Βρυκουντίων φαίνηται εύχάριστος καί τούς άγαθούς τών ιατρών τιμών, κυρωθέντος τοΰδε τοϋ ψαφίσματος, δεδόχθαι τώ δάμω έπαινέσαι Μηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον καί στεφανώσαι χρυσέω στεφάνιο καί άναγορεΰσαι έν τώ άγώνι τών Άσκλαπιείων ότι «ό δάμος ό Βρυκουντίων επαινεί καί στέφανοί χρυσέω στεφάνω Μηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον εμπειρίας ένεκα καί καλοκαγαθίας». Έξέστω δέ Μηνοκρίτω καί εις τάς παναγύρεις παραγίνεσθαι ας συντελοΰντι Βρυκούντιοι. Τό δέ γενόμενον τέλεσμα εις τόν στέφανον τελεσάτω ό ταμίας. Μετά δέ τάν κύρωσιν τοΰδε τοΰ ψαφίσματος έλέσθω ό δάμος παραχρήμα άνδρα, ό δέ αίρεθείς αίτησάσθω έν τώ σύμπαντι δάμω τάν δόσιν τοϋ στεφάνου καί ώστε άναθέμειν είς τό ιερόν τοΰ Ποτειδάνος τοΰ Πορθμίου στάλαν λιθίναν καί άναγράψαι είς αύτάν τό ψάφισμα καθ’ δ τετιμάκει ό δάμος ό Βρυκουντίων Μηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον. Τό δέ τέλεσμα...

......... 14 _________________________________________

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Μετάφραση [Ο γιος του ο Βρυκούντιος, πρότεινε: Επειδή ο Μηνόκριτος, γιος του Μητροδώρου, ο Σάμιος, που ήταν δη­ μόσιος γιατρός πάνω από είκοσι χρόνια, τους θεράπευε πάντοτε όλους με προθυμία και φιλοτιμία, και ήταν άψογος και στην επαγγελματική του ικα­ νότητα και στη συμπεριφορά του γενικά, κι όταν έπεσε επιδημία και κινδύνεψαν να πεθάνουν πολλοί, όχι μόνο από τους δημότες αλλά και από τους ξένους που κατοικούσαν στην πόλη, με κάθε προθυμία και χωρίς να λογαριάσει κόπους έγινε αίτιος της σωτηρίας, και πριν προσληφθεί ως γιατρός της πόλης, ζώντας στ[η Ρόδο;] έσωσε πολλούς συμπολίτες που κινδύνεψαν από αρρώστιες, χωρίς να δεχτεί μισθό, και με καλοσύνη και δικαιοσύνη πήγαινε πάντοτε στα σπίτια των αρρώστων που κατοικούσαν στα περίχωρα. Για να φαίνεται λοιπόν και ο δήμος των Βρυκουντίων ότι είναι ευ­ γνώμων και ότι τιμά τους καλούς γιατρούς, αφού εγκριθεί αυτό εδώ το ψή­ φισμα, ας αποφασίσει ο δήμος να επαινέσει τον Μηνόκριτο, γιο του Μ η­ τροδώρου, τον Σάμιο και να τον στεφανώσει με χρυσό στεφάνι και να δια­ κηρύξει στους αγώνες των Ασκληπιείων ότι «ο δήμος των Βρυκουντίων επαινεί και στεφανώνει με χρυσό στεφάνι τον Μηνόκριτο, γιο του Μητροδώρου, τον Σάμιο για την επαγγελματική του ικανότητα και την καλή του συμπεριφορά». Κι ακόμη ας επιτρέπεται στον Μηνόκριτο να συμμετέχει στις γιορτές που τελούν οι Βρυκούντιοι. Τα χρήματα που θα χρειαστούν για το στεφάνι, ας τα πληρώσει ο τα­ μίας. Και μετά την έγκριση αυτού εδώ του ψηφίσματος ας εκλέξει αμέσως ο δήμος έναν άνδρα, κι αυτός που θα εκλεγεί ας ζητήσει στη συνέλευση του /χιού να χορηγηθεί το στεφάνι και να αφιερωθεί στον ναό του Ποσειδώνος του Πορθμίου μια λίθινη στήλη και πάνω της να γραφτεί το ψήφισμα, με το οποίο έχει τιμήσει ο δήμος των Βρυκουντίων τον Μηνόκριτο, γιο του Μ η­ τροδώρου, τον Σάμιο. Τα έξοδα [για το στεφάνι και τη στήλη ας τα πληρώσει ο ταμίας. Ε ­ κλέχτηκε ο ..., γιος του ..., ο Βρυκούντιος.]

15

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Π αλάτια

Η

αρχαία πόλη λεγόταν Νίσυρος. Το εθνικό Νισύριος απαντάται σε

αρκετές επιγραφές. Σε φορολογικό κατάλογο των Αθηναίων κατά τον 5°-4 ° αιώνα π.Χ. αναγράφονται ως φορολογούμενοι οι Σάριοι. Το ποσόν της ει­ σφοράς τους είναι πολύ μικρό και αυτό δείχνει ότι η πόλη τους ήταν τότε ολιγάνθρωπη και όχι πλούσια. Στον όρμο των Παλατιών δεν υπάρχουν πολλά αρχαία ερείπια λόγω των σεισμών, των επιχωματώσεων και της χρησιμοποίησης του υλικού σε μετα­ γενέστερα κτίσματα. Σώζεται ένας αρχαίος λαξευτός θαλαμοειδής τάφος στη νότια πλευρά του όρμου, στο μονοπάτι που οδηγεί στην Κυρά (Κάστελλο). Οι οχυρώσεις του Κάστελλου μελετήθηκαν για πρώτη φορά το 2001 . Η ακρόπολη περιβάλλεται από ισχυρό τείχος στα βόρεια και δυτικά. Οι λοιπές πλευρές είναι εντελώς απρόσιτες λόγω του απόκρημνου εδάφους. Η οχύ­ ρωση ανάγεται πιθανόν στον 4° π.Χ. αι., οπωσδήποτε όμως έγιναν μεταγε­ νέστερες προσθήκες και επισκευές, και η κατοίκηση φτάνει ως τους παλαι­ οχριστιανικούς αιώνες. Μόνο με συστηματική ανασκαφή θα γίνει δυνατή η ακριβής χρονολόγηση και ο καθορισμός της φύσης και της έκτασης των ε­ ρειπίων, αν δηλ. πρόκειται για οχυρωμένο οικισμό ή για οχυρό παρατηρη­ τήριο. Στην κορυφή του υψώματος υπάρχουν τα ερείπια τρίκλιτης παλαιο­ χριστιανικής βασιλικής, μήκους 28 μ., με νάρθηκα και προσκτίσματα, καθώς και πέντε υπόγειες δεξαμενές για συγκέντρωση των νερών της βροχής. Στην Αλιμούντα, όρμο βορειότερα από τα Παλάτια, έχουν βρεθεί επι­ φανειακά κατάλοιπα κεραμικής της προϊστορικής και κυρίως της μινωικής εποχής. Το εξωκκλήσι της Αγίας Σοφίας στα Παλάτια είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια μεγάλης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που είχε μήκος 32 μ. χωρίς τον νάρθηκα και πλάτος του κεντρικού κλιτούς 20 μ. περίπου. Σώζονται έξω και ανατολικά από το σημερινό εξωκκλήσι τρεις ημικυκλικές βαθμίδες πάνω στις οποίες στηρίζονταν τα καθίσματα των κληρικών, και στο μέσον ο θρόνος του επισκόπου απέναντι από την αγία τράπεζα. Το μέγεθος του παλαιού ναού, τα ερείπια των κτισμάτων και ένας παλαιοχριστιανικός λουτρώνας στη βόρεια όχθη του χειμάρρου, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κατά τον 5° και 6° αι. μ.Χ. υπήρχε οικονομική άνθηση και αξιόλογος πλη­ θυσμός στο νησί της Σαρίας.

16

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Στη νότια και στη βόρεια πλευρά της χαράδρας των Παλατιών σώζονται πολλά αξιοπερίεργα μονόχωρα κτίσματα με μοναδική αρχιτεκτονική, που οι ντόπιοι τα ονομάζουν «θόλους» εξαιτίας της θολωτής στέγης. Μπροστά από την είσοδο έχουν ένα είδος θολωτού προστώου. Είναι χτισμένα με τοπική πέτρα ακατέργαστη ή πρόχειρα κατεργασμένη, με συνδετικό υλικό τον α­ σβέστη και την κεραμοκονία, και επιχρισμένα με ισχυρό υδραυλικό κονίαμα. Είναι γνωστό ότι λίγο βορειότερα από τον όρμο και πολύ κοντά στην ακτή, υπήρχε ένα μικρό «ορυχείο» πουζολάνας, που το χρησιμοποιούσαν οι κά­ τοικοι ως το 1930 περίπου. Τα κτίσματα αυτά ανήκουν σε δυο τύπους, ένα με ορθογώνια και ένα με τετράγωνη κάτοψη. Υπάρχει και ένα μοναδικό ημικυκλικό κτίσμα στη βόρεια πλευρά, γνωστό ως «Γιστέρνα». Τοπική παρά­ δοση λέει ότι ήταν στέρνα, δεξαμενή, όπου αποθήκευαν κρασί. Οι μελετητές των παράδοξων αυτών κτισμάτων βρίσκουν μεγάλες αντιστοιχίες στο σχέδιο και στην κατασκευή με κατοικίες που συναντώνται μέχρι σήμερα στη Συρία και ιδιαίτερα στο Χαλέπι. Εικάζεται ότι πρόκειται για αραβικό οικισμό που χτίστηκε από πειρατές κατά τον 9° αιώνα και διατηρήθηκε ως το πρώτο μισό του 10ουαι., δηλ. κατά το διάστημα που η Κρήτη είχε κατακτηθεί από τους Άραβες της Ανδαλουσίας ( 827-961 μ. X.).

Τρίστομος Μ εγάλο φυσικό λιμάνι, το μοναδικό σ ’ αυτή τη θαλάσσια περιοχή. Πήρε την ονομασία του από τα τρία στόμια, που σχηματίζονται από τις δυο νησίδες που υπάρχουν μπροστά στην είσοδο. Στην περιοχή του Τριστόμου βρέθηκε το «Δωρικό Ψήφισμα Καρπάθου», αφιερωμένο στον ναό του Ποσειδώνος του Πορθμίου, καθώς και άλλες αναθηματικές επιγραφές. Αυτό οδήγησε ορισμένους ερευνητές στην άποψη ότι ο ναός του Ποσειδώνος βρισκόταν στο Τρίστομο και μάλιστα στη νότια πλευρά του, στη θέση του σημερινού ναϋδρίου του Αγίου Νικολάου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι βρι­ σκόταν στο στενό μεταξύ Καρπάθου και Σαρίας, εκεί όπου σήμερα είναι χτισμένο το εξωκκλήσι της Αγίας Αικατερίνης. Στον μυχό του Τριστόμου σώζονται τα θεμέλια τρίκλιτης παλαιοχρι­ στιανικής βασιλικής καθώς και δύο ακόμη χριστιανικών ναών στις τοποθε-' σίες Πέρα Λίμνες και Βρέκα. Ο Τρίστομος αναφέρεται ήδη με αυτό το όνομα από τον Cr. Buondelmonti το 1422, καθώς και από όλους τους μεταγενέστερους χαρτογράφους και περιηγητές με τα ονόματα Porto Tristano ή Porto Tristo Nato. To λιμάνι

-------------------------------------------

17 -----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

χρησιμοποιούσαν συστηματικά οι Κασιώτες ναυτικοί κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Και κατά τη διάρκεια του Β 'παγκ. πολέμου οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν τον Τρίστομο ως ναύσταθμο, έχτισαν στρατώνα και ορ­ γάνωσαν παρατηρητήρια και άλλα οχυρωματικά έργα. Τα 15 περίπου σπίτια του Τριστόμου, μερικά από τα οποία έχουν ανακαινιστεί πρόσφατα, ανήκουν σε οικογένειες Ολυμπιτών που διέμεναν σ ’ αυτά σχεδόν μόνιμα μέχρι τον Β ' παγκ. πόλεμο. Υπήρχαν από παλιά δυο εκκλησάκια: του Αγίου Νικολάου στη νότια ακτή και του Ταξιάρχη Μιχαήλ («Παλιαρμότης») στον μυχό του κόλπου. Πρόσφατα έχει χτιστεί ένα ακόμη, των Αγίων Αναργύρων. Λ ει­ τουργούσαν επίσης 4 ανεμόμυλοι καθώς και ένα καφενείο. ΝΙΚΟΣ Μ. ΜΑΚΡΗΣ Πηγές Ιωάννης Βολανάκης, Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της νήσου Καρπάθου, ΔωδεκανησιακάΧρονικά, 1 Σ Γ (\ 998), σελ. 199-226. Μηνάς Κωνσταντίνος-Μακρής Μανόλης, Όλυμπος και Διαφάνι Καρπάθου, Κοινό­ τητα Ολύμπου Καρπάθου, χ.χ. (1997). Εμμανουήλ Μανωλακάκης, Δωρικόν ψήφισμα Καρπάθου , 1878. Εμμανουήλ Μανωλακάκης, Καρπαθιακά, 1896. Μιχαήλ Μιχαηλίδης-Νουάρος, Ιστορία της νήσου Καρπάθου, 1940-1949. Νικόλαος Μουτσόπουλος, Κάρπαθος. Σημειώσεις ιστορικής τοπογραφίας και αρ­ χαιολογίας , 1978. Βασιλική Πατσιαδά, Η αρχαία ακρόπολη στον Κάστελλο της Σαρίας, Καρπαθιακά, τόμ. Γ ' (2009), σελ. 11-48.

18

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

OLYMPOS OF KARPATHOS General information

K arpathos is first mentioned in H om er’s B Rhapsody o f Iliad, in the catalogue o f cities that took part in the expedition against Troy.

Scylax, the geographer from Caryadna o f Caria (4th century B C ) m en­ tions that Karpathos was a “ tripolis” i.e. , had three cities. Strabo the geographer from A m aseia o f Pontus.that flourished during the T 1 century B C , characterizes Karpathos as “ tetrapolis” i.e, had four cities and adds that one o f the cities was named Nisyros. M ost scholars con­ clude that Scylax does not include Nisyros that was built on the islet of Saria, in the cities o f Karpathos and that explains the difference b e­ tween the two writers. T he other ancient cities o f Karpathos were V rykous at today’s Vroukounta, A rkeseia at today’s A rkasa and Potidaion or Poseidion at the acropolis o f today’s Pigadia.

T he national name “ K arpathiopolitis” (inhabitant o f Karpathos) that is found on many inscriptions, leads to the conclusion that in the classical period another town named Karpathos, already existed. For its location, the scholars do not agree. It was probably located in Pini of V olada.

The inhabitants o f Karpathos were Dorians, as historical testim o­ nials, the language o f inscriptions and many remnants in today’s local idioms show. D uring the classical era, they supported A th en s’s politics and contributed in the A th en ian alliance. In Rom an ages the islands belonged to the Island province (Provincia Insularum) and had suc­ ceeded rem arkable administrative and financial privileges.

Christianity was early spread therefore remains o f early Christian basilicas are saved.

In the 7 th century A D , by the new administrative division o f B yzan­ tine Em pire, Karpathos is included to the “ them a” (administrative de­ partment) o f Crete. Since the middle o f the 7th century, the A rab invad: ers ravaged Karpathos. According to N. M outsopoulos the early Chris­ tian basilicas o f Karpathos w ere violently destroyed in the middle of the 7"1 century A D and at the same time, the seaside settlements o f Nisyros and Vrykous. The most likely reason (for the destruction o f the settle­

------------------------------------------

19 -----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

ments) is the A rabic invasions that are recorded from historical sources.

In 827 A D A rabs from Andalusia (Spain) under the domination of A b o u Hafs (Apohaps according to Byzantine chronographers) domi­ nated Crete. A t the same time, Karpathos was also conquered by Arabs.

The A rabic conquest continued until 961, when the G eneral Nikephoros Phokas, future em peror o f Byzantium, managed to re-conquer Crete and the dependent islands Kasos and Karpathos.

A fte r the conquest o f Constantinople from Franks in 1204 and the empire distribution, Karpathos along with Rhodes and other nearby islands, was found under the domination o f Leon G avalas. In 1282 the G enovese A n dreas M oresco conquered Karpathos and in 1309 it was conquered by the V en etian A n dreas Kornaros. The K ornaros family dynasty kept K arpathos under its domination for m ore than two cen­ turies. In 1537, H avreddin B arbarossa’s Turkish fleet conquered K a r­ pathos. D uring the long O ttom an period in Karpathos and other D o ­ decanese islands (except R hodes and K os) rem arkable tax and admin­ istrative privileges were given. T he citizens ought to pay yearly to the Turkish administration o f Rhodes a flat-rate amount (m aktou) without having any other major econom ic obligations. T here w ere no Turks settled in K arpathos apart from few governm ent em ployees; in par­ ticular a magistrate and some constables. Thus, the islanders main­ tained the traditional, dem ocratic institutions o f self-governm ent and organized their small societies according to the custom ary law. In every community, the adult male assembly elected the three “ dim ogerontes” (local officials) every year, which had administrative, econom ic and judicial powers.

In 1912 the islands w ere conquered by Italy. U nlike the Turks, who apart from the tax paym ent had no other demands, the Italian con­ querors system atically aimed at the corruption o f the ethnic and reli­ gious spirit, especially after the predom inance o f fascism in Italy (1922). T hat caused the reaction o f the inhabitants. In 1936 they totally forbade the teaching o f G reek language in schools. Then, the 2nd world war cam e on and after it cam e to an end Karpathos and the entire D odecanese form ally united with G reece (1947).

20

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Olympos

O lym pos is the oldest o f today’s residential settlem ents o f Karpathos. In 1422 the Florentine m onk and traveler Christophoros Buondelm onti refers to Olym pos as a fortified settlement. A t that time, there were two more fortified settlements in Karpathos; M enetes and K orakion. H ow ever, O lym pos’s settlem ent was established in 7,h-8th century A D . T o avoid A ra b ic raids, the inhabitants o f seaside areas w ere forced to abandon their homes and they settled in the O lym pos’s fortified region. T hey built a wall that surrounded the part o f the vil­ lage w here today’s central church and community office stand. They had an organized, coastal m onitoring system and could defend them­ selves against invaders, which w ere mostly pirates.

Because the local econom y o f O lym pos depended on agriculture (they grew barley and wheat) and livestock (sheep and goats) they ap­ plied a wise, three year system o f cultivation - fallow. Strong walls o f dry stone, many kilom etres long, separated the region o f O lym pos and Saria into zones. In each one o f them they would sow barley (nutrition was based on it) the second year they would sow wheat and the third year they would leave the region uncultivated in order for the flocks of sheep and goats to graze. T he products o f Saria island, that always to ­ tally belonged to Olym pos, w ere transported by sailing wherries “ m aounes” 6-7 meters long, dom estic m anufactured, to the inlet of Diafani and then to Olym pos by pack animals.

T he “ dim ogerontes” , who w ere yearly elected by the general assembly o f adult men, collected the taxes, com piled regulations for farming and grazing or modified them if necessary, they supervised the execution o f social infrastructure projects, they developed the water resources, they organized the protection o f forests, they hired teachers and doctors and they took care o f the conflicts between the inhabitants.

F or m any centuries the inhabitants o f O lym pos survived from whatever their land produced with the most possible self-sufficiency, not only com pared to the neighbouring islands but also com pared to the other villages o f Karpathos due to the long distances and road roughness. M oney circulation was limited. T he residential, nutritional and clothing arrangements w ere depended on local materials and

—

21

-----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

products. U ntil today, they speak a peculiar dialect consisted o f many archaic elements. Entertainm ent (fam ily or communal) is characterized by an untouchable ritual that determ ines the beginning and the de­ velopm ent, the songs and the improvised couplets and dancing. The religious feeling was always intense. This is recorded by the numerous chapels around the central settlem ent and the entire countryside. Until the beginning o f the 20th century, they would bury the dead around the chapels. A ccording to tradition, 70 families originally founded Olympos and each one o f them had its own chapel. T h e inhabitants of O lym pos were excellent builders and during the summer months they would work in organized groups o f professionals in other islands or along the coasts o f A sia M inor.

A s indicated by the surviving ruins in the surrounding area o f Diafani there was an ancient settlement. During the second half of the 19th cen­ tury, since 1870, when the fear o f pirates had disappeared, the inhabitants of Olym pos began to settle there. In latest years, Diafani was the seaport of Olympos, assisting transport to/from Saria. A fter the last war, the inte­ gration with G reece and the earthquake of 1948, it rapidly developed, became an organized settlement and evolved into a tourist centre.

N orth o f O lym pos, there is the rural settlem ent of A vlona. Each one of the about 300 farmhouses has its own threshing floor for the spikes and space for the dom estic animals. A vlon a is the centre o f tra­ ditional rural life and at the time o f sowing and harvesting- threshing, almost the entire population o f O lym pos gathered there.

T he traditional agro-pastoral system of O lym pos is preserved until the 1970s, when farm ing was abandoned due to the massive migration that caused depopulation and a lifestyle change.

V rykous T h e region is now called V roukounta. N o system atic excavation has been made. From the remains and the surface findings it seems that in the area, M inoans had settled since the 15th century B C and then the M ycenaean followed. The town was located at the top o f the peninsula that is now called N epporeios and it was originally a fortified settle­ ment. T he name “ Em poreion” that also exists in other islands, declares

____________________________

22

----------------------------------------

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

the place that trading was conducted. It flourished during the Classical, H ellenistic and Rom an period. From the numerous inscriptions (with the name V rykountios) and their content, we conclude that it was the most important ancient town o f Karpathos. T he port, at today’s Lim niona, is protected from the north by a series o f boulders that form an artificial breakwater. Carved stairway traces are preserved on the rocky ground that connects the port with the town. Part of an isodom ic technique wall that chronologically belongs to the H ellenistic period has also survived. A t the eastern downhill o f N eopporeion and other places, there are carved tombs o f rough rock tombs, an actual ne­ cropolis, which has been studied by M ondry Beaudouin (1880), T h e o ­ dore Bent (1885) and N ikolaos M outsopoulos (1978). M ost o f them belong to the pre-historic era but have been used and extended during the classical, H ellenistic and early Christian period. T here is a wide variety in tomb design. M ost of them consist o f tandem chambers that have carved arches for the tribute deposition and carved sarcophagus for the placem ent of the dead and the offerings.

A m on g the numerous inscriptions that come from V roukounta, the most rem arkable is known as “ D o rik on psifisma K arpathou” (D oric resolution o f Karpathos) that was found just before 1862.

A fter the prevalence of Christianity, considerable parts o f ancient temples have been used for the construction o f Christian churches and even today, there are ruins o f three early Christian basilicas in Vroukounta. A t the north-eastern edge of the peninsula there is the cave church o f St Ioannis Prodromos that is celebrated on the 29th o f August.

The cave has been used as a church since the beginning o f the 20th century. “ Dorikon Psifisma Karpathou” (Doric resolution of Karpathos)

This is the name given to an inscription from Karpathos, issued for the first time in 1863 by Carl W escher in French. It was found a few years earlier in Porthmos. T oday it is in the British museum of London. There is an identical copy in Vroukounta. It is the most extensive and the most important of the inscriptions found in Karpathos, carefully engraved on a column of a blue white marble. It dates back to the 3rd century B C , at

------------------------------------------

23

-----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

the time o f A lexander the G reat’s successors. The beginning and the end are missing due to marble decay. The language is D oric with elements of “K oine G ree k ” (Hellenistic G reek).

T he translated text o f the inscription is the following: [... son o f ....] from Vrycus, proposed: Menocritus, Metrodorus’ son, from Samos, a public doctor for more than twenty years, had always been curing everyone showing willingness and honesty; and he had been faultless in both his professional ability and be­ haviour in general; during the epidemic, when many people not only among the citizens but also among the foreigners who lived in the town were in danger, he became their saviour showing public spirit and disregarding fa­ tigue; even before being employed by the town as its doctor, while living in ..... he saved many citizens from deadly diseases without pay; and he would always visit the houses o f the people at the outskirts in justice and good will.

For these reasons, and so as to show gratitude and to honour the good doctors, let the people o f Vrycus after having approved this decree, praise Menocritus, Metrodorus’ son, from Samos, and crown him with a golden wreath and declare during the Aesculapius Games: “Vrycus people praise and crown Menocritus, Metrodorus’ son, from Samos, with a golden wreath because o f his experience and good nature” .

Furthermore let Menocritus be admitted to the festivities o f the Vrycus people. The money needed for the wreath will be paid the treasurer.

Immediately after the approval o f this decree let the people elect a man; and let the elected man ask the assembly to give the wreath and put a stone in Strait Neptune’ s temple, and the stone write the decree, with which the peo­ ple o f Vrycus have honoured Menocritus, Metrodorus’ son, from Samos.

The expenses [for the wreath and the stone will be paid by the treasurer. ...., son o f ..... , from Vrycus, has been elected.]

Palatia

T h e ancient city was named Nisyros. T he national name Nisyrios (inhabitant of N isyros) is found on many inscriptions. In the A thenian tax list during the 5th- 4lh century B C the citizens o f Saria have been recorded as taxpayers. The limited amount o f tax contribution shows that it was a sparsely populated city and not wealthy. A t the inlet of __ ____________________ =

__________

24

- _____ :--------- :___________ — ---------------

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Palatia there aren’t many ancient remains because o f the earthquakes, em bankm ent fills and the use o f the material to construct later build­ ings. A n ancient, carved, cham ber tomb has survived at the southern east side o f the inlet, on the pathw ay that leads to K yra (Kastellos).

T he fortifications of Kastellos were studied for the first time in 2001. The A cropolis is surrounded on the north and west side by a strong wall. The other sides are com pletely inaccessible due to the steep terrain. T he fortification dates back to the 4th century B C but additions and repairs were certainly made and housing extends back to the early centuries o f Christianity. T he exact dating and the determ i­ nation of the type and the geographical extend o f the remains that is, if it is a fortified watchtower settlem ent, would be possible only by sys­ tematic excavation. A t the top o f the ascent, there are remains o f three aisled basilicas o f 28 meters length, with splint and surrounding build­ ings as well as underground tanks for the rain water collection.

A t A lim ounda (an inlet north of Palatia), surface, pottery remains of prehistoric and M inoan period have been found.

A g ia Sophia chapel in Palatia is built on the remains o f the three aisled basilicas and it consisted o f 32 meters length apart from the splint and a central aisle o f about 20 meters width. Outside and east o f the today’s chapel, have survived three semicircular tiers where the cler­ gym en’s seats were supported by. In the middle there was the bishop’s throne opposite the altar. The size o f the original tem ple, the remains of buildings and an early Christian bathhouse at the north shore of the watercourse, lead to the conclusion that during the 5th and 6th century A D there was econom ic prosperity and a large population in the island o f Saria. A t the southern and north side o f Palatia’s gorge, m any un­ usual, single room buildings o f unique architecture that the locals call “ tholous” (domes) because o f their vaulted roof, have survived. In front o f the entrance they have a vaulted porch. T h ey w ere built of local, natural or slightly treated stones. Lim e and tile mortar is used as a binding material and they are coated with strong hydraulic mortar. It is known that in the north side o f the inlet and very close to the coast, there was a small pozzolan “m ine” that the inhabitants used until 1930.

Those buildings have two construction types, one with a rectangular and one with a square floor plan. T here is a unique, semi circular

------------------------------------------

25

-----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

building at the north side, known as “ G isterna” . A local tradition says that it was a cistern for wine storage. T he scholars o f those unusual buildings find many similarities in the design and the construction, to residences found until today in Syria and particularly at Halepi. It is conjectured that it is an A ra b ic settlem ent built from pirates around the 9th century and it was preserved until the first half o f the ioth century, when C rete was conquered by the A rabs o f Andalusia (827-961 A D ).

Tristomos

G rand, natural harbor, unique on this maritime region. It took its name (three mouths) from the three openings that are form ed by the two islets on the w ay in. A t the region o f Tristom os, the “ D orikon psifisma K arpath ou” (D oric resolution o f Karpathos) that was dedicated to the temple o f Poseidon o f Porthm io and other dedicatory inscrip­ tions, w ere found. This m ade some scholars believe that Poseidon’s tem ple was located on the southern side o f Tristom os where the chapel of A gios N ikolas stands today. O ther scholars say that it was located on the passage between Karpathos and Saria where today’s chapel o f A gia A ikaterini stands.

The foundations o f an early Christian, three aisled basilicas have survived in the inner part of Tristom os, as well as two more Christian tem ples, at Pera Lim nes and V reka.

Tristom os is m entioned by Chr. Buondelm onti in 1422, as well as by all the posterior travellers as Porto Tristano or Porto Tristo Nato.

The port was system atically used by the seamen o f K asos during the revolution of 1821. During the Second W orld W ar, the Italians used Tristom os as a dockyard; they built a barrack and constructed obser­ vation posts and other defensive works. T he approxim ately 14 houses o f Tristom os (some o f them have been recently renovated) belong to families from O lym pos who lived there perm anently until the Second W orld War. There were two chapels; A gios N ikolaos at the south coast and Taxiarchis M ichael (Paliarm otis) in the inner part of the inlet. The chapel o f A gioi A n argyroi has been recently built. There w ere also three windmills operating and a coffee house.

Nikos M. Makris

26

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Πανοραμική άποψη της Ολυμπου · Panoramic view o f Olympos

Η Αυλώνα · Avlona

=

27

-----

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Το Διαψάνι · Diafani.

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Η Βρουκούντα

·

Vroukounta.

Λαξευτοί τάφοι στη Βρουκούντα

·

Carved tombs in Vroukounta.

29

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Μεσαιωνικός «θόλος» στα Παλάτια

·

Medieval “ tholos” (dome) in Palatia.

Ο όρμος των Παλατιών · The inlet o f Palatia.

30

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΟ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Ο

Ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Όλυμπο Καρπάθου, η «Πανα(γ)ία», όπως είναι γνωστός, είναι αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο κτήριο στον ονομαστό παραδοσιακό αυτόν οικισμό. Κτισμένος στο ψηλό­ τερο σημείο του, πολύ κοντά στους μύλους, δεσπόζει με τη θέση του, με τις μεγάλες σχετικά διαστάσεις του, το ψηλό κωδωνοστάσιο, τον κεραμοσκεπή τρούλο του. Κυρίως όμως δεσπόζει στις καρδιές των απανταχού Ολυμπιτών, αλλά και όσων επισκεπτών είχαν την τύχη να παραβρεθούν σε κάποια γιορτή στην Όλυμπο, γιατί αιώνες ολόκληρους στεγάζει τις σημαντικότερες χαρές, αλλά και λύπες, στις ξεχωριστές γιορτές και πανηγύρεις τους. Ο ναός αποτελεί το «θησαυροφυλάκιο» του χωριού, καθώς εδώ βρίσκεται συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος του εκκλησιαστικού του πλούτου. Γιατί, από τη στιγμή της ανέγερσής του αποτελεί τον σημαντικότερο ναό του οικι­ σμού, συνδεδεμένο με τα ιδιαίτερα έθιμα και τις παραδόσεις του. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια μεταφέρθηκαν εδώ από τα εξωκλήσια του χωριού εικόνες και εκκλησιαστικά κειμήλια για λόγους ασφαλείας. Παράλληλα, όμως, απο­ τελεί και «θησαυροφυλάκιο μνήμης», γιατί στους τοίχους του, στην ξυλό­ γλυπτη επίπλωσή του, δηλαδή στο τέμπλο και στον δεσποτικό θρόνο, αλλά και στις φορητές εικόνες και τα εκκλησιαστικά του κειμήλια -εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία και άμφια-, αποτυπώνεται η μακραίωνη ιστορία τόσο του ίδιου του ναού διαμέσου των αιώνων, όσο και του χωριού της Ολύμπου! Ο ναός είναι κτισμένος στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο, με μεγάλη ημικυκλική εσωτερικά και τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα. Είναι σχετικά μεγάλος (11,70μ. η οριζόντια κεραία του σταυρού και 11,15μ. η κάθετη και πλάτος κεραιών 4,80μ. τα οριζόντια σκέλη και 4,70μ. το δυτικό) και έχει τέσ­ σερις θύρες, δύο στα νότια και δύο στα ανατολικά. Βόρεια της βόρειας κεραίας προστέθηκε το 1935 ορθογώνιος χώρος (διαστ. 7,65 X 5,20), ως γυναικωνίτης. Το 1970, σύμφωνα με επιγραφή, ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο, στα δυτικά της νότιας κεραίας του σταυρού, ΔΩΡΕΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΧΑΨΗ. Άλλη επιγραφή, σκαλισμένη σε μάρμαρο πάνω από το περιθύρωμα της κύριας εισόδου στον ναό, στην απόληξη της νότιας κεραίας του, μας πληρο­ φορεί ότι εργασίες ανακαίνισης έγιναν το 1894 (ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΘΗΝ Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΡΘΗΞ ΔΙΑ ΕΞΟΔΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Κ ΑΙ ΔΙΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑΣ / ΑΝ. ΧΑΖ(Η). ΜΙΧΑΛΗ. Ν. Χ(Α)Ζ(Η) ,ΓΕΩΡΓ(ΙΟΥ) ΚΑΙ Ε Κ ΧΕΙΡΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΟΣ I. Ν. ΚΑΛΟΓΡΗ: 1894. ΜΑΡΤ.10)

-------------------------------------------

31

— — ——

— — —

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Πότε όμως κτίστηκε ο ναός; Α ς αρχίσουμε την περιήγηση στο εσωτερικό του κι ας αφήσουμε τον ίδιο να διηγηθεί την ιστορία του... Τα παλιότερα μυστικά του Ναού φυλάσσονται στον δυτικό τοίχο της δυ­ τικής κεραίας του (Εικ. 4). Αν σταθεί κάποιος και τον παρατηρήσει για αρκετή ώρα, θα δει ότι ο τοίχος αυτός έχει τρία διαφορετικά στρώματα διακόσμησης, το ένα πάνω στο άλλο. Η πιο πρόσφατη διακόσμηση, το τελευταίο στρώμα, έγινε με τοιχογραφίες την ίδια εποχή που τοιχογραφήθηκε και ο υπόλοιπος ναός. Γε­ νικά, οι τοιχογραφίες του ναού, στις οποίες θα επανέλθουμε αργότερα, είναι αρκετά κατεστραμμένες. Τμήματά τους έχουν πέσει, κάποιες είναι πολύ μαυρισμένες από την κάπνα των κεριών και των θυμιατών, άλλες απολεπισμένες. Στο δυτικό τοίχο, κάτω από τις τοιχογραφίες που σώζονται στο χαμηλότερο τμήμα του, υπάρχει ένα στρώμα με ανάγλυφο σταμπωτό πάνω στον σοβά, διάκοσμο. Τον αποτελούν τρία διαφορετικά είδη σταυρών, ανθοδοχεία, ταινία με ελικόμορφο φυτικό μοτίβο και ρόδακες. Κάτω και από τον σταμπωτό διά­ κοσμο, στο υψηλότερο σημείο του τοίχου, εκεί που ο δυτικός τοίχος συναντά την καμάρα, διακρίνεται το προσχέδιο από τμήμα της παράστασης της Ανά­ ληψης. Διακρίνεται ο Χριστός καθιστός μέσα σε κυκλική δόξα που κρατούν ψηλά δύο άγγελοι. Η παράσταση ανήκει στο αρχικό στρώμα διακόσμησης των τοίχων του ναού. Με κριτήρια αρχαιολογικά και ιστορίας της τέχνης, οι τοιχο­ γραφίες του τελευταίου στρώματος χρονολογήθηκαν στον 18° αιώνα, ο σταμπωτός διάκοσμος στον 17° και το προσχέδιο της Ανάληψης στον 15° αιώνα. Επομένως, ο ναός ως κτήριο, χρονολογείται τον 15° αιώνα ή και παλιότερα. Μάλιστα συγκρίσεις με ναούς του ίδιου αρχιτεκτονικού τύπου στη Ρόδο δεί­ χνουν ότι μπορεί να είναι ακόμα παλαιότερος, του 14ου ή και του 13ου αιώνα. Παρότι επομένως δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία ανεγέρσεως του ναού, είναι γνωστή η ευρύτερη ιστορική περίοδος ανεγέρσεώς του, που είναι η υστεροβυζαντινή (μέσα 13ου -μέσα 15°° αιώνα). Η ανέγερση ενός σχετικά μεγάλου ναού στην Όλυμπο αυτήν την εποχή οδηγεί στο συμπέ­ ρασμα ότι ο και ο οικισμός ήταν ήδη αρκετά μεγάλος, ώστε να χρειάζεται έναν μεγάλο ενοριακό ναό σαν την Πανα(γ)ία! Επίσης, ότι οι κάτοικοι του οικισμού ήταν αρκετά πλούσιοι την ίδια εποχή, ώστε να κτίζουν τον ναό και να τον διακοσμούν με τοιχογραφίες. Όμως και τον 17° αιώνα, που θεωρείται γενικά δύσκολος και ταραγμένος, οι Ολυμπίτες έχουν την οικονομική δυνατότητα αλλά και επαφές με άλλες περιο­ χές, ώστε να ξαναδιακοσμήσουν τον ναό τους και μάλιστα με την τελευταία λέξη της μόδας(!), με ανάγλυφο, σταμπωτό στον σοβά, διάκοσμο που απαντά την ίδια εποχή στη Ρόδο, στην πόλη και στη Λίνδο, αλλά και σε άλλα νησιά στα Δωδεκάνησα και στις Κυκλάδες. Τον 17° αιώνα φαίνεται πως αγοράζουν και

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

ένα ευαγγέλιο τυπωμένο στη Βενετία, σύμφωνα με τη χρονολογία 1671 (αχοα'), που βρίσκεται τυπωμένη στην πρώτη σελίδα του. Αγοράζουν, καθώς φαίνεται, και τον σταυρό λιτανείας, που στέκει μέχρι σήμερα σε περίοπτη θέση μέσα στον ναό, μπροστά από το τέμπλο. Πιθανότατα την ίδια εποχή, τον 17° αιώνα, χρο­ νολογείται και η εικόνα της Παναγίας «Κυρίας της Καθολικής», που φυλάσ­ σεται στον ναό της Κοιμήσεως, αλλά προέρχεται από την Αγία Άννα την Κα­ θολική και δίνει πληροφορίες για τη λειτουργία της Αγίας Άννας πιθανότατα ως καθολικού Μονής (;) στον 17° αιώνα. Τα μυστικά των πιο πρόσφατων αιώνων φυλάσσονται στο τέμπλο ή εικο­ νοστάσι (Εικ. 5). Κ ι αν για ν ’ αποκρυπτογραφήσει κανείς τα μυστικά του δυτι­ κού τοίχου χρειάζεται ειδικές γνώσεις, το τέμπλο είναι πιο εύκολο να φανερώσει τα μυστικά του. Ας το παρατηρήσουμε πρώτα από κάποια απόσταση. Το ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι επιχρυσωμένο και κατά τόπους ζω ­ γραφισμένο. Οριζόντια χωρίζεται σε τέσσερις κύριες ζώνες. Ψηλά, στην Επίστεψη όπως ονομάζεται, εικονίζεται ο Εσταυρωμένος Χριστός ανάμεσα στα λεγάμενα Λυπηρά, δηλαδή τους «λυπημένους», τους πενθούντες Ιωάννη αριστερά και Παναγία δεξιά (Εικ. 6). Οι τρεις αυτές εικόνες, με τα ξυλό­ γλυπτα πλαίσια, πατούν πάνω σε δυο αντωπούς ξυλόγλυπτους δράκους, που συμβολίζουν το «κακό» που κατανικήθηκε με τη σταυρική θυσία του Χρι­ στού. Ο Εσταυρωμένος πατά στις ουρές των δράκων που είναι δεμένες με­ ταξύ τους, και ο Ιωάννης και η Παναγία στα κεφάλια τους. Στις άκρες της Επίστεψης, απεικονίζεται η Άμπελος σε δύο τεταρτοκύκλια με ξυλόγλυπτη κληματίδα και γραπτά εικονίδια των αποστόλων. Ανάμεσα στους δράκους και στην Άμπελο στέκουν δύο ολόγλυφοι ξύλινοι αετοί. Αμέσως πιο κάτω, βρίσκεται το λεγόμενο «επιστύλιο» του τέμπλου, με δώδεκα εικόνες κάτω από ξυλόγλυπτες αχιβάδες, που απεικονίζουν τις κύ­ ριες εορτές και είναι γνωστές και ως Δωδεκάορτο: η Γέννηση, τα Εισόδια και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του Χριστού, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, η Μεταμόρφωση, η Έγερση του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος, η Ανά­ σταση, η Ψηλάφηση του Θωμά, η Ανάληψη. Στις άκρες του επιστυλίου, βρίσκονται δύο στενόμακρα εικονίδια, δεξιά του αποστόλου Φιλίππου και αριστερά του ευαγγελιστή Λουκά. Ακολουθεί ζώνη με ξυλόγλυπτο φυτικό διάκοσμο, κληματίδα, και α­ μέσως πιο κάτω η κύρια οριζόντια ζώνη του τέμπλου με την Ωραία Πύλη -κάτω τα Βημόθυρα και πάνω το Καταπέτασμα-, πέντε δεσποτικές, προσκυνηματικές εικόνες -του Χριστού Παντοκράτορα, του Ιωάννη του Προ­ δρόμου και του αγίου Μερκούριού, δεξιά από την Ωραία Πύλη, της Πανα­ γίας Οδηγήτριας και της Κοίμηση της Παναγίας, στην οποία είναι αφιερω­

—

33

---- — ------- :----------------- =------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

μένος ο ναός, αριστερά από την Ωραία Πύλη. Στο αριστερό άκρο του τέ­ μπλου ανοίγεται η Πύλη Πρόθεσης. Στο κατώτερο μέρος του τέμπλου, βρίσκεται μία ακόμα οριζόντια ζώνη με πέντε εικόνες που απεικονίζουν τους ιεράρχες Βασίλειο, Γρηγόριο, Ι­ ωάννη Χρυσόστομο, Αθανάσιο και Νικόλαο. Οι εικόνες στο κάτω μέρος του τέμπλου αποκαλούνται «θωράκια» του τέμπλου. Για να γνωρίσει κανείς τα μυστικά του τέμπλου, πρέπει να πλησιάσει πολύ κοντά στο εικονοστάσι. Αν παρατηρήσει την επιβλητική Πύλη Πρό­ θεσης, που έχει ύψος 2,09μ, και απεικονίζει μεγαλοπρεπή τον αρχάγγελο Μιχαήλ (Εικ. 8), θα δει κάτω από τα πόδια του αρχαγγέλου και πάνω από τη ζωγραφιστή λευκή ‘ποδέα’ με τον ανθεμωτό διάκοσμο, μια τετράστηλη μεγαλογράμματη επιγραφή: + λ ν ι ς ι ο ρ ι θ η γ α (Ν) τ α

π α ρ ο ν (τ α ) δ ια ς τ η λ α , η π ο χ υ ρ ο <ς )

ΚΑΜ(ΟΥ) ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΑΝΑΓΝΩΣΤ(ΟΥ)/ EIUTPOriEYONTOS ΤΟΥ ΕΥΛΑΒΑΣΤΑΤ(0)Υ ΚΟΝΣΤANTHNOY ΙΕΡΕΩΟ ΚΑΙ ΠΡΟΤΟΠΑΠΑ / THC ΟΛΗΜΠΟΥ: MNIC0HTI Κ(ΥΡΙ)Ε ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΕΥΟΕΒΩΝ ΚΑΕ ΟΡΘΟ­ ΔΟΞΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ. 1742 ΜΗΝ An'PIAAIOS

(ElK. 9)

Η επιγραφή μάς δίνει, επομένως, πληροφορίες για το ποιος ζωγράφισε («ανιστόρησε») το τέμπλο, πότε το τελείωσε και ποιος ήταν υπεύθυνος από τη μεριά της εκκλησίας. Η απάντηση στα παραπάνω είναι ο ζωγράφος Ι­ ωάννης Αναγνώστης, τον Απρίλιο του 1742, όταν υπεύθυνος του ναού ήταν ο ιερέας Κωνσταντίνος, που ήταν και πρωτοπαπάς της Ολύμπου, εκκλησι­ αστικό αξίωμα που δε χρησιμοποιείται σήμερα. Προφανώς το έργο ήταν συλλογικό, χορηγία όλων των κατοίκων της Ολύμπου, που μνημονεύονται συλλογικά στην επιγραφή. Αν κοιτάξει κανείς ακόμα πιο προσεκτικά, ανά­ μεσα στις κνήμες του αρχαγγέλου και στην άκρη του θηκαριού της ρομφαίας του, θα παρατηρήσει δύο επιπλέον σεμνότερες μικρογράμματες επιγραφές. Στη δεύτερη διαβάζεται: μ α ΐσ το ρ ...ό π ο υ ετα λη /ά ρ ισ εν το τέμ π λο ν τ ο / ’ο νο μ α του ν ικ ό λα ο ς/[ε]κ τη ς νυσσ ο υ σίμης. Με άλλα λόγια, ο μάστορας που έφτιαξε το τέμπλο είναι ο Νικόλαος από τη Σύμη. Αν συνεχίσει ο επισκέπτης-προσκυνητής να κοιτάζει με προσοχή, θα ανακαλύψει και άλλες επιγραφές. Στην εικόνα της Κοίμησης, κάτω από το νεκροκρέβατο, διακρίνεται η επιγραφή ΑΨ ΚΒ (1722)/ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΩ ΣΤ' και ανάμεσα στον άγγελο και τον Ιεφωνία ΧΕΙΡ Ν ΙΚΗ ΤΑ C E n i /KPHTOC. Ο ίδιος ζωγράφος ζωγράφισε και την εικόνα του αγίου Μερκούριού, όπου κάτω αριστερά διαβάζεται: ΑΨΚΕ (1725) ΧΕΙΡ ΝΙΚΗΤΑΩΕΠΙ. Περίπου την ίδια εποχή τελείωσε και ο επισκοπικός θρόνος, σύμφωνα με τη χρονο­ λογία ΑΨ ΝΑ (1751), κάτω αριστερά στη ζωγραφιστή εικόνα του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέως, στην πλάτη του θρόνου.

34

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Επομένως, στα μέσα του 18™ αιώνα έχει ολοκληρωθεί το τέμπλο και ο επισκοπικός θρόνος, από τον Νικόλαο, Συμιακό ξυλογλύπτη, και δύο ζω­ γράφους, έναν ονομαστό για την εποχή του Κρητικό, τον Νικήτα Σέπη και έναν Ροδίτη, τον Ιωάννη Αναγνώστη, που έκανε, καθώς φαίνεται, και την περισσότερη δουλειά. Η καλή για την εποχή ποιότητα τόσο του ξυλόγλυπτου τέμπλου όσο και της ζωγραφικής των εικόνων δείχνουν και πάλι ευμάρεια του οικισμού. Α ς μην ξεχνάμε ότι την ίδια περίπου εποχή, ίσως λίγο αργό­ τερα, προς το τέλος του 18ου αιώνα, τοιχογραφήθηκε και ολόκληρος ο ναός με ένα πολύ πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο. Παρά την κακή κατάσταση των τοιχογραφιών διακρίνεται ο Παντο­ κράτορας στην κορυφή του τρούλου (Εικ. 10), η Παναγία ανάμεσα σε ο­ λόσωμους αγγέλους, σε ζώνη αμέσως από κάτω, και ζώνη με προφήτες ακόμα χαμηλότερα στο τύμπανο του τρούλου. Μεγάλο μέρος από τις τοι­ χογραφίες του τρούλου έχει καταπέσει. Στα σφαιρικά τρίγωνα εικονίζονταν οι τέσσερις ευαγγελιστές, από τους οποίους σήμερα σώζεται μόνον ένας. Στο ιερό εικονίζονται η Παναγία στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας, ιε­ ράρχες στον ημικύλινδρό της, η Ανάληψη στην καμάρα, η Φιλοξενία του Αβραάμ, η Θυσία του Ισαάκ και η Άκρα Ταπείνωση στους τοίχους και στην κόγχη Πρόθεσης, και η Θεία Κοινωνία στο μέτωπο της αψίδας. Οι τρεις κεραίες είναι, επίσης, κατάγραφες. Φέρουν διακοσμητικό στο κλειδί της καμάρας, μία ζώνη με προπάτορες του Χριστού και αγίους σε μετάλλια ψηλά στην καμάρα, μία με σκηνές από τον Ακάθιστο Ύ μνο που περιτρέχει τον ναό ενιαία από τη νότια κεραία μέχρι και τη βόρεια, μία ζώνη με σκηνές από το Δωδεκάορτο και τα Πάθη του Χριστού, μία άλλη ζώνη με τα Θαύματα του Χριστού στη νότια και δυτική κεραία και με τη Ζωή της Παναγίας στη βόρεια, μία ζώνη αγίων στο κάτω μέρος των τοίχων και, τέλος, ακόμα χαμηλότερα, ζωγραφιστή ποδέα (Εικ. 11 - 12). Ο αγιογράφος φαίνεται πως είναι ο ίδιος με αυτόν που ζωγράφισε την Αγία Αναστασία τη Ρωμαία στο Γεννάδι της Ρόδου, και κατά πάσα πιθα­ νότητα, όπως και ο ξυλογλύπτης, προέρχεται από τη Σύμη. Τον πλούτο του ναού και του οικισμού κατά τον 18° αιώνα, επιβεβαιώνουν και οι ασημένιες επενδύσεις της δεσποτικής εικόνας της Παναγίας Οδηγήτριας, έξοχο έργο του αργυροχόου Ιωάννου Ανεγνώστου Νισυρίου (1790) και μιας φορητής εικόνας του αρχαγγέλου Μιχαήλ, με χρονολογία 1799. Χρονολογία 1798 φέρει και ένας ξύλινος σταυρός λιτανείας επενδυμένος με ασήμι, δωρεά του Αντωνίου ιερέως και Σακελλαρίου Ολύμπου (Εικ. 13). Με τον ίδιο τρόπο, αν συνεχίσουμε να παρατηρούμε προσεκτικά εικόνες και εκκλησιαστικά κειμήλια, θα ανακαλύψουμε και άλλα κρυμμένα μυστικά.

------------------------------------------

35

-----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Για παράδειγμα, το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, μοιάζει να μην γίνεται τίποτα στην Όλυμπο, σύμφωνα πάντα με τα αρχαιολογικά δεδομένα του ναού της Κοίμησης. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι ο ναός είχε πλέον ό,τι χρειαζόταν, ίσως όμως και να οφείλεται στην έξαρση της ληστοπειρατείας που μαρτυρείται για αυτήν την εποχή. Αντίθετα, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, επενδύονται με ασήμι κάποιες εικόνες, όπως η φορητή του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (1851), η δεσποτική του Παντοκράτορα (1871) και το νεκροκρέβατο στην εικόνα της Κοίμησης (1878). Το 1867 εικονογρα­ φούνται τα βημόθυρα από τους “ αδελφούς Δημήτριο και Μιχαήλ Κρήτες” . Τον 19° αιώνα αγοράζονται και τα σαράντα πέντε από τα σαράντα έξι βιβλία που βρέθηκαν μέσα στο ναό! Οι χρονολογίες έκδοσής τους κυμαί­ νονται από το 1818 μέχρι και το 1895 και τα τυπογραφεία όπου εκδόθηκαν βρίσκονται κυρίως στη Βενετία, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα. Πρόκειται για Ευαγγέλια, Μηναία, Τριώδια, Τυπικά της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Κάποια από αυτά πρέπει να έχουν μεταφερθεί από άλλες εκκλησίες του χωριού. Αλλά και τον 20ό αιώνα ο ναός δεν έπαψε να δέχεται τις φροντίδες κυ­ ρίως των Ολυμπιτών, αλλά και της πολιτείας. Τότε κτίστηκε, όπως προαναφέρθηκε ο γυναικωνίτης (1935) και το κωδωνοστάσιο (1970). Τότε έγινε η επικεράμωση της στέγης (1974) και η στερέωση των τοιχογραφιών (1974). Στα τέλη του 20ου αιώνα (1994) συντηρήθηκε το τέμπλο και καταγράφηκαν οι εικόνες και τα εκκλησιαστικά κειμήλια του ναού. Απομένει πλέον, στον 21° αιώνα, να γίνει η συντήρηση των τοιχογραφιών ώστε να αναδειχθεί και πάλι ο ναός σε όλο του το μεγαλείο, σε αυτό που απέ­ πνεε τον 18° αιώνα, όταν τοιχογραφικός διάκοσμος και τέμπλο είχαν μόλις ο­ λοκληρωθεί και θα έκαναν, δικαιολογημένα, υπερήφανους τους Ολυμπίτες! Δρ Μ ΑΡΙΑ Ζ. Σ ΙΓ Α Λ Α Βιβλιογραφία: -Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης, «Τοιχογραφημένοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί της νήσου Καρπάθου της Δωδεκανήσου», Καρπαθιακά Α ', Ρόδος 2003, 159-166.

-Μαρία Ζ. Σιγάλα, «Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ελύμπου. Ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία από τις καταγραφές στον ομώνυμο ναό», Καρπαθιακά Α ', Ρ όδος2003, 171-204 και εικόνες σ. 411-416.

-Μαρία Σιγάλα, «Κάρπαθος. Όλυμπος. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου», ΑΔ 52 (1997), Χρονικά Β \ Αθήνα 2003, 1142-1145.

36

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

THE CHURCH OF THE DORMITION OF THE VIRGIN IN THE VILLAGE OF OLYMPOS ON KARPATHOS The Church o f the Dormition o f the Virgin in the village o f Olympos on Karpathos, i Pana(gh)ia, as it is else known, is undoubtedly the most impor­ tant building in this renowned traditional settlement. Built on a high spot, close to the windmills, it dominates the place by its position, its big dimen­ sions, its tall bell tower and its tiled dome. But mainly it dominates the hearts o f the Olympites everywhere, and also the hearts o f those visitors who had the chance to attend a feast in Olympos, because for centuries on end it has housed their happiest but also sad moments in their special feasts and festi­ vals.

The church constitutes the “treasury” o f the village, since it is here that the greatest part o f its ecclesiastical wealth has been gathered. And that is because, since the time o f its construction, Pana(gh)ia seems to have been the most important church o f the settlement, related with its most special customs and traditions. Moreover, in recent years, for safety reasons, icons and ec­ clesiastical objects were brought to this church from little chapels around the village.

At the same time, the church constitutes a “ treasury o f memory” , since on its walls, on its wooden furniture, that is, the wooden carved iconostasis (screen) and bishop’s throne, as well as on its icons and ecclesiastical objects -liturgical vessels, books and garments- the long history both o f the monu­ ment and o f the village itself through the centuries has been written.

The church is built in the type o f the free-standing cross with a dome. Its apse is semicircular on the inside and three-sided on the outside. It is quite big (1 1 ,70m long the horizontal cross arm and 1 1.1 5m long the vertical one; the width o f the cross arms is 4.80m the horizontal ones and 4.70m. the western).

It has got four doors, two o f which open to the south and two to the east. In 1935, a square room was added north o f the northern cross arm (7.65X5.20m), as g y n a ik o n itis, a place set apart only for women. In 1970, according to an inscription, the bell tower was erected, west o f the southern cross arm, as a DONATION B Y V ASSILIO S HAPSIS. Another inscription, carved on the marble over the door frame o f the main entrance to the church, at the end o f the southern cross arm, gives the information that restoration work was done to the church in the year 1894. ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΘΗΝ Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΡΘΗΞ ΔΙΑ ΕΞΟΔΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗ ΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑΣ / ΑΝ. ΧΑΖ(Η) ,ΜΙΧΑΛΗ. Ν. Χ(Α)Ζ(Η). ΓΕ­ Ω Ρ Γ ΙΟ Υ ) Κ Α Ι ΕΚ ΧΕΙΡΟΣ ΑΡΧΓΓΕΚΤΟΝΟΣ I. Ν. ΚΑΛΟΓΡΗ: 1894.ΜΑΡΤ.10. That is: T h e s a c r e d n a rth e x w as r e s t o r e d at th e e x p e n s e o f

........................ ...................

=

37

= --------- — --------------------- =

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

the C h u rch , u n d e r th e s u p e rv is io n o f A n. C h a tzim ich a lis a n d N. C h a tz ig eo rg io u a n d b y the h a n d o f the a rc h ite c t I. N. K a lo g r is : 1 8 9 4 . M a rc h ld fh.

When though was the church constructed?

Let’s start the tour inside the church and let it narrate itself (!) its his­ tory. ..

The “treasure chest” inside which the oldest secrets o f the church are kept is the west wall o f the west cross arm. If one stands in front o f it for some time and looks at it carefully, one will discover that the wall has three dif­ ferent layers o f decoration, the one underneath the other. The latest decora­ tion is a layer o f wall paintings, the same one which spreads all over the church. These wall paintings o f the church, to which we are going to refer more meticulously later on, are much damaged. Parts are missing; others are blackened due to the smoke o f the candles and censers. On the west wall, underneath the wall paintings there is a layer o f stamped embossed decora­ tion, consisting o f three different types o f crosses, flower pots, rosettes and a band o f a winding floral motif. Underneath these stamped motifs there are remnants -hardly discerned at the very top o f the wall- o f an even earlier layer o f wall paintings, most specifically part o f the incised draft o f the scene o f the Ascension (Christ sitting on a mandorla being held by two angels at the top). According to archaeological and art historical criteria the latest layer o f wall paintings is dated probably at the end o f the 18th c., the stamped em­ bossed decoration in the 17th c. and the initial wall paintings, the draft o f the Ascension, in the 15th c. Therefore, the building itself must be 15th c. or even earlier. In fact, comparisons with churches o f the same architectural type on Rhodes, point out a much earlier date, 14th c. or even 13lh c.

Thus, even though the exact date o f the erection o f the church is not known, the broader era in which it was erected, the post byzantine (middle o f 13th-middle o f 15thc.) is certain. The construction o f a relatively large church in Olympos in this period leads to the conclusion that the settlement was al­ ready big enough to be in need o f a large parish church, like Pana(gh)ia; and also that the inhabitants o f the settlement were rich enough at the same time to be able to afford its construction and to have it decorated with wall paintings.

Also in the 17thc., which is generally considered to be a difficult and turbulent period, one can see that the Olvmpites, as the inhabitants o f Olympos are called, have got the financial capacity and are sufficiently in touch with the world around them, to be able to redecorate their church and, what is more, with the kind o f decoration, the stamped embossed motifs, that was in fashion at that time, mainly in Rhodes but also in other islands o f the Dodecanese and the Cyclades. At the same time, they probably buy a gospel

38

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

printed in Venice in 1671(αχοα'), according to the date written on its first page. They also seem to buy the processional cross, which till today stands at a prominent place in the church, in front of the wooden screen. Most probably 17th c. is also the icon o f the Virgin “Kyria i Katholiki” (our Lady the Catholic), which is kept in the church o f the Dormition o f the Virgin but comes from the church o f Saint Anna the Catholic in the outskirts o f the village, giving thus information about the function of Saint Anna’s probably as the catholicon o f a monastery at the same time.

One more “ treasure chest” , keeping the secrets o f the more recent cen­ turies o f the church and village, is the wooden iconostasis. And i f the “tr e a s u r e c h e s t ’’-w est w all needs special knowledge in order to be unlocked, otherwise it keeps its secrets well hidden, the “ tr e a s u r e c h e s t ” - w o o d en ico n o sta sis can be unlocked more easily.

Let’s look at it from a distance first.

The beautiful wooden carved screen is gold-plated and in places painted.

Horizontally, it is divided into four main zones. High up, at the E p is te p s is , the Crowning o f the Iconostasis, there are the icons o f the Crucified Christ among the mourning Virgin Mary and St. John, the so called “ Lypera” (Sad).

These three icons, which have beautifully carved wooden cornices, stand on two heraldic dragons, with Christ on their tails, which are fastened together with a piece of rope, and the Virgin Mary and John on their heads. The dragons symbolize the evil which was defeated by the sacrifice o f Christ on the cross. At the two ends o f the Epistepsis, the Vine is depicted in two wooden carved quadrant arches, with painted little images o f the Apostles.

Between the heads o f the dragons and the Vine, there are two free standing wooden eagles carved in the round.

Immediately underneath, there is the so called “epistyle” , with twelve icons beneath wooden carved shell-fish. They depict the Twelve Great Feasts, known as Dodecaorton (565eKa=twelve): the Birth o f the Virgin Mary, the Presentation o f Virgin Mary to the Temple, the Annunciation, the Birth o f Christ, the Presentation o f Christ, the Baptism, the Transfiguration, the Raising o f Lazarus, the Entry to Jerusalem, the Resurrection o f Christ, the Incredulity o f Thomas and the Ascension. At both ends o f the Dodecaorton, there are two narrow icons depicting the apostle Philip on the right and the evangelist Luke on the left.

There follows a zone with wooden carved floral decoration, a vineyard, and immediately underneath the main horizontal zone o f the iconostasis, with the Beautiful Gates (or Holy Doors) in the middle, and five pilgrimage icons, known as d e s p o tik e s : Christ Pantocrator, saint John the Baptist, and saint Mercurios on the right o f the Beautiful Gates, and Virgin Mary Odegetria and

-------------------------------------------

39

-----------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

the Dormition o f the Virgin, to which the church is dedicated, on their left. At the far left opens the P ro th e s is Door (or North Door, or Deacons’ Door or Angels’ Door).

Even further down there is one more horizontal zone with five icons depicting the hierarchs Basil, Gregory, st. John Chrysostom, Athanasius and Nicholaos. Art historians call the icons o f the lowest part o f the iconostasis “ thorakia” (panels, slabs).

In order to turn the key in the key-hole o f the iconostasis “ treasure chest” , one must approach very close. If you look carefully at the impressive Prothesis Door, which is over 2m high (2.09m), and on which a majestic Archangel Michael is depicted, he will notice under the archangel’ s feet and over the painted white band decorated with floral motifs, a four - line in­ scription in capital letters: + α ν ις τ ο ρ ιθ η ο α (ν ) τ α π α ρ ο ν (τ α ) δ ια ς τ η λ α , η π ο χ υ ρ ο (ς ) ΚΑΜ(ΟΥ) ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΑΝΑΓΝΩΣΤ(ΟΥ)/ EIHTPOIIEYONTOS ΤΟΥ ΕΥΛΑΒΑΣΤΑΤ(0)Υ ΚΟΝΣΤΑΝΤΗΝΟΥ IEPEOC ΚΑΙ ΠΡΟΤΟΠΑΠΑ / THC ΟΛΗΜΠΟΥ: MNIC0HTI Κ(ΥΡΙ)Ε ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ EYCEBON ΚΑΙ/ ο ρ θ ο δ ο ξ ο ν χ ρ ισ τ ια ν ώ ν . 1 7 4 2 μ η ν a i i ' p ia a io s That is: T h e s e ic o n s w e r e p a in t e d by m e, lo a n n is A n a g n o stis, u n d e r th e s u p e rv is io n o f the m o st p io u s C o n sta n ti­

n e s , p r i e s t a n d p ro to p a p a s o f O ly m p o s: re m e m b e r , o u r L o rd , a ll th e d e v o u t a n d o rth o d o x C h ristia n s. 1 7 4 2 . M o n th A p ril”

So, the inscription gives the following information: the iconostasis was painted by loannis Anagnostis; the priest Constantinos, who was also pro­ topapas, an ecclesiastical office no more in use, was responsible for the project on the part o f the congregation o f Olympos; the latter most probably gave the money and that’s why they are mentioned in the inscription; the painting o f the iconostasis project was finished by 1742.

If one looks even more carefully, between the legs o f the archangel and at the edge o f the sheath o f his sword, one can see two humbler inscriptions, written in minuscule letters. The one at the edge o f the sheath reads: μ ο α σ τ ο ρ ...ό π ο υ ετα λη /ά ρ ισ εν το τέμπλον τ ο /’ο ν ο μ α του ν ικ ό λ α ο ς /[ε ]κ της νυσσου σίμ ης. That is: “ T h e m a s te r w ho m a d e th e ico n o sta sis is n ic h o la o s f r o m th e is la n d o f sy m i” .

If the visitor- pilgrim keeps on looking carefully, keeps on poking about the iconostasis “ treasure chest” , he is going to discover more inscriptions. On the icon o f the Dormition o f the Virgin, underneath the coffin - bed, one can read the inscription ΑΨ ΚΒ (1722)/ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΩ ΣΤ (that is, 6 February 1722) and between the archangel and Jephonias ΧΕΙΡ Ν ΙΚΗ ΤΑ CEIH /KPHTOC, that is, b y th e h a n d o f N iketas S e p i th e C re ta n . The same painter painted the icon o f saint Mercurios, on the left bottom o f which one reads: ΑΨΚΕ (1725) ΧΕΙΡ ΝΙΚΗ ΤΑ ΟΕΠΙ, namely, “ 7 7 2 5 . H a n d o f N ik eta s S e p i” .

Almost at the same time, the bishop’ s throne was finished, according to the

40

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

date (1751), written at the bottom left o f the icon o f Christ the Great High Priest, painted at the back o f the throne.

Therefore, in the middle o f the 18th century, the iconostasis and the bishop’ s throne have been completed, by the wood carver Nicholaos from the island o f Symi, and two famous painters at the time, Niketas Sepi from Crete and especially Ioannis Anagnostis from Rhodes, who did, in fact, most o f the icon - painting job. The good quality, by the standards o f the time, both o f the wood carving and o f the painting speak once again about the prosperity o f the settlement. We should also bear in mind, that almost at the same time, or propably a little later, at the end o f the 18th century, the walls o f the church were painted throughout with a very rich iconographical programme.

Despite the bad state o f preservation o f the wall paintings, one can still see Pantocrator at the peak o f the dome, the Virgin Mary amidst standing frontal angels underneath and further down in the drum o f the dome prophets.

In the pendentives there survives one out o f the four evangelists once de­ picted.

In the Sanctuary, the Virgin Mary is depicted in the conch o f the apse, hierarchs in its semicircular wall and the Ascension on its vault and scenes related to the Eucharist on the walls. At the front o f the apse the Communion o f the Apostles is depicted.

The three cross arms are also fully painted. They have a decorative zone at the key stone o f the vault and five different zones in the vault and the ver­ tical walls depicting the Ancestors o f Christ and saints in medallions at the top, scenes from the Akathist Hymn (or else the Salutations to the Virgin) running from the southern to the northern cross arm, a zone with the Twelve Great Feasts and the Passion o f Christ, another with the Miracles and Par­ ables in the southern and west cross arm and the Life o f the Virgin Mary in the northern cross arm, saints further down and in the lowest parts o f the walls a painted band.

The painter o f the wall paintings seems to be the same as the one who painted the church o f Saint Anastasia the Roman in the village o f Gennadi on Rhodes and probably, like the wood carver, he also comes from Symi.

The wealth o f the church and the settlement during the 18th c. is con­ firmed by the silver revetment o f the pilgrimage icon (despotike) o f the V ir­ gin Mary Odegetria, a nice piece o f work by the master Ioannis Anegnostis from Nissyros (1790) and o f a portable icon o f the Archangel Michael, dating 1799. In 1798, a wooden processional cross was covered with silver, or even made from scratch, as a donation by Antonios who was priest and Sakellarios o f Olympos.

41

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

date (1751), written at the bottom left o f the icon o f Christ the Great High Priest, painted at the back o f the throne.

Therefore, in the middle o f the 18th century, the iconostasis and the bishop’s throne have been completed, by the wood carver Nicholaos from the island o f Symi, and two famous painters at the time, Niketas Sepi from Crete and especially Ioannis Anagnostis from Rhodes, who did, in fact, most o f the icon - painting job. The good quality, by the standards o f the time, both o f the wood carving and o f the painting speak once again about the prosperity o f the settlement. We should also bear in mind, that almost at the same time, or propably a little later, at the end o f the 18th century, the walls o f the church were painted throughout with a very rich iconographical programme.

Despite the bad state o f preservation o f the wall paintings, one can still see Pantocrator at the peak o f the dome, the Virgin Mary amidst standing frontal angels underneath and further down in the drum o f the dome prophets.

In the pendentives there survives one out o f the four evangelists once de­ picted.

In the Sanctuary, the Virgin Mary is depicted in the conch o f the apse, hierarchs in its semicircular wall and the Ascension on its vault and scenes related to the Eucharist on the walls. At the front o f the apse the Communion o f the Apostles is depicted.

The three cross arms are also fully painted. They have a decorative zone at the key stone o f the vault and five different zones in the vault and the ver­ tical walls depicting the Ancestors o f Christ and saints in medallions at the top, scenes from the Akathist Hymn (or else the Salutations to the Virgin) running from the southern to the northern cross arm, a zone with the Twelve Great Feasts and the Passion o f Christ, another with the Miracles and Par­ ables in the southern and west cross arm and the Life o f the Virgin Mary in the northern cross arm, saints further down and in the lowest parts o f the walls a painted band.

The painter o f the wall paintings seems to be the same as the one who painted the church o f Saint Anastasia the Roman in the village o f Gennadi on Rhodes and probably, like the wood carver, he also comes from Symi.

The wealth o f the church and the settlement during the 18th c. is con­ firmed by the silver revetment o f the pilgrimage icon (despotike) o f the V ir­ gin Mary Odegetria, a nice piece o f work by the master Ioannis Anegnostis from Nissyros (1790) and o f a portable icon o f the Archangel Michael, da'ting 1799. In 1798, a wooden processional cross was covered with silver, or even made from scratch, as a donation by Antonios who was priest and Sakellarios o f Olympos.

42

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

In the same way, if one keeps on poking about “the treasure chests” , if one keeps on looking carefully at icons and ecclesiastical objects, one is bound to uncover more hidden secrets. For example, during the first half o f the 19th century, nothing worth mentioning seems to happen in Olympos, according to the archaeological data coming from the church o f the Dormition o f the Virgin. This could either be due to the fact that the church al­ ready had what it needed, or else due to the rise o f piracy which is known to be a problem in that period. On the contrary, in the second half o f the 19th c., some icons are covered with silver revetments, like the portable icon o f saint John the Precursor (1851), the despotike, pilgrimage icon o f Christ the A l­ mighty (Pantocrator) (1871) and the coffin - bed in the icon o f the Dormition (1878). Likewise, in 1867, the Bema Doors, the lower part o f the Beautiful Doors, were painted by the “brothers Dimitrios and Michael from Crete” .

In the 19th century, from 1818 to 1895, date forty -five out o f the forty -six books found and catalogued in the church! The printing houses the books come from are set up in Venice, Constantinople and Athens. The books are Gospels, Menaia, Triodia and Typika o f the Great Christ’ s Church. Some o f them must have been brought to and stored in Pana(gh)ia from other chapels o f the village.

But even, in the 20th century, the church has never stopped receiving the care o f the Olympites and, less so, o f the State. It was then that the annex meant for women, the g y n a ik o n ite s, was added (1935) and the bell tower was erected (1970). It was in 1974 that the roof was covered with tiles and the wall paintings were consolidated. At the end o f the century, 1994, the ico­ nostasis was restored and the icons and ecclesiastical objects were cata­ logued.

In the 2 1st century, there remains the restoration o f the wall paintings to be done, so that the church gains back all its grandeur, the one it exuded in the 18thc., when wall paintings and iconostasis were brand new and certainly and justifiably they would have made the inhabitants o f Olympos, the Olympites, really proud.

Athens, 26th May 2014 Dr Maria Z. Sigala

43

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Εικ. 1. Η Πανα(γ)ία (ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου) αγναντεύει από ψηλά την Όλυμπο · Pana(gh)ia (the church o f the Dormition) ...surveys Olympos.

Εικ. 2. Η νότια πλευρά του ναού όπου και η κύρια είσοδος.

The southern side o f the church with the main entrance.

44

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Ε ικ .

3. Το εσοηερικό τον ναού. Άποψη από το νότιο σκέλος του σταυρού The inside o f the church. View from the south cross arm.

Εικ. 4. Ο δυτικός τοίχος της δυτικής κεραίας του σταυρού. Το «σεντούκι» με τα παλιότερα μυ­ στικά τον The west wall of the western cross arm of the church. “ The chest” where the oldest secrets are kept — — — 45 ........................ - ............ — —

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Εικ. 5. Γενική άποψη του τέμπλου. * General view o f the iconostasis.

Εικ. 6. Η Επίστεψη του τέμπλου. Λεπτομέρεια. · The Crowning o f the Iconostasis.

____________________________

46

=

__________

_________

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Εικ. 7. Λεπτομέρεια του τέμπλου. Επάνω η ζώνη με την ξυλόγλυπτη κληματίδα, στη μέση οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας με τις ασημένιες επενδύσεις τους δεξιά κι αριστερά από το Καταπέτασμα της Ωραίας πύλης, κάτω τα Βημόθυρα και δύο «θωράκια» του τέμπλου.

Details from the iconostasis. On top, part o f the tier with the wooden carved floral motif, in the m iddle the pilgrimage icons o f Virgin Mary and Christ on both sides o f the upper part (katapetasma) o f the Beautiful Gates, in the lower part the Bema Doors in the centre and two “panels” with hierarchs.

----------------------------------------

47

--------------------------------------

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Εικ. 8. Ο αρχάγγελος Μιχαήλ στην Πύλη Πρόθεσης.

The Archangel Michael on the Prothesis Door.

48

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Εικ. 9. Η κύρια επιγραφή στην Πύλη Πρόθεσης.

The main inscription on the Prothesis Door.

Εικ. 10. Άποψη του τρούλου. · View o f the dome.

49

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Εικ. 11. Βόρεια καμάρα και βόρειος τοίχος.

The wall paintings o f the western and southern cross arms.

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Εικ. 12. Δυτική κεραία. Βόρεια καμάρα και βόρειος τοίχος.

Western cross arm- northern part o f the vault and northern wall.

51

—

— — —— —

ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕΙΡΑ · ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΑΡΙΘ. 9

Εικ. 13. Ασημένια επένδυση της εικόνας της Οδηγήτριας (1790).

The silver investment o f the pilgrimage icon o f Virgin Mary Odegetria.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 1 Χωριό ΣΠΟΑ Χωριό ΟΛΥΜΠΟΣ

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 8 Οικισμός ΤΡΙΓΓΟΜΟ Χωριό ΑΥΛΩΝΑ

Η διαδρομή που ενώνει τη νότια με τη βόρειο Κάρπαθο Μια Ομορφη διαδρομή χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικό Στο πρώτο τμήμα της διακόπτεται από τον αμαξιτό δρόμο σε μήκος 5χλμ που την καθιστά λίγο κουραστική Ο πεζοπόρος όμως αποζημιώνεται από το δεύτερο τμήμο της, όταν πλησιάζει προς την Όλυμπο, περπατώντας σε καλοφτιαγμένο καλντερίμι πάνω στις απόκρημνες δυτικίς πλάγιες του Προφ Ηλία Συνολικό μήκος διαδρομής 16.000 μ Χρόνος διάσχισης 5 ώρ. 34'

Μια γοητευτική διαδρομή που οδηγεί στη βόρεια άκρη του νησιού Το εντυπωσιακά τοπίο της διαδρομής υποβάλλουν τον πεζοπόρο που νοιώθει άπ πράγματι απομακρύνεται από τον πολιτισμό και περπατά σε παρθένο μέρος Για όποιον έρχεται από Αυλώνα είναι εντυπωσιακή η θέα καθώς φτάνει στο διάσελο πάνω από το Τρίστομο Το άτι σε πολλά σημεία σώζεται το παλιά πετράκπστο καλντερίμι ομορφαίνει ακόμα περισσό­ τερο τη διαδρομή Συνολικά μήκος διαδρομής 6.440 μ. Χρόνος διάσχισης 3 ώρ. 27'

Rout· OL 1 Village SPOA Village Olympus OL1 is the route that connects southern to northern Karpathos It is a beautiful track but with special features The paths first segment is interrupted by a dirt road on the 5* Km that makes it a little tiring It is all worth it since the second segment, as the hiker approaches the Village ot Olympus « paved with cobble-stone on the west cliffs of St proph Ii-as Total Otstance 16.000m Average time: 5h 34mln

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 2 Χωριό ΟΛΥΜΠΟΣ (Διαστάυρωση ΟΛ 1) Τοποθεσία ΠΕΪ - Διαστ. μονοπατιού ΟΛ 1

Route OL8 Village Trlstomo Village Avion· A fascinating route that leads to the north of the island The amazing views make the visitor feel he Is dwelling m truly virgin areas of natural beauty away from crvitization Visitors coming from Avlona face an outstanding sight when they reach the cot over tnstomo The trail * even more beautified by the old cobble-stone pevement that has been preserved m many areas of the path Total Distance: 0440m Average Time: 3h 27m

Από την Αυλώνα με τη διαδρομή ΟΛ 9 ο πεζοπόρος θα επισκεφτεί μια από τις πιο ωραίες τοποθεσίες του νησιού, την Αρχαία Βρυκουντα Μια επίσκεψη που αφήνει μια μοναδική εικόνα στον επισκέπτη που ειδικά γοητεύεται από τις αρχαιότητες Ο ι υπόσκαφοι τάφοι, τα κυκλώπεια τείχη αλλά και το υπόγειο εκκλησάκι του Αη Γιάννη αφήνουν μια αλησμόνητη εντύπωση. Συνολικά μήκος διαδρομής 4.140 μ. Χρόνος διάσχισης 1 ώρ. 25'

Ro u taO U Village Olympus (Crossing OL 1) Location PEY Crossing Route OL1

Route OL9 village Avion·· Vrlkount·· Beach (Ancient dty)

The route OL2 is a circular track that goes through the area of PEY and returns back to Olympus, via part ot route OttfSpoa - Olympus) It is a very interesting route that goes by the gutt ot Eugonymus (meaning fertile) and the little church of St. Mon· where the hiker wilt come across Byzantine

From Avlona following route OU> the visitor can reach one ot the most beautiful places on Karpathos Acient Vnkounta The corroded graves, the cyciopean walls and the underground church of St John are an an unforgettable experience Total Distance: 4140m Average Time: 1h 25

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 3 Χωριό ΟΛΥΜΠΟΣ Παραλία ΦΟΡΟΚΛΙ Η διαδρομή αυτή ξεκινά οπό την Ολυμπο και αφού συναντήσει τις διαδρομές ΟΛ 7 και ΟΛ 68 κστηφο ριζει και φτάνει στην παράλια ΦορΟκλι Ολη η διαδρομή είναι πολύ ωραία καθώς ελίσσεται ανά μέσα σε ρέμα, που ίχει αρκετά νερά ακόμα και το καλοκαίρι. Συνολικό μήκος διαδρομής 5.170 μ. Χρόνος διάσχισης 1 ώρ. 60'

Route OL3 Village Olympus Farofcli Beach This track starts from the village of Olympus and after gomg through parts of routes OL7 and OL68 it reaches (he Farokli beach It is a very beautiful track twisting through rrtts with enough water even during the summer Total Distance: 5 170m Average time: 1h 50min

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 10 Χωρ«ά ΑΥΛΩΝΑ Χωριό ΔΙΑΦΑΝΙ (μέσω παραλίας Βανόντος)

A n . 0ξ ύ ν η ίο ς

Η mo εντυπωσιακή και δύσκολη διαδρομή του δικτύου καθώς κινείται στις απόκρημνες ανατολικές πλαγιές βόρεια από το Διαφάνι Στη διαδρομή συναντά κανείς μια πετράκπστη σκάλα που έχει το περίεργο άνομα "Ξυλόσκαλα Η διαδρομή μετά τις απόκρημνες πλαγιές φτάνει σε πιο ήρεμο τοπίο, τον κόλπο του Τρίστομου Συνολικά μήκος διοβρομής 10.000 μ. Χρόνος διάσχισης 4 ώρ. 00'

Oxonisjosi

„

Alimoun+a

Ορμ Αλιμούντα.

O i l 1 is considered to be the most Impressive end difficult route twisting between the sheer eastern cliffs to the north of Diafani One wiH find en oid stone staircase on the path by the strange name 'XHoekate· (wooden staircase) After the abrupt slopes the track eventually reach·· a calm view over the gulf of Tnstomo Total Distance: 10000m

ΔΙΑΔΡΟΜΗ OA 12 ΣΤΕΝΟ (Δίαυλος) Οικισμός ΑΡΓΟΣ Τοποθεσία ΠΑΛΑΤΙΑ (Διάσχιση ΖΑΡΙΑΣ) Η διάσχιση της Σαρίας ξεκινά από τη νάπα άκρη του νησιού και το διασχίζει σε όλο το μήκος του Μια διαδρομή που αφήνει εξαιρετικές εντυπώσεις στον πεζοπόρο αφ ενός λόγω του άπ το νησί έχει παραμείνει ως ήταν χωρίς χωματόδρομους και επεμβάσεις, λόγω του αρχαιολογικού χώρου των Παλαπών αλλά και του οικισμού του Αργους Το ταξίδι υε το καοοθάκι ποοθέτη ηκόυη μια πινελιό στο χώρο που έτσι εξαοκεί ακόμα περισσότερη γοητεία. Συνολικά μήκος διοδρομής 7.Β20 μ. Χρόνος διάσχισης 3 ώρ. 00'

ΝΗΣΟΣ Σ Α Ρ ΙΑ S A R IA ISLAND

Bay Mi+aW

Ορμ. Ούλίέμα ΆκΤΤλάτωμα PlatowiA

Ορμ. Μητάτων

Route OL12 Steno Village of Argo· Area of Paletia (Troll of Sort·)

χ· AvSpeac St- Andreas

itc Άςηρουας Asprouas

The trail of Sana begins from the South of Karpathos and traverses the «land on ns tuH length It o a stunning trail to teOow due to the unexpkxted natural bgauty and its historical significance since π goes through the ancient sight of Palana and the village of Argos The journey with the small boat adds yet another touch ot enchantment to the area Total Distance 7t20m Average Tima: 3h

Η διαδρομή Ο Λ 10 δίνει τη δυνατότητα στον πεζοπόρο να κστευθυνθει από το Διαφάνι στην Αυλώνα.Η Διαδρομή Ο ΛΙΟ Α δίνει την δυνατότητα να φτάσεις από Αυλώνα στο χωριό Διαφάνι μέσω της παραλίας Βανάνας Το μικρά τμήμα του πραγματικά εντυπωσιακού καλντεριμιού βρίσκεται κοντά στην Αυλώνα Συνολικό μήκος διοδρομής 5.830 μ. Χρόνος διάσχισης 2 ώρ. 07'

Rout· Ο110 Ylllogo Avion·· Village Dlafanl (via Vananta Beach)

ΤίαραόπΑρι "‘‘ jaspori ApvtvoneTpA rAvmenope+v<x

Route OL11 Village Dlafanl Village Triatomo (church of St. Catherine)

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 9 Χωριό ΑΥΛΩΝΑ Παραλία ΒΡΥΚΟΥΝΤΑΣ (Αρχαία πόλη)

Η διαδρομή ΟΛ 2 είναι μια κυκλική διαδρομή που επισκέπτεται την τοποθεσία Πει και ξανογυρνά πάλι στην Όλυμπο χρησιμοποιώντας μεγάλο τμήμα της διαδρομής ΟΛ 1 (Σπόο-Ολυμπος) Είναι πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή που περνά από τον κόλπο του Ευγώνυμου και το εκκλησάκι της ΑγίαςΜονής όπου ο πεζοπόρος θα δει και βυζαντινός αρχαιότητες Συνολικό μήκος διαδρομής 6.790 μ. Χρόνος διάσχισης 2 ώρ. 49'

Total Distance 6.750m Average time: 2h 45mln

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 11 Χωριό ΔΙΑΦΑΝΙ Οικισμός ΤΡΙΣΤΟΜΟ Δκκττ. ΑΓ. ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ Εκκλησάκι ΑΓ. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Οικισμός ΤΡΙΣΤΟΜΟ

I/k . Μοναξιάς άριας n o n w ios

α γ . ιω α ν ν η ς

Route 0 110 allow tha hiker to travel from Oiafam to 8 1 ,OANH** Avlona and vica versa Trail O L A allows the visitor to reach the village of Oiafam starting from Avlona and passing through Vanada beach it features a small and truly •mpressrve cobblestone Average Time: 2ti 07min

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 4 Χωρ*ό ΟΛΥΜΠΟΣ Χωριό ΔΙΑΦΑΝ I Η πιο κλασσική διαδρομή που ενώνει το λιμάνι με την Ολυμπο Μια ενδιοψίρουσα διαδρομή που γίνεται ακόμα πιο γοητευτική για όποιον την ανεβαίνει από την ωρα που αντικρίζει την Ολυμπο καθώς βρίσκεται κάτω από τον επιβλητικό όγκο του Προφήτη ΗλΙα. Συνολικό μήκος διαδρομής 5.140 μ. Χρόνος διάσχισης 2 ώρ. 20'

Route OL4 Village Olympus Village Distant OL4 is the classic route that connects the port with Olympus An Interesting track that becomes even more enchanting for whoever follows it towards Olympus under the dignifying mountain ot st Proph Hies Total Distance: 5.140m Average Time: 2h 20 min

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 5 Χωριό ΟΛΥΜΠΟΣ Χωριό ΑΥΛΩΝΑ Η διαδρομή Ο Λ 5 Οδηγεί στην Αυλώνα Μια οπό τις πιο σημαντικός διαδρομές του δικτύου πολύ Ομορφη στο πρώτο τμήμα της. ειδικά όταν την περπατά κανείς από Αυλώνα προς Ολυμπο Συνολικό μήκος διαδρομής 4.770 μ. Χρόνος διάσχισης 1 ώρ. 44'

Route OL5 Village Olympus Village Avlona Route 015 leads to the village ol Avlona It is one ol the most important tracks and ot extreme beauty on its first portion, especially when it « followed towards Olympus Total Distance: 4.770m

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ δ Χωριό ΟΛΥΜΠΟΣ Κορυφή ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ Οι 4 πολύ ωραίες αυτές διαδρομές κινούνται γύρω από τον ορεινά όγκο του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται νάπα της Ολυμπου Το ενδιαφέρον αυτών των διάδρομων είναι άτι όπως και με τη διαδρομή Ο Λ 2 ο πεζοπόρος με σημείο έναρξης και λήξης την Ολυμπο μπορεί νο κάνει ωραίες ημερήσιες διοβρομές Συνολικά μήκος διοδρομής 2.000 μ.

Rout· OL6 Village Olympus Top of Mt. ProphlUa III·· 0 L 6 combines 4 routes that fwtst around the mountainous region of Prophltis litas at the south of Olympus Just like OL2 the hiker can make hourly daily hikes that start and end at the village ot Olympus Total Distance: 2060m

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΟΛ 7 Χ ω ρ ιό ΟΛΥΜΠΟΣ Διάσελο ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Τα 2 αυτά μονοπάτια αποτελούν την εναλλακτική λύση για κάποιον που θα ήθελε να ενώσει το Διαφάνι με την Ολυμπο. Ξεκινώντας από την Ολυμπο και οι δύο διαδρομές αφού ακολουθήσουν τη ίδια πορεία μέχρι το διάσελο Αγ Κωνσταντίνου, από το ομώνυμο εκκλησάκι που βρίσκεται λίγο χαιειλότερα. συνεχίζουν η μια περιφερειακά και η άλλη κατηφορίζσντος πιο απότομα για το Διαφάνι Συνολικά μήκος διοβρομής 2.320 μ. Χρονος διάσχισης υ up. 52

Rout· OL7 Village Otympoe Col of el. Conatantlne 01 7 feature· two tracks that are an alternative route lor someone that would kke to go from Otympoe to Dieteni Starting from Olympus both tracks follow the sam e course untH they reach the area of St Constant»!· named after the smalt near by church At that point thre tracks spM. one goes more directly and steeply down towards Diafani white me other goes peripherally Average Time: Oh 52mtn

Ορμ. . £tpavT0Ka>

Bay Seran+akopos/1 iTf S+.ktonna AflHap'iva P €1

r'Bouvapa.

Vounara

Αννώντια Bay Agnondii

ΥΠΟΜΝΗΜΑ · LE6EKD nt(OTtopnoi διαδρομή· hitcing trail κεντρικός δρόμος - *nain road χω^ατοδρομος-διΗ· road ® χωριά - village a αριθμός διαδρομής-route number & παραλία χια μπάνιο-swimming beach Φ αρχαιο>ομιώζΛώρος-archaeological