Περιεχόμενα
Πρόλογος ....................................................................................... 5 Εισαγωγή-Κριτική του Henri Lefebvre .................................... 11 Η ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας ....................................... 26 Ο ρυθμός της θείας ζωής ............................................................ 74 Στην καταγωγή του Είναι ........................................................... 88 Αναδρομή σε ένα σύστημα ...................................................... 110 Το άπειρο και ο χρόνος ............................................................ 131 Το αίνιγμα του κόσμου ............................................................. 141
Πρόλογος
Το πόνημα αυτό είναι μια μεταγραφή του έργου του φιλοσόφου Friedrich W. Schelling Η Ουσία της Ανθρώπινης Ελευθερίας, το οποίο μεταφράστηκε και εκδόθηκε με τον ανωτέρω τίτλο πριν από περίπου μισό αιώνα, από τις Εκδόσεις Αναγνωστίδη, σε μετάφραση του Γρ. Λιόνη. Στο έργο αυτό ξεδιπλώνεται η αποκάλυψη του Πνεύματος, μέσω μιας διαλεκτικής διαδικασίας ελευθερίας η οποία είναι πανταχού παρούσα τόσο στη φύση όσο και στην ανθρώπινη συνείδηση και Ιστορία. «Το μάτι που μ’ αυτό βλέπω τον Θεό είναι το ίδιο μάτι που μ’ αυτό με βλέπει Εκείνος», διακηρύττει ο Angelus Silesius.
Η Ουσία της Ανθρώπινης Ελευθερίας αποτελείται από έξι αυτοτελή, όμως αλληλοσυνδεόμενα κεφάλαια, καθώς επίσης και από μια εκτενή εισαγωγή-κριτική του Henri Lefebvre. Η φιλοσοφία του Schelling είναι μια φιλοσοφία της Ταυτότητας φύσης και Πνεύματος. H μεταγραφή θα μπορούσε να ονομαστεί και περίληψη, ίσως και επεξήγηση. Και εξηγώ:
Το βιβλίο αγοράστηκε κάπου σαράντα χρόνια πριν, τότε που στην Αθήνα η ελευθερία ήταν χειροπιαστή, αλλά δεν ήταν κατανοητή. «Η αδεξιότητα και απειρία των αρχαρίων». Ψυχανεμιζόμουνα όμως ήδη ότι το φως της ελευθερίας θα επιφαινόταν για λίγο ακόμα, πριν δώσει τη θέση του στην προσοδοφόρο Κατάθλιψη των Καταναλωτών.
Η φιλοσοφική πραγματεία του φιλοσόφου του Ιδεαλισμού
Friedrich W. Schelling έμεινε αδιάβαστη για πολλά χρόνια. Αυτό συνέβη για πολλούς λόγους. Αφενός μεν ήταν πολύ δυσνόητη για να διαβαστεί από έναν απλό ανυπόμονο νεαρό, συνάμα δε ήταν γραμμένη σε μια χλομή, άχρωμη φόρμα, με παντελή έλλειψη εικόνων ή χρωμάτων, αντίθετα από τις νέου τύπου και συνεχώς ανανεούμενες, πολυτελείς και προσεγμένες εκδόσεις ποικίλων άλλων βιβλίων εκείνης της εποχής. Σε τελική ανάλυση, τα
— 5 —
ενδιαφέροντά μου ήταν κατά το πλείστον πολύχρωμα και ατομιστικά κατά τη διάρκεια εκείνης της μετα-χίπις εποχής. Τελικά, το βιβλίο διαβάστηκε λίγο καιρό πριν και «κατανοήθηκε». Αυτό άργησε να γίνει, γιατί έπρεπε πρώτα να έρθει η ώρα ώστε ο «καρπός του βίου», ευτυχώς, να ωριμάσει μέσα μου. Επίσης, αυτό κατορθώθηκε με δυσκολία, επειδή η μετάφραση –από την πολύπλοκη γερμανική γλώσσα– περιέπλεκε περισσότερο παρά ξεκαθάριζε τις έννοιες, οι οποίες έπρεπε να αποδοθούν με τέτοιο τρόπο που να βοηθά στην κατανόηση και όχι απλώς ακολουθώντας πιστά το γερμανικό συντακτικό. Άλλωστε, είναι μια μετάφραση που έγινε σαράντα πέντε χρόνια πριν, ίσως και περισσότερο. Βέβαια, η μετάφραση του Γρ. Λιόνη είναι σπουδαία από ιστορικής άποψης και κάποιες σημειώσεις του μεταφραστή έχουν συμπεριληφθεί, επί ίσοις όροις, στην παρούσα μεταγραφή, που σημειώνονται με (Σ.Μ).
Μετά τη λεπτομερή και βαθιά μελέτη του βιβλίου, ένιωσα ήρεμος, σοφός και ενθουσιασμένος. Στη θεωρία του Schelling ξαναβρήκα ό,τι με απασχολούσε, όπως με απασχολούσε, καθώς και τις απαντήσεις που είχα «ανακαλύψει» στη διάρκεια όλων των προηγούμενων σαράντα ετών.
Στην Ουσία της Ανθρώπινης Ελευθερίας επεξηγείται ο σκοτεινός Ηράκλειτος, δικαιώνεται ο Ρομαντισμός και προλέγεται η διυποκειμενικότητα (intersubjectivity) της Σύγχρονης Ανθρωπολογίας. Επίσης, το «προπατορικό αμάρτημα» της Αγίας Γραφής προσεγγίζεται με τον πιο ορθολογικό τρόπο, και σε αυτό το σημείο –αλλά όχι μόνον– συναντάται η σκέψη του Schelling με το διάσημο ταοϊστικό Taichi (γιν-γιανγκ). Τέλος, οι ανακαλύψεις της Θεωρητικής Φυσικής, οι οποίες προβληματίζουν, στις μέρες μας, διανοητικά όπως και πνευματικά τους φιλοσόφους της επιστήμης αλλά και τους ίδιους τους θεωρητικούς φυσικούς, ήδη προαγγίζονται από τον Schelling σε συγκεκριμένα σημεία της θεωρίας του. Μόνο που για να γίνει αντιληπτό αυτό το τελευταίο, απαιτείται τόσο η γνώση όσο και ο βαθύς στοχασμός πάνω στις
— 6 —
βασικές και αποδεδειγμένες θεωρίες της Φυσικής του 20ού αιώνα, καθώς επίσης και η βαθιά κατανόηση της σκέψης του.
Για τους παραπάνω λόγους, αποφάσισα να προσπαθήσω να μεταδώσω και σε άλλους λίγη από τη χαρά που μου πρόσφερε η μελέτη της θεωρίας του Schelling. Και, όντως, ο καιρός είναι κατάλληλος για αυτή τη μεταγραφή (και ελπίζω να ακολουθήσουν και άλλες), καθώς ήδη διαμορφώνεται σήμερα μια νέα κίνηση, αυτή της Δημόσιας Κατανόησης της Φιλοσοφίας στον κόσμο (Public Understanding of Philosophy).
Έτσι, αφαίρεσα ό,τι δεν βοηθούσε ή πλεόναζε στην κατανόηση των εννοιών και σκέψεων του φιλοσόφου και εισήγαγα κάποιες, πολύ ελάχιστες, προσθήκες ή τρικ κατανόησης, που θα διευκόλυναν την κατανόηση των εννοιών που αναλύονται. Επίσης, ως αναγνώστης που προσπαθεί να «γιγνώσκει εκείνα τα οποία αναγιγνώσκει», χρησιμοποίησα τρόπους έμφασης, όπως υπογραμμίσεις, τυπογραφικά τονισμένες λέξεις ή φράσεις, επισημάνσεις
παραγράφων με περιγράμματα, παρενθέσεις κ.λπ., ώστε ο μη ειδικευμένος αναγνώστης φιλοσοφικών κειμένων να έχει κάποια σταθερά σημεία μέσα στον όγκο των βαθυστόχαστων εννοιών
που αναπτύσσονται, όπου θα μπορεί να επιστρέφει συχνά κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Όπου είναι αναγκαίο, σημειώνεται με (Σημ.) κάποια προσθήκη ή παραβολή/παρεμβολή δική μου.
Ταυτόχρονα, εισήγαγα, επιγραμματικά, στην αρχή του κάθε
κεφαλαίου (συμπεριλαμβανομένης της Εισαγωγής), τα κυριότερα σημεία και έννοιες, όπως κατά σειρά εμφανίζονται και αναλύονται από τον φιλόσοφο στο σχετικό κεφάλαιο. Τα ονομάζω «Rubber bullets», επειδή μπορούν να χρησιμεύσουν αφενός για να προετοιμάσουν τον αναγνώστη για ό,τι θα συναντήσει κατά την ανάγνωση του κεφαλαίου και αφετέρου ως μια γρήγορη ανασκόπηση μετά το τέλος της ανάγνωσης.
Βεβαίως έτσι θα αναγκαστεί να βαδίσει πάνω στον δικό μου, προσωπικό, τρόπο κατανόησης. Αν όμως αυτό τον δυσαρεστεί ή αντιληφθεί ότι η πρωτότυπη μετάφραση είναι προτιμότερη, τότε πάντα μπορεί να βάλει στην άκρη την παρούσα μεταγραφή και
— 7 —
να ανατρέξει στην πρωτότυπη μετάφραση ή ακόμα στο γερμανικό πρωτότυπο ή σε μετάφραση άλλης γλώσσας.
Μέσω των μορφολογικών μετασχηματισμών (και νεωτερισμών) του αρχικού κειμένου, τούτο έγινε περισσότερο απολαυστικό, ώστε να προσελκύσει τον αρχάριο και απρόθυμο αναγνώστη
φιλοσοφικών κειμένων. «Η εκτίμησή μας του κόσμου... εξαρτάται πια... από την αντίθεση του Παλιού και του Νέου», γράφει ο
Roland Barthes. Έτσι και εγώ (επιφάσκοντας στην άποψή του)
θέλησα να μετατρέψω μια σπουδαία παλιά φιλοσοφική θεωρία σε ένα νέο (σε υφή) φιλοσοφικό κείμενο προς γνώση και τέρψη των αναγνωστών. «Το κείμενο πρέπει να αποδείξει πως με επιθυμεί», γράφει πάλι ο Barthes, «το κείμενο δεν μπορεί να μου αποσπάσει παρά μονάχα τούτη την κρίση, και κανένα επίθετο: αυτό είναι! Και μάλιστα: αυτό είναι για μένα».
Η μεταγραφή, ωστόσο, στο συντριπτικό ποσοστό των γραφομένων ακολουθεί σχεδόν κατά λέξη τη μετάφραση που χρησιμοποίησα, χωρίς όμως να είναι ούτε πιστή αντιγραφή ούτε βέβαια πιστή μετάφραση. Είναι απλώς μια συντόμευση και μετα-μόρφωση της μεταφραστικής προσπάθειας του Γρ. Λιόνη. Δεν έχει καμιά λογοτεχνική φιλοδοξία και ευελπιστώ ότι οι αναγνώστες δεν θα κρίνουν, αποκλειστικά, τη γραμματική και συντακτική αρτιότητα. Εκείνο που προσπαθώ με την παρούσα μεταγραφή ενός βιβλίου Φιλοσοφίας, είναι η αποφυγή της πρόκλησης, για πολλοστή φορά, του συνήθους συναισθήματος... «Ώχου! Ακόμα ένα πληκτικό και ακαταλαβίστικο βιβλίο “Φιλοσοφίας”».
Η μεταγραφή της πραγματείας του Schelling Η Ουσία της Ανθρώπινης Ελευθερίας έχει σκοπό να βοηθήσει τους Νέους Αναγνώστες να γνωρίσουν την πολύτιμη Φιλοσοφία του Γερμανού φιλοσόφου. Σίγουρα, δεν απευθύνεται σε διδάκτορες της Φιλοσοφίας ούτε σε πτυχιούχους της Φιλοσοφικής Σχολής (αν και αρκετοί απ’ αυτούς ενδιαφέρονται περισσότερο για τον διορισμό στο δημόσιο, παρά για την οποιαδήποτε «φιλοσοφία»).
Σαν κατακλείδα, αντιγράφω από: Π. Κοψιδά-Βρεττού. 2019.
«Η φιλοσοφία στο σχολείο»
— 8 —
(https://diastixo.gr/epikaira/apopseis/12271-filosofia-sxoleiokopsida-brettoy):
«Υπήρξε ανέκαθεν η φιλοσοφία χώρος αναβαθμισμένων νοητικών εμπειριών, σκοτεινός στη σύλληψη και την κατανόησή του, αποστασιοποιημένος από τους πολλούς ανθρώπους, στους οποίους καταλήγουν… απλουστευτικές φιλοσοφικές απόψεις και αξιακά περιβάλλοντα ιδεών.
... Εξαίρεση θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί... η πραξιολογική περίοδος των Ελληνιστικών χρόνων, όπου η φιλοσοφία “κατεβαίνει” και συνομιλεί με την καθημερινότητα και τα υπαρξιακά προβλήματα του κοινού ανθρώπου».
Για τη μεταγραφή, Ιωάννης Χρ. Αναστασίου
— 9 —
«Τα Ετερώνυμα Έλκονται
Το Κύμα Σπάει στην Ακτή»
Εισαγωγή-Κριτική του Henri Lefebvre
Rubber bullets
Α. Δράση και Μελέτη
Ζωή και Όραμα
Φιλοσοφικό όργανο (ελευθερία και πνεύμα).
Β. Φιλοσοφία
Αναδημιουργία (εαυτού και κόσμου).
Γ. Φιλοσοφία της Ταυτότητας Πνεύματος και Φύσης.
Δ. Βασική Αιτία (της Ύπαρξης) Πρωταρχικό Ταυτόν, κοινό
σε όλα
Βασική Ουσία (Ύπαρξη) Το καθορισμένο Βούλεσθαι
Συγκεκριμένο Ον (Πρόσωπο)
= Ενεργείν
Ένωση Αιτίας και Ουσίας
Ε. Αιτία Πάλη Ουσία
ΣΤ. Η πάλη των Ουσιών = Ο θρίαμβος του Πνεύματος.
Ζ. Το Κακό = Σταμάτημα της πάλης (ενότητα vs. πολλαπλότητα)
πριν από το τέρμα της.
Η. Το Δράμα των Τριών Κόσμων: 1ος κόσμος (Αντικειμενικότητα)
2ος κόσμος (Υποκειμενικότητα)
3ος κόσμος (Αγάπη = Το Τέλος των αντιθέσεων) Υποκειμενικότητα+Αντικειμενικότητα, ενότητα+πολλαπλότητα, νόηση+οργανισμός
— 11 —
Θ. Ελευθερία = Η Δύναμη να είναι το Παν. Αυτό είναι το Καλό. Συμμετοχή που αρνείται τη διάκριση των όντων.
Ι. Το Κακό είναι το να είναι Απομονωμένο.
ΙΑ. Το Πρόσωπο = Ένωση νόησης και πάθους. Απείκασμα του ταυτού και του ετέρου. Ορισμός του ταυτού διά του ετέρου.
ΙΒ. Θεωρητική Θεολογία: Ο Θεός είναι τελειότητα, τελείωση. Πραγματική θρησκευτική ζωή: Ο Θεός είναι κοινωνία, συμμετοχή, διαστολή, απαίτηση, δώρο του εαυτού του, εργασία συγκεκριμένη και ανανέωση της ψυχής.
— 12 —
Το Ταυτόν και το Έτερον
Αυτό το έργο ασφαλώς δεν είναι η αλήθεια, αλλά είναι πολύ
σπουδαίο για την αλήθεια. Η έννοια του απόλυτου και η έννοια του ανθρώπου, ανταγωνιστικές πολύ συχνά στους φιλοσόφους, βρίσκονται επίσης ισχυρές στον Schelling. Τολμηρά ο Schelling θέτει την ταυτότητα των δύο θελήσεων, δηλαδή του καλού και του κακού. Θέτει την επάρκεια του όντος ως μέσα στη σχέση, στο γεγονός ότι το Ον είναι ένα όλον και αντλεί το καθετί απ’ τον εαυτό του, την ίδια στιγμή που φαίνεται ότι υποτάσσεται.
Η μελέτη οδηγεί στην καρδιά του Είναι, από το γεγονός ότι αναπτύσσεται σύμφωνα με έναν εσωτερικό νόμο, αφού όλο το Είναι βρίσκεται σε κίνηση κάθε στιγμή.
Δράση και Μελέτη, ή αλλιώς Ζωή και Όραμα, άρα βρίσκονται συνδεδεμένα και συμπαρατεθειμένα με τον πιο βαθύ τρόπο.
Κάθε ον έχει τη δύναμη του Είναι, έχει συμμετοχή στο βούλεσθαι, στην απόλυτη βασική αιτία, έχει αυτάρκεια, και ωστόσο έχει έναν ζωντανό δεσμό, πραγματικό αντιληπτό (όχι ηθικό ή αφηρημένο, αλλά πραγματικό) με τα πράγματα και το Όλον. Δεν χάνεται ποτέ ούτε στον ψυχολογικό ούτε στον απάνθρωπο καθορισμό του απόλυτου. Βλέπει το απόλυτο μέσα στον σύνδεσμό του με τον άνθρωπο, με τη μεσολάβηση της ανθρώπινης δράσης.
Πρέπει να δημιουργήσουμε, μέσα μας, το φιλοσοφικό όργανο, την ελευθερία και το Πνεύμα. Η Φιλοσοφία είναι απρόσιτη σε αυτόν ο οποίος δεν δημιουργεί μέσα του μία νέα ζωή που είναι ταυτόχρονα μία αναδημιουργία του εαυτού του και του κόσμου, μία βαθιά επανάσταση, μία ανανεωμένη κατοχή του όντος και μία τέλεια σχέση του εαυτού του με τον εαυτό του και τον κόσμο. Αυτή η φιλοσοφική ζωή δεν βρίσκεται, αλλά δημιουργείται, είναι η ζωή του πνεύματος. Αυτή η νέα ζωή είναι μία ανάγκη, μία διεύθυνση με νόημα, ένα νέο όργανο της αιτιότητας, στο μέτρο που επιτυγχάνεται από τον άνθρωπο με τη σκέψη του και την ελευθερία του. Σύμπτυξη, ενδοστρέφεια, κατόπτευση, την εμποδίζουν να αναπτυχθεί πολύ περισσότερο απ’ όσο δεν την εξυπηρετούν.
— 13 —
... Ο Schelling, περισσότερο από κάθε άλλον, έπιασε αυτή τη ζωή και θέλησε να πετύχει την αιωνιότητα. Δηλαδή, με το ζωντανό Όραμα της πάντα πλησίον Αιωνιότητας, που όμως απαιτεί μία δράση και μία άπειρη δοκιμασία για να νοηθεί και να κερδηθεί.
«Μόνον αυτός που γεύτηκε την Ελευθερία, μπορεί να θέλει να επικαλείται το σύμπαν για αυτήν».
Henri Lefebvre
«Μέσα μας μόνον οδηγεί ο μυστηριώδης δρόμος, όπου ποτέ ουδαμού βρίσκεται η αιωνιότητα με τους δικούς της κόσμους, παρελθόν και μέλλον».
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
Οδυσσέασ έλυτησ
ISBN 978-618-205-580-9
| www.ocelotos.gr ... Δράση και Μελέτη ή αλλιώς Ζωή και Όραμα βρίσκονται συνδεδεμένα και συμπαρατεθειμένα με τον πιο βαθύ τρόπο... Πρέπει να δημιουργήσουμε, μέσα μας, το φιλοσοφικό όργανο, την ελευθερία και το πνεύμα. Η φιλοσοφία είναι απρόσιτη σε αυτόν ο οποίος δεν δημιουργεί μέσα του μία νέα ζωή, που να είναι ταυτόχρονα μία αναδημιουργία του εαυτού του και του κόσμου, μία βαθιά επανάσταση, μία ανανεωμένη κατοχή του όντος και μία τέλεια σχέση του εαυτού με τον ίδιο τον εαυτό του και τον κόσμο. Αυτή η φιλοσοφική ζωή δεν βρίσκεται, αλλά δημιουργείται, είναι η ζωή του πνεύματος.
9
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗλ.: 210 64 31 108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com
7 8 6 1 8 2 0 5 5 8 0 9
