Αρχαία ανέκδοτα

140 × 210 SPINE: 8 FLAPS: 80

ISBN 978-960-564-104-7 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

0_cover_arxaia anekdota.indd 1

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 11/29/2013 12:28:26 AM

Τιτλος Αρχαία Ανέκδοτα Συγγραφέας Μιχάλης Λ. Παπαδημητρίου

Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2013 Μιχάλης Λ. Παπαδημητρίου

Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Νοέμβριος 2013 ISBN 978-960-564-104-7

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ.: 210 6431108 e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

μΙΧΆΛΗς λ. Παπαδημητριου

Αρχαία Ανέκδοτα σε έμμετρη μετάφραση

ΑΘΗΝΑ 2013

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τ

ο πρώτο ερώτημα που θα γεννηθεί στον αναγνώστη του βιβλίου αυτού είναι: «γιατί αρχαία ανέκδοτα;». Η απάντηση είναι, γιατί πρόκειται για μικρά, περιληπτικά και ευανάγνωστα περιστατικά της αρχαίας ελληνικής ιστορίας με αμείωτο ανά τους αιώνες ενδιαφέρον και ανέσπερη διδακτική σημασία. Την ανάγκη σπουδής τέτοιων κειμένων υπερθεματίζει και η Γαλλίδα ακαδημαϊκός, που έδωσε το είναι της στην εκπαίδευση και την ψυχή της στην Ελλάδα, Ζακλίν ντε Ρομιγί: «Υπάρχουν πάντα μικρά κείμενα, απλά και συγκεκριμένα στα οποία η ιδέα παίρνει μορφή με ζωντανό τρόπο και είναι άμεσα προσβάσιμη» («Η επικαιρότητα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας»). Το σπουδαίο ρόλο αυτής της ιστορικής ανάγνωσης τον διέγνωσαν από πολύ νωρίς σπουδαίοι λογογράφοι (Αιλιανός, Πλούταρχος, Διογένης ο Λαέρτιος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Ιωάννης ο Στοβαίος, Πολύαινος, Ιεροκλής κ.α.) που απομόνωσαν ιστορικά περιστατικά και μας διέσωσαν συλλογές αρχαίων ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

5

ανεκδότων, αληθινά αποστάγματα σοφίας και διδαχής. Επιλογές από αυτές τις συλλογές θα βρούμε στα αναγνωστικά του προπερασμένου αιώνα, τις λεγόμενες «Χρηστομάθειες» και σε όλες τις συλλογές της αρχαιοελληνικής γραμματείας, όπως του Σ. Κομμητά, του Αδ. Κοραή κ.α. Το δεύτερο ερώτημα είναι: «γιατί έμμετρα;». Εδώ η απάντηση αφορά την τεχνική του γραπτού λόγου και είναι περισσότερο προσωπική. Πάντα μου άρεσε να στιχουργώ και να παραφράζω έμμετρα σπουδαία και αξιοπρόσεκτα κείμενα του πεζού λόγου. Ο απώτερος σκοπός του εγχειρήματος – που πιστεύω ότι ξεκινάει πάντα υποσυνείδητα – είναι αφενός μεν να μεταγράψω σημαντικά πεζά κείμενα στη νέα δημοτική γλώσσα ώστε εύκολα να διαδοθούν, και αφετέρου να μιμηθώ και εγώ όσο μπορώ την ποίηση των δημιουργών των πρωτοτύπων, αντιστρέφοντας βέβαια την εξέλιξη του λόγου, που, όπως είναι γνωστό, από την ποίηση μετέβη, με την εμφάνιση των πρώτων «λογογράφων» του 6ου π.Χ. αιώνα, στον πεζό λόγο. Πάντως η παρούσα εργασία δεν διεκδικεί κανένα πρωτείο αυτής της ιδέας, μιας και κατά καιρούς πολλοί έχουν ασχοληθεί με τη στιχούργηση τέτοιων κειμένων. Ήταν πράγματι προσφιλής η τακτική πολλών, ιδίως μεταγενεστέρων λογογράφων, να στιχουργούν πραγματείες και πεζά κείμενα, που με τον τρόπο αυτό πολλές φορές διασώθηκαν και τα απωλεσθέντα πρωτότυπα. Για παράδειγμα ο Άρατος (270 π.Χ.) από τους Σόλους της Κιλικίας στιχούργησε το σύγγραμμα του μαθηματικού, αστρονόμου και γεωγράφου Ευδόξου του Κνιδίου «Φαινόμενα και Διοσημεία». Επίσης ο Εμμανουήλ Φιλής, ένας πολυγραφότατος 6

ΜΙΧΑΛΗΣ Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ποιητής της Βυζαντινής περιόδου, στιχούργησε περί το 1300 μ.Χ. τον Αιλιανό, ανέκδοτα του οποίου εμπεριέχονται στο παρόν βιβλίο. Γενικά σε όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία η ποίηση έχει την τιμητική της. Να θυμίσουμε ότι οι τραγωδίες, οι κωμωδίες και τα μεγάλα έπη ήταν έμμετρα. Από τον Αθήναιο μαθαίνουμε ότι οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν για την ευκολία στην εκπαίδευση των νέων έμμετρο και μελοποιημένο το αλφάβητο και τις συλλαβές του, ο δε Αιλιανός μας διασώζει ότι οι παίδες των Κρητών διετάσσοντο να μάθουν μελοποιημένους τους νόμους της πολιτείας τους. Η έμμετρη απόδοση των φαρμάκων ήταν, κατά τον Γαληνό, προτιμότερη γιατί δεν παραποιούνταν οι συμμετρίες των συνθέτων φαρμάκων. Την ίδια εποχή ο Οπιανός και ο ιατρός του Νέρωνα Ανδρόμαχος, καθώς και ο Μάρκελλος Σιδήτης συνέγραψαν επιστημονικά και πρακτικά βοηθήματα σε έμμετρο λόγο. Στο μαντείο του Κλαρίου Απόλλωνα ο ιερεύς έδινε τους χρησμούς του «εμμέτρως». Αργότερα τη σκυτάλη πήραν τα έργα της βυζαντινής μελοποιίας. Τα προσόμοια και οι καταβασίες του Δαμασκηνού, του Κοσμά και άλλων είναι έργα υψηλής ποιητικής τέχνης. Με την ευχή να μεταλαμπαδεύσει το παρόν πόνημα στη σύγχρονη γενιά ηθικές αξίες και ψήγματα αρχαίας σοφίας, και μάλιστα με έναν ευχάριστο και εύληπτο τρόπο, αφιερώνεται στους καλοπροαίρετους αναγνώστες. ο συγγράψας

ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

7

ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΩΝ ΛΟΓΟΓΡΑΦΩΝ

Οι λογογράφοι, κείμενα των οποίων παρελαύνουν στις σελίδες αυτού του βιβλίου, είναι οι εξής οκτώ κατ’ αλφαβητική σειρά: ΑΙΛΙΑΝΟΣ ΚΛΑΥΔΙΟΣ (3ος μ.Χ.) Σοφιστής από τη Ρώμη, δάσκαλος της ρητορικής και απαράμιλλος γνώστης και χειριστής της αττικής διαλέκτου. Μας διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες με τα έργα του «Ποικίλη ιστορία» και «Περί ζώων ιδιότητος». ΑΙΣΩΠΟΣ (6ος π.Χ.) Σοφός μυθοποιός από την Φρυγία, ο πατήρ της διδακτικής μυθογραφίας. Άσχημος πλην εύστροφος και δηκτικός συνέθεσε μύθους με κυρίως πρωταγωνιστές ζώα, περιγράφοντας με θαυμαστό και αιώνιο τρόπο τα ήθη και τον χαρακτήρα των ανθρώπων. Έζησε σχεδόν όλη τη ζωή του ως δούλος στη Σάμο και φονεύθηκε ύστερα από παρεξήγηση από το ιερατείο των Δελφών. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ (3ος μ.Χ.) Συγγραφεύς από τη Λαέρτη της Κιλικίας. Έγραψε τους «Βίους φιλοσόφων», έργο σημαντικό με πολύτιμες φιλοσοφικές και φιλολογικές πληροφορίες. ΖΗΝΟΒΙΟΣ (2ος μ.Χ.) Σοφιστής ζήσας και διδάξας στη Ρώμη επί Αδριανού.

8

ΜΙΧΑΛΗΣ Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΙΕΡΟΚΛΗΣ (5ος μ.Χ.) Νεοπλατωνικός φιλόσοφος και δάσκαλος της ρητορικής. Μαστιγώθηκε στην Κων/πολη για να απαρνηθεί τις ειδωλολατρικές του πεποιθήσεις. Αγωνίσθηκε να συμβιβάσει τις αντιφάσεις ανάμεσα στην πλατωνική και την αριστοτελική φιλοσοφία. Τελικά η φιλοσοφία του βρέθηκε στο μεταίχμιο μεταξύ Νεοπλατωνισμού και Χριστιανισμού. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ (46 – 128 μ.Χ.) Μέγας λογογράφος από τη Χαιρώνεια. Σπούδασε στην Αθήνα φιλοσοφία. Ταξίδεψε στη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια και επανελθών έγινε άρχων ιερέας του Πυθίου Απόλλωνα. Μας άφησε το έργο «Ηθικά» και τους «Παράλληλους βίους» που είναι πρωτότυπο πόνημα συγκριτικής βιογραφίας (ένας διάσημος Έλληνας προς ένα Ρωμαίο) με πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες. ΠΟΛΥΑΙΝΟΣ (2ος μ.Χ.) Μακεδόνας λογογράφος που έζησε στη Ρώμη. Σώζεται έργο του σε οκτώ βιβλία με τίτλο «Στρατηγήματα», πλούσιο σε ιστορικές πληροφορίες μεγάλης αξίας. ΣΤΟΒΑΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (5ος μ.Χ.) Έλληνας νεοπλατωνικός γραμματικός από τους Στόβους της Μακεδονίας. Συνέγραψε πολύτιμο ανθολόγιο ανεκδότων και γνωμικών.

ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

9

Τα κείμενα των αρχαίων ανεκδότων (με σημειώσεις) και η έμμετρη μετάφρασή τους

ΦΙΛΟΤΗΣΙΑ ΦΩΚΙΩΝΟΣ Φωκίων ὁ τοῦ Φώκου, πολλάκις στρατηγήσας κατεγνώσθη θανάτῳ, καὶ ἦν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, καὶ ἔμελλε πιεῖσθαι τὸ κώνειον. Ἐπεί δὲ ὤρεξεν ὁ δήμιος τὴν κύλικα, οἱ προσήκοντες ἤροντο, εἴ τι λέγοι πρὸς τὸν υἱόν. Ὁ δέ, «ἐπισκήπτω αὐτῷ μηδέν ’Αθηναίοις μνησικακεῖν ὑπέρ τῆς παρ’ αὐτῶν φιλοτησίας, ἧς νῦν πίνω». Ὅστις δὲ οὐκ ἐπαινεῖ, καὶ ὑπερθαυμάζει τὸν ἄνδρα, δοκεῖ μοι μέγα ὁ τοιοῦτος ἐννοεῖν οὐδέν. (Αιλιανός)

* Φωκίων Φώκου (402–317 π.Χ.). Σπουδαίος Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός, ονομαστός για το θάρρος της γνώμης του και την έντιμη πενία του. Φιλοφιλιππικός, εκτελέστηκε επί εσχάτη προδοσία, γεγονός για το οποίο μετανόησαν οι Αθηναίοι. * φιλοτησία: το έθιμο να πίνει κάποιος και το υπόλοιπο του ποτηριού να το προσφέρει στον παρακαθήμενο φίλο του. Ειρωνικά η θανάτωση με κώνειο.

12

ΜΙΧΑΛΗΣ Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΦΙΛΟΤΗΣΙΑ ΦΩΚΙΩΝΟΣ Ήρθε η ώρα του κακού μες στο κελί του πόνου. Είν’ η στιγμή που ο δήμιος προσφέρει στο Φωκίωνα την κύλικα του φόνου. Κι όλοι ακούν το στρατηγό το γιο του να ξορκίζει: «Με κέρασαν πικρό κρασί, μα σχώρνα τους, παιδί μου, εσύ, μονάχα αυτό αξίζει!».

ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

13

ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ Ἐπαμινώνδας ἕνα εἶχε τρίβωνα καὶ αὐτὸν ρυπῶντα. Εἴ ποτε αὐτόν ἔδωκεν εἰς γναφεῖον, αὐτός ὑπέμενεν οἴκοι δι’ ἀπορίαν ἑτέρου. Ἐν δή τούτοις τῆς περιουσίας ὤν, τοῦ Περσῶν βασιλέως πέμψαντος αὐτῷ πολύ χρυσίον, οὐ προσήκατο, καὶ εἴ τι ἐγώ νοῶ, μεγαλοφρονέστερος ἦν τοῦ διδόντος ὁ μὴ λαβών. (Αιλιανός)

* Επαμεινώνδας Πολύμνιδος (420–362 π.Χ.). Ο μέγιστος πολιτικός της αρχαίας Θήβας και στρατηγός ανυπέρβλητος. Μαθητής του Πυθαγορείου Λύσιδος. Ευγενής, αγνός, φιλαλήθης και ξακουστός για την έντιμη φτώχεια του. Δόξασε τη Θήβα και πέθανε στη νικηφόρα μάχη της Μαντινείας το 362 π.Χ.

14

ΜΙΧΑΛΗΣ Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ Όλη τη δόξα είχε πάνω του όμως μονάχα ένα πανωφόρι κι όταν το έστελνε για πλύσιμο σπίτι τον έκλεινε το ξεροβόρι. Μέσα στην τόση τίμια φτώχεια του ο Πέρσης βασιλέας του χαρίζει πολλά χρυσά φλουριά στο σπίτι του κι αυτός αμέσως πίσω τα γυρίζει. [Μεγάλη αγάπη ’ταν η Θήβα του στον πόλεμο είχε όλα τα προσόντα, τη Λακωνία αυτός διαγούμισε και τονε λέγανε Επαμεινώντα. Στη Μαντινεία εκεί λαβώθηκε, μονάχα εκεί ξαπόστασε η ορμή του, και μόλις του είπαν «νενικήκαμεν», το βέλος έβγαλε απ’ το κορμί του.]

ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

15

140 × 210 SPINE: 8 FLAPS: 80

ISBN 978-960-564-104-7 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

0_cover_arxaia anekdota.indd 1

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 11/29/2013 12:28:26 AM