Zagajnik nr 1 (57)/2020

ZIELONE ŚWIĘTO

MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ LASÓW CO SŁYCHAĆ W PARKU?

ZIMOWE LICZENIE NIETOPERZY

NOCNE SPOTKANIE

LEŚNE DUCHY KONKURS

MÓJ LAS ARCHIWUM FOTOGRAFICZNE

POŻARY

W LASACH

GATUNKI ZAGROŻONE

SASANKA OTWARTA

DZIEŃ DOBRY!

CO W NUMERZE? Str. 12 Samolot Dromader, 1979 r. fot. A. Łokaj

Wydawca: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie ul. Działyńskich 2, 63-322 Gołuchów tel.: 62 761-50-45 www.okl.lasy.gov.pl e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl Redakcja: Alicja Antonowicz, Joanna Kostka, Rafał Kostka, Patryk Ortell, Karolina Ziółkowska

2

Okładka: pixabay.com Korekta: Rafał Kostka Skład: Patryk Ortell Druk: Super Print s.c.

Wydrukowano na papierze certyfikowanym ISSN 1897-3906

Wydawnictwa i nabytki biblioteczne

KULTUROWA WARTOŚĆ LASU Las i gospodarka leśna nieustająco odgrywają wielką rolę w kształtowaniu kultury i tworzeniu dziedzictwa narodowego. Wieloaspektowa i trudna do zmierzenia wartość kulturowa środowiska leśnego jest wiodącym tematem książki pod naukową redakcją prof. dr. hab. Dariusza J. Gwiazdowicza i dr hab. Aleksandry Matulewskiej, prof. UAM, do przeczytania której zachęcamy.

Redakcja: Dariusz J. Gwiazdowicz Aleksandra Matulewska Wydawca: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie ISBN 978-83-62335-59-6 Rok wydania: 2019 Liczba stron: 351 Liczba rycin: 37 Oprawa twarda Cena: 60 zł Do nabycia w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie

Leśnictwo polskie w ujęciu historycznym

3

Zielone święto

MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ LASÓW Pierwszy dzień kalendarzowej wiosny, 21 marca, często kojarzy się nam z topieniem marzanny lub Dniem Wagarowicza. Od kilku lat tego samego dnia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Lasów. Ustanowiła go Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) dla podnoszenia świadomości na temat roli obszarów leśnych w prawidłowym funkcjonowaniu planety. W jego ramach na całym świecie organizowane są różnego rodzaju wydarzenia i akcje podejmowane na rzecz ochrony lasów.

4

5 ODSTĘP TYTUŁ LINIA

Co słychać w parku?

ZIMOWE LICZENIE NIETOPERZY

Mroczek późny na korze drzewa fot. Maurycy Ignaczak

Każdej zimy, w styczniu lub lutym, grupa chiropterologów, czyli naukowców zajmujących się badaniem nietoperzy, odwiedza niedostępne dla turystów miejsca na terenie parku-arboretum w Gołuchowie. Celem wizyty jest liczenie nietoperzy – coroczna akcja, dzięki której można zlokalizować ich zimowiska, szerzej poznać zwyczaje oraz – w konsekwencji – przyczynić się do aktywniejszej ochrony.

Nocek duży fot. Maurycy Ignaczak

6

Dąb Jan Dawna niedźwiedziarnia, w której co roku zimują nietoperze fot. Tomasz Rakowski

Nocki Brandta zimujące w szczelinie budynku fot. Maurycy Ignaczak

7

Nocne spotkanie

LEŚNE DUCHY W ich obserwacji nie pomagają maskujące barwy w najróżniejszych odcieniach szarości i brązów – z cętkami, plamkami lub prążkami. Nie pomaga też ich nocna aktywność, gdy wysoko w koronach drzew widać znacznie mniej niż w ciągu dnia. Jeśli uda nam się je wypatrzeć, najczęściej widzimy szybko i bezszelestnie przelatujące cienie, które, niczym duchy, pojawiają się i znikają w czerni nocy.

Sowy – bo to o nich mowa – podobnie jak inne drapieżniki, unikają spotkań.

Zależy im, aby pozostać niewidocznymi.

Krawędź sowiej lotki fot. Martin Lindner (Wikimedia commons CC BY-SA 3.0)

8

Konkurs

Wyplówka, jeden ze znaków obecności sów fot. Martin Lindner (Wikimedia commons CC BY-SA 3.0)

LAS

Cztery placówki szkolne reprezentowali uczniowie, którzy przystąpili do regionalnego etapu XXXIII edycji konkursu „Mój Las”. Z Turku, Koźmina Wlkp., Pleszewa i Ostrowa Wlkp. spłynęły łącznie 54 prace, które oceniło jury pod przewodnictwem dr. inż. Benedykta Roźmiarka, dyrektora Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie i jednocześnie przewodniczącego Kaliskiego Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa.

W OCZACH

UCZNIÓW

fot. Karolina Ziółkowska

9

Technika leśna

TECHNIKA LEŚNA DZIK-2 CIĄGNIK JEDNOOSIOWY

Dzik-2 widok z przodu fot. Patryk Ortell

Dzik-2 z przypiętą przyczepą fot. Ciacho5 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

10

Silnik ciฤ gnika Dzik-21 fot. flyz1 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

Dzik-2 ze zbiorรณw OKL fot. Patryk Ortell

11

Archiwum fotograficzne OKL

POŻARY W LASACH

Po pożarze w Margoninie, 1925 r. fot. arch. OKL

W archiwum fotograficznym Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie znajdują się fotografie przedstawiające temat pożarów w lasach. Ogień to żywioł, który niszczy wszystko na swojej drodze. Trzeba mieć świadomość, że w lesie czyni nie tylko bezpośrednie spustoszenie, ale prowadzi też do głębokich zmian w całym ekosystemie leśnym.

Pokaz gaszenia pożaru z powietrza podczas centralnych obchodów Dni Lasu, Katowice, 7–8.06.1996 r. fot. arch. OKL

12

Samolot LAD do akcji przeciwpożarowej, druga połowa XX w. fot. CAF

Drewniana dostrzegalnia pożarowa, druga połowa XX w. fot. Iringh, CAF

Upamiętnienie pożaru z 1992 r. podczas centralnych obchodów Dni Lasu, Rudy Raciborskie, 7–8.06.1996 r. fot. arch. OKL

13

Człowiek z pasją

OWADY ROBERTA DZWONKOWSKIEGO Przeziernik mróweczka, spuszczel domowy, zawisak borowiec oraz 97 rysunków innych gatunków można oglądać w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie na wystawie czasowej Drzewo jako środowisko życia owadów. Prace te – na których uwieczniono insekty żerujące na drewnie lub na żywych drzewach – to jedynie niewielki wycinek twórczości artysty plastyka Roberta Dzwonkowskiego.

Ekspozycję można oglądać w Oficynie od 6 marca do 20 czerwca br.

Autor prac (po prawej) z dyrektorem OKL fot. Patryk Ortell

Otwarcie wystawy fot. Tomasz Rakowski

14

Wydarzenia

K O N K U R S Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie zaprasza do udziału w czternastej edycji Ogólnopolskiego Konkursu „Bajarze z Leśnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego.

Krasomówczy konkurs jest propozycją dla gawędziarzy potrafiących w sposób nietuzinkowy i inspirujący opowiadać o lesie, jego zasobach, historii oraz pracy leśników. Udział w wydarzeniu jest szansą na ukazanie twórczego dorobku w pełnej krasie i może oznaczać koniec pisania do szuflady. Konkurs ma na celu szerzenie leśnej wiedzy, kształtowanie pozytywnych postaw wobec przyrody, zachęcanie do częstego odwiedzania leśnych ostępów oraz korzys-

tania z uroków polskich lasów. Jest on skierowany do wszystkich miłośników lasu. Od wielu lat startują w nim z sukcesami uczniowie szkół leśnych oraz leśnicy.

Tegoroczny konkurs odbędzie się w Ośrodku Kultury Leśnej 21 i 22 maja. Na zgłoszenia osób, które za pośrednictwem słowa i gestu chcą zarażać miłością do lasu, czekamy do 15 kwietnia.

Honorowy patronat nad wydarzeniem objęli Dyrektor Generalny

im. red. Andrzeja Zalewskiego

Lasów Państwowych oraz Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk.

Uczestnictwo w wydarzeniu określają zasady zawarte w regulaminie konkursowym. Można się z nimi zapoznać na stronie internetowej Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie www.okl.lasy.gov.pl. Zapraszamy do udziału. Na zwycięzców czekają atrakcyjne nagrody.

NADCHODZĄCE WYDARZENIA

15

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie

Gatunki zagrożone

GATUNKI Z POLSKIEJ CZERWONEJ KSIĘGI ROŚLIN WYSTĘPUJĄCE W LASACH

EN – GATUNKI ZAGROŻONE WYGINIĘCIEM

SASANKA OTWARTA Pulsatilla patens (L.) Mill.

oderwij – zachowaj

Rozmieszczenie istniejących stanowisk w Polsce ryc. wg W. Wójtowicz

– od błękitnych do ciemnofioletowych. Na szczycie łodygi znajduje się pojedynczy, wzniesiony i szeroko rozwarty kwiat w kształcie dzwonka z licznymi słupkami i pręcikami tworzącymi żółte wnętrze. Kwiat otaczają wiankiem pierzaste liście łodygowe. Z kolei liście odziomkowe, przypominające nać marchwi, są skupione w rozecie blisko ziemi.

Kwitnienie rozpoczyna się wczesną wiosną, a kończy z początkiem maja. Sasankę zapylają pszczołowate. Gdy płatki opadną, łodyga jeszcze rośnie, czasem do 40 cm, a na

Pojedyncze stanowiska lub grupa stanowisk blisko siebie

Występowanie Obecny zasięg geograficzny sasanki otwartej obejmuje środkową Europę, Azję i Amerykę Północną. Zwarte zasięgi zaobserwowano tylko w Europie Wschodniej. Na rozproszonych stanowiskach spotkać ją można w Rumunii, Czechach, Niemczech, Skandynawii i na Węgrzech. W Polsce jest rzadka na niżu i w pasie południowych wyżyn, nieco częstsza na północnym wschodzie. W górach nie występuje. Najwięcej stanowisk odnotowano w województwie podlaskim, warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim. W ramach ogólnopolskiego monitoringu przyrodniczego najobfitsze ostoje zarejestrowano na terenie Nadleśnictwa Nowogród, nieopodal wsi Kolimagi, na niewielkim obszarze objętym ochroną w ramach sieci Natura 2000 – Sasanki w Kolimagach. Roślina występuje tutaj na piaszczystym pa-

górku, położonym w dolinie rzeki Skroda. W 2013 roku populacja w tym miejscu liczyła około 2000 osobników. Kolejna duża ostoja znajduje się na Równinie Kurpiowskiej, na terenie Nadleśnictwa Myszyniec.

Składa się ona z trzech odrębnych fragmentów lasu, które wspólnie tworzą obszar Natura 2000 – Myszynieckie Bory Sasankowe o powierzchni około 2000 ha. Na 27 stanowiskach rośnie tutaj ponad 400 osobników.

Cechy gatunku Sasanka otwarta to bylina z rodziny jaskrowatych. Osiąga wysokość do 15 cm. Ma grube kłącze. Cała roślina jest srebrzyście owłosiona, co chroni ją przed niskimi temperaturami.

Liczba pędów kwiatowych – zmienna i zależna od wieku oraz warunków świetlnych – wynosi od jednego do kilkudziesięciu. Sasanka wykazuje zmienność także pod względem wielkości i barwy kwiatów

Kwitnąca sasanka otwarta fot. RDOŚ w Białymstoku

Przekwitła sasanka otwarta fot. Качанов Сергій (https://creativecommons.org/ licenses/by-sa/4.0)

leśnych. Preferuje siedliska o słabo wykształconym runie. Występuje także na pastwiskach i wrzosowisskach. Rośnie na glebach z małą zawartością próchnicy, ubogiej w składniki pokarmowe i o kwaśnym odczynie.

Zagrożenia Na zanikanie naturalnych stanowisk sasanki otwartej wpływa zmiana warunków świetlnych spowodowana naturalną regeneracją lasów. Problem stanowi także rozwój gatunków inwazyjnych, zaorywanie muraw oraz zrywanie kwiatów, a niekiedy wykopywanie kęp przez amatorów przydomowych ogródków.

Ochrona W prawie międzynarodowym chroniona jest na podstawie Konwencji Berneńskiej od 1979 roku. Objęta została również unijną dyrektywą siedliskową. Gatunek ten umiesz-

czono w polskiej czerwonej księdze roślin. Chroniony jest w rezerwatach florystycznych („Opalenie”, „Wiosło Duże”, „Wiosło Małe”), rezerwatach stepowych („Gajtowo”, „Solec Kujawski”) oraz rezerwatach leśnych („Czarnia”, „Mingos”, „Uroczysko Bagno”, „Uroczysko Szczawin”, „Jata”). Aby zachować ten rzadki gatunek, nasiona zostały zdeponowane w Banku Nasion Polskiej Akademii Nauk w Powsinie.

W przypadku części populacji leśnych sasanki otwartej konieczne są zabiegi ochrony czynnej, m.in. zwiększanie prześwietlenia drzewostanów, eliminacja krzewów oraz wykaszanie ekspansywnych gatunków runa. Stanowiska na siedliskach nieleśnych wymagają okresowego wykaszania bądź prowadzenia wypasu zwierząt.

Tekst: Joanna Mróz

jej szczycie rozwija się owoc zbiorowy wyglądający niczym puszysta kulka. Owoce – niełupki – rozsiewa wiatr. W dogodnych warunkach pogodowych mogą dolecieć na odległość do 80 m. Liście sasanki rozwijają się znacznie później, zazwyczaj pod koniec kwitnienia, i usychają dopiero późną jesienią.

Biotop Dogodne warunki sasanka znajduje w borach sosnowych z luźnym drzewostanem. Spotkać ją można w sąsiedztwie dróg leśnych, pasów przeciwpożarowych, zrębów i upraw LITERATURA - Andruszkiewicz J. i R., Ozdoba myszynieckich borów sosnowych, „Przyroda Polska” 2016, nr 4, s. 26–27.

- Andruszkiewicz J. i R., Sasankowe wzgórza, „Przyroda Polska” 2019, nr 4, s. 28–29.

- Czerepko J., Gawryś R., Cieśla A., Wpływ zagospodarowania lasu na stan zachowania sasanki otwartej Pulsatilla patens (L.) Mill., „Sylwan” 2014, nr 1, s. 26–33.

- Kapler A. i in., Wybrane gatunki rzadkie, zagrożone i chronione zachowane ex situ w Banku Nasion PAN OB – CZRB w Powsinie, PAN Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej, Warszawa 2013.

- Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.), Polska czerwona księga roślin, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2014.

- Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Flora Polski. Atlas roślin chronionych, Multico, Warszawa 2003.

- Witkowska-Żuk L., Flora Polski. Atlas roślinności lasów, Multico, Warszawa 2008.

- Wojciechowski J., Kędzia M., Sasanka otwarta, zwiastun wielkanocny, „Przyroda Polska” 2019, nr 5, s. 20–21.

STRONY INTERNETOWE - http://www.myszyniec.olsztyn.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/dzialania-ochronne-na-stanowiskach-sasanki-otwartej-pulsatilla-patens [dostęp: 03.02.2020].

- http://magazyn.salamandra.org.pl/m27a06.html [dostęp: 04.02.2020].

- http://siedliska.gios.gov.pl/images/pliki_pdf/publikacje/pojedyncze_metodyki_dla_gat_roslin/Sasanka-otwarta-Pulsatilla-patens.pdf [dostęp: 31.01.2020].