NTGent magazine maart - april 2016

KRITIEK EN KWALITEIT GAAN SAMEN

#5

RUBRIEK RUBRIEK

1

Š Jules August

de schouwburgen wel nodig, als centrale presentatieplek.

KRITIEK EN KWALITEIT GAAN SAMEN De voorbije dagen hadden we op onze repetitiezolder in NTGent een groepje studenten van de regieopleiding in Amsterdam te gast.

Ze waren hier voor een reeks ontmoetingen met uiteenlopende theatermakers, onder wie Alain Platel, Philipp Becker, Jozef Wouters en ikzelf. De week was een initiatief van Steven Van Watermeulen, die behalve acteur bij ons ensemble ook werkzaam is als coördinator van de regieopleiding. Hij geeft hen veel stof tot nadenken, heb ik al gemerkt, en dat is alleen maar goed, natuurlijk. Omgekeerd vond ik het van mijn kant heel prettig om met die jonge generatie in gesprek te gaan.

Zo deed het me veel plezier om te merken dat het werken in de schouwburg of grote zaal hen geen angst inboezemt, maar juist als een wenselijke uitdaging wordt beschouwd. Dat was de voorbije decennia wel anders. Lange tijd was het zo dat de jonge generatie theatermakers linea recta naar de vlakke-vloertheaters trok, als het even kon. Die zalen zijn kleiner van capaciteit en dus meestal groter van intimiteit. En daar is niets op tegen, uiteraard. Alleen hebben we

Alleen in de grote zaal, of op een vergelijkbare locatie, kun je als regisseur grote thema’s aansnijden, op een manier die een hele stad – of een hele gemeenschap – aanspreekt. Dat is mijn ervaring.

Vorm en inhoud zijn sowieso onlosmakelijk verbonden met elkaar, en de schaal van een project is nu eenmaal een bepalende factor voor de vorm. Kiezen voor een grote, uitdagende vorm heeft dus niet per se met smaak of subjectiviteit te maken.

Dezelfde uitdaging stelt zich ook op andere domeinen, als ik over de toekomst nadenk.

Zo is de theatersector gebaat met een sterk Theaterfestival: als een jaarlijks platform dat alleen maar hoge artistieke kwaliteit garandeert. Bij voorkeur in een gecentraliseerd organisatiemodel waarin Vlaanderen en Nederland elkaar kunnen terugvinden, zoals dat een aantal jaren geleden het geval was. Het uit elkaar drijven van de Vlaamse en de Nederlandse scene is nefast voor de ontwikkeling, en dus op termijn voor de kwaliteit, van onze producties. Juist nu, in een Europese context, is er behoefte aan samenwerken, aan elkaar uitdagen, aan duurzame investeringen in talent, van welke generatie ook.

vertalen. Een dergelijke quotering versimpelt en reduceert het denken over theater, in een tijd waarin we zouden moeten investeren in meer kritische massa. Ook om die reden denk ik met heimwee terug aan de formule van het vroegere Theaterfestival: toen werd de jury nog bevolkt door heren en dames met bergen kijkervaring en dito kritische zin. Het maakte een selectie tot een heus keurmerk.

De komende jaren wil ik werk maken van zo’n sterke theateromgeving: in de stad Gent, maar ook daarbuiten. Want kritische massa en artistieke kwaliteit gaan altijd samen.

Dat laatste hebben die studenten regie uit Amsterdam gelukkig allang door. Zij stappen over hun individuele angsten heen en pakken hun eigen professionele toekomst met beide handen beet. Laat maar komen, die grote zaal! Laat maar komen, de kritiek!

Gretig? Ja. Maar vooral: moedig.

En ook wel herkenbaar.

Ik kijk er al naar uit, naar hun hemelbestorming.

Groet, Johan

Hetzelfde geldt voor de theaterkritiek. We moeten af van de consumentenlogica om een artistieke creatie in sterren of bollen te EDITORIAAL

3

CRITIQUE ET QUALITÉ VONT MAIN DANS LA MAIN / CRITICISM AND QUALITY GO TOGETHER / KRITIK UND QUALITÄT GEHEN HAND IN HAND Ces derniers jours, nous avons accueilli dans un grenier du NTGent où nous répétons un petit groupe d’étudiants qui suivent le cours de mise en scène à Amsterdam. Ils étaient ici pour une série de rencontres avec des gens de théâtre, dont notamment Alain Platel, Philipp Becker, Jozef Wouters et moi-même. Cette semaine était organisée à l’initiative de Steven Van Watermeulen, qui est acteur dans notre troupe, mais assure aussi la fonction de coordinateur du cours de mise en scène à Amsterdam. Il incite énormément les élèves à la réflexion, ai-je remarqué, et c’est tant mieux naturellement. A l’inverse, et pour ce qui me concerne, j’ai infiniment apprécié de pouvoir dialoguer avec cette jeune génération.

F

J’ai ainsi éprouvé un immense plaisir en remarquant que le travail dans le théâtre ou dans la grande salle ne leur procurait aucune angoisse, et qu’ils y voyaient justement un défi qu’il leur fallait relever. Il n’en est pas allé de même lors des décennies précédentes. Pendant longtemps, la jeune génération d’acteurs a été directement envoyée, chaque fois que possible, dans ces salles où la scène se trouve au même niveau que le public. La capacité de ces salles est plus réduite, ce qui renforce du même coup l’intimité. Et 4

EDITORIAAL

il n’y a évidemment rien à y redire.

En tout état de cause, nous avons besoin des théâtres car ce sont des lieux de représentation incontournables.

It is only in a large theatre, D or a comparable venue, that the director can tackle major themes in a way that appeals to a whole city – or a whole community. This is my experience. Form and content are in any case inseparably linked, and the scale of a project is quite simply a decisive factor when it comes to the form. So opting for a large, challenging form is not necessarily a matter of taste or subjectivity.

When I reflect on the future, I see that the same challenge occurs in other realms.

For instance, the theatre sector benefits from a vigorous Theatre Festival: as an annual platform that guarantees nothing but high artistic quality. Preferably in a centralised organisational model in which Flanders and the Netherlands are able to relate to each other, as was the case until a few years ago. The forced separation of the Flemish and Dutch scenes has a negative effect on the development – and therefore in the long term on the quality – of our productions. It is precisely at this time, in a European context, that there is a need to cooperate, to challenge each other, and for a lasting investment in talent, in whichever generation.

Das Gleiche gilt für die E Theaterkritik. Wir müssen weg von der Konsumentenlogik, die eine

künstlerische Kreation in Sterne oder Punkte übersetzt. Eine derartige Beurteilung vereinfacht und reduziert das Denken über Theater, in einer Zeit, in der wir in mehr kritische Masse investieren sollten. Auch aus diesen Gründen denke ich mit Sehnsucht an die Formel des früheren Theaterfestivals zurück: als in der Jury noch Damen und Herren mit reichlich Zuschau-Erfahrung und ebenso viel kritischem Geist saßen. Das machte eine Auswahl zu einem echten Gütezeichen.

In den nächsten Jahren will ich auf so eine starke Theaterumgebung hinarbeiten: in der Stadt Gent, aber auch außerhalb. Denn kritische Masse und künstlerische Qualität gehen immer Hand in Hand.

Letzteres haben die Regiestudenten aus Amsterdam zum Glück längst begriffen. Sie setzen sich über ihre individuellen Ängste hinweg und packen ihre eigene berufliche Zukunft mit beiden Händen an. Lass ihn ruhig kommen, den großen Saal! Lass sie ruhig kommen, die Kritik!

Eifrig? Ja. Aber vor allem: mutig.

Und auch gut erkennbar.

Ich freu mich schon darauf, auf ihre Himmelsstürmung.

INHOUD KRITIEK EN KWALITEIT GAAN SAMEN Editoriaal Johan Simons, artistiek leider

3

OOGST VAN DE WROK LUK PERCEVAL KEERT TERUG NAAR GENT MET OOGST VAN DE WROK Korte inhoud, credits en praktische info

6

IK GELOOF NIET IN ANGST ALS REFLEX Luk Perceval bewerkt John Steinbeck

8

THUIS KOMEN IN EEN TWEEDE TAAL Acteur Kristof Van Boven over wonen en werken in Duitsland

14

OVER HEIMAT EN VREEMD ZIJN De acteurs in Oogst van de Wrok aan het woord

16

DE LAATSTE STRIJD, TESTAMENT VAN EEN TERRORIST Column Jef Lambrecht

22

HET LEVEN ON HOLD Over vluchtelingenbeleid en –opvang

26

LIEFDE PETER VERHELST SCHRIJFT EN REGISSEERT LIEFDE Korte inhoud, credits en praktische info

28

IS DE WERELD NOG TE REDDEN? Sofie Mulders in gesprek met Peter Verhelst

30

IN EUROPA | laatste etappe van de leesmarathon naar Geert Mak 36 SPECTACULAR LIGHTSHOWS OF WHICH U DON’T SEE THEE EFFECT 38 Open brieven van Guido Lauwaert en Benny Claessens WE SHALL OVERCOME | Wim Opbrouck als leader of the band 42 DE VUURMOND | Saskia Sassen over mondiale ongelijkheid 43 EEN NIEUWE LENTE EN EEN NIEUWE LOD (EN NOG EEN) 44 Matthias Velle in gesprek met Dominique Pauwels en Josse De Pauw ZOVEEL STURM UND DRANG! 47 Pieter T’Jonck kadert Anne Teresa De Keersmaekers remake van Verklärte Nacht DAG / NACHT VAN DE DANS 52 GASTVOORSTELLINGEN 54 IN COCA-COLA VERDRINKEN | Column Arnon Grunberg 57 PRAKTISCHE INFO EN KALENDER

59

INHOUDSTAFEL

5

NL In dit epische drama, gebaseerd op ‘The Grapes of Wrath’ (1939) van John Steinbeck, volgen we de familie Joad. Net als duizenden andere Amerikaanse gezinnen in die tijd moeten ze hun boerderij en hun verdorde maïsvelden achterlaten. De extreme droogte en de financiële crisis in de jaren dertig van de vorige eeuw laten hen geen andere keuze. Ze gaan op zoek naar een beter leven in Californië: moeder en vader Joad, zoon Tom en dochter Rose, alsook oom John. Die laatste spoelt zijn verdriet graag weg met whisky, na het verlies van zijn zwangere echtgenote aan een fatale ziekte. Tenslotte is er Jim Casy, een voormalig predikant die zich heeft afgewend van de kerk. Casy is ervan overtuigd dat de mensheid nood heeft aan een nieuw evangelie. De heiligheid van het leven schuilt in de dagelijkse dingen, meent hij. Maar ook voor hem draait de reis op een teleurstelling uit.

Dans le drame épique inspiré des Raisins de la colère (1939) de John Steinbeck, nous suivons la famille F Joad. A l’instar de milliers d’autres familles américaines de l’époque, ils sont contraints de quitter leur ferme et leurs champs de maïs desséché. La sécheresse extrême et la crise financière des années ’30 du siècle dernier ne leur laissent pas le choix. Ils s’en vont chercher une vie meilleure en Californie : le père et la mère Joad, le fils Tom et la fille Rose ainsi que l’oncle John. Ce dernier noie son chagrin dans le whisky après le décès de sa femme enceinte des suites d’une maladie mortelle. Et enfin, il y a Jim Casy, un ancien prédicateur qui s’est détourné de l’Eglise. Casy est persuadé que l’humanité a besoin d’un nouvel évangile. Le caractère sacré de la vie se cache dans les choses du quotidien, croit-il. Mais, pour lui aussi, le voyage tourne à la désillusion.

This epic drama based on John Steinbeck’s novel The Grapes of Wrath (1939) follows the fortunes of E the Joad family. Like thousands of other American families in that period, they had to abandon their farm and their parched cornfields. The extreme drought and the financial crisis of the 1930s left them no other choice.

They head for California in search of a better life: the mother and father, their son Tom and daughter Rose, as well as Uncle John. Following the loss of his pregnant wife to a fatal disease, John likes to drown his sorrows with whisky. And lastly there is Jim Casy, a former preacher who has turned away from the church. Casy is convinced that mankind is in need of a new gospel. In his opinion, the sanctity of life lies in everyday things. But for him too, the journey ends in disappointment.

In diesem epischen Drama, basierend auf „The Grapes of Wrath” (1939) von John Steinbeck, folgen wir D der Familie Joad. Wie tausende anderer amerikanischer Familien in dieser Zeit müssen sie ihre Farm und ihre verdorrten Maisfelder zurücklassen. Die extreme Trockenheit und die Finanzkrise in den dreißiger Jahren des letzten Jahrhunderts lassen ihnen keine andere Wahl. Sie gehen auf die Suche nach einem besseren Leben in Kalifornien: Mutter und Vater Joad, Sohn Tom und Tochter Rose sowie Onkel John. Dieser letztere ertränkt seinen Kummer gern in Whisky, nachdem seine schwangere Frau einer tödlichen Krankheit erlegen ist. Schließlich ist da noch Jim Casy, ein ehemaliger Prediger, der sich von der Kirche abgewandt hat. Casy ist davon überzeugt, dass die Menschheit ein neues Evangelium braucht. Die Heiligkeit des Lebens verbirgt sich in den alltäglichen Dingen, meint er. Doch auch für ihn wird die Reise zu einer Enttäuschung.

6

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

LUK PERCEVAL BEWERKT JOHN STEINBECK

OOGST VAN DE WROK Belgische première op dinsdag 1 maart 2016 in NTGent Schouwburg Voorstellingen op wo 2, do 3 en vr 4 maart en op ma 23, di 24, wo 25 en do 26 mei regie Luk Perceval | tekst naar John Steinbeck | tekstbewerking Luk Perceval naar de bewerking van Frank Galati | dramaturgie Julia Lochte & Steven Heene | spel Bert Luppes, Kristof Van Boven, Nick Monu / Markus Graf, Marina Galic, Rafael Stachowiak & Mariia Shulga | decor Annette Kurz | video Philip Bussmann | kostuums Annelies Vanlaere | lichtontwerp Paulus Vogt | productie Thalia Thater Hamburg en NTGent in samenwerking met Baltic House Sint-Petersburg

Bij Oogst van de wrok voorziet onze afdeling publiekswerking naast de gebruikelijke (gratis) INLEIDINGEN drie kwartier voor aanvang van de voorstelling (behalve op de première) ook LESMAPPEN ter voorbereiding of nabespreking. Op vrijdag 4 maart is er een INLEIDING XL met dramaturg Steven Heene en een NAGESPREK met acteurs uit de cast. Op dinsdag 19 april voorzien we voor blinden en slechtzienden AUDIODESCRIPTIE bij de voorstelling. Om je als GROEP eens extra te laten verwennen, bieden we jou graag een omkadering op maat aan. Meer info via publiekswerking.be PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

7

IK GELOOF NIET IN ANGST ALS REFLEX LUK PERCEVAL OVER ZIJN BEWERKING VAN ‘THE GRAPES OF WRATH’

© Reinhard Winkler

Daags na de première in Hamburg van Oogst van de wrok (in Duitsland opgevoerd als Früchte des Zorns) had dramaturg Steven Heene een gesprek met regisseur Luk Perceval over deze nieuwe productie. Het werd een gesprek over meertaligheid en muzikaliteit, maar ook over theater als katalysator voor samenlevingsproblemen. En over voetbal.

Het is zondag, iets na 17 uur. In de schouwburg van het Thalia Theater zit regisseur Luk Perceval tussen de lege stoelenrijen van de parterre. Hoog daarboven, op het tweede balkon, doet iemand van de schoonmaakploeg een laatste inspectieronde: straks om 19 uur stroomt deze zaal weer vol met nieuwsgierigen.

Voor de zogenaamde B-première op zondag, daags na de A-première op zaterdag, leggen theaterliefhebbers tot 75 euro neer voor een kaartje. De avond is helemaal uitverkocht. Na afloop zal ook het nagesprek, in aanwezigheid van de regisseur en de acteurs, meer dan honderd mensen aantrekken, waarbij er zich een boeiend debat ontspint over het politieke gehalte van Percevals nieuwste voorstelling. Sommige aanwezigen hadden zich verwacht aan een expliciete stellingname, andere toeschouwers loven juist de benadering om het onderwerp – het fenomeen vluchtelingen – in een breder historisch kader te zien. Als in: van alle tijden.

LP We reiken met deze voorstelling geen pasklare oplossing aan, neen. En als auteur biedt Steinbeck dat evenmin. Maar wanneer heeft theater dat wel?

Voor mij betekent ‘politiek theater’ dat je als maker dwingende vragen stelt, en op die manier mee een oplossing provoceert in de samenleving. Als ambitie kan dat tellen. Ik wantrouw het theater van het Grote Gelijk. Want het is zelden geloofwaardig, laat staan constructief.

Het is the day after. Tevreden over de première gisteravond?

LP

8

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

Gezien de omstandigheden ben ik zeker te-

Die Geschichte verweist nicht nur auf die große Völkerwanderung vor hundert Jahren in Amerika, sie hat den zeitlosen Charakter einer biblischen Erzählung. Das ist auch tatsächlich so: Schon seit Moses ist die Menschheit, oder jedenfalls Teile von ihr, unterwegs. Der „Flüchtling” ist also ein uraltes Phänomen.

vreden, ja. In die zin dat we een repetitietijd achter de rug hebben die best wel zwaar was. Alleen al door de verschillende culturen en talen binnen de acteursgroep: Duits, Russisch, Nederlands... Om dat te proberen op elkaar af te stemmen, en de communicatie op zich, dat is niet vanzelfsprekend geweest, en bij momenten ook moeizaam. Maar ik ben echt heel blij met het resultaat, ja. En ik ben ervan overtuigd dat deze voorstelling alleen nog maar aan kracht gaat winnen.

HET VERHAAL VERWIJST NIET ALLEEN NAAR DIE GROTE VOLKSVERHUIZING VAN HONDERD JAAR GELEDEN IN AMERIKA, HET HEEFT HET TIJDLOZE KARAKTER VAN EEN BIJBELGESCHIEDENIS. DAT IS OOK IN DE FEITEN ZO: AL SINDS MOZES IS DE MENSHEID, OF TOCH DELEN DAARVAN, ONDERWEG. HET FENOMEEN VAN ‘DE VLUCHTELING’ IS DUS ZO OUD ALS DE STRAAT. Oorspronkelijk lag er een ander plan op tafel: een tekstmontage op basis van films van de broers Dardenne, met als titel La Promesse.

Daar stonden we al vrij ver in, dat klopt. Er lag LP een tekst op tafel die de rol belicht van de mensenhandelaars, de tussenpersonen zeg maar. Maar ik vond dat dit onderwerp de voorbije maanden al manifest in het nieuws is gekomen, onder andere door die affaire vorige zomer, met de gestikte mensen in een camionette in Wenen. Het leek me tamelijk naïef om daar nu nog een voorstelling over te maken. Vandaar Steinbeck: omdat zijn roman The Grapes of Wrath hetzelfde onder-

werp in een veel groter, universeler kader plaatst. Het verhaal verwijst niet alleen naar die grote volksverhuizing van honderd jaar geleden in Amerika, het heeft het tijdloze karakter van een bijbelgeschiedenis. Dat is ook in de feiten zo: al sinds Mozes is de mensheid, of toch delen daarvan, onderweg. Het fenomeen van ‘de vluchteling’ is dus zo oud als de straat. En al sinds dat eerste uur is de mens afhankelijk van solidariteit op zijn bestemming. Dat leek me veel interessanter als invalshoek. Te meer omdat dit verhaal het fenomeen van binnenuit belicht. Dus niet via beleidsteksten of statistieken, maar via het reisverslag van één familie.

De toeschouwer gaat als het ware mee op reis, en zo ontstaat er een ander gevoel, en meer empathie.”

Het verhaal heeft ook een sterk filosofische inslag. In eerste instantie door de existentiële twijfels van een van de personages, de voormalige predikant Jim Casy. Maar ook de andere personages zoeken naar houvast, als gevolg van hun miserie.

Wat Casy voortdurend herhaalt is: we zijn als LP mensen van elkaar afhankelijk. En dat klopt natuurlijk. We leven in een wereld waarin we deel uitmaken van een groter geheel, van één grote collectieve werkkracht, zeg maar. Die drive, die eigen is aan mensen, zorgt ervoor dat we op deze planeet kunnen overleven. Zolang we die verbinding, en dus ook die afhankelijkheid, niet beseffen, is het gevaar groot dat we onszelf gaan isoleren. Dus hebben we dat besef nodig: om de anderen maar ook om onszelf te beschermen.

Dat is niet makkelijk, want een soort van tweesnijdend PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

9

It’s my opinion that if you want to produce plays in a city like Hamburg, Brussels or Ghent, you have to take the sound of the city into account. Which languages are spoken in the street? What will people identify with?

What I want to express explicitly in this production is that language is like water, constantly finding its own level. People from various language regions come together and try to make themselves understood. It is a process that is constantly in motion. And all these languages are also continuously intermingling with each other, both within the security of the family and in public settings.

zwaard. Maar er is geen andere optie. En dat is waar deze voorstelling over gaat: je kunt niet overleven zonder de hulp van anderen. Vroeg of laat hebben wij westerlingen ook hulp nodig. Dan is het onze beurt.

Ik geloof dus niet dat angst in zo’n situatie een goede raadgever is. Die reflex zie je nochtans overal opduiken: hier in Duitsland bijvoorbeeld leeft de vrees dat het land, als enige in Europa, overspoeld zal worden door vluchtelingen. En zo las ik vandaag in de krant dat men erover nadenkt om de buitengrenzen van het Europese continent te sluiten. Dat lijkt me echt een compleet foute reactie. We hebben die nieuwe Europeanen nodig op termijn, onder meer voor onze arbeidsmarkt. Als ik met deze voorstelling iets wil bereiken, is het dat: als een appel op ons mededogen. En op het gezond verstand.

JE KUNT NIET OVERLEVEN ZONDER DE HULP VAN ANDEREN. VROEG OF LAAT HEBBEN WIJ WESTERLINGEN OOK HULP NODIG. DAN IS HET ONZE BEURT. Met name Casy doet denken aan de eenzame, tragische figuren bij Beckett.

LP Absoluut. Voor mij is hij de zinzoeker in deze configuratie. Hij heeft zich afgewend van God en beweert het antwoord in de realiteit, tussen de mensen, te vinden. Daar zit voor hem de echte heiligheid, in die spirituele dimensie. Tegelijk merk je dat, als hij tussen de mensen staat, hij van hen vervreemd is. Hij heeft weinig écht contact met de familie. Als zij hem we-

10

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

zenlijke vragen stellen, zoals de vraag om een gebed wanneer een van de grootouders sterft, of de vraag of het water drinkbaar is, dan heeft hij geen antwoord.

Opnieuw is er gekozen voor meertaligheid. Een beetje zoals bij FRONT het geval was, maar daar ging het over een internationaal conflict: de Eerste Wereldoorlog. Hier spreken de leden van één familie soms verschillende talen. Waarom?

LP Meertaligheid is voor mij een vorm van muzikaliteit. Maar niet alleen dat. Het is ook een weerspiegeling van de cultuur waarin wij leven. Ik ben zelf opgegroeid op en rond een voetbalveld. Veel van de andere jongens waren migrantenkinderen, er werd toen van alles door elkaar geschreeuwd: Italiaans, Spaans, Pools… Ik vond dat normaal. Je leerde ook woorden van elkaar. En dat ging allemaal redelijk snel.

Een goal is een goal, in welke taal ook. Daarna ben ik bij het toneel terechtgekomen, en daar heb ik gemerkt dat de verhouding tussen taal en toneel eigenlijk twee doeleinden heeft, in België maar ook hier in Duitsland.

Niet alleen dient het om de mensen de canon van de toneelliteratuur bij te brengen; tegelijk is het ook de kunst van de welsprekendheid, en dient het theater om het volk enige eloquentie bij te brengen. Zeker vroeger was dat zo. In Duitsland heb je nog steeds het Bühnendeutsch: een zeer beschaafde podiumtaal die is gegroeid vanuit de klassieke literatuur. Een beetje zoals vroeger ook het Vlaams volkstoneel door het land reisde om het volk te verheffen. Maar we leven nu uiteraard in een compleet andere tijd.

ALS JE IN EEN STAD ALS HAMBURG OF BRUSSEL OF GENT THEATER WILT MAKEN, MOET JE REKENING HOUDEN MET DE SOUND VAN DIE STAD. WELKE TALEN WORDEN ER OP STRAAT GESPROKEN? WAARIN KUNNEN DE MENSEN ZICH HERKENNEN? WAT IK MET DEZE PRODUCTIE EXPLICIET WIL UITDRUKKEN IS: TAAL IS ALS WATER, HET ZOEKT VOORTDUREND ZIJN EIGEN WEG. Als je in een stad als Hamburg of Brussel of Gent theater wilt maken, moet je rekening houden met de sound van die stad, vind ik. Welke talen worden er op straat gesproken? Waarin kunnen de mensen zich herkennen? Wat ik met deze productie expliciet wil uitdrukken is: taal is als water, het zoekt voortdurend zijn eigen weg. Mensen uit diverse taalgebieden komen samen en proberen zich verstaanbaar te maken. Het is een proces dat continu in beweging is. En al die talen zijn zich ook continu met elkaar aan het vermengen, zowel binnen de geborgenheid van een gezin als in publieke contexten. We kunnen vandaag ook veel makkelijker reizen dan vroeger, dus het gaat nu nog sneller.

Belangrijk daarbij is, uiteraard, de wil om te communiceren. Dat je niet zegt: ik heb daar niets mee te maken, ik sluit me liever op in mijn eigen cultuur. Ik vind dat we vandaag, ook als theatermakers, de deuren en ramen moeten openzetten. En zeggen: kijk, dit is er aan de hand, al deze mensen lopen rond in deze stad. En die brengen ook hun verhalen mee, en hun manier van spreken. Zo niet dreigt theater op termijn irrelevant te worden.

Over muzikaliteit gesproken: er wordt ook gezongen op scène. Liederen die we vooral herkennen van Porgy and Bess, de opera van Gershwin uit 1935.

LP Die horen tot de mythologische dimensie van het stuk. Het verhaal speelt zich af in Amerika, de jaren 1930, met de beroemde Route 66 als vluchtroute. De tekst gebruikt dus veel elementen die tot onze collectieve mythos over Amerika behoren. Wij zijn allemaal opgegroeid met de films van James Stewart, Henry Fonda, James Dean… Datzelfde Amerika vormt de achtergrond voor dit stuk. En tot die wereld behoren de liederen uit Porgy and Bess, een opera die geschreven is als de eerste opera ooit voor zwarte zangers. Ook toen was er nood aan acceptatie – tot meer openheid in een cultuur die te lang als ‘blank’ werd beschouwd. Dat ging natuurlijk gepaard met een shockeffect voor veel Amerikanen: om zwarte operazangers op het toneel te zien. Die opera heeft een grote symboolwaarde. Wat deze voorstelling betreft, wou ik die liederen vooral omdat we ze zo goed kennen: ze helpen ons om ons in het verhaal te verplaatsen.

Ondanks de talrijke tegenslagen onderweg, op weg met de familie Joad naar het beloofde land Californië, zijn er ook heel wat lichtere momenten. Zelfs humor.

LP Absoluut. Dat vond ik een beetje verrassend gisteren bij de première: dat er zo weinig gelachen werd. Misschien durven de mensen niet goed, dat heb ik hier in Hamburg al vaker gemerkt. Het Duitse pu-

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

11

Nous avons fait ce que nous avons pu. Et nous devons maintenant aller plus loin. C’est en quelque sorte l’attitude fondamentale de cette pièce. Et il me semble aussi qu’il s’agit de la seule attitude que notre société peut adopter à l’heure actuelle.

bliek wil eerst de toestemming krijgen om te lachen.

Als er de eerste drie minuten geen grap wordt verteld, dan durven ze daarna niet meer. Maar het is ook de titel op zich natuurlijk: Früchte des Zorns of Oogst van de wrok. Dan denkt iedereen: oei, dit wordt zware kost. Maar desondanks zit er best veel humor in, ja.

Niet het minst omdat Steinbeck ook graag het egoïsme en het opportunisme van de mens laat zien. De familie Joad, dat zijn simpele mensen. Heel basic in alles wat ze zeggen en doen, en daardoor vaak hilarisch. Als je ziet waar ze soms over discussiëren. Of waar ze een probleem van maken. Tegelijk zijn het ook zeer taaie mensen: ze geven niet op.

die je leert kennen. Verre van. Maar ze zijn geestig, ja.

En hondsbrutaal. Precies die hardheid werkt dubbel: soms zou je willen dat ze met wat meer begrip op elkaar zouden reageren. Maar juist in die hardheid voel je ook hun overlevingsinstinct: het is de enige manier waarop ze met de ellende kunnen omgaan. Zoals de moeder aan het einde van de voorstelling zegt: we hebben gedaan wat we konden. En nu moeten we verder. Dat is zo’n beetje de basishouding van dit stuk. En het lijkt me ook de enige houding die we vandaag als samenleving kunnen aannemen.

WE HEBBEN GEDAAN WAT WE KONDEN. EN NU MOETEN WE VERDER. DAT IS ZO’N BEETJE DE BASISHOUDING VAN DIT STUK. EN HET LIJKT ME OOK DE ENIGE HOUDING DIE WE VANDAAG ALS SAMENLEVING KUNNEN AANNEMEN. Tijdens de repetities heb ik hen wel eens vergeleken met clowns, egoïstische clowns. Het stuk zit ook vol herhalingen, waardoor de running gag nooit ver weg is. Niet zelden begint die met de vaststelling dat ze elkaar ongelooflijk op de zenuwen werken, elk om zijn of haar redenen: de relatie tussen de moeder en de vader is uitgeblust, de dochter is zwanger maar werd in de steek gelaten door haar vrijer, de zoon is net terug uit de gevangenis waar hij werd opgesloten voor doodslag… En er is de oom, nonkel John, die indertijd zijn zwangere vrouw is verloren omdat hij het vertikte een dokter te halen. Het is, kortom, geen heilige familie 12

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

STEVEN HEENE Steven Heene werkt als dramaturg en redacteur voor NTGent en was onder artistiek directeur Wim Opbrouck artistiek coördinator van NTGent. Dit seizoen verzorgt hij de dramaturgie voor Oogst van de wrok (Luk Perceval) en Liefde (Peter Verhelst).

NTGENT HERNEEMT TWEE RECENTE REGIES VAN LUK PERCEVAL PLATONOV

FRONT POLYPHONIE

Herneming van de indrukwekkende Tsjechov-regie waarmee Luk Perceval terugkeerde naar België en Bert Luppes met een topvertolking zijn debuut maakte als lid van ons ensemble. In de cast vinden we verder Elsie de Brauw, Briek Lesage, Peter Seynaeve, Zoë Thielemans, Alejandra Theus, Hugo Van Den Berghe, Steven Van Watermeulen, Laura Mentink en Katrin Lohmann. Met Jens Thomas aan de piano. Deze voorstelling toerde intussen uitgebreid door ons taalgebied, speelde in Berlijn, Hamburg en München, en zelfs in het Poesjkin Theater in Moskou.

Meertalige voorstelling in regie van Luk Perceval die het leed van de onfortuinlijke manschappen uit de Grote Oorlog tastbaar aanwezig stelt en ‘de toeschouwer genadeloos door elkaar schudt’ (De Groene Amsterdammer). Met muziek van Ferdinand Försch. En een schare topacteurs: Steven Van Watermeulen, Oscar Van Rompay, Peter Seynaeve, Katelijne Verbeke, Günter Schaupp, Benjamin-Lew Klon, Bernd Grawert, Sven Schelker, Patrick Bartsch, Oana Solomon en Gilles Welinski. Ook deze voorstelling toerde internationaal, van Hamburg en Edinburgh naar Gdansk, Praag, Sarajevo, Belgrado, Boekarest, Luxemburg, Amsterdam… En nu is ze terug in NTGent.

© Phile Deprez

© Armin Smailovic

Van een zelden geziene intensiteit. - De Standaard Een bijzonder fascinerende belevenis. Omdat deze verstilde creatie bovenal intrigeert door de meesterlijk gecomponeerde scènebeelden waarin zang, van emotie trillend spel en gespuwde (of gefezelde) spraak elkaar versterken. - Knack Op do 21 en vr 22/04 in NTGent Schouwburg (met gratis inleiding 45’ voor aanvang)

Een sereen gecomponeerd oratorium voor donderend slagwerk en smekende, smachtende, menselijke stemmen in onmenselijke omstandigheden.

- Cutting Edge Ik kwam stil en rillend uit de zaal. Een beetje krom ook. Gebogen. Geen kwaaie houding trouwens voor een hommage aan de onbekende oorlogsdoden.

- De Groene Amsterdammer Op do 28, vr 29, za 30/04 in NTGent Schouwburg (met gratis inleiding 45’ voor aanvang) PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

13

THUIS KOMEN IN EEN TWEEDE TAAL ACTEUR KRISTOF VAN BOVEN OVER WONEN EN WERKEN IN DUITSLAND

Ik was er klaar voor. Of beter: ik was nog niet klaar met Johan Simons als regisseur. Toen een aantal jaren geleden duidelijk werd dat hij vanaf 2010 de Münchner Kammerspiele zou gaan leiden en dus wegging uit Gent, hebben we daarover een gesprek gevoerd. Ik zei hem dat ik het zeer jammer vond dat onze samenwerking zo vroeg werd stopgezet - ik was er sedert 2006 lid van het ensemble. Waarop hij antwoordde: dan ga je toch gewoon mee? En dat heb ik gedaan. Zonder enige aarzeling, en zonder een slapeloze nacht. Die jaren in NTGent had ik een heel goeie connectie met Peter Verhelst, met wie ik graag theater maak, maar met Johan is die connectie er pas echt in München gekomen. En dus heb ik ook geen seconde spijt van die beslissing om naar Duitsland te verhuizen. Het was gewoon een heel logische stap. Een spannende stap ook.

© Armin Smailovic

14

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

De verhuis naar München, en nu naar Thalia Theater in Hamburg (Van Boven is sinds augustus 2015 lid van het ensemble daar, SH), heeft er onder meer toe geleid dat ik me volledig kan toeleggen op theater als vak. Dat is voor veel acteurs in Vlaanderen of Nederland niet het geval: zij combineren het, in de mate van het mogelijke, met film en televisie. De vijver is daar ook veel kleiner. Met als gevolg dat er veel acteurscombinaties worden gemaakt die soms iets weg hebben van een meet & greet voor het publiek, waarbij de nadruk niet op de inhoud ligt. Ik mis het dus niet. Al geef ik toe: ooit was er een tijd, lang geleden, dat ook ik dacht dat je als acteur maar beter een bekende Vlaming kon worden, wou je voldoende speelkansen krijgen.

Ik kreeg toen te horen dat ik aan mijn marktwaarde moest werken. Door mijn ‘bocht’ naar Duitsland – het heeft soms iets van een uit de hand gelopen verlengd weekend, mijn verblijf hier – hoef ik niet mee te draaien in dat systeem. En daar ben ik blij om. Net zoals ik blij ben dat ik in een ensemble kan werken: het is

fijn om lid te zijn van een gezelschap, om met dezelfde mensen iets op te bouwen.

Al tijdens de eerste coproductie tussen NTGent en de Ruhrtriënnale indertijd voelde ik dat ik muziek kon maken met de Duitse taal. En dat die afstand die ik voel als Vlaming ook een voordeel kan zijn in de manier waarop ik een Duitse tekst behandel. Eigenlijk hanteer ik tot op vandaag dezelfde methode: ik ‘vervlaams’ mijn Duitse rollen. In de zin dat ik die taal probeer te spreken alsof ik iets in mijn eigen taal vertel, met een Vlaamse dialectiek. Het maakt dan niet uit of het in werkelijkheid ellenlange Duitse zinnen zijn; voor mijn gevoel spreek ik ze uit op z’n Vlaams. Het heeft veel, zo niet alles met muzikaliteit te maken. Want de Duitse taal is erg gecontroleerd en gestructureerd. Zo gaan ze ook met hun emoties om. Het klinkt als een cliché, maar het is waar: je kunt hier met iemand een nacht doorzakken en je hart bij elkaar uitstorten, zonder daar ’s anderendaags veel van te merken. Dat was even wennen, in het begin. Maar het cliché dat het Duits alleen maar hard is: dat klopt niet. In mijn oren is het juist een zeer zachte taal, die veel nuances toelaat. Zonder al te technisch te willen worden: de nuances, of emoties, zitten veelal in de klinkers verscholen. Daaraan herkennen ze bij elkaar wat er tussen de regels gezegd wordt. Op die manier probeer ik ook als acteur om muziek te creëren. Zolang je niet zondigt tegen bepaalde spelregels – je moet bijvoorbeeld weten wanneer ‘die’ en ‘der’ als lidwoord te gebruiken – staat het publiek er ook voor open. Ik doe er intussen mijn voordeel mee.

Tijdens mijn eerste producties bij de Münchner Kammerspiele, waaronder een productie met Alvis Hermanis, Ruf der Wildnis (in oktober 2010, SH) en daarna een tekst van Jelinek in regie van Johan, repeteerde ik mijn tekst samen met de souffleuse. Tot een ervaren collega-actrice, Hildegard Schmahl, me vroeg hoe ik werkte. En of ik mijn Duits oefende? Ja, zei ik. Hou daar maar snel mee op, was het antwoord. Ik ben haar daar nog altijd dankbaar om. Want het heeft geen zin om te streven naar de glanzende perfectie van het zogenaamde Bühnendeutsch – dat is een kunstmatige taal die je emotioneel geen stap dichter bij de inhoud van een tekst brengt. Als je dan weet dat zelfs Hölderlin of Goethe, grote auteurs uit de Duitse traditie, een

taal hanteerden met duidelijke dialectische invloeden uit het Bundesland waaruit ze afkomstig waren, dan heb je geen boodschap meer aan dat soort van doorgekookte podiumtaal. Ik hou sowieso van taal omdat die direct kan zijn, en lelijk. En dus grappig. Dat is wat ik nastreef: om ‘buik’ aan een personage, aan een tekst te geven. Het is dat, of het andere uiterste: iets extreem cerebraal à la Jelinek. Met alle tinten daartussen – de pasteltinten – heb ik het moeilijker, omdat je als speler snel in een maniërisme vervalt.

Vorm is voor mij sowieso belangrijk. Door een geschikte vorm te kiezen, kom je bij inhoud uit. Daarom is het Duitse repertoiresysteem, waarbij je als acteur soms zeven of acht rollen tegelijk moet kennen omdat die producties jaren doorspelen, in veel opzichten ook een zegen. Doordat een voorstelling zo lang op de affiche blijft staan, vervaagt de anekdotiek van het repetitieproces en ben je wel verplicht om de tekst fris te houden. Het nadeel ervan is dat je soms acteurs ziet die in die routine gaan hangen, omdat ze weten dat de molen toch blijft draaien en er straks weer iets anders op hun bord ligt.

Of ik ooit terugkeer naar Vlaanderen? Ik denk het wel, ja. Het is niet goed om lange tijd je moedertaal niet te spreken. Dan heb ik het vooral over mijn privéleven – al spreekt mijn vriendin Marie (Jung, SH) meer dan behoorlijk Nederlands intussen. En ik spreek met haar ook in haar moedertaal: zij is opgegroeid in Luxemburg en Zwitserland. Maar ik mis mijn ma en pa. En ik mis soms de uitzichten van vroeger, zoals die lelijke lintbebouwing. Dat kan raar klinken, maar ik woon nu al jaren midden in een stad, aangezien dat makkelijk is om me naar het theater te verplaatsen. Niet dat ik nu plots naar een fermette in Zele zou willen verhuizen. Maar het gemis komt tot uiting in onverwachte dingen... In het eten. En de humor, die mis ik ook. Het is echt héél lang geleden dat ik de slappe lach heb gehad. Terwijl dat zo’n heerlijke manier is om in een onderwerp te verdwalen, en moedwillig bovendien. Maar goed, dat andere besef is er evengoed: ik zou nog veel harder in mezelf verdwaald zijn mocht ik in 2010 in België zijn gebleven. Dat weet ik nu wel zeker. opgetekend door STEVEN HEENE PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

15

DE ACTEURS IN OOGST VAN DE WROK OVER HEIMAT EN VREEMD ZIJN KRISTOF VAN BOVEN Ik ben geboren en getogen in Lier, een zeer klein stadje in Vlaanderen. Mijn New York was Antwerpen. Daar heb ik later ook gewoond, vervolgens aan de kust, in Adinkerke bij de grens met Frankrijk, dan in Arnhem, Amsterdam, Rotterdam, Gent, Berlijn, München en nu Hamburg.

Over heimat Ik weet niet goed wat dat is. Dat woord gebruiken we in Vlaanderen net zo weinig als het woord heimwee.

Jacques Brel is dood. Heimat, dat is veeleer een recept van vroeger, van lang voor mijn tijd, net zoals de met kinderkopjes geplaveide straten in Lier, die waren er ook al voor ik er was. Ze hebben niets met mij te maken, ik loop slechts in die straten rond, bevolk die straten, eet het eten. Ik ben niet de eerste die daar loopt, niet de eerste die dat eten eet.

Over vreemd zijn Soms overkomt het ons dat er al misverstanden ontstaan nog voor we iets hebben gedaan. Op zulke momenten voel ik me vreemd.

MARINA GALIC Mijn moeder is Kroatische, mijn vader een Bosnische Kroaat. Ze kwamen naar Duitsland, twee jaar voor ik in Frankfurt werd geboren. Nadien leefde ik in München en Berlijn, nu in Hamburg.

16

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

Over heimat Wanneer ik in Frankfurt het Städel Museum bezoek, denk ik steeds: hier ben je thuis. Vooral wanneer ik Goethe in der römischen Campagne bekijk, het schilderij van de dichter op de chaise longue dat Tischbein met twee linkervoeten schilderde. Heimat, dat is voor mij de tuin van mijn grootouders in een dorpje nabij Mostar. Mijn vader heeft tien zussen, en toen we vroeger in de zomervakantie ginds verbleven, zorgden zij, die nagenoeg allemaal een pak jonger zijn dan hij, voor mij. We waren de hele dag buiten, bij de koeien in de bergen of in de stal. Ook vandaag nog is de geur van een koeienstal voor mij wat voor Marcel Proust zijn madeleines waren.

Over vreemd zijn Het voelt alsof ik overal waar ik ben maar voor eventjes ben. En wanneer iemand me vraagt hoe lang ik nog blijf, zeg ik altijd: weet ik nog niet.

BERT LUPPES Ik ben geboren en getogen in Nederland. Maar mijn vader is geboren in Indonesië. Daar was hij chef- kok: hij werkte voor het Nederlandse koloniale bewind en bereidde er de galabanketten voor. Later had hij er een eigen restaurant, vooraleer hij na het einde van het Nederlandse bewind en de Tweede Wereldoorlog naar Nederland terugkeerde. Uit die tijd in Indonesië heb ik enkel nog twee fotoalbums en het steeds naar latere datum uitgestelde plan om op een dag daarheen te trekken en de plaatsen te bezoeken waar mijn grootvader en vader leefden. Als kind merkte ik hoezeer hij

© Armin Smailovic

het leven in Indonesië miste. Hij wou teruggaan, maar mijn moeder praatte het uit zijn hoofd. Dus groeide ik op in Nederland, met de Indonesische keuken, lang voor er daar Indonesische restaurants kwamen. We leefden in Arnhem, Amsterdam en Den Haag. Vaak zaten Indonesiërs, die toen als vluchtelingen in Nederland aankwamen, bij ons thuis mee aan tafel.

Over heimat Mijn vader was hartpatiënt en dat was de reden waarom we vaak verhuisden, zodat hij, wanneer hij van werk wisselde, minder lang onderweg zou zijn. Op het einde kon hij te voet naar het werk. Heimat is voor mij niet aan een woonplaats gebonden. Ik herinner me dat ik na elke verhuis een nieuw dialect moest leren.

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

17

In Nederland verschillen die van plek tot plek zeer sterk. Vandaag, nu ik zelf vader ben, woon ik op het platteland, in een dorp met minder dan 200 inwoners.

Heimat is voor mij allereerst: door de natuur omringd zijn, vogels observeren en genieten van de stilte. Zonder mijn werk, waardoor ik veel onderweg ben en onder de mensen kom, zou ik wellicht als kluizenaar eindigen.

Over vreemd zijn Ik denk dat ik geenszins de dwingende behoefte heb om tot een gemeenschap te behoren. Zelfs in het dorp waar ik woon, beschouwen de mensen ons nog steeds als vreemden, omdat het minstens twee, drie generatie vergt vooraleer de autochtonen iemand niet langer als 'import' beschouwen. Het meest uitgesproken gevoel ‘vreemd te zijn’ overkwam me op een wandeling met mijn vrouw in de Pyreneeën: we waren verdwaald en ik was volledig gedesoriënteerd. Alle bergen zagen er eender uit. Ik was de capaciteit verloren om mijn omgeving te 'lezen'.

NICK MONU Ik ben geboren in Nigeria. Toen ik vijf jaar oud was, brak de opstand in Biafra uit. Mijn familie, die relatief welgesteld was, had zowat al haar bezittingen verloren. Ik overtuigde mijn vader om mijn broer en mezelf naar Engeland te sturen, waar we een opleiding genoten aan zeer Britse internaten. Enkel in de vakantie keerden we naar Afrika terug, twee, drie keer per jaar.

Maar ik voelde me 100% Nigeriaan, let wel, niet Engels noch iets anders. Na het internaat trok ik naar 18

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

Amerika, naar Washington DC. Mijn vader dacht dat ik advocaat zou worden, zoals een van mijn broers, maar ik studeerde toneel en durfde het drie jaar lang niet aan om hem de waarheid te zeggen. Toen keerde ik terug naar Engeland, studeerde er af aan een andere toneelschool en trok daarna naar Berlijn (naar de Schaubühne) en later naar Oostenrijk (naar het Wiener Burgtheater), waar ik nu nog woon met mijn gezin, intussen in Salzburg.

Over heimat De vraag wat heimat voor mij betekent, is niet gemakkelijk te beantwoorden. Of toch: de mensen die ik liefheb, mijn gezin - mijn vrouw en mijn kinderen.

Ze zijn veel meer heimat voor mij dan een huis, een stad of zelfs een land. Ik heb mezelf, wellicht door mijn levensloop, nooit met een specifieke plek verbonden gevoeld. Ik zoek veeleer familiebanden, ook in het theater werk ik het liefst in een ensemble.

Over vreemd zijn Verrassende genoeg voelde ik me niet zo vreemd toen ik voor het eerst naar Engeland trok. Hoewel ik de enige kleurling in de klas was, liet het me koud wat de andere jongens over me dachten of vertelden. Ik had genoeg andere dingen aan mijn hoofd, ik wou de nieuwe taal leren. Ik voelde me het meest buitenstaander de eerste weken en maanden dat ik in Duitsland was en later nog eenmaal ook in Oostenrijk: in het begin sprak niemand tegen mij, ik voelde me eenzaam en worstelde met de Duitse taal. Een lastige ervaring die ik helaas tweemaal heb moeten doormaken.

Š Armin Smailovic

19

MARIIA SHULGA Ik ben geboren in Sint-Petersburg, in Rusland. Maar mijn vader komt uit Oekraïne. Hij wou kunstenaar worden, schilder. Daarom trok hij als achttienjarige naar Sint-Petersburg, "om te ontdekken hoe een van de mooiste steden ter wereld er in het echt uitziet".

Hij faalde echter in de toelatingsproef voor de Akademie, en bovendien was hij op de dag van aankomst reeds beroofd van zijn bagage en documenten. Daar stond hij dan en hij had niks meer. Hij begon een nieuwe leven, baande zich een weg, werd verliefd op mijn moeder en enkele jaren later kwam ik op de wereld.

Over heimat Het is moeilijk te zeggen waar mijn heimat is, omdat het lastig was om een keuze te maken tussen Sint-Petersburg en Oekraïne. Ik ervaar ze beide als mijn heimat. Sint-Petersburg, omdat ik daar leef en werk.

Oekraïne, omdat we daar in mijn kinderjaren jaarlijks meerdere maanden verbleven. Ik spreek de taal vloeiend en voor mij is een wezenlijk onderdeel van de definitie van heimat ‘in een taal zozeer thuis zijn dat de mensen rondom jou verstaan wat je zegt’. Niet enkel de woorden, maar ook wat ertussenin ligt.

© Armin Smailovic

Over vreemd zijn De ervaring zich ergens vreemd te voelen heeft voor mij te maken met het feit of men elkaar al dan niet verstaat. Dat kan in de eigen 'community' zijn, hoewel allen daar schijnbaar dezelfde taal spreken. Of werkelijk 'in den vreemden', wanneer, zoals hier tijdens de repetities steeds opnieuw gebeurt, alle anderen in hun 20

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

eigen taal discussiëren, omdat het hen zo vanzelfsprekend lijkt. Dan wacht ik meestal tot het iemand weer te binnen schiet dat niet iedereen in deze ruimte Duits verstaat.

om het even waar ik ben, als het ware de positie van de buitenstaander inneem die voor een helderdere blik zorgt – wat uiteraard ook niet altijd goed is.

RAFAEL STACHOWIAK Ik ben geboren in Polen, in Sosnowiec, een stadje bij Katowice, midden in het steenkoolgebied. Toen mijn ouders naar Duitsland trokken verbleef ik een tijdje bij mijn grootouders in Żerków, een klein dorp ten noorden van Poznań. Dan lieten onze ouders ons overkomen naar Bochum, opnieuw in een steenkoolregio.

Daar groeide ik op, vervolgens woonde ik in Berlijn en nu in Hamburg.

Over heimat Heimat is me vreemd. Ik zou niet kunnen zeggen waar mijn heimat zich bevindt. Het verlangen naar een heimat is er wel. Als een fantoompijn. Misschien helpt het wel als men het woord heimat vaker in het meervoud zou gaan hanteren.

Over vreemd zijn Vreemd zijn is zich niet begrepen voelen, anders denken en voelen dan de meesten mensen om je heen. Dat is bij mij een steeds terugkerende en aanhoudende toestand. Misschien komt het wel doordat ik opgroeide in twee zo verschillende mentaliteiten, de Poolse en de Duitse, waarin gevoelens zo totaal anders geuit worden. Ik voel me noch Duitser (hoewel ik al nagenoeg heel mijn leven in Duitsland leef), noch Pool. Het is eerder een toestand tussen beide in, waardoor ik,

Opgetekend door STEVEN HEENE en JULIA LOCHTE, dramaturgen van de productie Oogst van de wrok.

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

21

DE LAATSTE STRIJD, TESTAMENT VAN EEN TERRORIST THERE IS A CRIME HERE THAT GOES BEYOND DENUNCIATION. THERE IS A SORROW HERE THAT WEEPING CANNOT SYMBOLIZE. THERE IS A FAILURE HERE THAT TOPPLES ALL OUR SUCCESS. (John Steinbeck, The Grapes of Wrath) Het is oorlog. Het moest ervan komen. Wij mochten niet bestaan maar we zijn er toch. Altijd al hadden jullie het op ons gemunt. Om u te dienen worden we veracht, gekrenkt en vertrapt door onze eigen leiders, de verdrukkers die uw harteloze handpoppen zijn. Ze zwelgen aan uw tafels voor ze naar uw bordelen sluipen terwijl wij creperen. Wij slaven en stikken van de dorst op de werven van hun oogverblindende paleizen.

We walgen van die inhalige, laffe verraders. De ogen en oren van deze dieven zijn alomtegenwoordig maar niemand kijkt naar ons om want wij zijn niets.

Wie herinnert zich de vrede? Wanneer jullie geen dood en verwoesting zaaien in onze streken is het vechten om de volgende ochtend te halen. Het regent peperdure bommen maar nooit valt er brood uit de lucht.

Zonder schaamte noemen jullie dat onze eigen schuld en hanteren onverstoorbaar twee maten en twee gewichten. Was het maar water dat ons tot aan de lippen staat, maar het is drek. Er zijn duizend redenen waarom we jullie haten tot onze laatste adem.

Wanneer iemand mij brood en medicijn geeft en mij zijn broeder noemt, dan ben ik zijn broeder want een andere heb ik niet. Wanneer hij het einde belooft van het onrecht volg ik hem want wanhoop is mijn deel.

Jullie hebben twee gezichten en duizend feestboek© Franky Verdickt 22

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

vrienden. Wij zijn uit een stuk en hebben geen vrienden maar broeders. Wie een van ons raakt, raakt allen. We zijn een broederschap van vuur. Het brandt in elk van ons en de steekvlammen schieten onder uw verschrikte ogen tot diep in de straten en heidense tempels van uw steden. Jullie leven in de hemel. Jullie hebben alles en nog veel meer, alsof het paradijs op aarde kan bestaan. Het paradijs komt niet toe aan wie geen kruimel wil delen. Jullie hemel is een godslasterlijke luchtspiegeling. Hij verpulvert in het uur van de dood wanneer jullie verlaten zijn door god.

Wij stellen paal en perk aan uw arrogante zelfgenoegzaamheid, dat goddeloos pronken en lonken met goud en verderf tot in onze eigen plaatsen. Elke straathoek, elk winkelraam schreeuwt het uit. Maar wanneer we jullie schunnig paradijs betreden merken we hoe leeg het is en worden we buiten gekeken. Onze onuitsprekelijke namen boezemen jullie wantrouwen in. Jullie zijn bang voor onze trekken, onze huid, ons geloof.

Mensen moeten heten,spreken en zijn als jullie, cynisch, verraderlijk, verdorven, gewetenloos en blasfemisch. Anders zijn het geen mensen maar ongedierte.

Dat vinden de beschaafde, verstandige en succesvolle duivelaanbidders. Hun hoogmoed zullen we verbrijzelen. Er zal en er kan tussen ons geen vrede zijn.

Honderd jaar en meer zijn we vernederd. Het is genoeg geweest. We keren ons tegen de leiders die luisteren naar jullie en doof zijn voor ons. We hebben ons verenigd. Wij hebben enkel onszelf. Dat zien jullie niet.

Ook niet het kraam dat broodafval verkoopt. Niet de vrouw die in de zwarte smurrie iets eetbaars zoekt.

Niet de dolende gek van wie het gezin is uitgemoord.

Niet de plassen bloed in onze straten. En niet ook ons niet. Wij die de rekening vereffenen. Kijk naar de tekenen, het gebeurt volgens plan. Maar ook daarvoor zijn jullie blind.

Onze leiders, uw pionnen en spionnen, uw borstwering, bekwam het slecht. Ze zijn door jullie in de steek gelaten. En dan zouden wij onbetrouwbaar zijn. Onze vaders verwarden uw wereld met wat ze op televisie zagen, volgden de lokroep en gingen er wonen. Maar wij, hun kinderen, weten beter. Onze namen en die van onze god beroven ons van een toekomst. Nu en gisteren en tot in de eeuwigheid. Wordt als ons, zeggen jullie en denken intussen: dat kunnen ze niet en doen ze het wel, dan verliezen ze zichzelf. Het is waar.

Wij en zij, er zijn twee soorten en er is goed en kwaad.

Wij geloven. Dat vinden jullie achterlijk.

We kennen uw zwakheid. Starend naar de toekomst als konijnen naar een lichtbak vergeten jullie het verleden. Er was een tijd waarin we heersten en op het einde komt die tijd terug. Jullie, ongelovigen, lachen daarmee maar niet lang meer. Dit is pas het begin.

Wij zijn de voorhoede. Jullie oorlogen in onze landen, brengen we naar jullie terug en nooit zal uw zelfzuchtig gebroed nog veilig zijn. Niet op straat en ook niet thuis. Zoals ook wij enkel veilig zijn onder onze broeders die groeien in aantal, harder zijn dan staal, door de fijnste mazen glippen en onwrikbaar standvastig zijn.

We zijn geen mensen in uw ogen. Het is waar. We zijn de engelen met het vlammende zwaard dat de schepPREMIĂˆRE OOGST VAN DE WROK

23

ping zuivert van het rot. Het is nodig want het Godsrijk is op komst. Wij, de drakendoders, komen uit uw gevangenissen die onze hogescholen waren. Vertrouwend op slimme bommen, zagen jullie niet wat een mes vermag of een bijl. Iemand die een bom wil zijn slaat uw wereld van glas aan scherven, prikt de zeepbel door, blaast uw kaartenhuis omver, ontmaskert uw idolen en toont de kleren van uw keizers. Dat is het antwoord op uw verpletterende oppermacht die niets betekent. Uw leugen wordt afgestraft volgens het plan van de almachtige wiens rechtvaardigheid totaal is en onverbiddelijk.

De dood is onze zuster. We houden van haar zoals jullie van het leven. We offeren onszelf met open ogen en maaien jullie weg. Het is een zoet en vruchtbaar offer.

Wij leven als leeuwen en sterven als leeuwen want de dood is de kortste weg naar de eeuwige zaligheid.

Jullie geloven in de schijn, in films met goeden en slechteriken. Jullie bedachten de koeriers die onze boodschappen in een flits naar de verste gewesten sturen.

Jullie gaven ons domweg alles. Uw speeltjes zijn onze wapens. Ons leger schuilt achter uw hovaardig menselijk recht en de vrijheid die is uitgevonden om jullie verderf te beschermen. We kennen uw uitvindingen en instrumenten als de lijnen in onze hand. We weten dat u zich verveelt. We lessen uw dorst naar sensatie en spektakel. Tot jullie verlamd zijn door angst. We slaan toe op de meest onverwachte plaatsen en waar de pijn het hevigst is. Keer op keer. Meer en meer. Tot gans ons volk zal opstaan. We inviteren uw legers op het ultieme drama in onze arena. Zo is het voorbeschikt. Het 24

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

einde is aangebroken. Het voltrekt zich onder onze ogen. Weldra kleuren de grote rivieren donkerrood van hun bron tot aan hun monding. Uw onaantastbaarheid is voorbij, uw ondergang nakend. De toekomst is aan ons. Wij zijn de nieuwe mens die u doet sidderen.

Jullie kregen de klok van onze verre voorouders en goten van de tijd een gouden kalf. Jullie komen adem tekort om de drie wijzers te volgen al is de tijd één en ondeelbaar, zoals zijn bedenker. Jullie vereren de afgoden van onze heidense voorouders in nieuwe heiligdommen. Wij slaan ze aan gruzelementen. U noemt onze regels barbaars maar ze brengen recht en orde.

Een afgehakte hand is voor de dief een onherstelbaar stigma. Voor wie zijn voorbeeld wil volgen, een waarschuwing. Zo voorkomt een kleine wreedheid groter kwaad. Onze onderdanen leven gelukkig en in vrede, beschermd door het eeuwige want goddelijke recht.

Bij jullie gaan de dieven, de banken bijvoorbeeld, na hun zwaarste overvallen vrijuit. Wij, die gepakt zijn voor een gestolen brood, zijn het die uw gevangenissen bevolken. We klagen niet. Het was binnen soms beter dan buiten. We werden soms niet gemarteld, we kregen eten en ’s winters was het warm. We maakten nieuwe vrienden. We haatten jullie hartsgrondig, van de eerste tot de laatste. We droomden, maakten plannen en spraken af om elkaar buiten terug te zien met behoud van beide handen. Niemand die iets merkt.

Niemand let op ons. We zijn niemand, precies zoals jullie willen. Onze handen jeuken. We zijn onbekend en onzichtbaar tot de dag dat onze namen zullen weergalmen in alle continenten en jullie doen rillen van angst en van afgunst. Want helden zijn we, martelaren.

Waarom die opgekropte wrok, vanwaar die explosie van woede, mijmert u bij onze filmen die echter zijn dan de uwe. Een antwoord krijgt u niet meer. Er is geen gesprek mogelijk, geen vergelijk tussen water en vuur. We bewonen een ontoegankelijke wereld. We spreken een vreemde taal en schrijven in tekens die jullie niet kennen. We voelen uw blikken priemen. We weten dat argwaan omslaat in alarm bij de eerste verkeerde beweging. en toch slapen jullie. We komen u wekken met groot gedruis. Wij die niet kunnen slapen.

Wij die niet mochten bestaan maken u wakker voor een flitsende dageraad. Het leven begint met de dood.

Ik heb geen honger meer en geen dorst. Ik ben klaar.

Het is maar een stap. Het is bijna niets maar het vervult wat voorzegd is. Ik heb de dood zo vaak gezien.

De dood was overal. Het leven was de dood. Ik maak je koud omdat je ons hebt vermoord. Ik laat je achter, een vod in de verdoemenis, en stap door de poort van het eeuwig leven.

De laatste momenten zijn de grootste. De apotheose is nabij. Niemand die het weet. Ik heb de rollen omgekeerd. Straks, na de laatste stap, zal alles anders zijn.

Mijn testament is geschreven, het spoor getrokken.

Het is onzichtbaar, maar niet lang meer. Ik heb alles bij me. Elke beweging, elk gebaar ken ik uit het hoofd.

Het is mijn beurt. Ik weet wat ik doe en waarom. De eeuwigheid wenkt en zelfs al wacht geen maagd op mij, ik word niet vergeten. Uit de foto van een onbekend boefje verrijst de onverschrokken engel van de wraak die ontzetting zaait en ontzag en bewondering oogst. Met een lach op de lippen word ik onuitwisbaar.

JEF LAMBRECHT Voormalig VRT-journalist Jef Lambrecht schreef zes boeken over het terrorisme en de conflicten in het Midden-Oosten. Drie ervan behandelen de zogenaamde Arabische Lente. Daarnaast is hij beeldend kunstenaar en schreef hij essays en boeken over beeldende kunst en een tiental op de actualiteit geënte theaterstukken voor de KVS in Brussel.

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

25

HET LEVEN ON HOLD JORIS BEAUMON, REBECCA VANDEWALLE EN NEELKE VERNAILLEN VAN STAD GENT/OCMW GENT OVER VLUCHTELINGENBELEID EN -OPVANG.

Oogst van de wrok vertelt over de omzwervingen van de boerenfamilie Joad, die de Great Plains van het stoffige Oklahoma achterlaat en met duizenden lotgenoten westwaarts trekt op zoek naar een menswaardig bestaan. De economische crisis van de jaren dertig en de aanhoudende droogte laten hen geen andere keuze. Het is vertrekken of de hongerdood sterven.

Sinds de zomermaanden is in ons eigenste Europa een soortgelijke vluchtelingencrisis aan de gang. En Europa reageert angstig en verkrampt. NTGent vroeg Neelke Vernaillen en Rebecca Vandewalle, twee naaste medewerkers van schepen Rudy Coddens, en Joris Beaumon van OCMW Gent hoe wij een steentje kunnen bijdragen om dat klimaat van angst te keren. Zelf bereiden ze zich al ettelijke maanden voor op de verhoogde instroom van vluchtelingen in Gent.

‘De bestaande opvanginitiatieven volstaan niet langer om de nood te leningen’, stelt de coördinatrice van de taskforce Vluchteling-en Rebecca Vandewalle.

‘Daarom voorziet Fedasil bijkomende opvang via de private partner G4S Care. Het gaat om een woon-ponton aan de Rigakaai, waarop plaats is voor tweehonderdvijftig asielzoekers.’ De kranten meldden dat de ponton voorheen dienst heeft gedaan als gevangenis en een bedenkelijke reputatie genoot door ruimtetekort en een gebrekkige veiligheid. Moeten we ons zorgen maken? ‘Neen’, klinkt Vandewalle beslist.‘Intussen is hij volledig verbouwd en geïnspecteerd door zowel de brandweer als Fedasil. Er worden ook enkele ontspanningsruimtes en klaslokalen voorzien.’ Maar is het überhaupt een goed idee is om vluchtelingen waarvan de meesten drenkelingen op de Middellandse Zee wa26

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

ren op een drijvend ponton te huisvesten? Vandewalle: ‘Wij achten kleinschalige, lokaal verankerde opvangplaatsen meer geschikt, maar die zijn er niet voldoende en de Stad Gent moet hoe dan ook zijn deel doen.

Wij zullen de keuze van de federale overheid daarom getrouw vol-gen en constructief samenwerken. De mensen worden duidelijk geïnformeerd en begeleid.

Als ze verblijven op de woonponton onoverkomelijk vinden, gaan we op zoek naar een ander asielcentrum in overleg met Fedasil. Stad Gent en OCMW Gent leggen de lat hoog: we zijn wettelijk verplicht om de mensen tijdens een asielprocedure bed, bad en brood aan te bieden. Maar wij willen meer doen inzake psychologische begeleiding, ontspanning en taalverwerving.’

‘Dat is ook noodzakelijk, want de situatie is sinds de vluchtelingencrisis ingrijpend geëvolueerd’, pikt Neelke Vernaillen daarop in. ‘Voorheen duurde een asielprocedure drie à vier maanden en was de erkenningsgraad van de vluchtelingen niet zo hoog. Maar tegenwoordig wordt ongeveer zestig procent erkend als politiek vluchteling en duurt de asielprocedure zes maanden tot een jaar. Het leven van de asielzoekers staat gedurende die periode werkelijk on hold: pas wanneer ze erkend zijn, kan de zoektocht naar werk en huisvesting beginnen. Wij proberen die tussenperiode zo goed mogelijk te helpen overbruggen. Het zorgt voor bijkomende uitdagingen wat betreft integratie, dagbesteding en onderwijs, want de kinderen moeten natuurlijk allemaal een plek op school krijgen.’

‘Gelukkig worden Stad Gent en OCMW Gent massaal gesteund door vrijwilligers en middenveldorganisaties.

Zij helpen in de eerste plaats de erkende vluchtelingen die hier een nieuw leven moeten opbouwen’, vertelt Joris Beaumon, coördinator van het armoedebeleid.

‘Het is belangrijk dat we samen het evenwicht blijven bewaken tussen enerzijds hulp bieden aan die vluchtelingen, en anderzijds aan de kwetsbare mensen die al in Gent wonen. Die laatsten mogen niet het gevoel krijgen dat ze in de koude blijven staan. Daarvan zijn de middenveldorganisaties zich ten volle bewust.’ Vernaillen vult aan: ‘Absoluut, ze spelen ook een doorslaggevende rol in de sensibilisering van de Gentse bevolking. Samen met OCMW Gent dragen ze de boodschap uit dat de vluchtelingen mensen zijn zoals wij allemaal.

Ze willen een goed leven en een toekomst voor hun kinderen. Ze verdienen een kans! We zijn ontzettend blij dat NTGent die boodschap eveneens meegeeft via voorstellingen als Dit zijn de namen en Oogst van de wrok. Het zijn stukken die ook veel Gentse middelbare scholen bereiken.’ ‘We willen de afdeling Publiekswerking van NTGent dan ook graag uitnodigen voor de werkgroep Vrije tijd,’ besluit Vandewalle, ‘om te bekijken wat het stadstheater samen met onder andere de jeugd- en de sportdienst, de stedelijke bibliotheken en het SMAK voor de mensen in opvangstructuren kan betekenen.’ To be continued.

MATTHIAS VELLE Matthias Velle werkte mee aan publicaties van het Poëziecentrum en aan de festivalkrant van de jongste editie van Theater aan Zee, doctoreert aan de UGent over het oeuvre van Peter Verhelst en is vanaf januari 2016 dramaturg bij NTGent.

PREMIÈRE OOGST VAN DE WROK

27

NL Wat doe je als je weet dat er bloed aan de handen van je man kleeft? Die man zit naast jou aan tafel, ligt naast jou in bed. Hoe doe je dat?

In Liefde zijn er twee personages: een moeder en haar dochter. De man des huizes krijg je niet te zien. Die man is teruggekeerd van een militaire missie en heeft een aantal mensen vermoord. Maar is dat niet wat een soldaat doet? Misschien heeft hij wel meer gedaan. Toch zendt de vrouw hem niet weg. Hoewel zowel de man, de vrouw, het meisje en het huis veranderd is tijdens de afwezigheid van de man. Misschien wil de vrouw de man redden.

Of wil ze haar dochter redden door haar klaar te stomen voor de harde wereld. Waarom doet zij dat in godsnaam?

Uit liefde. Er is niet veel wat we niet zouden doen uit liefde. Dat is nu eenmaal de kracht van de liefde.

Que faire quand les mains de votre mari sont salies de sang ? Que cet homme est assis à côté de vous à F table, dort à vos côtés. Comment est-ce possible ?

Dans Amour évoluent deux personnages : une mère et sa fille. L’homme de la maison reste invisible. Cet homme revient d’une mission militaire et a commis plusieurs meurtres. Mais n’est-ce pas justement le travail d’un soldat ? Peut-être a-t-il fait bien davantage, bien pire. La femme ne le chasse pas pour autant. L’homme, la femme, la fille et la maison ont pourtant changé pendant l’absence de l’homme. Peut-être que la femme veut sauver l’homme. A moins qu’elle ne veuille préparer sa fille à la dure réalité du monde. Au nom du ciel, pourquoi fait-elle cela ? Par amour. Il y a bien peu de choses que nous ne ferions pas au nom de l’amour. Là réside justement sa force.

What do you do when you know that your husband has blood on his hands? This man who sits next to E you at the table, lies next to you in bed. How do you deal with that?’

There are two characters in Love: a mother and her daughter. You don’t see the man of the house. He has returned from a military mission on which he had committed several murders. But isn’t that what a soldier does?

Perhaps he had done even more. Yet the woman does not send him away. Even though the man, the woman, the girl and the house have changed during his absence. Perhaps the woman wants to save the man. Or does she want to save her daughter by making her ready for the harshness of the world. Why on earth does she do this?

Out of love. There is not much we would not do out of love. That is quite simply the power of love.

Was tun Sie, wenn Sie wissen, dass Blut an den Händen Ihres Mannes klebt? Dieser Mann sitzt neben D Ihnen am Tisch, liegt neben Ihnen im Bett. Wie machen Sie das?

In Liefde treten zwei Personen auf: eine Mutter und ihre Tochter. Den Mann des Hauses bekommen Sie nicht zu sehen. Dieser Mann ist von einem militärischen Einsatz zurückgekehrt und hat etliche Menschen ermordet.

Aber ist nicht genau das die Arbeit eines Soldaten? Vielleicht hat er auch noch mehr getan. Und doch schickt die Frau ihn nicht weg. Obwohl sich sowohl der Mann als auch die Frau, das Mädchen und das Haus während der Abwesenheit des Mannes verändert haben. Vielleicht will die Frau den Mann retten. Oder sie will ihre Tochter retten und sie für die harte Welt fit machen. Warum in Gottes Namen tut sie das? Aus Liebe. Es gibt nicht viel, was wir nicht aus Liebe tun würden. Das ist nun einmal die Kraft der Liebe.

28

PREMIÈRE LIEFDE

PETER VERHELST SCHRIJFT EN REGISSEERT

LIEFDE

Première op woensdag 13 april 2016 in NTGent Arca Voorstellingen op vr 15, za 16 en zo 17 april en op vr 20, za 21, di 24 en wo 25 mei De voorstellingen in Gent zijn nagenoeg volledig uitverkocht, maar deze nieuwe productie wordt er begin volgend seizoen hernomen en voor enkele van die speeldata kunt u nu al tickets boeken: op 21, 22, 23 en 24/09 in NTGent Arca (dit kan tot 22/05/2016 ook als uitbreiding op uw huidig abonnement).

Reisvoorstellingen naar Aarschot, Amsterdam, Arnhem, Bierbeek, Brugge, Brussel, Den Haag, Haarlem, Halle, Harelbeke, Hasselt, Herentals, Herzele, Kortrijk, Leuven, Maasmechelen, Merksem, Middelkerke, Torhout, Utrecht en Wilrijk. tekst & regie Peter Verhelst | dramaturgie Steven Heene | spel Els Dottermans & An Miller | decors Luc Goedertier | kostuums Ilse Vandenbussche | lichtontwerp Mark Van Denesse | productie NTGent

Bij Liefde voorziet onze afdeling publiekswerking naast de gebruikelijke (gratis) INLEIDINGEN drie kwartier voor aanvang van de voorstelling (behalve op de première) ook LESMAPPEN ter voorbereiding of nabespreking. Wie graag een OPEN REPETITIE bijwoont, houdt best onze website in de gaten voor de concrete data. Op zaterdag 16 april is er een INLEIDING XL met dramaturg Steven Heene en een NAGESPREK met acteurs uit de cast. Op zondag 17 april voorzien we voor blinden en slechtzienden AUDIODESCRIPTIE bij de voorstelling. Om je als GROEP eens extra te laten verwennen, bieden we jou graag een omkadering op maat aan. Meer info via publiekswerking.be PREMIÈRE LIEFDE

29

IS DE WERELD NOG TE REDDEN? SOFIE MULDERS IN GESPREK MET PETER VERHELST OVER ‘LIEFDE’, DE NIEUWE VOORSTELLING DIE HIJ MAAKT MET ELS DOTTERMANS EN AN MILLER.

Er komt veel op ons af, zegt Verhelst. Er zijn de vluchtelingen. Er is de gruwel van IS. Er zijn economische en klimatologische problemen, politieke impasses.

Bovenal is er het gevoel dat we een kritisch punt overschreden hebben. Dat er een verandering aan de gang is waarvan we nog niet weten wat het zal worden, maar waarvan we wel weten dat de wereld die we kenden er fundamenteel door veranderd wordt.

Konden we enkele decennia geleden nog een vrij rustig, luxueus leven leiden, dan wordt de wereld heel complex. Het zorgt ervoor dat onze ideologische basis – de Verlichting met haar vrijheid, gelijkheid en broederschap – wankel wordt. Aan de ene kant worden de verlichtingswaarden voortdurend gebruikt om het verschil te maken tussen 'ons' en 'de anderen'. Aan de andere kant ben je in enkele jaren tijd een Gutmensch geworden als je mededogen en solidariteit vertoont.

Ben je dus een naïeve debiel als je nog gelooft in die ideologische basis van de Verlichting.

Ook mijn kinderen zijn opgevoed met die idealen. Met andere woorden: ze hebben een opvoeding gekregen die zo soft is als een zachtgekookt ei. En dan komen ze in de wereld terecht. En schrikken ze van de kille wetten van de wereld, van hoe mensen met elkaar omgaan. Dan denk ik: shit, ik heb het verkeerd gedaan.

Ik heb ze opgevoed in een luxepositie, met het idee dat ze vooral aardig moeten zijn. Misschien had ik hen beter weerbaar gemaakt. Misschien waren ze beter strijdvaardige soldaten geweest, die hard zijn, en bovenal beschermen wat 'wij' hebben tegenover wat 'de anderen' komen afpakken. Dat is het uitgangspunt van Liefde geworden.

30

PREMIÈRE LIEFDE

Geloven je kinderen zelf nog in die idealen?

PV Ik hou ervan dat ze blijven vasthouden aan het idee dat respect de basis is van menselijke verhoudingen, en dat vooroordelen tegenover mensen of groepen niet constructief zijn. Ze gaan ook duidelijk in tegen wat ze om zich heen horen. Tegen vrienden die plots een andere kant kiezen. Die ruwer worden, banger worden, ervan overtuigd zijn dat de apocalyps is aangebroken. En voor alle duidelijkheid: ik snap die angst.

My children have also been brought up with these ideals. In other words, they have had an upbringing that is as soft as a lightly boiled egg. And then they find themselves in the world. And they are taken aback by the bleak laws of this world, by the way people interact with one another. Then I think: shit, I did it all wrong. I have brought them up in a pampered setting, with the idea that they must above all be nice. Perhaps I should have made them more resilient.

Angst die misschien te vaak meewarig wordt onthaald.

PV Absoluut. Het getuigt van pretentie om ermee te lachen. Want er zijn wel wat zaken om ongerust over te zijn.

Verhelst woont in Brugge, dicht bij Sijsele, en daar zijn in september vorig jaar vijfhonderd vluchtelingen aangekomen.

PV Het is moeilijk. Wat logisch is. Als de gemeente op donderdag te horen krijgt dat er op maandag vijfhonderd mensen zullen aankomen, dan weet je dat het praktisch gezien onmogelijk is om daar gepast op in te spelen. Want er komen veel problemen bij kijken. Veel vluchtelingen zijn getraumatiseerd en beschadigd. Er zijn veel jonge mannen bij. Het enige wat in principe aangeboden wordt, is eten en een bed.”

Samen met zijn vriendin heeft Verhelst de Facebookpagina Shelter Sijsele opgericht, om voorstellen van vrijwilligers te kanaliseren.

PV Meer niet. Het Rode Kruis beslist wat met die voorstellen gebeurt. Alleen al puur pragmatisch gezien is zo’n pagina nodig. De vluchtelingen zijn er, omdat er internationale verdragen moeten worden nageleefd. Zo simpel is het. Dan moet je ervoor zorgen dat het zo gesmeerd mogelijk verloopt.

De mensen in Sijsele zijn bang. Wat ik dan niet begrijp, is hoe de politiek reageert. We hebben behoefte aan iemand die leiderschap tentoonspreidt, een draagvlak creëert en zegt: 'Het gaat moeilijk worden, maar we moeten ervoor gaan.' Maar dat gebeurt niet. Niet federaal, niet regionaal, niet lokaal.

Mensen die rechtstreeks met de vluchtelingenproblematiek te maken hebben zijn verbijsterd. Er is geen visie, zeggen zij, er is geen constructief beleid. Noch links, noch rechts snapt blijkbaar dat er nood is aan een duurzame langetermijnvisie. Niemand slaagt erin over electorale belangen heen te stappen en te kijken PREMIÈRE LIEFDE

31

naar de feiten. En daar constructief iets mee te doen.

MENSEN DIE RECHTSTREEKS MET DE VLUCHTELINGENPROBLEMATIEK TE MAKEN HEBBEN ZIJN VERBIJSTERD. ER IS GEEN VISIE, ZEGGEN ZIJ, ER IS GEEN CONSTRUCTIEF BELEID. Er wordt vooral ingespeeld op sentimenten, ter linker- en ter rechterzijde?

PV Inderdaad. Pas op, ik heb er zelf ook aan meegedaan. Toen de Syrische kleuter Aylan aanspoelde aan de kust van Turkije, heb ik er een gedicht over geschreven. Het hangt hier aan de muur van NTGent.

Het was wel het zoveelste kind dat is gestorven. Sentimenten verwoorden is misschien te gemakkelijk. Er moet meer zijn.

Liefde is dus gebaseerd op het twijfelen over wat je je kinderen best meegeeft in deze wereld?

Ik schrijf een verhaal over een vrouw, een PV man, en een dochter. De echtgenoot is een soldaat en hij komt terug van een oorlog. Uiteraard heeft hij bloed aan zijn handen. Dat is wat soldaten nu eenmaal doen: vechten. Maar wat doe je ermee als partner? Je kent die handen omdat ze je hebben vastgepakt, en nu weet je dat ze iemand gedood hebben. Dat moet een schok zijn.

En wat als die man niet alleen vermoord heeft, maar misschien ook verkracht? Iedereen zal tegen die vrouw zeggen: gooi hem buiten. Maar ze doet het niet. Uit liefde. Niet noodzakelijk uit liefde voor die man, maar uit 32

PREMIÈRE LIEFDE

liefde voor haar kind. Om haar weerbaar te leren worden. Het stuk gaat dus over onze ethiek. Over wat wij als leidraad in ons leven nemen om een goed mens te zijn.

Is het bewust dat je met twee vrouwen werkt en dat de man buiten beeld blijft?

PV Heel bewust. Omdat de dader niet de focus is.

En omdat Els Dottermans en An Miller een krachtige combinatie vormen. Ik vind vrouwenrollen interessant om daar als man over na te denken. Want ik blijf het moeilijk vinden om de verschillen tussen mannen en vrouwen te zien.

HOE KAN IK ERVOOR ZORGEN DAT MIJN DOCHTER STERKER IS IN DEZE HARDE WERELD? Maar dochters blijven kwetsbaar, natuurlijk. Dat zie ik ook bij mijn eigen kinderen. Mijn zoon kan boksen.

Mijn dochter is frêler, puur omdat ze de lichaamskenmerken heeft van een vrouw.

Ik sta ook versteld van wat ik naar aanleiding van Keulen nu allemaal hoor. De verhalen die mijn vriendin en mijn dochter vertellen, ik val ervan achterover. Dat gaat niet over vluchtelingen. Dat gaat over werk, reizen, uitgaan, op straat lopen. Blijkbaar zit er een diepe vrouwenhaat in onze wereld. Veel vrouwen krijgen dagelijks te maken met geweld, van stomme seksistische moppen tot structureel geweld. Ik heb dat eigenlijk nooit zo duidelijk beseft. Nog een reden waarom ik kies voor een moeder die denkt: hoe kan ik ervoor zor-

gen dat mijn dochter sterker is in deze harde wereld?

Is dat haar enige drijfveer? Ze doet het niet om haar man bij haar te houden? Omdat ze bang is om hem te verliezen?

PV Dat kan zeker ook een van de redenen zijn.

Wat is het verschil soms tussen liefde en angst? Er zijn zoveel vormen van liefde. De mens is een meester in het vinden van excuses waarmee we onszelf kunnen wijsmaken dat we niet ongelukkig zijn.

Maar het stuk gaat dus niet over de daden van de soldaat?

Nee, de reden waarom hij moordt en verkracht PV is niet de focus. Hoe meer je leest over geweld, hoe meer je beseft dat het grootste kwaad niet in enkele gestoorden zit, maar in onszelf, 'normalen'. De banaliteit van het kwaad, weet je wel. Die schuldvraag is een andere thematiek dan die ik in dit stuk wil behandelen. (glimlacht) Het zal iets voor een volgend stuk zijn.

Twintig jaar geleden zei je in een interview: 'Geëngageerd schrijven is niks voor mij'. Dat lijkt me veranderd te zijn.

PV Ik heb dat toen, in 1996, gezegd omdat de affaire-Dutroux was losgebarsten net voor het verschijnen van mijn roman De kleurenvanger. Die bevatte toevallig een passage waar er kinderen onder de grond zaten, en ik wilde niet geassocieerd worden met geëngageerd schrijven.

Maar ik had een enge definitie van engagement. Voor mij betekende het slechte boeken die even snel verdampen als de situatie waarover ze gaan. Ondertussen weet ik dat alles wat je doet een soort van engagement is. Omdat je per definitie iets zegt over je verhouding met de wereld waarin je je bevindt. (glimlacht) Dommerik dat ik was.

Mes dix premiers livres parlent de gens qui tendent jusqu’à l’extrême, jusqu’en en mourir, vers la perfection. Ils sont à l’image d’Icare en quelque sorte. Ce thème continue de me fasciner, mais ce qui m’intéresse plus encore, c’est la vulnérabilité.

Plus on vit, plus on devient la somme de nos échecs et de nos blessures. Ce qui n’est pas grave. Nous n’en devenons que plus humains, plus disposés et capables de pitié.

Serieus, ik heb veel bijgeleerd. De wereld is spectaculair veranderd sinds 1996. Hoewel het altijd mijn eerste ambitie blijft om iets te maken dat goed is, is mijn werk opener dan vroeger. Mijn eerste tien boeken gaan over mensen die tot in het extreme, tot ze eraan ten onder gaan, de volmaaktheid nastreven. Als een soort van Icarus. Het blijft me fascineren, maar wat me nu nog meer interesseert, is kwetsbaarheid.

Hoe langer je leeft, hoe meer je doorhebt dat je een optelsom bent van falen en kwetsuren. Wat niet erg is.

Het maakt je menselijker, het stelt je in staat tot mededogen. Niks mooier dan de arrogantie van de jeugd, die zonder verpinken absolute stellingen kan poneren.

PREMIÈRE LIEFDE

33

Maar als je ouder wordt, besef je dat je ondertussen dingen gedaan hebt die je vroeger niet had kunnen bedenken. Het doet je genadevoller in het leven staan.

Niet uit naïviteit, maar gewoon omdat het een realistische manier is om te kijken naar mensen.

En toch denk ik dat engagement zich niet noodzakelijk het beste uit in kunst, maar gewoon in het leven.

Behalve onze betrokkenheid in Sijsele hebben we ook een project in Zuid-Afrika, en op vlak van engagement is dat nog altijd veel sterker dan de romans, gedichten of toneelstukken die ik schrijf.

Erinnern Sie sich noch an den Moment, als Obama an die Macht kam? Es war ein Moment der Hoffnung. Fast hätte man das Wort „Messias” benutzen wollen. Plötzlich dachte jeder: Sollte es wirklich wahr sein? Aber einen Monat später war mir schon klar: offensichtlich nicht. Und jetzt denke ich: Er hat viel zerstört. Denn eins hat er deutlich gemacht: dass es unmöglich scheint. Der große Traum, eine menschenwürdige Gesellschaft, ist zum Scheitern verurteilt.

Maar in deze tijd, een tijd waarin de wereld fundamenteel aan het veranderen is, kun je niet anders dan daarover nadenken. Ik kan alleen maar hopen dat het relevant is. Voor hetzelfde geld is het gezwets. Ik weet het niet. Maar ik probeer tenminste.

Bekijk je de toekomst optimistisch?

PV

34

Ik ben niet zo apocalyptisch ingesteld. Ik ben PREMIÈRE LIEFDE

vooral zeer benieuwd. Maar vrolijk word ik niet van wat er gebeurt. (denkt na) Herinner je je het moment waarop Obama aan de macht kwam? Het was een moment van hoop. Het woord 'messias' werd net niet gebruikt. Plots dacht iedereen: zou het dan toch waar zijn? Maar een maand later wist je al: blijkbaar niet. En nu denk je: hij heeft veel kapotgemaakt. Want als er iets is wat hij heeft duidelijk gemaakt, dan is het wel dat het onmogelijk lijkt. De grote droom, een menswaardige maatschappij, is gedoemd om te mislukken.

De onontkoombaarheid van de dingen, zo zou je het ook kunnen noemen.

Waarom heb je dan toch voor de titel Liefde gekozen?

Omdat het de motor is van alle goed en kwaad.

PV De grootste rampen, de grootste extases zijn allemaal ontstaan uit liefde.

Laat het wel duidelijk zijn dat het geen 'well made play' wordt. Het zullen ruwe brokken zijn. Geen afgebakende tekst die netjes van voor naar achter wordt gespeeld. Geen verhaaltje. Het kan niet anders dan een strijd zijn voor de moeder en de dochter om die angst en die liefde te overwinnen. Het zullen dus tientallen gulpen zijn. Gulp. Stop. Volgende gulp.

Zoals het leven ook geen mooi afgebakende vertelling is, maar zich slechts in brokken aandient?

PV Exact. Ik lees ze ook, van die boeken die in enkele honderden pagina's een heel leven lineair weergeven. Ik word er nerveus van, maar ik ben er ook jaloers

op. Prachtig, zo'n mooi geordend leven. (lacht) Zelfs een mus die van het dak valt, heeft betekenis. Maar jongens toch, mijn leven zit vol met vallende mussen die geen enkele betekenis hebben. Met doodlopende straten ook, met flarden van dingen die geen einde kennen, of geen betekenis lijken te hebben.

SOFIE MULDERS Sofie Mulders studeerde Germaanse filologie aan de KU Leuven. Als journalist schrijft ze over cultuur, mens en maatschappij, hoofdzakelijk voor De Morgen.Â

DE GROOTSTE RAMPEN, DE GROOTSTE EXTASES ZIJN ALLEMAAL ONTSTAAN UIT LIEFDE. Het leven is vreemd. Hoe die moeder en die dochter samen iets proberen te maken dat steek houdt. Zodat ze overeind kunnen blijven in een storm van willekeur.

Wat wij allemaal moeten doen. Elk leven is een storm van willekeur. Maar dat is mooi. En troostend. Dat we een speelbal zijn van dingen die niet noodzakelijk een afgeronde betekenis hebben. Want net die willekeur is het zinvolle.

Dat is moeilijk om te aanvaarden.

Klopt. Om het te kunnen aanvaarden moet je PV heel stevige fundamenten hebben. En maar heel weinig mensen hebben dat. (denkt na) Het stuk had dus evengoed Angst kunnen heten. Want dagelijks word je overvallen door twijfels, door het besef dat het misschien niet meer goed afloopt. En toch heb ik het Liefde genoemd. Uit een daad van optimisme, zou je kunnen zeggen. Maar ik bekijk het eerder als een poging tot constructief zijn. Misschien lukt het niet. Maar het is tenminste een keuze.

Op di 22, wo 23 en do 24/03 hernemen we ook AFRICA, de voorstelling die Peter Verhelst in 2013 met Oscar Van Rompay maakte, maar daarvoor zijn alle tickets intussen de deur uit. De data voor de hernemingen in volgend seizoen liggen nog niet vast.

PREMIĂˆRE LIEFDE

35

IN EUROPA #5 De leesmarathon waarmee NTGent-acteurs en LOD-muzikanten door het Europa van de 20ste eeuw trokken, met Geert Maks boek als gids, beleeft op dinsdag 19 april zijn laatste etappe, waarin we aandacht besteden aan het laatste decennium van de 20ste eeuw. Johan Simons regisseert, Dick van der Harst verzorgt de muziek.

Op dinsdag 19 april in NTGent Schouwburg

“Onlangs werd mij door een West-Europese collega de vraag gesteld of ik ook teleurgesteld was in Europa. Nee hoor, zei ik. Dat is interessant, zei hij, want de meeste mensen zijn dat wél. O zeker, antwoordde ik kalm, want ik had inderdaad ergens gelezen dat Europa op sterven ligt, zo het niet al gestorven is, en dat niet alleen in Bosnië, maar over de hele linie. Aan zulke berichten hecht ik even weinig geloof als wanneer ik in de krant mijn eigen doodsbericht zou lezen. Als mij dus de vraag gesteld wordt waarom ik niet teleurgesteld ben, antwoord ik onmiddellijk met een tegenvraag: waaraan zou ik dat moeten afmeten?

Aan het Europa zoals ik dat gedurende de verschillende fasen van mijn leven heb meegemaakt, laten we zeggen het Europa van 1938, van 1944, van 1948, van 1956, van 1968, van 1981? Vergeleken bij dat Europa is de huidige status-quo van ons schiereiland geen reden tot ontgoocheling. We leven niet in staat van oorlog noch onder de permanente dreiging van een wereldoorlog, de kans dat we op gewelddadige wijze om het leven zullen komen of persoonlijk bedreigd zullen worden, is kleiner dan vroeger. Visumstempels hebben we niet meer nodig: ik heb aan mijn Hongaarse paspoort genoeg om heel Europa door te reizen. Ik leef in een rechtsstaat met democratische ambities, waar ik vrijelijk mijn geschriften kan publiceren, en als ik niet tevreden ben over mijn regering, kan ik haar door te gaan stemmen voor een andere verruilen. Ons geld – ik kan er alles voor kopen. Ik kan mijn teksten zonder toestemming te hoeven vragen sturen naar wie ik wil, vanuit mijn huis op het platteland heb ik contact met mijn tijdgenoten waar ook ter wereld. Ik kan werken, gaan en staan waar ik wil, en dat is niet niks. Ik heb zo’n vermoeden dat de mensen die het meest neigen tot ontgoocheling degenen zijn die zich eigenlijk heel behaaglijk voelden in de intimiteit van een door de atoomparaplu beschermd West-Europa. Nu zijn ze bang voor de oneindigheid van de nieuwe horizon…

(György Konrád, De oude brug, 1994) 36

Š Fotografie: Phile Deprez

37

NTGENT HERNEEMT

SPECTACULAR LIGHTSHOWS OF WHICH U DON’T SEE THE EFFECT VAN EN MET BENNY CLAESSENS EN RISTO KÜBAR In september 2015 beleefde Spectacular Lightshows Of Which U Don’t See The Effect zijn Gentse première.

Knack-recensent Guido Lauwaert schreef een ‘open brief recensie’, waarop Benny Claessens als maker en acteur antwoordde. Omdat beide teksten de voorstelling goed kaderen, publiceren we ze hieronder als aankondiging van deze herneming.

OPEN BRIEF AAN BENNY CLAESSENS HET DECOR. Een studio met links een raam, achterin een tweepersoonsbed, een nachttafeltje met een schemerlampje, vooraan een tafel en frontaal twee stoelen en een asbak.

DE ACTEURS. Twee naamloze mannen. Een struise en een frêle. Benny Claessens en Risto Kübar.

HET CONCEPT. Een passiespel. De mannen betreden de kamer, kleden zich uit en naakt beginnen ze aan het voorspel, het zoeken naar de eerste knuffel, even belangrijk als de eerste penseelstreek van een schilder op het doek, het eerste shot van een cineast, de eerste zin van een schrijver, of dat nu voor een gedicht, een toneelstuk, een kort verhaal, een roman of een essay is.

Het gaat moeizaam. Tot na een klein uur abrupt overgeschakeld wordt naar het zoeken der lippen. Misschien dat de kus de gewenste intimiteit brengt. Tweede faling. Even afstand nemen. Een sigaret roken, een slok water drinken. Waarop een derde poging volgt. Ze kruipen in bed. Vinden elkaar niet, al rukken ze elkaar af [of zichzelf; de donsdeken levert de onzekerheid hieromtrent]. Nogmaals proberen. Een worsteling als 38

SPECTACULAR LIGHTSHOWS

zoektocht naar tederheid, intimiteit. Het passiespel is een baan met veel rijvakken. Maar het vierde is geen inrijstrook Gevolg: geen ritsen. Ze geven het op. Verlaten de kamer. Betreden de vierde ruimte. Verdwijnen naast de zittribune. Geven de voyeurs het nakijken.

Komen niet terug om te groeten. De voyeurs worden weer toeschouwers. Ze druipen af. Blijven [figuurlijk] zitten met deze fricassee.

HET SPEL. Woordeloos maar niet geluidloos. Het hijgen van de stem. Het botsen, schuren, strelen van de lichaamsdelen. Het klankspel van de voeten op de vloer, tegen de muren, in de hal. Een paar liedjes, een wijsgerige tekst met onderliggend muziek, projectie van flarden [in het Engels] uit de essayistische roman van Del sentimiento trágico de la vida van Miguel de Unumuno [1864-1936]. Deze Spaanse filosoof, dichter en [toneel]schrijver bestreed de filosofie van Spinoza.

In de genoemde roman staan de hartstochten van de mens centraal, die geen organische natuur meer heeft en haar tracht weer te vinden in het bezitten of beheersen van de ander. En dát is de essentie van deze performance.

STA ME TOE, waarde lezers, over te schakelen naar een andere golflengte:

© Jules August

Beste Benny, (…) O wat hou ik ervan dat de toeschouwer aan het twijfelen wordt gebracht. Die pauze, die geen pauze was, eerder een halte om te zoeken naar een nieuwe houding in het passiespel. Ook Christus zakte niet enkel driemaal onder zijn last [een adempauze], maar verwisselde enkele malen het kruis van schouder.

Het publiek had de keuze, zo stond in het programmaboekje. Blijven zitten of de zaal verlaten. Was ik toeschouwer geweest zou ik blijven zitten zijn. Helaas was ik aanwezig in functie van spion, criticus [wat een onwezenlijk woord], en heb daarom even de zaal verlaten om te zien wie gevlucht is. Trapsgewijs, was het.

Tot aan de deur, tot vóór de deur [even een luchtje scheppen, nietwaar], om vervolgens langzaam wandelend te verdwijnen.

Benny, ik mag je meer en meer om je envergure. Jullie hebben elk een andere invulling, de vergelijking is eigenlijk ridicuul, maar Julien Schoenaerts kon acteren zonder iets te zeggen. Zijn pauzes, overgangen van de ene naar de andere gedachte of zin, waren majesteitelijk. Dat geldt ook voor jou. Het zijn jouw Spectacular Lightshows. In stiltes roep je een heerlijke spanning op, een kleine beweging betekent een groots gebaar.

Het mooiste in de voorstelling was hoe je even met een vinger aan een muur prutst, een wereld van onvermogen, machteloosheid ermee verbeeldend.

Tot slot, Benny, is het jouw voorstelling. Dat respecteer ik. Maar zelfs Julien riep tot zijn laatste eigen pro-

ductie er een regisseur bij, in de eindsprint van het productieproces. Om te zeggen 'dit weg, 'dat meer vooraan', 'die fase eruit'. Al neem je maar een paar voorstellen van je raadgever over, de voorstelling zal er sterker door worden. Hij neemt de blindheid weg die ontstaat tijdens het repetitieproces. Laat je weer zien waar het in essentie om draait. Bij jou. Ben ik fout, zeg het mij, gooi het online.

Je reactie zal mijn respect voor jou als mens en acteur niet veranderen. Zoals ik hoop dat ook jouw waardering van jou voor mij door deze mening over de voorstelling en 'open brief' niet omslaat.

GUIDO LAUWAERT (open brief op Focus.Knack.be, 5/10/2015) Beste Guido, Dank je voor je brief. Ik wilde niet te snel reageren en mijn tijd nemen om naar aanleiding van je schrijven iets over mijn werk te formuleren en bij uitbreiding (sta me toe) ook iets over dat van jou. Ik ben niet geïnteresseerd in mijn persoonlijkheid en in hoe goed of slecht ik bevonden wordt binnen een theaterlandschap, dat me sowieso als een lastig kind behandelt.

Nu is dat ook geen kritiek of een aanval. Die realiteit draag ik ook graag. Niet uit arrogantie of provocatie.

Niet uit beter weten, maar gewoon heel erg plat uit onbegrip en onkunde. Net dit onbegrip, deze onwetendheid is van groot belang in het werk dat ik maak en de voorstellingen die ik speel. Het niet weten is subversief waar iedereen alles en beter weet, onkunde SPECTACULAR LIGHTSHOWS

39

© Jules August

een kleinood waar iedereen de juiste weg toont, hoe de dingen functioneren, hoe het moet. HOE HET MOET. Moeten en kunnen. Goed en slecht. Juist en fout. TE dit en TE dat zijn (onder zo goed als alle andere woorden) de woorden die ik het luidste schrap in mijn werk. Woorden die ons houvast bieden. Het schouderklopje van de grote leraar etc... hebben niets verloren in een werk dat zich radicaal bezighoudt met het zoeken naar een ultieme kwetsbaarheid.(…)

De kwetsbaarheid waar ik naar zoek is niet van een emotioneel of narratief niveau. Die is eerder antropologisch. In Spectacular Lightshows wordt niet gespeeld. Twee mensen bewegen en staan stil, stellen vragen bij wat hun eigen lichaam doet en kijken wat er gebeurt als het een ander lichaam aanraakt. Open, eerlijk, geconcentreerd. Teder, zacht en traag. Zonder een betekenis die zogezegd met onze innerlijke rijkdom te maken heeft. Die twee lichamen heten Risto Kübar en Benny Claessens. Niet Hedda Gabler en Maria Stuart. Niet Julien Schoenaerts en Dora van der Groen. De regie is niet in handen van Johan Simons of Luk Perceval. Dat kan je jammer vinden, maar dat is nu eenmaal zo. Om maar duidelijk te maken dat het werk geen groot voorbeeld heeft. Geen grote meester.

Ik kan de hulp van een meester niet inroepen want die hulp zou misplaatst en onbruikbaar zijn omdat die theater zou proberen maken van iets dat geen theater probeert te zijn. Of toch niet zoals hij dat begrip theater verstaat. Je voorstel een eindregisseur te engageren, die mijn blindheid in het repetitieproces zou temperen vind ik dus vooral onproductief. (…) Een paar jaar geleden zag ik een doorloop van een voorstelling die technisch heel complex in mekaar stak. Heel veel video, heel veel cues, lichtveranderingen... .Die avond ging ook letterlijk alles fout wat fout kon gaan, wat ik 40

SPECTACULAR LIGHTSHOWS

natuurlijk niet wist. Ik nam het ding zoals ik het zag.

En ik vond het fantastisch. Toen de doorloop werd stilgelegd, was ik teleurgesteld omdat net die fouten ervoor zorgden dat alle acteurs werkelijk in hetzelfde schip zaten en allen probeerden te redden wat er te redden valt. Iedereen speelde in dezelfde voorstelling en samen wat zeldzaam is in toneel. Toen de doorloop weer begon, verviel iedereen weer in de van hem verwachtte ijdelheid: De toneelspeelkunst. De een al charmanter dan de ander. Ik verliet het theater want ik hoorde niets meer van wat ze zeiden. Ik verstond hen wel, maar dat was het dan ook. Ik hoorde geen lijven meer spreken. Toen begreep ik dat die hele constructie er was om mij iets uit te leggen. Mij iets te doen verstaan wat ik al wist. Ik verkleuterde en vond dat in die situatie heel erg vervelend. Het verstaan is voor mij iets vrijheidsrovend. Het verstaan is onderdeel van een slogan voor een Duitse verzekeringsmaatschappij en heeft voor mij niets met kunst te maken. Denken voor een publiek. Het verstaanbaar maken voor mensen. Wat vind ik dat autoritair. (…) Ik hou van het onverstaanbare. Het onvolgbare. Het onbegrijpelijke: het haalt me uit mijn comfortzone. Het maakt me wakker, haalt me uit mijn verveling en wakker worden is iets fysieks, actief, en ik ben graag actief als toeschouwer. En niet dat ik van participatietoneel hou. Ik kijk gewoon graag. Ik hoor graag dingen en neem mijn tijd. Ik denk graag voor mezelf, wordt graag gebombardeerd met iets dat ik op een zeer onontkoombaar niveau moet accepteren. Iets anders dan mezelf. Iets dat ik niet herken en niet kan volgen.

Iets buiten me. (…) Het zadelt me op met vragen tot ik zelf gewoon een vraagteken wordt en dan ben ik dankbaar. Spectacular Lightshows doet dat ook. Het haalt je uit je werkelijkheid, bruskeert en stuurt je

terug je werkelijkheid in. Anders. Sommigen blij, anderen kwaad, anderen lachen het cynisch weg, zijn aangetast in hun positie als consument, anderen hebben een gebroken hart of zijn verveeld. En dan gaat iedereen terug naar huis. Anders. of ze het nu goed of slecht vonden. Ietsje naar voren, beetje korter daar, daar te lang...schrijf je. Dat zijn zinnen die Chinees zijn voor mij. of toch zeker in mijn werkvocabulaire. De eerste scene van Lightshows duurt 40 minuten. Die tijd is soms ook te lang voor ons, maar dat doet er niet toe. De tijd is echt. We delen die met de toeschouwer.

Die scene duurt altijd 40 minuten. En tot die 40 minuten zijn wij met ons publiek veroordeeld. Dat moet je gewoon accepteren, Guido. Zoals je dat elke dag accepteert in je woning, dat koffiehuis, de file, aan de bankautomaat etc... elke dag opnieuw en dus moet je dat ook in mijn stukken accepteren. (…) De voorstelling positioneert zich niet in een theaterlandschap. Ze is een landschap op zich en daar kan je naar kijken en naar luisteren. Dat hoeft jou niets te vertellen. dat is wat het is. Niet meer, niet minder. En nu komen we bij jou, Guido. Je schrijft een brief en geen recensie. Toch kan ik me niet ontdoen van het feit dat je een recensie schreef, verpakt in een brief en blijf ik inhoudelijk op mijn honger zitten. Het zou me interesseren te horen wat je gezien hebt (…) en daar kom ik op de een of andere manier niet achter. Wat mensen zien. Voor dat gebeurt, moeten mensen natuurlijk kijken en ook dat gebeurt zelden. Kijken is een trage aangelegenheid en mensen hebben zo weinig tijd. Wat zag jij?

SPECTACULAR LIGHTSHOWS OF WHICH U DON’T SEE THE EFFECT NTGent / Benny Claessens en Risto Kübar Do 10, vr 11/03 | 20:00 | NTGent Schouwburg Do 21, vr 22/04 | 21:00 | HAU, Berlijn

HELLO USELESS – FOR W AND FRIENDS CAMPO / Benny Claessens Hello useless – for W and friends wordt een solo over stilstaan. Over tijd nemen om de dingen weer helder te zien. De performance wil mensen de kans geven om te ademen. Ze zal proberen om betekenisloos zijn. Zonder woorden en zonder kennis. Zonder structuur, maar ook zonder bestaande structuren te bevechten. Enkel om gezien en gehoord te worden. Een poging om de dingen waarover consensus bestaat te reconstrueren. Maar dan vanuit het oogpunt van een alien. Hello useless – for W and friends plaatst de nutteloosheid van kunst naast de nutteloosheid van mensen en dingen en neemt haar welverdiende tijd.

Warme groet, BENNY CLAESSENS (open brief op ntgent.be, 14/10/2015)

Wo 16, do 17, vr 18/03 | 20:30 CAMPO Victoria

SPECTACULAR LIGHTSHOWS

41

WE SHALL OVERCOME

© Phie Deprez

DE KRACHT VAN HET GEWELDLOZE VERZET, MET WIM OPBROUCK ALS LEADER OF THE BAND

Onder de titel We Shall Overcome. Friede, Vrede, Paix, Peace, Pax sloeg Wim Opbrouck de handen in elkaar met zijn muzikale wapenbroeder Ron Reuman. Wie ooit hun countryprogramma Ik val… Val in mijn armen zag (regie Johan Simons), weet dat hun samenwerking garant staat voor een meeslepende muzikaal-theatrale avond. De titel is ontleend aan dé hymne van de mensenrechtenbeweging, een iconisch lied van folklegende Pete Seeger — ooit alomgekend, nu voor velen louter erfgoed van de twintigste eeuw.

Wim Opbrouck over zijn nieuwe zangprogramma: ‘Pete Seeger meets Willem Vermandere, Boris Vian, Kurt Weill, Leonard Cohen, Wannes Van de Velde, June Tabor, Bob Dylan, Vuile Mong, Bob Marley, Walter De Buck, Jacques Brel, John Lennon, Nick Lowe, Captain Sensible, PJ Harvey, en vele, vele anderen. In alle toonaarden verkondigt dit liedjesprogramma zijn geweldloos verzet tegen oorlog en geweld.

42

HERNEMING WE SHALL OVERCOME

We Shall Overcome troost, ontroert, en verbindt mensen. De minzame Opbrouck tovert de voorstelling om in een twee uur durend gebeuren van collectieve cocooning. Iedereen eet uit de hand van deze hoogst aaibare ceremoniemeester en zingt op zijn aangeven gewillig mee. Ga dat zien en horen, en laat u meeslepen. - De Morgen Spel Wim Opbrouck, Roeland Vandemoortele, Axl Peleman, Ron Reuman | kostuumontwerp Marta Stoffels | decor Luc Goedertier | dramaturgie Koen Haagdorens | lichtontwerp Mark Van Denesse | productie NTGent Op di 12, wo 13 en do 14/04 en op za 28/05 in NTGent Schouwburg De muziek van deze voorstelling is intussen uitgebracht op cd, verkrijgbaar via ons bespreekbureau Tickets Gent (€15, NTGent-abonnees betalen €12 via abo@ntgent.be), op ntgent.myshopify.com en aan de avondkassa.

DE VUURMOND #1 SASKIA SASSEN OVER MONDIALE ONGELIJKHEID EERSTE VUURMOND HEEFT ‘DE VROUWELIJKE PIKETTY’ ALS GAST

Dit voorjaar start NTGent met een nieuwe lezingenreeks in de schouwburg, met als titel de Vuurmond.

Die titel is een verwijzing naar de familienaam van wijlen Gerard Mortier, de even belezen als flamboyante Gentse opera-intendant die op 8 maart 2014 in Brussel overleed. Zijn hele professionele leven lang hamerde hij op de noodzakelijke verbinding tussen de kunsten, als essentiële pijler in de samenleving, en andere maatschappelijk domeinen, zoals politiek en economie. Of zoals hij het in een interview met het blad Knack verwoordde, niet lang voor zijn overlijden: “De drie grote werelden – de politiek, de economie en de kunst – moeten voortdurend met elkaar in verbinding blijven. Ze hebben elkaar nodig. Samen kunnen ze een fantastische staat maken.”

In deze reeks geven we één avond per seizoen een podium aan internationaal gereputeerde sprekers die zich buigen over hete hangijzers in de actualiteit. De lezing wordt gevolgd door een panelgesprek met gasten uit diverse sectoren, waaronder de kunstensector zelf.

Voor de eerste editie, die plaatsvindt op maandag 7 maart, nodigen we de befaamde Amerikaanse sociologe Saskia Sassen (°1947) uit, in samenwerking met Denktank Oikos. Sassen is van Nederlandse origine maar werkt en woont in de Verenigde Staten, waar ze professor sociologie is aan de Columbia Universiteit in New York. Ze is als docent, maar ook als auteur, gespecialiseerd in transnationale migratiestromen en een van de meest geciteerde auteurs over globalisering. Haar boeken verschenen in twaalf talen en ze is lid van de Club van Rome. Ze wordt de ‘vrouwelijke Piketty' genoemd omdat ze samen met deze Franse econoom een van de meest kritische denkers over de groeiende ongelijkheid in de samenleving is.

Complexity in the Global Economy beschrijft hoe het kapitalisme in een nieuwe, brutale fase is terechtgekomen. Sassen: ‘De hedendaagse sociaaleconomische en ecologische ontwrichting – de dramatisch stijgende ongelijkheid en werkloosheid, de groeiende groepen mensen die verdreven of gevangengezet worden, de versnellende vernietiging van onze land- en waterreserves – kan niet op een bevredigende manier begrepen worden door gebruik te maken van gekende termen zoals armoede en onrecht. We moeten deze trends eerder zien als uitdrijvingen of verbanningen: uit professionele kostwinning, uit de plek waar mensen leven, en zelfs uit de biosfeer die het leven mogelijk maakt.’

Onder de titel Uitstoting. Brutaliteit en complexiteit in de wereldeconomie publiceerde Uitgeverij Acco en Denktank Oikos de vertaling van dit grensverleggende boek.

Deze lezing, op maandag 7 maart om 20 uur in de schouwburg van NTGent, is een coproductie van Denktank Oikos, NTGent en Uitgeverij Acco. Op de avond zelf is het boek te koop aan reductieprijs. Voor een update over het panel: meer info volgt op www. ntgent.be.

Haar meest recente boek Expulsions – Brutality and 43

EEN NIEUWE LENTE EN EEN NIEUWE LOD (EN NOG EEN) Matthias Velle bracht een blitzbezoek aan LOD muziektheater op de Bijlokesite en vuurde er enkele vragen af op LOD-getrouwen Dominique Pauwels en Josse De Pauw. De eerste werkt na het felgesmaakte Ghost Road opnieuw samen met regisseur Fabrice Murgia voor Children of Nowhere (Ghost Road 2), begin maart te zien in de Gentse schouwburg. De tweede bewerkt de ietwat kinky Japanse roman De sleutel voor vier vrouwen: actrice Frieda Pittoors, twee danseressen en een percussioniste. NTGent ontvangt De sleutel half april.

NERGENSKINDEREN

Dominique Pauwels, op wie slaat de titel van de theatervoorstelling Children of Nowhere?

Het melancholische Children of Nowhere is muziektheater als een mol die de donkerste en vaak verzwegen bladzijden van de menselijke geschiedenis onstuitbaar naar de oppervlakte woelt. De voorstelling vertelt het verhaal van duizenden dissidente Chilenen die onder de dictatuur van Augusto Pinochet afgevoerd werden naar een concentratiekamp in Chacabuco. Een gewezen mijnstad midden in de onherbergzame Atacama-woestijn. Daarvoor combineert regisseur Murgia theatermonologen van Viviane de Muynck, reisverslagen en getuigenissen van voormalige gevangenen met gezongen gedichten van Pablo Neruda en muziek van het cellokwartet Aton’ & Armide. De compositie en geluidsinstallatie komen uit de koker van Dominique Pauwels.

DP Door het terreurbewind van Pinochet vond een grootschalige diaspora van het Chileense volk plaats. Vele politieke vluchtelingen kwamen in Europa terecht. In het stuk worden de getuigenissen van ex-gedetineerden geconfronteerd met die van de nazaten van Chileense emigranten. Zij zijn ontwortelde kinderen, kinderen van nergens. Via hun ouders, die door de bank genomen bijzonder patriottistisch aangelegd zijn, worden ze om de haverklap in aanraking gebracht met het grauwe verleden van Chili. Ze zijn eveneens patriottistisch en hebben een enorme emotionele band met het land. Maar ze hebben dat land eigenlijk nooit als vaderland gekend. Hun patriotisme is uitsluitend gestoeld op de herinneringen hun ouders.

Het is typerend voor de schizoïde relatie die de Chilenen hebben met hun eigen geschiedenis. Vandaag steunt bijvoorbeeld nog altijd een gedeelte van de bevolking Pinochet. Onder zijn bewind konden de Chicago Boys – een groep rechtse Chileense economen – immers een reeks kapitalistische experimenten uitvoeren die de bovenlaag van de bevolking materiële welvaart hebben gebracht.. De folterpraktijken en concentratiekampen tijdens zijn regime zijn een publiek geheim dat nog steeds moeilijk openlijk aangekaart wordt. Daarom was de Chileense première van Children of Nowhere zeer emotioneel geladen en © Kurt Van der Elst 44

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

zelfs controversieel, zeker omdat buitenstaanders dit verhaal brachten. Een aantal ex-gedetineerden zijn na de voorstelling op het podium uitgenodigd en hebben samen met Viviane en sopraan Lore Binon het applaus in ontvangst genomen. Zij ijveren echter ten persoonlijke titel om Chacabuco niet te vergeten. De Chileense staat ontkent niets, maar onderneemt ook niets om met dat verleden in het reine te komen.

In een interview naar aanleiding van 25 jaar LOD stelt Murgia dat muziek ‘de snelst gevoelige snaar van alle kunsten’ is. Muziek is erg effectief om een bepaalde geestesgesteldheid op te roepen, maar daarin schuilt evenzeer haar gevaar: ‘ze maakt het je makkelijk te makkelijk.’

Begrijp je wat hij daar-mee precies bedoelt? En hoe behoedt jouw compositie Murgia ervoor om muziek te gebruiken als een gemakkelijkheidsoplossing in een voorstelling die onder meer gaat over het ongezegde en onzegbare?

Muziek is volgens mij inderdaad de kunstvorm DP die het meest rechtstreeks ingrijpt op je zijn. Een publiek kan zich er ook gemakkelijk in nestelen, omdat een muziekstuk tegelijk abstract en emotioneel afgebakend is. Als componist ben je bijgevolg in staat om de emoties van het publiek wat te sturen. Voor Children of Nowhere werk ik bijvoorbeeld samen met vier cellisten, een exceptionele muzikale bezetting waarmee je vele kanten op kan. Bovendien is de cello een erg romantisch instrument, waarvan de warme klank dicht bij de menselijke stem staat. De cellomuziek gaat dus uitstekend samen met de gezangen van Lore. De climax van Children of Nowhere is mijns inziens het moment waarop Viviane een gedicht voordraagt en de cellomuziek haar naar grotere hoogtes stuwt. Een soort gevecht, een opbod. De muziek staat niet ten dienste van de monoloog, noch omgekeerd. Ze moeten zich voortdurend tot elkaar verhouden. En dat is meteen ook het antwoord op het tweede deel van je vraag: de muziek wordt geen gemakkelijkheidsoplossing omdat ze een grote autonomie heeft ten opzichte van beeld en tekst. Mijn compositie kleurt het verhaal over Chacabuco niet simpelweg in. Ze ondersteunt het niet, maar leunt ertegen. Daardoor wordt de voorstelling verrijkt en krijg je een veel complexer, spannender geheel.

HET UITGEREKTE ELASTIEK VAN HET VERLANGEN In De sleutel van de Japanse romancier Junichiro Tanizaki worden de openhartige dagboeknotities van een ouder wordende man afgewisseld met de al even onverbloemde aantekeningen van zijn jongere vrouw.

Het echtpaar slaagt er na jaren huwelijk niet langer in om hun seksuele behoeften op elkaar af te stemmen.

De man probeert zijn achteruitgaande gezondheid te compenseren met een nietsontziende paringsdrift en enige experimentele manoeuvres, terwijl zijn vrouw uit een oerconservatieve familie stamt en een doordeweeks missionarisstandje met de nodige overgave al gortig genoeg vindt. Wanneer de jonge, viriele Kimura ten tonele verschijnt – hij is de toekomstige echtgenoot van hun dochter Toshiko – laat dat geen van beiden onberoerd. Hun dagboeken, waarvan ze de sleuteltjes moedwillig laten rondslingeren, lezen als een aaneenschakeling van leugens, verkeerde veronderstellingen en jaloerse oprispingen. Het getrouwde koppel loopt stilaan verloren in elkaars onvervulde verlangens.

© Kurt Van der Elst

Josse De Pauw, hoe ben je terechtgekomen bij deze Japanse dagboekroman van kort na de Tweede Wereldoorlog om vandaag wat te vertellen over de hoogte- en laagtepunten van een langdurende liefdesrelatie?

JDP De roman werd me aangereikt door Fumiyo Ikeda, met wie ik dertig jaar heb samengeleefd. In het

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

45

begin van onze relatie droeg ze me op het boek te lezen om zo de mijlpalen van de Japanse literatuur te leren kennen. We hadden naderhand het gevoel dat we een verschillend boek gelezen hadden. Enerzijds doordat ik de roman in vertaling las, anderzijds omdat ik toen nog geen enkel beeld had van het denken en doen van Japanners. Ik had het boek met bijzonder Westerse ogen gelezen. Later kreeg ik meer greep op de Japanse cultuur door mijn vele reizen naar het Verre Oosten. En nu vonden we de tijd rijp om het boek op de bühne te brengen, een plan waarop we al langer broedden.

Ik wil de Japanse setting van De sleutel uitdrukkelijk naar het theater vertalen. Daarom staan er naast Frieda drie Japanse vrouwen op scène: Fumiyo, danseres Taka Shamoto en percussioniste Kuniko Kato. De voorstelling wordt dus geen klassieke adaptatie van de roman. Het wordt een combinatie van muziek, dans en de dagboek-aantekeningen uit het boek. De tekst moet drijven op het ritme en de toon van de muziek, die samen met de choreografie de evocatie is van een continue, nooit aflatend verlangen. Het gaat maar door en door. Het is alsof je een elastiek uitrekt en probeert om die net niet te laten knappen. Als het stuk slaagt, is het dat: nog en nog en nog. Maar het elastiek mag niet knappen. Dat vergt een vergaande concentratie van de spelers.

In tegenstelling tot de culturele achtergrond van de vier personages verschuift het genderverschil uit de roman in jouw theaterbewerking eerder naar het achterplan: ook de oude man wordt vertolkt door een vrouw, Frieda Pittoors.

Waarom precies?

De keuzes die ik maak zijn zeer intuïtief. Ik JDP wilde bijvoorbeeld al lang opnieuw samenwerken met Frieda, een bijzondere vrouw. Tijdens de repetities blijken mijn keuzes vaak voordelen op te leveren, en die zoeken we vervolgens verder op. Zo is Frieda een oudere vrouw die een ouder wordende Japanse man speelt. Een oudere man heeft dikwijls minder nood aan het demonstreren van zijn mannelijkheid. Hij gaat wat anders wandelen, ook door het verval van zijn lichaam natuurlijk. Hij verliest veel van zijn stoerheid 46

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

en krijgt iets vrouwelijks. Doordat Frieda de oude man speelt, is die dimensie sowieso aanwezig. Ik vind dat zeer ontroerend, zeker aan-gezien De sleutel gaat over een man die zijn mannelijkheid ten koste van zijn eigen gezondheid wil stimuleren om zijn vrouw te kunnen bevredigen. Die tweestrijd tussen lichaam en geest krijgt door Frieda’s vertolking iets eerlijkers en kwetsbaars. Bovendien is het meegenomen dat in de voorstelling op die manier niet zo gefixeerd wordt op de man-vrouwtegenstelling. Het stuk gaat veeleer over de seksuele begeerte van ons allemaal en over de obstakels die we op onze weg vinden – onze opvoeding, culturele achtergrond en vooral leeftijd – om aan dat enorme verlangen te voldoen.

MATTHIAS VELLE

CHILDREN OF NOWHERE LOD muziektheater & Cie. Artara / Fabrice Murgia & Dominique Pauwels Di 8, wo 9/03 | 20:00 | NTGent Schouwburg met gratis inleiding 45’ voor aanvang

DE SLEUTEL LOD muziektheater / Josse De Pauw Vr 15, za 16/04 | 20:00 | NTGent Schouwburg met gratis inleiding 45’ voor aanvang

ZOVEEL STURM UND DRANG! PIETER T’JONCK KADERT ANNE TERESA DE KEERSMAEKERS REMAKE VAN VERKLÄRTE NACHT

Van het choreografisch oeuvre werk van Anne Teresa De Keersmaeker wordt vaak beweerd dat het gebaseerd is op een minutieuze transscriptie van een muzikale naar een choreografische partituur. Even vaak hoor je dat haar bewegingsstaal ‘minimalistisch’ is terwijl het woord ‘architecturaal’ dan weer valt om de structurele en vormelijke strengheid ervan aan te geven. Net als alle clichés zijn die omschrijvingen niet onwaar, maar blijven ze te algemeen om te verhelderen wat dit oeuvre anders maakt dan andere. Ze verklaren bijvoorbeeld niet waarom er in een werk als Verklärte Nacht toch zoveel ‘sturm und drang’ doorbreekt. Toch ligt het stuk De Keersmaeker nauw aan het hart, want ze herwerkte het maar liefst drie keer.

De clichés over De Keersmaeker ontstonden bij haar eerste ‘grote’ stuk Fase (1982), op muziek van de Amerikaanse componist Steve Reich. De summiere, sterk repetitieve vormentaal van dat stuk vormde inderdaad een spiegelbeeld van Reichs bezwerende, repetitieve klanken en ritmes. Maar anders dan bij Amerikaanse minimalistische choreografen als Lucinda Childs cijferden de performers zich niet weg voor de dwingende regels van de choreografie. Het was eerder alsof de twee vrouwen op het podium, De Keersmaeker zelf en Michèle-Anne De Mey, heimelijk uit waren op een lichamelijke krachtmeting met de muziek en de choreografie, en daar energie uit putten. Om niet te zeggen dat de uitputtingsslag van de dans emotionele energie net zichtbaar maakte.

Dat aspect kwam in Rosas danst Rosas nog sterker op de voorgrond. In de film die Thierry De Mey ervan © Anne Van Aerschot GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

47

© Anne Van Aerschot

maakte, spat die energie zelfs haast van het scherm af. Een volgende productie, Elena’s Aria, sprak de verwachtingen die zo ontstaan waren echter tegen: een langoureuze dans drukte hier een haast stuurloze emotioneel-fysieke ontreddering uit. Weg was de strakke structuur, in schijn althans, want de choreografie was preciezer uitgeschreven dan het leek. Alleen zat het materiaal ervan dichter op de huid van de performers, en gaven ze er een meer openlijk persoonlijke wending aan.

Wie echter aandachtig had toegekeken bij Rosas danst Rosas merkte ook daar al dat de dansers zich het choreografisch materiaal te veel toe-eigenden om van ‘minimalisme’ te spreken. In beide stukken is het dansmateriaal trouwens vaak zo geplukt uit het gewone leven. Door eindeloze herhalingen en verschuivingen verliest het echter zijn onmiddellijke herkenbaarheid en zijn verhalende karakter. De soms heftige, en steeds zeer eigen manier waarop de danseressen zich op dat materiaal stortten maakte het echter weer hoogst suggestief. In een volgend stuk, Bartok/ Aantekeningen was het bijvoorbeeld moeilijk om in de dans geen evocatie te zien van smachtende jonge meisjes op de grens van volwassenheid. Maar dat werd niet rechtstreeks benoemd, alleen opgeroepen in de spanning tussen structuur, materiaal en uitvoering.

Zo’n 10 jaar later, in 1995, was er dan Verklärte Nacht. De Keersmaeker mat zich hier voor het eerst met (laat-) romantische, post-tonale muziek, met name met het gelijknamige vroege werk voor strijkerssextet van Arnold Schönberg uit 1899. Schönberg 48

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

is dan nog niet de strenge, atonale componist die hij later werd. Dit werk is kleurrijk, gevoelsvol, schaamteloos romantisch zelfs. Tot dan was De Keersmaeker altijd met een wijde boog om de romantiek heen gelopen. Verklärte Nacht is bovendien programmatische muziek: ze draait om een verhaaltje, ontleend aan een gedicht van Richard Dehmel. Dat evoceert de nachtelijke woudwandeling van een man en een vrouw.

De vrouw verklaart hem haar liefde, maar bekent ook dat zij zwanger is van een ander. De man aanvaardt dat echter met liefde. Ook aan ‘verhaaltjes’ had De Keersmaeker zich nog maar zelden gewaagd, op Ottone, Ottone na dan, een bewerking van een Monteverdi-opera.

HOE KAN JE OP ZO’N MUZIEK EEN DANS VERZINNEN DIE NIET METEEN DE GROTE GEVOELENS ILLUSTREERT, MAAR ENKEL SUGGEREERT? HOE KAN JE ÜBERHAUPT EEN CHOREOGRAFIE VERZINNEN OP MUZIEK DIE DAARVOOR ABSOLUUT NIET BESTEMD IS? Hoe kan je op zo’n muziek een dans verzinnen die niet meteen de grote gevoelens illustreert, maar enkel suggereert? Hoe kan je überhaupt een choreografie verzinnen op muziek die daarvoor absoluut niet bestemd is? De eerste versie van Verklärte Nacht bood daar een verrassend antwoord op door het verhaal te ontbinden in vele, parallelle verhalen. Zo begon het echter niet. Het doek ging in stilte op in een bos van zwevende boomstammen. Met strijklicht riep de scenografie van Gilles Aillaud een nachtelijk woud bij maanlicht op. In een centrale lichtvlek stond een

vrouw, in een eenvoudig bloesje en rokje. Net achter haar een man in pak die onbeweeglijk wegkeek naar achter. Verderop tuurden nog vijf mannen roerloos naar het woud in de diepte. De vrouw Loemij wiebelde haast onmerkbaar, besluiteloos en nerveus heen en weer. Ze keek achterom naar de man, wendde het gelaat weer af, en keek dan schielijk terug. Verlegenheid, angst en verlangen vochten bij haar om de voorrang, want de starre ruggen van de mannen met hun afgewend gelaat leken afwijzing of onverschilligheid te vertolken. Plots barstte de beweging, en daarmee een blijk van emotie, los. De vrouw maakte een snelle draai, zakte door de benen, veerde weer op en zakte weer naar beneden. Met wijd gespreide benen veegde ze traag met de rug van haar hand over het podium terwijl ze haar rug rechtte. Dit gebaar werd zowat haar ‘leitmotiv’: het keerde telkens weer als een rustpunt na vele wilde rol- en valbewegingen, strompelpassen en heftig opverende sprongen.

De zwaar en donker aangezette strijkers van Schönberg versterkten het beeld van een vrouw die haar ontreddering toont in haar bewegingen. Dat veranderde echter toen een tweede vrouw zich bij haar voegde.

Al na enkele bewegingen dansten de twee vrouwen unisono de eerdere solo. De bewegingen verloren zo hun karakter van spontane gemoedsuitdrukking: ze kregen meer iets van een bewegingsregister, een ‘typisch vrouwelijke’ manier van bewegen. Vanaf dat punt greep de choreografie voorbij de anekdote naar een groter, maar daarom niet minder aangrijpend verhaal. Terwijl een derde vrouw de eerste twee vervoegde, ontdooiden ook de mannen. Meteen ontston-

den grote ruimtelijke figuren. De mannen vulden die eerst in met halsbrekende sprongen en buitelingen, maar daarna besprongen de vrouwen hen niet minder hartstochtelijk. Zo ontstond een panoramisch beeld van wat onstuimig verlangen teweeg kan brengen. In latere, meer intieme scènes, kwamen echter ook gevoelens als schroom en angst aan bod.

Het bijzondere van deze oerversie was de manier waarop ook zo’n minder uitgesproken gevoelens zichtbaar werden. Verklärte Nacht is een werk waarin De Keersmaeker nadrukkelijk werkt met de blik, als veruitwendiging van de onderlinge betrokkenheid van mensen, nog voor ze echt tot actie overgaan.

Hier tekenden blikken tussen mensen de structuur van de dans en de ruimte uit, nog voor er bewogen werd. Afgewende blikken trokken dan weer grenzen op. Verklärte Nacht was niet alleen een choreografie van bewegingen, maar ook van blikken binnen een uitgekiende structuur van ruimte en tijd. De dansers kregen hier alle kansen om ‘hun’ versie van het verhaal uit te spelen, maar de choreografie toonde al die versies tegelijk, zodat het werk niet één anekdote, maar een wereld van mogelijke lezingen van het verhaal werd. Die vorm van het werk was ook terug te vinden in Woud, waar deze choreografie verbonden werd met de film Tippeke en twee andere choreografieën op muziek van Alban Berg en Richard Wagner.

In augustus 2014 echter presenteerde De Keersmaeker op de RuhrTriënnale een compleet nieuwe versie van het werk, met slechts drie dansers: de vrouw (Samantha van Wissen), de man (Boštjan Antončič) en GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

49

de vader van het kind (Nordine Benchorf). Hier was er dus slechts één versie, één interpretatie te zien van het verhaal. Bovendien gebruikt De Keersmaeker hier niet de eerste versie van de muziek, geschreven voor strijkers, maar de orkestrale versie die Schönberg er later van maakte, en die in de interpretatie van Pierre Boulez en de New York Philharmonic magistraal zwelgt in de emoties.

HET BIJZONDERE VAN DEZE OERVERSIE WAS DE MANIER WAAROP OOK MINDER UITGESPROKEN GEVOELENS ZICHTBAAR WERDEN. Toch blijft ook dan de essentie van de choreografie overeind, om niet te zeggen dat ze sterker wordt. Ten eerste schrapte De Keersmaeker alle versiering. Hier geen boomstammen en geen uitgekiende belichting, maar slechts één (!) HMI-spot die als een grote maan een fel zijdelings licht werpt op een gigantisch, kaal podium, dat in Bochum zowat 27 bij 19 meter groot was, vier keer een normaal podium dus. Ze behield echter wel de basisfiguren van de mannen en de vrouwen, die ze condenseerde tot een partituur voor slechts drie dansers. Dat levert uitzonderlijk rijk en gedetailleerd materiaal op.

Maar wat de voorstelling werkelijk overrompelend maakt, is hoe vooral Van Wissen leven in die vormen blaast. Eerst stappen Benchorf en Van Wissen in stilte het podium op. Zij springt tegen hem op, de benen hoog tegen zijn borst, maar dan lossen ze elkaar weer en gaan al dansend hun eigen weg. Een citaat uit het © Anne Van Aerschot 50

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

centrale deel van het werk uit 1995. Dan gaan ze af, en keren weer, nu met drie. Een derde keer komen alleen Antončič en Van Wissen terug. Eindeloos lang, in doodse stilte, kijkt hij voor zich uit terwijl zij onzeker, stilletjes wiebelend, achter hem staat, alsof ze heel hard wilde weghollen. Maar dan keert ze zich af van de rug van Antončič. Ze schort haar rok vliegensvlug op, zakt door haar benen, laat haar hoofd voorover hangen. Met de hand van haar rug strijkt ze over de vloer terwijl haar hoofd opzij rolt. Plots, alsof ze door dat aardse gebaar weer moed gevat had, veert ze op en zwiept haar hoofd in haar nek terwijl ze rondtolt.

Een paar keer na elkaar herhaalt deze figuur zich tot de muziek weerklinkt. Dit is dan weer precies dezelfde openingszin als in 1995.

Nu komt de dynamiek tussen deze eenzame zielen op gang. Ze zetten de immense ruimte meesterlijk in om hun toenadering met wilde omhelzingen, of hun twijfels met lange solomomenten, vorm te geven. Hun blikken zijn zo intens dat zelfs de immense ruimte ze maar net kan bevatten. Toch wordt het spel hier, anders dan in de eerste versie, wat onderkoeld gespeeld. De bewegingen worden nauwelijks aangedikt met ‘theater’. De nadruk ligt op de scherpe uitvoering van de complexe bewegingspartituur. Emotie komt er immers al, met bakken, aan via de muziek. Hoe je het verhaal kan verstaan laat De Keersmaeker zo veel meer aan de kijker over. Ze biedt enkel een raamwerk dat zo geraffineerd is dat ieder er zijn verhaal in kan zien. ‘Beauty is in the eye of the beholder’.

PIETER T’JONCK Pieter T’Jonck studeerde af als ir. architect aan de KULeuven. Naast zijn werk als zaakvoerder van een architectuurbureau schrijft hij al meer dan 30 jaar over theater, dans, architectuur en beeldende kunst in zowel boeken als vele kranten en tijdschriften in binnen- en buitenland. Hij gaf daarnaast o.a. les aan de vakgroep A&S van de UGent en Kask Gent, gaf vele workshops theater- en danskritiek in binnen- en buitenland, was curator van de tentoonstelling Superbodies (Hasselt, 2012) en is op dit ogenblik hoofdredacteur van het architectuurtijdschrift A+ .

VERKLÄRTE NACHT Rosas Op de tonen van Schönberg keert Anne Teresa De Keersmaeker met dit schaamteloos romantische stuk terug naar de essentie.

Do 24, vr 25 en za 26/03 | 20:00 NTGent Schouwburg met gratis inleiding 45’ voor aanvang

GASTVOORSTELLINGEN UITGELICHT

51

23 APRIL 2016

DAG / NACHT VAN DE DANS

© Monte Verita

Met dit nieuwe event nemen NTGent, Vooruit, CAMPO, Les ballets C de la B en CC Evergem-Sleidinge u mee op een unieke roadtrip langs verschillende huizen en dansvoorstellingen. Met deze eerste DAG / NACHT VAN DE DANS willen ze samen de hedendaagse dans het grote publiek geven dat het verdient. Je kan op 23 april gaan kijken naar voorstellingen van o.a. Ugo Dehaes, Les Ballets C de la B en Eisa Jocson. En uiteraard mag je de afsluitende Kick-Ass-Queereeoké in Vooruit niet missen. In NTGent bieden we twee workshops aan en de voorstelling Atmosphere van Marc Vanrunxt.

52

DAG / NACHT VAN DE DANS

KINDERDANSWORKSHOP Kabinet K NTGent Schouwburg (zolder) | 10:00-12:30 | €8 Deze workshop, voor kinderen tussen 8 en 11 jaar, is een speelse ontmoeting tussen kind en choreograaf.

Kinderen worden er deelgenoot in de zoektocht naar een eigen danstaal. Hoe kan beweging een taal kan zijn? En hoe kan die taal dan gehanteerd worden op een scène?

Het gaat niet om techniek: spel en plezier komen op de eerste plaats. Het is een taal leren, een grenzeloze nieuwsgierigheid aan de dag leggen, het lichaam leren articuleren, nuances leggen, gevoeligheid ontwikkelen, leren door perceptie, het bekijken van de anderen in de workshop, maar ook referenties zoeken in de wereld buiten het theater, kijken, accenten zien, details begrijpen, interpreteren, bevragen, spelen. Improviseren.

Joke Laureyns en Kwint Manshoven vormen samen kabinet k. Beiden zijn choreograaf, met een achtergrond in respectievelijk filosofie en vormgeving. Met kabinet k focussen ze zich op dansvoorstellingen met zowel professionele dansers als kinderen op scène. Alledaagse handelingen en spel vormen de basis van waaruit ze hun danstaal ontwikkelen.

DANSWORKSHOP VOOR VOLWASSENEN Kunst/Werk (16+)

grafen zoals Arco Renz, Anne Teresa De Keersmaeker en Michèle Noiret. De samenwerking tussen Vanrunxt en Lise Vachon was gebaseerd op een evenwichtsoefening, een balans tussen enerzijds dat wat inwaarts gekeerd is en diep verborgen zit en anderzijds de omkering van die krachten in een buitenwaartse beweging. Het ongrijpbare en het ondoorgrondelijke staan centraal. Dit is ook de insteek van de workshop.

ATMOSPHERE Kunst/Werk NTGent Schouwburg | 20:00 | €14-24 met gratis inleiding 45’ voor aanvang Marc Vanrunxt maakt choreografieën geënt op de persoonlijkheid van de performers; hij extraheert iets schitterends uit deze mensen om dit vervolgens uit te vergroten. Deze made-to-measure-aanpak zal in deze Turks-Belgische voorstelling niet anders zijn. De ontmoeting met de vijf Turkse dansers geeft hem de kans om een aantal thema’s en variaties zoals tijd en ruimte, die de basis vormen van zijn oeuvre, te laten ontdekken door een generatie dansers met een andere vooropleiding, een andere culturele en politieke achtergrond. Hij haalt inspiratie uit de kracht, uit het doorzettingsvermogen en uit de zwakte en twijfel van de mens. Liever dan de danser, bekijkt hij de dansende mens.

Een COMBITICKET met de workshop voor volwassenen kost €36. Inschrijven voor beide workshops kan via publiekswerking@ntgent.be. Ook het combiticket kan u reserveren via dit mailadres.

NTGent Schouwburg (zolder) | 14:00-17:00 | €20 Deze workshop start met een hedendaagse dansles als opwarming en in het tweede deel van de namiddag worden samen enkele choreografische ideeën van Vanrunxt onderzocht en uitgevoerd. De workshop wordt geleid door danseres Lise Vachon, met wie Marc Vanrunxt in 2012 de solo Only maakte. Deze Canadese danseres verhuisde in 1997 naar Brussel om aan PARTS te studeren. Na haar studies werkte ze als danseres en als assistent met verschillende choreo-

Het volledige programma van de DAG/NACHT VAN DE DANS vindt u op vooruit.be/nl/show/detail/10191/ Dag_van_de_Dans

DAG / NACHT VAN DE DANS

53

TE GAST IN ONS HUIS Naast de gastvoorstellingen die op voorgaande pagina’s werden uitgelicht, heeft NTGent nog andere producties te gast, waarover u hier de basisinformatie vindt, maar waar onze website uitgebreider aandacht aan besteedt met foto’s, filmpjes en teksten of extra weblinks. Eén adres: www.ntgent.be

AMADEUS

ANGELENA

De Warme Winkel

Cie Cecilia

Za 12/03 | 20:00 | NTGent Arca met gratis inleiding 45’ voor aanvang

Wo 16, do 17, vr 18, za 19, di 22, wo 23/03 20:00 | NTGent Arca

Amadeus gaat over de noodlottige botsing tussen het vitale, onversneden talent van Mozart en het hardwerkende vakmanschap van Salieri. Maar het is ook een duel tussen twee theatermakers, waarin de culturele ondernemer tegen over de artists artist staat, de brutaliteit tegenover de diplomatie, de naïviteit tegenover het wantrouwen, de muzen tegenover een carrière maken. Wat is echte artistieke kwaliteit en hoe schop ik het zover mogelijk?

Angelena is geïnterneerd. Al 4 jaar zit ze vast in de gevangenis. Wanneer ze vrij komt? Geen idee. Ze probeert het leven in den bak dragelijk te maken met humor, donkerte, kwetsbaarheid en brutaliteit.

Na Broken Circle Breakdown ft Cover Ups of Alabama gaat Mieke Dobbels opnieuw voor een verhaal dat recht naar de ziel gaat. Een verhaal zonder franjes, om te lachen en om te bleiten. En om content te zijn dat je straks gewoon terug naar uw eigen huis moogt.

54

GASTVOORSTELLINGEN

HEDDA GABLER

PAX EUROPA

Toneelhuis

DNA

Di 22/03 | 20:00 | NTGent Schouwburg met gratis inleiding 45’ voor aanvang

Wo 27/04 | 20:00 | NTGent Arca met gratis inleiding 45’ voor aanvang

Henrik Ibsens toneelstuk door Bart Meuleman bewerkt naar de wereld van vandaag. Over hoe personages zich opsluiten in een kleine, benauwende wereld in tijden die nieuwe zekerheid eisen. Met Ariane van Vliet, Han Kerckhoffs, Laurence Roothooft, Willy Thomas en Lukas Smolders.

Kleine intieme verhalen van bewoners, reizigers en vluchtelingen uit alle windstreken, die samenleven op Europese bodem. Geschreven door de veelgeprezen Vlaams-Marokkaanse auteur Fikry El Azzouzi, geregisseerd door de Irakees Mokhallad Rasem.

GASTVOORSTELLINGEN

55

A BRAVE NEW JUNGLE

HET JAAR VAN DE KREEFT

Eisbär

Toneelgroep Amsterdam

Za 30/04 | 20:00 | NTGent Minnemeers met gratis inleiding 45’ voor aanvang

Di 3, wo 4/05 | 20:00 | NTGent Schouwburg met gratis inleiding 45’ voor aanvang

Wat gebeurt er met een dictatorkoppel dat alles achterlaat om weg van de drukte in de wilde natuur te gaan leven? Houden ze zich vast aan dezelfde regels en dezelfde maatschappelijke richtlijnen? Ze zoeken een plek waar ze vrij zijn, waar niets van hen wordt gevraagd, weg van de onrust. Terugkeren naar de vrije natuur? Het is aantrekkelijker dan ooit. Toch worden we tegengehouden... door onze ouders, onze eigen natuur, de verwachtingen die er zijn...

De roman van Claus, hier bewerkt door Peter Van Kraaij, is een echte rollercoaster. In korte hoofdstukken schetst hij het portret van een vrouw geworpen tussen bindings- en verlatingsangst. In provocerende, ontroerende en poëtische scènes zijn we getuige van de ontreddering die een grote liefde veroorzaakt.

Het balanceren tussen grote gevoelens en banaliteit, tussen hooggespannen verwachtingen en dagelijkse beslommeringen, tussen wensdroom en harde realiteit vormen de basis van Luk Percevals regie voor Toneelgroep Amsterdam.

A Brave New World ziet de mens constant falen. Voor hen is falen iets dat we erven van onze ouders. Het menselijke kwaad is dus erfelijk.

A Brave New World, van en met Femke Heijens en Gregory Frateur 56

GASTVOORSTELLINGEN

IN COCA-COLA VERDRINKEN Toen mijn debuutroman nog niet was uitgegeven, voor 1994 dus, en ik betrekkelijk wanhopige pogingen deed om als schrijver, en als mens, serieus te worden genomen, was dat anders. Voor mij was bijvoorbeeld de dialoog tussen Müller en de dichter Erich Fried – een gesprek dat van zo’n hoog niveau bleek te zijn dat er een boek van werd gemaakt – een belangrijke inspiratiebron. Zoals Müller en Fried spraken en dachten, zo stelde ik mij intellectuelen voor. Erudiet, op licht hermetische wijze kritisch, onthecht en op een ondoorgrondelijke manier sexy.

Maar de tijd is onbarmhartig. De Sovjet-Unie viel uit elkaar, de DDR hield op te bestaan, er brak een nieuwe tijd aan, met nieuwe demonen en dus ook nieuwe intellectuelen. De oude stierven en werden in veel gevallen snel vergeten.

© Pascalle Bonnier

Heiner Müller leek een vergeten toneelschrijver. Niemand praatte over hem, zijn stukken werden ook in Duitsland niet of nauwelijks meer gespeeld en als ik al eens tijdens een tournee door Duitsland bijna per ongeluk zijn naam liet vallen werd daar doorgaans schouderophalend en zelfs een tikkeltje meewarig op gereageerd. Heiner Müller, nee, dat was geen gespreksthema.

Maar rond Kerst 2015 drukte de Neue Zürcher Zeitung een stuk af van Tom Schulz naar aanleiding van de twintigste sterfdag van Müller. Ik was blijkbaar niet de enige die nog weleens aan hem dacht, al was het maar omdat Müller onlosmakelijk verbonden is met mijn jeugd.

Deze Schulz schreef over januari 1989, toen op een koude winterdag ruim honderd mensen zich een uur voor aanvang van een voorstelling voor de Oost-Berlijnse Akademie der Künste hadden verzameld in opgewonden afwachting van Müller en de presentatie van zijn verzamelde stukken. Voor de jongere generatie Oost-Duitsers, de laatste generatie van de DDR, maar dat wisten ze nog niet zeker op die winterse jaCOLUMN ARNON RUBRIEK GRUNBERG RUBRIEK

57

nuaridag in 1989, was Müller een idool, al tijdens zijn leven een legende.

Op de vraag hoe de wereld veranderd kon worden, antwoordde Müller met een vriendelijk lachje, schrijft Schulz. Müller wist uiteraard, en zijn stukken getuigen daar ook van, dat die wereld niet veranderd kan worden, zeker niet door intellectuelen. Hooguit kan de intellectueel implosies van sommige systemen voorzien.

Maar dat vereist moed, dan moet hij bereid zijn te erkennen dat het systeem waaraan hij heeft bijgedragen, waarvoor hij moeite heeft gedaan om het in stand te houden, dat hem mede heeft gevormd, bezig is te verrotten en te imploderen. Om de verrotting elders te zien moet je eerst de verrotting in jezelf herkennen.

Ik was van Müller gaan houden vanwege een extreem korte tekst getiteld ‘Hartstuk’. Een aantal van zijn andere teksten was me toen nog te hermetisch, te gewild ondoorgrondelijk, ik sluit niet uit dat ik daar in sommige gevallen niet helemaal ongelijk in had, maar ‘Hartstuk’ is een goed voorbeeld van een andere Müller. Helder, bondig en ijskoud.

Het begint zo: ‘Een: Mag ik mijn hart aan uw voeten leggen.

Twee: Als u mijn vloer maar niet vuil maakt.’

Ik was achttien en meende dat er niet veel meer over de liefde te zeggen viel dan er in ‘Hartstuk’ stond. En nog steeds meen ik dat de essentie van de liefde in deze tekst wordt samengevat. Het hart is een baksteen, maar wij menen dat er altijd iemand is voor wie het klopt.

In een interview zei Müller dat hoop hem net zo vreemd is als vertwijfeling. Ik ben geneigd aan deze uitspraak te twijfelen. Om te schrijven is hoop nodig, om een stuk als ‘Hartstuk’ te schrijven is meer dan zomaar hoop nodig. Müller beweert dat hij alleen maar wil beschrijven hoe de dingen zijn, maar om dat te willen doen moet je over de hoop beschikken dat het zinvol is de dingen zo te beschrijven. Dat het belangrijk en zinvol genoeg is om af te zien van beleefdheidsleugentjes, van hoop.

Müllers oeuvre zou kunnen worden beschouwd als een strijd tegen de hoop. Neem de beroemde eerste regels 58

COLUMN ARNON GRUNBERG

van ‘Hamletmaschine’: ‘Ich war Hamlet. Ich stand an der Küste und redete mit der Brandung BLABLA, im Rücken die Ruinen von Europa.’

Dat je alleen de hoop kunt bestrijden vanuit een positie die zichzelf ook weer beroept op hoop is de paradox van Müller, dat is de paradox van elk project dat de hoop wil ontnemen. Om die reden vermoedelijk, en ongetwijfeld ook omdat zijn vrouw zich van het leven heeft beroofd, verwijst Müller geregeld naar zelfmoord, de uiterste consequentie van het gevecht tegen de hoop.

Zoals hier, als hij Ophelia aan het woord laat: ‘Ik ben de vrouw die de rivier niet bij zich hield. De vrouw aan de strop. De vrouw met de doorgesneden polsen.

De vrouw met de overdosis op de lippen. Sneeuw. De vrouw met haar kop in het gasfornuis. Gisteren heb ik besloten te stoppen met zelfmoord plegen. Ik ben alleen, met mijn borsten, mijn dijen, mijn schoot. Ik vernietig de wapens van mijn gevangenschap: de stoel, de tafel, het bed. Ik verniel het slagveld dat mijn thuis was.’

Waar de hoop moet worden vernietigd omwille van een andere, radicale hoop is het stoppen met zelfmoord plegen het hoogst haalbare.

Of Müllers positie houdbaar is, of het uiteindelijk niet te esthetisch is, daarover valt te twisten, maar zijn gevecht tegen hoop en vertwijfeling heeft lucide momenten opgeleverd. Bijvoorbeeld als hij schrijft: ‘Wat gaat me jullie socialisme aan/ spoedig zal het helemaal in Coca-Cola verdrinken.’

Het socialisme waarnaar Müller verwees bestaat niet meer, maar dat maakt de regels niet gedateerd.

Wat gaat me jullie terrorisme aan? Spoedig zal het geheel in Coca-Cola verdrinken.

ARNON GRUNBERG De Nederlandse schrijver Arnon Grunberg verzorgt dit seizoen een vaste column in dit magazine.

BOEKVOORSTELLING IN NTGENT SHAKESPEARE - AUTEUR VOOR ALLE SEIZOENEN

Met een terugblik op 50 jaar voorstellingen in de Lage Landen

Naar aanleiding van de 400ste sterfdag van William Shakespeare (23 april 2016) publiceert Uitgeverij Lannoo een gloednieuwe Nederlandstalige inleiding bij het werk van Shakespeare, aangevuld met een beschrijving van de 50 belangrijkste theatervoorstellingen in de Lage Landen uit de voorbije 50 jaar. Uiteraard zijn daar een aantal NTGent-producties bij.

Dit rijkelijk geïllustreerde boek is het werk van drie generaties Shakespearedeskundigen van bij ons: Prof. em. Jozef De Vos, Prof. Jürgen Pieters en Dr. Laurens De Vos. Ter lancering van dit boek is er op dinsdag 19 april om 20u00 een Shakespeare-avond in NTGent Arca – inkom gratis

AUTEUR VOOR ALLE SEIZOENEN

Meer up-to-date info op ntgent.be

Jo De Vos, Jürgen Pieters, Laurens De Vos

59

OMKADERING BIJ HERNEMINGEN VAN NTGENT-PRODUCTIES AFRICA (22, 23, 24 MAART) WE SHALL OVERCOME (12, 13, 14 APRIL) PLATONOV (21, 22 APRIL) FRONT POLYPHONIE (28, 29 EN 30 APRIL) Verhoog uw kijkplezier door deel te nemen aan de activiteiten van onze publiekswerking! \

De voorstellingen worden GRATIS INGELEID, 45’ voor aanvang van de voorstelling, op foyerniveau in onze schouwburg of in Foyer Minnemeers.

\

Helaas kunnen we voor de voorstelling Africa geen nieuwe SCHOOLGROEPEN meer inboeken! Al die tickets zijn al de deur uit! Voor de andere voorstellingen zijn er nog een aantal plaatsen.

\ Je kan met de schoolgroep aansluiten bij elke inleiding, maar je kan ons ook boeken voor een

INLEIDINGSLES OF EEN INLEIDEND GESPREK OP LOCATIE. Dat geldt voor alle groepen, trouwens. \

Voorbereiden en nabespreken met je (school)groep doe je aan de hand van onze gratis LESMAPPEN. Downloadbaar via de productiepagina van onze website of aan te vragen via publiekswerking@ntgent.be.

\

Actiever aan de slag om meer te weten over de voorstelling FRONT Polyphonie? Theaterdocente Debbie Crommelinck staat klaar om jullie een intense PRODUCTIEWORKSHOP te laten beleven.

\

Wens je je groep eens extra te verwennen? Neem dan contact op met Publiekswerking: we stellen voor jou graag een VERWENTGENTARRANGEMENT op maat samen!

Voor de omkadering van de nieuwe producties Oogst van de Wrok en Liefde verwijzen we naar blz 7 en 29.

60

EVEN PRAKTISCH St-Baafsplein 17, 9000 Gent | parkings: Vrijdagmarkt, Reep, Sint-Michiels, Kouter

Minnemeers 8, 9000 Gent | parking: Vrijdagmarkt

St. Widostraat 4, 9000 Gent | parkings: Vrijdagmarkt, Ramen, Sint-Michiels

Walpoortstraat 15, 9000 Gent | parkings: Zuid, Kouter, St. Pietersplein

check ntgent.be

LAAT U RIJDEN! ZONDER PARKEERZORGEN NAAR HET THEATER. Uw NTGent-ticket geldt op de dag van de voorstelling als vervoersbewijs heen en terug voor bussen en trams van De Lijn. De Park & Ride plaatsen in Gentbrugge, Flanders Expo en aan het St. Pietersstation laten u genieten van bus of tram. Zo kunt u de parkeerdrukte in de stad vermijden. Het nachtnet van De Lijn (tot 1u) brengt u veilig terug. Om uw reisweg te plannen is er delijn.be/nl/routeplanner.

Dagelijks open van 10u ’s ochtends tot 20u op dagen zonder voorstelling en tot 3 uur na het vallen van het doek. Proef er de beste koffie of een theatraal glaasje bubbels, geniet er het gezelschap van acteurs en theaterliefhebbers of lees er in een aangenaam kader een krant, tijdschrift of goed boek.

Elke weekdag bieden we u tussen 12u en 14u een gezond buffet aan.

Het NTGent Café zal u dit seizoen zeker verrassen!

Het mooiste zonneterras van Gent in combinatie met heerlijke gastronomische gerechten, originele wijnen of Belgische bieren: het team van NTGent Foyer verwacht u elke dag behalve op maandag en dinsdag voor heerlijke bistrogerechten, Belgische klassiekers of voor de populaire brunchformule op zondag. Met het theaterarrangement boekt u een ticket in rang 1 en kunt u vooraf genieten van een goed getimed dinner zodat u op tijd naar de voorstelling kan.

Reserveren kan via + 32 9 234 13 54 of info@foyerntgent.be

GRAND HOTEL REYLOF Grand Hotel Reylof is het kroonjuweel van de tophotels in Gent. Een hotel dat u zal verrassen door de unieke samensmelting van authentiek en origineel design, comfort en luxe. Met een toprestaurant, mooie wellness en een prachtige binnentuin waar u tot rust kunt komen. Allemaal op een steenworp van het historische centrum van Gent. In samenwerking met NTGent geniet u er speciale tarieven in de charmekamers, en krijgt u er een welkomstdrankje bovenop! U boekt deze pormotie rechtstreeks in het hotel met vermelding ‘arrangement NTGent’ via +32 9 235 40 70. Dit biedt u een quick dinner formule (2 gangen binnen 50 minuten) in combinatie met een ticket rang 1.

61

VANAF NU ZIJN WE OOK OP MAANDAG OPEN

Tickets voor NTGent bestel je bij Tickets Gent, ons bespreekbureau dat je bereikt via de doorgang rechts van het NTGent CafĂŠ. Open van maandag tot vrijdag van 10u tot 18u, op zaterdag van 14u tot 18u en vanaf 1 uur voor aanvang van de voorstellingen in de Schouwburg. Gesloten op zondag. Online bestellen kan uiteraard altijd. ntgent.be | +32 9 225 01 01 | info@ticketsgent.be Op zoek naar een geschenk? Wij helpen je graag en geven het beste van onszelf: theater met alles erop en eraan.

CADEAUBONNEN en TICKETARRANGEMENTEN met een diner in onze Foyer of Restaurant Lof, of zelfs met een OVERNACHTING in het Grand Hotel Reylof: het kan allemaal. Of geeft u liever een BOEK of een CD? Kijk even op ntgent.be en laat u verleiden.

Tickets Gent is tevens het vaste verkooppunt voor de theatercollectie van boekhandel Paard van Troje. Ook voor events die via Ticketmaster te koop worden aangeboden kunt u er terecht.

24 APRIL 2016 / ERFGOEDDAG Dit jaar vormen RITUELEN! het thema van de Erfgoeddag. Gefundenes fressen voor een toneelgezelschap als NTGent. In samenwerking met de 7dejaars van het Secundair Kunstinstituut Gent onder leiding van Kathy Colpaert, confronteren we onze bezoekers van 10 tot 18 uur met (theater)rituelen van elke dag op een aangepaste rondleiding door de gangen van onze Schouwburg. Van de rituele gesprekken bij de koffieautomaat tot het obligate bijgeloof: je krijgt ze allemaal met een jeugdige saus geserveerd!

Gratis deelname, geen inschrijving vereist, gewoon aanmelden in de inkomhal van onze Schouwburg op het Sint-Baafsplein. Elk half uur vertrekt een groep nieuwsgierigen op ontdekkingstocht.

U komt toch ook?

62

NTGENT IN GENT / MAART - JUNI 2016 MAART DI 01 20:00 \ OOGST VAN DE WROK PREM NTGent, Thalia Theater Hamburg Schouwburg | €14-30 Luk Perceval bewerkt de magistrale roman van John Steinbeck. Over immigratie, en hoe daarmee om te gaan. Met Bert Luppes, Kristof Van Boven, Nick Monu / Markus Graf, Marina Galic, Rafael Stachowiak en Marii Schulga.

WO 02 20:00 \ OOGST VAN DE WROK €14-24 DO 03 20:00 \ OOGST VAN DE WROK €14-24 VR 04 20:00 \ OOGST VAN DE WROK €14-26 MA 07 20:00 \ DE VUURMOND NTGent & UGent | Schouwburg | €12 Een avond die het gedachtegoed van wijlen Gerard Mortier warm houdt.

DI 08 20:00 CHILDREN OF NOWHERE €14-24 LOD muziektheater, Cie. Artara | Schouwburg Na Ghost Road gaat Fabrice Murgia via videogetuigenissen, poëtische beelden, volksgezang en concrete monologen op zoek naar verhalen en herinneringen van ontheemde kinderen. Dominique Pauwels tekent voor de muziek.

WO 09 20:00 CHILDREN OF NOWHERE €14-24 DO 10 20:00 \ SPECTACULAR LIGHTSHOWS €14-20 De ontmoeting tussen twee mensen als poging tot echtheid en intimiteit. Van en met Benny Claessens en Risto Kübar.

VR 11 20:00 \ SPECTACULAR LIGHTSHOWS €14-20 ZA 12 20:00 AMADEUS De Warme Winkel | Arca | €14-20 Over de noodlottige botsing tussen het onversneden talent van Mozart en het hardwerkende vakmanschap van de hofcomponist Salieri.

WO 16 20:00 ANGELENA Cie Cecilia | Arca | €14-20 Angelena is geïnterneerd, zit al vier jaar in de gevangenis en heeft geen enkel uitzicht op vrijlating. Een verhaal van Mieke Dobbels dat

recht door de ziel snijdt.

DO 17 20:00 ANGELENA €14-20 VR 18 20:00 ANGELENA €14-20 ZA 19 20:00 ANGELENA €14-20 DI 22 20:00 ANGELENA €14-20 DI 22 20:00 HEDDA GABLER Toneelhuis | Schouwburg | €14-24 Henrik Ibsens toneelstuk door Bart Meuleman bewerkt naar de wereld van vandaag. Over hoe personages zich opsluiten in een kleine, benauwende wereld in tijden die nieuwe zekerheid eisen.

DI 22 20:00 \ AFRICA NTGent | Minnemeers | €14-20 Over Africa als gedroomde continent, het voorwerp van verlangen, die onbegrijpelijke plek vol exotisme, seks en geweld, natuurschoon, muziek, kleuren en geuren. Een voorstelling van Peter Verhelst met Oscar Van Rompay in de rol van zijn leven.

WO 23 20:00 \ AFRICA €14-20 WO 23 20:00 ANGELENA €14-20 DO 24 20:00 \ AFRICA €14-20 DO 24 20:00 VERKLÄRTE NACHT Rosas | Schouwburg | €14-26 Op de tonen van Schönberg keert Anne Teresa De Keersmaeker met dit schaamteloos romantische stuk terug naar de essentie.

VR 25 20:00 VERKLÄRTE NACHT €14-26 ZA 26 20:00 VERKLÄRTE NACHT €14-26

APRIL DI 12 20:00 \ WE SHALL OVERCOME. FRIEDE, VREDE, PAIX, PEACE, PAX. NTGent | Schouwburg | €14-24 In alle toonaarden verkondigt dit liedjesprogramma zijn geweldloos verzet tegen oorlog en geweld. Een eigenzinnige selectie uit het wereldklasserepertoire met Wim Opbrouck als leader of the band.

63

WO 13 20:00 \ LIEFDE PREM NTGent | Arca | €14-30 ‘Je weet, als echtgenote, dat er bloed aan de handen van jouw man kleeft, en wellicht ook aan zijn geslachtsdeel. En diezelfde man zit naast jou aan tafel, ligt naast jou in bed. Hoe doe je dat?’ Nieuwe voorstelling van Peter Verhelst, over militairen die terugkeren naar huis, naar hun gezin, en over moeders die hun dochters weerbaar willen maken voor het echte leven. Met Els Dottermans en An Miller.

WO 13 20:00 \ WE SHALL OVERCOME €14-24 DO 14 20:00 \ WE SHALL OVERCOME €14-24 VR 15 20:00 \ LIEFDE €14-20 VR 15 20:00 DE SLEUTEL LOD muziektheater | Schouwburg | €14-24 Een toneelstuk waarin dagboeken, geheime verlangens en seksuele behoeften centraal staan. Naar het boek van Junichiro Tanizaki, bewerkt door Josse De Pauw.

ZA 16 20:00 DE SLEUTEL €14-24 ZA 16 20:00 \ LIEFDE €14-20 ZO 17 15:00 \ LIEFDE MAT €14-20 DI 19 20:00 \ IN EUROPA €12 DO 21 20:00 \ PLATONOV NTGent | Schouwburg | €14-24 Herneming van de indrukwekkende Tsjechov-regie waarmee Luk Perceval terugkeerde naar België en Bert Luppes met een topvertolking zijn debuut maakte als lid van ons ensemble.

VR 22 20:00 \ PLATONOV €14-26 ZA 23 20:00 A T M O S P H E R E Kunst/Werk | Schouwburg | €14-24 Een Belgisch-Turkse productie van choreograaf Marc Vanrunxt waarin hij zijn persoonlijke obsessies met tijd en ruimte laat ontdekken door vijf Turkse dansers met verschillende achtergronden.

WO 27 20:00 PAX EUROPA DNA | Arca | €14-20 Kleine intieme verhalen van bewoners, reizigers en vluchtelingen uit alle windstreken, die samenleven op Europese bodem. Geschreven door de veelgeprezen Vlaams-Marokkaanse auteur Fikry El Azzouzi, geregisseerd door de 64

Irakees Mokhallad Rasem.

DO 28 20:00 \ FRONT - POLYPHONIE €14-24 NTGent, Thalia Theater Hamburg | Schouwburg Meertalige voorstelling in regie van Luk Perceval die het leed van de onfortuinlijke manschappen uit de Grote Oorlog tastbaar aanwezig stelt en ‘de toeschouwer genadeloos door elkaar schudt’ (De Groene Amsterdammer).

Met muziek van Ferdinand Försch.

VR 29 20:00 \ FRONT - POLYPHONIE €14-26 ZA 30 20:00 \ FRONT - POLYPHONIE €14-26 ZA 30 20:00 A BRAVE NEW JUNGLE Eisbär | Minnemeers | €14-20 Een voorstelling van Femke Heijens en Gregory Frateur over het menselijk falen dat we allemaal direct van onze ouders en indirect van onze vele voorouders hebben geërfd.

MEI DI 03 20:00 HET JAAR VAN DE KREEFT Toneelgroep Amsterdam | Schouwburg | €14-26 Twee grote meneren (Hugo Claus en Luk Perceval) kruisen elkaars wegen. Het resultaat is een voorstelling over liefde en de duisternis van onvolkomen verlangens.

WO 04 20:00 HET JAAR VAN DE KREEFT €14-26 DI 17 20:00 HET GELUKZALIGE Olympique Dramatique | Schouwburg | €14-24 Na het succesvolle Bij het kanaal naar links (2011) volgt nu een nieuwe samenwerking tussen de Nederlandse theater- en filmmaker Alex van Warmerdam en het Vlaamse collectief Olympique Dramatique. Ze koesteren allebei een grote liefde voor het gewone, maar dat gewone krijgt bij hen altijd een slagje, het ontspoort en de duistere drijfveren van ons handelen komen boven...

WO 18 19:30 \ LEARNING HOW TO WALK PREM NTGent | Minard | €14-30 ‘Met Learning How to Walk wil ik misschien wel opnieuw beginnen, alles wat ik leerde opnieuw formuleren, elk begrip, elke beweging, alles opnieuw definiëren en dan weer in vraag stellen als een soort verloren tussengebied

dat constructief is, zonder drama.’ (Benny Claessens) WO 18 20:00 HET GELUKZALIGE €14-24 DO 19 20:00 HET GELUKZALIGE €14-24 VR 20 20:00 ZONDER BLOED LOD muziektheater | Schouwburg | €14-24 Over wraak, verzoening en de gevolgen van oorlog. Naar de novelle van Alessandro Baricco, met muziek van Dominique Pauwels.

VR 20 19:30 \ LEARNING HOW TO... €14-24 VR 20 20:00 \ LIEFDE €14-20 ZA 21 19:30 \ LEARNING HOW TO... €14-24 ZA 21 20:00 \ LIEFDE €14-20 ZA 21 20:00 ZONDER BLOED €14-24 ZO 22 15:00 \ LEARNING HOW TO...MAT €14-24 MA 23 20:00 DI 24 20:00 DI 24 20:00 WO 25 19:30 WO 25 20:00 WO 25 20:00 DO 26 19:30 DO 26 20:00 VR 27 19:30 ZA 28 19:30 ZA 28 20:00 DI 31 19:30

\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \

OOGST VAN DE WROK €14-24 LIEFDE €14-20 OOGST VAN DE WROK €14-24 LEARNING HOW TO WALK LIEFDE €14-20 OOGST VAN DE WROK €14-24 LEARNING HOW TO... €14-24 OOGST VAN DE WROK €14-24 LEARNING HOW TO... €14-24 LEARNING HOW TO... €14-24 WE SHALL OVERCOME €14-24 LEARNING HOW TO... €14-24

JUNI WO 01 19:30 \ LEARNING HOW TO... €14-24

Afgesloten op 05/02/2016. Alle weergegeven informatie is onder voorbehoud van wijzigingen in de loop van het seizoen.

NTGENT.BE

Met deze digitale kaart kunnen deelnemers aan vrijetijdsactiviteiten in Gent punten sparen die rechts geven op bijkomende voordelen en fijne extraatjes. Ook NTGent aanvaardt deze kaart bij alle voorstellingen.

Meer info op www.uitingent.be/uitpas 65

NTGent wil een open huis zijn, toegankelijk voor iedereen. Een NTGent productie bijwonen is een recht. Daarom maken we ons aanbod zo toegankelijk mogelijk voor iedereen. NTGent is rolstoeltoegankelijk, heeft een ringleiding voor doven en slechthorenden, en voorziet bij sommige voorstellingen ook audiodescriptie, tolken Vlaamse gebarentaal, voelstoelen en/of boventiteling. Om u de beste service te kunnen bieden, vragen wij u om steeds alle relevante informatie te vermelden bij uw reservering.

We voorzien audiodescriptie bij Liefde op zo 17/4 en bij In Europa #5 op di 19/4. Audiodescriptie is een live beschrijving van wat er op scène gebeurt, bedoeld voor blinden en slechtzienden. Indien je hier gebruik van wenst te maken, dan kan je je ticket reserveren via VeBeS Gent: via het nummer 09 292 40 80 of via e-mail gent@vebes.be. VeBeS is een vereniging van blinden en slechtzienden, maar je hoeft geen lid te zijn van deze organisatie om gebruik te maken van dit aanbod.

Meer info via: publiekswerking@ntgent.be +32 9 269 35 29 | +32 9 269 35 30

NTGENT ZOEKT VRIJWILLIGERS NTGent is steeds op zoek naar vrijwilligers met een groot hart voor theater. Wilt u graag deel utmaken van een actieve en dynamische ploeg vrijwilligers en kunt u ons helpen bij het onthaal, de bar, de promotie enz., geef ons dan een seintje via vacature@ntgent.be

COLOFON redactie Nele Buyst | Sophie Cocquyt | Dirk Crommelinck | Benny D’haeseleer | Caroline Eliano | Koen Haagdorens | Steven Heene | Koen Tachelet | Koen Van Caekenberghe (coördinatie & eindredactie) vertalers Gregory Ball (E), André Verkaeren (F), Sibylle Jung (D) en Koen Van Caekenberghe (NL) fotografie Stephan Vanfleteren (cover & affichebeelden) | Jules August (corporate photography) vormgeving Chilli (Hannah De Jonghe, Frederik Vanderfaeillie) verantwoordelijke uitgever Kurt Melens | Sint-Baafsplein 17, 9000 Gent U ontvangt deze publicatie op basis van klantgegevens van NTGent.

Wenst u dit niet, laat het ons dan weten via info@ntgent.be 66

FOLLOW US ON:

RUBRIEK

FACEBOOK TWITTER 67 RUBRIEK INSTAGRAM

dankt zijn sponsors en subsidiĂŤnten

NTGent magazine maart - april 2016 jaargang 14 #5 februari 2016

PB-PP|B-31355 BELGIE(N)-BELGIQUE

Verschijnt 6x per jaar in februari, april, juni, augustus, oktober, december Afgiftekantoor Gent X | P209538 Afzendadres | Kurt Melens, St-Baafsplein 17, 9000 Gent