Ennemo 2 16 by Livia Leysen

Ennemmo 2.16 Jaarmagazine van Natuur en Milieu Overijssel

Vliegende start van vergroening bedrijventerrein Hessenpoort Meer groen in de stad dankzij Groen van Betekenis Zorg en natuur ontmoeten elkaar in Natuurlijk Samen Nieuwe Energie Overijssel: samen kom je verder

Top 10 verhalen

Inhoud

Duurzaam verbinden

n de marketing is het zoeken naar, op het eerste gezicht onlogische verbindingen om bij consumenten een gevoelige snaar te raken, tot een ware kunst verheven. Kijk alleen maar naar de uitzonderlijke reclames die er voor auto’s worden gemaakt. Thuis proberen we dat ook. Zo bespraken we kortgeleden onder het avondeten een actie van mijn jongste zoon om de wereld te verbeteren. Afgelopen jaar verkocht hij op een festival “anti-stroopwafels” voor een sponsoractie van het Wereld Natuurfonds. Ook dit jaar wilde hij een dergelijke actie, maar het thema was nog wat ongrijpbaar, aangezien het goede doel dit jaar “haaien” is. Niet veel later kwam een van ons op de uitdrukking “naar de haaien gaan”. Enkele dagen later stond er een mooie bak met een zinkend schip en een gleuf voor het geld met groot erop “dit gaat naar de haaien”. Ik ben benieuwd wat er dit jaar “naar de haaien” gaat.

Bloemenlint in Zwolle

10 Vergroening bedrijventerrein Hessenpoort

14 Struinexpeditie langs de IJssel

Natuurlijk Samen

Veldsymposium

COLOFON Ennemmo 2.16 is het Jaarmagazine van Natuur en Milieu Overijssel Redactie Matthijs Nijboer, Livia Leysen, Marlous Goeman, Alma Streefkerk, Loet van der Heijden, Leander Broere, Ruud Pleune. Eindredactie Livia Leysen

Fotografie Groeneschoenen, Elles Nusman, Diana van der Stouw, Wehkamp, Peter Adema, Marlous Goeman, Loet van der Heijden, Gooitske Zijlstra, Anne-Floor Zuurbier, Livia Leysen, Alma Streefkerk, Dr. Schaepmanschool, Ruud Pleune, Claudia Bosch, Provincie Overijssel, Chantal Schutte, Jan van Dijk en Ramon Soer. Stagiaire Evert Smit (concept pag. 4-5)

Contactgegevens Natuur en Milieu Overijssel Assendorperdijk 3 8012 EG Zwolle Info@natuurenmilieuoverijssel.nl www.natuurenmilieuoverijssel.nl Twitter: @natuurmilieuov www.facebook.com/natuurmilieuov

Volgens mij is het interessant om ook in ons werk te zoeken naar de gevoelswaarde, om meer mensen betrokken te krijgen. Meer mensen te verbinden aan onze opgave voor een mooi en duurzaam Overijssel. We willen verbinding tussen natuur en mensen, tussen economie en ecologie, of tussen natuur en gezondheid. Maar, alhoewel we ons bij dergelijke verbindingen allemaal wel een voorstelling kunnen maken, blijft het soms toch te abstract. Hierdoor vormen we allemaal onze eigen ideeën en beelden, waardoor het niet altijd goed lukt om samen tot duurzame verbindingen en breed gedragen acties te komen. Het is voor Natuur en Milieu Overijssel een uitdaging om dergelijke verbindingen concreet te maken en te zoeken naar de gevoelswaarde. In deze top 10 van 2016 vind je concrete voorbeelden van projecten, waarbij we er volgens mij in zijn geslaagd mooie verbindingen tot stand te brengen. Zoals de prachtige initiatieven om een bloemenlint of groene plekken van betekenis door en voor bewoners aan te leggen. De vliegende start van de vergroening van het bedrijventerrein Hessenpoort, waarbij biodiversiteit een bron is van een prettige werkomgeving. En ook de grotere vraagstukken rond bijvoorbeeld de energietransitie, als we bijvoorbeeld de plaatsing van een windmolen kunnen verbinden aan het eigenaarschap van bewoners. Soms lijkt dat dergelijke verbindingen vanzelfsprekend zijn, maar helaas komen ze vaak niet vanzelf tot stand. Het vraagt lef om over je grenzen heen te kijken en je te verdiepen in de ander. Dit kunnen we niet alleen en ik ben dan ook heel blij dat we het afgelopen jaar de gelegenheid hebben gehad dergelijke verbindingen aan te gaan. Kortom, mijn dank gaat uit naar bewoners, bedrijven en overheden en bovenal naar de Postcodeloterij. Deze financieringsbron vormde namelijk in 2016 ongeveer 10% van onze begroting; onze enige stabiele financiële basis. Een basis die er voor zorgt dat we verbindingen kunnen blijven aangaan. In 2016 heeft dat tot prachtige resultaten geleid en ook in 2017 zie ik nog heel veel mooie kansen voor duurzame verbindingen. Ik hoop u ook! Matthijs Nijboer, directeur Natuur en Milieu Overijssel

Vormgeving Frank de Wit

Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving.

Druk en papier Zalsman Zwolle

NMO MAGAZINE | SAMEN VOOR EEN MOOI EN DUURZAAM OVERIJSSEL.

Top verhaal 01

Bewoners en leerlingen rollen bloemenlint uit in Zwolle Voor het tweede jaar zorgden diverse groene initiatieven en basisscholen uit Zwolle voor een bloemenlint door de hele stad. Een bloemenlint is een aaneengeschakelde ketting van tuinen, perken, boomspiegels en braakliggende stukken grond met kleurrijke bloemen, waar bijen maar ook vlinders en andere insecten van houden. Tegelijk verbindt het bloemenlint de groene initiatieven met elkaar. Het bloemenlint is één van de gezamenlijke activiteiten van de Groene Loper Zwolle. Natuur en Milieu Overijssel zit in het kernteam Groene Loper Zwolle.

ijen zijn belangrijke insecten. Ze zorgen niet alleen voor honing, maar bestuiven ook onze landbouwgewassen, zoals bijvoorbeeld aardbeien en appels. Bijen hebben het de laatste jaren moeilijk door een tekort aan wilde bloemen, waaruit ze nectar en stuifmeel verzamelen. De Groene Loper Zwolle wil met het bloemenlint bijen helpen, maar ook de inwoners (kinderen en volwassenen) van Zwolle met elkaar verbinden.

Ook dit jaar deden groene kinderopvang ’t Werkel en buurtvereniging Schelle-Oldeneel weer mee aan het bloemenlint. Bij ‘t Werkel staat buiten spelen en natuurbeleving centraal. ‘Reguliere’ opvang kiest er vaak voor om voornamelijk binnen te zijn’, vertelt eigenaar Mariëlle Hettinga, ‘Wij zijn standaard buiten en kiezen er op bepaalde momenten

Verbinding

voor om naar binnen te gaan.’ Buurtvereniging Schelle-Oldeneel werkt veel samen met de leerlingen van het Greijdanus College en met Hogeschool Windesheim. ‘De samenwerking is ontstaan bij het project Ruimte voor de Rivier Zwolle, bij de Kunst & Cultuur route Schelle Oldeneel en het muziekproject Wuivend Riet’, vertelt Erica van Swaay, ‘En nu doen we het bloemenlint weer samen.’

Educatief project Twee enthousiaste deelnemers

Het bloemenlint is dus goed voor bijen, vlinders en andere insecten. Maar beide initiatiefnemers zien ook een positief effect bij kinderen en jongeren. ‘Het bloemenlint was een mooie activiteit om met kinderen aandacht te besteden aan wilde bijen. Maar ze vinden het ook gewoon leuk om bezig te zijn met zaaien en oogsten’, vertelt eigenaar Mariëlle Hettinga van ‘t Werkel. ‘De kinderen waren

Bijen zorgen niet alleen voor honing, maar bestuiven ook onze landbouwgewassen, zoals bijvoorbeeld aardbeien en appels.

onder de indruk van alle kleurige bloemen en alle diertjes die daar op afkomen. We hebben ook ontzettend veel mooie vlinders in de tuin gehad.’ Ook bij de leerlingen van het Greijdanus College was de betrokkenheid groot. ‘De leerlingen spitten zelf de grond om en verzorgen de bloemen’, vertelt Erica. Het bloemenlint bereikt zelfs de studenten van hogeschool Windesheim. ‘In het hart van de campus is een ruim perceel beschikbaar gesteld.’

NMO MAGAZINE | DE GROENE LOPERS IN ZWOLLE, ENSCHEDE EN OLDENZAAL WORDEN GEFINANCIERD DOOR PROVINCIE OVERIJSSEL EN DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ.

Het bloemenlint wil de groene initiatieven in de stad symbolisch met elkaar verbinden. Mariëlle ervaart dit ook zo. ‘We vinden het belangrijk dat ‘t Werkel geen eiland in de wijk is. Ik vond het erg bijzonder dat er zoveel verschillende initiatieven in Zwolle op hetzelfde moment gingen zaaien. Dat zorgt voor verbinding. De verschillende initiatieven vullen elkaar aan in kennis, middelen en ideeën’, aldus Mariëtte. ‘Erica ziet ook dat het bloemenlint verbindend werkt. Het is erg laagdrempelig om mee te doen en daardoor zetten veel partijen zich in voor het bloemenlint. Door er een feestelijk evenement van te maken, ontmoeten mensen elkaar en leren de verschillende initiatieven elkaar beter kennen.’

Groene Loper Het aanleggen van het bloemenlint is één van de activiteiten die groene initiatieven van de Groene Loper gezamenlijk organiseren. De Groene Loper heeft als missie bewoners en bedrijven te betrekken bij natuur, landschap en biodiversiteit, ofwel hun eigen leefomgeving. Het idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen en zorgzaam omgaan met de natuur stimuleert en zo bijdraagt aan de kwaliteit van de natuur en het landschap in en rond steden en dorpen. Mariëlle is blij dat ze bij de Groene Loper is aangesloten. ‘Dankzij de Groene Loper bereiken we veel meer mensen met onze initiatieven. Een speciale werkgroep Activiteiten neemt telkens het voortouw voor gezamenlijke publieksacties. Wanneer hier niet door een werkgroep het voortouw in wordt genomen, is de kans groot dat in de drukte van alledag juist dit erbij

in gaat schieten en dat vind ik een gemiste kans’. Volgens Mariëlle geven gezamenlijke activiteiten een duidelijk signaal af dat natuur in de stad belangrijk is. In 2016 zijn ook bloemenlinten aangelegd in Enschede en Oldenzaal.

Top verhaal 02

Vliegende start van vergroening bedrijventerrein Hessenpoort

Patrijs, bij en veldleeuwerik

Succesvolle start

In september presenteerde de projectgroep Hessenpoort, Natuurlijk! haar visie. Deze visie sluit aan bij de bestaande structuren en is gericht op drie ambassadeursoorten: de patrijs, de bij en de veldleeuwerik. ‘Door deze drie dieren in de visie te benoemen, krijg je direct een concreet beeld bij onze doelen,’ vertelt Ilse, ‘Het draait niet alleen om de natuur, maar ook om de dieren. En dan niet alleen om vogels, maar ook om insecten.’ Verder wil de projectgroep nieuwe wandelpaden, bankjes en andere plekken creëren voor de werknemers van het bedrijventerrein om buiten te kunnen genieten in bijvoorbeeld de lunchpauzes.

Na de presentatie van de visie is de projectgroep direct concreet aan de slag gegaan. Inmiddels is er bijvoorbeeld bij Van der Valk Hotel een broedwand voor oeverzwaluwen gerealiseerd. Stichting Avifauna Zwolle gaat elk jaar een aantal excursies leiden voor hotelgasten. Tijdens de natuurwerkdag in november zijn op het bedrijventerrein een aantal kruidenstroken ingezaaid om bijen, vlinders en vogels een betere biotoop te geven. Naast het inzaaien van de kruidenstroken, zijn verschillende wilgenbomen geknot en de wilgentenen zijn weer gebruikt voor het creëren van een levende overkapping voor twee lunchlocaties op Hessenpoort. De vaart zit er

dus aardig in, ziet ook Ilse vol tevredenheid. ‘Als natuur leuk is wordt het een sneeuwballetje, iedereen wil meedoen!’ Hessenpoort, Natuurlijk! is een initiatief van de ondernemersvereniging in samenwerking met de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland, Natuur en Milieu Overijssel, lokale natuur- en milieuorganisaties, gemeente Zwolle en provincie Overijssel.

‘Het is bewezen dat de meeste mensen hun geluk baseren op nabijheid van natuur’

In het project Hessenpoort Natuurlijk! draait het om het vergroenen van het Zwolse bedrijventerrein Hessenpoort. In september 2016 presenteerde de projectgroep haar visie en sindsdien is er van alles in gang gezet. Zo is er een broedwand voor oeverzwaluwen gerealiseerd en 2000 m2 grond ingezaaid met een bloemen- en kruidenmengsel als voedselbron voor rupsen, vlinders en bijen. Stap voor stap gaat het bedrijventerrein zo naar een groenere en duurzamere omgeving voor werknemers, recreanten, planten en dieren.

lse Sijtsema is als parkmanager van het bedrijventerrein erg trots op de beweging die is ingezet op de Hessenpoort. ‘Op veel bedrijventerreinen zie je vaak rechte lijnen en een monocultuur aan beplanting, maar de natuur is niet recht en monotoon. We willen Hessenpoort een beetje minder cultiveren en de natuur wat meer haar gang laten gaan,’ vertelt ze. Dat is zowel goed voor de natuur als voor de mens, legt ze uit. ‘Het is bewezen dat de meeste mensen hun geluk baseren op nabijheid van natuur. Dit geldt ook als je 8 uur per dag op een terrein werkt met veel natuurlijke elementen. Meer tevreden en minder snel zieke werknemers zijn het gevolg.’

NMO MAGAZINE | HESSENPOORT NATUURLIJK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR FINANCIERING VAN RIJKSDIENST VOOR ONDERNEMEND NEDERLAND (RVO)

NMO van maand tot maand 2016 staan verschillende best-practises van overheden die in de planvorming samenwerkten met bewoners en lokale groepen. Er is een voorbeeld van een alternatief plan voor de N35 en de N18, bewonersparticipatie bij de herinrichting van een natuurgebied bij Ommen,een fietspad-plan in Hardenberg en een wijkplan in Haaksbergen.

Januari Wehkamp groenste onderneming van Overijssel 2016 Wehkamp uit Zwolle is dit jaar verkozen tot groenste onderneming van Overijssel en heeft daarmee de ‘Groene Twinkeling’ gewonnen. De prijs van Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Natuur en Milieu Overijssel voor een bedrijf dat zich op een overtuigende manier inzet voor biodiversiteit. Wehkamp heeft een voorbeeldfunctie voor andere bedrijven door dat het bedrijf ondernemerschap en biodiversiteit combineert. Zo heeft het bedrijf een heemtuin aangelegd, investeert ze in initiatieven om bedrijventerrein Hessenpoort natuurlijker en duurzamer te maken en ligt op het dak van het nieuwe distributiecentrum een groots zonnepanelenveld. Ook maken ze voor het pand gebruik van warmte-koudeopslag.

natuurbeleving en de toegevoegde waarde hiervan voor ons welzijn. Dagvoorzitter was de bekende wetenschapsjournalist Mark Mieras. De organisatie was in handen van de Natuur en Milieufederaties, de Koninklijke Nederlandse Golf Federatie en NOC*NSF.

Maart Leerbijeenkomst voor gemeenten over samenspel met bewoners initiatieven natuurbeheer Op donderdag 31 maart organiseerden wij een leerbijeenkomst voor gemeenten, gericht op een succesvol samenspel tussen gemeenten en bewonersinitiatieven in natuurbeheer. Onderdeel van het programma was een bezoek aan Vrienden van het Weusthag.

Juni Energiecafe voor kennis en netwerken

April Rietplant Expeditie voor inwoners uit Kampen

Februari Nieuwe krant ‘Samen maken we betere plannen’ uitgebracht Samen maken wij betere plannen is een krant voor overheden die Natuur en Milieu Overijssel heeft uitgebracht met het oog op de nieuwe Omgevingswet die in 2018 ingaat. In de krant

Mei Symposium Buiten Sporten, Natuurlijk! Op donderdag 19 mei vond het symposium Buiten Sporten, Natuurlijk! plaats. Het centrale thema was de verbinding van sporten

slag om een creatieve oplossing te bedenken voor het voorkomen van zwerfafval. In Almelo won het idee van een Hotseat (een bankje wordt verwarmd nadat er afval in gegooid wordt) en in Enschede een educatieve animatie. De ideeën worden volgend jaar begeleid naar realisatie.

een project waarin we samen met bewoners, Waterschap Drents Overijsselse Delta en gemeente Zwolle werken aan een Klimaatactieve Stad-Aa-landen.

Augustus Magazine over de ecologische moestuin

Ook dit jaar weer vonden er meerdere Energiecafe’s plaats. Zowel in Oldenzaal-Losser, Twente als west-Overijssel voor in totaal ruim 100 geïnteresseerde deelnemers. Zo was er in juni een Energiecafé bij Z15 in Zwolle over de provinciale regelingen voor lokale energie-initiatieven en het samenwerken met bedrijven. De regelingen en samenwerking met bedrijven kan energie-initiatieven een stap verder helpen bij hun professionalisering. Naast inhoudelijk, relevante thema’s wordt in alle energiecafe’s ook veel tijd vrijgemaakt voor netwerken en het onderling uitwisselen van ervaringen en ideeën.

Voor Ruimte voor de Rivier IJsseldelta organiseerden wij langs het Drontermeer, speciale Rietplant Expedities naar het nieuw aan te leggen rietmoeras. Tijdens de expedities kregen de deelnemers uitleg over de ontwikkeling van het rietmoeras en flora en fauna en staken ze ook zelf de handen uit de mouwen door mee te helpen bij het riet planten.

buurten en wijken op, leren buurtbewoners elkaar kennen en genieten meer mensen van de natuur dicht bij huis.

Het magazine met de titel “Proef de rijke oogst; magazine over de ecologische moestuin’’ is een uitgave van Natuur en Milieu Overijssel in samenwerking met de Brabantse Milieufederatie en Natuur en Milieufederatie Noord-Holland. Het magazine is bedoeld voor moestuinliefhebbers die willen tuinieren met respect voor natuur en milieu en geeft allerlei tips en inspiratie om een eigen ecologische moestuin te starten. Ook interessant zijn de leuke interviews en heerlijke recepten

September Waste Battle: einde aan het zwerfafval In september organiseerden Gooitske Zijlstra en Natuur en Milieu Overijssel een Waste Battle voor scholen in de gemeente Enschede en gemeente Almelo. In totaal deden 460 leerlingen van basis en voortgezet onderwijs (van 7 scholen) mee en waren zo’n 80 vrijwilligers betrokken. De leerlingen gingen, gedurende drie lesdagen, met diverse opdrachten aan de

Oktober Duurzaam ondernemen in de schijnwerpers Samen met Duurzaam Ondernemend Regio Zwolle (DORZ) en Windesheim organiseerden wij op 10 oktober, de Dag van de Duurzaamheid, een bedrijvenbijeenkomst over het verduurzamen van gebouwen en bedrijfsvoering. Tijdens de bijeenkomst werd vooral gekeken naar de motieven van ondernemers om te verduurzamen en wat de mening van klanten is. Zo’n 60 deelnemers kwamen mee discussiëren in Windesheim.

Juli Groene initiatieven uit Enschede ontvangen financiële steun

November Particuliere klimaatactieve voorbeeld tuin in Zwolle

Natuur en Milieu Overijssel is als coördinator betrokken bij verschillende Groene Lopers in Overijssel. In Enschede ontvingen dit jaar acht initiatieven 1.000 euro voor hun projecten. Met de activiteiten die zij organiseren, knappen zij

In de Zwolse woonwijk de Aa-landen werd de eerste particuliere klimaatactieve voorbeeldtuin aangelegd. Deze tuin is ontstaan vanuit

NMO MAGAZINE | DE GROENE LOPERS IN ZWOLLE, ENSCHEDE EN OLDENZAAL WORDEN GEFINANCIERD DOOR PROVINCIE OVERIJSSEL EN DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ.

December 4 Overijsselse energieinitiatieven presenteren zich Samen met provincie Overijssel organiseerden wij Symposium Energy Pitch Overijssel 2016. Tijdens deze avond presenteerden energie initiatieven uit Hengelo, Mariënheem, Wierden-Enter en Bathmen hun businessplan aan een deskundige jury, mogelijke financiers en andere geïnteresseerden. Duurzame Energie Wierden-Enter werd de winnaar van de Energy Pitch Overijssel. De stichting gaat een zonnepark realiseren met medewerking van het lokale bedrijfsleven en participatie van bewoners. De voucher van € 10.000 gaan zij besteden aan de pilot om paardenhooi te telen onder de zonnepanelen.

Top verhaal 03

‘Natuurervaringen op jonge leeftijd, blijven je je hele leven bij!’

Struinexpeditie langs de IJssel Natuur en Milieu Overijssel organiseert in Zwolle al een aantal jaren het succesvolle project Expeditie Uiterwaard. In 2016 ging dit project ook in regio Kampen van start. En ook hier staat het programma Ruimte voor de River centraal, met frisse nieuwe gidsen en enthousiaste nieuwe leerlingen.

arianne Vocking is één van de enthousiaste nieuwe gidsen bij Expeditie Uiterwaard regio Kampen. Ze zag de oproep van Natuur en Milieu Overijssel en besloot zich op te geven als gids. ‘Ik ben onlangs gestopt met betaald werk en het leek me ontzettend leuk om buiten in de natuur bezig te zijn met kinderen,’ vertelt ze. Na een introductiecursus met een aantal didactische vaardigheden waarin ze de opdrachten en het gebied leerde kennen, was ze klaar voor de start. ‘Door in tweetallen te werken en dankzij de goede voorbereiding van Natuur en Milieu Overijssel, stonden we zelfverzekerd voor de eerste groep. Het werd een succes voor ons en voor de kinderen!’

Opdrachten aan het water Expeditie Uiterwaard is een avontuurlijke struintocht voor leerlingen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs uit Kampen, IJsselmuiden, Wilsum, Grafhorst, ’s-Heerenhoek en Kamperveen. Na een voorbe-

reidende les door de leerkracht op school, bezoeken de leerlingen de uiterwaarden van de IJssel. Tijdens de expeditie voeren de leerlingen verschillende educatieve opdrachten uit gericht op natuurbeleving. ‘Er was bijvoorbeeld een opdracht met een grondboor en de kinderen konden met een schepnet waterdiertjes vangen en onderzoeken,’ vertelt Marianne. ‘De kinderen waren erg gretig om te ontdekken, dat vond ik echt leuk om te zien!’

‘Er lopen heel wat laarzen vol en af en toe moet er een wegdrijvend schepnet gered worden. En de zelfgemaakte thee van muntbladeren uit het gebied vinden de kinderen heel lekker.’ Marianne vindt natuurbeleving als lesvorm erg belangrijk. ‘Natuurervaringen op jonge leeftijd, blijven je je hele leven bij!’

Ruimte voor de Rivier IJsseldelta

te geven. Daarom is het zomerbed tussen de Molenbrug en de Eilandbrug met ongeveer 2 meter verlaagd en is het Reevediep aangelegd, een nieuwe zijtak van de IJssel ten zuiden van Kampen richting het Drontermeer. Deze maatregelen zorgen er voor dat bij hoog water de rivier meer ruimte heeft en inwoners uit het gebied beter beschermd zijn tegen overstromingen.

Bij hoogwater op de IJssel bestaat overstromingsgevaar voor Kampen en het achterland. Om de waterveiligheid in dit gebied te versterken, is het nodig om de IJssel meer ruimte

In totaal leidde Natuur en Milieu Overijssel in regio Kampen negen expeditiegidsen op en gingen ruim 600 leerlingen op expeditie.

Een ochtend vol ervaringen De leerlingen beleven met Expeditie Uiterwaard een unieke ochtend, vol nieuwe ervaringen. Zo krijgen ze, in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier IJsseldelta, informatie over de functie van de uiterwaarden en ontdekken ze wat er allemaal rond het water leeft. Ook gaan ze op zoek naar sporen van hoog en laag water. De leerlingen beleven van alles!

NMO MAGAZINE | EXPEDITIE UITERWAARD IJSSEL-VECHTDELTA WORDT GEFINANCIERD UIT HET PROGRAMMA RUIMTE VOOR DE RIVIER IJSSELDELTA.

Top verhaal 04

Meer groen in de stad dankzij Groen van Betekenis Meer groen in en om de stad blijkt één van de grootste wensen van inwoners en ondernemers. Met het project Groen van Betekenis ondersteunt Natuur en Milieu Overijssel lokale initiatieven om natuurbeleving een plek te geven in de stad. Zo hielpen we in Steenwijk een groep bewoners van Wijkvereniging Steenwijk Noord met plannen om een braakliggend terrein om te vormen tot een multifunctionele groene oase.

‘I

n september 2014 ben ik voor het eerst naar de gemeente gestapt om te vragen wat hun plannen waren met het terrein,’ vertelt Piet Brinksma van Wijkvereniging Steenwijk Noord. Bijna twee jaar later is in juni 2016 de eerste boom geplant in het nieuwe ‘Tuin Plantsoen’. ‘Het was een hele klus, maar ik ben enorm trots op het resultaat!’

Grond in bruikleen In Steenwijk lag een oud industrieterrein aan de rand van de woonwijk de Torenlanden al jaren braak. Er staat een rij huizen aan de

overkant van de weg, maar het zicht op dit terrein werd ontnomen door bomen en struiken. In de praktijk werd het terrein voornamelijk gebruikt als een hondenuitlaatplaats. ‘Onze wijkvereniging had een plek voor ogen waar bewoners samenkomen, elkaar ontmoeten. Waar kinderen en ouderen kunnen genieten van de natuur en ook kunnen leren en eten van een eigen moestuintje,’ vertelt Piet. Met ondersteuning van Natuur en Milieu Overijssel maakte de wijkvereniging samen met de gemeente en KNNV De Noordwesthoek plannen voor inrichting en beheer van

NMO MAGAZINE | GROEN VAN BETEKENIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR EEN BIJDRAGEN VAN PROVINCIE OVERIJSSEL.

het gebied en legde die tijdens een aantal wijkavonden voor aan wijkbewoners, Dalton School B, Stichting Frion, Jeugdwerk en aan bewoners en directie van woonzorgcentrum Nijenstede. ‘Dat leverde een paar aanpassingen op, maar in de hoofdlijnen van het plan kon iedereen zich goed vinden. En ook de gemeente was erg positief!’ Zolang de gemeente voor dit terrein geen koper heeft gevonden, krijgen de bewoners van de wijk het in bruikleen om er voor mens en dier een mooie groene oase van te maken.

De feestelijke opening Op 4 juni 2016 was het zo ver en werd het ‘Tuin Plantsoen’ feestelijk geopend. ‘Het is een zogenaamd pauzelandschap geworden waar een breed publiek van kan genieten, maar waar ook ruimte is voor vogels, insecten, bloemen, groente en fruit,’ vertelt Piet. De loco-burgemeester plantte de eerste boom, waarna velen volgden. De handen werden uit de mouwen gestoken, onder begeleiding van de wijkvereniging. ‘En met een hapje, drankje, muziek en luchtkussens voor kinderen, trok het een veelzijdig publiek. Van dit moment hebben we gebruik gemaakt om mensen te werven voor het beheer van het ‘Tuin Plantsoen’. Ook deelden we planten uit, welke de aanwezigen in hun eigen tuin mochten planten. Zo werd niet alleen ‘Tuin Plantsoen’ groener, maar ook een groter gedeelte van de stad.’

‘Zolang de gemeente voor dit terrein geen koper heeft gevonden, krijgen de bewoners van de wijk het in bruikleen om er voor mens en dier een mooie groene oase van te maken’ Naast het project in Steenwijk was Natuur en Milieu Overijssel met Groen van Betekenis ook actief in Enschede, waar bewoners van de Rembrandtlaan samen met de gemeente de groenstroken tussen de flats opknapten, en in Zwolle, waar gemeente, Travers en bewoners uit de wijk Holtenbroek een twee hectare groot uiterwaardengebied opnieuw hebben ingericht.

Top verhaal 05

Nieuwe contacten en vriendschappen ontstaan, jong en oud wisselen kennis en ervaring met elkaar uit, maar bovenal wordt er veel gelachen en genoten.’

Natuur als verbinding

In 2016 bloeide een mooie samenwerking tussen Natuur en Milieu Overijssel en Zorgspectrum Het Zand uit tot het nieuwe project Natuurlijk Samen. Bij Natuurlijk Samen gaan cliënten van Het Zand, basisschoolkinderen en bewoners uit Zwolle en Heino de natuur in.

Zorg en natuur ontmoeten elkaar in Natuurlijk Samen

orgspectrum Het Zand is een woonzorgorganisatie met zeven locaties in Overijssel die wonen, zorg en welzijn aanbieden. Bij twee van deze locaties, in Zwolle en Heino, heeft Het Zand samen met Natuur en Milieu Overijssel het project Natuurlijk Samen opgezet. Moniek Beltman is projectcoördinator en erg enthousiast over het project. ‘In Zwolle zijn wijkbewoners van Zwolle Zuid welkom op woonzorgboerderij De Oude Mars en in Heino zijn kinderen van basisschool De Dolfijn welkom op woonzorgcentrum Het Wooldhuis. Door de gezamenlijke activiteiten van cliënten en bewoners

in het groen, raakt de zorginstelling meer onderdeel van de wijk en de lokale samenleving. Nieuwe contacten en vriendschappen ontstaan, jong en oud wisselen kennis en ervaring met elkaar uit, maar bovenal wordt er veel gelachen en genoten.’

Visjes vangen en sterren kijken Op beide locaties is er elke maand een activiteit. Zorgspectrum Het Zand en Natuur en Milieu Overijssel hebben vrijwilligers geworven die de activiteiten ondersteunen. Elke keer is er iets anders te doen. ‘In Heino was de wateractiviteit erg geslaagd,’ vertelt Moniek,

NMO MAGAZINE | NATUURLIJK SAMEN WORDT GEFINANCIERD DOOR HET PROGRAMMA GROEN VERBINDT VAN HET ORANJE FONDS.

Voor Zorgspectrum Het Zand zijn de contacten tussen cliënten en wijkbewoners erg belangrijk. Het draagt sterk bij aan de kwaliteit van leven. ‘De nieuwe contacten zijn een welkome afleiding voor de cliënten van Het Zand’, vertelt Moniek. Er is heel bewust gekozen om de natuur in te zetten als verbinding. Natuur brengt gemakkelijk het gesprek op gang tussen verschillende doelgroepen. ‘Het is onderdeel van het ‘gewone leven’ en daarom ook van het leven in en rond een zorgcentrum. Natuuractiviteiten zijn heel geschikt om verschillende doelgroepen op een speelse en ongedwongen wijze met elkaar in contact te brengen en samen bezig te laten zijn.’

De activiteiten van Natuurlijk Samen zijn dus een groot succes. ‘In 2017 willen we wel nog meer aandacht besteden aan structureel contact, buiten de maandelijkse activiteiten om,’ vertelt Moniek, ‘Wanneer wijkbewoners spontaan binnenstappen op één van onze locaties en hierdoor een blijvend contact ontstaat met bewoners van het woonzorgcentrum, dan hebben we helemaal ons doel bereikt!’

Samenwerking Het project Natuurlijk Samen is een mooie samenwerking tussen een zorgorganisatie en een natuur- en milieu organisatie. Moniek ervaart een grote meerwaarde van de samenwerking. ‘Natuur en Milieu Overijssel vult ons erg goed aan, aangezien wij geen expert zijn op het gebied van natuur. De input voor activiteiten is erg vernieuwend voor ons.’

‘Terwijl cliënten aan de waterkant zaten met een parasol, gingen kinderen met blote voeten het water in. Ze vulden hun schepnet met water en leegden deze in de teil bij de cliënten. Daar bekeken ze samen hoeveel kleine en grote dieren er te vinden waren.’ In Zwolle was de sterrenactiviteit een onverwacht succes. Het was namelijk erg bewolkt die avond, dus er waren helaas weinig sterren te zien. Desondanks kwamen 45 wijkbewoners en bewoners van De Oude Mars bij elkaar om te luisteren naar een mooi interactief verhaal. ‘En wie wilde, ging toch nog even kijken door de prachtige telescopen.’

Nieuwe Energie Overijssel: samen kom je verder Top verhaal 06

Provincie Overijssel streeft naar 20% duurzaam energieverbruik in 2023. Deze energietransitie betekent niet alleen opwekking van duurzame energie, maar ook besparing van energie. Natuur en Milieu Overijssel neemt deel aan het nieuwe provinciale energieprogramma Nieuwe Energie Overijssel (NEO). Het programma richt zich op een integrale benadering van de gebouwde omgeving, bedrijven, duurzame mobiliteit, hernieuwbare opwekking, lokale initiatieven en een toekomstbestendige energie-infrastructuur.

n het programma Nieuwe Energie Overijssel 2017-2023 (NEO) werkt provincie Overijssel samen met kernpartners VNO-NCW Midden, MKB Nederland-Midden, de gemeenten Zwolle en Hengelo, Natuur en Milieu Overijssel, netbeheerder Enexis en het Bio-energiecluster Oost Nederland. Natuur en Milieu Overijssel is de trekker van het thema lokale initiatieven.

zonder bemoeienis van een energiebedrijf.’ De passie en het enthousiasme waarmee lokale initiatieven van start gaan, zorgt vaak voor resultaten met een groot draagvlak. ‘Lokale initiatieven zijn dan ook cruciaal voor het slagen van de energietransitie’, aldus Gerard Brakkee van Dalfsen Stroomt.

Met z’n allen kom je verder Opslag en levering van energie Binnen het thema lokale initiatieven komen alle thema’s samen. Actieve bewoners en ondernemers houden zich samen bezig met energiebesparing en -opwekking. Dat kan in de gebouwde omgeving zijn, maar zeker ook op bedrijfsdaken of in veldopstelling. Ook energielevering en -opslag worden steeds belangrijkere thema’s voor de lokale initiatieven. Een elektrische deelauto is daar een mooi voorbeeld van. Autodeelprojecten worden vaak geïnitieerd vanuit de behoefte aan meer duurzame mobiliteit, maar ook als middel om energie op te kunnen slaan. In Olst-Wijhe kunnen buren energie aan elkaar leveren. Ferdi Hummelink van Aardehuis vertelt: ‘Hier zijn we best trots op. Kort gezegd komt het er op neer dat we mogen afwijken van de dwingende regels in de Elektriciteitswet. Zo kunnen we stroom die we individueel opwekken met onze panelen aan de buren leveren,

Maar wat hebben lokale initiatieven nodig om vooruit te komen? Om deze vraag te beantwoorden heeft Natuur en Milieu Overijssel diverse

Alleen ga je snel, maar met zijn allen komt je verder.

initiatiefnemers gesproken en een aantal gezamenlijke bijeenkomsten georganiseerd. Eén van de vele gehoorde behoeftes is de samenwerking tussen lokale initiatieven. ‘Alleen ga je snel, maar met z’n allen kom je verder,’ vat Alex Weekhout van Energie coöperatie Hof van Twente het kernachtig samen. IM-makelaar Roelof-Jan Naaktgeboren onderschrijft dat: ‘Als individuele coöperaties zijn we voor sommige dingen te klein en we willen en kunnen ook niet alles zelf.’ Er is dus veel behoefte aan kennisdeling en uitwisseling van ervaringen. Ook met bedrijven, gemeenten en netbeheerders. Timo Veen, IM-makelaar en één van de initiatiefnemers van Duurzaam Hoonhorst: ‘Laten we ons goed realiseren dat de grootste waarde van de lokale initiatieven is dat zij het vliegwiel zijn om bij te dragen aan energiebewustzijn. Zij bereiken ‘Jan en Annie uit de Koelmansstraat’.’ Steun van andere initiatieven en maatschappelijke en overheidsorganisaties kunnen ervoor zorgen dat het initiatief kan verbreden, versnellen en professionaliseren. Samenwerking is de sleutel.

NMO MAGAZINE | NIEUWE ENERGIE OVERIJSSEL (NEO) WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR FINANCIERING VAN PROVINCIE OVERIJSSEL.

Scan leefbare wijken levert concreet resultaat in Haaksbergen rden, ‘Mensen hebben zich lang niet gehoord gevoeld en dat heeft tot onvrede geleid’.

o o w n e e G ! n e d a d r maa

Het bedrijventerrein ’t Varck in Haaksbergen heeft zich in de loop der jaren uitgebreid. Dit zorgde onder bewoners voor steeds meer klachten uit de over de luchtkwaliteit en hinder van het vrachtverkeer. Daarom vroeg de gemeente Haaksbergen aan Natuur en Milieu Overijssel en Stimuland om de scan Leefbare Wijken uit te voeren. Samen met de bewoners uit de omliggende wijken zijn de sterke en zwakke punten van de wijk in kaart gebracht en oplossingen geformuleerd. Een aantal quick-wins is direct in gang gezet.

bewoners in gesprek gegaan over de sterke en zwakke punten van hun directe woonomgeving. Zo konden we snel oplossingen bespreken en aanpakken’, aldus wethouder Edith van Spiegel.

Bewoners betrekken

Top D verhaal 07

e Scan Leefbare Wijken is ontwikkeld in opdracht van de provincie Overijssel en is te gebruiken voor iedereen die inzicht wil hebben in fysieke en sociale vraagstukken in een wijk of dorp. Gemeenten Enschede, Hengelo en Deventer hebben de scan enkele jaren geleden uitgevoerd. Het project in Haaksbergen dit jaar was erg succesvol. ‘Door de Scan Leefbare Wijken zijn we samen met de

NMO MAGAZINE | SCAN LEEFBARE WIJKEN WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR FINANCIERING VAN PROVINCIE OVERIJSSEL.

Om de situatie rond bedrijventerrein ’t Varck te analyseren, zijn alle bewoners uit de nabije omgeving van het bedrijventerrein uitgenodigd voor een interactieve bijeenkomst. Gezamenlijk brachten zij de beleving van de milieukwaliteit en leefbaarheid van de wijken in kaart. Het ging hierbij om onder andere milieu en gezondheid, veiligheid, bereikbaarheid en groenvoorziening. Daarnaast is aan alle wijkbewoners een vragenlijst gestuurd. Dat leverde ongeveer 100 reacties op. ‘Zo kregen we een goed beeld waarin de wijken goed en minder goed scoorden’, aldus Harm Rexwinkel, gemeentelijke wijkcoördinator. Tijdens de bijeenkomst was er nog wel sprake van enige argwaan. ‘Mensen hebben zich lang niet gehoord gevoeld en dat heeft tot onvrede geleid. Dit was in de eerste bijeenkomst

nog goed voelbaar. Maar zodra de aanwezigen merkten dat er nu serieus naar hen geluisterd werd, werd de sfeer al snel positiever.’

Overlast vrachtverkeer Uit de inventarisatie bleek dat vooral de wijk Centrum Zuidwest slecht scoorde op geluid, geur, luchtkwaliteit en verkeer. In kleine groepen is gezocht naar oplossingen voor de problemen. ‘Bijvoorbeeld de overlast van het vrachtverkeer was op sommige punten eenvoudig aan te pakken,’ vertelt Harm, ‘door bepaalde delen van straten voor vrachtverkeer af te sluiten en de ondernemers te wijzen op de overlast van het parkeergedrag van vrachtwagens.’ Voor oplossingen die meer tijd of middelen vragen, heeft de gemeente een uitvoeringsplan opgesteld. De bijeenkomsten hebben geleid tot een bewonersteam, dat een buitenspeeldag gaat organiseren en aandacht besteed aan verkeersmaatregelen in de wijk. Zo blijkt ook in Haaksbergen dat bewoners vaak zelf heel goede en creatieve oplos-

singen hebben om de leefbaarheid van hun wijk te verbeteren. In samenwerking met de gemeente kunnen die vervolgens snel uitgevoerd worden.

Top verhaal 08

én van die vrijwilligers is Hein Kuijper, voorzitter van Natuur en Milieu de Vechtstreek. ‘Het was een erg leuke, ongedwongen en prikkelende dag!’, vertelt hij vol enthousiasme, ‘Toen we naar de locatie van het veldsymposium reden, over de lanen van landgoed Beerze, proefden we de sfeer van adel en van cultuur en natuur. Vervolgens zagen we door de bomen de tent van Natuur en Milieu Overijssel. Prachtig zo op deze plek! Midden in de natuur, met mensen die zich verbonden voelen met de natuur. Dit is de perfecte manier om de achterban van Natuur

en Milieu Overijssel te bereiken.’ Zo vat Hein de aankomst samen. Dit jaar was het veldsymposium niet alleen voor de achterban van Natuur en Milieu Overijssel, maar voor iedereen die natuur en milieu een warm hart toedraagt.

Divers programma Het programma heeft Natuur en Milieu Overijssel samen met Landschap Overijssel samengesteld. Onder begeleiding van een NMO-gids bezochten de deelnemers, verspreid over het landgoed, verschillende deskundigen. Gezamenlijk spraken ze over de ontwikkelingen van

het provinciaal natuurbeleid, recreatiedruk in het Vechtdal, cultuurhistorie van Beerze en Junne, de samenwerking met vluchtelingen in natuurbeheer, de bijzondere flora en fauna van het Beerzeveld en de toekomst in belangenbehartiging. ‘Een erg interessant en divers programma,’ aldus Hein, ‘en de gesprekken in het veld over de strategie van provincie Overijssel, Natuur en Milieu Overijssel en lokale clubs prikkelen je om iets mee te doen in je eigen activiteiten als vrijwilligersvereniging.’

Samen in de natuur tijdens het Veldsymposium We doen het samen

Het jaarlijkse veldsymposium van Natuur en Milieu Overijssel bracht zo’n 75 groene en duurzame vrijwilligers uit Overijssel naar Beerze. Tijdens het veldsymposium stonden mens, plant en dier centraal. Een aantal deskundigen vertelden verhalen over natuur, cultuur, water, duurzaamheid, innovatie en vrijwilligerswerk. Met het veldsymposium wil Natuur en Milieu Overijssel vrijwilligers bedanken voor hun geweldige inzet.

‘Fijn om me zo weer onderdeel van Natuur en Milieu Overijssel te voelen’

NMO MAGAZINE | SAMEN NMO MAGAZINE VOOR EEN |MOOI HET VELDSYMPOSIUM EN DUURZAAM OVERIJSSEL. WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR EEN BIJDRAGE VAN PROVINCIE OVERIJSSEL.

Volgens Hein is het veldsymposium een goede manier om de achterban nauwer betrokken te maken bij Natuur en Milieu Overijssel en bij elkaar. ‘Directeur Matthijs Nijboer straalde dat ook helemaal uit in zijn opening over een veranderende maatschappij en een veranderende rol voor Natuur en Milieu Overijssel. We moeten het samen doen, dat is me echt bij gebleven van die dag. Fijn om me zo weer onderdeel van Natuur en Milieu Overijssel te voelen.’ Met het veldsymposium wil Natuur en Milieu Overijssel alle groene en duurzame (aangesloten) vrijwilligers bedanken voor hun inzet. In het werken aan een mooi en duurzaam Overijssel zijn vrijwilligers van onschatbare waarde.

Gedeputeerde Erik Lievers leest voor op basisschool De Wingerd in Zwolle Op 10 oktober was het de Dag van de Duurzaamheid. Natuur en Milieu Overijssel grijpt deze dag al een paar jaar aan om bestuurders, vrijwilligers, opa’s, oma’s, studenten en leerkrachten in Overijssel voor te laten lezen aan leerlingen van het basisonderwijs. Directeur Han Boone van basisschool De Wingerd uit Zwolle ontving gedeputeerde Erik Lievers en directeur Natuur en Milieu Overijssel Matthijs Nijboer. Erik Lievers las voor uit het door PABO studenten geschreven verhalenboek De Wereld van Plastic. Na het voorlezen gingen beide heren met de kinderen in gesprek over duurzaamheid en plastic en de vraag hoe we samen beter met de aarde om kunnen gaan.

Top verhaal 09 M

aar liefst 243 voorlezers waren actief in Overijssel tijdens de Dag van de Duurzaamheid. Daaronder waren 43 bestuurders uit Overijssel. Gedeputeerde Erik Lievers was één van hen. Hij bezocht basisschool De Wingerd in Zwolle. Directeur Han Boone zag dat zijn bezoek veel indruk maakte op de leerlingen. ‘De kinderen waren erg geboeid door de verhalen en vragen van de gedeputeerde!’

Plastic soep De voorleesactie stond helemaal in het teken van de gevaren van plastic. Erik Lievers vroeg de kinderen of het hen ook opvalt hoeveel plastic er op straat en in de natuur ligt. Hij legde uit dat plastic niet door de natuur wordt afgebroken en dat dieren het verschil niet zien tussen een lekker besje of een stukje verstikkend plastic. De Wingerd is na de voorleesactie concreet aan de slag gegaan

NMO MAGAZINE | DE VOORLEESACTIE TIJDENS DE DAG VAN DE DUURZAAMHEID WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR PROVINCIE OVERIJSSEL EN DE GEMEENTEN DINKELLAND, OLDENZAAL, RIJSSEN-HOLTEN, WIERDEN, STEENWIJKERLAND, ZWARTEWATERLAND EN HARDENBERG.

met dit thema. ‘Het heeft echt iets veranderd in het gedrag van de kinderen. Steeds vaker nemen ze bekers en broodtrommels mee naar school in plaats van pakjes en zakjes,’ vertelt Han. Ook is er een afvalscheidingsproject op school in gang gezet samen met ROVA.

veelvuldig onder de aandacht bij leerlingen én ouders,’ vertelt Han. Eerder heeft de school een energiebesparingstraject doorlopen. Bij alle projecten gaat het om zowel een concrete bijdrage aan duurzaamheid, als een passend lesprogramma voor de leerlingen.

Aandacht voor duurzaamheid

Voorlezen is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Han: ‘Het vergroot de woordenschat van kinderen wat ten goede komt aan het leesproces. Niet alleen op technisch gebied maar ook in het begrijpen van teksten.’

Deelname aan de voorleesactie staat bij De Wingerd niet op zichzelf. Zo krijgt de school dit voorjaar zonnepanelen op het dak. Het thema zonne-energie komt dan ook veelvuldig terug in de lessen. ‘We hechten veel waarde aan duurzaamheid en brengen dit via Facebook en de nieuwsbrief ook

‘We hechten veel waarde aan duurzaamheid en brengen dit via Facebook en de nieuwsbrief ook veelvuldig onder de aandacht bij leerlingen én ouders’

Top verhaal 10 Landelijke seminar voor draagvlak en participatie bij windenergie

De energietransitie vraagt om omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame bronnen. Windenergie op land speelt daarij een belangrijke rol. Succesvolle windmolenprojecten en de daarmee gepaard gaande veranderingen in de leefomgeving zijn echter alleen mogelijk door een brede maatschappelijke participatie. Om het draagvlak en de participatie bij wind op land te stimuleren, organiseerden de Natuur en Milieu Federaties en Natuur & Milieu op donderdag 3 november 2016 het seminar Draagvlak en Participatie Wind op Land in Utrecht.

NMO MAGAZINE | SAMEN NMO MAGAZINE VOOR EEN |MOOI WIND ENOP DUURZAAM LAND WORDT OVERIJSSEL. GEFINANCIERD DOOR HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ.

ik Harmsen, branchespecialist Wind op Land van de Nederlandse WindEnergie Associatie NWEA, was aanwezig op het landelijke seminar Draagvlak en Participatie Wind op Land. De insteek vanuit participatie was volgens Rik erg geslaagd. ‘Het was iets anders dan de vele symposia over dit onderwerp. Er werd uitgebreid met elkaar gesproken rond specifieke casussen zonder directe belangen.’

Factoren voor succes en falen Ieke Benschop van Natuur en Milieufederatie Utrecht lichtte de bevindingen van vier windprojecten in Groningen, Flevoland, Drenthe en Brabant toe. Ze ging hierbij in op de kenmerken per project, het vervolg van het opstellen van de ontwikkelingsplannen en de conclusies tot nu toe. Marc Rijnveld van

de UVA gaf een korte beschouwing vanuit de conflicttheorie op het onderwerp wind op land. Hij vertelde hoe weerstand ontstaat en hoe verschillende mensen uiteenlopende belangen kunnen hebben. Vervolgens gingen de deelnemers uit elkaar voor drie verdiepende deelsessies. Rik was erg tevreden over de gesprekken die er plenair en in kleine gezelschappen werden gevoerd. ‘Het was een divers gezelschap van ontwikkelaars en adviseurs, lokale en centrale overheden, natuur- en milieuorganisaties en ook lokale initiatieven. Juist de uitwisseling tussen zulke verschillende partijen is interessant.’

Afwegingskader Binnen het landelijke Wind op Land project, wordt op dit moment gewerkt aan een afwegingskader natuur en windenergie. Rik

ziet dit als een heel belangrijk ingrediënt voor draagvlak van projecten. ‘Nu kijken ontwikkelaars vooral vanuit wettelijke eisen naar natuur. Het zou goed zijn om hierover ook het gesprek te voeren met lokale natuur- en milieugroepen. Dit zorgt voor onderling begrip en mogelijkerwijs ook andere en meer gedragen oplossingen.’ Uiteindelijk gaat het in de energietransitie niet om de vraag of we moeten kiezen tussen wind, zon, aardwarmte of biomassa. Alles is nodig om de doelstellingen te bereiken in 2050. ‘Dit kan alleen als we samen optrekken en zorgen voor regionale inbedding. Ook het delen van ervaringen is hierbij belangrijk. Hieraan heeft het symposium zeker bijgedragen,’ aldus Rik.

‘Nu kijken ontwikkelaars vooral vanuit wettelijke eisen naar natuur. Het zou goed zijn om hierover ook het gesprek te voeren met lokale natuur- en milieugroepen’

NMO en de kracht van de samenleving De sleutel voor een groene, gezonde, duurzame en sociale samenleving ligt bij bewoners zelf. Natuur en Milieu Overijssel is een actief pleitbezorger van de kracht van de samenleving en ondersteunt deze waar nodig. De kracht van de samenleving komt voort uit lokale coalities die bewust zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leefomgeving. Bijvoorbeeld door het aanleggen van een bloemenlint in de stad, het organiseren van autodeel initiatieven, groene speelplekken en gezamenlijke inkoop van zonnepanelen. In deze Ennemmo 2.16 komt u verschillende mooie initiatieven tegen en hieronder volgen nog een aantal andere voorbeelden van dit jaar.

ning van een financiële bijdrage aan 23 initiatieven werd een extra boost gegeven aan een aantal mooie projecten, zoals het vergroenen van de straat en het opzetten van een kindermoestuin. Daarnaast is er een begin gemaakt met een gezamenlijk project rondom insecten en bloemenlinten. Hiermee wordt niet alleen geïnvesteerd in het verbeteren van de leefomstandigheden van de bij en andere insecten, maar gaan groene initiatieven meer samenwerken en worden nieuwe initiatieven gestimuleerd. Dit heeft alvast mooie plannen voor 2017 opgeleverd, zoals bewoners stimuleren om hun tuinen te onttegelen, de aanleg van bloemenlinten met lokaal bloemenzaadmengsels bij schoolpleinen en openbare ruimte.

Regenwaterambassadeurs in Deventer In de gemeente Deventer zijn gemeente, Tauw, waterschap Drents Overijsselse Delta, waterschap Vallei en Veluwe en Natuur en Milieu Overijssel op zoek gegaan naar bewoners die waterambassadeurs willen worden voor de eigen wijk/straat. Deze ambassadeurs gaan medebewoners stimuleren om regenwater af te koppelen van het riool. De 35 gevonden ambassadeurs nemen zelf thuis maatregelen om regenwater te infiltreren in hun tuin en/of proberen buren, vrienden en kennissen te stimuleren tot een klimaat-actief ingerichte tuin. Naast allerlei bewonersinitiatieven en subsidies zijn de ambassadeurs een aanvullende methode om afkoppelen door particulieren te stimuleren.

Bewoners maken plannen voor nieuwe inrichting Ommermars Natuur en Milieu de Vechtstreek is met zowel inwoners als leerlingen van vier basisscholen in gesprek over een nieuwe inrichting van 25 hectare groot natuurgebied de Ommermars bij Ommen. Dit resulteerde in allerlei ideeën, zoals het aanleggen van een strandje, zorgen voor hoogteverschillen, water & natuurbeleving en verbindingen met het Laar en de Dante. Een werkgroep heeft met de ideeën een integraal plan voor het gebied ontwikkeld. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt het participatieve project.

ons Top 4 verhaal over Steenwijk. Onze ervaringen met deze participatieve groen projecten beschreven wij in de krant Samen maken we de stad groener.

Groene Loper Enschede voor bij vriendelijke activiteiten De Groene Loper Enschede heeft als missie meer bewoners te betrekken bij natuur, landschap en biodiversiteit en de kwaliteit van de natuur in Enschede te verbeteren. Een mooie manier om dat te bereiken is door de vele lokale (buurt)initiatieven in Enschede met elkaar en met de Groene Loper kennis te laten maken via netwerkbijeenkomsten. Er is een netwerk ontstaan van ca. 50 initiatieven, variërend van natuurorganisaties tot kinderboerderijen en buurtinitiatieven. Met de toeken-

Energie initiatieven in de lift De energietransitie in Nederland is volop in beweging. Er vindt een verschuiving plaats van grote landelijke spelers naar zelforganisatie en realisatie met het dorp, wijk of straat. Deze verschuiving is ook onderdeel van de participatie samenleving, waarin lokale overheden en haar inwoners nauwer samenwerken. Inmiddels zijn er bij ons zo’n 90 lokale energie initiatieven bekend. Deze lopen uiteen van net beginnende initiatieven tot coöperaties die al vele jaren bezig zijn met duurzame energieprojecten. Ook kunnen de projecten verschillen, van het gezamenlijke inkopen van zonnepanelen tot projecten die onder de Experimentenregeling elektriciteitswet vallen. Natuur en Milieu Overijssel organiseert samen met haar partners diverse kennissessies en netwerkbijeenkomsten voor deze lokale energie-initiatieven. Met praktische en inhoudelijke informatie en tips over bijvoorbeeld ledenwerving, postcoderoosprojecten en financieringsconstructies. Lees ook het topverhaal Nieuwe Energie Overijssel.

Samen maken we de stad groener Natuur en Milieu Overijssel voerde in opdracht van de provincie Overijssel het project Groen van betekenis uit. Met gemeenten, welzijnsorganisaties en bewoners werkten we aan drie verschillende (proef) projecten voor meer stedelijk groen. In Enschede maakten we samen met flat-bewoners in Enschede nieuwe plannen voor de enigszins verkommerde groenstroken tussen flats aan de Rembrandtlaan. In Steenwijk gingen een aantal actieve bewoners aan de slag met een braakliggend terrein in de wijk Torenlanden. In Zwolle, ten slotte, vroegen gemeente Zwolle en Travers Welzijn de bewoners van Holtenbroek naar hun ideeën voor een aantrekkelijker uiterwaardegebied. Lees ook

NMO MAGAZINE | DE GROENE LOPERS IN ZWOLLE, ENSCHEDE EN OLDENZAAL WORDEN GEFINANCIERD DOOR PROVINCIE OVERIJSSEL EN DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ.

Nationale Postcode Loterij

Op de foto (van links naar rechts): Joris Hogenboom (Voorzitter De Natuur en Milieufederaties) Margriet Schreuders (Hoofd Goede Doelen Postcode Loterij), Sonja Sars (Netwerksecretaris De Natuur en Milieufederaties) en Annie van de Pas (Netwerkdirecteur De Natuur en Milieufederaties) – Roy Beusker Fotografie

Cheque van 2,25 miljoen van de Postcode Loterij voor De Natuur en Milieufederaties De opbrengst van de Nationale Postcode Loterij is het afgelopen jaar opnieuw gegroeid. In totaal schenkt de Postcode Loterij dit jaar een recordbedrag van ruim 341 miljoen euro aan 110 goede doelen, waaronder de Natuur en Milieufederaties. De donaties werden bekendgemaakt tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala in Koninklijk Theater Carré. Voormalig president van de Verenigde Staten Bill Clinton, tevens internationaal goodwill ambassadeur van de Postcode Loterij, sprak namens de Clinton Foundation over de concrete stappen die we kunnen nemen in de aanpak van klimaatverandering. Natuur en Milieufederaties kunnen rekenen op een vaste bijdrage De Natuur en Milieufederaties behoren sinds 1996 tot de vaste begunstigden van de Nationale Postcode Loterij. “We zijn ontzettend blij met de bijdrage van 2,25 miljoen euro”, aldus netwerkdirecteur Annie van de Pas. “De structurele hulp van de Postcode Loterij is ontzettend belangrijk voor ons werk. Mede door de steun van de deelnemers van de Postcode Loterij kunnen we ons blijven inzetten voor groene, duurzame en klimaatbestendige provincies”. Dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij heeft Natuur en Milieu Overijssel onder meer de volgende projecten kunnen realiseren: Nacht van de Nacht, Parels van het Landschap, Fonds Lokaal Aktief, de Groene Twinkeling, Natuurlijk Fit, Natuurlijk Samen, ondersteuning lokale energie initiatieven en Samen Werkt Beter.