4
ژماره:
3
ه پێنجشه‌مم
2009 /12/10
هه‌رێم ی كوردستان ...خراپ ی باری ئابوریی قوتابیان له‌خوێندن بێبه‌ش ده‌كات
لهماوهی ساڵێكدا زیاتر له‌هه‌زار قوتابی وازیان هێناوه به‌رزان عه‌لی حه‌مه
بۆ كاركردن واز له‌خوێندن دێنن ی ته‌مه‌ن 17ساڵ، سیروان س���االر دانیش���توی گه‌ڕه‌ك���ی زه‌رگه‌ته‌ی ی هه‌ژاریی شاری سلێمانیه ،له‌به‌ر ی ماوه‌ی دووساڵ ه وازی خێزانه‌ك ه ی كردووه‌ت ه له‌خوێند هێناوه‌‌و روو بازاڕه‌كان بۆ فرۆش���تنی سه‌وزه‌و میوه»،ئه‌گ���ه‌ر بمخوێندایه ،دوای حه‌وت س���اڵی ت���ر خوێندنم ته‌واو ده‌كرد ،ك��� ه دڵنیام دانه‌ده‌مه‌زرام، ده‌بوای ه ئه‌و چه‌ند ساڵه‌ش ماڵه‌و‌ه خه‌رجی���ان بۆبكردمای���ه ،ك ه زۆر قورس ده‌بوو بۆباوكم». باوك���ی س���یروان كرێ���كاری ش���اره‌وانییه‌و رۆژان��� ه ت���ا ئێوار‌ه ب���ه‌دوای ئۆتۆمبێل���ی خۆڵه‌كه‌دا ڕاده‌كات‌و خۆڵ كۆده‌كاته‌وه ،كوڕ‌ه گه‌وره‌كه‌ش���ی له‌پێناو زۆر ماندوو ی باوك���ی ،وازی له‌خوێندن نه‌بوون هێن���اوه‌و ئێواران له‌ب���ری ئه‌وه‌ی باوكی له‌بازاڕ س���ه‌وز‌ه بفرۆشێت، خۆی ئه‌و كار‌ه ده‌كات« ،من خۆم ك���رد‌ه قوربانی بۆئ���ه‌وه‌ی باوكم
فۆتۆ :شاخه‌وان مه‌حمود
له‌هه‌رێمی كوردستاندا سااڵن ه چه‌ندین قوتابی‌و خوێندكار پۆله‌كانی خوێندنیان به‌جێده‌هێڵن‌و بۆكاركردن روو له‌بازاڕه‌كان ده‌كه‌ن ،ئه‌وه‌ش ی له‌كاتێكدایه كه وه‌زاره‌ت پهروهرده هه‌ڵمه‌تی به‌زۆر خوێندنی له‌ساڵی رابردووه‌و‌ه پێشنیازكردووه ،به‌اڵم دوركه‌وتنه‌وه‌ی خوێندكاران له‌خوێندن رووله‌زیادبونه‌‌و لهماوهی ته‌نها ساڵێكدا، زیاتر له‌هه‌زار منداڵ وازیان له‌خوێندن هێناوه.
زیاتر له‌هه‌زار قوتابی هه‌رێمی کوردستان له‌خوێندن بێبه‌شده‌کرێن‌و حکومه‌ت‌و په‌رله‌مانیش هیج به‌دیلێکیان به‌ده‌سته‌وه نییه ماندونه‌بێت‌و خوشك‌و براكه‌ی ترم بخوێنن ،چونك��� ه خوێندن گرنگ ه ئه‌گه‌ر ده‌سته‌اڵت هه‌بێت». چنارو له‌نیاو محه‌م���ه‌د ،دوو براو خوشكێكن‌و ماوه‌ی ساڵێك ه له‌به‌ر هه‌ژاری���ی ناخوێنن‌و ئومێدیان وای ه باوكیان له‌جێگه‌دا چاك ببێته‌و‌ه تا بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ خوێندن .چنار ئاماژ‌ه ی ب���هوه ده‌دات كاتێ���ك هاوڕێكان به‌جل���ی قوتابخان���هوه ده‌بینێ���ت ده‌س���ت ده‌كات به‌گریان»،ب���ه‌اڵم چارنییه ،باوكم جه‌ڵد‌ه لێی داوه‌و ناتوانین بخوێنین». قوتابیان ماڵئاوایی له‌قوتابخانه‌كان ده‌كه‌ن ی له‌گه‌ڵ ده‌س���ت پێكردن���ی وه‌رز خوێندنی ئه‌مساڵدا ،له‌قوتابخانه‌ی ڕه‌فیق حیلمی بنه‌ڕه‌تی دوو قوتابی وازده‌هێنن.
ته‌ها عه‌ولكه‌ری���م به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و خوێندنگه‌ی ه ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌دات ك ه باوك���ی دوو قوتابییه‌ك ه هاتونه‌ت ه الی‌‌و پێیوت���وون« :به‌حه‌ماڵ���ی ناتوانم منداڵ���ه‌كان به‌خێو بكه‌م‌و وه‌ك���و هه‌م���وو خوێندكارێ���ك پێداویس���تیان ب���ۆ بك���ڕم‌و بیان نێرمه‌ب���ه‌ر خوێن���دن» ،هه‌ربۆی ه ی نوێی له‌گه‌ڵ ده‌س���پێكی س���اڵ ی وازیان خوێندن���دا دوو منداڵه‌ك ه له‌خوێندن هێنا. هه‌رچه‌ن���د‌ه هێش���تا ئ���ه‌و دوو قوتابیی ه به‌پێی یاس���ا له‌خوێندن ده‌رنه‌رك���راون ،ب���ه‌اڵم مامۆس���تا ته‌ها جه‌خت ل���هوه ده‌كاته‌و‌ه ك ه حه‌زده‌كات بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆخوێندن، چونك ه زۆر زیره‌كن. س���ه‌روه‌ر كه‌ریم وه‌ك توێژه‌رێكی ی ده‌روون���ی له‌قوتابخان���ه‌ی یانز‌ه ئ���ازاری بنه‌ڕه‌ت���ی ،ب���اس له‌و‌ه
ده‌كات ك��� ه س���اڵی پ���ار س���ێ قوتابی‌و ئه‌مس���اڵیش دوو قوتابی دیك ه وازیان له‌خوێن���دن هێناوه، «وازهێنان���ی ئ���ه‌و قوتابیان��� ه هه‌ندێكی���ان ه���ۆكاری كه‌وتن���ه‌و زۆرینه‌شیان ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆخراپی ب���اری ئابوری���ی خێزانه‌كه‌ی���ان، یان كێش���ه‌ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی له‌ناو خێزانه‌كه‌یاندا ،ك��� ه ده‌بێت ه هۆی بیزاربونی خوێندكار له‌خوێندن». به‌پێ���ی ڕووپێوێك���ی ڕێكخ���راوی منداڵپارێزی كوردستان ،ك ه له‌ساڵی 2007ـ 2008ئه‌نجامدراوه ،له‌كۆی 117534قوتاب���ی‌و خوێن���دكاری شاری سلێمانی1451 ،قوتابی وازیان له‌خوێن���دن هێناوه ،ك��� ه ته‌مه‌نی زۆربه‌یان له‌خوار 15س���اڵییه‌وه‌یه، ئ���ه‌و ته‌مه‌نه‌ش ده‌چێت��� ه خانه‌ی خوێندنی به‌زۆره‌وه ،هاوكات به‌پێی روپێوێكی ت���ری ئه‌و رێكخراو‌ه ك ه
له‌س���اڵی 2007ئه‌نجام���دراوه، له‌هه‌رێمی كوردس���تاندا14878 ، منداڵی ئێش���كه‌ر هه‌یه ،ك ه 3264 منداڵی���ان ناخوێن���ن‌و به‌درێژایی س���اڵ كار ده‌كه‌ن1619 ،ش���یان ئ���اره‌زوی گه‌ڕان���هوه بۆخوێن���دن ده‌كه‌ن ،به‌اڵم به‌هۆی خراپی باری ئابوریی خێزانه‌كانیانه‌وه ،ده‌رگای خوێندنگه‌یان به‌سه‌ردا داخراوه. ی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان چییه؟ پالن به‌ڕێوبه‌ری په‌روه‌رده‌ی س���لێمانی كه‌م���ال ن���وری ،ئام���اژ‌ه ب���هوه ده‌دات ك ه پێویس���ت ه به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخان���ه‌كان به‌ڕێوه‌به‌رێت���ی په‌روه‌رده‌كانی خۆیان له‌وازهێنانی قوتابیان ئاگادار بكه‌نه‌وه« ،ڕه‌نگ ه به‌ڕێوه‌ب���ه‌ره‌كان كه‌مته‌رخ���ه‌م بووب���ن‌و وه‌ك���و پێویس���ت به‌پیر ئه‌و مه‌س���ه‌له‌یه‌و‌ه نه‌چوبن ،بۆی ه تائێس���تا ئه‌و ئامار‌ه نه‌گه‌شتوو‌ه
به‌ده‌ستمان كه‌بزانین چه‌ند قوتابی وازی له‌خوێندن هێناوه». مامۆس���تا كه‌م���ال ن���وری باس له‌و‌ه ده‌كات ك ه ئه‌مس���اڵ لیژنه‌ی پهروهرده به‌دواداچوون له‌سه‌ر ئه‌و كێش���ه‌ی ه ده‌كه‌ن‌و دانیشتن له‌گه‌ڵ هه‌م���وو به‌ڕێوب���ه‌ری قوتابخانه‌و خویندنگه‌كان���دا ده‌كه‌ن‌و ده‌س���ت به‌لێپرس���نه‌و‌ه ده‌كه‌ن« ،له‌ڕێگه‌ی ئه‌م ڕۆژنامه‌ی���هوه ،داوا له‌هه‌موو به‌ڕێوه‌ب���ه‌ره‌كان ده‌ك���ه‌م ،ئاماری وازهێنانی خوێندكارانمان بۆ ئاماد‌ه بكه‌ن‌و بۆمان بنێرن». له‌الیه‌كی تره‌وه ،د.سه‌باح محه‌مه‌د بڕی���ارده‌ر له‌لیژنه‌ی پ���ه‌روه‌رده‌‌و خوێندن���ی ب���ااڵ ،له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ،ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌دات ك ه ئه‌وان بیریان له‌و‌ه كردوه‌ته‌وه، ك ه چ���ۆن ژێرخان���ی په‌روه‌رده‌یی هه‌رێمی كوردس���تان چاك بكه‌ن‌و كاربك���ه‌ن له‌س���ه‌ر وازهێنان���ی قوتابیان‌و خوێندكاران له‌خوێندن، «قسه‌كردن له‌س���ه‌ر هۆكاره‌كان، پێویستی به‌دیراس���ه‌كردن هه‌یه، چونك ه ی���ه‌ك هۆ‌و دوو هۆی نییه، له‌هه‌رقوتابییه‌ك بپرسیت بۆ وازت له‌خوێندن هێن���اوه؟ یه‌ك زنجیر‌ه هۆكارت بۆ ڕیز ده‌كات». ی په‌روه‌رده‌و ی لیژن ه ئه‌و بڕیارده‌ر‌ه ی ی ب���ااڵ له‌په‌رله‌مان��� خوێندن��� كوردستان جه‌خت له‌و‌ه ده‌كاته‌و‌ه ك ه له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ت ه له‌گه‌ڵ وه‌زیری په‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵدا كۆبونه‌و‌ه ده‌كه‌ن« ،پێویست ه سه‌ره‌تا ده‌رد‌و نه‌خۆشییه‌كان دیاری بكه‌ین ،ئینجا ب���اس له‌چاره‌س���ه‌ره‌كان بكه‌ین، به‌دواداچوون���ی له‌س���ه‌ر ده‌كه‌ین‌و له‌په‌رله‌م���ان گفتوگ���ۆی له‌س���ه‌ر ده‌كه‌ی���ن ،كاركردن���ی ئێو‌ه وه‌كو میدیا پاڵنه‌رێكی به‌هێز‌ه بۆئه‌وه‌ی ئێم ه كاری له‌سه‌ر بكه‌ین».
چۆن توانا سه‌ره‌كییه‌كانی منداڵه‌كانمان بدۆزینه‌وه‌و به‌هێزیان بكه‌ین؟ دایك و باوكی به‌ڕێز ناسر فه‌تحی راهێنه‌ری خۆشه‌ویست دوای ئ���ه‌م پێش���ه‌كیی ه و دوای پێشه‌كی: ئه‌م زنجیر‌ه وتاره‌ی ك ه له‌مه‌به‌دوا باسێكی گشتی و چڕ له‌سه‌ر ڕۆڵی لێ���ره‌دا باڵوده‌بێت���هوه ،ب���ۆ ئه‌و دایك و باوك وه‌ك راهێنه‌ر ،دوای دای���ك و باوكان ه ده‌نووس���رێ ك ه پێناسه‌یه‌كی كورت له‌مه‌ڕ چۆنێتی ده‌زان���ن ده‌ك���رێ له‌س���ه‌ر الیه‌ن ه تێگه‌یش���تن له‌قۆناغه‌كانی گه‌شه، گه‌ش���ه‌ی دوای ئاماژه‌ك���ردن به‌پالنه‌كان���ی جۆراوجۆره‌كان���ی منداڵه‌كانیان كاریگه‌رییان هه‌بێ و گه‌شه ،ئێم ه له‌به‌شه‌كانی داهاتوودا تێرو ته‌س���ه‌لتر ده‌چین ه ناو به‌شی ده‌شزانن كه ده‌بێ بیانبێ. گه‌ش���ه‌ی من���دااڵن ل��� ه یه‌ك���ه‌م سه‌ره‌كیی كۆمه‌ڵ ه وتاره‌كه‌مانه‌و‌ه قۆناغه‌كان و له‌ده‌سپێكی ته‌مه‌نیان و هه‌ربه‌ش���ه‌ی داب���ه‌ش ده‌كه‌ین دا به‌حه‌وت به‌شی سه‌ره‌كی دابه‌ش به‌سه‌ر سێ ستوون بۆ سێ قۆناغی ده‌ك���رێ ك ه بریتین له :گه‌ش���ه‌ی ته‌مه‌نیی جیاواز و ئێوه‌ش ده‌توانن زه‌ینی ،گه‌شه‌ی جووڵه‌یی ،گه‌شه‌ی به‌پێی ئ���ه‌و قۆناغ��� ه ته‌مه‌نییه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،گه‌شه‌ی كه‌سایه‌تی ،منداڵه‌كه‌تان تێیدای ه و ئه‌و به‌شانه‌ی گه‌ش���ه‌ی زمانی و گه‌ش ه له‌رێگای ب��� ه پێویس���تی ده‌زان���ن و له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی منداڵه‌كه‌تان هاوئاهه‌نگی كۆنتڕۆڵی میزو پیسایی. ئه‌م كۆمه‌ڵ ه وت���ار‌ه له‌مه‌ڕ قۆناغ ه هه‌یه ،به‌ش���ه‌كان بخوێنه‌و‌ه و واز ته‌مه‌نیی ه جیاجیاكان���ی مندااڵن ،ل ه به‌شه‌كانی دیك ه بێنن ك ه له‌گه‌ڵ له‌یه‌كه‌م رۆژی له‌دایكبوونیانه‌و‌ه تا ته‌مه‌نی منداڵه‌كه‌تان یه‌كناگرنه‌وه. ته‌مه‌نی پێنج ساڵیان ده‌نووسرێ ،ب���ۆ وێن��� ه ئه‌گ���ه‌ر منداڵه‌كه‌تان هه‌وڵده‌درێ پ���ه‌روه‌رده‌ی مندااڵن له‌ته‌مه‌نی 32هه‌فته‌یی دابوو ،ئێو‌ه به‌پێی ئه‌و حه‌وت به‌ش ه سه‌ره‌كیی ه ده‌توانن ته‌نها له‌و به‌ش���ه‌ی ـ ئه‌و تاوتوێ بكرێ و ئه‌و كارانه‌ی دایكان‌و ستوونه‌ی ـ بۆ ته‌مه‌نی 32هه‌فته‌یی باوكان ده‌بێ ب���ۆ منداڵه‌كانیان و مندااڵن نووسراو‌ه كه‌ڵك وه‌ربگرن و بۆ گه‌ش���ه‌ی منداڵه‌كانیان بیكه‌ن ،بیخوێننهوه .هه‌ركام له‌م به‌شانه‌ش له‌س���ێ س���توونی س���ه‌ربه‌خۆدا، ده‌ستنیشان بكات. ئه‌م ش���یوازگه‌ل ه په‌روه‌رده‌ییانه‌ی به‌نۆبه ،باس���ی گه‌ش���ه‌ی زه‌ینی، ل���ه‌م زنجی���ر‌ه وتاره‌دا پێش���نیاز جووڵه‌یی ،توانا جه‌س���ته‌ییه‌كان و ده‌ك���رێ ،ش���ێواز گه‌لێك���ی هتدی���ان تێدا ده‌ك���رێ .وات ه ئێو‌ه ئــــاس���ـــان و ئــه‌زمونكـــراون ،ته‌نها ئامۆژگارییه‌كانی پێوه‌ندیدار لـــه‌هـــــه‌مــــانكـــاتیش���دا زۆر به‌ته‌مه‌نی 32هه‌فته‌یی منداڵه‌كه‌تان ده‌خوێنن���ه‌وه‌و ره‌چاویان ده‌كه‌ن كـــاریگـــه‌رو وردبینـــانه‌ن.
و له‌گ���ه‌ڵ ته‌مه‌ن���ی منداڵه‌كه‌تان هاوئاهه‌نگ���ی هه‌یه ،بیخوێننهوه و واز ل ه به‌شه‌كانی دیك ه بێنن ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دا ئێم ه پێش���نیاز ده‌كه‌ین ك ه ئێو‌ه هه‌موو به‌شه‌كان و هه‌موو س���توونه‌كانی پێوه‌ندی دار و ناپێوه‌ندی داری ئه‌م وتاران ه بخوێننهوه.
ت���ا ئه‌وه‌ی منداڵه‌كه‌ت���ان بۆ وێن ه ده‌گات��� ه ته‌مه‌ن���ی 40هه‌فته‌یی، ئه‌وكات ده‌توانن ئامۆژگارییه‌كانی پێوه‌ندیدار به‌ته‌مه‌نی 40هه‌فته‌یی منداڵه‌كانتان بخوێننهوه و كه‌ڵكیان لێ وه‌ربگرن. ئه‌م كۆمه‌ڵ ه وتار‌ه جگه‌له‌و رێنوێنی و ئامۆژگارییان���ه‌ی بۆ گه‌ش���ه‌ی مندااڵن���ی ب���اس ده‌كات ،هه‌ڵگری ئه‌م پێشنیازه‌شمان بۆ چه‌ند هه‌ندێك زانیاری به‌جێ و پێویست ه هۆكار ده‌گه‌ڕێنینه‌وه: ك ه به‌گش���تی زۆرب���ه‌ی دایكان و ب���اوكان به‌دوای���دا ده‌گه‌ڕێ���ن ،بۆ یه‌كه‌م :ئه‌وه‌ی ك ه ل ه واڵتی ئێمه‌دا وێن ه له‌م زنجیر‌ه وتاره‌دا شێوازی كه‌مترین زانیاری گش���تی له‌س���ه‌ر زانستیی هه‌ڵس���ه‌نگاندنی ئاستی چۆنێت���ی په‌روه‌رده‌كردنی مندااڵن تێگه‌یشتنی منداڵه‌كانیان ،شێوازی هه‌یه. هه‌ڵس���ه‌نگاندنی هێزی بیس���تن و دووه���ه‌م :ئه‌وه‌ی ك ه م���ه‌رج نیی ه توانای���ی گوێ���ی منداڵه‌كانیان و ئێم ه ته‌نه���ا غه‌می په‌روه‌رده‌كردن شێوازی هه‌ڵس���ه‌نگاندنی توانایی و چۆنێت���ی مامه‌ڵه‌ك���ردن له‌گه‌ڵ بینین���ی منداڵه‌كانی���ان پ���ێ فێر منداڵه‌كانی خۆمان بخۆین ،به‌ڵكوو ده‌ك���رێ ،هه‌روه‌ها ئ���ه‌م زنجیر‌ه مندااڵنی خزم و كه‌س و دۆس���تان وتار‌ه هه‌ڵگ���ری كۆمه‌ڵێك زانیاری و هاوڕێیانیشمان ك ه هه‌ریه‌كه‌و ل ه دیك���ه‌ی وه‌ك :پێ���وه‌رو چۆنێتی قۆناغێك���ی ته‌مه‌نی���ی جیاوازدان، هه‌ڵبژاردن���ی بووكه‌ڵ���ه‌ی تایبه‌ت پێویس���ت ه ئاوڕیان لێ بده‌ینه‌و‌ه و به‌مندااڵن ،پێوه‌ره‌كانی هه‌ڵبژاردنی بزانین ك ه چۆنیان له‌گه‌ڵ ده‌دوێین‌و باغچه‌ی ساوایانی شیاو ،فێركاریی چۆنیان مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ین. چۆنێت���ی به‌كارهێنانی ته‌له‌ڤزیۆن س���ێیه‌م :هه‌ندێ���ك ل��� ه دایك و و كۆمپیوت���ه‌رو ڤیدۆو زۆر زانیاری باوك���ه‌كان له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ی هۆگری خوێندنه‌و‌ه نین و هه‌ندێكیش���یان دیكه ،ده‌بێ. ده‌رفه‌ت���ی خوێندنه‌وه‌ی���ان نییه، خوێنه‌ری به‌ڕێز ...دایک‌و بابی له‌په‌روه‌رده‌كردن���ی منداڵه‌كانیان خۆشه‌ویست ...راهێنه‌ری دڵسۆز به‌ش���ێوه‌یه‌كی زانس���تی دوور سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئێم ه ل ه سه‌ره‌تای ده‌كه‌ونه‌وه‌و پێویستییان به‌یارمه‌تی ئه‌م پێش���ه‌كییه‌دا گوتم���ان :ئه‌و خه‌ڵكانی ده‌ورووبه‌ری خۆیان هه‌یه، به‌ش���انه‌ی ب ه پێویس���تی ده‌زانن جا بۆی ه ئێو‌ه ده‌توانن له‌وكاتانه‌ی
دا ك ه له‌گه‌ڵ ی���ه‌ك كۆبوونه‌ته‌وه‌و س���ێه‌م :پاراس���تنی ئه‌م ئه‌رشیف ه ده‌رفه‌تت���ان ب���ۆ هه‌ڵكه‌وت���وو‌ه واده‌كات ئه‌گ���ه‌ر رۆژێك منداڵێكی و بابه‌تێك���ی دیاریكراوت���ان ب���ۆ دیكه‌ت���ان بوو بتوان���ن بگه‌ڕێنه‌و‌ه قسه‌له‌س���ه‌ركردن پێ نییه ،ئه‌و‌ه س���ه‌ری و جارێكی دیك ه چاوێكی ده‌توانن ئ���ه‌م زانیاریی ه زیادانه‌تان پێدا بخش���ێننه‌و‌ه و وه‌بیر خۆتانی بكه‌ن ب��� ه باب���ه‌ت ،له‌الیه‌ك هه‌م بهێنن���هوه ك ه ده‌ب���ێ چی بكه‌ن و كه‌ش���ی بێده‌نگی���ی نێوانتان���ی ورده‌كارییه‌كان���ی په‌روه‌رده‌كردنی پێده‌ش���كێنن و ه���ه‌م زانیاریی��� ه منداڵه‌كانتان له‌م كۆمه‌ڵ ه وتاره‌دا گشتی و په‌روه‌رده‌ییه‌كانی خۆتان چی بوون و چۆن بوون؟! گواس���تۆته‌و‌ه ب���ۆ ئ���ه‌و دایك و چ���واره‌م :ئه‌گه‌ر كه‌س���ێك داوای باوكانه‌ی س���ه‌رقاڵ ،نه‌خوێنده‌وار ،لێكردن ك��� ه زانیاریی س���ه‌باره‌ت كه‌مته‌رخه‌م یان گوێنه‌ده‌رو ...هتد ب��� ه په‌روه‌رده‌كردن���ی منداڵه‌كه‌ی پێبده‌ن ،ئ���هوه ئێ���وه‌ش بتوانن بوون. پێش���نیازێكی دیكه‌ش ك��� ه ئێم ه ئه‌م زانیاریی ه ئه‌رشیف كراوانه‌تان به‌ئێ���وه‌ی ده‌كه‌ین ئه‌وه‌یه :هه‌موو به‌ئه‌مانه‌ت ب���ده‌ن پێی و ئه‌ویش ئ���ه‌و به‌ش���انه‌ی لێ���ره‌دا باڵویان كه‌ڵكی لێ وه‌ربگرێ. ده‌كه‌ین���هوه ئه‌ڕش���یفیان بكه‌ن و له‌كۆتایی ئه‌م پێش���ه‌كیی ه دوورو درێژ و ماندووكه‌ره‌دا ب ه پێویستی هه‌ڵیانگرن. ده‌زانین پێتان بڵێین: له‌بیرت���ان نه‌چێ ئه‌گ���ه‌ر ته‌نانه‌ت ئه‌م پێشنیازه‌شمان یه‌ك رۆژیش زووت���ر منداڵه‌كانتان چه‌ند هۆكاریکی هه‌یه: یه‌كه‌م :ئه‌وه‌ی ه ك ه ئ���ه‌م بابه‌تان ه ب ه پالن و به‌رنام ه پهروهرده بكه‌ن رێكه‌وت���ی به‌س���ه‌رچوون ـ تاریخ و ی���ه‌ك رۆژیش زووت���ر له‌ره‌وتی مه‌س���ره‌ف ـ یان نیی ه و هه‌میش ه گه‌شه‌ی ئاس���ایی خۆیان پێشیان و هه‌م���ووكات ت���از‌ه ده‌مێنن���هوه بده‌ن و وازبێنن له‌پشتگوێخستنیان ب���ۆ خوێندن���هوه و دووب���ار‌ه و هه‌ڕه‌مه‌ك���ی په‌روه‌رده‌بوونیان، له‌راس���تی دا بوونه‌ت ه هۆكارێك بۆ به‌كارهێنانه‌وه‌یان. دووه‌م :له‌وانه‌ی��� ه كاتێ���ك ئ���ه‌م ئه‌وه‌ی منداڵه‌كانتان چه‌ندین مانگ به‌ش���ان ه باڵوده‌بنه‌و‌ه یان هێشتا زووتر ل��� ه منداڵه‌كانی هاوته‌مه‌نی منداڵه‌كه‌ت���ان له‌دای���ك نه‌بووبێ ،خۆیان گه‌ش ه بكه‌ن و پێشبكه‌ون. ی���ان له‌دای���ك بووبێت و هێش���تا نه‌گه‌یش���تبێت ه ئ���ه‌و ته‌مه‌نه‌ی ك ه چاوه‌ڕوانی ئێم ه ئێس���تا ئه‌و ئامۆژگارییانه‌ی به‌شی دووه‌م بن تێدا باڵو ده‌كه‌ینه‌وه.